Thai-Lao Narratives and the Relationship of Mekong ...mcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol5_2_01.pdf · These narratives could be classified into four types: 1) narratives of city names,

ปท 5 ฉบบท 2 (กรกฎาคม – ธนวาคม) 2562

1 เรองเลาไทย-ลาว กบความสมพนธของชมชนสองฝงโขง

เรองเลาไทย-ลาว กบความสมพนธของชมชนสองฝงโขง

Thai-Lao Narratives

and the Relationship of Mekong Riverbank Communities

พรสวรรค ศรกญจนาภรณ 1 / Pornsavarn Sirikanjanaporn

บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงค เพอศกษารปแบบการเลาเรอง ประเภทเรองเลา และวเคราะหความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอนจากเรองเลาในอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สปป.ลาว วธด าเนนการวจย แบงออกเปน 4 ขนตอน ดงน 1) การศกษาเอกสาร งานวจย และการลงพนทเพอเกบขอมลเบองตน 2) ศกษาเรองเลา โดยการสมภาษณ การสงเกต จากตวแทนชมชนทง 2 ชมชน 3) จดประเภทเรองเลา โดยการจดเวทประชาคมเพอคนขอมล และประชมผชวยวจย นกวชาการ ภมปญญาชาวบาน ผ ทรงคณวฒ และผ แทนชมชนทง 2 ชมชน เพอจดท าขอสรป และ 4) ศกษาความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอนจากเรองเลา โดยประชมผชวยวจย นกวชาการ ภมปญญาชาวบาน ตรวจสอบขอมลโดยวธการแบบสามเสาดานขอมลและดานผวจย วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหาและสรางขอสรป

ผลการวจยพบวา เรองเลามการถายทอด 4 รปแบบ คอ มขปาฐะ ลายลกษณ จตรกรรมฝาผนง และพธกรรม จ าแนกได 4 ประเภท คอ เรองเลาเกยวกบ

1 รองศาสตราจารย ดร. ประจ าสาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเลย e-mail: [email protected]

Received: 13 ธนวาคม 2561 Revised: 3 กมภาพนธ 2562 Accepted: 28 กมภาพนธ 2562


2

สถานทชอบานนามเมอง วตถศกดสทธ บคคล และพธกรรม ความเชอและประเพณ ในดานความสมพนธของชมชนสองฝงโขง พบวา ในยคกอนอาณานคม เรองเลามบทบาทตอการอธบายพนทกายภาพและภมนเวศวฒนธรรม การสรางบานแปงเมอง การก าเนดชาตพนธ และการสรางพนทศกดสทธรวมเพอยดโยงผคนสองฝง ตอมาหลงจากทแมน าเหองและแมน าโขงแบงแยกความเปนพลเมองไทยและลาว กระบวนสรางรฐชาตสงผลใหผ คนสองฝงเปนพลเมองของสองประเทศ แตเรองเลากยงคงสะทอนส านกรวมทางประวตศาสตรและชาตพนธเดยวกน มปฏสมพนธและมพนทพธกรรมรวมกนเหนอพรมแดนรฐชาตไทย-ลาว ค าส าคญ: เรองเลาไทย-ลาว, ความสมพนธทางชาตพนธ



ABSTRACT

The purposes of this study were: 1) to study forms and types of narratives, and 2) to analyze relationship of Mekong riverbank communities reflecting from narratives in two study sites, i.e. Tha Li District of Loei Province in Thailand and Kenethao City of Xayaburi Province in Lao PDR. Research methodology was divided into four phases: 1) searching related document and study and also field surveying for preliminary data collection, 2) studying forms of narratives through interview and observation from representatives of Tha Li District in Thailand and Kenethao City in Lao PDR, 3) grouping types of narratives towards community stage for data retrieval and also convoking research assistants, educators, and local scholars for conclusion making, and 4) examining relationship of Mekong riverbank communities reflecting from narratives by convoking research assistants, educators, and local scholars. Completion of data verification was based on data and investigator triangulation. Data analysis was done by using content analysis and conclusion making. Results revealed that the narratives were relayed through four forms, i.e. verbalization, writing, murals, and rites. These narratives could be classified into four types: 1) narratives of city names, 2) narratives of sacred objects, 3) narratives of persons, and 4) narratives of rites, beliefs and traditions. The relationship of Mekong riverbank communities showed that in the pre-colonial era, the narratives played a role in description of: 1) physical


4

area and cultural landscape, 2) construction of places as a city, 3) origins of ethnicity, and 4) co-construction of sacred area aiming to bond relationship of people along Mekong riverbank communities. When Hueang River and Mekong River had separated Thais and Laotians, processes of nation building made these people become citizens of their own country completely. Only the narratives still reflected their co-consciousness that: 1) they had similar history and ethnicity, 2) they had interaction together, and 3) they had area for co-holding rites over Thai and Lao borders. Keywords: Thai-Lao Narratives, Ethnic Relationship



