1

M U

1. Tnh cp thit ca ti

Kim sot quyn lc nh nc l nhu cu tt yu trong qu trnh t

chc thc thi quyn lc nh nc, l yu t trung tm ca nh nc php

quyn. L lun v thc tin ch ra rng quyn lc nh nc phi c kim

sot, khng th quyn lc tuyt i khng gii hn. Bt k c quan, t

chc, c nhn no khi c giao s dng quyn lc nh nc u phi chu s

kim sot khng xy ra cc t nn c quyn, ca quyn, c quyn, lm

quyn, tim quyn, lm tha ho bn cht v mc ch ban u ca quyn

lc nh nc.

Qu trnh xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha nc ta

hin nay ang i din vi nhiu nguy c, thch thc, nh: tham nhng cha

b y li; dn ch c lc, c ni b vi phm; k cng, k lut mt s cp,

mt s lnh vc khng nghim. Nhiu biu hin tiu cc trong i sng x hi

ang c xu hng i ngc li vi tn ch, mc ch m ng, Nh nc ta

hng n l xy dng mt Nh nc phc v Nhn dn, gn b mt thit vi

Nhn dn, thc hin y quyn dn ch ca Nhn dn, tn trng, lng

nghe kin ca Nhn dn v chu s gim st ca Nhn dn, c c ch v

bin php kim sot, ngn nga, trng tr t quan liu, tham nhng, lng ph,

v trch nhim, lm quyn, xm phm quyn dn ch ca cng dn.

Mt khc, chng ta ang y mnh pht trin kinh t th trng nh

hng x hi ch ngha, i mi ton din, hi nhp su rng, theo gii

quyt mi quan h nh nc - th trng - x hi trong cc lnh vc pht trin

ngy cng tr nn quan trng. Chng ta cng ang xy dng nn dn ch x

hi ch ngha m trong cc quyn con ngi, quyn cng dn phi c

bo m, Nh nc phi l nh nc c trch nhim, nh nc kin to

2

pht trin. Nh vy, c v l lun v thc tin, kim sot quyn lc nh nc

l ti cp bch hin nay.

Kim sot quyn lc nh nc ch c th c hiu lc v hiu qu khi

hot ng ny c th ch ho bng lut php. Kinh nghim cho thy, c th

kim sot quyn lc nh nc bng nhng cch khc nhau: bng o c,

bng tp qun, thng l truyn thng hay bng d lun x hi Nhng vi

c trng ca nh nc php quyn l tnh thng tn ca php lut, th khi

v ch khi c quy nh bng php lut, c th ch php l bo m, cc bin

php kim sot quyn lc nh nc mi c y sc mnh v tnh kh thi.

Hon thin th ch, trong c th ch php l, l mt trong nhng

khu t ph ca nc ta c xc nh ti i hi ng ton quc ln th

XI (nm 2011), tuy nhin sau nhiu nm thc hin, vn cn nhiu hn ch.

Qu trnh tng kt mt s vn l lun v thc tin 30 nm i mi t

nc (1986 2016), c bit 10 nm i mi gn y, ti i hi ng ton

quc ln th XII cho thy ng lc m nhng ci cch trc y to ra

khng cn mnh thc y pht trin. y l lc chng ta cn c thm

ng lc ly li tng trng nhanh v pht trin bn vng. Ngu n ng

lc phi n t i mi th ch v pht huy mnh m quyn lm ch ca

Nhn dn.

Vi cc quy nh ca Hin php nm 2013, c s hin nh v kim

sot quyn lc nh nc c ghi nhn nhng th ch php l v kim sot

quyn lc nh nc nc ta hin nay cha hon thin. Kim sot gia cc

c quan trong b my nh nc c c th ho mt bc trong cc lut

v t chc b my nh nc nhng vn cn phi tip tc; phng thc lnh

o v kim sot ca ng i vi Nh nc cn c lm r hn; kim sot

quyn lc nh nc t pha nhn dn mi c quy nh c tnh nguyn tc,

mun thc hin cn xy dng, hon thin v t chc thc hin tt cc lut v

vn bn di lut km theo.

