1

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบ ภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย

THE SITUATION OF MOTHERHOOD SELF-CARE AFFECT ON CONDITION OF THE NEWBORN IN THAILAND

ศรชฌา กาญจนสงห วรรณภา กางกน

ศนยอนามยท 6 กรมอนามย

2

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบ ภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย

THE SITUATION OF MOTHERHOOD SELF-CARE AFFECT ON CONDITION OF THE NEWBORN IN THAILAND

ศรชฌา กาญจนสงห วรรณภา กางกน

ศนยอนามยท 6 กรมอนามย บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย เปนการศกษาขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการเดกปฐมวยไทยมาท าการวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดกและแบบสมภาษณพอแมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกอาย 8 เดอน 16 วน - 5 ป 11 เดอน 29 วน ทมสญชาตไทย จ านวน 9,986 คน เกบขอมลเดอนเมษายน 57-มกราคม 58 วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนาและการวเคราะหการถดถอยโลจสตก

ผลการศกษา พบวา แมตงครรภสวนใหญมอายอยในชวง 20-35 ป (70.1%) ฝากครรภครงแรกกอน อายครรภ 12 สปดาหรอยละ 60 ฝากครรภครบ 5 ครงรอยละ 49.7 โดยใชบรการฝากครรภทโรงพยาบาลชมชน (29.8%) สวนใหญคลอดครบก าหนด (88.9%) ดวยวธคลอดปกต (67.0%) ขณะตงครรภพบแมมโรคประจ าตว (9%) มภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ (4.8%) และตดเชอขณะตงครรภ (0.8%) โดยขณะตงครรภไดรบยาบ ารงรอยละ 70.1 และแมดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภเพยงรอยละ 1.7 เมอศกษาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแรกเกดของทารก พบวา การคลอด โรคประจ าตวและภาวะแทรกซอนขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารก* อายเมอตงครรภของแมมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดและโรคประจ าตวของเดก* สถานบรการทฝากครรภและการตดเชอขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของเดก* การฝากครรภกอน 12 สปดาห วธการคลอดและการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารก* การฝากครรภคณภาพครบ 5 ครงตามมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดและภาวะแทรกซอนหลงคลอด* และการดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารก* (*=p<0.05)

ก

3

สารบญ

หนา

บทคดยอ ก บทคดยอ 15 หนา 6 บทท 1 บทน า 18 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 18 วตถประสงค 19 กรอบแนวคดการวจย 20 ขอบเขตการวจย 20 นยามศพทเฉพาะ 21 ขอจ ากดการวจย 22 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 22 บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 23 ความหมายและความส าคญของเดก 23 อายกบการตงครรภ 25 การฝากครรภ 26 การคลอด 28 โรคประจ าตวขณะตงครรภ 30 ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ 30 การตดเชอขณะตงครรภ 33 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ 34 การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ 35 บทท 3 วธด าเนนการวจย 38 ประชากรและกลมตวอยาง 38 เครองมอทใชในการวจย 40 การเกบและรวบรวมขอมล 42 การวเคราะหขอมล 43

4

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 4 ผลการวจย 44 ตอนท 1 ขอมลทวไปของ แม พอ หรอผดแลเดกและเดก 44 ตอนท 2 สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ 50 ตอนท 3 ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก 54 บทท 5 สรปและอภปรายผลการวจย 71 สรปผลการวจย 71 อภปรายผลการวจย 73 ขอเสนอแนะจากการวจย 76 ขอเสนอแนะในการท าวจยตอไป 77 เอกสารอางอง 78

5

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 แสดงจ านวนตวอยางและจ านวนขอมลทน ามาวเคราะหจรง 40 ตารางท 2 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของแม 44 ตารางท 3 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของพอ 46 ตารางท 4 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของผดแลเดก 47 ตารางท 5 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของเดก 48 ตารางท 6 จ านวนและรอยละการดแลตนเองขณะตงครรภ 51 ตารางท 7 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบน าหนกแรกเกด 55 ตารางท 8 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ท 1 นาท

58

ตารางท 9 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ท 5 นาท

61

ตารางท 10 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด 64 ตารางท 11 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบโรคประจ าตว 67 ตารางท 12 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแรกเกดของทารก 70

6

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบ ภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย

THE SITUATION OF MOTHERHOOD SELF-CARE AFFECT ON CONDITION OF THE NEWBORN IN THAILAND

ศรชฌา กาญจนสงห วรรณภา กางกน

ศนยอนามยท 6 กรมอนามย ความเปนมาและความส าคญของปญหา

“เดกวนน คอผใหญในวนหนา” เปนประโยคทกลาวถงเดก วาเปนทรพยากรมนษยทส าคญของประเทศเพราะเดกเปนก าลงส าคญทตองเตบโตเปนผท าหนาทพฒนาประเทศชาตและบรหารบานเมองตอไปในอนาคต1 แตเมอพจารณาคณภาพของเดกไทยในปจจบน พบวา มเหตปจจยและกจกรรมแวดลอมหลายประการ ทสงผลใหคณภาพเดกจ านวนหนงลดลงหรอถกท าลายไปอยางนาเสยดาย เชน เดกอายต ากวา 5 ป ในชนบทและครอบครวทมฐานะยากจนพบเปนเดกทมภาวะโภชนาการไมถกตอง ขาดสารอาหารทจ าเปนตอพฒนาการของรางกายและสตปญญาทเหมาะสมกบวยอยถงรอยละ 3 ท าใหเดกมรางกายและสมองพฒนาไดชากวาวย2 นอกจากนยงพบอกวา สขภาพของเดกเปนผลกระทบโดยตรงจากสขภาพของมารดาขณะตงครรภและโรคทางพนธกรรมหลายโรค มรายงานวาผปวยโรคธาลธซเมยมแนวโนมสงขนมเดกและผปวยดวยโรคนถงรอยละ 33.63 โรคฮโมพเลย โรคปากแหวงเพดานโหว กยงมเดกเปนโรคนอยอกมากถงรอยละ 5 จงเปนปญหาสขภาพทตองไดรบความเอาใจใสดแลและแกไขใหถกตอง เพอใหเดกมสขภาพดและเปนก าลงของชาตทสมบรณตอไป รวมทงการใหความรแกมารดาขณะตงครรภใหระวงสขภาพของตนเองและสขภาพของลกในครรภพรอมกนเพอใหสขภาพทงของมารดาและทารกพฒนาไปอยางสมบรณพรอมกนทงรางกายและจตใจไดอยางเตมท ซงคณภาพของเดกและเยาวชนเกดขนไดจากการเหนความส าคญของเดกโดยใหความส าคญอยางจรงจงตงแตการตงครรภของแมและการดแลครรภทถกตอง5

การดแลครรภทถกตองระหวางตงครรภถอเปนการใสใจดแลสขภาพของแมทองในชวงตงครรภท บงบอกถงความกาวหนาของการตงครรภ พฒนาการทดของลกในครรภ รวมไปถงสขภาพทดของแมและลกนบตงแตตงครรภจนถงหลงคลอด6 และเพอใหการตงครรภด าเนนไปอยางมพฒนาการทดแมตงครรภควรใสใจดแลตวเองในเรองหลก ๆ ดงนคอ การรบประทานอาหารทมประโยชน การพกผอนทเพยงพอ การออกก าลงกาย ทเหมาะสม การกระตนพฒนาการลกในครรภ และทขาดไมไดคอการใสใจกบการฝากครรภ เพราะจะไดรบการตรวจรางกายและค าแนะน าในการปฏบตตนทถกตอง การตดตามการเจรญเตบโตและความผดปกตทอาจเกดขนกบเดกในครรภ และเพอใหเดกคลอดออกมาอยางสมบรณแขงแรงปลอดภย7

7

นอกจากการใสใจกบการดแลตนเองขณะตงครรภและการไดรบการฝากครรภ ยงพบวาอายของแมขณะตงครรภ การไดรบยาบ ารงครรภ การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล โรคประจ าตว ภาวะแทรกซอนและ การตดเชอของแมขณะตงครรภกมผลตอภาวะแรกเกดของทารกอนจะสงผลตอการเจรญเตบโตตอไป เชน แมทมอายนอยกวา 18 ป และยงไมเคยมบตรมความเสยงตอการคลอดทารกทมน าหนกตวนอย8 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภโดยเฉพาะไอโอดนทมความจ าเปนตอการพฒนาสมองและระบบประสาทถาระหวางตงครรภแมไมไดรบหรอไดรบไมเพยงพอกจะสงผลใหทารกมสตปญญาลดลงกอใหเกดภาวะสมองพการและหหนวกได9 จากการวจยพบวาเดกอายนอยกวา 5 ป ทขาดไอโอดนจะมระดบสตปญญาต ากวาเดกทไมขาดสารไอโอดน 6.9-10.2 จด10 และจากการส ารวจสถานการณไอโอดนในหญงตงครรภ ป 2552 พบวา หญงตงครรภขาดสารไอโอดน รอยละ 52.511 สวนพฤตกรรมของหญงตงครรภกบการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ พบวา จะกอใหเกดผลเสยตอทารกในครรภไมวาจะเปนความผดปกตบรเวณใบหนา แขน ขา และการเจรญเตบโต รวมทงปญหาทางดานพฤตกรรมและความสามารถทางสตปญญา ซงการศกษาในตางประเทศพบวาจะเกดกลมอาการผดปกตของทารกในครรภทเกดจากการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลของหญงตงครรภทวโลก ประมาณ 9 รายตอทารกแรกเกด 1,000 คน12 และระหวางตงครรภแมมโรคประจ าตว ไดรบเชอหรอมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ เชน เปนเบาหวาน ความดนโลหตสง ตดเชอไวรสตบอกเสบบ ครรภเปนพษ เปนตน ยอมท าใหเกดผลกระทบตอทารกทอยในครรภ เชน การคลอดกอนก าหนด ภาวะน าหนกตวมากหรอนอยกวาปกต และการขาดออกซเจนในทารกแรกเกด เปนตน ซงการตดเชอของทารกในชวงปรก าเนดทส าคญ ไดแก เอช ไอ ว หดเยอรมน เชอสกใส Cytomegalovirus (CMV) และ Toxoplasmosis เปนตน ซงเชอบางชนดกอใหเกดผลเสยตอระบบประสาทและกอใหเกดความพการตอทารกได

จากทกลาวมาขางตนท าใหพบวาการฝากครรภ ภาวะแทรกซอน การตดเชอและพฤตกรรมของแมขณะตงครรภมความสมพนธตอภาวะแรกเกดของทารก สามารถท าใหทารกมน าหนกแรกเกดนอย คลอดกอนก าหนด ขาดออกซเจนเมอแรกเกด และมภาวะแทรกซอนหลงคลอดซงสงดงกลาวกอใหเกดผลกระทบตอ การเจรญเตบโตของเดกตามมา โดยเฉพาะในทารกทคลอดกอนก าหนดหรอมน าหนกแรกเกดนอย13,14,15,16,17 จงท าใหผวจยสนใจทจะศกษาเกยวกบการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมผลตอภาวะแรกเกดของทารก เพอใชเปนขอมลในการจดบรการสขภาพทเหมาะสมและมประสทธภาพยงขน และเพอท าใหเดกไทยเปนทรพยากรทมคณภาพตอไปในอนาคต

วตถประสงค 1. เพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ 2. เพอศกษาการดแลตนเองขณะตงครรภทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารก

8

กรอบแนวคดการวจย

ขอบเขตการวจย

การวจยสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย เปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive study) เพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย โดยก าหนดขอบเขตการศกษา ดงน

1. ประเดนการวจย ประกอบดวย 1.1 การดแลตนเองขณะตงครรภของแม ไดแก อายแมขณะตงครรภ การฝากครรภ การคลอด

โรคประจ าตว ภาวะแทรกซอน การตดเชอขณะตงครรภ การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ และการดมเครองดมผสมแอลกอฮอล

1.2 ภาวะแรกเกดของทารก ไดแก น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอด และโรคประจ าตว

2. การวจยครงนเปนการศกษาขอมลยอนหลงโดยใชขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการ เดกปฐมวยไทย พ.ศ. 255718 (Secondary Data) มาท าการวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

การดแลตนเองขณะตงครรภ

อายขณะตงครรภ

การฝากครรภ - สถานทฝากครรภ - ฝากครรภเรว - ฝากครรภครบ

การคลอด - อายครรภเมอคลอด - วธการคลอด

โรคประจ าตวขณะตงครรภ

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ

การตดเชอขณะตงครรภ

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล

ภาวะแรกเกดของทารก

น าหนกแรกเกด

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด

ภาวะแทรกซอนหลงคลอด

โรคประจ าตว

9

แบบสมภาษณพอ แมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน ทมสญชาตไทย นยามศพทเฉพาะ

อายขณะตงครรภ หมายถง อายครรภของแมขณะเรมตงครรภนน ๆ แบงเปน อายต ากวา 20 ป 20-35 ป และ มากกวา 35 ขนไป

การฝากครรภ หมายถง หญงตงครรภรบบรการฝากครรภในสถานบรการสาธารณสขทงในและนอกสงกดกระทรวงสาธารณสข ครบ 5 ครงตามเกณฑ คอ ครงท 1 ฝากครรภเมออายครรภ 1-12 สปดาห ครงท 2 ฝากครรภเมออายครรภ 16-20 สปดาห ครงท 3 ฝากครรภเมออายครรภ 24-28 สปดาห ครงท 4 ฝากครรภเมออายครรภ 30-34 สปดาห และครงท 5 ฝากครรภเมออายครรภ 36 สปดาหขนไป

การคลอด หมายถง กระบวนการทท าใหทารกทอยในครรภออกมาเจรญเตบโตภายนอกรางกายโดยวธธรรมชาตหรอวธผาคลอด แบงเปนคลอดกอนก าหนด ครบก าหนดและเกนก าหนด

โรคประจ าตวขณะตงครรภ หมายถง การเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆ ของแม ทเปนตงแตกอนตงครรภ

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ หมายถง ภาวะและอาการตาง ๆ ทพบรวมกบการตงครรภ และมผลเสยตอรางกายหรอจตใจของแมตงครรภและหรอทารก โดยภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภอาจเปนภาวะทพบเปนปกตทไมมอนตรายไปจนถงภาวะทอาจเปนอนตรายถงชวตได

การตดเชอขณะตงครรภ หมายถง ภาวะทรางกายมปฏกรยาตอบสนองตอการตดเชอหรอตอพษของเชอโรคขณะตงครรภ ซงการตดเชออาจสงผลหรอไมสงผลตอการตงครรภ

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ หมายถง การไดรบยาทมสวนผสมของวตามน แรธาตตาง ๆ ทมความจ าตอการตงครรภ โดยมสวนผสมของธาตเหลกและไอโอดนเปนหลก

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล หมายถง การดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล เชน ไวน เบยร เหลา ขณะตงครรภ

น าหนกแรกเกด หมายถง น าหนกของทารกเมอแรกเกด แบงเปน น าหนกนอยกวา 2,500 กรม และน าหนก 2,500 กรมขนไป

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด หมายถง การประเมนสภาพทารกแรกเกด โดยการใหคะแนน APGAR ดวยการสงเกต สผวของเดก ชพจร หรอ อตราการเตนของหวใจ ปฏกรยาการตอบสนองตอสงกระตน การเคลอนไหวตาง ๆ หรอความตงตวของกลามเนอและการหายใจของทารกท 1 และ 5 นาทหลงคลอด โดยแบงเปน 3 ระดบ ไดแก ภาวะขาดออกซเจนรนแรง (APGAR Score 0-3) ภาวะขาดออกซเจน (APGAR Score 4-7) และภาวะปกต (APGAR Score ตงแต 8 ขนไป)19

ภาวะแทรกซอนหลงคลอด หมายถง ผลขางเคยงทเกดจากการคลอด โรคประจ าตว หมายถง การเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆ ของทารกทเปนมาตงแตแรกเกด

10

ขอจ ากดการวจย เปนการศกษาขอมลจาก Secondary Data โดยขอมลทไดจากผดแลเดกทใหเกยวกบแมและทารก

อาจไดขอมลไมครบถวนหรอถกตอง และขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดกไมสมบรณ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ไดทราบสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบน เพอน ามาวางแนวทาง ในการสงเสรมอนามยแมและเดกทเหมาะสมตอไป

2. หญงทเตรยมตวตงครรภ หญงตงครรภและคนในครอบครว ไดตระหนกและเหนความส าคญของการดแลตนเองขณะตงครรภ

3. ผมสวนเกยวของทงภาครฐและเอกชน ไดตระหนกและเหนความส าคญชวยผลกดน สนบสนนและสงเสรมการฝากครรภและการใหบรการตางๆ ในงานอนามยแมและเดก วธการศกษาผวจยไดด าเนนการดงน ก าหนดประชากรและกลมตวอยาง

1. ประชากร ทใชในการศกษาครงนเปนพอ แม หรอ ผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก และเดกทมสญชาตไทยอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน อาศยในประเทศไทย

2. กลมตวอยาง ทใชในการศกษาครงน แบงเปน 2 กลม คอ 2.1 กลม พอ แม หรอ ผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดกทมเดกอายตงแต 8 เดอน

16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน 2.2 กลมเดกทมอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน โดยมสญชาตไทยและ ไดรบ

การยนยอมจาก พอ แมหรอผดแลเดกในการใหขอมลและประเมนพฒนาการ การค านวณขนาดตวอยาง เพอเปนตวแทนระดบประเทศและเขตสขภาพ ดวยความเชอมน

95% และความผดพลาดสงสดในการประมาณคาความชกของสงสยพฒนาการลาชาไมเกนรอยละ 2.8 ของ ความชกดงกลาว โดยใชสตรดงน

𝑛 = 𝑍𝛼

2

2𝑃(1−P)

𝑑2

= 9,780 ราย/12 เขตสขภาพ = 815 ราย/เขตสขภาพ

11

เมอ alpha = ระดบนยส าคญ (0.05) Z (alpha/2) = Standard normal (-1.95996) P = สดสวนของเดกทมพฒนาการสงสยลาชา (ในการประมาณคา ป 2550 ส ารวจโดยกรมอนามย (0.33) d = ความผดพลาดสงสดทยอมรบใหเกดขนจากการศกษาครงน = 2.8% การสมตวอยาง ใชแบบ Three-stage Cluster Sampling โดยมเขตสขภาพเปนชนภม และม

จงหวดในแตละเขตสขภาพเปนหนวยตวอยางขนทหนง เขตแจงนบ/ต าบล (Enumeration Area : EA) เปนหนวยตวอยางขนทสอง และเดกอาย 0-5 ป เปนหนวยตวอยางขนทสาม

หนวยตวอยางขนท 1 : ศนยอนามยในความรบผดชอบของกรมอนามยในแตละเขตสขภาพท าการเลอกจงหวดตวอยาง ดวยวธการสมแบบมระบบไดจงหวดตวอยาง รวมทงสน 31 จงหวด ดงน

- เขตสขภาพท 2, 3, 7, 9 และ 10 เลอกจงหวดตวอยาง จ านวน 2 จงหวด - เขตสขภาพท 1, 4, 5, 6, 8, 11 และ 12 เลอกจงหวดตวอยาง จ านวน 3 จงหวด

หนวยตวอยางขน 2 : ในแตละจงหวดตวอยาง ท าการเลอกต าบลตวอยาง (EA) ดวยวธการสมแบบมระบบตามขนาดตวอยางทก าหนด โดยก าหนดจ านวนต าบลตวอยาง ในแตละศนยอนามย จ านวน 40 ต าบล ดงนน ไดจ านวนต าบลตวอยาง รวมทงสนทวประเทศ 480 ต าบล

หนวยตวอยางขน 3 : ในแตละต าบลตวอยางคดเลอกเดกทมอาย 8 เดอน 16 วน – 5 ป 11 เดอน 29 วน อยางนอย 20 คน โดยขอมลทเกบรวมรวมสามารถน ามาวเคราะหไดทง 12 เขตสขภาพ รวมทงสน 9,986 ราย ซงมากกวาจ านวนตวอยางทตองการ 206 ราย ดงน เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย

1. สมดบนทกสขภาพแมและเดก เปนสมดทเจาหนาทสาธารณสขใชบนทกสขภาพแมตงแตมารบบรการฝากครรภ และใชบนทกประวตของเดกตงแตแรกเกด ซงสถานบรการของรฐและเอกชนตองใหหญงตงครรภเกบรกษาไวและน ามาทกครงทมารบบรการ ภายในเลมตองมขอมลเกยวกบแมและเดก ดงน

1.1 ขอมลแม : ประวตสขภาพของแมตงครรภและครอบครว ประวตการตงครรภ ประวตเจบปวย การไดรบยาระหวางตงครรภ ประวตการคลอด

1.2 ขอมลเดก : บนทกการคลอด ขอมลทารกแรกเกด ไดแก น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด

2. แบบสมภาษณพฒนาการเดกทผวจยสรางและพฒนาขน ตามขนตอนดงน 2.1 ผวจยศกษา ทบทวนวรรณกรรม ต ารา เอกสาร งานวจยทเกยวกบปจจยทมผลและม

ความสมพนธตอพฒนาการเดกในประเทศและตางประเทศ

12

2.2 คดเลอกตวแปรทมผลและมความสมพนธกบพฒนาการเดกและน ามาจดกลม ดงน ปจจยดานแม ไดแก ขอมลทวไปของพอ แม ประวตการฝากครรภ การคลอด การไดรบยาขณะตงครรภ การตดเชอ โรคประจ าตวและการเจบปวยของแมขณะตงครรภ พฤตกรรมเสยงขณะตงครรภ ปจจยแวดลอม ไดแก ขอมลทวไปของผดแลเดก รายไดครอบครว ลกษณะครอบครว กจกรรมการเลยงดเดก ปจจยดานเดก ไดแก ขอมลทวไปของเดก ประวตการคลอด การตดเชอ โรคประจ าตว และการเจบปวยของเดก ภาวะแทรกซอนหลงคลอด ภาวะโภชนาการ

2.3 เมอสรางแบบสมภาษณเรยบรอยแลว จงใหผเชยวชาญดานพฒนาการเดก จ านวน 3 ทาน คอ รองศาสตราจารยแพทยหญงนชรา เรองดารกานนท (คณะแพทยศาสตร รามาธบด มหาวทยาลยมหดล) นายแพทยพนต โลเสถยรกจ (กมารแพทยดานพฒนาการและพฤตกรรมเดก ศนยอนามยท 3 กรมอนามย) และนางจนตนา พฒนพงศธร (ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข) ตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content Validity) ในดานความเหมาะสมกบวตถประสงค ความครอบคลม ครบถวน และ ความเหมาะสมของเนอหาขอค าถาม-ค าตอบ

2.4 น าผลการพจารณา ค าแนะน าของผเชยวชาญมาปรบปรงแบบสมภาษณพฒนาการเดกใหมความเหมาะสมมากยงขน โดยเพมประเดนเนอหาใหมความครอบคลมยงขนในแตละกลมปจจย ปรบขอค าถาม-ค าตอบ ใหมความชดเจนเขาใจงาย เพอใหงายตอการตอบและเกบขอมล ปรบรปแบบของแบบสมภาษณใหกระชบและนาใช

2.5 น าแบบสมภาษณพฒนาการเดกทผวจยไดแกไขปรบปรงเปนทเรยบรอยแลวไปทดลองใชกบกลมพอ แม หรอผดแลเดกทมเดกอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง5 ป 11 เดอน 29 วน จ านวน 30 ตวอยาง พรอมประเมนพฒนาการเดกทมารบบรการตรวจสขภาพและรบวคซนทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 6 ชลบร น าผลทไดจากการทดลองใชมาปรบปรงแบบสมภาษณใหมความเหมาะสมตอการใชยงขน

2.6 ชแจงและท าความเขาใจทมวจยของศนยอนามยทง 12 ศนยเขตใหเขาใจถงวตถประสงค เนอหา ขอมลทตองการจากแบบสมภาษณพฒนาการเดก ขอค าถามแนวทางการถามค าถาม เพอใหเกดความเขาใจตรงกนและไดมาตรฐานในการไดมาของขอมลมากทสด การเกบและรวบรวมขอมล หลงจากทผวจยไดสรางและเตรยมความพรอมของเครองมอทใชใน การวจย ประกอบดวย แบบประเมนพฒนาการเดก แบบสมภาษณพฒนาการเดก เรยบรอยแลวจงด าเนนการเกบและรวบรวมตามขนตอนดงน

1. ขนเตรยมการ 1.1 ประสานคณะกรรมการจรยธรรม กรมอนามย เพอเสนอความเหนชอบและพจารณา

จรยธรรมการวจย การวจยนไดผานความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรม กรมอนามย ตามรหสโครงการวจยท 047 เมอวนท 10 มนาคม 2557