1. บทน า การเลาเรองเปนกจกรรมส าคญอยางหนงของมนษยนบตงแตสมยโบราณแลว และปจจบนเรองเลากไมใชสงลาสมย เพราะยงเปนทยอมรบกนอยางกวางขวางและแพรหลาย เรมแรกนนมนษยเลาเรองราวเพอความบนเทงเพอสรางความพงพอใจใหแกบคคลและสงคม ตอมามนษยเลาเรองเพอถายทอดเนอหาของเรองราวทางคตความเชอ ท าใหผ ฟงไดรบความรและประสบการณใหม ๆ ทงในดานสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนหลกศาสนาซงมอทธพลเหนอความรสกนกคดของมนษย (เสาวลกษณ อนนตศานต, 2541: 1-2) เรองเลาจงเปนสงมหศจรรยของมนษย แมนกวทยาศาสตรจะพยายามสรางคอมพวเตอรทท าการคดแทนมนษย และแมคอมพวเตอรจะสามารถคดค านวณสงตาง ๆ ไดอยางสลบซบซอน แตสงทคอมพวเตอรท าไมได กคอ เรองเลาจะมตรรกะเชงวฒนธรรมซอนเรนอยเสมอ การเขาใจเรองเลามกสะทอนอจฉรยภาพของมนษยทสมองของเราตดตาม ไขความ และเรยนรจากเรองเลาได (ส านกวจยสงคมและสขภาพ, 2555) ดงนน การน าเอาเรองเลามาใชประโยชนในการเรยนร จงไดรบความสนใจอยางมากในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมา เชน ธนนท เศรษฐพนธ (2535) ศกษาการใชเรองเลาผป แสะยาแสะของชาวบานปาจ พบวา ชาวบานปาจใชเรองเลาเปนค าอธบายความเปนมาของผป แสะยาแสะและพธกรรมเลยงผป แสะยาแสะ มบทบาทในการเชอมโยงอดตสมยพทธกาลเขากบปจจบน ท าใหพธกรรมมความศกดสทธมากขน เพราะเกยวของกบพระพทธเจา และบทบาทอกดานหนงคอการตอกย าความเชอเรองการเวยนวายตายเกด และความเชอเรองอ านาจของผ อยางไรกตามทงคณคาของเรองเลา และบทบาทของเรองเลานนกมการเปลยนแปลงไปตามบรบททางสงคมดวยเชนกน เชนเดยวกบ พยงพร นนทวศรต


6

(2555) ศกษาเรองเลาศกดสทธของต านานผเจานายในชมชนชายแดนไทย-ลาวในแถบจงหวดเลย แขวงไซยะบล และแขวงเวยงจนทน ทพบวา พนทในชมชนดงกลาว มแมน าเหองและแมน าโขงเปนพรมแดนทางธรรมชาต ซงมความหลากหลายและมรปแบบการเลาเรองทปรบเปลยนไปหรอเรยกอกอยางหนงวามความเปนพลวต ซงความคด ขนบธรรมเนยม คานยม วถชวตของผ ทอยในชมชนนน ๆ อาจแสดงออกมาในรปต านาน นทาน ภาษต ปรศนา ค าทาย บทเพลงพนบานและมขตลกตาง ๆ ทเลาขานกนในกลม อ าเภอทาล จงหวดเลย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล มแมน าเหองเปนแนวพรมแดนตามธรรมชาตระหวางไทยกบ สปป.ลาว ประชาชนทงสองฟากฝงมส าเนยงเสยงพด ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณอยางเดยวกน ในฤดแลงผคนทงสองฟากฝงสามารถเดนลยน าขามไปมาหาสซงกนและกนไดโดยสะดวกและปลอดภย แตในปจจบนมสะพานมตรภาพน าเหองไทย-ลาว เปนสะพานขามแมน าเหอง เชอมระหวางไทย-สปป.ลาว และสามารถเดนทางผานไซยะบลสเมองมรดกโลก “หลวงพระบาง” ได ระยะทาง 363 กโลเมตร ดงนน ผคนทงสองฟากฝงจงสามารถไปมาหาสกนไดสะดวกยงขน (http://th.wikipedia.org/, 27 ตลาคม 2555) จากความเปนมาและสภาพทางภมศาสตรของอ าเภอทาล จงหวดเลย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล ดงกลาว จงเปนทนาสนใจวา เรองเลาไดหลอหลอมความเปนไทเลยและความเปนลาว สะทอนระบบความร ความคด มโนทศน การมองโลก ตลอดจนคานยมและความเชอของคนทงสองพนทเปนอยางไร โดยวเคราะหตามแนวคด ทฤษฎเกยวกบชาตพนธสมพนธ ความสมพนธของชมชนชายแดนของไทยและลาวสองฝงโขง ตลอดจนแนวคดเกยวกบประวตศาสตรชมชน และบรบทพนทวจยทงสองพนท ทงนจะเปนการสรางความตระหนกและสรางจตส านกในคณคาของภม ปญญาทองถนผานว ธคด มมมอง และ