3

Nhng phn tch nu trn cho thy nghin cu Th ch php l v

kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay l vn thc s cp

thit. Qua tm hiu, Nghin cu sinh nhn thy c nhiu nghin cu v quyn

lc nh nc v nhng c ch kim sot quyn lc nh nc, song nghin

cu ton din v th ch php l kim sot quyn lc nh nc nc ta th

cha thc s c ch . Do , Nghin cu sinh xut v c chn

ti: Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam thc

hin Lun n Tin s chuyn ngnh Lut Hin php v Lut Hnh chnh.

2. Mc ch v nhim v nghin cu

2.1. Mc ch nghin cu

Gp phn lm sng t nhng vn l lun v th ch php l kim

sot quyn lc nh nc; khi qut s hnh thnh, pht trin, nh gi c

thc trng v nu ra nhng bt cp ca th ch php l v kim sot quyn lc

nh nc Vit Nam hin nay; trn c s xc nh nhng yu cu v kin

ngh gii php hon thin th ch php l v kim sot quyn lc nh nc

Vit Nam thi gian ti.

2.2. Nhim v nghin cu

- Phn tch nhng ni dung l lun v th ch php l kim sot quyn

lc nh nc, nh: khi nim, vai tr, c im, ni dung, hnh thc, cc b

phn hp thnh th ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam;

trnh by mt s kinh nghim c gi tr qua tham kho th ch php l v

kim sot quyn lc nh nc ca mt s nc trn th gii.

- Khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin th ch php l v kim sot

quyn lc nh nc Vit Nam trn nn tng cc bn hin php c trong

lch s lp hin nc ta; tp trung nh gi thc trng th ch v vic thc

hin th ch php l v kim sot quyn lc nh nc theo cc quy nh ca

Hin php nm 2013.

4

- Trn c s kt qu t c t vic nghin cu l lun v thc tin,

nu ra cc yu cu v xut cc gii php hon thin th ch php l v

kim sot quyn lc nh nc nc ta thi gian ti.

3. C s l lun v phng php nghin cu

3.1. C s l lun

Lun n da trn c s l lun chnh l hc thuyt Mc Lnin, t

tng H Ch Minh v nh nc v php lut. C tham kho mt s t tng,

hc thuyt v nh nc v php lut trn th gii, nh: hc thuyt ch quyn

nhn dn, hc thuyt phn chia quyn lc, l lun v nh nc php quyn,

Vn dng cc quan im ca ng ta trong lnh o cng cuc i mi ton

din t nc v hi nhp quc t, xy dng v hon thin h thng php lut,

i mi t chc v hot ng ca Nh nc theo yu cu xy dng Nh nc

php quyn x hi ch ngha.

3.2. Phng php nghin cu

Lun n s dng phng php lun duy vt bin chng v duy vt lch

s ca trit hc Mc L nin; ng thi p dng cc phng php c th nh:

phng php nghin cu ti liu; phng php chuyn gia; phng php h

thng, lin ngnh; phng php phn tch v tng hp; phng php lut hc

so snh, lm sng t cc vn cn nghin cu.

- Phng php nghin cu ti liu: Bao g m cc ti khoa hc, sch

chuyn kho, bi bo, tp ch khoa hc c cha ng cc phn tch v kt lun

c cc tc gi khc thc hin; cc vn kin ca ng, vn bn quy phm

php lut ca Nh nc, s liu thng k chnh thc cng b, Phng

php ny c p dng ch yu trong Chng 1 v Chng 3 ca Lun n.

- Phng php chuyn gia: c s dng thu thp thng tin v

kin ca nhng chuyn gia, cc nh khoa hc v ang nghin cu v

nhng vn lin quan n ti. Phng php ny c s dng ch yu

trong Chng 2 v Chng 3 ca Lun n.

5

- Phng php h thng, lin ngnh: t i tng nghin cu trong

mi quan h c tnh chnh th, bin chng, khch quan, kt hp thnh tu

nghin cu ca nhiu ngnh (x hi hc, chnh tr hc, lut hc,...) lun

gii a din, a chiu v i tng nghin cu. Phng php ny p dng ch

yu trong Chng 2 ca Lun n.

- Phng php phn tch v tng hp: c s dng tng hp cc s

liu, tri thc c c t hot ng nghin cu ti liu, phng vn chuyn gia

nhm a ra nhng lun gii, nhn xt v xut ca tc gi lun n. Phng

php ny c p dng ch yu trong Chng 3 v Chng 4 ca Lun n.

