ĐẠI HỌC QUỐC GIA HA NỘI • • •

KHOA LUẬT

PGS.ĨS. HOÀNG THỊ KIM QUẾ (CHỦ BIÊN)

GIÁO TRÌNH

, LÝ LUẬN CHUNG VỀ I I

NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LOÁT

ĐAI H O C Q U Ố C GIA HÀ NỘ* TRUNG TÂM THÔNG TIN THƯ VIỆN

ì ị UI l i tì

NHÀ XUẤT BẢN ĐAI HOC QUỐC GIA HÀ NỘI 12005

MỤC LỤC * a

Trang

Lời giới thiệu 3

Lời nói đầu • 5

Phần thứ nhất: NHẬP MÔN LÝ L U Ậ N C H U N G VỀ N H A NƯỚC VÀ PHÁP L U Ậ T

Chương ì: ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN cứu, VỊ TRÍ, VAI V TRÒ CỦA LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC

VÀ PHÁP LUẬT TRONG HỆ THỐNG CÁC K H O A HỌC PHÁP LÝ, KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHẢN VĂN % , $

ứ PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quê

8 Khái quát chung về hệ thống các khoa học pháp lý l i

IE Đối tượng nghiên cứu của lý luận chung về nhà nước và pháp luật I 15

IU. Lý luận chung về nhà nước và pháp luật trong hệ thống các khoa học xã hội - nhân văn 26

IV. Lý luận chung về nhà nước và pháp luật trong hệ thống các khoa học pháp lý 3!

614

Chương ỉn PHƯƠNG PHÁP LUẬN, CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cui ! VÀ PHƯƠNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA LÝ LUẬN CHUNG VẾ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Qué

I Phương pháp luận của lý luận chung về nhà nước

và pháp luật 41

li. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 47

in. Nhiệm vụ, phương hướng phát triển của khoa học lý luận

chung về nhà nước và pháp luật trong điều kiện xây dựng

nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa 53

Phần thứ hai: LÝ L U Ậ N CHƯNG V Ế NHÀ N Ư Ớ C

Chương ỈU: NGUỚN G ố c , BẢN CHÁT VÀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC ì Ẹmệ.

TS. Nguyễn Việt Hương (í)

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế (li, IU, IV)

I Nguồn gốc nhà nước 61

li. Bản chất nhà nước 77

HI. Những đặc trưng (dấu hiệu) cơ bản của nhà nước 83

IV. VỊ trí, vai trò của nhà nước trong đời sống xã hội 87

Chương m KIỂU, HÌNH THỨC, CHỨC NĂNG VÀ BỌ MÁY NHÀ NƯỚC

PGS.TS. Nguyễn Văn Động

t Kiểu nhà nước 9g

li. Hình thức nhà nước và chế độ chính trị loi

IU. Chức năng củạ nhà nước 105

IV. Bộ máy nhà nước i n

Chương V: NHỮNG NÉT KHÁI QUÁT VỀ CÁC NHÀ NƯỚC CHIÊM HỮU NÔ LỆ, PHONG KIẾN VÀ TƯ SẢN

TS. Nguyễn Việt Hương (7, li) PGS.TS. Nguyễn Ván Động (HI)

ì. Nhà nước chiếm hữu nô lệ 116

li. Nhà nước phong kiến í 128

IU. Nhà nước tư sản 139

Chương Vỉ: BẢN CHÁT VÀ NHỮNG ĐẶC ĐIỂM c ơ BẢN CỦA NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

4 PGS.TS. Nguyễn Vãn Động

ì. Bản chất của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.... 147

li. Những đặc điểm cơ bản của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Í**Ị

616

Chương VII: XẢY DỤNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỂN XÃ HỘI C H Ủ NGHĨA VIỆT NAM

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

ì Khái quát về lịch sử tư tưởng, học thuyết nhà nước

pháp quyền 165

l i . Khái niệm và những đặc điểm cơ bản của nhà nước

pháp quyền 5 171

IU. Những quan điểm cơ bản về xây dựng nhà nước pháp

quyển Việt Nam xã hội chủ nghĩa, của dân, do dân và

vì dân 176

IV. Những phương hướng cơ bản về xây dựng nhà nước

pháp quyền Việt. Nam xã hội chủ nghĩa, của dân, do

dân và vì dân í 182

Chương VUI: CÁC CHỨC NĂNG VÀ HÌNH THỨC CỦA NHÀ NƯỚC CỘNG HOA XẢ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT N A M

PGS.TS. Nguyễn Văn Động

I Các chức năng của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 192

l i . Hình thức nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 209

617

Chương IX: BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI 1 CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

PGS.TS. Nguyễn Vãn Động

I Khái nỉệm bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ

nghĩa Việt Nam 214

ũ. Các nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của

bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam... 220

IU. Vấn đề cải cách, hoàn thiện bộ máy nhà nước Cộng

hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo hướng nhà nước

pháp quyền của dân, do dân, vì dân 225

Chương X: HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT N A M

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

I Khái niệm, đặc điểm của hệ thống chính trị Việt Nam

xã hội chủ nghĩa 229

l i . Mối quan hệ giữa nhà nước với các tổ chức trong hệ

thống chính trị Việt Nam 232

HI. Vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị

và đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam trong giai

đoạn hiện nay 239

618

Chương Xỉ: MÔI QUAN HỆ GIỮA NHÀ NƯỚC VÀ CÔNG DÂN Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