กระบวนการเรยนรของกระบวนการวจย อนจะน าไปสการสบสานวธคดจากคนรนกอนสคนรนใหมไดอยางแยบยลและยงยน สอดคลองกบสงคมยคใหมไดเปนอยางด 2. วตถประสงค 2.1 เพอศกษารปแบบการเลาเรองในอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สปป.ลาว 2.2 เพอศกษาประเภทเรองเลาในอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สปป.ลาว

2.3 เพอวเคราะหความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอนจากเรองเลาในอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สปป.ลาว 3. วธด าเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงมานษยวทยา แบงการศกษาคนควาออกเปน 4 ขนตอน ดงน

3.1 ข นเตรยมการ เปนขนตอนการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ การลงพนทเพอเกบรวบรวมขอมลเบองตนส าหรบการน ามาใชในการวางแผนการด าเนนการวจย การเกบรวบรวมขอมล การสรางเครองมอในการวจย 3.2 ศกษาเรองเลา เปนขนตอนการศกษาบรบทดานพนทอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สปป.ลาว การสราง


8

ความสมพนธกบชมชน เกบขอมลเรองเลาโดยการสมภาษณ การสงเกต จากตวแทนชมชนทง 2 ชมชน แลวน าขอมลมาตรวจสอบโดยวธการแบบสามเสาดานขอมล (Data triangulation) และดานผ วจย ( Investigator triangulation) และวเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา และสรางขอสรป

3.3 จดประเภทเรองเลา ประกอบดวยกจกรรม ดงน 1) การจดเวทประชาคมเพอคนขอมลทไดศกษาในระยะท 1-2 ใหกบผ เกยวของทราบเพอเปนการตรวจสอบขอมลและใหขอเสนอแนะเพมเตม 2) ประชมผชวยวจย นกวชาการ ภมปญญาชาวบาน ผทรงคณวฒ ตวแทนชมชนทง 2 ชมชน เพอพจารณาจดประเภทเรองเลา 3) จดท าขอสรปการประชม ก าหนดพนทเปาหมายและจดท าแผนปฏบตการ จดท าเครองมอ เพอเตรยมลงพนทเกบขอมลในระยะตอไป

3.4 ศกษาความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอนจากเรองเลา ประกอบดวยกจกรรม ดงน 1) ประชมผ ชวยวจยรวมกบนกวชาการ ภมปญญาชาวบาน เพอวเคราะหและสงเคราะหขอมลเกยวกบความสมพนธของชมชนทสะทอนจากเรองเลา 2) ตรวจสอบขอสรปโดยผ ทรงคณวฒ โดยการสนทนากลม 3) วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา และสรางขอสรป 4. ผลการศกษา

4.1 รปแบบการเลาเรอง พบวา ม 4 รปแบบ ไดแก 1) การถายทอดผานเรองเลามขปาฐะ ไดแก

นทาน ต านาน กลอนล า ทเกยวกบชอบานนามเมอง ต านานสถานท ทเปนธรรมชาต เชน ต านานภชาง ต านานผอารกษหลกเมอง (ผเจานาย) ต านานป ลานยาหงอก กลอนล าประวตอ าเภอทาล นทานเรองนางพรหมจาร ต านานเมองตม



ต านานธาตอโมงค ตลอดจนเรองเลาเกยวกบขนบประเพณของทงสองฝง เรองราวความทรงจ าประวตศาสตร และความสมพนธของทงสองฝง เปนตน 2) การถายทอดผานเรองเลาลายลกษณ ไดแก หนงสอผกใบลาน ศลาจารก พงศาวดาร หรอเอกสารสงพมพตาง ๆ 3) การถายทอดผานจตรกรรมฝาผนงตามวดส าคญตาง ๆ สวนใหญจะเปนภาพจตรกรรมเรองเลาพทธประวต ภาพจตรกรรมเรองเลาพระเวสสนดรชาดก เชน วดศรภม บานทาวแกน เปนตน และ 4) การถายทอดผานพธกรรม ไดแก พธกรรมการเลยงผเมองของเจาพอทาวแกนและบรวาร พธบายศรสขวญในเดอนหกทบานหนองผอ เปนตน

4.2 ประเภทเรองเลา จ าแนกออกเปน 4 ประเภท ไดแก 1) เรองเลาทเกยวกบสถานท ชอบาน

นามเมอง เปนเรองเลาทอธบายประวตความเปนมาของชออ าเภอ ชอเมอง ชอหมบาน ชอภมประเทศตาง ๆ เชน ภเขา หนองน า ตลอดจนต านานเมองโบราณตาง ๆ ต านานพระธาตตาง ๆ ไดแก ประวตอ าเภอทาล ประวตเมองแกนทาว ประวตหมบานปากหวย ประวตหมบานอาฮ ประวตหมบานหนองผอ เปนตน 2) เรองเลาเกยวกบวตถศกดสทธ เปนเรองเลาเกยวกบความศกดสทธของโบราณวตถทส าคญของชมชน เชน หลวงป นาคมจลนทร พระเสยงและพระเจาเชยงยน ตลอดจนวตถศกดสทธในพธกรรมและนทาน เชน ตนชตายปลายชเปน และดาบศกดสทธ 3) เรองเลาทเกยวกบบคคล พบวา บคคลทกลาวถงมกเปนบคคลทเชอวาเคยมตวตนจรงเมอตายไปแลววญญาณกลายเปนอารกษหลกเมอง และอารกษบาน มบทบาทส าคญในการสรางบานแปงเมองหรอเลอกท าเลในการตงถนฐาน เปนผน าในพธกรรมส าคญทงในอดตและปจจบน และ 4) เรองเลาทเกยวกบพธกรรม ความเชอและประเพณ เชน ประเพณการเลยงผบาน ผ


