Thi phap:

Thơ Đương luât Viêt Nam

Hoàng Hữu Đản

Nhiêu ngươi lam đươc nha văn gioi nhưng không lam đươc nha thơ; ngươc lai,

môt nha thơ gioi, chân chinh, bao giơ cung đông thơi la môt nha văn. Cho nên, đây la

suy nghi cua riêng tôi, co thê đung hoăc không đung, nhưng dong tom tăt sau đây vê

Thi phap thơ Đương luât Viêt Nam, môt nha văn thương co thê kho hiêu vi không

phai la môi quan tâm thương xuyên cua ho, nhưng môt nha thơ chân chinh, đich thưc

- nghia la môt nha thơ co năng khiêu, co tâm hôn, co kiên thưc va kinh nghiêm thanh

thao vê ky thuât lam thơ- thi se hiêu ngay, chẳng kho khăn gi.

Môt bai thơ Đương luât Thât ngôn bat cu hay la kêt tinh sư thông nhât diêu

ky giưa ngôn ngư va âm nhac, tinh cam va ly tri, nghê thuât va khoa học, thể hiên

đông thơi trong năm yêu tô cua no: niêm, luât, vân, đôi, va kêt câu.

A - NIÊM la quan hê âm thanh giưa tam câu cua bai thơ, lây chư thư hai môi câu lam

chuân, theo sơ đô:

Thê Trăc Thê Băng

Câu 1- T B

Câu 2- B T

Câu 3- B T

Câu 4- T B

Câu 5- T B

Câu 6- B T

Câu 7- B T

Câu 8- T B

1

B – LUÂT la quan hê âm thanh giưa 7 chư cua môt câu

Môt câu thât ngôn gôm 2 vê, vê 1 gôm 4 chư đâu săp thanh 2 căp âm thanh

ngươc nhau TT BB hoăc BB TT, cô đinh, nhân manh chư thư 2; vê 2 gôm 3 chư thư

5, 6, 7, nhân manh chư thư 5, va săp xêp theo thư tư:

- TT B hay BB T hoăc T BB hay B TT

Vơi điêu kiên la:

- Không co 4 chư cung thanh liên nhau,

- Không đươc co môt T giưa hai B hoăc môt B giưa hai T

- Chư thư 5 va chư thư 6 phai cung thanh

Sau chư thư 4, la môt cai ngăt hơi(soupir) đanh dâu hêt vê môt đê chuyên sang vê

hai cua câu, diên đat theo phương phap ky âm la:

Chữ :

Như vây, trong câu thơ thât ngôn Đương luât Viêt Nam, chi co hai chư thư 1 va

thư 3 la bât luân, trăc hay băng đêu đươc; con chư thư 5 la chư ban lê giưa hai vê

không thê tuy y đươc. ( Câu “ nhât, tam, ngu bât luân lâu nay vân đươc truyên lai chi

đung vơi thơ Đương Trung Quôc, vi tiêng Han cô điên chi co 4 thanh, trong luc đo

tiêng Viêt lai co 6 thanh; thơ Đương luât Viêt Nam đoc lên hoăc ngâm lên nghe uyên

chuyên hơn thơ chư Han”).

Xet ca 32 câu thơ cua bôn thê, ta thây:

- Câu 1, 4 va 8 giông nhau

- Câu 2 va 6 giông nhau

- Câu 3 va 7 giông nhau;

- Riêng câu 5 không giông câu nao;

Rôt cuôc chi con co hai câu truc cơ ban va đôi lâp cua no la:

- Câu truc A : TT BB TT B( 3 căp + 1 le)

2

Va đôi lâp la A’: BB TT BB T( như trên)

- Câu truc B: TT BB B TT(hai căp T- <1,2>…<6,7> ôm lây 3 băng

<3,4,5>)

Va đôi lâp la B’ BB TT T BB( hai căp băng ôm 3 trăc)

C – VẦN, la nhưng chư gôm môt phu âm bât ky kêt hơp vơi môt day nguyên âm

giông nhau hoan toan va cung thanh B (dâu huyên hay không dâu) hay cung thanh T

( săc, năng, hoi, nga): Vân chinh, vi du an, ban, hoan, quan; Vân ep: khi trong day

nguyên âm co môt nguyên âm giưa hay nguyên âm va phu âm cuôi giông nhau, đoc

xuôi tai va cung trong môt hương đi cua âm thanh, đưng xa nhau qua, vi du: an, trân,

nhăn, hoang, nguôn la vân ep, châp nhân đươc; nhưng an vơi khương thi qua ep,

không hay.