13

1.2 ประชมทมวจยซงประกอบดวยเจาหนาทของศนยอนามยทง 12 แหง จ านวน 4 ครง เพอรวมพจารณาโครงรางการวจย เครองมอทใชในการเกบขอมล ปรบมาตรฐานทมวจยกอนการเกบขอมล และวางแผนการด าเนนงานรวมกน รวมทงก าหนดระยะเวลาในการสงขอมลใหกบศนยอนามยท 3 ท าหนาทเปน ผรวบรวมและวเคราะหขอมลระดบประเทศ

1.3 แตละศนยอนามยเตรยมทมเกบขอมล ประกอบดวย - ทมชงน าหนก วดสวนสง ค านวณอายเดก ทผานการปฏบตและฝกทกษะ ความช านาญ

ในการชงน าหนก วดสวนสง การลงบนทก และค านวณอายเดกในวนทเกบขอมลไดอยางถกตอง - ทมสมภาษณ ทผานการทดลองใชแบบสมภาษณพฒนาการเดกและสมภาษณพอ แมหรอ

ผดแลเดกมากอน รวมทงมความร ศกษารายละเอยดและความช านาญ ในการหาขอมลและรายละเอยดตาง ๆ จากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

1.4 ศนยอนามยท 3 จดท าโปรแกรมส าหรบบนทกขอมล พรอมคมอการลงรหสแตละตวแปร เพอใหใชโปรแกรมบนทกขอมลและรหสเดยวกนทง 12 ศนยอนามย

2. การเกบขอมล 2.1 ด าเนนการเกบขอมล ในชวงเดอนเมษายน 2557 – มกราคม 2558 ตามขนตอน ดงน - คดกรองเดกโดยตองเปนเดกทมสญชาตไทย ไมมความพการหรอภาวะทางสมองมผลตอ

พฒนาการ เชน Down syndrome, Cerebral Palsy, Autistic ทไดรบการวนจฉยโดยแพทย ไมมประวตไดรบยากนชก และไมมโรคทางพนธกรรมทมผลตอพฒนาการ

- ชงน าหนก วดสวนสง ค านวณอายเดกจรงในวนนน ๆ ตองเปนเดกทมอายระหวาง 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน - สมภาษณ พอ แม หรอผดแลเดก ดวยแบบสมภาษณพฒนาการเดกพรอมบนทกขอมลทไดจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

2.2 ตรวจสอบความถกตอง ครบถวนและความสมบรณของขอมลแตละชดหลงเสรจสน การสมภาษณทนท หากขอมลไมสมบรณ ครบถวนใหสมภาษณซ าอกครง 2.3 ตรวจสอบความสมบรณของแบบประเมนทกชดโดยหวหนาทมเกบขอมล และสมตรวจสอบความถกตองโดยผวจยอกครง

3 การรวบรวมขอมล เมอแตละศนยอนามยบนทกขอมลเรยบรอยแลว ใหตรวจสอบ ความถกตองของขอมล จากนนสงขอมลใหศนยอนามยท 3 เพอรวบรวมขอมลเปนระดบประเทศ และตรวจสอบความถกตองของขอมลกอนน ามาวเคราะหตอไป การวเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ คาสงสด ต าสด คาเฉลย และใช การวเคราะหการถดถอยโลจสตก (Logistic Regression Analysis) เพอวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก ทความเชอมน 95%

14

ผลการวจย ขอมลทวไป เดกทเปนกลมตวอยางมทงสน 9,986 ราย พบวา เปนเดกหญง (51.5%) มากกวาเดกชาย

เลกนอย มน าหนกแรกคลอดสวนใหญอยระหวาง 2,500-3,999 กรม (88.5%) ต ากวา 2,500 กรม รอยละ 9.5 และมน าหนกแรกคลอดตงแต 4,000 กรมขนไปรอยละ 2 เดกสวนใหญมภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท เปนปกต (97.5% และ 99.3%) และพบเดกมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท รอยละ 2.1 และ 0.5 ตามล าดบ และขาดออกซเจนรนแรงเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท รอยละ 0.4 และ 0.2 เดกสวนใหญ ไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด (81.8%) แตกพบวามเดกเพยงรอยละ 18.2 ทมภาวะแทรกซอนหลงคลอด คอ มภาวะตวเหลองตองสองไฟ (15.9%) ไดรบออกซเจน (2.5%) และใสทอชวยหายใจ (0.5%) และเดกสวนใหญไมมโรคประจ าตว (95.1%) มเพยงรอยละ 4.9 ทมโรคประจ าตว โดยพบเปนหอบหดและ G6PD รอยละ 2.1 และ 1.1 ตามล าดบ ซงเดกทศกษาจะพบวามแม พอ หรอผดแลเดกทมคณสมบตดงน

คณสมบตของแม พบวา แมมอายเฉลยท 29 ป อายมากทสด 53 ป และแมอายนอยทสด 13 ป แม สวนใหญอยในชวงอาย 25-29 ป (23.9%) รองลงมาชวงอาย 20-24 ป (23.4%) และมแมทอายนอยกวา 20 ป ถงรอยละ 5.9 แมสวนใหญมการศกษาระดบมธยมศกษาหรอปวช (58%) รองลงมาเปนระดบประถมศกษาและปรญญาตร (21%, 11%) แมมอาชพรบจางมากทสด (37.7%) รองลงมาเปนแมบาน เกษตรกรรมและคาขาย (25.8%, 18.4%, 10.1%) มเพยงรอยละ 4.0 ทรบราชการหรอรฐวสาหกจ

คณสมบตของพอ พบวา อยในชวงอาย 30-34 ปมากทสด (25.6%) รองลงมาเปนชวงอาย 25-29 ป รอยละ 21.0 พอสวนใหญมการศกษาในระดบชนมธยมศกษาหรอ ปวช. (53.3%) รองลงมาเปนระดบประถม ศกษาและอนปรญญา รอยละ 27.1 และ 9.8 ตามล าดบ สวนใหญประกอบอาชพรบจาง (53.8%) รองลงมาเปนเกษตรกรรม (21.6%) มอาชพคาขายและรบราชการหรอรฐวสาหกจพอ ๆ กนคอรอยละ 6.6 และ 6.2

คณสมบตของผดแลเดก พบวา ผดแลเดกสวนใหญเปนแม (62.0%) รองลงมาเปน ป ยา ตา ยาย (31.6%) มอายเฉลย 38 ป อายมากทสด 89 ป อายนอยทสด 12 ป สวนใหญมอายในชวง 25-29 ป (15.2%) ผดแลเดกสวนใหญมการศกษาในระดบชนประถมศกษาและระดบมธยมหรอ ปวช. พอ ๆ กน (43.1%, 42.3%) และสวนใหญไมไดท างานหรอเปนแมบานรอยละ 37.3 รองลงมามอาชพเกษตรกรรมและรบจาง รอยละ 29.0 และ 18.7

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ พบวา ขณะตงครรภสวนใหญแมมอายอยในชวง 20-35 ป (70.1%) มแมตงครรภอายนอยกวา 20 ปและมากกวา 35 ป รอยละ 20 และ 9.9 ตามล าดบ มแมเพยงรอยละ 60 ทฝากครรภครงแรกเมออายครรภกอน 12 สปดาห และฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑเพยง รอยละ 49.7 โดยสวนใหญใชบรการฝากครรภทเปนโรงพยาบาลชมชน (29.8%) และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (25%) รองลงมาฝากครรภทคลนกหรอโรงพยาบาลเอกชนและโรงพยาบาลทวไปหรอโรงพยาบาลศนย รอยละ 22.1 และรอยละ 20.2 ตามล าดบ แมสวนใหญคลอดครบก าหนด (88.9%) ดวยวธคลอดปกต (67.0%) มเพยงรอยละ 33 ทคลอดผดปกตดวยวธผาคลอด (29.2%) ใชเครองดดสญญากาศ (3.2%) และใชคมท าคลอด (0.6%) ขณะตงครรภ

15

พบแมมโรคประจ าตวเพยงรอยละ 9.0 โรคประจ าตวทพบ คอ ธาลสซเมย (1.9%) ภาวะโลหตจาง (1.7%) ภมแพ (1.7%) และความดนโลหตสง (1.4%) ขณะตงครรภพบวามแมสวนนอย (4.8%) ทมภาวะแทรกซอนขณะตงครรภทเปนความดนโลหตสง (2.3%) และเบาหวาน (1.4%) มแมตดเชอขณะตงครรภเพยงรอยละ 0.8 ทตดเชอไวรสตบอกเสบบ (0.3%) และตดเชอทางเดนปสสาวะ (0.2%) สวนการตดเชอดวยโรคทางเพศสมพนธ (0.1%) เอช ไอ ว (0.1%) และเชอไวรส (เรม สกใส) (0.1%) มจ านวนนอย มแมสวนใหญไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ (70.1%) และทานยาบ ารงทกวนถงรอยละ 59.6 ทานยาบ ารงเพยงบางวนรอยละ 10.5 โดยขณะตงครรภมแมทดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลเพยงรอยละ 1.7 โดยดม 1-2 ครงระหวางตงครรภ (0.7%)

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก พบวา อายเมอตงครรภของแมมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท และโรคประจ าตวของเดก อยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) สถานบรการทฝากครรภและการตดเชอขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของเดกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การฝากครรภกอน 12 สปดาห มความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท (p=0.010) ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและ โรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การฝากครรภคณภาพครบ 5 ครงตามเกณฑมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดและภาวะแทรกซอนหลงคลอดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) วธการคลอดและการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและ โรคประจ าตวของเดกทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) และการคลอด โรคประจ าตวของแมและภาวะแทรกซอนของแมขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกทง 4 ดาน คอ น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) ดงสรปเปนภาพรวมดงตารางท 1

16

ตารางท 1 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแรกเกดของทารก (p-value)

ภาวะแรกเกดของทารก การดแลตนเองขณะตงครรภของแม น าหนก

แรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรก

ซอนหลงคลอด โรค

ประจ าตว 1 นาท 5 นาท

1. อายเมอตงครรภ 0.000 0.000 0.381 0.764 0.000 2. สถานบรการทไปฝากครรภ 0.561 0.965 0.149 0.000 0.000 3. การฝากครรภกอน 12 สปดาห 0.172 0.345 0.010 0.000 0.004 4. การฝากครรภคณภาพครบ 5 ครง 0.000 0.228 0.380 0.000 0.194 5. การคลอด 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 6. วธการคลอด 0.262 0.000 0.011 0.000 0.000 7. โรคประจ าตวขณะตงครรภ 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 8. ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 9. การตดเชอขณะตงครรภ 0.346 0.911 0.506 0.013 0.025 10. การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ 0.267 0.002 0.000 0.000 0.000 11. การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล 0.006 0.198 0.963 0.000 0.000

ขอเสนอแนะ จากผลการศกษาทไดท าใหทราบวาการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะ แรกเกดของทารกทง 4 ดาน (น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอด โรคประจ าตว) คอ การคลอด การมโรคประจ าตวและภาวะแทรกซอนของแมขณะตงครรภ ดงนน จงควรสนบสนนใหตงครรภเมอพรอมและไดรบการฝากครรภกอนอายครรภ 12 สปดาหและฝากครรภใหครบ 5 ครง ตามเกณฑเพอเปนการเฝาระวงภาวะแทรกซอนและการเกดอบตการณตาง ๆ จากโรคประจ าตวของแมเอง รวมทง การไดรบยาบ ารงตงแตเรมตงครรภ เพอสงเสรมใหภาวะแรกเกดของทารกมคณภาพ จงมขอเสนอแนะในแตละ ภาคสวนดงน ระดบกระทรวง :

1. กระทรวงสาธารณสขควรท าขอตกลงกบกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและกระทรวงศกษาธการเพอวางมาตรการใหความร สรางความตระหนกใหเดกลดการตงครรภกอนวยอนสมควร

2. ด าเนนการรณรงค ประชาสมพนธ สรางกระแสการฝากครรภเรว ฝากครรภครบ (การฝากครรภคณภาพ)

17

ระดบเขตสขภาพ : 1. ก าหนดมาตรการตดตาม เฝาระวงและสะทอนปญหาทเปนความเสยงของอนามยแมและเดก

ระดบเขต 2. วางมาตรการ แนวทางการสงเสรมงานอนามยแมและเดกรวมกบคณะกรรมการอนามยแม

และเดก (MCH Board) ระดบเขต ระดบจงหวด : 1. ขบเคลอนงานอนามยแมและเดกรวมกบคณะกรรมการอนามยแมและเดก (MCH Board)

ระดบจงหวด 2. สรางการมสวนรวมทกภาคสวนผานโครงการต าบลนมแม โดยเนนการด าเนนงานอนามยแม

และเดกในเรองการฝากครรภคณภาพ ระดบสถานบรการ 1. สรางความตระหนกและสรางแรงจงใจใหฝากครรภกอน 12 สปดาหและฝากครรภครบตาม

เกณฑ รวมถงเนนการเขารวมกจกรรมโรงเรยนพอแมในคลนกฝากครรภ 2. ก าหนดมาตรฐานการฝากครรภในสถานบรการทกแหงทงภาครฐและเอกชน เนนการให

ความรและการรบประทานยาบ ารงขณะตงครรภ 3. เฝาระวงคณภาพและระบบการใหบรการของเจาหนาท เชน การฝากครรภและการคลอดทม

คณภาพ ระดบชมชนและบคคล 1. สรางความตระหนก สรางแรงจงใจและการกระตนใหหญงตงครรภฝากครรภกอน 12 สปดาห

ฝากครรภครบตามเกณฑ และการเขารวมกจกรรมใหความร ทกษะตางๆ ของการดแลแมและเดก 2. พฒนาศกยภาพแกนน า อสม. เพอคนหา ตดตามหญงตงครรภรายใหมใหไดรบการฝากครรภ

คณภาพ/ฝากครรภเรว

18

บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

“เดกวนน คอผใหญในวนหนา” เปนประโยคทกลาวถงเดก วาเปนทรพยากรมนษยทส าคญของประเทศเพราะเดกเปนก าลงส าคญทตองเตบโตเปนผท าหนาทพฒนาประเทศชาตและบรหารบานเมองตอไปในอนาคต1 แตเมอพจารณาคณภาพของเดกไทยในปจจบน พบวา มเหตปจจยและกจกรรมแวดลอมหลายประการทสงผลใหคณภาพเดกจ านวนหนงลดลงหรอถกท าลายไปอยางนาเสยดาย เชน เดกอายต ากวา 5 ป ในชนบทและครอบครวทมฐานะยากจนพบเปนเดกทมภาวะโภชนาการไมถกตอง ขาดสารอาหารทจ าเปนตอพฒนาการของรางกายและสตปญญาทเหมาะสมกบวยอยถงรอยละ 3 ท าใหเดกมรางกายและสมองพฒนาไดชากวาวย2 นอกจากนยงพบอกวา สขภาพของเดกเปนผลกระทบโดยตรงจากสขภาพของมารดาขณะตงครรภและโรคทางพนธกรรมหลายโรค มรายงานวาผปวยโรคทาลธซเมยมแนวโนมสงขนมเดกและผปวยดวยโรคนถงรอยละ 33.63 โรคฮโมพเลย โรคปากแหวงเพดานโหว กยงมเดกเปนโรคนอยอกมากถงรอยละ 5 และโรคทมาจากการบรโภคอาหารจานดวนในปจจบนท าใหเดกเปนกนมากคอ โรคอวน มมากถงรอยละ 20 ในเดกทมอายต ากวา 10 ป4 จงเปนปญหาสขภาพทตองไดรบความเอาใจใสดแลและแกไขใหถกตอง เพอใหเดกมสขภาพดและเปนก าลงของชาตทสมบรณตอไป รวมทงการใหความรแกมารดาขณะตงครรภใหระวงสขภาพของตนเองและสขภาพของลกในครรภพรอมกนเพอใหสขภาพทงของมารดาและทารกพฒนาไปอยางสมบรณพรอมกนทงรางกายและจตใจไดอยางเตมท ซงคณภาพของเดกและเยาวชนเกดขนไดจากการเหนความส าคญของเดกโดยใหความส าคญอยางจรงจงตงแต การตงครรภของแมและการดแลครรภทถกตอง5

การดแลครรภทถกตองระหวางตงครรภถอเปนการใสใจดแลสขภาพของแมทองในชวงตงครรภท บงบอกถงความกาวหนาของการตงครรภ พฒนาการทดของลกในครรภ รวมไปถงสขภาพทดของแมและลกนบตงแตตงครรภจนถงหลงคลอด6 และเพอใหการตงครรภด าเนนไปอยางมพฒนาการทดแมตงครรภควรใสใจดแลตวเองในเรองหลก ๆ ดงนคอ การรบประทานอาหารทมประโยชน การพกผอนทเพยงพอ การออกก าลงกาย ทเหมาะสม การกระตนพฒนาการลกในครรภ และทขาดไมไดคอการใสใจกบการฝากครรภ เพราะจะไดรบการตรวจรางกายและค าแนะน าในการปฏบตตนทถกตอง การตดตามการเจรญเตบโตและความผดปกตทอาจเกดขนกบเดกในครรภ และเพอใหเดกคลอดออกมาอยางสมบรณแขงแรงปลอดภย7

นอกจากการใสใจกบการดแลตนเองขณะตงครรภและการไดรบการฝากครรภ ยงพบวาอายของแมขณะตงครรภ การไดรบยาบ ารงครรภ การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล โรคประจ าตว ภาวะแทรกซอนและ การตดเชอของแมขณะตงครรภกมผลตอภาวะแรกเกดของทารกอนจะสงผลตอการเจรญเตบโตตอไป เชน แมทมอายนอยกวา 18 ป และยงไมเคยมบตรมความเสยงตอการคลอดทารกทมน าหนกตวนอย8 การไดรบยาบ ารงขณะ

19

ตงครรภโดยเฉพาะไอโอดนทมความจ าเปนตอการพฒนาสมองและระบบประสาทถาระหวางตงครรภแมไมไดรบหรอไดรบไมเพยงพอกจะสงผลใหทารกมสตปญญาลดลงกอใหเกดภาวะสมองพการและหหนวกได9 จากการวจยพบวาเดกอายนอยกวา 5 ป ทขาดไอโอดนจะมระดบสตปญญาต ากวาเดกทไมขาดสารไอโอดน 6.9-10.2 จด10 และจากการส ารวจสถานการณไอโอดนในหญงตงครรภ ป 2552 พบวา หญงตงครรภขาดสารไอโอดน รอยละ 52.511 สวนพฤตกรรมของหญงตงครรภกบการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ พบวา จะกอใหเกดผลเสยตอทารกในครรภไมวาจะเปนความผดปกตบรเวณใบหนา แขน ขา และการเจรญเตบโต รวมทงปญหาทางดานพฤตกรรมและความสามารถทางสตปญญา ซงการศกษาในตางประเทศพบวาจะเกดกลมอาการผดปกตของทารกในครรภทเกดจากการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลของหญงตงครรภทวโลก ประมาณ 9 รายตอทารกแรกเกด 1,000 คน12 และระหวางตงครรภแมมโรคประจ าตว ไดรบเชอหรอมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ เชน เปนเบาหวาน ความดนโลหตสง ตดเชอไวรสตบอกเสบบ ครรภเปนพษ เปนตน ยอมท าใหเกดผลกระทบตอทารกทอยในครรภ เชน การคลอดกอนก าหนด ภาวะน าหนกตวมากหรอนอยกวาปกต และการขาดออกซเจนในทารกแรกเกด เปนตน ซงการตดเชอของทารกในชวงปรก าเนดทส าคญ ไดแก เอช ไอ ว หดเยอรมน เชอสกใส Cytomegalovirus (CMV) และ Toxoplasmosis เปนตน ซงเชอบางชนดกอใหเกดผลเสยตอระบบประสาทและกอใหเกดความพการตอทารกได

จากทกลาวมาขางตนท าใหพบวาการฝากครรภ การดแลเอาใจใส ภาวะแทรกซอน การตดเชอและพฤตกรรมของแมขณะตงครรภมความสมพนธตอภาวะแรกเกดของทารก สามารถท าใหทารกมน าหนกแรกเกดนอย คลอดกอนก าหนด ขาดออกซเจนเมอแรกเกด และมภาวะแทรกซอนหลงคลอดซงสงดงกลาวกอใหเกดผลกระทบตอการเจรญเตบโตของเดกตามมา โดยเฉพาะในทารกทคลอดกอนก าหนดหรอมน าหนกแรกเกดนอย13,14,15,16,17 จงท าใหผวจยสนใจทจะศกษาเกยวกบการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมผลตอภาวะแรกเกดของทารก เพอใชเปนขอมลในการจดบรการสขภาพทเหมาะสมและมประสทธภาพยงขน และเพอท าใหเดกไทยเปนทรพยากรทมคณภาพตอไปในอนาคต

วตถประสงค

3. เพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ 4. เพอศกษาการดแลตนเองขณะตงครรภทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารก

20

กรอบแนวคดการวจย

ขอบเขตการวจย

การวจยสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย เปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive study) เพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย โดยก าหนดขอบเขตการศกษา ดงน

3. ประเดนการวจย ประกอบดวย 3.1 การดแลตนเองขณะตงครรภของแม ไดแก อายแมขณะตงครรภ การฝากครรภ การคลอด

โรคประจ าตว ภาวะแทรกซอน การตดเชอขณะตงครรภ การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ และการดมเครองดมผสมแอลกอฮอล

3.2 ภาวะแรกเกดของทารก ไดแก น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลกคลอด และโรคประจ าตว

4. การวจยครงนเปนการศกษาขอมลยอนหลงโดยใชขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการเดกปฐมวยไทย พ.ศ. 255718 (Secondary Data) มาท าการวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

การดแลตนเองขณะตงครรภ

อายขณะตงครรภ

การฝากครรภ - สถานทฝากครรภ - ฝากครรภเรว - ฝากครรภครบ

การคลอด - อายครรภเมอคลอด - วธการคลอด

โรคประจ าตวขณะตงครรภ

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ

การตดเชอขณะตงครรภ

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล

ภาวะแรกเกดของทารก

น าหนกแรกเกด

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด

ภาวะแทรกซอนหลงคลอด

โรคประจ าตว

21

แบบสมภาษณพอ แมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน ทมสญชาตไทย

นยามศพทเฉพาะ

อายขณะตงครรภ หมายถง อายครรภของแมขณะเรมตงครรภนน ๆ แบงเปน อายต ากวา 20 ป 20-35 ป และ มากกวา 35 ขนไป

การฝากครรภ หมายถง หญงตงครรภรบบรการฝากครรภในสถานบรการสาธารณสขทงในและนอกสงกด กระทรวงสาธารณสข ครบ 5 ครงตามเกณฑ คอ ครงท 1 ฝากครรภเมออายครรภ 1-12 สปดาห ครงท 2 ฝากครรภเมออายครรภ 16-20 สปดาห ครงท 3 ฝากครรภเมออายครรภ 24-28 สปดาห ครงท 4 ฝากครรภเมออายครรภ 30-34 สปดาห และครงท 5 ฝากครรภเมออายครรภ 36 สปดาหขนไป

การคลอด หมายถง กระบวนการทท าใหทารกทอยในครรภออกมาเจรญเตบโตภายนอกรางกายโดยวธธรรมชาตหรอวธผาคลอด แบงเปนคลอดกอนก าหนด ครบก าหนดและเกนก าหนด

โรคประจ าตวขณะตงครรภ หมายถง การเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆ ของแมทเปนตงแตกอนตงครรภ

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ หมายถง ภาวะและอาการตาง ๆ ทพบรวมกบการตงครรภ และมผลเสยตอรางกายหรอจตใจของแมตงครรภและหรอทารก โดยภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภอาจเปนภาวะทพบเปนปกตทไมมอนตรายไปจนถงภาวะทอาจเปนอนตรายถงชวตได

การตดเชอขณะตงครรภ หมายถง ภาวะทรางกายมปฏกรยาตอบสนองตอการตดเชอหรอตอพษของเชอโรคขณะตงครรภ ซงการตดเชออาจสงผลหรอไมสงผลตอการตงครรภ

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ หมายถง การไดรบยาทมสวนผสมของวตามน แรธาตตาง ๆ ทมความจ าตอการตงครรภ โดยมสวนผสมของธาตเหลกและไอโอดนเปนหลก

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล หมายถง การดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล เชน ไวน เบยร เหลา ขณะตงครรภ

น าหนกแรกเกด หมายถง น าหนกของทารกเมอแรกเกด แบงเปน น าหนกนอยกวา 2,500 กรม และน าหนก 2,500 กรมขนไป

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด หมายถง การประเมนสภาพทารกแรกเกด โดยการใหคะแนน APGAR ดวยการสงเกต สผวของเดก ชพจร หรอ อตราการเตนของหวใจ ปฏกรยาการตอบสนองตอสงกระตน การเคลอนไหวตาง ๆ หรอความตงตวของกลามเนอและการหายใจของทารกท 1 และ 5 นาทหลงคลอด โดยแบงเปน 3 ระดบ ไดแก ภาวะขาดออกซเจนรนแรง (APGAR Score 0-3) ภาวะขาดออกซเจน (APGAR Score 4-7) และภาวะปกต (APGAR Score ตงแต 8 ขนไป)19