10

เมอง โดยรฐไดปรบเปลยนพนทพธกรรมเปนพนทพทธศาสนา เชน ประเพณบญสงกรานตทภป ลาน เจาเมองตองไปท าบญเลยงพระและสรงน าพระแทนการเขาทรงและเลยงผป ลานเชนในอดต ในเดอน 8 หลงวนเขาพรรษามการท าบญท ภป ลานอกครง ในฝงของอ าเภอทาล เชน หมบานอาฮ ชมชนและหนวยงานไดสงเสรมประเพณแหตนดอกไม กลายเปนประเพณส าคญของอ าเภอทาล

4.3 ความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอนจากเรองเลา

พบวา ชมชนไทยลาวในแถบอ าเภอทาลและเมองแกนทาว มความสมพนธทางชาตพนธและปรบเปลยนไปตามบรบทของรฐชาต จ าแนกได 3 ชวงดงน 1. เรองเลาในยคกอนอาณานคม (กอน พ.ศ. 2436) เรองเลาสะทอนใหเหนความสมพนธทางชาตพนธทแนนแฟน เนองจากเปนชมชนเดยวกนทงสองฝง มศนยกลางทอาณาจกรลานชางหลวงพระบาง-เวยงจนทน เรองเลามบทบาทตอการอธบายพนทกายภาพ และภมนเวศวฒนธรรมทเปนภเขา แมน า ผานต านานภชาง ภผาแหงม ต านานลาดป เรองเลามบทบาทตอการอธบายการสรางบานแปงเมองและก าเนดชาตพนธของชมชนในเมองทาลและเมองแกนทาว ผานต านานป ลาน ยาหงอก ต านานเจาคณหลกเมอง และเรองเลามบทบาทตอการสรางพนทศกดสทธรวมยดโยงผคนสองฝงน าเหอง ผานพธกรรมสงกรานตและต านานเจาพอทาวแกน 2. เรองเลาในยคหลงอาณาณคม (หลง พ.ศ. 2538) หลงจากฝรงเศสมอ านาจเหนอพนทไทย ลาว สงผลใหน าเหองและน าโขงเปนพรมแดนรฐชาต ท าใหผคนทงสองฝงกลายเปนพลเมองของสองประเทศ กระบวนสรางรฐชาตท าใหผคนทงสองฝงเปนพลเมองไทยและพลเมองลาว เรองเลาสะทอนใหเหนการยอมรบความเปนพลเมองไทย ผานประวตของหมบานหนองผอ ต านานลาดป



พธกรรมและความเชอต านานผเจานายของชมชนอาฮและน าแคม และเรองเลาไดสะทอนการปฏเสธความเปนพลเมองลาว ผานต านานพระแกวอาสาดวยเพราะน าชาวฝรงเศสเขามายดเมองดานซาย แตอยางไรกตามเรองเลายงสะทอนส านกรวมทางประวตศาสตรและชาตพนธเดยวกน แมบรบทการเมองปรบเปลยนไปแลว โดยผานเรองเลาประเพณบญพระเวสสนดร ประเพณสงกรานตซงผคนทงสองไดเคยรวมบญ ไปมาหาสกน ตลอดจนประวตการตงหมบาน ซงสะทอนใหเหนวาบรรพบรษไดอพยพมาจากฝงซายของแมน าเหอง 3. เรองเลายคปจจบน แมวาผคนทงสองฝงสองเปนพลเมองของทงสองประเทศอยางถาวร พรมแดนรฐชาตไมอาจจะปดกนความสมพนธทางชาตพนธได เมอถงประเพณสงกรานตและพธกรรมเกยวกบผเจานาย บรรดารางทรงและชาวบานตางกขามน าเหองในจดผอนปรนเพอไปรวมพธกรรมสรงน าพระเชยงยน สรงน าพระทถ าภป ลาน รวมพธกรรมเลยงผทถ าหาดแดงในฝงประเทศไทย ดงทเคยปฏบตมาในอดตยคเจาพอทาวแกน นนแสดงใหเหนวาพรมแดนรฐชาตไมอาจจะปดกนความเชอ ความสมพนธ และส านกในรากเหงาบรรพบรษเดยวกนได 5. อภปรายผล

5.1 จากผลการศกษารปแบบการเลาเรอง เปนทนาสงเกตวาการถายทอดเรองเลามขปาฐะเรมหายไปจากชมชนดวยเพราะการเปลยนแปลงทางสงคม การเลาเรองดงกลาวจะเลาในกลมผสงอายซงนบวนจะเหลอนอยลง คนสวนใหญจะพดในท านองเดยวกนวา “คนทรเรองนไดตายไปแลว ตนเคยไดยนไดฟงมาตงแตสมยยงเดก” ดงนน เรองเลาดงกลาวจงมความคลายคลงในโครงเรอง