Ba yêu tô trên, Niêm - Luât - Vân la nhưng yêu tô căn ban thuôc vê nghê

thuât- tôi noi căn ban bơi ngươi đoc phai vưa co kha năng âm nhac, vưa biêt suy tư

mơi co thê tư thưc tê cac bai thơ Đương luât cô đong lai thanh phep tăc lam thơ. Hai

yêu tô sau, đôi va kêt câu bai thơ la nhưng yêu tô năng vê tri tuê, đoi hoi nhiêu kiên

thưc đê cho nghê thuât thăng hoa.

D- ĐÔI : La sư kêt hơp hai hoa giưa quan hê âm thanh vơi quan hê chư nghia cua hai

vê cua môt câu thơ( tiêu đôi, đôi vê, hay la giưa hai câu, hai đoan vơi nhau, sao cho

hai vê, hai câu hoăc hai đoan ây đôi lâp nhau vê chư, vê nghia, vê y, vê thanh, rât cân

đôi, nhip nhang, lam cho y thơ nhơ đo ma phat triên cao hơn, rông hơn, đep hơn, hoan

chinh hơn)

Vi du, đôi vê:

Mai côt cach - tuyêt tinh thân

Môi ngươi môi ve - mươi phân ven mươi ( Truyện Kiều)

Câu trên, chư mai, băng - đôi vơi chư tuyêt- trăc

Hai chư côt cach, trăc - đôi vơi 2 chư tinh thân - băng.

3

Ca bôn yêu câu cua phep đôi ( đôi thanh, chư, nghia, y) đêu đat môt cach hoan

chinh.

Đôi câu:

Lôi xưa/ xe ngưa – hôn thu/ thao

Nên cũ/ lâu đai - bong tich/ dương

(“Thăng Long thanh hoai cô”, Ba Huyên Thanh Quan)

Hai câu thơ đôi nhau môt cach tuyêt vơi:

Đôi chư, nghia, y: Lôi xưa - nên cũ, xe ngưa - lâu đai,

Hôn thu thao - bong tich dương

Đôi thanh: BB TT BB T

TT BB TT B.

Trong bai thơ Đương luât thât ngôn bat cu, hai câu 3 va 4 ( câu thưc, miêu ta sư

vât bên ngoai, khach quan va cu thê) phai đôi nhau, câu 5 va 6( câu luân, biêu hiên

tinh cam, y nghi va thai đô cua tac gia, binh luân yêu, ghet, khen, chê… đôi vơi sư vât

hay vân đê vưa miêu ta trong hai câu thưc) phai đôi nhau.

Đa vân/ bên gan- cung/ tuê nguyêt

Nươc con/ cau măt – vơi/ tang thương.

Hai câu luân đôi nhau rât sat vê chư, nghia, y va thanh

Nghê thuât đôi la môt phương tiên đăc thu cua văn hoc phương đông. Vơi môt câu

đôi ngăn năm chư ma môt câu be con đa vô tinh ha uy tin môt ông đô gia băng cai hai

hươc nhay cam, ngây thơ, tư nhiên va cưc ky thông minh cua câu:

Ông Đô : Trơi sinh ông Tu Cat (Cat = tôt lanh)

Câu be : Đât nưt con bo hung (Hung = hung dư)

Câu đôi toan diên: Đôi thanh, đôi chư, đôi nghia va đôi y.

4

Trong bài thơ Vịnh cái quạt ( thơ Hồ Xuân Hương), Hồ Xuân Hương đã “ Lấy

quạt của mình” đặt vào hai câu đối để tạt vào mặt, đội lên đầu bọn anh hùng, quân tử

rởm:

Mát mặt anh hùng khi tắt gió

Che đầu quân tử lúc sa mưa.