- Phng php lut hc so snh c vn dng trong nghin cu th

ch php l v kim sot quyn lc nh nc mt s nc; rt ra nhng

kinh nghim c th p dng ph hp vi yu cu, c im ca Vit Nam.

Phng php ny th hin tp trung mc 2.3, Chng 2 ca Lun n.

4. i tng, phm vi nghin cu

4.1. i tng nghin cu:

i tng nghin cu ca ti lun n l cc vn l lun v th ch

php l kim sot quyn lc nh nc; thc tin xy dng, p dng th ch

php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam.

4.2. Phm vi nghin cu:

y l ti c phm vi rng, do , trong khun kh Lun n ny, tc

gi xc nh phm vi nghin cu ch yu l th ch php l v kim sot

quyn lc nh nc c quy nh trong cc bn Hin php nm 1946, 1959,

1980, 1992 (sa i, b sung nm 2001); tp trung vo th ch php l c

xy dng trn c s Hin php nm 2013 v mt s lut mi ban hnh trong

thi gian gn y nc ta.

5. ng gp mi v khoa hc ca Lun n

- Lun n b sung, xy dng c c s l lun v th ch php l

kim sot quyn lc nh nc mt cch khoa hc, h thng v ton din: lm

6

r c khi nim, c im, vai tr, cc b phn cu thnh, ni dung, hnh

thc ca th ch php l v kim sot quyn lc nh nc; trnh by c mt

s kinh nghim t vic tham kho th ch php l v kim sot quyn lc nh

nc ca mt s nc trn th gii.

- Lun n khi qut c qu trnh hnh thnh v pht trin th ch

php l v kim sot quyn lc nh nc nc ta qua cc thi k hin php;

c bit, tp trung phn tch thc trng th ch v vic p dng th ch php

l v kim sot quyn lc nh nc hin hnh tnh t khi c Hin php nm

2013 n nay.

- Trn c s nghin cu l lun v thc tin, Lun n nu c cc yu

cu v xut gii php hon thin th ch php l v kim sot quyn lc

nh nc Vit Nam di gc nhn tng th, ng b.

6. ngha l lun v thc tin ca Lun n

- Kt qu nghin cu ca Lun n s gp phn xy dng c s l lun

khoa hc cho vic hon thin th ch php l v kim sot quyn lc nh

nc trong xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam.

- Lun n gp phn khc phc nhng hn ch, bt cp ca th ch php

l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay bng vic xut

hon thin th ch theo tinh thn v ni dung mi ca Hin php nm

2013, Ngh quyt i hi ng ton quc ln th XII.

- Lun n l ngu n ti liu tham kho tin cy v cn thit phc v hot

ng nghin cu khoa hc v ging dy trong cc c s gio dc v o to.

7. Kt cu ca Lun n

Ngoi phn m u, kt lun, danh mc cng trnh nghin cu ca tc

gi cng b lin quan n lun n v danh mc ti liu tham kho, lun n

g m 4 chng, 11 mc v cc tiu mc.

7

Chng 1

TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU

LIN QUAN N TI LUN N

1.1. TNH HNH NGHIN CU TRONG NC

1.1.1. Nhng cng trnh nghin cu v quyn lc nh nc

Ti Vit Nam, quyn lc nh nc (QLNN) thuc i tng nghin

cu ca nhiu ngnh: lut hc, chnh tr hc, hnh chnh hc, trit hc,... V

vy, QLNN c quan tm lun gii di nhiu gc , qua gp phn

lm sng t nhng vn , nh: khi nim, ngu n gc, bn cht, cch thc t

chc, c ch vn hnh, cc b phn cu thnh QLNN. Cc kt qu nghin cu

v QLNN c cng b trong nhiu tc phm, tiu biu nh:

- Sch tham kho Mt s vn v t chc thc hin quyn lc nh

nc (Nh xut bn Chnh tr Quc gia, H Ni, 2009) ca TS. Nguyn Minh

oan v cc tc gi, trong trnh by: khi qut v QLNN; quyn lc nh

nc thng nht v vn phn cng, phi hp gia cc c quan nh nc

trong vic thc hin QLNN Vit Nam; vai tr lnh o ca ng Cng sn

Vit Nam vi vic t chc thc hin QLNN; nguy c tha ha QLNN; vn

bo m tnh minh bch trong hot ng ca nh nc.