12

ตวละคร และท าใหเกดเปนส านวนตาง ๆ มากมาย ซงถอเปนธรรมชาตและลกษณะของเรองเลา ดงท ศราพร ฐตะฐาน ณ ถลาง (2537: 55) ไดน าเสนอแนวคดของการศกษาขอมลคตชนซงเปนขอมลเรองเลาไววา คตชนแตละวฒนธรรมยอมแตกตางกนและมความสมพนธกบชวต การศกษาคตชนควรท าใหเขาใจบทบาทของคตชนในแตละทองถน นนคอควรศกษาบรบททางสงคมวฒนธรรมควบคไปดวย ดวยเหตทคตชนเปนสวนหนงของวฒนธรรม ถาวฒนธรรมเปลยนไป คตชนยอมเปลยนไปดวย การศกษาคตชนจงควรมองในแงพลวตหรอความเปลยนแปลงของคตชน ดงนนเรองเลาในสงคมชมชนไทยและลาว จงมพลวตและมหลากหลายส านวนตามเจตนาของผ เลาหรอความทรงจ าของคนเลาเรอง ซงเปนธรรมชาตของเรองเลาและไมสามารถทจะตดสนไดวาส านวนใดมความถกตอง ดงค ากลาวทวา “มขปาฐะกบลายลกษณมคณสมบตตางกนตรงทมขปาฐะเปนเรองปากและห ลายลกษณเปนเรองของมอและตา ไมมส านวนใดเปนส านวนทถกตองทสดในระบบมขปาฐะ” (เสาวณต วงวอน, 2542: 63) ในประเดนขอคนพบในเรองของการบนทกเรองเลาเปนลายลกษณ สงผลใหเรองเลาทถกบนทกไดถกใหความหมายวาเปนเรองเลาทเชอถอได สามารถน าไปอางอง เพราะถอเปนตนฉบบ ดงนนจะพบวา มการคดลอกหรออางองตอ ๆ กน เชน ขอมลเรองเลาของบานอาฮ ไดถกบนทกทงในลกษณะขอคดในเชงขดแยงของเรองเลา นบเปนขอมลทดทบนทกเหตการณ ความคดในทางแตกตางเพอเปนประโยชนตอการศกษาคนควาหรอเปนประโยชนตอการหาขอยตในเชงวชาการทถกตอง เพอน าขอมลไปใชประโยชนหรอสรางอตลกษณใหแกชมชนตอไป นอกจากน การเลาเรองผานภาพจตรกรรมฝาผนง นบเปนการเลาเรองทนาสนใจอกประเภทหนง ซงมคณคามาก แตนาเสยดายทชมชนลาวไดละเลยการถายทอดเรองเลาจากภาพจตรกรรมผานบคคล สงผลใหภาพวรรณกรรมนทาน



ไมไดถกน ามาถายทอดสเยาวชนรนหลงเทาทควร แตอยางไรกตามการเลาเรองดงกลาวเปนปรากฏการณหนงทชใหเหนวา วฒนธรรมของผคนลมน าเหอง เปนวฒนธรรมพทธศาสนา และในอดตมการสบทอดเรองเลาในรปแบบตาง ๆ และมความหลากหลาย ซงสอดคลองกบขอความทวา เรองเลา (narrative) จงเปนการเลาเรอง (story telling) โดย “เรองเลา” เปนความสมพนธของเหตการณหรอล าดบเหตการณ ทงทเปนเรองจรงหรอเรองแตง ซงโพคงฮอรน (Polkinghorne, D.E.,1988) กลาวถงความหลากหลายของเรองเลา โดยระบวา เรองเลาครอบคลมถงการพดหรอการเขยนในลกษณะทเปนรปภาพ ค าจารก นทาน เรองสน ประวตศาสตร เรองตลก ละครใบ ภาพยนตร การตน หนงสอพมพ บทสนทนา ซงเรองเลาแสดงออกไดในทกเวลา ทกสถานท ทกสงคม ดงนน เรองเลาจงเกดขนพรอมกบมนษยชาต

5.2 จากผลการศกษาประเภทของเรองเลา ผวจยไดแบงประเภทโดยใชเนอหา เพอเปนแนวคดในการเชอมโยงขอมลไปสการวเคราะหความสมพนธของชมชนและบทบาทของเรองเลาในประเภทตาง ๆ ทงในอดตและปจจบน ซงเปนทนาสงเกตวา เรองเลาทงสองฝงมความผสมผสาน ไมสามารถแยกจากกนไดในเชงเนอหา นนเปนเพราะวาทงสองชมชนเคยเปนชมชนเดยวกนในอดต ดงนนจงรบรต านานและภมวฒนธรรมรวมกน ดงเชน ต านานป ลานยาหงอก คนในชมชนไทยสามารถเลาไดเชนเดยวกบคนลาว ดงท ศรศกร วลลโภดม (2551: 23-24) กลาวไววา “ภมวฒนธรรม (cultural landscape) ซงหมายถงลกษณะภมประเทศทางภมศาสตร (Geogarphical landscape) ในอาณาบรเวณใดบรเวณหนง เชน ปาเขาล าเนาไพร ทองทง หนองบง แมน าล าคลอง หรอปากอาวชายทะเล อนสมพนธกบการตงถนฐานของผคนในทองถน จนเปนทรจกรวมกน