22

ภาวะแทรกซอนหลงคลอด หมายถง ผลขางเคยงทเกดจากการคลอด โรคประจ าตว หมายถง การเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆ ของทารกทเปนมาตงแตแรกเกด

ขอจ ากดการวจย

เปนการศกษาขอมลจาก Secondary Data โดยขอมลทไดจากผดแลเดกทใหเกยวกบแมและทารกอาจไดขอมลไมครบถวนหรอถกตอง และขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดกไมสมบรณ

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

4. ไดทราบพฒนาการเดกปฐมวยในปจจบน ของประเทศไทย เพอน ามาวางแนวทางในการใหบรการในงานอนามยแมและเดกทเหมาะสมตอไป

5. ผมสวนเกยวของทงภาครฐและเอกชน พอ แมและผดแล ไดตระหนกและเหนความส าคญชวยผลกดน แกไข สนบสนนและสงเสรมใหเดกมพฒนาการทสมวยเพมมากขน

23

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงนเปนการศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย ผวจยไดศกษาคนควาเอกสาร ต ารา และงานวจยทเกยวของเพอสรางความเขาใจและเชอมโยงไปสกรอบแนวคดในการศกษาโดยแบงเปนแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของดงน

1. ความหมายและความส าคญของเดก 2. อายกบการตงครรภ 3. การฝากครรภ 4. การคลอด 5. โรคประจ าตวขณะตงครรภ 6. ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ 7. การตดเชอขณะตงครรภ 8. การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ 9. การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ

ความหมายและความส าคญของเดก

ค าวา “เดก” ตามความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (หนา 413)20 ไดใหนยามวา เดก หมายถง คนทมอายยงนอย ผเยาวตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย คอ ผซงอายไมครบ 18 ปบรบรณ และยงไมบรรลนตภาวะดวยการสมรสหรอบคคลอายเกน 7 ปบรบรณ แตยงไมเกน 14 ปบรบรณ เดกชาย คอ ค าน าหนาชอเรยกเดกผชาย และเดกหญง คอ ค าน าหนาชอเรยกเดกผหญงทมอายไมถง 15 ปบรบรณ ในพระราชบญญตพฒนาเดกและเยาวชนแหงชาต พ.ศ. 255021 ไดก าหนดนยามใหมวา เดก หมายถง บคคลทมอายต ากวา 18 ป เยาวชน หมายถง บคคลทมอายตงแต 18 ป ถง 25 ปบรบรณ

ในทางการแพทย22 เดก คอ ผทมอายไมเกน 14 ปบรบรณ หรอเมอใชค าน าหนาชอ เดกหญง หรอเดกชาย นอกจากนยงมนยามทเกยวของกบค าวาเดกอกไดแก

เดกแรกเกด หรอทารกแรกเกด หรอเดกแดง (New born หรอ Neonate) ซงหมายถง เดก ตงแตเกดจนอาย 28 วน หรอ 1 เดอน

เดกออนหรอเดกทารก (Infant) หมายถง เดกอายตงแต 1 เดอนถง 1 ป เดกวยเตาะแตะ (Toddler) คอ เดกชวงอาย 1-3 ป

24

เดกกอนวยเรยน (Preschool age) คอ เดกชวงอาย 3-5 ป เดกวยเรยน (School age) คอ เดกชวง 6-12 ป ทงนในบานเรายงแบงเดกเปนเดกเลกและเดกโต กลาวคอ เดกเลก ไดแก เดกชวงอาย 1-5 ป เดกโต

คอ อายชวง 6-12 ป การแบงเดกเปนวยตาง ๆ นน เนองจากเดกเปนวยทรางกายและจตใจยงเจรญเตบโตไมสมบรณ รางกายและจตใจจงมการเจรญเตบโตและพฒนาอยตลอดเวลา ซงแตกตางกนในแตละชวงวยดงกลาว และแตกตางกบผใหญ การแยกเดกเปนวยตาง ๆ จงชวยใหการดแลเดกทงดานการศกษาและดานสขภาพทถกตองเหมาะสมกบวยของเดก

การใหความส าคญกบเดกเรมตนเมอป พ.ศ. 2498 เปนปทประเทศตาง ๆ ทวโลกเรมจดงานเฉลมฉลองวนเดกขนในประเทศของตนตามมตขององคการสหประชาชาตทน าปญหาเรองเดกมาอภปรายและยกรางเปนปฏญญาวาดวยสทธเดกขน ท าใหประเทศตาง ๆ ทวโลกตนตวใหความส าคญกบเดกและมมตเหนชอบตรงกนวาตองใหความส าคญกบเดกในประเทศของตนมากขนกวาเดม23 เนองจากเดกไมใชผใหญยอสวนแตเปนอกวยอกชวตหนงทตองมพฒนาการมลกษณะเฉพาะทตองศกษา ตองใหความส าคญในฐานะพลเมองของประเทศดวย โดยแตกตางไปจากวยผใหญ ดงความคดเหนของจอหน ดวอ24 นกการศกษาชาวสหรฐอเมรกา แตเนองจากเดกและเยาวชนยงไมสามารถดแลตวเองไดตองมผดแลหรอมผปกครองตามกฎหมายใหการดแลเลยงดอบรมสงสอนจนกวาถงวยทดแลตนเองไดและไมตองมผปกครองและระหวางทผใหญท าหนาทดแลเดกนน ผใหญจ าเปนตองทราบเกยวกบสทธของเดกและตองไมละเมดสทธของเดกอกทงตองเอาใจใสในการพทกษรกษาสทธของเดกในความดแลดวยอยางเตมท ดงน25

ขอ 1. เดกและเยาวชน พงไดรบสทธเทาเทยมกนโดยปราศจากการแบงแยกหรอกดกนไมวาโดยวธใดในเรองเชอชาต สผว เพศ ภาษา ศาสนา ความคดเหนทางการเมอง เผาพนธสญชาตหรอสงคมทรพยสน ถนก าเนด สภาพรางกายหรอสถานะอน ๆ ไมวาจะของเดกหรอของครอบครวกตาม ขอ 2. เดกและเยาวชน พงไดรบการพทกษคมครองเปนพเศษอนจะชวยใหเดกสามารถพฒนาทง ทางกาย ทางสมองและจตใจเพอใหรวมอยในสงคมไดอยางปกตชน ขอ 3. เดกและเยาวชนมสทธทจะไดชอและมสญชาตแตก าเนด ขอ 4. เดกและเยาวชนพงไดรบความมนคงทางสงคมและเตบโตอยางสมบรณ ดงนนทงแมและเดกควรไดรบการดแลคมครองเปนพเศษ ทงเมออยในครรภและภายหลงเมอคลอดแลว โดยไดรบสทธในเรองทอยอาศย ไดรบอาหาร ไดรบการดแลทางการแพทย และโดยเฉพาะเดกเลกใหไดรบการเลนรนเรงเพลดเพลนดวย ขอ 5. เดกและเยาวชนทพการทงรางกายสมองและจตใจ มสทธทจะไดรบการรกษาพเศษหมายถง การดแลรกษาและการศกษาทเหมาะสมกบสภาวะของเดกโดยเฉพาะ ขอ 6. เดกและเยาวชน พงไดรบความรกและความเขาใจ อนจะชวยพฒนาบคลกของตนโดยเตบโตอยในความรบผดชอบของบดา มารดาของเดกเองและในทกกรณเดกจะตองอยในบรรยากาศทเตมไปดวยความรก

25

ความอบอนปลอดภย และไมพลดพรากจากพอแม ในกรณทเดกไมมครอบครวหรอมาจากครอบครวทยากจนและมลกมากกจะไดรบความชวยเหลอเปนพเศษจากรฐหรอองคการตาง ๆ ขอ 7. เดกและเยาวชนมสทธทจะไดรบการศกษา ซงควรจดใหเปลาอยางนอยในระดบชนประถมศกษา เพอเปนการสงเสรมพฒนาเดกใหเหมาะกบวฒนธรรมของสงคมนนและใหเตบโตเปนสมาชกผท าประโยชนตอสงคมไดคนหนง การศกษานครอบคลมใหถงการแนะแนวทางชวต ซงมบดามารดาเปนผรบผดชอบกอนบคคลอน เดกจะตองมโอกาสไดรบความสนกสนานเพลดเพลนจากการเลนและรนเรงพรอมกนไป ขอ 8. เดกและเยาวชนจะเปนบคคลแรกทไดรบการคมครองและสงเคราะหในทกกรณ ขอ 9. เดกและเยาวชนพงไดรบการปกปองใหพนจากการถกทอดทงจากความโหดรายทารณและ การถกขมเหงรงแกทกชนด เดกจะตองไมกลายเปนสนคาไมวาในรปแบบใด จะตองไมมการรบเดกเขาท างานกอนวยอนสมควร ไมมการกระท าใด ๆ อนจะเปนการชกจงหรออนญาตใหเดกจ าตองรบจางท างานซงอาจจะเปนผลรายตอสขภาพของเดกหรอเปนเหตใหการพฒนาทางกาย ทางสมองและทางจตใจของเดกตองเสอมลง ขอ 10. เดกและเยาวชนพงไดรบการคมครองใหพนจากการกระท าทแสดงถงการกดกนแบงแยกไมวาทางเชอชาต ศาสนา สภาพรางกาย ฐานะทางสงคม ดวยวธการใดเดกจะตองไดรบการเลยงดใหเตบโตขนมาในภาวะแหงจตทเตมไปดวยความเขาใจ มการหยอนหนกหยอนเบา มมตรภาพระหวางชนชาต สนตภาพและความเสมอภาคตลอดจนไดรบการดแลดวยส านกทวาความสามารถในตวเดกเปนพละก าลงทจะน ามาใชเพอนมนษยดวยกนตอไป จากปฏญญาสากลทกลาวมา 10 ขอ สะทอนใหเหนวาผใหญตองมจตส านก ตองตระหนกใน คณคาของเดก โดยเฉพาะ “ขอ 4. เดกและเยาวชนพงไดรบความมนคงทางสงคมและเตบโตอยางสมบรณ ดงนนทงแมและเดกควรไดรบการดแลคมครองเปนพเศษ ทงเมออยในครรภและภายหลงเมอคลอดแลว โดยไดรบสทธในเรองทอยอาศย ไดรบอาหาร ไดรบการดแลทางการแพทย และโดยเฉพาะเดกเลกใหไดรบการเลนรนเรงเพลดเพลนดวย” ดงนนการศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย จงมสวนชวยสนบสนนปฏญญาสากลวาดวยสทธเดกและเยาวชนขององคการสหประชาชาต ทเดกตองไดรบการดแลคมครองเปนพเศษตงแตอยในครรภและภายหลงคลอดจากแมตงแตรวาตงครรภและหลงคลอด

อายกบการตงครรภ

อายเทาไหรทเหมาะกบการตงครรภ คงไมไมมใครก าหนดกฎเกณฑไดชดเจนวาควรตงทองเมออายเทาไรถงจะด แตควรจะตงทองขณะอายประมาณ 20 - 30 ป ดวยเหตผลงายๆ คอ เปนชวงอายทมความแขงแรงและสมบรณของรางกายอยอยางเตมเปยม เวลาตงทองจงมกมปญหานอยทสดทงตอตวแมเองและตอลกในทอง ในปจจบนคณแมทอายนอย เชน อายแค 14 - 15 ปพบมากขนเรอยๆ เชนเดยวกบคณแมทอายมากกวา 35 ป กพบมากขนเรอยๆ เชนกน26

26

แมอายนอย การตงทองขณะอายนอยๆ หรอการตงทองในชวงวยรน ในตางประเทศเรยกวา Teenage pregnancy ตามความเปนจรงแลววยรนควรเปนวยทยงศกษาเลาเรยน ไมใชวยทควรจะตงทอง เมอเกดทองขนมาปญหาจะตามมาหลายประการ ตวอยางเชน แมทเปนเดกหรอวยรนความสมบรณของรางกายยงไมสมบรณ รางกายยงมการเจรญเตบโตอยเมอตงทองกตองแยงอาหารกบลก ท าใหลกในทองอาจเจรญเตบโตไดไมด สรระรางกายของแมกเปนอปสรรคเพราะเชงกรานของแมทเปนเดกมขนาดเลกและขยายขนาดไดไมดพอท าใหเสยงตอการผาคลอดสง

แมอายมาก โดยเฉพาะอายมากกวา 35 ปขนไป การท างานของรางกายเรมไมเตมประสทธภาพโอกาสตงทองจะลดลงอยางรวดเรว เชอมโยงกบอายของไข เพราะจ านวนไขทสมบรณในรงไขจะลดลงไปตามอายทเพมขน. คณภาพของเยอบมดลกเปลยนไปซงมกจะเสยงตอปญหาแทรกซอนขณะตงครรภได27 เชน เปนโรคเบาหวานหรอความดนโลหตสงขณะตงทอง หรอเวลาคลอดอาจตกเลอดหลงคลอดเนองจากมดลกหดรดตวไมด ส าหรบตวลกอาจเสยงเปนเดกปญญาออนไดมากกวาลกของแมทอายนอยกวา ปญหาการตงทองทอายมากกวา 35 ป28 ไมหนกหนาอะไรเกนกวาทหมอจะดแลได แตปญหานาจะเปนเรองของอาชพการงานทคณแมตองท ามากกวา คณแมพวกนมกจะหาเวลาวางยาก การดแลคณแมพวกนจงนาจะมากกวาแคตรวจทองหรอใหยาบ ารงคณแมไปรบประทานเทานน แตควรมกจกรรมอนๆ ขณะตงครรภเพอชวยใหคณแมไดมโอกาสออกก าลงกาย รวมกจกรรมบนเทงเพอคลายเครยด หรอไดรบความรเพอใหการตงทองและการคลอดด าเนนไปอยางราบรน สงนควรรณรงคใหหนวยงานของทงภาครฐและเอกชนใหความสนใจดแลคณแมทองในท

ท างานมากขน29 เปดโอกาสใหคณแมมชวงพกผอนขณะท างานมากขน มโอกาสเลยงลกดวยนมแมหลงคลอดมากขน เหมอนกบในประเทศทางตะวนตก

การฝากครรภ

การฝากครรภมความส าคญมากส าหรบหญงตงครรภทกคน เพราะจดมงหมายในการฝากครรภนนเพอใหแนใจวาหญงตงครรภและทารกในครรภยงคงมสขภาพดแขงแรงตลอดการตงครรภ หากมปญหาหรอสงผดปกตเกดขนระหวางตงครรภ จะไดรบการรกษาททนทวงท การทราบลวงหนาวาหญงตงครรภหรอทารกม ความเสยงดานสขภาพจะท าใหแพทยสามารถแกปญหาไดอยางเหมาะสม เชน การดแลครรภอยางใกลชด ก าหนดวธคลอด และระยะเวลาทจะคลอด รวมทงการดแลหลงคลอด ตวอยางหญงตงครรภทอายมากอาจมโรคทถายทอดทางพนธกรรม หรอการเจรญเตบโตของทารกในครรภไมเปนไปตามเกณฑ กอาจตองตรวจหาความผดปกตของทารก ถาทารกมขนาดใหญมากหรอแมมเชงกรานแคบอาจตองวางแผนท าการผาตดคลอด ถาเลอดแมกบลกเขากนไมได กตองเตรยมการถายเลอดภายหลงคลอด เปนตน30 หญงมครรภตองมความรเกยวกบการปฏบตตนดานโภชนาการ การใชยาตางๆ เพศสมพนธ การเตรยมตวส าหรบการคลอด การใหนมบตร การวางแผนครอบครวหลงจากคลอดบตรแลว นอกจากนนยงตองรจกสงเกต

27

ความผดปกตของการตงครรภและอาการเจบครรภ ซงสงเหลานหญงมครรภจะไดรบค าแนะน าจากแพทยหรอพยาบาลเมอมาฝากครรภ การฝากครรภเปนจดเรมตนแหงการพฒนาคณภาพประชากรเรมตงแตอยในครรภ เพอการตงครรภและการคลอดเปนไปดวยความราบรน มารดาและทารกปลอดภย ปราศจากภาวะแทรกซอนและมสขภาพแขงแรง ซงการทมารดาและทารกจะปลอดภยจากการตงครรภและการคลอดนนไมไดอยทการบรการดแลสขภาพเทานนแตตองค านงถงคณภาพของบรการทไดรบ โดยองคประกอบคณภาพบรการทส าคญคอ ความเพยงพอของอปกรณเครองมอทเกยวของกบการใหบรการ ทกษะ ความร ความสามารถและความเขาใจของผใหบรการ การบรหารจดการอยางมประสทธภาพในความจ ากดของทรพยากรและลกษณะบรการทเปนมต31 การดแลครรภเรมด าเนนงานอยางเปนระบบ ตงแต ค.ศ.1929 ในสหราชอาณาจกร โดยนดใหหญงตงครรภมาตรวจครรภประมาณ 15 ครง ซงการนดดงกลาวเกดจากความวตกกงวลวาการวนจฉยโรคหรอภาวะแทรกซอนทส าคญจะคลาดเคลอนไป แตการตดตามผลของการดแลครรภในประเทศตางๆ ของทวปยโรป พบวา อตราตายทารกปรก าเนดไมมความแตกตางกนถงแมจะนดนอยครงกวา32 หลกการการดแลครรภทดมประสทธผล จงไมไดอยทจ านวนครงของการนดหมาย แตอยทการใหบรการในกจกรรมทพสจนไดวามประสทธภาพตอผรบบรการ32,33 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสขไดด าเนนการขยายผลการดแลหญงตงครรภแนวใหม ตงแตป พ.ศ. 2550 พรอมทงปรบองคประกอบของระบบดแลหญงตงครรภแนวใหม ทไมมภาวะเสยงเปนจ านวน 5 ครง โดยเพม 1 ครงเมออายครรภ 20 สปดาห เพอเปนการกระตนใหผรบบรการมาดแลครรภอยางตอเนองพรอมทงก าหนดบรการทพงใหไวในแตละครงทสามารถบรณาการกบการด าเนนงานทผานมา ซงสามารถท าใหหญงตงครรภไดรบบรการอยางครบถวนสมบรณ มคณภาพตามกจกรรมทพงไดรบ34,35 การฝากครรภเรว ฝากครรภครบ (5 ครง) หรอการฝากครรภคณภาพ ถอเปนระบบการดแลหญงตงครรภแนวใหม ตามขอแนะน าองคการอนามยโลกทมความจ าเปนส าหรบหญงตงครรภทไมมภาวะแทรกซอน (low risk pregnancy) ทจะไดรบการดแลตามระบบดแลหญงตงครรภแนวใหม (Basic component of ANC programme) ซงจะนดหมายการดแลครรภ 5 ครง คอ ครงแรกเมออายครรภไมเกน 12 สปดาห (ฝากครรภเรว) ครงท 2 เมออายครรภ 20 สปดาห ครงท 3 เมออายครรภ 26 สปดาห ครงท 4 เมออายครรภ 32 สปดาห และครงท 5 เมออายครรภ 36-38 สปดาห โดยในแตละครงของการตรวจครรภจะไดรบการตรวจตามองคประกอบพนฐานทจ าเปนและเปนประโยชนตอหญงตงครรภ31

28

การคลอด

การคลอด เปนปรากฏการณตามธรรมชาตทเกดขนเพอขบเอาทารก รก และน าคร าออกจากโพรงมดลกในครรภมารดาสภายนอก ซงค าอนๆ ทมความหมายเดยวกน คอ Labor Delivery, Parturition, Confinement, Travail, Childbirth เปนตน การคลอดอาจเกดขนในอายครรภตางกน จะประเมนจากอายครรภขณะครรภจะเปนไดดงน36

- การคลอดครบก าหนด (Full term labor) คอ การสนสดของการตงครรภทมอายครรภ 37 สปดาหขนไป ถง 42 สปดาห

- การคลอดกอนก าหนด (Pre-term labor) คอ การสนสดของการตงครรภทมอายครรภอยระหวาง 28-37 สปดาห น าหนกทารกแรกเกดอยระหวาง 1,000-2,499 กรม

- การคลอดเกนก าหนด (Post-term labor) คอ การสนสดของการตงครรภทมอายครรภเกน 42 สปดาหขนไป

การคลอดเกดขนเองตามธรรมชาต เมอมนษยมการศกษาถงการคลอด และก าหนดลกษณะของการคลอดปกตขน การวางแผนการคลอดใหด าเนนไปตามปกตจงตามมา ซงแพทยผดแลการตงครรภและการคลอดจ าเปนตองวเคราะหถงความเสยงในสตรตงครรภเพอมาวางแผนการคลอดทจ าเพาะส าหรบแตละราย ปจจบนสภาวะสงคมเปลยนแปลง จากครอบครวใหญเปนครอบครวเดยว ทงสามและภรรยาตองท างาน การรก าหนดคลอดทแนนอนท าใหการวางแผนชวตและการงานไดดขน การคลอดทมการวางแผน (Planned delivery) หมายถง การวางแผนการคลอดเมออายครรภครบก าหนดคลอด ซงอยในชวงตงแต 37 ถง 41 สปดาห โดยทมการวางแผนวธการคลอดอยางนอย 8 ชวโมงกอน การคลอด37,38 โดยทวไปการวางแผนการคลอดจะเรมในชวงทายของการตงครรภทหองฝากครรภหลง การประเมนความเสยงของมารดาและทารก เมออายครรภยางเขา 37 สปดาหเรมครบก าหนดคลอด (การยนยนอายครรภในปจจบนมการใชคลนเสยงความถสงเพอคดกรองและตรวจยนยนอายครรภในชวง 18 ถง 22 สปดาหมากขน) แพทยจะตรวจภายในเพอประเมนองเชงกรานและตรวจประเมนปากมดลก จากนนใหค าปรกษาและรวมตดสนใจแผนและวธการคลอดกบสตรตงครรภ ซงแบงเปนสองทางเลอก ไดแก การวางแผนคลอดทางชองคลอด และ การวางแผนผาตดคลอด

ชนดหรอวธการคลอด การคลอดมความหมายทงทางการคลอดทางชองคลอด และการคลอดโดยการผาตดเอาทารกออกทางหนาทอง ดงนน การคลอดจงแบงเปน 2 ชนด คอ39

1. การคลอดปกต (Normal labour or Eutocia) คอ การคลอดไดเองทางชองคลอด (Spontaneous labor) ตองมลกษณะดงน

1.1 อายครรภครบก าหนด (อายครรภระหวาง 37-42 สปดาห)

29

1.2 สวนน าเปนศรษะคว าหนา คางชดอก (Vertex presentation) เมอศรษะจะคลอด กระดก Occiput ตองหมนมาอยใตกระดกหวหนาว (Occiput anterior; OA)

1.3 ไมพบภาวะแทรกซอนใดๆ ระหวางการคลอด (ลวงรก ตกเลอด เปนตน) 1.4 ใชเวลาในการคลอดทงระยะท 1-3 ของการคลอด รวมแลวไมเกน 24 ชวโมง 1.5 ไมมการชวยคลอดดวยเครองมอใดๆ

2. การคลอดผดปกต (Abnormal labour or Dystocia) คอ การคลอดทไมไดประกอบดวยลกษณะดงทกลาวในการคลอดปกต ประกอบดวย การผาทองคลอด การใชคมท าคลอด และการใชเครองดดสญญากาศชวยคลอด

ระยะของการคลอด (Stage of labour) การคลอด เปนกระบวนการมความตอเนอง ตงแตการเรมเจบครรภ จนกระทงสนสดการคลอด สามารถ แบงระยะของการคลอดออกเปน 4 ระยะ ดงน (บางต าราแบงเปน 3 ระยะ)

1. ระยะท 1 ของการคลอด (First stage of labour) หมายถง ระยะเวลาตงแตเรมเจบครรภจรง (True labour pain) จนกระทงปากมดลกเปดหมด (Fully dilatation) ซงในระยะนปากมดลกจะมการบางตวลง และเปดขยายเพมขน หรอาจเรยกวา Stage of cervical effacement and dilatation แบงออกไดอก 2 ระยะ

1.1 ระยะทการเปดขยายของปากมดลกด าเนนไปอยางชามาก (Latent phase) นบตงแตเจบครรภจรงถงปากมดลกเปด 2.5-3 เซนตเมตร ใชเวลาเฉลย 8 ชวโมง 30 นาท ในครรภแรก และ 5 ชวโมง 30 นาท ในครรภหลง ทงนไมควรเกน 20 ชวโมงในครรภแรก และ 14 ชวโมงในครรภหลง

1.2 ระยะทมการเปดขยายของปากมดลกจะด าเนนไปอยางรวดเรว (Active phase) เพราะมดลกมความบางตวแลวจงเปดอยางรวดเรว ใชเวลาเฉลย 5 ชวโมงในครรภแรก และ 2 ชวโมง 30 นาท ในครรภหลง เรมจากปากมดลกเปด 3 ถง 10 เซนตเมตร แบงยอยไดอกเปน