PGS.TS. Nguyễn Vãn Động

ì. Bản chất của mối quan hệ giữa nhà nước xã hội chủ nghĩa với công dân 247

l i . Những bảo đảm của mối quan hệ giữa nhà nước xã hội chủ nghĩa với công dân 252

IU. Phương hướng củng cố, tăng cường mối quan hệ giữa nhà nước xã hội chủ nghĩa với công dân 256

Phần thứ ba: LÝ LUẬN CHƯNG VỀ PHÁP LUẬT

Chương XII: NGUỒN G ố c , BẢN CHẤT, CÁC THUỘC TÍNH VÀ CÁC MỐI LIÊN HỆ c ơ BẢN CỦA PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

L Nguồn gốc pháp luật trong lịch sử nhân loại 267

l i . Bản chất và các thuộc tính cơ bản của pháp luật 273

IU. Các mối liên hệ của pháp luật 289

Chương mi: CÁC KIỂU VÀ CÁC HÌNH THỨC PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quê

ì. Các kiểu pháp luật 298

l i . Hình thức pháp luật 302

Chương m7: NHỮNG NÉT KHÁI QUÁT VẾ PHÁP LUẬT CHIÊM HỮU NÔ LỆ PHÁP LUẬT PHONG KIẾN VÀ PHÁP LUẬT T ư SẢN m

TS. Nguyễn Việt Hương (ì, li)

PGS.TS. Nguyễn Văn Động (IU)

Ì Pháp luật chiếm hữu nô lệ 313

l i . Pháp luật phong kiến 321

IU. Pháp luật tư sản 328

Chương W: BẢN CHÁT, NGUYÊN TẮC, VAI TRÒ VÀ PHƯƠNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN c ơ BẢN CỦA PHÁP LUẬT VIỆT N A M XÃ HỘI C H Ủ N G H Ĩ A

ị PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quê

I Bản chất và những đác điểm cơ bản của pháp luật Việt

Nam xã hội chủ nghĩa 336

li. Các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam xã hội

chủ nghĩa 344

in. Vai trò của pháp luật Việt Nam xã hội chủ nghĩa 352

IV.Những phương hướng phát triển cơ bản của pháp luật l ẩ n

Việt Nam hiện nay ủ °

620

Chương WI: QUY PHẠM PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế ì. Hệ thống các quy phạm xã hội 367

l i . Quy phạm pháp luật 376

IU. Phân loại các quy phạm pháp luật 392

Chương Wĩầ QUAN HỆ PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

Ế Khái niệm, đặc đ iểm và sự phân loại các quan hệ

pháp luật 396

l i . Cấu trúc (thành phần) của quan hộ pháp luật 410

IU. Những điều kiện (căn cứ) phát sinh, thay đổi, chấm dứt

quan hệ pháp luật 422

Chương Will: Ý THỨC PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

I Khái niệm và những đặc điểm cơ bản của ý thức

pháp luậtvv 4 2 8

l i . Cơ cấu và các hình thức của ý thức pháp luật 438

IU. M ố i quan hệ giữa ý thức pháp luật và pháp luật 446

IV. Văn hoa pháp lý và giáo dục pháp luật .....451

621

Chương XIX: H Ệ T H Ố N G PHÁP LUẬT

PGS.TS. Phạm Hữu Nghị

ti Khái niệm hệ thống pháp luật 455

l i . Hệ thống cấu trúc của pháp luật V 459

HI. Các ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam 465

IV. Hệ thống hoa pháp luật 471

Chương XX: HOẠT ĐỘNG XÂY DỤNG PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quế

ì. Khái niệm, các đặc điểm cơ bản của hoạt động xây

dựng pháp luật 474

l i . Các giai đoạn cơ bản và các nguyên tắc cơ bản của hoạt

động xây dựng pháp luật 479

IU. Văn bản quy phạm pháp luật 483

Chương XXI: THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG %* PHÁP LUẬT I

PGS.TS. Phạm Hữu Nghị

ì. Thực hiện pháp luật 493

m Áp dụng pháp luật 499

IU. Giải thích pháp luật 515

Chương mỉ: PHÁP C H Ế

PGS.TS. Phạm Hữu Nghị

ĩ. Khái niệm pháp chế 521

l i . Những yêu cầu cơ bản của pháp chế 527

Chương xán: VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM I PHÁP LÝ ,k '

PGS.TSKH. Lê Văn cảm

ì. V i phạm pháp luật 537

H Trách nhiệm pháp lý 549

IU. M ố i quan hệ giữa vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý 556

IV. Một số vấn đề về "hình sự hoa, phi hình sự hoa" trong lĩnh vực lập pháp và trong lĩnh vực áp dụng pháp luật ở nước ta hiện nay 558

Chương XXIV: c ơ CHÊ ĐIỂU CHỈNH PHÁP LUẬT

PGS.TS. Hoàng Thị Kim Quê

I Điều chỉnh pháp luật 576

l i . Đối tượng điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh, cách thức điều chỉnh và phạm vi điều chỉnh của pháp luật 584

IU. Cơ chế điều chỉnh pháp luật 590

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO "L.. -604