14

และมการก าหนดนามชอเปนสถานทตาง ๆ ใหเปนทรจกรวมกนในลกษณะแผนภมหรอแผนทเพอสอสารถงกน โดยสรางเปนต านาน (myth) ขนมาอธบายถงความเปนมาและความหมายความส าคญทางประวตศาสตร สงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม” ส าหรบเรองเลาทางวฒนธรรมประเพณ สะทอนถงความทรงจ าในอดตทกลมคนทงสองไดเคยไปมาหาสกน และฮตคองบางอยางไดเปลยนแปลงไป เพราะความเปลยนแปลงของสงคม การเมอง พธกรรมบางอยางรฐเขามาจดการโดยน าพทธศาสนาเขามาเปนกจกรรมหลก ดงเชน พธกรรมสงกรานตภป ลาน มการสรงน าพระพทธรปในโพรงถ าเพอเปนสรมงคลแทนพธกรรมเลยงผ แตเปนททราบกนดในกลมคนทเขารวมวาหลงจากทเจาเมองไดกลบแลว บรรดารางทรงจะท าพธกรรมเลยงผ ซงสอดคลองกบ เธยรชาย อกษรดษฐ (2552: 25) ทกลาววา “เมอเวลาและสงคมเปลยน โลกทศนในทางความเชอกยอมเปลยนไปดวย แตในการเปลยนแปลงนนมไดมสงใดสญหายหรอสงใดมาทดแทน หากแตเปนการเปลยนปรบทบซอนกนของระบบหรอชดของความรอกหลาย ๆ ชด การเปลยนแปลงนนพบวา ไมมสงใดเลอนหายไปเสยทงหมด บางอยางยงคงยดเปนขนบจารตอยางเครงครด และยงไดปฏบตสบตอมา” เชนเดยวกนกลมชนในฝงน าเหองเขาใจความหมายของพนทศกดสทธดงกลาวเปนอยางด

ลกษณะรวมของเรองเลาประเภทต านานบคคล ต านานสถานท และวตถ ตลอดจนต านานเกยวกบเหตการณ คอลกษณะของความศกดสทธ เมอเรองเลาทมลกษณะของต านาน นทาน หรอเรองศกดสทธเขาไปอธบายสงตาง ๆ สงผลใหเรองเลากลายเปนเรองศกดสทธ สรางความนาเกรงขาม ความศรทธา และกลายเปนบอเกดของพธกรรม ความเชอ ท าหนาทยดโยงผคนทงสองฝง ตลอดจนควบคมพฤตกรรมของคนในสงคม ดงต านานผเจานาย ต านานภลาน ต านาน



หนองน าชลประทาน ตลอดจนต านานเกยวกบพระเจาเชยงยน หลวงป นา- คมจลนทร นนเปนเพราะวาเรองเลาไดท าหนาทในตนเอง ลวนมบทบาทส าคญ ดงท แรดคลฟ-บราวน (อางถงใน ยศ สนตสมบต, 2537: 28-30) อธบายถงหนาทของพธกรรม ความเชอ เทพนยาย วาเปนสวนหนงของศาสนา มหนาทเสรมสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนของคนในสงคม พธกรรมชวยเสรมสรางอารมณรวม และชวยควบคมความประพฤตของสมาชกในสงคม ใหอยในกรอบของประเพณ หรอกลาวอกนยหนง คอ พธกรรมมหนาทบ ารง รกษาความกลมเกลยว สามคคระหวางสมาชกของสงคม สวนความตองการดานจตใจนนเปนหนาทรองลงมาของพธกรรม

5.3 จากผลการศกษาความสมพนธของชมชนสองฝงโขงทสะทอน

จากเรองเลา ทไดจ าแนกออกเปน 3 ชวงตามการปรบเปลยนไปตามบรบทของ รฐชาตแตละชวงเวลานน จะเหนไดวา ไมวาจะเปนชวงเวลาใด เรองเลากไดสะทอนใหเหนวาผคนสองฝงมความสมพนธทางชาตพนธอยางแนนแฟน แมวาผคนทงสองฝงเปนพลเมองของทงสองประเทศอยางถาวร พรมแดนรฐชาตไมอาจจะปดกนความสมพนธทางชาตพนธได นนแสดงใหเหนวาพรมแดนรฐชาตไมอาจจะปดกนความเชอ ความสมพนธ และส านกในรากเหงาบรรพบรษเดยวกนได ดงจะเหนไดจากเรองเลาในชมชนไทยลาวทมลกษณะเปนต านาน นทานตาง ๆ ไมสามารถทจะก าหนดมตของเวลาได และเรองเลามความหลากหลายส านวน มความเปนพลวต เปนสญญะทสอความหมายใหเหนถงรองรอยความคดของคนในสงคมไทยลาว สอดคลองกบบรบทของชมชนและสงคมชายแดนของสองประเทศซงมรากเหงาเดยวกน มวฒนธรรม ความเชอ ศาสนา รวมกนตงแตในอดต เมอพนททางกายภาพเปลยนดวยอ านาจของรฐชาต เรองเลาจงมการปรบเปลยนและ