- ระยะทปากมดลกเรมเปดอยางรวดเรว (Acceleration) เรมจากปากมดลกเปด 3-4 เซนตเมตร ใชเวลา 2 ชวโมงในครรภแรก และ 1 ชวโมงในครรภหลง

- ระยะทปากมดลกเปดอยางรวดเรวมากทสด (Phase of maximum slope) เรมตงแตปากมดลกเปด 4-9 เซนตเมตร ใชเวลา 2 ชวโมงในครรภแรก และ 1 ชวโมงในครรภหลง

- ระยะปากมดลกเปดชาลง (Deceleration) เรมตงแตปากมดลกเปด 9-10 เซนตเมตร ใชเวลา 1 ชวโมง 30 นาทในครรภแรก และ 1 ชวโมงในครรภหลง

ลกษณะการหดรกตวของมดลกในระยะ active ตอนตน จะหดตวนาน 30-60 วนาท หดรดตวทก 3-5 นาท ความรนแรงระดบปานกลาง สวนในตอนทายมดลกหดรกตวนานประมาณ 40-90 วนาท ทก 2-3 นาท ระดบความรนแรงปานกลางถงมาก

2. ระยะท 2 ของการคลอด (Expulsive stage or Second stage of labour) หรออาจเรยกวา ระยะเบง (หรอระยะการคลอดทารก) นบตงแตปากมดลกเปด 10 เซนตเมตร จนกระทงสนสดการคลอด ใชเวลา

30

ประมาณ 1-2 ชวโมง ไมเกน 2 ชวโมงในครรภแรก และ 30 นาท – 1 ชวโมง ไมเกน 1 ชวโมงในครรภหลง (ระยะเวลาทครรภหลงใชนอยกวาครรภแรก เพราะ เคยผานการคลอดมาแลว ชองคลอดจงกวางกวา และแรงตานจากพนเชงกรานนอยกวา)

ลกษณะการหดรดตวของมดลกในระยะนจะนาน ถและรนแรง หดรดตวนาน 60-90 วนาท ทก 2-3 นาท ความรนแรงระดบมาก ผลจากการหดรดตวของมดลกนานถและรนแรงนจะท าใหสวนน า(ในการคลอดปกตคอ สวนน าคอศรษะหรอเรยกวาทาศรษะ) เคลอนต าลงอยางรวดเรวและถงน าคร ามกแตกในชวงตนของระยะน

แรงดนของสวนน ากดลงบนเสนประสารทซาครล (Sacral nerve) และ ออบทราเตอร (Obturator nerve) ท าใหหญงมครรภรสกอยากเบง(คลายกบอยากเบงอจจาระ เพราะการกดเสนประสาทเดยวกน) ฝเยบบางโปงตง ถามดลกหดรดตวดและหญงมครรภมแรงเบงด ศรษะทารก (สวนน า) จะเคลอนต าลงเรอย ๆ จนมองเหนสวนทกวางทสดของศรษะเรยก คราวนง (crowing) ศรษะทารกจะไมหดกลบเขาไปอกแลว เมอมดลกคลายตว ชวงนถาไมตดฝเยบอาจท าใหฝเยบฉกขาดได

3. ระยะท 3 ของการคลอด (Placental stage) หรอเรยกวา ระยะคลอดรก นบจากภายหลงทารกคลอดออกมาแลวจนกระทงรกและเยอหมทารกคลอด ใชเวลาประมาณ 5-30 นาท ทงครรภแรกและครรภหลง แตการใชเวลายงนานเทาใดยงมโอกาสเสยงตอการตกเลอดไดมากเทานน

4. ระยะท 4 ของการคลอด (Recovery stage) นบตงแตรกคลอดถง 2 ชวโมงหลงคลอด เปนชวงทรางกายจะฟนคนเปนปกต แตตองใหความส าคญเปนอยางยงเนองจาก อาจเกดภาวะแทรกซอนไดงาย โดยเฉพาะตกเลอดหลงคลอด

โรคประจ าตวขณะตงครรภ

หญงตงครรภทมโรคประจ าตว เชน เบาหวาน โรคหวใจ โรคลมชก โรคหอบหด โรคไต ธยรอยดเปนพษ เลอดจาง SLE ควรปรกษาแพทยกอนตงครรภเสมอ เพราะยาทใชรกษาบางตวอาจมผลตอทารกในครรภ หรออาจท าใหตงครรภไดยาก หรอบางโรคตองรอใหโรคสงบจงจะปลอดภยในการตงครรภ การดแลรกษาอาจจะตองดแลรวมกนทงสตนรแพทย และอายรแพทย ควรปฏบตตามค าแนะน าของแพทยอยางเครงครด เพอทจะไดมลกทสมบรณและปลอดภยกบมารดาดวย40

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ

ในแตละปตามทองคการอนามยโลก ไดส ารวจวามการปวยทมผลมาจากตงครรภ (บางครงเปนอยางถาวร) มากกวา 20 ลานคนทวโลก นอกจากน "มชวตของผหญง 8 ลานคนมอาการเจบปวยและมผหญงมากกวา 500,000 คาดวาจะมผเสยชวตในป 1995 เปนผลมาจากสาเหตทเกยวของกบการตงครรภและการคลอดบตร41 ภาวะแทรกซอนของการตงครรภ คอ ภาวะและอาการตางๆ ทพบรวมกบการตงครรภ และมผลเสยอาจเปนทางรางกายหรอจตใจตอมารดาหรอทารก มตงภาวะทพบเปนปกตไมมอนตรายไปจนถงภาวะทอาจเปน

31

อนตรายถงชวต ภาวะทพบเปนปกตนนเปนสงทเกดขนเปนธรรมดา ไมมอนตรายตอมารดาและทารก สวนภาวะอนตรายอาจท าใหมารดาหรอทารกเสยชวตไดหากไมไดรบการรกษา หรอบางภาวะไมมทางรกษาเลย ภาวะทพบบอย ๆ ไดแก42

1. การคลนไสอาเจยนอยางมากระหวางตงครรภ อาการแพทอง เชน คลนไส อาเจยน เวยนศรษะ จะพบได 1 ใน 3 ของหญงตงครรภทงหมด มกจะเกดระหวางอายครรภ 6-12 สปดาห และจะหายไปเองภายหลงอายครรภ 12 สปดาห แตบางรายอาจเปนนานกวานนกได ถาอาการคลนไสอาเจยนเปนมาก และเปนตลอดทงวน จนกระทงรางกายไดรบอาหารและน าไมเพยงพอ ท าใหมผลรายอนๆ ตามมาจนอาจเปนอนตรายได ถาไดรบการชวยเหลอและดแลไมทน การปองกนภาวะการแทรกซอนชนดน ควรกระท าโดยรบปรกษาแพทย เมอมอาการผดปกตดงกลาว เพอหาสาเหต และรบการรกษาอยางถกวธ รวมทงปองกนอาการแทรกซอนอนตรายอน ๆ ทจะตามมา

2. การแทง การแทงเปนสาเหตทพบบอยทสดของการตกเลอดระหวางตงครรภ พบประมาณรอยละ 10-15 ของการตงครรภ สวนใหญอาการเมอเรมจะแทงจะมเลอดออกทางชองคลอด ในระยะแรกมกจะออกไมมาก ตอมาจะปวดทองเปนพก ๆ คลายปวดประจ าเดอน แตมากกวา อนตรายส าคญของการแทง คอ การตกเลอด เพราะอาจท าใหเสยชวตได ในรายทไปท าแทงโดยผดกฎหมายอาจพบอาการแทรกซอนไดมาก เนองจากตดเชอ เชน มไขสง เลอดเปนพษ เยอบชองทองอกเสบ มดลกทะล เนอเนาตาย และบาดทะยก เปนตน ซงลวนเปนอนตรายถงแกชวตทงสน บางรายอาจท าใหทอน าไขตนทงสองขาง อนเปนสาเหตของการเปนหมนในภายหลง 3. การตงครรภไขปลาอก การตงครรภไขปลาอก คอ ภาวะทรกเปลยนเปนเมดใส ๆ คลายเมดสาค หรอไขปลาอก รวมกนเปนพวงคลายพวงองนอยภายในโพรงมดลก ท าใหมดลกมขนาดโตอยางรวดเรว ไมไดสดสวนกบระยะทขาดประจ าเดอน มกมอาการแพทองมากกวาธรรมดา และอาจมอาการของพษแหงครรภรวมดวย เชน บวม ความดนเลอดสง และมไขขาวในปสสาวะ อาการทส าคญ ไดแก เลอดออกทางชองคลอดกะปรบ กะปรอย หรออาจออกครงละมาก ๆ พรอมกบมเมดคลายเมดสาคออกมาดวย โรคนยงไมทราบสาเหตแนนอน แตครรภผดปกตชนดนจะตองแทงออกมาเสมอ อนตรายทส าคญ คอ การตกเลอดขณะแทง ดงนน ถามอาการดงกลาวขางตน ควรรบไปปรกษาแพทยทนท อนตรายทส าคญมากอกอยางหนง คอ ครรภไขปลาอกอาจเปลยนแปลงเปนมะเรงได ดงนน ผปวยโรคนจ าเปนตองไปรบการตรวจ เพอตดตามผลการรกษา และดการเปลยนแปลงเปนระยะ ๆ อยางสม าเสมอ ในบางรายทมบตรเพยงพอแลว แพทยอาจพจารณาตดมดลกออก ในกรณทไมไดตดมดลกออกผปวยไมควรตงครรภอกในระยะหลงแทงอยางนอย 1 ป 4. การตงครรภนอกมดลก การตงครรภนอกมดลก เกดจากไขทผสมแลวฝงตว แลเจรญเตบโตภายนอกโพรงมดลก พบไดประมาณรอยละ 0.5-1 ของการตงครรภ สวนใหญเกดททอน าไข สาเหตเกดจากเหตตาง ๆ ทท าใหไขผสมแลวเดนทางเขาไปถงโพรงมดลกไมได หรอไปชากวาธรรมดา จงตองฝงตวกอน เชน การตบของทอน าไข การตงครรภนอกมดลกมกจะด าเนนไปไมตลอดถงครบก าหนด สวนมากจะพบวา มการแทงหลดออกมา หรอการแตกของทอน าไขเปนสาเหตใหมเลอดออกในชองทอง ถาไดรบการรกษาไมทนอาจเสยชวตได

32

อาการส าคญน ามาพบแพทย คอ ปวดทองนอย ในระยะแรกอาจปวดขางใดขางหนง แตตอมามกปวดทงสองขาง มกมประวตขาดประจ าเดอน อาจมเลอด ออกทางชองคลอดกะปรบกะปรอย ถามเลอดออกในชองทองเนองจากการแทงหรอ ทอน าไขแตก จะมอาการเปนลม ซด เหงอแตก ใจสน และหมดสตในทสด การรกษา คอ การผาตด 5. ภาวะพษแหงครรภ เปนกลมอาการผดปกตประกอบดวยอาการบวม ความดนเลอดสง และมไขขาวในปสสาวะ มกเกดในระยะทายของการตงครรภพบในครรภแรกมากกวาในครรภหลงภาวะนเปนสาเหตของการตายของแมและทารก ถาไมไดรบการดแลทถกตอง จะท าใหผตงครรภชก หลอดเลอดในสมองแตก และหวใจวายได สาเหตทแทจรงยงไมทราบแนชด เปนภาวะท ไมสามารถปองกนมใหเกดขนได แตถาไดฝากครรภ และไดรบการตรวจครรภอยางสม าเสมอ จะชวยใหสามารถตรวจพบและใหการรกษาอยางถกตองตงแต ระยะเรมแรก ซงสามารถลดอนตรายลงไดอยางมาก ทงแกแมและทารกในทองในบางรายการรกษาไมไดและผลมอาการรนแรงขน แพทยอาจพจารณาชวยใหทารกคลอดกอนก าหนด เพอปองกนอนตราย ทอาจจะเกดตอแมได 6. รกเกาะต า หมายถง การทรกบางสวนหรอทงหมดเกาะทตอนลางของมดลก ซงในครรภปกตแลวรกจะเกาะทผนงตอนบนของมดลก ความผดปกตชนดนพบบอยขนในหญงมครรภทมอายมากและมลกแลวหลายคน หญงตงครรภทมภาวะแทรกซอนชนดนมกจะมาพบแพทยเนองจากมเลอดออกในชองคลอดในระยะหลง ๆ ของครรภ โดยไมมสาเหตและไมมอาการเจบปวดรวมดวย เลอดทออกอาจไมมากแตออกบอย ๆ หรออาจออกมากจนหมดสตเลยกได การรกษาถาทารกในทองยงเลกมากและเลอดออกไมมาก แพทยจะรกษาแบบประคบประคองไปกอน จนกวาทารกในทองจะโตพอเลยงรอด แตถาเลอดออกมากกจ าเปนตองเอาทารกในทองและรกออกใหเรวทสดเพอใหเลอดหยด การคลอดจะเปนไปโดยวธใดนน ตองพจารณาตามความเหมาะสมเปนราย ๆ ไปแตสวนใหญมกจะเปนการผาทองคลอด 7. รกลอกตวกอนก าหนด ในภาวะปกตรกจะลอกตวจากผนงมดลกหลง จากทารกคลอดออกมาแลวแตถารกลอกตวกอนทารกคลอดออกมา โดยอาจจะเกดขนในระหวางตงครรภหรอขณะเจบทองจะคลอดกได จะท าใหมเลอดออกในโพรงมดลก ทารกในทองขาดออกซเจนไปเลยงอาจเสยชวตได ภาวะนมกพบรวมกบผทมภาวะพษแหงครรภ ซงจะมโอกาสพบไดมากกวาปกต 3 เทา นอกจากนอาจเกดในรายทถกกระทบกระแทกบรเวณหนาทองอยางรนแรง ภาวะแทรกซอนชนดน มกเกดในระยะทายของการตงครรภ อาการขนอยกบชนดและ ความรนแรงของการลอกตวของรก อาการทส าคญ คอ เลอดออกทางชองคลอดและปวดทอง ซงอาจจะปวดเพยงเลกนอยหรอปวดมากจนหมดสตไป หนาทองจะแขงตงและกดเจบมดลกมกโตขนอยางรวดเรวเพราะเลอดขงอยภายใน ทารกอาจตายในทองไดถาไดรบการชวยเหลอไมทน การรกษาจ าเปนตองเรงใหการคลอดทารกและรกนนสนสดโดยเรว เพอปองกนอนตรายหรอภาวะแทรกซอนทรายแรงซงอาจเกดตามมา 8. ครรภแฝด หมายถง การตงครรภทมทารกในครรภมากกวา 1 คนขนไป อาจท าใหเกดภาวะแทรกซอนทงตอแมและทารก เชน โลหตจาง ภาวะพษแหงครรภ คลอดกอนก าหนด และคลอดผดปกต ครรภแฝดอาจเกดจากการผสมของไขใบเดยว หรอหลายใบกได แฝดคอาจเกดจากการผสมของไข 2 ใบ หรอ ใบเดยวกได แฝดคทเกดจากไข 2 ใบ มสาเหตเกยวของกบกรรมพนธเปนจ านวนมาก กลาวคอ ถาทงพอและแมม

33

ประวตทางกรรมพนธวามครรภแฝด จะมอตราการเกดครรภแฝดสงขนสองในสามของคแฝดทคลอดจะเปนเพศเดยวกน แพทยสามารถวนจฉยการตงครรภแฝดไดจากการตรวจครรภ โดยคล าสวนตาง ๆ ของทารกในทอง เชน ศรษะ กน แขนขา ไดมากกวาปกต และฟงเสยงหวใจทารกในทองไดชดเจนมากกวา 1 ต าแหนง โดยมอตราการเตนของหวใจแตกตางกนมากกวา 10 ครง ตอนาท ในกรณทตรวจแลวไมแนใจ อาจอาศยการตรวจอยางอนเพมเตม เชน การถายภาพรงส หรอการตรวจดวยคลนเสยงความถสง ผทตงครรภแฝด ควรพกผอนใหมากในระยะ 2 เดอนสดทายของครรภ เพอปองกนการคลอดกอนก าหนด

9. ครรภแฝดน า ในการตงครรภปกตจะพบวา มน าหลอทารกในครรภ หรอน าคร าประมาณ 1,000-2,000 ลกบาศกเซนตเมตร ถามจ านวนน าคร ามากกวา 2,000 ลกบาศกเซนตเมตรขนไป ถอวาเปน ครรภแฝดน า ซงมกพบรวมกบความผดปกตบางอยางของทารกในทอง เชน ความพการแตก าเนดของระบบประสาท หรอ การตบตนของระบบทางเดนอาหารของทารก ครรภแฝด การตดเชอซฟลส (syphilis) ภาวะพษแหงครรภ และมารดาเปนเบาหวาน เปนตน อาการของครรภแฝดน า คอ แมทองโตเรวผดธรรมดา ไมไดสดสวนกบระยะเวลาทขาดประจ าเดอน มกเปนในระยะ ๗ เดอนขนไป อาจเปนอยางทนททนใด หรอคอยเปนคอยไปกไดการรกษาขนอยกบอาการของแม บางครงถา แนนทองมากจนหายใจล าบาก อาจตองเจาะน าคร า ออกเปนครงคราว 10. ครรภเกนก าหนด โดยทวไป หมายถง การตงครรภเกน 42 สปดาห (ตองจ าวนทมประจ าเดอนครงสดทายไดแมนย า และประจ าเดอนตองมาสม าเสมอดวย) สาเหตยงไมทราบแนนอน ภาวะนมผลเสย คอ รกท างานเลวลง ปรมาณน าคร าลดลง ทารกจะผอมผวหนงเหยวยน มเลบยาว กะโหลกศรษะแขงขน ซงอาจจะมผลใหคลอดยาก และทารกมภาวะขาดออกซเจนไดงาย

การตดเชอขณะตงครรภ

การตดเชอขณะตงครรภ เปนภาวะหนงทพบไดเสมอในขณะตงครรภ ไมวาจะเปนหวด การมตกขาวผดปกต กระเพาะปสสาวะอกเสบ ตดเชอ HIV อสกอใส หดเยอรมน ซฟลส เปนตน เหลานลวนเปนเรองของการตดเชอ สวนใหญการตดเชอไมเปนอนตรายตอทงแมและลก แตจะมการตดเชอบางอยางเทานนทจะเปนอนตรายตอแมและลก และบางอยางกอาจจะรนแรงมากจนท าใหแมถงแกชวตได ในขณะทเชอบางตวไมคอยมผลตอแม แตอาจจะกอใหเกดผลตอลกไดมาก เชน เชอหดเยอรมน

โดยทวไปในขณะทตงครรภจะตดเชอไดงายกวาปกต เพราะขณะทตงครรภภมตานทานสวนใหญจะลดต าลง ท าใหมโอกาสตดเชอไดงายกวาปกต นอกจากนหญงตงครรภสวนใหญมกจะออนเพลย โดยเฉพาะตงครรภในระยะตนๆ ทรวมถงอาการแพทองดวย กจะท าใหหญงตงครรภออนแอมากขน รวมทงปจจยดานสรระบางอยางทเปลยนแปลงในขณะตงครรภยงอาจจะท าใหโอกาสการตดเชองายขนดวย เชน มดลกทโตและเสนเลอดทขยายใหญขนในขณะตงครรภอาจกดทอไตท าใหเกดกรวยไตอกเสบได

34

สวนเดกในครรภจะมภมตานทานตอเชอนอยมาก โดยเฉพาะขณะทครรภออนๆ มการศกษาพบวาเดกในครรภจะเรมสรางภมตานทานเองเมออายครรภประมาณ 9-15 สปดาห แตภมตานทานทสรางขนยงเปนชนดทไมสามารถก าจดเชอได นอกจากนเดกยงไดรบภมตานทานเชอบางสวนจากแม โดยจะผานมาทางรก ซงจะเรมตงแตอายครรภประมาณ 16 สปดาห และเมออายครรภประมาณ 26 สปดาห ระดบภมตานทานในเลอดลกกจะใกลเคยงกบในเลอดแม แตกยงคงเปนชนดทไมสามารถก าจดเชอไดอยด ดงนน ลกจงมโอกาสตดเชอไดมาก และไมสามารถปองกนตวเองไดดเทาทควร

ส าหรบเชอทหญงตงครรภมโอกาสตดสามารถเปนไดทงเชอไวรส แบคทเรย เชอในกลมราและพยาธ โดยการตดเชอจะขนอยกบวาเปนเชอชนดใด เชอบางชนดจะตดผานทางลม หายใจ เชน เชอหวด เชอหดเยอรมน เปนตน บางชนดอาจตดตอทางการสมผส เชน เชอเรม และเมอหญงตงครรภตดเชอแลวจะสงผานไปยงลกได 2 วธใหญๆ (ไมรวมการตดเชอในขณะคลอด) คอ

1. ผานทางรก เชน ไวรส อสกอใส หดเยอรมน เชอเอดส แบคทเรย เชอซฟลส พยาธ มาเลเรย 2. ผานขนจากชองคลอด เชน แบคทเรย เชอสเตรป กลมบ ไวรส และเรม

การตดเชอของหญงตงครรภทพบไดบอยและเมอเกดขนแลวอาจจะมปญหาตอทงแมและลกได ภาวะแรก คอ กระเพาะปสสาวะอกเสบและกรวยไตอกเสบ สวนภาวะทสองคอ หดเยอรมน กระเพาะปสสาวะอกเสบและกรวยไตอกเสบ43

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ

เมอทราบวาตวเองก าลงตงครรภ สงแรกทตองท าคอไปฝากครรภ ซงหลงจากไดตรวจเชกสขภาพครรภในเบองตนแลว หญงตงครรภกจะไดรบค าแนะน าในการดแลสขภาพรางกาย รวมทงไดรบยาบ ารงครรภมาทานในชวงการตงครรภดวย ยาหรอวตามนทจ าเปนตองใหแกหญงตงครรภ ประกอบดวย44,45 1. ธาตเหลก เนองจากขณะตงครรภความตองการธาตเหลกมเพมมากขน โดยทวไปจะม การสงธาตเหลกจากมารดาสทารกและรกประมาณ 300 มก.ของธาตเหลก และมารดาตองการธาตเหลกอกประมาณ 500 มก. เพอชวยสรางเมดเลอดแดงในขณะตงครรภ ดงนนมารดาจะตองไดรบธาตเหลก (iron element) ประมาณ 7 มก./วน ซงธาตเหลกทจ าหนายในทองตลาดจะเปนธาตเหลกทเปนสวนประกอบแตกตางกนไป (iron compound) ขนอย กบแตละชนดของยา ยกตวอยางเชน ferrous fumarate ซงเปนสวนประกอบของธาตเหลกทแตกตวใหธาตเหลกไดดทสดคอ ประมาณรอยละ 33 ในขณะทเมอเรากนธาตเหลกผานเขาไปในทางเดนอาหาร รางกายจะสามารถดดซมธาตเหลกเขาไปไดประมาณรอยละ 10 ดงนนในแตละวนมารดาควรไดรบสวนประกอบของธาตเหลกชนด ferrous fumarate อยางนอยวนละ 200 มก. เพอทจะไดธาตเหลกทเพยงพอวนละ 7 มก. ตามทฤษฎถาสวนประกอบของธาตเหลกเปนชนดอน ๆ กควรใหเพยงพอ ตามความตองการขนอยกบการแตกตวใหธาตเหลกของแตละสวนประกอบของธาตเหลกไป ในขณะท 4 เดอนแรกของการตงครรภ ความตองการธาตเหลกยงมนอยอย อาจไมจ าเปนตองใหธาตเหลกเสรมในระยะเวลา 4 เดอนแรกของการตงครรภ เพราะแทนทจะม

35

ประโยชนอาจเปนผลท าใหมารดามอาการคลนไส อาเจยน รนแรงขนไดจากผลขางเคยงของธาตเหลก ดงนนจงสรปไดวาธาตเหลกจ าเปนตองใหในมารดาทตงครรภ โดยใหไดเปนธาตเหลกอยางนอยวนละ 7 มก. โดยอาจไมจ าเปนในระยะ 4 เดอนแรกของการตงครรภ 2. กรดโฟลก เปนสารทมความจ าเปนส าหรบมารดาทตงครรภ และกอนการตงครรภ ถามารดาไดรบกรดโฟลกกอนการตงครรภอยางสม าเสมอ จะสามารถปองกนการเกด neural tube defect ได โดยเฉพาะประเทศในทวปยโรปและทวปอเมรกาจะแนะน าใหหญงทจะตงครรภกนกรดโฟลกกอนการตงครรภเปนเวลานานเปนเดอนๆ. ขณะเดยวกนกรดโฟลกยงชวยในการสรางเมดเลอดแดงของมารดาในขณะตงครรภ ดงนนจงมค าแนะน าใหจาก American College of Obstetrician and Gynecologist ใหมารดากอนตงครรภและขณะตงครรภไดรบกรดโฟลกเสรม โดยควรไดรบกรดโฟลกอยางนอยวนละ 4 มก. เนองจากกรดโฟลกทไดรบจากอาหารอาจไมเพยงพอตอความตองการของมารดา 3. แคลเซยม พบวามารดาตองการแคลเซยมประมาณ 30 กรม เพอใหแกทารกในครรภ ซงในปรมาณนของแคลเซยมคดเปนรอยละ 2.5 ของแคลเซยมทงหมดของมารดาโดยทสวนใหญจะเปนสวนประกอบในกระดกของมารดา ซงปรมาณแคลเซยมทมารดาตองการอาจไดรบจ านวนเพยงพอจากอาหารทกนเขาไปในแตละวน ดงนนจงไมจ าเปนตองใหแคลเซยมทดแทนแกมารดาในขณะตงครรภ แตในมารดาทมอาการตะครวขณะตงครรภอาจตองใหแคลเซยมแกมารดาเพอชวยลดการเกดตะครวขณะตงครรภได ดงนนการจะใหแคลเซยมเสรมในมารดาขณะตงครรภจงควรดเปนราย ๆ ไป