- Sch chuyn kho Xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha

Vit Nam trong giai on hin nay - Mt s vn l lun v thc tin (Nh

xut bn T in Bch khoa, H Ni, 2009) do GS.TSKH. o Tr c v

PGS.TS. Phm Hu Ngh ng ch bin. Trn c s nghin cu phn tch v

c trng xy dng nh nc php quyn XHCN Vit Nam cho rng cn

thit xy dng mt h thng php lut hon chnh, phi bo m s gim st

i vi vic thc thi QLNN Vit Nam.

Trong giai on chun b sa i, b sung Hin php nm 2013, nhiu

nghin cu tip tc i su vo cc vn v QLNN v t chc quyn lc

8

nh nc, nh: Hi tho Quyn hnh php Mt s vn l lun v Thc

tin v Hi tho Quyn t php Mt s vn L lun v thc tin do

B T php t chc ti H Ni nm 2013. Cc bi vit v QLNN, nh: Ni

hm v th hin nguyn tc t chc quyn lc nh nc trong Nh nc php

quyn x hi ch ngha Vit Nam ca PGS.TS. V Th, Tp ch Nghin cu

lp php, s 21, nm 2010; Hon thin m hnh t chc v vn hnh quyn

lc nh nc trong Hin php ca TS. Minh Khi; Mt s nghin cu

khc cng cp n QLNN gc phn cp, phn quyn gia chnh

quyn trung ng v chnh quyn a phng, nh: ti cp b Phn cng

quyn lc gi a chnh quyn trung ng v chnh quyn a phng ti Vit

Nam - L ch s L lun v Thc tin ca Vin Khoa hc php l (B T

php, nghim thu nm 2012); bi vit i mi nhn thc v phn cp phn

quyn gi a trung ng v a phng gi a chnh quyn a phng cc cp

nc ta hin nay ca tc gi Chu Vn Hng trn Tp ch Qun l Nh

nc, s 192(1/2012);...

Sau khi Hin php nm 2013 c ban hnh, nhiu nh nghin cu tip

tc c cc bi vit phn tch su sc nhng vn v QLNN v t chc, vn

hnh QLNN theo tinh thn Hin php mi v ng gp cho vic xy dng cc

lut v t chc b my nh nc, nh: Nguyn tc t chc b my nh nc

trong Hin php nm 2013 ca PGS,TS. inh Xun Tho; Nh ng ni dung

c bn ca Hin php nm 2013 v chnh quyn a phng v nh hng

trin khai ca PGS, TS. Nguyn c Minh; Lm r nh ng quy nh ca

Hin php v v tr vai tr php l ca Chnh ph ca GS.TS. Phm H ng

Thi [124]; S pht trin nhn thc v vn dng nguyn tc v t chc

quyn lc nh nc nc ta t nm 1986 n nay ca PGS,TS. Bi Xun

c; Quyn lc nh nc l thng nht thuc v nhn dn th hin xuyn

sut trong ton b Hin php nm 2013 ca TS. Trn Th Tuyt Mai [123].

9

Gn y, gp phn xy dng vn kin i hi ng ton quc ln

th XII, nhiu quan im khoa hc v QLNN c quan tm chia s, trong

tiu biu l cc bi vit ti Hi tho khoa hc Nhng vn l lun v thc

tin cp bch v nh nc v php lut trc thm i hi i biu ton quc

ln th XII ca ng do Vin Nh nc v Php lut (Vin Hn lm Khoa

hc x hi Vit Nam) t chc ti H Ni ngy 14-15/7/2015, nh: Nh ng

vn cp bch trong tin trnh xy dng Nh nc php quyn XHCN

nc ta hin nay ca GS.TS. V Khnh Vinh; Tip tc xy dng v hon

thin Nh nc php quyn XHCN Vit Nam trong giai on hin nay ca

GS.TSKH. o Tr c; Bn v nh ng mi lin h ca quyn lc nh nc

nc ta hin nay ca PGS.TS. Nguyn c Minh; Mt s vn v quyn

lc nh nc nc ta hin nay ca PGS.TS. V Th; Quan h gi a

ng v Nh nc trong Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca

PGS.TS. Nguyn Th Vit Hng; T chc thc thi quyn lp php trong

Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca TS. Nguyn Vn Thun; T

chc thc thi quyn hnh php trong Nh nc php quyn XHCN Vit Nam

ca TS. Nguyn Vn Tun; T chc thc thi quyn t php trong Nh nc

php quyn XHCN Vit Nam ca TS. Phm Th Hng Lan [122].