16

ชใหเหนรองรอยบทบาทในแตละยคสมย เรองเลามลกษณะการยอมรบความเปนไทย และปฏเสธความเปนลาวซงมความสอดคลองกบบรบทของสงคมไทยลาว ดงท อมรา พงศาพชญ (2537: 157) ไดกลาวไววา “ชาตพนธ คอ กลมคนทมจดก าเนดของบรรพบรษรวมกน มขนบธรรมเนยมประเพณเปนแบบแผนเดยวกน รวมถงมเอกลกษณทางวฒนธรรม เชอชาตและสญชาตสอดคลองกน ส าหรบผคนทอยในกลมชาตพนธเดยวกน มกมความรสกผกพนทางสายเลอดและทางวฒนธรรมพรอม ๆ กนไป โดยเปนความรสกผกพนทชวยเสรมสรางอตลกษณของบคคลและของชาตพนธ และในขณะเดยวกน กสามารถเราอารมณความรสกใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนได โดยเฉพาะอยางยง ถาผ ทอยในกลมชาตพนธนนนบถอศาสนาเดยวกน หรอไดรบอทธพลจากกระบวนการกลอมเกลาทางสงคมแบบเดยวกน นอกจากน ยงสอดคลองกบค ากลาวทวาในแถบจงหวดเลย เปนเสนพรมแดนทางธรรมชาตคอมแมน าเหองและแมน าโขงเปนเสนพรมแดน จากลกษณะทางกายภาพของเสนพรมแดน จงมไดเปนอปสรรคตอความสมพนธของผคนทงสองฝง ดงท กอบเลต (Goblet, 1955 อางถงใน จกรกรช สงขมณ, 2551: 231) ไดกลาวไววา แมน าล าหวยทงหลายไมไดเปนอปสรรคทกนผคนในการตดตอระหวางกนแตอยางใด ในทางกลบกนแมน ากลบเปนเสมอนเสนทางทเอออ านวยใหเกดการตดตอมากขนดวยซ า ไมวาจะเปนการเดนทางลองตามเสนทางน าหรอเสนทางบกตามชมชนทตงอยรมน าทงหลาย ซงแนนอนวาลมน าเปนเสมอนแหลงทรพยากรทส าคญทดงใหผคนหลายกลมวฒนธรรมมาตงถนฐานรมแมน า แตอยางไรกตามบนพนทพรมแดนไทยลาวมเรองเลาทมความหลากหลายไปตามบรบทของพนท และมความสมพนธเชงอ านาจ เนองดวยกระบวนการสรางรฐชาตยอมสงผลใหพนทพรมแดนบางแหงมความเปนอนตอกนแมจะมความเชอทวามรากเหงาทางชาตพนธ เดยวกนดงท มอรส (Morris,



1999 อางถงใน จกรกรช สงขมณ, 2551: 227) ไดกลาววา “ปจจยของกระบวนการสรางรฐชาต (nationalism) นเองเปนสาเหตหนงของการอธบายปรากฏการณทางประวตศาสตรและนเวศวฒนธรรมของพนททเกดความแปลกแยก แตกตางกนออกไปเพราะจดเนนทแตกตางอนเกดจากการสรางรฐชาตทตางกน ยอมมผลตอมโนส านกของกลมคนทอยกนคนละฝงพรมแดนรฐทแยกจากกนนเอง และท าใหเราไมอาจสรปหรอเสนอความคดของ “พนทพรมแดน” (borderland studies) ไดโดยปราศจากการทบทวนอทธพลของความเปนชาตทไมหายไปในการรบร อางองของผคนตอพนทของตนเอง” ดงนน เรองเลาในชมชนชายแดนไทยลาว จงปรบเปลยนตามบรบทในแตละยคสมย แตยงแฝงฝงถงความสมพนธทางชาตพนธทมส านกรวมตงแตอาณาจกรลานชางรวมกน 6. สรปผลการศกษา

การศกษาเรองเลาไทย ลาว ทอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย กบเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ท าใหเหนความสมพนธอนแนนแฟนของผคนในชมชนสองฝง ตงแตอดตจนถงปจจบน แมวาในปจจบนผ คนทงสองฝงเปนพลเมองของสองประเทศอยางถาวร แตเนองจากไทย ลาว เปนกลมคนทมจดก าเนดของบรรพบรษรวมกน มขนบธรรมเนยมประเพณเปนแบบแผนเดยวกน รวมถงมเอกลกษณทางวฒนธรรมบนพนฐานความเชอเดยวกน กยงท าใหสายสมพนธไทย ลาว ในพนทดงกลาวน เปนไปอยางตอเนอง เชน ความสมพนธดานสงคมทผคนทงสองฝงยงไปมาหาสกนแบบเครอญาต ตดตอคาขายกน ชวยเหลอซงกนและกน และดานวฒนธรรมทผ คนทงสองฝงมพนททประกอบพธกรรมและประเพณรวมกน แมวารปแบบ