4. วตามนรวม โดยทวไปในมารดาทไมมปญหาโรคเรอรง ปญหาการดดซมอาหารทผดปกต (malabsorption) หรอปญหาการขาดอาหาร (malnutrition) จะไดรบวตามนทเพยงพอแลวจากการกนอาหารทครบหมในแตละวน จงไมจ าเปนตองใหวตามนรวมเสรมใหแกมารดาขณะตงครรภ แตถาแพทยทานใดจะใหวตามนรวมแกมารดาขณะตงครรภกไมเปนขอหามในเวชปฏบตทวไป

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภหรอการไดรบเอทานอล (Ethanol คอ เปนแอลกอฮอลทไดจากธรรมชาตผานวธการหมก) ในระหวางตงครรภอาจท าใหทารกเกดภาวะทารกในครรภไดรบแอลกอฮอล (fetal alcohol syndrome) และความผดปกตของทารกในครรภทมผลกระทบมาจากเครองดมแอลกอฮอล (fetal alcohol spectrum disorder) จากการศกษาวจยแสดงใหเหนวาการดมระดบปานกลางในระหวาง การตงครรภอาจจะไมกอใหเกดความเสยงทจะเกดกบทารกในครรภ แตไมสามารถบอกเปนจ านวนแนนอนวา การดมเทาไหรในระหวางตงครรภจงจะรบประกนไดวาปลอดภย46 ดงนนเพอความปลอดภยของหญงตงครรภและทารก ทนทททราบวาก าลงตงครรภกควรหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอลทกประเภท และหากก าลงวางแผนวาจะตงครรภกยอมเปนการดถาตดสนใจเลกดมอยางเดดขาดกอนจะสายเกนไปเพอจะไดไมตองรสกกงวลใจในภายหลง

36

การดมเครองดมแอลกอฮอลในระหวางตงครรภสงผลระยะยาวตอลกนอยในครรภอยางไรจากการวจยพบวา การดมเครองดมแอลกอฮอลมากกวา 2 แกวตอวนจะท าใหทารกในครรภมโอกาสเสยงทจะประสบปญหาดานการเรยนร การพด ภาษา และอาจเปนโรคสมาธสนได ในกรณทหญงตงครรภดมเครองดมแอลกอฮอลมากกวา 6 แกวตอวนกยงเพมความเสยงทลกจะเกดความผดปกตแตก าเนดซงอาจท าใหลกมพฒนาการลาชาทงทางรางกายและสมอง มปญหาดานพฤตกรรม เกดความผดปกตทใบหนา และความบกพรองของระบบหวใจ47

จากค าแนะน าทวา “ตอนทองหรอตงครรภควรงดแอลกอฮอลทกประเภท” เปนค าแนะน าส าหรบหญงตงครรภทมมานานและเปนทรกนด แตมงานวจยลาสดจากประเทศองกฤษกลบสวนทางกบขอแนะน าทกลาวมา โดยบอกวาหญงตงครรภจะดมแอลกอฮอลบางกไดมนไมสงผลอะไรมากมายกบทารกในครรภเลย เปนผลการวจยระยะยาวของทมวจยจากมหาวทยาลยบรสตอล ทไดท าการส ารวจศกษาขอมลจากหญงตงครรภ 7,000 ราย เกยวกบพฤตกรรมการบรโภคแอลกอฮอลทงกอน ขณะและหลงตงครรภ และเมอลก ๆ ของพวกเธอโตจนกระทงอาย 10 ขวบ กใหมาท าการทดสอบความสามารถในการทรงตว โดยการเดนบนแทนทรงตวและการยนขาเดยวนาน 20 วนาท เพอทดสอบขอสงสยทวาแอลกอฮอลสงผลดหรอเสยอยางไรตอทารกในครรภ โดยเฉพาะดานพฒนาการดานระบบประสาท (neurodevelopment) ทใชทกษะดานการทรงตวเปนเครองชวด จากการสอบถามพบวา แมสวนใหญ (70%) ไมดมแอลกอฮอลเลยขณะตงครรภ แตกมอย 25% ทดม 1-7 แกว ในหนงสปดาห (ซงปรมาณ 1-2 แกวจดอยในกลมบรโภคแอลกอฮอลต า 3-7 แกว จดอยในกลมบรโภคแอลกอฮอลระดบปานกลาง) อก 5% ทเหลอดมมากกวา 7 แกวตอสปดาห ซงนบเปนกลมบรโภคแอลกอฮอลจดทสดและยงแยกยอยอกวาบางรายในกลมนจดเปนพวกตดแอลกอฮอล คอดมในแตละครงมากกวา 4 แกวขนไป และยงพบวาหลงจากตงครรภไปแลว 4 ป มแม 28% ระบวา พวกเธอไมดมเครองดมมแอลกอฮอลอกเลย และอกเกนครงหนมาดมในระดบปานกลาง เมอน าผลนมาประมวลรวมกบการทดสอบความสามารถในการทรงตวของบรรดาลก ๆ พบวา ยงเดกทมแมดมแอลกอฮอลมากเทาไหร กมความสามารถในการทรงตวทดขนเมอเปรยบเทยบกบเดกทแมไมบรโภคแอลกอฮอลเลยอนเปนเรองนาแปลกใจอยางยง แตอยางไรกดเมอไดลองใหเดกทมาจากครอบครวทมยนถายทอดลกษณะแพแอลกอฮอลมาทดสอบการทรงตวดบาง ดวยคาดหวงวาเดกทมาจากแมทไมสามารถดมแอลกอฮอลไดเลยนาจะทรงตวไดแย เพอทจะน าไปสขอสรปวาการดมแอลกอฮอลสงผลใหลกมความสามารถในการทรงตวทดขนได อนจะคานกบค าแนะน าทมมายาวนานวาแอลกอฮอลไมดกบหญงตงครรภและเดกไมวาจะในปรมาณเทาใด แตเมอทดลองดแลวกกลบไมพบวาสงทสนนษฐานเอาไวจะเปนจรง และเมอลองมาพจารณาโดยดปจจยอน ๆ อยาง อายของแม พฤตกรรมการสบบหร ภาวะความเปนอย ประสบการณตงครรภทมมากอนหนา กยงไดพบวาการดมแอลกอฮอลในปรมาณเลกนอยถงปานกลางของแม แทบจะไมมผลของเรองความสามารถในการทรงตวของลกเลย48

แมไมอาจหาขอสรปทแนนอนไดวาการดมแอลกอฮอลในปรมาณมาก ณ จดหนง จะสงผลใหทารกมทกษะการทรงตวทดเมอโตขนจรงหรอไม แตกไดทราบวา “ส าหรบการทดลองน การดมแอลกอฮอลในปรมาณ

37

เพยงเลกนอยถงปานกลาง อยางไวนวนละ 1 แกว ไมไดสงผลเสยจนไปกระทบเรองพฒนาการประสาทของทารกในครรภ” หรออยางนอยทสดกไมมสญญาณบงชใด ๆ วาท าใหเกดความผดปกตขน หากไมเนนเรองพฒนาการทางระบบประสาท กพบวาหลาย ๆ งานวจยทผานมาตางชตรงกนวา หญงตงครรภทดมแอลกอฮอลเปนประจ า และมแอลกอฮอลสะสมในรางกายมาเรอย ๆ จะมผลเสยตอตวออนทก าลงพฒนาขนในครรภได เพราะฉะนน ขอแนะน าทดทสดส าหรบหญงตงครรภกยงคงยนยนตามเดมวา หากพยายามจะตงครรภหรอก าลงตงครรภอย การหลกเลยงการดมแอลกอฮอลจะเปนสงทดทสด

38

บทท 3 วธด าเนนการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive Study) เพอศกษาสถานการณการดแลตนเอง

ขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย เปนการศกษาขอมลยอนหลงโดยใชขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการเดกปฐมวยไทย (Secondary Data) มาวเคราะหผลหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก แบบสมภาษณพอ แมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกทมสญชาตไทยอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน โดยแบงวธการด าเนนการวจยดงน

1. ประชากรและกลมตวอยาง 2. เครองมอทใชในการวจย 3. การเกบและรวบรวมขอมล 4. การวเคราะหขอมล

ประชากรและกลมตวอยาง

3. ประชากร ทใชในการศกษาครงนเปนพอ แม หรอ ผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก และเดกทมสญชาตไทยอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน อาศยในประเทศไทย

4. กลมตวอยาง ทใชในการศกษาครงน แบงเปน 2 กลม คอ 2.1 กลม พอ แม หรอ ผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดกทมเดกอายตงแต 8 เดอน

16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน 2.2 กลมเดกทมอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน โดยมเกณฑคดเลอก ดงน - มสญชาตไทย - ไมมความพการหรอภาวะทางสมองทมผลตอพฒนาการ เชน Down syndrome, Cerebral Palsy, Autistic โดยไดรบการวนจฉยจากแพทย - ไมมประวตไดรบยากนชก - ยนยอมและใหความรวมมอในการประเมนพฒนาการจนเสรจสมบรณ - มประวตในสมดบนทกสขภาพแมและเดก - ไดรบการยนยอมจาก พอ แมหรอผดแลเดกในการใหขอมลและประเมนพฒนาการ

39

การค านวณขนาดและการสมตวอยาง

การค านวณขนาดตวอยาง เพอเปนตวแทนระดบประเทศและเขตสขภาพ ดวยความเชอมน 95% และ

ความผดพลาดสงสดในการประมาณคาความชกของสงสยพฒนาการลาชาไมเกนรอยละ 2.8 ของความชกดงกลาว

โดยใชสตรดงน

𝑛 = 𝑍𝛼

2

2𝑃(1−P)

𝑑2

= 9770 ราย / 12 เขตสขภาพ = 815 ราย / เขตสขภาพ

เมอ alpha = ระดบนยส าคญ (0.05) Z (alpha/2) = Standard normal (-1.95996) P = สดสวนของเดกทมพฒนาการสงสยลาชา (ในการประมาณคา ป 2550 ส ารวจโดยกรมอนามย (0.33) d = ความผดพลาดสงสดทยอมรบใหเกดขนจากการศกษาครงน = 2.8%

การสมตวอยาง ใชแบบ Three-stage Cluster Sampling โดยมเขตสขภาพเปนชนภม และมจงหวดในแตละเขตสขภาพเปนหนวยตวอยางขนทหนง เขตแจงนบ/ต าบล (Enumeration Area : EA) เปนหนวยตวอยางขนทสอง และเดกอาย 0-5 ป เปนหนวยตวอยางขนทสาม

หนวยตวอยางขนท 1 : ศนยอนามยในความรบผดชอบของกรมอนามยในแตละเขตสขภาพ ท าการเลอกจงหวดตวอยาง ดวยวธการสมแบบมระบบไดจงหวดตวอยาง รวมทงสน 31 จงหวด ดงน

- เขตสขภาพท 2, 3, 7, 9 และ 10 เลอกจงหวดตวอยาง จ านวน 2 จงหวด - เขตสขภาพท 1, 4, 5, 6, 8, 11 และ 12 เลอกจงหวดตวอยาง จ านวน 3 จงหวด

หนวยตวอยางขน 2 : ในแตละจงหวดตวอยาง ท าการเลอกต าบลตวอยาง (EA) ดวยวธการสมแบบมระบบตามขนาดตวอยางทก าหนด โดยก าหนดจ านวนต าบลตวอยาง ในแตละศนยอนามย จ านวน 40 ต าบล ดงนน ไดจ านวนต าบลตวอยาง รวมทงสนทวประเทศ 480 ต าบล

หนวยตวอยางขน 3 : ในแตละต าบลตวอยางคดเลอกเดกทมอาย 8 เดอน 16 วน – 5 ป 11 เดอน 29 วน อยางนอย 20 คน โดยขอมลทเกบรวมรวมสามารถน ามาวเคราะหไดทง 12 เขตสขภาพ รวมทงสน 9,986 ราย ซงมากกวาจ านวนตวอยางทตองการ 206 ราย ดงน

40

ตารางท 1 แสดงจ านวนตวอยางและจ านวนขอมลทน ามาวเคราะหจรง

เขตสขภาพ จงหวดตวอยาง จ านวนตวอยาง

จ านวนขอมล ทวเคราะหจรง

1 เชยงใหม ล าปาง แพร 815 834

2 ตาก พษณโลก 815 810 3 นครสวรรค ก าแพงเพชร 815 836 4 นนทบร พระนครศรอยธยา ลพบร 815 783 5 ราชบร กาญจนบร สมทรสาคร 815 841

6 สมทรปราการ ชลบร สระแกว 815 838

7 กาฬสนธ ขอนแกน 815 865

8 อดรธาน สกลนคร นครพนม 815 905 9 นครราชสมา บรรมย 815 836

10 ศรษะเกษ อบลราชธาน 815 898

11 ชมพร สราษฎรธาน ภเกต 815 760

12 สงขลา สตล ปตตาน 815 780

รวม 9,780 9,986

เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชในการวจยครงน ประกอบดวย 3. สมดบนทกสขภาพแมและเดก เปนสมดทเจาหนาทสาธารณสขใชบนทกสขภาพแมตงแตมารบ

บรการฝากครรภ และใชบนทกประวตของเดกตงแตแรกเกด ซงสถานบรการของรฐและเอกชนตองให หญงตงครรภเกบรกษาไวและน ามาทกครงทมารบบรการ ภายในเลมตองมขอมลเกยวกบแมและเดก ดงน

3.1 ขอมลแม : ประวตสขภาพของแมตงครรภและครอบครว ประวตการตงครรภ ประวตเจบปวย การไดรบยาระหวางตงครรภ ประวตการคลอด

3.2 ขอมลเดก : บนทกการคลอด ขอมลทารกแรกเกด ไดแก น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด

4. แบบสมภาษณพฒนาการเดกทผวจยสรางและพฒนาขน ตามขนตอนดงน 4.1 ผวจยศกษา ทบทวนวรรณกรรม ต ารา เอกสาร งานวจยทเกยวกบปจจยทมผลและม

ความสมพนธตอพฒนาการเดกในประเทศและตางประเทศ

41

4.2 คดเลอกตวแปรทมผลและมความสมพนธกบพฒนาการเดกและน ามาจดกลม ดงน ปจจยดานแม ไดแก ขอมลทวไปของพอ แม ประวตการฝากครรภ การคลอด การไดรบยาขณะตงครรภ การตดเชอ โรคประจ าตวและการเจบปวยของแมขณะตงครรภ พฤตกรรมเสยงขณะตงครรภ ปจจยแวดลอม ไดแก ขอมลทวไปของผดแลเดก รายไดครอบครว ลกษณะครอบครว กจกรรมการเลยงดเดก ปจจยดานเดก ไดแก ขอมลทวไปของเดก ประวตการคลอด การตดเชอ โรคประจ าตว และการเจบปวยของเดก ภาวะแทรกซอนหลงคลอด ภาวะโภชนาการ

4.3 เมอสรางแบบสมภาษณเรยบรอยแลว จงใหผเชยวชาญดานพฒนาการเดก จ านวน 3 ทาน คอ รองศาสตราจารยแพทยหญงนชรา เรองดารกานนท (คณะแพทยศาสตร รามาธบด มหาวทยาลยมหดล) นายแพทยพนต โลเสถยรกจ (กมารแพทยดานพฒนาการและพฤตกรรมเดก ศนยอนามยท 3 กรมอนามย) และนางจนตนา พฒนพงศธร (ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข) ตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content Validity) ในดานความเหมาะสมกบวตถประสงค ความครอบคลม ครบถวน และ ความเหมาะสมของเนอหาขอค าถาม-ค าตอบ

4.4 น าผลการพจารณา ค าแนะน าของผเชยวชาญมาปรบปรงแบบสมภาษณพฒนาการเดกใหมความเหมาะสมมากยงขน โดยเพมประเดนเนอหาใหมความครอบคลมยงขนในแตละกลมปจจย ปรบขอค าถาม-ค าตอบ ใหมความชดเจนเขาใจงาย เพอใหงายตอการตอบและเกบขอมล ปรบรปแบบของแบบสมภาษณใหกระชบและนาใช

4.5 น าแบบสมภาษณพฒนาการเดกทผวจยไดแกไขปรบปรงเปนทเรยบรอยแลวไปทดลองใชกบกลมพอ แม หรอผดแลเดกทมเดกอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง5 ป 11 เดอน 29 วนจ านวน 30 ตวอยาง พรอมประเมนพฒนาการเดกทมารบบรการตรวจสขภาพและรบวคซนทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนยอนามยท 3 ชลบร น าผลทไดจากการทดลองใชมาปรบปรงแบบสมภาษณใหมความเหมาะสมตอการใชยงขน

4.6 ชแจงและท าความเขาใจทมวจยของศนยอนามยทง 12 ศนยเขตใหเขาใจถงวตถประสงค เนอหา ขอมลทตองการจากแบบสมภาษณพฒนาการเดก ขอค าถามแนวทางการถามค าถาม เพอใหเกด ความเขาใจตรงกนและไดมาตรฐานในการไดมาของขอมลมากทสด

42

การเกบและรวบรวมขอมล

หลงจากทผ วจยไดสรางและเตรยมความพรอมของเครองมอท ใชในการวจย ประกอบดวย แบบประเมนพฒนาการเดก แบบสมภาษณพฒนาการเดก เรยบรอยแลวจงด าเนนการเกบและรวบรวมตามขนตอนดงน

1. ขนเตรยมการ 1.1 ประสานคณะกรรมการจรยธรรม กรมอนามย เพอเสนอความเหนชอบและพจารณา

จรยธรรมการวจย การวจยนไดผานความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรม กรมอนามย ตามรหสโครงการวจยท 047 เมอวนท 10 มนาคม 2557

1.2 ประชมทมวจยซงประกอบดวยเจาหนาทของศนยอนามยทง 12 แหง จ านวน 4 ครง เพอรวมพจารณาโครงรางการวจย เครองมอทใชในการเกบขอมล ปรบมาตรฐานทมวจยกอนการเกบขอมล และวางแผนการด าเนนงานรวมกน รวมทงก าหนดระยะเวลาในการสงขอมลใหกบศนยอนามยท 3 ท าหนาทเปนผรวบรวม และวเคราะหขอมลระดบประเทศ

1.3 แตละศนยอนามยเตรยมทมเกบขอมล ประกอบดวย - ทมชงน าหนก วดสวนสง ค านวณอายเดก ทผานการปฏบตและฝกทกษะ ความช านาญใน

การชงน าหนก วดสวนสง การลงบนทก และค านวณอายเดกในวนทเกบขอมลไดอยางถกตอง - ทมสมภาษณ ทผานการทดลองใชแบบสมภาษณพฒนาการเดกและสมภาษณพอ แมหรอ

ผดแลเดกมากอน รวมทงมความร ศกษารายละเอยดและความช านาญ ในการหาขอมลและรายละเอยดตาง ๆ จากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

1.4 ศนยอนามยท 3 จดท าโปรแกรมส าหรบบนทกขอมล พรอมคมอการลงรหสแตละตวแปร เพอใหใชโปรแกรมบนทกขอมลและรหสเดยวกนทง 12 ศนยอนามย

2 การเกบขอมล 2.1 ด าเนนการเกบขอมล ในชวงเดอนเมษายน 2557 – มกราคม 2558 ตามขนตอน ดงน - คดกรองเดกโดยตองเปนเดกทมสญชาตไทย ไมมความพการหรอภาวะทางสมองมผลตอ

พฒนาการ เชน Down syndrome, Cerebral Palsy, Autistic ทไดรบการวนจฉยโดยแพทย ไมมประวตไดรบยากนชก และไมมโรคทางพนธกรรมทมผลตอพฒนาการ

- ชงน าหนก วดสวนสง ค านวณอายเดกจรงในวนนน ๆ ตองเปนเดกทมอายระหวาง 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน - สมภาษณ พอ แม หรอผดแลเดก ดวยแบบสมภาษณพฒนาการเดกพรอมบนทกขอมลทไดจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก

43

2.2 ตรวจสอบความถกตอง ครบถวนและความสมบรณของขอมลแตละชดหลงเสรจสนการสมภาษณทนท หากขอมลไมสมบรณ ครบถวนใหสมภาษณซ าอกครง 2.3 ตรวจสอบความสมบรณของแบบประเมนทกชดโดยหวหนาทมเกบขอมล และสมตรวจสอบความถกตองโดยผวจยอกครง

3 การรวบรวมขอมล เมอแตละศนยอนามยบนทกขอมลเรยบรอยแลว ใหตรวจสอบความถกตองของขอมล จากนนสงขอมลใหศนยอนามยท 3 เพอรวบรวมขอมลเปนระดบประเทศ และตรวจสอบความถกตองของขอมลกอนน ามาวเคราะหตอไป

การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ คาสงสด ต าสด คาเฉลย และใชการวเคราะหการถดถอยโลจสตก (Logistic Regression Analysis) เพอวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก ทความเชอมน 95%

44

บทท 4 ผลการวจย

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทม

ความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในประเทศไทย เปนการศกษาขอมลยอนหลงโดยใชขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการเดกปฐมวยไทย (Secondary Data) มาวเคราะหผลหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก แบบสมภาษณพอ แมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกทมสญชาตไทยอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน จ านวน 9,986 ตวอยาง ผลการวจยน าเสนอเปน 3 ตอน ดงน

ตอนท 1 ขอมลทวไปของ แม พอ หรอผดแลเดกและเดก ตอนท 2 สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ ตอนท 3 ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก

ตอนท 1 ขอมลทวไปของแม พอ หรอผดแลเดก และเดก

1. ขอมลทวไปของแม อายของแม พบวา แมมอายเฉลย 29 ป อายมากทสด 53 ป และอายนอยทสด 13 ป อายอยในชวง

25-29 ป มากทสดรอยละ 23.9 รองลงมาเปนชวงอาย 20-24 ป รอยละ 23.4 การศกษาของแม พบวา แมจบการศกษาระดบมธยมศกษาหรอ ปวช. มากทสดรอยละ 58.0 รองลงมาเปนระดบประถมศกษา รอยละ 21.0 และปรญญาตร รอยละ 11.0 อาชพของแม พบวา แมมอาชพรบจางมากทสดถงรอยละ 37.7 รองลงมา เปนแมบานหรอไมไดท างาน รอยละ 25.8 และมอาชพเกษตรกรรม รอยละ 18.4 ดงแสดงในตารางท 2

ตารางท 2 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของแม

ขอมลทวไปของแม จ านวน รอยละ อายปจจบน (N = 9,967) อายเฉลย 29 ป มากทสด 53 ป นอยทสด 13 ป นอยกวา 20 ป 589 5.9 20 - 24 2,334 23.4 25 - 29 2,376 23.9 30 - 34 2,292 23.0 35 - 39 1,606 16.1

45

ตารางท 2 (ตอ)

ขอมลทวไปของแม จ านวน รอยละ อายปจจบน (ป) 40 - 44 630 6.3 45 ปขนไป 140 1.4 ระดบการศกษาสงสด (N = 9,662) ไมไดเรยนหนงสอ 209 2.1 ประถมศกษา 2,029 21.0 มธยมศกษา/ ปวช. 5,600 58.0 อนปรญญา/ปวท./ปวส. 691 7.1 ปรญญาตร 1,055 11.0 สงกวาปรญญาตร 78 0.8 อาชพแม (N = 9,986) ไมไดท างาน/แมบาน 2,580 25.8 รบจาง 3,759 37.7 เกษตรกรรม 1,839 18.4 คาขาย 1,005 10.1 รบราชการ/ รฐวสาหกจ 400 4.0 อน ๆ 403 4.0

2. ขอมลทวไปของพอ

อายของพอ พบวา พอมอายอยในชวง 30-34 ปมากทสด รอยละ 25.6 รองลงมาเปนชวงอาย 25-29 ป รอยละ 21.0 การศกษาของพอ พบวา รอยละ 53.3 พอจบชนมธยมศกษาหรอ ปวช. รองลงมาเปนระดบชนประถมศกษา รอยละ 27.1 อาชพของพอ พบวา มากกวาครงประกอบอาชพรบจาง รองลงมาเปนเกษตรกรรม รอยละ 21.6 ดงแสดงในตารางท 3