Rồi những câu đối bảo vệ quốc thể, đầy khí thế tự hào dân tộc của các sứ giả Việt

Nam ngày xưa. Giang Văn Minh đi sứ sang triều Minh, vua Minh đọc một câu thơ có

ý ngạo mạn, Việt Nam từng bị Mã Viện đánh bại năm 43, bắt đối. Vua Minh ra câu

đối:

Đồng trụ chí kim đài dĩ lục

( Cột đồng đến nay rêu vẫn xanh)

Giang Văn Minh đọc ngay câu đối của mình:

Đằng giang tự cổ huyết do hồng

(Sông Đằng từ xưa máu còn đỏ)

nhắc lại hai trận đại bại của quân Tàu trên sông Bạch Đằng ( năm 938, Ngô Quyền

thắng quân Nam Hán, năm 1288 Trần Hưng Đạo đại thắng quân Nguyên).

E – KẾT CẤU

Chỉ với tám câu, bảy chữ, bài thơ Đường luật vừa phải là một bài thơ hay và

súc tích, vừa là một bài chính luận sâu sắc và hoàn chỉnh, mà không có một trình

độ học vấn cao, không có một tâm hồn và một năng khiếu thơ trời phú thì khó lòng

sáng tác những bài thơ Đường hay và đẹp cả về nội dung lẫn hình thức.

Kết cấu một bài thơ Đường luật là kết cấu hoàn chỉnh của một bài văn nghị

luận. Tám câu bố trí thành bốn cặp, mỗi cặp là một phần của bài văn:

ĐỀ: hai câu đầu, 1 và 2 – câu 1 gọi là phá, câu 2 gọi là thừa.

THỰC ( hay trạng): câu 3 và 4, miêu tả sự vật hay sự việc cụ thể khách quan,

bên ngoài - tương đương với phần thứ 2 của bài nghị luận văn học hay nghị luận

xã hội, phần phân tích vấn đề;

5

LUẬN: câu thứ 5 và 6, nói lên ý nghĩ, tình cảm, thái độ chủ quan của mình đối

với vấn đề, tương đương phần thứ ba của một bài nghị luận, phần bình luận vấn

đề;

KẾT: câu 7 và câu 8, kết thúc, khẳng định ý kiến của mình. Bốn phần phải theo

một dòng suy nghĩ súc tích và nhất quán.

Thơ Đường luật, cũng như các thể thơ khác, hình thành trên hai nền tảng vững

chắc, ngôn ngữ nhịp đôi và tâm hồn nhân nghĩa của dân tộc Việt Nam, là kết tinh ở

trình độ rất cao của kiến thức, tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật, thống nhất làm

một mà thành. Cũng như Bi kịch cổ điển Pháp, thơ đường luật Trung Quốc hay

Việt Nam đã chọn ngày lành tháng tốt, thiên thời, địa lợi, nhân hòa theo một

hướng nào đó, để mà chào đời; và khi những điều kiện về trời, đất và người đổi

thay thì những hình thức thơ khác thay thế nó. Nhưng nó mất đi là để trở thành bất

tử. Ngày nay người ta không sáng tác và không thích đọc thơ Đường luật nhiều

nữa, vì: - một là không phải ai cũng có đủ trình độ kiến thức và nghệ thuật, có đủ

tính kiên trì để sáng tác những bài thơ Đường mà biết chắc ít người xem;

- Hai là, đi du lịch đó đây để tiếp xúc với cái đẹp của nền văn minh hiện

đại thì thú vị, thoải mái hơn là thắp một nén hương, đốt một ngọn đèn dầu, ngồi

bên án thư, xem một tập thơ Đường, tuy sáng đẹp lung linh, quí hơn muôn vàn hạt

ngọc, tuy nó cũng gợi lại muôn vàn hình ảnh cuộc sống xa xưa với hàng vạn nhân

cách và tài hoa lỗi lạc, tuy có làm cho ta tự hào và kinh ngạc vì cái nhịp đôi đơn

giản của ngôn ngữ Việt Nam ta, là hòn đá gốc, trên đó đã được xây dựng lên bao

nhiêu lâu đài văn học bất hủ…Nhưng đọng lại trong tâm hồn ta có mang dáng dấp

buồn của những kỷ niệm, của những kiếp người tài hoa bạc mệnh đã qua.

Làm thế nào để khi đọc lại những bài thơ Đường luật mà không lây nhiễm cái

buồn mênh mang hầu như hòa quyện trong mỗi câu, mỗi chữ của bài thơ ?...

Đọc thơ Đường luật để suy ngẫm sự đời, để cái hay của thơ xưa thấm đẫm vào

trái tim của người thời nay thì người đọc phải hiểu và yêu nó./.

6

7