18

ความสมพนธจะเปลยนไปตามบรบทของการเมองการปกครองแตละยคสมยและความเจรญกาวหนาดานตาง ๆ ทสงผลตอความสมพนธไปบางกตาม เชน การมพนทพรหมแดนทชดเจน การมดานตรวจคนเขาเมองทเขมขน การมสะพานมตรภาพไทยลาวขามแมน าเหอง เปนตน แตกไมมสงใดท สามารถท าใหความสมพนธนขาดหายลงได กตตกรรมประกาศ

ผลงานวจย เรองเลาไทย ลาว กบความสมพนธของชมชนสองฝงโขงฉบบน ไดรบทนจากงบประมาณแผนดน มหาวทยาลยราชภฏเลย และส าเรจไดโดยไดรบความรวมมออยางดยงจากผใหขอมลส าคญ (key informants) ในอ าเภอทาล จงหวดเลย ประเทศไทย และเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ทเปนกลมเปาหมายในการวจย ตลอดจนบคลากรทกฝายทเกยวของกบงานวจยน และทส าคญคอกลยาณมตรทางวชาการทกทาน ทไดแลกเปลยนเรยนร ตงแตเรมด าเนนการจนสนสดโครงการวจย

ขอขอบคณผทรงคณวฒทใหความอนเคราะหตรวจสอบงานวจยฉบบน เพอความถกตองและสมบรณยงขน และขอขอบคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.พยงพร ศรจนทวงศ อาจารยประจ าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเลย ทใหค าแนะน าและชวยเหลอเกยวกบการประสานงานในการเกบขอมล โดยเฉพาะอยางยงพนทวจยทเมองแกนทาว แขวงไซยะบล สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว คณคาและประโยชนอนใดทบงเกดขนจากการวจยครงน ขอมอบใหเปนคณความดแดผ ทเกยวของ และผ ทเปนก าลงใจใหกบผวจยทกทาน



เอกสารอางอง จกรกรช สงขมณ. (2551). พรมแดนศกษาและมานษยวทยาชายแดน: การเปด

พนท สรางเขตแดนและการ ขามพรมแดนของความร. สงคมศาสตร, 20(2), 209-259.

ธนนท เศรษฐพนธ. (2535). ศกษาการใชเรองเลาผปและยาแสะ: ศกษาเฉพาะกรณชาวบานปาจ. กรงเทพฯ: วทยานพนธมหาบณฑต คณะรฐศาสตร สาขาวชาการปกครอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เธยรชาย อกษรดษฐ. (2552). พธกรรมฟอนผ: ภาพสะทอนปรากฏการณตอรองอ านาจทางสงคม. เชยงใหม: ธารปญญา.

พยงพร นนทวศรต. (2555). ต านานผเจานาย: พลวตของเรองเลาศกดสทธกบการสรางพนททางสงคมในชมชนชายแดนไทย-ลาว. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม.

วกพเดย สารานกรมเสร. (2555). เมองแกนทาว. สบคนเมอวนท 27 ตลาคม 2555. จาก http://th.wikipedia.org/.

ยศ สนตสมบต . (2537). มนษยกบวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ศราพร ฐตะฐาน ณ ถลาง. (2537). ในทองถ นมนทานและการละเลน..การศกษาคตชนในบรบททางสงคมไทย. กรงเทพฯ: มตชน.

ศรศกร วลลโภดม. (2551). ความหมายของภมวฒนธรรม การศกษาจากภายในและส านกของทองถน. กรงเทพฯ: มลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ.


20

ส านกวจยสงคมและสขภาพ. (2555). สนทรยสาธกเรองเลากบการรอถอนมายาคตบรการปฐมภม. สบคนเมอวนท 5 กนยายน 2555. จาก www. shi.or.th/.

เสาวลกษณ อนนตศานต. (2541). การวเคราะหบทบาททเปนแบบฉบบสากลของตวเอกในวรรณกรรมเรองเลาพนบาน. กรงเทพฯ: ภาควชาภาษาไทย และภาษาตะวนออก คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง.

เสาวณต วงวอน. (2542). ความสมพนธระหวางมขปาฐะกบลายลกษณ” ใน คตชนกบคนไทย-ไท รวมบทความทางดานคตชนวทยาในบรบททางสงคม. (หนา 23-43). กรงเทพฯ: โครงการต าราคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อมรา พงศาพชญ. (2537). วฒนธรรม ศาสนา และชาตพนธ: วเคราะหสงคมไทยแนวมานษยวทยา. กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

Polkinghorne, D. (1988). Narrative Knowing and the Human Science. New York: State University Press.

Documents

Thai-Lao Narratives and the Relationship of Mekong ...mcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol5_2_01.pdf · These narratives could be classified into four types: 1) narratives of city names,