46

ตารางท 3 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของพอ

ขอมลทวไปของพอ จ านวน รอยละ อายปจจบน (N = 9,484) อายเฉลย 33 ป มากทสด 79 ป นอยทสด 16 ป นอยกวา 20 ป 155 1.6 20 - 24 1,242 13.1 25 - 29 1,987 21.0 30 - 34 2,430 25.6 35 - 39 1,860 19.6 40 - 44 1,146 12.1 45 - 49 432 4.6 50 - 54 152 1.6 55 - 59 58 0.6 60 ปขนไป 22 0.2 ระดบการศกษาสงสด (N = 8,927) ไมเรยนหนงสอ 88 1.0 ประถมศกษา 2,423 27.1 มธยมศกษา/ ปวช. 4,754 53.3 อนปรญญา/ปวท./ปวส. 872 9.8 ปรญญาตร 728 8.1 สงกวาปรญญาตร 62 0.7 อาชพ (N= 9,986) ไมไดท างาน/พอบาน 288 2.8 รบจาง 5,367 53.8 เกษตรกรรม 2,149 21.6 คาขาย 660 6.6 รบราชการ/รฐวสาหกจ 620 6.2 อน ๆ 902 9.0

47

3. ขอมลทวไปของผดแลเดก ผลการวจย พบวา ผดแลเดกเปนแม รอยละ 62.0 รองลงมาเปน ป ยา ตา ยาย รอยละ 31.6

ผดแลเดกมอายเฉลย 38 ป อายมากทสด 89 ป อายนอยทสด 12 ป โดยอยในชวง 25-29 ป มากทสด รอยละ 15.2 รองลงมาเปนชวงอาย 30-34 ป รอยละ 14.7 การศกษาของผดแลเดก พบวา จบการศกษาระดบชนประถมศกษา รอยละ 43.1 รองลงมาเปนระดบมธยมศกษาหรอ ปวช. รอยละ 42.3 อาชพของผดแลเดก พบวา ผดแลไมไดท างานหรอเปนแมบาน มากทสดรอยละ 37.3 รองลงมาเปนอาชพเกษตรกรรม รอยละ 29.0 ดงแสดงในตารางท 4

ตารางท 4 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของผดแลเดก

ขอมลทวไปของผดแลเดก จ านวน รอยละ

อายปจจบน (N = 9,986) อายเฉลย 38 ป มากทสด 89 ป นอยทสด 12 ป นอยกวา 20 ป 413 4.2 20 - 24 1,330 13.4 25 - 29 1,498 15.2 30 - 34 1,443 14.7 35 - 39 1,311 13.2 40 - 44 885 8.9 45 - 49 767 7.7 50 - 54 852 8.6 55 - 59 664 6.7 60 ปขนไป 737 7.4 ระดบการศกษาสงสด (N = 9,810) ไมไดเรยนหนงสอ 389 4.0 ประถมศกษา 4,228 43.1 มธยม/ปวช. 4,148 42.3 อนปรญญา/ปวท./ปวส. 432 4.4 ปรญญาตร 575 5.8 สงกวาปรญญาตร 38 0.4

48

ตารางท 4 (ตอ)

ขอมลทวไปของผดแลเดก จ านวน รอยละ อาชพ (N = 9,986) ไมไดท างาน/แมบาน 3,727 37.3 เกษตรกรรม 2,893 29.0 รบจาง 1,867 18.7 คาขาย 920 9.2 รบราชการ/รฐวสาหกจ 197 2.0 อน ๆ 382 3.8

3. ขอมลทวไปของผเดก เดกทเปนกลมตวอยางทงสน 9,986 ราย พบวา เปนเดกหญง มากกวาเดกชายเลกนอย คอ

เดกหญงรอยละ 51.5 น าหนกเมอแรกคลอด พบวา เดกสวนใหญมน าหนกอยระหวาง 2,500-3,999 กรม และมเดกน าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม ถง รอยละ 9.5

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด พบวา เดกมภาวะออกซเจนเมอแรกเกดเปนปกตท 1 และ 5 นาท รอยละ 97.5 และ 99.3 ตามล าดบ นอกจากน ยงพบวา เดกมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท รอยละ 2.1 และ 0.5 ตามล าดบ และขาดออกซเจนรนแรงเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท รอยละ 0.4 และ 0.2 ภาวะแทรกซอนหลงคลอด พบวา พบเดกทมภาวะแทรกซอนหลงคลอด รอยละ 18.2 โดยภาวะแทรกซอนทพบมากทสด ไดแก อาการตวเหลองสองไฟ รอยละ 15.9 รองลงมาเปนการไดรบออกซเจน รอยละ 2.5 โรคประจ าตว พบวา รอยละ 4.9 พบเดกทมโรคประจ าตว โดยพบเปนโรคหอบหดและ G6PD รอยละ 2.1 และ 1.1 ตามล าดบ ดงแสดงในตารางท 5

ตารางท 5 จ านวนและรอยละขอมลทวไปของเดก

ขอมลทวไปของเดก จ านวน รอยละ

น าหนกแรกเกด (N = 9,873) < 2,500 กรม 936 9.5 2,500-3,999 กรม 8,742 88.5 4,000 กรมขนไป 195 2.0

49

ตารางท 5 (ตอ)

ขอมลทวไปของเดก จ านวน รอยละ ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด (N = 9,188) ท 1 นาท ปกต (คะแนน 8-10) 8,958 97.5 ขาดออกซเจน (คะแนน 4-7) 190 2.1 ขาดออกซเจนรนแรง ( คะแนน 0-3) 40 0.4 ท 5 นาท ปกต (คะแนน 8-10) 9,125 99.3 ขาดออกซเจน (คะแนน 4-7) 42 0.5 ขาดออกซเจนรนแรง ( คะแนน 0-3) 21 0.2 ภาวะแทรกซอนหลงคลอด (N = 9,617) ไมมภาวะแทรกซอน 7,865 81.8 มภาวะแทรกซอน 1,752 18.2 ตวเหลองสองไฟ 1,527 15.9 ไดรบออกซเจน 241 2.5 ใสทอชวยหายใจ 54 0.5 ตดเชอ 21 0.2 อณหภมต า 15 0.1 ตวเหลองเปลยนถายเลอด 14 0.1 ความผดปกตของรางกาย 8 0.1 ชก 7 0.1 ส าลกน าคร า 5 0.1 โรคประจ าตวเดก (N = 9,608) ไมมโรคประจ าตว 9,133 95.1 มโรคประจ าตว 475 4.9 หอบหด 201 2.1 G6PD 106 1.1 ธาลสซเมย 63 0.7 ภมแพ 56 0.6 โรคหวใจ 32 0.3

50

ตารางท 5 (ตอ)

ขอมลทวไปของเดก จ านวน รอยละ

โรคประจ าตวเดก (N = 9,608) โลหตจาง 10 0.1 ไทรอยด 4 0.0 โรคทางเดนอาหาร 3 0.0

ตอนท 2 สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ

ขณะตงครรภ พบวา แมมอายอยในชวง 20-35 ป มากทสด รอยละ 70.1 มแมตงครรภอายนอยกวา 20 ป รอยละ 20 และแมตงครรภอายมากกวา 35 ปขนไป รอยละ 9.9 แมเกอบทงหมดไดรบการฝากครรภ โดยแมรอยละ 60.0 ฝากครรภครงแรกเมออายครรภกอน 12 สปดาห ฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ รอยละ 49.7 โดยสถานบรการทแมใชบรการฝากครรภเปนโรงพยาบาลชมชนมากทสด รอยละ 29.8 รองลงมาเปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล และคลนก/โรงพยาบาลเอกชน รอยละ 25.0 และ 22.1 ตามล าดบ

อายครรภเมอคลอด พบวา สวนใหญคลอดครบก าหนด ดวยวธการคลอดปกต รอยละ 67.0 และคลอดผดปกตโดยวธการผาคลอดมากทสด รอยละ 29.2

โรคประจ าตวขณะตงครรภ พบวา แมมโรคประจ าตว รอยละ 9.0 เปนธาลสซเมย รอยละ 2.0 รองลงมาเปนภมแพ และโลหตจาง รอยละ 1.8 และรอยละ 1.7 ตามล าดบ

ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ พบวา แมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ รอยละ 4.8 โดยภาวะแทรกซอนทพบ คอความดนโลหตสง รอยละ 2.3 รองลงมาเปนเบาหวาน รอยละ 1.4

การตดเชอขณะตงครรภ พบวา แมตดเชอระหวางตงครรภ รอยละ 0.8 โดยตดเชอไวรสตบอกเสบบ และตดเชอทางเดนปสสาวะ รอยละ 0.3 และ 0.2 ตามล าดบ

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ พบวา แมไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ รอยละ 70.1 และรบประทานยาบ ารงทกวน รอยละ 59.6

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล พบวา มแมทดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภ รอยละ 1.7 โดยแมรอยละ 0.7 ดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอล 1-2 ครง ระหวางตงครรภและดมอยางนอย 1 ครงตอเดอน รอยละ 0.4 ดงแสดงในตารางท 6

51

ตารางท 6 จ านวนและรอยละการดแลตนเองขณะตงครรภ

การดแลตนเองขณะตงครรภ จ านวน รอยละ

อายเมอตงครรภ (N = 9,967) นอยกวา 15 ป 55 0.6 15 - 19 1,938 19.4 20 - 35 6,988 70.1 36 - 44 972 9.8 45 ปขนไป 14 0.1 สถานบรการทไปฝากครรภ (N = 9,803) โรงพยาบาลชมชน 2,919 29.8 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 2,447 25.0 คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 2,167 22.1 โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 1,977 20.2 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ (สงกดกรมอนามย) 185 1.9 ศนยเทศบาล 54 0.5 อนๆ 54 0.5 ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห (N = 9,333) ไมฝาก 3,729 40.0 ฝาก 5,604 60.0 ฝากครรภคณภาพ (N = 9,986) ไมฝาก 12 0.1 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 5,016 50.2 ฝากครรภครบ 5 ครง 4,958 49.7 การคลอด (N = 9,535) ครบก าหนด 8,475 88.9 กอนก าหนด 999 10.5 เกนก าหนด 61 0.6

52

ตารางท 6 (ตอ)

การดแลตนเองขณะตงครรภ จ านวน รอยละ วธการคลอด (N = 9,986) คลอดปกต 6,692 67.0 คลอดผดปกต 3,294 33.0 ผาคลอด 2,917 29.2 ใชเครองดดสญญากาศ 321 3.2 ใชคมท าคลอด 56 0.6 โรคประจ าตวขณะตงครรภ (N = 9,506) ไมม 8,649 91.0 ม 857 9.0 ธาลสซเมย 194 1.9 โลหตจาง 170 1.7 ภมแพ 174 1.7 ความดนโลหตสง 140 1.4 ธยรอยด 91 0.9 เบาหวาน 81 0.8 หวใจ 26 0.2

ความพการทางสมอง/ลมชก 15 0.1 การเจบปวยอน ๆ 15 0.1 ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ (N = 9,440) ไมม 8,990 95.2 ม 450 4.8 ความดนโลหตสง 223 2.3 เบาหวาน 135 1.4 ตงครรภแฝด 40 0.4 ความผดปกตของเชงกราน มดลก ทาคลอด รก 23 0.2 เจบครรภกอนก าหนด 22 0.2 ภาวะครรภเปนพษ 17 0.2

53

ตารางท 6 (ตอ)

การดแลตนเองขณะตงครรภ จ านวน รอยละ

ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ (N = 9,440) โรคหวใจ 7 0.1 ตกเลอด 6 0.0 โรคไต 3 0.0 การตดเชอระหวางตงครรภ (N = 9,484) ไมม 9,405 99.2 ม 79 0.8 ไวรสตบอกเสบบ 33 0.3 ตดเชอทางเดนปสสาวะ 19 0.2 โรคตดเชอทางเพศสมพนธ 10 0.1 เอช ไอ ว 9 0.1 ตดเชอไวรส (เรม สกใส) 7 0.1 ซฟลส 5 0.0 ถงน าคร าอกเสบ 1 0.0 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ (N = 8,096) ไมไดรบ 2,423 29.9 ไดรบ 5,673 70.1 กนทกวน 4,822 59.6 กนบางวน 851 10.5 การดมเครองดมทผสมแอลกอฮอล ไมดม 9,411 98.3 ดม 163 1.7 ดม 1-2 ครง ระหวางตงครรภ 62 0.7 ดมอยางนอย 1 ครงตอเดอน 39 0.4 ดมอยางนอย 1 ครงตอสปดาห 32 0.3 ดมทกวน 9 0.1 อนๆ 21 0.2

54

ในภาพรวมของแม พบวา รอยละ 70 แมมอายระหวาง 20-34 ป อายเฉลย 29 ป แมมากกวาครงจบการศกษามธยมศกษา และ 1 ใน 3 มอาชพรบจาง สวนอายเมอตงครรภ พบวา รอยละ 70 ตงครรภเมออาย 20-35 ป เปนแมวยรน (อายนอยกวา 20 ป) รอยละ 20.0 โดยมแมทตงครรภอายนอยกวา 15 ป รอยละ 0.6 การดแลระหวางตงครรภ พบวา แมไปฝากครรภเกอบทงหมด โดยไปฝากครรภในโรงพยาบาลชมชน และ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล รอยละ 29.8 และ 25.0 ตามล าดบ แมไดฝากครรภตงแตอายครรภกอน 12 สปดาห รอยละ 60.0 มเพยงรอยละ 49.7 ทฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ ในดานภาวะสขภาพของแม พบวา แมรอยละ 9.0 มโรคประจ าตว คอ ธาลสซเมย โลหตจาง และ ภมแพ สวนการตดเชอของแมระหวางตงครรภมรอยละ 0.8 ทตดเชอไวรสตบอกเสบบ และตดเชอทางเดนปสสาวะ แมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ รอยละ 4.8 ทพบมาก คอ ความดนโลหตสง รอยละ 2.3 และ เบาหวาน รอยละ 1.4 สวนการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ มแมไดรบยาบ ารงขณะตงครรภรบประทานทกวน รอยละ 70.1 และ 59.6 ตามล าดบ นอกจากนยงพบวา มแมดมเครองดมผสมแอลกอฮอล รอยละ 1.7 โดยรอยละ 0.7 ดม 1-2 ครง ระหวางตงครรภ

ตอนท 3 ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบน าหนกแรกเกดของทารก พบวา อายขณะตงครรภของแม มความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม จะมแมทมอายขณะตงครรภระหวาง 20-35 ป รอยละ 91.3 การฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญ ทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม จะมแมทฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ รอยละ 92.2 การคลอดมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม เปนเดกทคลอดครบก าหนดถงรอยละ 93.9 โรคประจ าตวขณะตงครรภมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม จะพบวาแมไมมโรคประจ าตวขณะตงครรภ รอยละ 90.8 ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม จะพบวาแมไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภรอยละ 91.1

55

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.006) โดยทารกทมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 กรม จะมแมทไมดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภรอยละ 90.5 และพบวา สถานบรการทไปฝากครรภ การฝากครรภกอน 12 สปดาห วธการคลอด การตดเชอระหวางตงครรภและการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารก ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 7

ตารางท 7 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบน าหนกแรกเกด

จ านวน(%)

น าหนกแรกเกด (กรม) p-value

<2,500 ≥2,500 อายเมอตงครรภ นอยกวา 15 ป 11(20.0%) 44(80.0%) 0.000 15 - 19 212(11.1%) 1,705(88.9%) 20 - 35 601(8.7%) 6,311(91.3%) 36 - 44 106(11.1%) 853(88.9%) 45 ปขนไป 4(30.8%) 9(69.2%) สถานบรการทไปฝากครรภ โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 188(9.6%) 1,764(90.4%) 0.561 โรงพยาบาลชมชน 279(9.7%) 2,608(90.3%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ 15(8.2%) 167(91.8%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 239(9.9%) 2,186(90.1%) คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 181(8.4%) 1,968(91.6%) ศนยเทศบาล 3(5.6%) 51(94.4%) อนๆ 6(11.5%) 46(88.5%) ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห 0.172 ไมทราบ 66(10.7%) 552(89.3%) ไมฝาก 369(10.0%) 3,328(90.0%) ฝาก 501(9.0%) 5,057(91.0%)

56

ตารางท 7 (ตอ)

จ านวน(%) น าหนกแรกเกด (กรม) p-value

<2,500 ≥2,500 ฝากครรภคณภาพ ฝากครรภครบ 5 ครง 383(7.8%) 4,544(92.2%) 0.000 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 553(11.2%) 4,393(88.8%) การคลอด ไมทราบ 38(9.5%) 362(90.5%) 0.000 กอนก าหนด 382(38.7%) 606(61.3%) ครบก าหนด 510(6.1%) 7,914(93.9%) เกนก าหนด 6(9.8%) 55(90.2%) วธการคลอด คลอดปกต 635(9.6%) 5,973(90.4%) 0.262 ผาทองคลอด 276(9.6%) 2,614(90.4%) ใชคมท าคลอด 5(8.9%) 51(91.1%) เครองดดสญญากาศ 20(6.3%) 299(93.7%) โรคประจ าตวขณะตงครรภ ไมม 790(9.2%) 7,778(90.8%) 0.000 ม 114(13.4%) 735(86.6%) ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ ไมม 790(8.9%) 8,114(91.1%) 0.000 ม 100(22.4%) 347(77.6%) การตดเชอระหวางตงครรภ ไมม 888(9.5%) 8,430(90.5%) 0.346 ม 10(12.7%) 69(87.3%)

57

ตารางท 7 (ตอ)

จ านวน(%)

น าหนกแรกเกด (กรม) p-value <2,500 ≥2,500

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมทราบ 160(8.7%) 1,678(91.3%) 0.267 ไมไดรบ 242(10.1%) 2,161(89.9%) ไดรบกนทกวน 444(9.3%) 4,346(90.7%) ไดรบกนบางวน 90(10.7%) 752(89.3%) การดมเครองดมทผสมแอลกอฮอล ไมทราบ 23(5.9%) 365(94.1%) 0.006 ไมดม 890(9.5%) 8,434(90.5%) ดม 23(14.3%) 138(85.7%)

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท พบวา อายขณะตงครรภของแม มความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท จะมแมทมอายขณะตงครรภระหวาง 20-35 ป รอยละ 97.4 การคลอดมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทเปนเดกทคลอดครบก าหนดถง รอยละ 98.1 วธการคลอดมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทเปนเดกทคลอดปกตถง รอยละ 98.2 โรคประจ าตวขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทจะไมพบวาแมมโรคประจ าตวขณะตงครรภ รอยละ 97.7 ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทจะพบวาแมไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ รอยละ 98.0

58

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.002) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทจะพบวาแมไดรบประทานยาบ ารงขณะตงครรภทกวน รอยละ 97.7 และพบวา สถานบรการทไปฝากครรภ การฝากครรภกอน 12 สปดาห การฝากครรภครบ 5 ครง การตดเชอระหวางตงครรภและการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ ไมมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 8

ตารางท 8 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท

จ านวน(%)หรอMean±SD ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท p-value

ปกต ขาดออกซเจน

อายเมอตงครรภ นอยกวา 15 ป 47(95.9%) 2(4.1%) 0.000 15 - 19 1,759(97.9%) 37(2.1%) 20 - 35 6,281(97.4%) 37(2.1%) 36 - 44 849(97.0%) 26(3.0%) 45 ปขนไป 9(100%) 0(0%) สถานบรการทไปฝากครรภ โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 1,739(97.5%) 45(2.5%) 0.965 โรงพยาบาลชมชน 2,674(97.7%) 64(2.3%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ 173(97.7%) 4(2.3%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 2,275(97.2%) 66(2.8%) คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 1,857(97.5%) 47(2.5%) ศนยเทศบาล 51(98.1%) 1(1.9%) อนๆ 47(97.9%) 1(2.1%) ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห ไมทราบ 476(96.9%) 15(3.1%) 0.345 ไมฝาก 3,429(97.8%) 78(2.2%) ฝาก 5,053(97.4%) 137(2.6%)

59

ตารางท 8 (ตอ)

จ านวน(%)หรอMean±SD ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท p-value

ปกต ขาดออกซเจน ฝากครรภคณภาพ ฝากครรภครบ 5 ครง 4,489(97.7%) 106(2.3%) 0.228 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 4,469(97.3%) 124(2.7%) การคลอด ไมทราบ 270(96.8%) 9(3.2%) 0.000 กอนก าหนด 811(92.9%) 62(7.1%) ครบก าหนด 7,827(98.1%) 154(1.9%) เกนก าหนด 50(90.9%) 5(9.1%) วธการคลอด คลอดปกต 6,078(98.2%) 113(1.8%) 0.000 ผาทองคลอด 2,543(96.3%) 97(3.7%) ใชคมท าคลอด 49(94.2%) 3(5.8%) เครองดดสญญากาศ 288(94.4%) 17(5.6%) โรคประจ าตวขณะตงครรภ ไมม 7,809(97.7%) 180(2.3%) 0.000 ม 736(94.2%) 45(5.8%) ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ ไมม 8,127(98.0%) 168(2.0%) 0.000 ม 371(87.9%) 51(12.1%) การตดเชอระหวางตงครรภ ไมม 8,468(97.5%) 214(2.5%) 0.911 ม 73(97.3%) 2(2.7%)

60

ตารางท 8 (ตอ)

จ านวน(%) ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท p-value

ปกต ขาดออกซเจน การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมทราบ 1,558(96.2%) 61(3.8%) 0.002 ไมไดรบ 2,231(97.6%) 54(2.4%) ไดรบกนทกวน 4,374(97.7%) 103(2.3%) ไดรบกนบางวน 795(98.5%) 12(1.5%) การดมเครองดมทผสมแอลกอฮอล ไมทราบ 348(98.9%) 4(1.1%) 0.198 ไมดม 8,468(97.5%) 221(2.5%) ดม 142(96.6%) 5(3.4%)

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท พบวา การฝากครรภกอน 12 สปดาหกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.012) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทเปนเดกทแมฝากครรภกอน 12 สปดาห ถงรอยละ 99.2 การคลอดมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทเปนเดกทคลอดครบก าหนดถง รอยละ 99.5 วธการคลอดมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.011) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทเปนเดกทคลอดปกตถง รอยละ 99.5 โรคประจ าตวขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทจะไมพบวาแมมโรคประจ าตวขณะตงครรภ รอยละ 99.5 ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทจะพบวาแมไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภรอยละ 99.6 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทมภาวะปกตของออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทจะพบวาแมไดรบประทานยาบ ารงขณะตงครรภทกวน รอยละ 99.6

61

และพบวา อายเมอตงครรภของแม สถานบรการทไปฝากครรภ การฝากครรภครบ 5 ครง การตดเชอระหวางตงครรภและการดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภ ไมมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 9

ตารางท 9 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท

จ านวน(%)

ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท p-value ปกต ขาดออกซเจน

อายเมอตงครรภ นอยกวา 15 ป 48(98.0%) 1(2.0%) 0.381 15 - 19 1,789(99.6%) 7(0.4%) 20 - 35 6,399(99.3%) 48(0.7%) 36 - 44 887(99.2%) 7(0.8%) 45 ปขนไป 9(100.0%) 0(0%) สถานบรการทไปฝากครรภ โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 1,770(99.3%) 12(0.7%) 0.149 โรงพยาบาลชมชน 2,727(99.5%) 13(0.5%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ 176(99.4%) 1(0.6%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 2,315(98.9%) 26(1.1%) คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 1,894(99.5%) 10(0.5%) ศนยเทศบาล 52(100.0%) 0(0%) อนๆ 48(100.0%) 0(0%) ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห ไมทราบ 486(98.8%) 6(1.2%) 0.010 ไมฝาก 3,490(99.6%) 13(0.4%) ฝาก 5,149(99.2%) 44(0.8%)

62

ตารางท 9 (ตอ)

จ านวน(%) ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท p-value

ปกต ขาดออกซเจน ฝากครรภคณภาพ ฝากครรภครบ 5 ครง 4,563(99.2%) 35(0.8%) 0.380 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 4,562(99.4%) 28(0.6%) การคลอด ไมทราบ 276(98.9%) 3(1.1%) 0.000 กอนก าหนด 855(97.9%) 18(2.1%) ครบก าหนด 7,939(99.5%) 42(0.5%) เกนก าหนด 55(100.0%) 0(0%) วธการคลอด คลอดปกต 6,158(99.5%) 34(0.5%) 0.011 ผาทองคลอด 2,617(99.2%) 22(0.8%) ใชคมท าคลอด 51(98.1%) 1(1.9%) เครองดดสญญากาศ 299(98.0%) 6(2.0%) โรคประจ าตวขณะตงครรภ ไมม 7,952(99.5%) 38(0.5%) 0.000 ม 758(97.1%) 23(2.9%) ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ ไมม 8,266(99.6%) 30(0.4%) 0.000 ม 394(93.4%) 28(6.6%) การตดเชอระหวางตงครรภ ไมม 8,632(99.4%) 51(0.6%) 0.506 ม 75(100.0%) 0(0%)