1.1.2. Nhng cng trnh nghin cu v kim sot quyn lc nh

nc

Cho n nay, nghin cu v kim sot quyn lc nh nc (KSQLNN)

nc ta c kh nhiu, c di gc chung v i vo tng c ch, hnh

thc, ch th, i tng ca hot ng KSQLNN. Trc khi c Hin php

nm 2013, cc cng trnh nghin cu tp trung vo cc hnh thc KSQLNN

nh: gim st, kim tra, thanh tra, kim st..., gn vi mt s ch th: Nhn

dn, cc c quan nh nc, cc t chc chnh tr - x hi,... Trong giai on

chun b d tho Hin php sa i v sau khi ban hnh Hin php mi vo

nm 2013, cc nghin cu v KSQLNN c thc y mnh m hn, ton

10

din hn, i su vo cc c ch KSQLNN bn ngoi, bn trong, c ch bo

hin. C th tm tt mt s cng trnh tiu biu, nh:

* Nhng nghin cu chung v KSQLNN:

- Sch Gim st v c ch gim st vic thc hin quyn lc nh nc

nc ta hin nay (Nxb. Cng an Nhn dn, H Ni, 2003), do GS.TSKH.

o Tr c v GS.TS. V Khnh Vinh ng ch bin. Cun sch tp hp

nhiu bi vit ca nhiu nh khoa hc v gim st vic thc hin QLNN. T

phn tch, nh gi nhng hn ch, bt cp trong hot ng thc tin ca c

ch gim st QLNN Vit Nam, cc tc gi ch r s khc bit gia gim st

bn trong h thng QLNN, mang tnh quyn lc nh nc v gim st bn

ngoi, khng mang tnh QLNN. Tuy nhin, cng trnh ch tp trung nghin

cu v gim st v c ch gim st, cha nghin cu cc hnh thc KSQLNN

khc nh thanh tra, kim tra, kim st... v cha i su lun gii v th ch

php l cho hot ng KSQLNN.

- Sch chuyn kho Kim sot quyn lc nh nc - Mt s vn l

lun v thc tin Vit Nam hin nay" ca TS. Trnh Th Xuyn (Nh xut

bn Chnh tr quc gia, H Ni, 2008). Tc gi lm r nhiu vn v

KSQLNN trn phng din l lun v thc tin, nh: c s l lun v

KSQLNN; tnh tt yu, khi nim, ni dung, mc ch, nhng phng thc

KSQLNN; thc tin KSQLNN mt s nc tiu biu nh M, Anh,

Singapore, Malaysia, Nht Bn...; thc tin KSQLNN Vit Nam, nhng

mu thun, bt cp trong KSQLNN m Vit Nam ang v s phi gii quyt;

phng hng v nhng gii php ch yu cho KSQLNN Vit Nam. Tuy

nhin, v tip cn KSQLNN di gc rng, thin v chnh tr hc, nn

cng trnh nghin cu cha i su vo th ch php l v KSQLNN.

- Sch chuyn kho S hn ch quyn lc Nh nc" ca PGS.TS.