63

ตารางท 9 (ตอ)

จ านวน(%)หรอMean±SD ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท p-value

ปกต ขาดออกซเจน การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมทราบ 1,592(98.3%) 28(1.7%) 0.000 ไมไดรบ 2,271(99.4%) 13(0.6%) ไดรบกนทกวน 4,459(99.6%) 19(0.4%) ไดรบกนบางวน 803(99.6%) 3(0.4%) การดมเครองดมทผสมแอลกอฮอล ไมทราบ 350(99.4%) 2(0.6%) 0.963 ไมดม 8,629(99.3%) 60(0.7%) ดม 146(99.3%) 1(0.7%)

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด พบวา สถานบรการทไปฝากครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไปฝากครรภกบโรงพยาบาลศนยหรอโรงพยาบาลทวไป ทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด ถงรอยละ 79.7 การฝากครรภกอน 12 สปดาหมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทแมฝากครรภกอน 12 สปดาหทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด ถงรอยละ 78.9 การฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญ ทางสถต (p=0.000) โดยทารกทแมฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ ทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด ถง รอยละ 79.8 การคลอดมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทคลอดครบก าหนดจะไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดถงรอยละ 80.6 วธการคลอดมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทคลอดปกตจะไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดถงรอยละ 78.9 โรคประจ าตวขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมมโรคประจ าตวขณะตงครรภจะพบทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดดวย ถง รอยละ 80.2

64

ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภจะพบทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดดวย รอยละ 80.7 การตดเช อระหวางตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.013) โดยแมทไมตดเชอระหวางตงครรภจะพบทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดดวย ถงรอยละ 79.9 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไดรบยาบ ารงขณะตงครรภและทานทกวนจะพบวาทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด รอยละ 78.2 การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมดมเครองดมผสมแอลกอฮอลจะพบวาทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด รอยละ 79.6 และพบวา อายเมอตงครรภของแมไมมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 10

ตารางท 10 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด

จ านวน(%) ภาวะแทรกซอนหลงคลอด p-value

ไมทราบ ไมม ม

อายเมอตงครรภ นอยกวา 15 ป 2(3.6%) 45(81.8%) 8(14.5%) 0.764 15 - 19 68(3.5%) 1,513(78.1%) 357(18.4%) 20 - 35 264(3.8%) 5,511(78.9%) 1,213(17.4%) 36 - 44 28(2.9%) 772(79.4%0 172(17.7%) 45 ปขนไป 1(7.1%) 12(85.7%) 1(7.1%) สถานบรการทไปฝากครรภ โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 98(5.0%) 1,576(79.7%) 303(15.3%) 0.000 โรงพยาบาลชมชน 101(3.5%) 2,307(79.0%) 511(17.5%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ 4(2.2%) 128(69.2%) 53(28.6%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 51(2.1%) 1,910(79.1%) 486(19.9%)

65

ตารางท 10 (ตอ)

จ านวน(%) ภาวะแทรกซอนหลงคลอด p-value

ไมทราบ ไมม ม สถานบรการทไปฝากครรภ คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 64(3.0%) 1,752(80.8%) 351(16.2%) ศนยเทศบาล 6(11.1%) 34(63.0%) 14(25.9%) อนๆ 10(18.5%) 39(72.2%) 5(9.3%) ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห ไมทราบ 86(13.2%) 493(75.5%) 74(11.3%) 0.000 ไมฝาก 141(3.8%) 2,951(79.1%) 637(17.1%) ฝาก 142(2.5%) 4,421(78.9%) 1,041(18.6%) ฝากครรภคณภาพ ฝากครรภครบ 5 ครง 123(2.5%) 3,956(79.8%) 879(17.7%) 0.000 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 246(4.9%) 3,909(77.7%) 873(17.4%) การคลอด ไมทราบ 71(15.7%) 327(72.5%) 53(11.8%) 0.000 กอนก าหนด 39(3.9%) 661(66.2%) 299(29.9%) ครบก าหนด 252(3.0%) 6,832(80.6%) 1,391(16.4%) เกนก าหนด 7(11.5%) 45(73.8%) 9(14.8%) วธการคลอด คลอดปกต 233(3.5%) 5,277(78.9%) 1,182(17.7%) 0.000 ผาทองคลอด 119(4.1%) 2,325(79.7%) 473(16.2%) ใชคมท าคลอด 4(7.1%) 40(71.4%) 12(21.4%) เครองดดสญญากาศ 13(4.0%) 223(69.5%) 85(26.5%) โรคประจ าตวขณะตงครรภ ไมม 221(2.6%) 6,934(80.2%) 1,494(17.3%) 0.000 ม 17(2.0%) 634(74.0%) 206(24.0%)

66

ตารางท 10 (ตอ)

จ านวน(%) ภาวะแทรกซอนหลงคลอด p-value

ไมทราบ ไมม ม ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ ไมม 213(2.4%) 7,257(80.7%) 1,520(16.9%) 0.000 ม 13(2.9%) 273(60.7%) 164(36.4%) การตดเชอระหวางตงครรภ ไมม 227(2.4%) 7,510(79.9%) 1,668(17.7%) 0.013 ม 2(2.5%) 53(67.1%) 24(30.4%) การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมทราบ 186(9.8%) 1,436(76.0%) 268(14.2%) 0.000 ไมไดรบ 61(2.5%) 1,978(81.6%) 384(15.8%) ไดรบกนทกวน 96(2.0%) 3,771(78.2%) 955(19.8%) ไดรบกนบางวน 26(3.1%) 680(79.9%) 145(17.0%) การดมเครองดมทผสมแอลกอฮอล ไมทราบ 129(31.3%) 250(60.7%) 33(8.0%) 0.000 ไมดม 236(2.5%) 7,493(79.6%) 1,682(17.9%) ดม 4(2.5%) 122(74.8%) 37(22.7%)

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบโรคประจ าตวของทารก พบวา อายเมอตงครรภของแมมความสมพนธกบโรคประจ าของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทมอายขณะตงครรภในชวง 20-35 ป จะไมพบทารกมโรคประจ าตว ถงรอยละ 92.2 สถานบรการทไปฝากครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไปฝากครรภกบคลนกหรอโรงพยาบาลเอกชนจะไมพบทารกมโรคประจ าตว ถงรอยละ 93.3 การฝากครรภกอน 12 สปดาหมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.004) โดยแมทฝากครรภกอน 12 สปดาหจะไมพบทารกมโรคประจ าตว ถงรอยละ 91.6 การคลอดมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทคลอดครบก าหนดจะไมพบวาทารกมโรคประจ าตว ถงรอยละ 92.4

67

วธการคลอดมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยทารกทคลอดปกตจะไมพบวาทารกมโรคประจ าตว ถงรอยละ 92.2 โรคประจ าตวขณะตงครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมมโรคประจ าตวขณะตงครรภจะพบวาทารกไมมโรคประจ าตวดวย ถงรอยละ 92.4 ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภจะไมพบทารกมโรคประจ าตวดวย ถงรอยละ 92.7 การตดเช อระหวางตงครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.025) โดยแมทไมตดเชอระหวางตงครรภจะพบวาทารกไมมโรคประจ าตวดวย ถงรอยละ 79.9 การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารก อยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไดรบยาบ ารงขณะตงครรภและทานทกวนจะไมพบทารกมโรคประจ าตว รอยละ 93.2 การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลขณะตงครรภมความสมพนธกบโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) โดยแมทไมดมเครองดมผสมแอลกอฮอลจะพบวาทารกไมมโรคประจ าตว รอยละ 79.6 และพบวา การฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑไมมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 11

ตารางท 11 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบโรคประจ าตว

จ านวน(%) โรคประจ าตว p-value

ไมทราบ ไมม ม อายเมอตงครรภ นอยกวา 15 ป 0(0%) 53(96.4%) 2(3.6%) 0.000 15 - 19 127(6.6%) 1,717(88.6%) 94(4.9%) 20 - 35 210(3.0%) 6,443(92.2%) 335(4.8%) 36 - 44 38(3.9%) 891(91.7%) 43(4.4%) 45 ปขนไป 0(0%) 14(100.0%) 0(0%)

68

ตารางท 11 (ตอ)

จ านวน(%) โรคประจ าตว p-value

ไมทราบ ไมม ม สถานบรการทไปฝากครรภ โรงพยาบาล ทวไป/ศนย 79(4.0%) 1,788(90.4%) 110(5.6%) 0.000 โรงพยาบาลชมชน 71(2.4%) 2,717(93.1%) 131(4.5%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ 26(14.1%) 150(81.1%) 9(4.9%) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 137(5.6%) 2,197(89.8%) 113(4.6%) คลนก/โรงพยาบาลเอกชน 47(2.2%) 2,021(93.3%) 99(4.6%) ศนยเทศบาล 2(3.7%) 49(90.7%) 3(5.6%) อนๆ 2(3.7%) 49(90.7%) 3(5.6%) ฝากครรภเมออายครรภกอน 12 สปดาห ไมทราบ 37(5.7%) 585(89.6%) 31(4.7%) 0.004 ไมฝาก 118(3.2%) 3,412(91.5%) 199(5.3%) ฝาก 223(4.0%) 5,136(91.6%) 245(4.4%) ฝากครรภคณภาพ ฝากครรภครบ 5 ครง 192(3.9%) 4,549(91.8%) 217(4.4%) 0.194 ฝากครรภไมครบ 5 ครง 186(3.7%) 4,584(91.2%) 258(5.1%) การคลอด ไมทราบ 60(13.3%) 367(81.4%) 24(5.3%) 0.000 กอนก าหนด 55(5.5%) 874(87.5%) 70(7.0%) ครบก าหนด 263(3.1%) 7,834(92.4%) 378(4.5%) เกนก าหนด 0(0%) 58(95.1%) 3(4.9%) วธการคลอด คลอดปกต 213(3.2%) 6,173(92.2%) 306(4.6%) 0.000 ผาทองคลอด 158(5.4%) 2,614(89.6%) 145(5.0%) ใชคมท าคลอด 1(1.8%) 49(87.5%) 6(10.7%) เครองดดสญญากาศ 6(1.9%) 297(92.5%) 18(5.6%)

69

ตารางท 11 (ตอ)

จ านวน(%) โรคประจ าตว p-value

ไมทราบ ไมม ม โรคประจ าตวขณะตงครรภ ไมม 281(3.2%) 7,994(92.4%) 374(4.3%) 0.000 ม 21(2.5%) 753(87.9%) 83(9.7%) ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ ไมม 286(3.2%) 8,305(92.4%) 399(4.4%) 0.000 ม 6(1.3%) 395(97.8%) 49(10.9%) การตดเชอระหวางตงครรภ ไมม 298(3.2%) 8,663(92.1%) 444(4.7%) 0.025 ม 0(0%) 71(89.9%) 8(10.1%) การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ ไมทราบ 80(4.2%) 1,720(91.0%) 90(4.8%) 0.000 ไมไดรบ 122(5.0%) 2,178(89.9%) 123(5.1%) ไดรบกนทกวน 106(2.2%) 4,495(93.2%) 221(4.6%) ไดรบกนบางวน 70(8.2%) 740(87.0%) 41(4.8%) การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล ไมทราบ 74(18.0%) 320(77.7%) 18(4.4%) 0.000 ไมดม 298(3.2%) 8,661(92.0%) 452(4.0%) ดม 6(3.7%) 152(93.3%) 475(4.8%)

โดยสรปการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดของทารก คอ อายเมอตงครรภ การฝากครรภ 5 ครงตามเกณฑ การคลอด โรคประจ าตวขณะตงครรภ ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ และการดมเครองดมผสมแอลกอฮอล การดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาทของทารก คอ อายเมอตงครรภ การคลอด วธการคลอด โรคประจ าตวขณะตงครรภ ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ และการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ

70

การดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาทของทารก คอ การฝากครรภกอน 12 สปดาห การคลอด วธการคลอด โรคประจ าตวขณะตงครรภ ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ และการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ การดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอด คอ สถานบรการทไปฝากครรภ การฝากครรภกอน 12 สปดาห การฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ การคลอด วธการคลอด โรคประจ าตวขณะตงครรภ ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ การตดเชอระหวางตงครรภ การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ และการดมเครองดมผสมแอลกอฮอล การดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบโรคประจ าตวทารก คอ อายเมอตงครรภ สถานบรการทไปฝากครรภ การฝากครรภกอน 12 สปดาห การคลอด วธการคลอด โรคประจ าตวขณะตงครรภ ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ การตดเชอระหวางตงครรภ การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ และการดมเครองดมผสมแอลกอฮอล ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 11

ตารางท 12 แสดงความสมพนธระหวางการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแรกเกดของทารก (p-value)

ภาวะแรกเกดของทารก การดแลตนเองขณะตงครรภของแม น าหนก

แรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรก

ซอนหลงคลอด

โรค ประจ าตว 1 นาท 5 นาท

1. อายเมอตงครรภ 0.000 0.000 0.381 0.764 0.000 2. สถานบรการทไปฝากครรภ 0.561 0.965 0.149 0.000 0.000 3. การฝากครรภกอน 12 สปดาห 0.172 0.345 0.010 0.000 0.004 4. การฝากครรภคณภาพครบ 5 ครง 0.000 0.228 0.380 0.000 0.194 5. การคลอด 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 6. วธการคลอด 0.262 0.000 0.011 0.000 0.000 7. โรคประจ าตวขณะตงครรภ 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 8. ภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 9. การตดเชอขณะตงครรภ 0.346 0.911 0.506 0.013 0.025 10. การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ 0.267 0.002 0.000 0.000 0.000 11. การดมเครองดมผสมแอลกอฮอล 0.006 0.198 0.963 0.000 0.000

71

บทท 5 สรปและอภปรายผลการวจย

การศกษาสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมในปจจบนทมความสมพนธกบภาวะแรก

เกดของทารกในประเทศไทย ซงเปนการศกษาขอมลยอนหลงโดยใชขอมลจากการวจยสถานการณพฒนาการเดกปฐมวยไทย (Secondary Data) มาวเคราะหผลหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก เปนการวจยเชงพรรณนา (Descriptive Study) โดยเกบรวบรวมขอมลจากสมดบนทกสขภาพแมและเดก แบบสมภาษณพอ แมหรอผดแลเดกทมความสมพนธทางสายโลหตกบเดก ในเดกทมสญชาตไทยอายตงแต 8 เดอน 16 วน ถง 5 ป 11 เดอน 29 วน ทใหความยนยอม โดยเจาหนาทสาธารณสขเปนผเกบขอมล ซงการวจยนไดผานความเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรม กรมอนามย ตามรหสโครงการวจยท 047 เมอวนท 10 มนาคม 2557 ใชการสมตวอยางแบบล าดบขน (Three-Stages Custer Sampling) โดยมจงหวดในเขตสขภาพท 1-12 เปนหนวยตวอยางขนทหนง สมไดทงสน 31 จงหวด จากนนสมเลอกต าบลใหเปนหนวยตวอยางขนทสอง และสมเดกอาย 0-5 ป เปนหนวยตวอยางขนทสาม เกบขอมลระหวาง เดอนเมษายน 2557 – มกราคม 2558 ไดจ านวนตวอยางทสามารถน ามาวเคราะหไดทงสน 9,986 ราย เครองมอทใชประกอบดวยสมดบนทกสขภาพแมและเดก วเคราะหขอมลสถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ คาสงสด ต าสด คาเฉลย และใชการวเคราะหการถดถอยโลจสตก (Logistic Regression Analysis) เพอวเคราะหหาความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก ทความเชอมน 95% โดยแบงการศกษา 3 ตอนคอ 1) ขอมลทวไปของ แม พอ หรอผดแลเดกและเดก 2) สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ และ 3) ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภกบภาวะแรกเกดของทารก

สรปผลการวจย

ขอมลทวไป ในภาพรวมของเดก พบวา เปนเดกหญง (51.5%) มากกวาเดกชายเลกนอย มน าหนกแรกคลอดอยระหวาง 2,500-3,999 กรม (88.5%) เปนเดกทมภาวะออกซเจนเมอแรกเกดเปนปกตท 1 และ 5 นาท รอยละ 97.5 และ 99.3 ตามล าดบ พบมภาวะแทรกซอนหลงคลอด (18.2%) คอตวเหลองตองสองไฟรอยละ 15.9 และพบวาเดกมโรคประจ าตว (4.9%) โดยพบเปนหอบหดและ G6PD รอยละ 2.1 และ 1.1 ตามล าดบ ซงเดกทศกษาจะพบวามแม พอ หรอผดแลเดกทมคณสมบตดงน

แม: อายของแม พบวา แมมอายเฉลยท 29 ป (ชวงอาย 25-29 ป รอยละ 23.9) อายมากทสด 53 ป (อาย 45 ปขนไป รอยละ 1.4) และแมอายนอยทสด 13 ป (อายนอยกวา 20 ป รอยละ 5.9) แมสวนใหญมการศกษาระดบมธยมศกษาหรอ ปวช. รอยละ 58.0 มอาชพรบจางมากทสด (37.7%)

72

พอ: อายของพอ พบวา อยในชวงอาย 30-34 ปมากทสด (25.6%) มการศกษาสวนใหญในระดบชนมธยมศกษาหรอ ปวช. รอยละ 53.3 และประกอบอาชพรบจางเปนสวนใหญ (53.8%)

ผดแลเดก: พบวาผดแลเดกสวนใหญเปนแม (62.0%) รองลงมาเปน ป ยา ตา ยาย (31.6%) มอายเฉลย 38 ป อายมากทสด 89 ป อายนอยทสด 12 ป ผดแลเดกสวนใหญมการศกษาในระดบชนประถมศกษา (42.3%) และสวนใหญไมไดท างานหรอเปนแมบานรอยละ 37.3

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภ พบวา ขณะตงครรภสวนใหญแมมอายอยในชวง 20-35 ป (70.1%) แมทงหมดไดรบการฝากครรภโดยฝากครรภครงแรกเมออายครรภกอน 12 สปดาห รอยละ 60.0 และฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑรอยละ 49.7 โดยใชบรการฝากครรภทเปนโรงพยาบาลชมชนถงรอยละ 29.8 การคลอดสวนใหญคลอดครบก าหนด (88.9%) ดวยวธคลอดปกต (67.0%) ขณะตงครรภพบแมมโรคประจ าตวรอยละ 9.0 พบวาเปนธาลสซเมย (2.0%) มภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ (4.8%) คอความดนโลหตสงและเบาหวาน รอยละ 1.8 และ 1.7 ตามล าดบ มการตดเชอขณะตงครรภ (0.8%) โดยตดเชอไวรสตบอกเสบบและ ตดเชอทางเดนปสสาวะ รอยละ 0.3 และ 0.2 ตามล าดบ ขณะตงครรภแมไดรบยาบ ารง (70.1%) และทานยาบ ารงทกวนรอยละ 59.6 และมแมทดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภเพยงรอยละ 1.7

ความสมพนธของการดแลตนเองขณะตงครรภของแมกบภาวะแรกเกดของทารก พบวา อายเมอตงครรภของแมมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท และโรคประจ าตวของเดก อยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) สถานบรการทฝากครรภและการตดเชอขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของเดกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การฝากครรภกอน 12 สปดาห มความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 5 นาท (p=0.010) ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและ โรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การฝากครรภคณภาพครบ 5 ครงตามเกณฑมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดและภาวะแทรกซอนหลงคลอดของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) วธการคลอดและการไดรบยาบ ารงขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) การดมเครองดมทมสวนผสมของแอลกอฮอลขณะตงครรภมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและ โรคประจ าตวของเดกทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) และการคลอด โรคประจ าตวของแมและภาวะแทรกซอนของแมขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกทง 4 ดาน คอ น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000)

73

อภปรายผลการวจย

สถานการณการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทเกยวกบการคลอด โรคประจ าตวของแมและภาวะแทรกซอนของแมขณะตงครรภมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกทง 4 ดาน คอ น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.000) ซงเปนไดวาการคลอดทครบก าหนด (Full term labor) หรอการสนสดของการตงครรภทมอายครรภ 37 สปดาหขนไป ถง 42 สปดาห เปนการบงบอกถงความพรอมและความสมบรณของภาวะรางกายทารก36 ท าใหน าหนกของทารกอยในเกณฑทพรอมคลอด คอตงแต 2,500 กรมขนไป (93.9%) เมอภาวะรางกายของทารกมความพรอมและสมบรณกท าใหไมพบภาวะการขาดออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท หรอทารกมภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาทเปนปกต รอยละ 98.1% และ 99.5% ตามล าดบ เมอทารกมความพรอมในการคลอดจงท าใหทารกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอด (80.6%) เชน ตวเหลอสองไฟ ใสทอชวยหายใจ ตดเชอ อณหภมรางกายต า และไมมโรคประจ าตว (92.4%) เชน หอบหด G6PD ภมแพ โรคหวใจ เปนตน แตทารกทคลอดกอนก าหนดพบวาจะมปญหาตางๆ ทสงผลตอระบบตางๆ ของรางกายทารกทพบบอยมดงน49 1) น าหนกตวนอยกวาเกณฑ (นอยกวา 2,500 กรม) 2) มพฒนาการชา ทารกแรกเกดทคลอดกอนก าหนดจะมพฒนาการทลาชากวาเดกทคลอดครบก าหนด แตจะเปนแคชวงแรกเทานน หลงจากนนพฒนาการของทารกจะกลบเขาสปกต การนง การคลานกเหมอนทารกทวไป แตทารกทคลอดกอนก าหนดจะเดนไดชากวาเดกทวไปประมาณ 2 เดอน และ 80% ของทารกทคลอดกอนก าหนดจะมพฒนาการทเปนปกตเมออายครบ 2 ป 3) การตดเชอ เดกคลอดกอนก าหนดเสยงตอการตดเชอไดงายในชวงขวบปแรกทงนเนองจากกลไกการปองกน การตดเชอยงไมสามารถท าหนาทไดสมบรณ รวมทงไดรบภมคมกนในการตอตานเชอจากแมในระดบต ากวาทารกคลอดครบก าหนดดงนนจงตองระมดระวงเรองความสะอาดเปนพเศษ 4) โลหตจาง เนองจากมเหลกสะสมไวนอยและจะถกน าออกมาทดแทน ระดบฮโมโกลบนทลดลงจากการเจรญเตบโต ท าใหทารกคลอดกอนก าหนดมภาวะโลหตจางโดยธรรมชาตทรนแรงและยาวนานกวาทารกคลอดครบก าหนด 5) ปญหาเกยวกบระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะในชวง 6 เดอนแรกเนองจากระบบทางเดนหายใจและปอดยงพฒนาไมเตมทท าใหทารกคลอดกอนก าหนดหายใจมเสยงดง โดยเฉพาะในขณะทนอนหลบหรออยในหองทเงยบสงบ และมการหายใจไมสม าเสมอและอตราการหายใจมการเปลยนแปลงมากในขณะตนและนอนหลบ 6) การมองเหน เนองจากความไมสมบรณของเสนเลอดจอประสาทตาท าใหมความเปราะบางแตกงาย ท าใหมเลอดออกและเกดแผลเปนในจอประสาทตา เกดการดงรงหรอจอประสาทตาหลดออกเปนสาเหตส าคญทท าใหเกดความบกพรองในการมองเหน ทารกคลอดกอนก าหนดทอายครรภนอยกวา 35-36 สปดาหหรอน าหนกตวนอยกวา 2,500 กรมทกคนจะตองไดรบการตรวจตากอนออกจากโรงพยาบาลและจะตรวจช าในสปดาหท 7-9 7) การไดยน ทารกคลอดกอนก าหนดมความเสยงตอการสญเสยการไดยนสงกวาทารกคลอดครบก าหนดจงตองไดรบการตรวจสอบการไดยนจากแพทยผเชยวชาญกอน

74

ออกจากโรงพยาบาลและควรไดรบการตรวจซ าเมออายได 3-6 เดอนซงเปนสงส าคญเพราะการสญเสยการไดยนจะสงผลตอพฒนาการดานการพดและภาษาได

นอกจากการคลอดทมผลตอภาวะแรกเกดของทารกทง 4 ดานแลวยงพบวา ภาวะสขภาพระหวางตงครรภของแมมความส าคญอยางยง หากแมมโรคประจ าตวหรอมภาวะแทรกซอนขณะตงครรภจะท าใหเกดผลกระทบตอทารกทอยในครรภ เชน ทง 4 ดานอกดวย กลาวคอ ความผดปกตหรอภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ เชน แทงคกคาม รกเกาะต า รกลอกตวกอนก าหนด ครรภเปนพษ เปนตน และความเจบปวยหรอโรคประจ าตวของแมขณะตงครรภ เชน แมเปนโรคความดนโลหตสง เบาหวาน หอบหด ลมชก ธยรอยดเปนพษ เลอดจาง SLE เปนตน จะสงผลใหทารกมน าหนกแรกเกดนอย50 ซงภาวะน าหนกทารกแรกเกดนอย บงบอกถงความไมพรอมและความไมสมบรณของภาวะรางกายของทารกอนสงผลใหมปญหาตามมาคอ ภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารก ในการวจยนพบวาแมทมโรคประจ าตวหรอมภาวะแทรกซอนขณะตงครรภ ท าใหเดกคลอดกอนก าหนด รอยละ 17.6 น าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม รอยละ 13.4 และมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกคลอดท 1 และ 5 นาท รอยละ 5.7 และ 2.9 ตามล าดบ ในขณะทแมทไมมโรคประจ าตว มเดกคลอดกอนก าหนด เพยงรอยละ 9.6 เดกมน าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม รอยละ 9.2 และมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกคลอดท 1 และ 5 นาท รอยละ 2.3 และ 0.5 ตามล าดบ นอกจากนยงพบวา แมทมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ จะพบเดกคลอดกอนก าหนด ถงรอยละ 26.6 น าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม รอยละ 22.4 และมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกคลอดท 1 และ 5 นาท รอยละ 12.1 และ 6.1 ตามล าดบ ในขณะทแมทไมมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ มเดกคลอดกอนก าหนด เพยงรอยละ 9.6 น าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม รอยละ 8.9 และมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกคลอดท 1 และ 5 นาท รอยละ 2.0 และ 0.4 ตามล าดบ ซงเมอเทยบความรนแรงของปญหาจะเหนไดวา แมทมภาวะแทรกซอนระหวางการตงครรภมความรนแรงของปญหามากกวาแมทมโรคประจ าตว ดงนนจงควรใหความส าคญกบระบบการเฝาระวงขณะตงครรภ และการประเมนภาวะเสยงของแมตงครรภอยางจรงจง รวมทงใหหญงตงครรภไดตระหนกถงความส าคญของการฝากครรภ

อายเมอตงครรภ จากการศกษาพบวาแมทตงครรภเมออายมากจะมโอกาสเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภสง โดยแมทตงครรภมอายตงแต 36 ปขนไป พบวามโรคประจ าตว รอยละ 11.5 และมภาวะแทรกซอน รอยละ 8.8 ท าใหเดกทเกดมามภาวะขาดออกซเจนเมอแรกเกดท 1 นาท รอยละ 3 เดกมน าหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม รอยละ 41.9 และเดกมโรคประจ าตวรอยละ 4.4

การฝากครรภทจะเกดประโยชนมากตอการตงครรภคอ การฝากครรภทนทเมอทราบวาตงครรภจะชวยใหสามารถคนพบความผดปกตของภาวะสขภาพแมระหวางการตงครรภ รวมทงไดรบการดแลสงเสรมสขภาพและเตรยมความพรอมของแมกอนคลอด จากการวจยพบวา แมทจบการศกษาปรญญาตรและสงกวา จะฝากครรภกอน 12 สปดาหถงรอยละ 65.7 และฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ รอยละ 61.9 ซงเมอศกษาถงความสมพนธของการฝากครรภกอน 12 สปดาห จะท าใหทราบวามผลตอภาวะแทรกซอนหลงคลอดและ

75

โรคประจ าตวของทารก โดยแมทฝากครรภกอน 12 สปดาห เดกจะไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดถงรอยละ 78.9 และไมพบวาเดกมโรคประจ าตวถงรอยละ 91.6 ในแมทฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑจะมความสมพนธกบน าหนกแรกเกดและภาวะแทรกซอนหลงคลอด โดยพบวาแมทฝากครรภครบ 5 ครงตามเกณฑ เดกจะมน าหนกแรกเกดมากกวา 2,500 ถงรอยละ 92.2 และเดกไมมภาวะแทรกซอนหลงคลอดถงรอยละ 77.7 ดงนนจากการศกษานท าใหทราบวาการไดรบการฝากครรภเรวและมคณภาพมความส าคญตอการตงครรภและภาวะแรกเกดของทารกเปนอยางมาก จงควรใหความรและสรางความตระหนกใหแกประชาชนเมอพบวาตงครรภตองใหความส าคญตอการมาฝากครรภ รวมถงการจดการใหบรการการฝากครรภทควรมกจกรรมทมคณภาพรวมดวย

การไดรบยาบ ารงขณะตงครรภ โดยเฉพาะยาบ ารงเสรมไอโอดน ซงเปนสารอาหารทมความจ าเปนตอการพฒนาสมองเดกในครรภ และมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกในเรองของภาวะออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตว จากการศกษานพบวา มแมเพยงรอยละ 56.8 ทไดรบยาบ ารงเสรมไอโอดนขณะตงครรภ โดยพบวาเดกจะมภาวะขาดออกซเจนเมอแรกเกดท 1 และ 5 นาท เพยงรอยละ 2.3 และ 0.4 ตามล าดบ และพบวาเดกมภาวะแทรกซอนหลงคลอดและมโรคประจ าตว เพยงรอยละ 19.8 และ 4.6 ตามล าดบ และจากขอมลปรมาณไอโอดนในปสสาวะหญงตงครรภ พ.ศ. 2556 ของส านกโภชนาการ กรมอนามย11 พบวาปรมาณไอโอดนในปสสาวะหญงตงครรภนอยกวา 150 ไมโครกรม/ลตร ถงรอยละ 51.3 ดงนนในกระบวนการของการฝากครรภ สถานบรการสาธารณสขทกระดบ จงควรใหความส าคญกบการจายยาบ ารงครรภเสรมไอโอดน รวมทงใหความรกบหญงตงครรภในการรบประทานยาอยางสม าเสมอ ผลจากการวจย พบวา สถานบรการทแมไปใชบรการฝากครรภมากทสด ไดแก โรงพยาบาลชมชน รอยละ 29.2 รองลงมาเปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล และ คลนกหรอโรงพยาบาลเอกชน รอยละ 24.5 และ 21.7 ตามล าดบ โดยสถานบรการทแมไปฝากครรภ และไดรบยาบ ารงเสรมไอโอดนมากทสด ไดแก โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ (สงกดกรมอนามย) รอยละ 77.8 รองลงมาเปนโรงพยาบาลชมชน และ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล รอยละ 63.8 และ 61.5 ตามล าดบ ในขณะท แมทไปฝากครรภคลนกหรอโรงพยาบาลเอกชน ไดรบยาเสรมไอโอดน รอยละ 46.1

การดมเครองดมผสมแอลกอฮอลของแมขณะตงครรภ จะท าใหเกดความผดปกตกบทารกตงแตอยในครรภ บรเวณ ใบหนา แขน ขา และการเจรญเตบโต รวมทงพบปญหาทางดานพฤตกรรม และความสามารถทางสตปญญา ในตางประเทศ พบวา กลมอาการผดปกตของทารกในครรภจากการดมแอลกอฮอลของมารดาทวโลก พบประมาณ 9 รายตอเดกเกด 1,000 คน12 และจากการวจยนมแมทดมเครองดมผสมแอลกอฮอลระหวางตงครรภรอยละ 1.7 แมจะมจ านวนเลกนอยแตเปนความเสยง ซงผลการวจย พบวา แมทดมเครองดมผสมแอลกอฮอลจะมความสมพนธกบน าหนกแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอดและโรคประจ าตวของทารกแรกเกด โดยพบแมดมแอลกอฮอลระหวางตงครรภในแมทจบการศกษาระดบประถมศกษา และแมทไมไดเรยนหนงสอ รอยละ 2.6 และ 1.9 ตามล าดบ ในขณะทแมจบการศกษาระดบปรญญาตรหรอสงกวา ดมเครองดมทมแอลกอฮอลระหวางตงครรภ รอยละ 0.2 แมทอยในครอบครวทมรายได ไมเกน 10,000 บาท ดมเครองดมทม

76

แอลกอฮอลระหวางตงครรภ มากทสดรอยละ 2.1 ดงนนการฝากครรภจงควรใหความส าคญกบการใหความรแกหญงตงครรภเกยวกบโทษของแอลกอฮอลตอทารกในครรภเพมขนดวย

ขอเสนอแนะจากกการวจย

จากผลการศกษาทไดท าใหทราบวาการดแลตนเองขณะตงครรภของแมทมความสมพนธกบภาวะแรกเกดของทารกทง 4 ดาน (น าหนกแรกเกด ภาวะออกซเจนเมอแรกเกด ภาวะแทรกซอนหลงคลอด โรคประจ าตว) คอ การคลอด การมโรคประจ าตวและภาวะแทรกซอนของแมขณะตงครรภ ดงนน จงควรสนบสนนใหตงครรภเมอพรอมและไดรบการฝากครรภกอนอายครรภ 12 สปดาหและฝากครรภใหครบ 5 ครงตามเกณฑเพอเปนการเฝาระวงภาวะแทรกซอนและการเกดอบตการณตาง ๆ จากโรคประจ าตวของแมเอง รวมทงการไดรบยาบ ารงตงแตเรมตงครรภ เพอสงเสรมใหภาวะแรกเกดของทารกมคณภาพ จงมขอเสนอแนะในแตละภาคสวนดงน ระดบกระทรวง :

1. กระทรวงสาธารณสขควรท าขอตกลงกบกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและกระทรวงศกษาธการเพอวางมาตรการใหความร สรางความตระหนกใหแมเหนความส าคญของการดแลครรภ และความส าคญของการฝากครรภ

2. ด าเนนการรณรงค ประชาสมพนธ สรางกระแสการฝากครรภเรว ฝากครรภครบ (การฝากครรภคณภาพ) ระดบเขตสขภาพ :

1. ก าหนดมาตรการตดตาม เฝาระวงและสะทอนปญหาทเปนความเสยงของอนามยแมและเดกระดบเขต

2. วางมาตรการ แนวทางการสงเสรมงานอนามยแมและเดกรวมกบคณะกรรมการอนามยแมและเดก (MCH Board) ระดบเขต

ระดบจงหวด : 1. ขบเคลอนงานอนามยแมและเดกรวมกบคณะกรรมการอนามยแมและเดก (MCH Board)

ระดบจงหวด 2. สรางการมสวนรวมทกภาคสวนผานโครงการต าบลนมแม โดยเนนการด าเนนงานอนามยแม

และเดกในเรองการฝากครรภคณภาพ ระดบสถานบรการ 1. สรางความตระหนกและสรางแรงจงใจใหฝากครรภกอน 12 สปดาหและฝากครรภครบตาม

เกณฑ รวมถงเนนการเขารวมกจกรรมโรงเรยนพอแมในคลนกฝากครรภ

77

2. ก าหนดมาตรฐานการฝากครรภในสถานบรการทกแหงทงภาครฐและเอกชน เนนการใหความรและการรบประทานยาบ ารงขณะตงครรภ

3. เฝาระวงคณภาพและระบบการใหบรการของเจาหนาท เชน การฝากครรภและการคลอดทมคณภาพ

ระดบชมชนและบคคล 1. สรางความตระหนก สรางแรงจงใจและการกระตนใหหญงตงครรภฝากครรภกอน 12 สปดาห

ฝากครรภครบตามเกณฑ และการเขารวมกจกรรมใหความร ทกษะตางๆ ของการดแลแมและเดก 2. พฒนาศกยภาพแกนน า อสม. เพอคนหา ตดตามหญงตงครรภรายใหมใหไดรบการฝากครรภ

คณภาพ/ฝากครรภเรว

ขอเสนอแนะในการท าวจยตอไป 1. การสมภาษณเปนขนตอนหนงในการเกบขอมลของการวจยน โดยการสมภาษณ พอ แมหรอ

ผดแลเดก เกยวกบประวตการฝากครรภ การเจบปวย โรคประจ าตว ฯลฯ ของแมและเดก จงท าใหผใหขอมลทเปนพอ หรอผดแลไมสามารถใหขอมลบางประเดนไดครบถวนและถกตอง ท าใหผวจยไดค าตอบทไมทราบจ านวนหนงซงมผลตอการแปลผลขอมล ดงนน การท าวจยครงตอไปควรหาวธการเกบขอมลใหไดขอมลทครบถวนมากทสด

2. การเกบขอมลของแมทท างานในสถานประกอบการผวจยควรประสานเจาหนาทสาธารณสขประจ าทองถนนนๆ ในการขอขอมลเฉพาะของแมบางสวนลวงหนา เพอผวจยจะไดใชประกอบการสมภาษณพอหรอผดแลในวนเกบขอมลจรงจะท าใหไดขอมลทถกตองและครบถวนมากยงขน

78

เอกสารอางอง

1 สวชย โกศยยะวฒน. วนเดกแหงชาต : พฒนาการและความส าคญตอการพฒนาทรพยากรมนษย. วารสาร การศกษาและพฒนาสงคม ปท 4 ฉบบท 2 ปการศกษา 2551. 2 องคการยนเซฟ. ความเลอมล า ชองวางปญหาเดกและสตร. ผลส ารวจสถานการณเดกและสตรในประเทศ ไทยทส าคญ พ.ศ. 2555. 2557. กรงเทพ : องคการยนเซฟ. 20 หนา 3 สาคร วนทอง, กลนภา ฟเจรญ, สพรรณ ฟเจรญ. การตรวจคดกรองเพอการควบคมและปองกนโรคเลอด จางธาลสซเมยชนดรนแรง ทโรงพยาบาลเมองสรวง จงหวดรอยเอด: ประสบการณ 6 ป. วารสารเทคนคการ แทพยและกายภาพบ าบด. ปท 24 ฉบบท 1. มกราคม-เมษายน 2555. 4 สถาบนโภชนาการเนสทเล. กมารแพทยแนะ “การไดรบโปรตนสงเกนไปในชวงวยทารก” เสยงท าใหลกเปน โรคอวน. 22 มถนายน 2558. บรษทเนสทเล (ไทย) จ ากด. เขาถงเมอ 21 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก https://www.nestle.co.th/th/media/pressreleases/too-much-protein-likely-to-cause-obesity 5 กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. ความมนคงของมนษยประเทศไทย 2550. 2550. กรงเทพ : กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 6 ดาวาว. แมทองกบลกนอยในครรภ (รกลก). เรองนารคณแม. กระปกดอทคอม. 2558. เขาถงเมอ 21 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://baby.kapook.com/view56071.html 7 ดาราพงศ ลงกาฟา. เรองควรรเกยวกบการตงครรภและฝากครรภ การเตรยมความพรอม. ไทยเลเบอรไลน. 2558. เขาถงเมอ 21 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://www.thailabonline.com/sexual- pregnant1.htm 8 Naoko et al. The associations of parity and maternal age with small-for gestational-

age, preterm and neonatal and infant mortality: a meta-analysis.[Internet] 2013 [cited 2014Jan17]. Available from http://www.biomedcentral.com/1471-58/13/S3/S2 9 Rajatanavin R, Chailurkit L, Winichakoon P, Mahachoklertwattana P ,Soranasataporin S, Wacharasin R et al. Endemic cretinism in Thailand: a multidisciplinary survey. Eur J Endocrinol 1997 ; 137:349-55. 10 Karim Bougma, Frances E. Aboud, Kimberly B. Harding and Grace S. Marquis. Iodine and

Mental Development of children 5 years Old and Under: A Systematic Review and Meta-Analysis; Nutrients [Internet]. 2013 [cited 2014 Jan 29]; 5. Available from www.mdpi.com

/2072-6643/5/4/1384.

79

11 กลมวจยอาหารเพอโภชนาการ ส านกโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. ผลระดบไอโอดนใน

ปสสาวะหญงตงครรภ ป 2558. [Internet] เขาถงเมอ 30 พฤษภาคม 2558, เขาถงไดจาก

http://nutrition.anamai.moph.go.th/temp/files/_iodine/ui 75 จงหวด.pdf.

12 อรทย วลวงศและคณะ. เดก ผหญง แม และแอลกอฮอล. [Internet] เขาถงเมอ 22 เมษายน 2558, เขาถง

ไดจาก file:///C:/Documents%20and%20Settings/Manager/My%20Documents/Downloads/ child_mom_and_alc.pdf 13 Cornelieke Sandrine Hanan Aarnoudse-Moens, Nynkw Weisglas-Kuperus, Johannes Bernard van Goudoever, Jaap Oosterlaan. Meta-Analysis of Neurobehavioral Outcomes in Very Preterm and/ or Very Low Birth Weight Children [Internet]. [cited 2014 Jun 21] Available from http:// pediatrics.aappublications.org/content/124/2/717.short. 14 Martina Estevam Brom Vieira, Maria Beatriz Martins Linhares. Developmental outcomes and quality of life in children born preterm at preschool-and school-age. Sociedade Brasileira de Pediatria. Journal de Pediatric 2011; 87: 281-291. 15 Jennifer E. McGowan, Fiona A.Alderdice, Valerie A. and Linda Johnston. Early Childhood Development of Late-Preterm Infant: A Systematic Review. PEDIATRIC 2011; 127. 16 Glen P. Aylward, Steven l. Pfeiffer, Anne Wright and Steven J. Verhulst I. Outcomes studies of low birth weight infants published in the last decade: A Meta-analysis. The journal of Pediatrics 1989; 115: 4; 515-20. 17 Inge L.VanNoort-van der Spek, Marie-Christine J.P. Franken and Nynke Weisqlas-Kuperus. Language Function in Preterm-Born Children: A Systematic Review and Meta-analysis. The American Academy of Pediatrics 2012; 129(4): 745-54. 18 พนต โลเสถยรกจ และคณะ. วจยพฒนาการเดก. ศนยอนามยท 3 ชลบร, 2558. 110 น. 19 Steven R.Leuthner, Utpala (“Shonu”) G.Das. Low Apgar and the definition of birth asphyxia. PediatrClin Am. 2004; 51: 737-745. 20 พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. 2542. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน 21 สรยทธ จลานนท. พระราชบญญตสงเสรมการพฒนาเดกและเยาวชนแหงชาต พ.ศ. 2550. ราชกจจา นเบกษา. 2551. เลม 125 ตอนท 9 ก. วนท 14 มกราคม 2551 22 พวงทอง ไกรพบลย. เดกหรอนยามค าวาเดก(Child). 2557. โรงพยาบาลบ ารงราษฏร. เขาถงเมอ 21 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://haamor.com/th/%E0%B8%99%E0%B8%B4% E0%B8%

80

A2%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%84%E0%B8%B3%E0%B8%A7%E0%B9%88%E0% B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%81/ 23 ส านกมาตรฐานการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. ความมนคงของมนษยประเทศไทย ป 2555. ส านกงานปลดกระทรวง กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. สงหาคม 2557. 150 หนา. 24 Dewey, John. Experience and Education:The 60th Anniversary Edition. Indiana: Kappa Delta Pi International Headquarters, 1998. 25 ส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษ เดก เยาวชน ผดอยโอกาสและผสงอาย. อนสญญาวาดวยสทธเดก และพธสารเลอกรบของอนสญญาวาดวยสทธเดก. 2558. 180 หนา 26 วทยา ถฐาพนธ. อายของแม...กบการตงครรภ. บทความสขภาพ. ภาควชาสตศาสตร-นรเวชวทยา คณะ แพทยศาสตรศรราชพยาบาล. เขาถงเมอ 21 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://www.si.mahidol. ac.th/th/department/obstretrics_gynecology/dept_article_detail.asp?a_id=509 27 American Society for Reproductive Medicine. Age and Fertility. A Guide for Patients Revised 2012. ASEM Booklet, 2003, P.16 28 Practice Committee of American Society for Reproductive Medicine. Definition of infertility And recurrent pregnancy loss: a committee opinion. Fertil Steril 2013; 99: 63. 29 American Society for Reproductive Medicine. Practice Committee Report. Aging and Infertility in woman: a committee opinion. Fertil Steril 2015; 103: e44-50. 30 สวชย อนทรประเสรฐ. คมอตงครรภและเตรยมคลอด. ส านกพมพรกลกบค. 2558. 504 หนา 31 ส านกสงเสรมสขภาพ. คมอโครงการดแลสตรตงครรภแนวใหมตามขอแนะน าองคการอนามยโลก ในบรบท ประเทศไทย. ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. พมพครงท 2. โรงพมพส านกงานพทธ ศาสนาแหงชาต. พฤษภาคม 2557. 152 หนา. 32 Chan KL, Kean LH (2004). Routine antenatal management in later pregnancy. Current Obstetrics & Gynecology; 14: 86-91. 33 Kean LH, Chan KL. (2007). Routine antenatal management at booking clinic. Obstetrics, Gynecology and Reproductive Medicine; 17(3): 69-73. 34 ภเศก ลมพกานนท, ณรงค วนยกล และโฉมพลาศ จงสมชย. คมอปฏบตการดแลผตงครรภแนวใหมของ องคการอนามยโลก. ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย. นนทบร. 2551. 35 ศรกล อศรานรกษ, จราพร ชมพกล, ปราณ สทธสคนธ เกรยงศกด ชอเลอม, เรงวชญ นลโคตร และปรนดา ตาส. รายงานการประเมนผลโครงการศกษาวจยเชงปฏบตการระบบผตงครรภแนวใหมตามขอแนะน า องคการอนามยโลก ครงท 2. สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล. นครปฐม. 2552. 36 ประสงค ตนมหาสมทร. สตนรเวชทนยค = OB-GYN in practice 2011. กรงเทพฯ: พ เอ ลฟวง. 2554.

81

37 Kolas T, Saugstad OD, Daltveit AK, Nilsen ST, Oian P. Planned cesarean versus planned vaginal delivery at term: comparison of newborn infant outcomes. Am J Obstet Gynecol 2006;95:1538-43. 38 Clark SL, Miller DD, Belfort MA, Dildy GA, Frye DK, Meyers JA. Neonatal and maternal outcomes associated with elective term delivery. Am J Obstet Gynecol 2009;200:156.e1-4. 39 Caughey AB. Preventive induction of labor: potential benefits if proved effective. Ann Fam Med 2007;5:292-3. 40 ชยสก จวะธนะพร. ภาวะมบตรยาก : เตรยมตวกอนตงครรภ. Becomemom. เขาถงเมอ 25 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://www.becomemom.com/content/134 41 WHO. Reproductive Health and Research Publications: Making Pregnancy Safer". Regional Office for South-East Asia. 2009. Retrieved March 15th 2013. 42 สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนฯ. เรองท 2 สตศาสตรและนเวชวทยา : ภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ. โครงการสารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. พมพครงท 1. กรงเทพฯ. เลมท 9. 2553. 23 หนา. 43 สมชาย สวจนกรณ. ตดเชอตอนทอง ตองระวง. Momybaby. เขาถงเมอ 19 ตลาคม 2558, เขาถงไดจาก https://momybaby.wordpress.com/2011/05/18/%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0 %B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%95%E0%B8%AD% E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B9%89% E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7/ 44 Cunningham FG, Leveno KJ, Bloom SL, Hauth JC, Gilstrap LC III, Wenstrom KD. Williams Obstetrics. 22nd ed. New Yourk : McGraw-Hill, 2005:201-29. 45 จ าลอง กตตธรรม. การใชยาบ ารงในหญงตงครรภ. หมอชาวบาน. พฤษภาคม. 2549. 46 Ornoy A, Ergaz Z. Alcohol abuse in pregnant woman: effects on the fetus and newborn, Mode of action and maternal treatment. International journal of environmental research

and public health. February 2010; 7(2): 364–79. 47 ปรทรรศ ศลปกจ และพนธนภา กตตรตนไพบลย. แบบประเมนปญหาการดมสรา แนวปฏบตส าหรบ สถานพยาบาลปฐมภม ฉบบปรบปรงครงทสอง. องคการอนามยโลก. บรษท ทานตะวนเปเปอร จ ากด.

ตลาคม 2552. 38 หนา. 48 James Nicholls. The pleasures and the problems of drink. The national conference on management and higher education. Stamford International University, Bangkok Campus. May 30, 2014. P:418.

82

49 มดจอหนสนนวทรชนประเทศไทย. ปญหาและอาการของเดกคลอดกอนก าหนด. เขาถงเมอ 25 พฤศจกายน 2558, เขาถงไดจาก http://www.enfababy.com/%E0%B8%9B%E0%B8%B1%E0% B8%8D%E0% B8%AB%E0%B8%B2%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%AD%E0%B8%B2% E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80% E0%B8%94%E0%B9%87%E0%B8%81%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%94% E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B8%AB% E0%B8%99%E0%B8%94 50 มาล เอออ านวย เนตรทอง นามพรมและปรศนา สนทรไชย. การพยาบาลเดก 2 การพยาบาลทารกแรกเกด ทมภาวะเสยง. กลมวชาการพยาบาลกมารเวชศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. กรงเทพฯ : 20 หนา