Nguyn ng Dung (Nh xut bn i hc quc gia, H Ni, 2005). Cun

sch trnh by v c s l lun ca s hn ch quyn lc nh nc v ni

11

dung ca vic hn ch quyn lc nh nc. Theo tc gi, nh nc l mt

thit ch rt cn thit, nhng khi cn n nh nc th cn phi c gii hn

quyn lc ca n; ban hnh hin php l phng thc quan trng nht

KSQLNN. Tc gi cp n nhng phng thc hn ch quyn lc nh

nc, nh: Dng hin php quy nh v bo m quyn con ngi; bu c cc

chc danh quan trng trong b my nh nc i km vi ch b phiu tn

nhim, bi nhim i biu dn c; phn chia, phn cng, phn nhim v t

kim tra bn trong gia cc c quan nh nc; hot ng t do bo ch; s

cng khai, minh bch ca chnh quyn; b phiu trng cu dn; s c lp

ca ta n; hot ng ca Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc chnh tr

- x hi. Tc gi trch dn v phn tch nhiu ni dung trong Hin php M,

Anh, Php,... lm phong ph thm cc lun im v hn ch quyn lc nh

nc. Tuy nhin, trong cun sch ny, v tp trung lun gii v hn ch quyn

lc nh nc, vn cn kh mi m nc ta vo nm 2005, nn tc gi c

nhc n nhng cha i su phn tch cc hnh thc KSQLNN Vit Nam.

- Sch chuyn kho: T chc v kim sot quyn lc nh nc ca

PGS.TS. Thi Vnh Thng (Nh xut bn T php, H Ni, 2011). Tc gi

vin dn quan im ca Jean Jacque Rousseau v kim sot quyn lc nh

nc cch y gn 250 nm v khng nh n nay vn cn nguyn gi tr.

Tip , tc gi nghin cu, phn tch, l gii cch thc t chc v kim

sot quyn lc nh nc trong cc kiu, m hnh nh nc phong kin Vit

Nam, cc nh nc t sn, cc nh nc x hi ch ngha Lin X, Trung

v ng u (trc 1991); nc Nga v cc nc Trung, ng u ngy nay;

... y l cng trnh c gi tr tham kho v KSQLNN tuy nhin tc gi cha

i su vo th ch php l v KSQLNN nc ta.

- ti khoa hc cp nh nc: Phn cng phi hp quyn lc v

kim sot quyn lc trong xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha

Vit Nam"(M s KX. 04-28/6-10) v Sch chuyn kho "Mt s vn v

12

phn cng phi hp v kim sot quyn lc trong xy dng nh nc php

quyn x hi ch ngha Vit Nam" (Nh xut bn Chnh tr Quc gia, H Ni,

2011) do GS.TS. Trn Ngc ng lm Ch nhim v Ch bin. Tc gi

nghin cu tng th v phn cng, phi hp v KSQLNN trong xy dng nh

nc php quyn XHCN Vit Nam. xut cc gii php tip tc hon thin

v kin ngh lin quan trc tip n phn cng, phi hp v KSQLNN trong

mi lin h vi cc ch th cu thnh h thng chnh tr Vit Nam. y l

cng trnh gii quyt mt cch tng i c h thng c v l lun v thc

tin mi lin h gia Nhn dn vi nh nc - ch th ti cao ca quyn lc

nh nc; gia ng vi Nh nc v gia cc c quan nh nc vi nhau.

Tuy nhin, ti cha i su nghin cu v th ch php l KSQLNN.

- Cc bi vit: Kim sot quyn lc nh nc trong nh nc php

quyn x hi ch ngha Vit Nam hin nay ca GS.TS. inh Vn Mu, Tp

ch Qun l nh nc, s 10, nm 2009; Bn thm v mi quan h phn

cng phi hp v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay ca

GS.TSKH. L Vn Cm, Tp ch Kim st, nm 2012; Vn kim sot

quyn lc nh nc ca TS. Phm Th Lc, Tp ch Nh nc v Php lut,

s 01 nm 2011; T tng quan im kim sot quyn lc nh nc Vit

Nam hin nay ca TS. Trn Quc Vit, Tp ch Qun l nh nc, s 07

nm 2012; Kim sot quyn lc nh nc trong Nh nc php quyn

nc ta hin nay ca PGS.TS. Nguyn Minh oan [122];. Trong nhng

cng trnh trn cc tc gi cp n khi nim kim sot quyn lc, s

cn thit phi kim sot quyn lc, mt s vn lin quan n KSQLNN.

* Nhng nghin cu v KSQLNN bn trong b my nh nc:

- Lun n tin s lut hc ca Trng Th H ng H (2007), Hc vin

Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh: Hon thin c ch php l

bo m chc nng gim st ca Quc hi nc Cng ho x hi ch ngha

Vit Nam. Trn c s tip cn, phn tch lm sng t khi nim c ch php

13

l, cc yu t cu thnh v mi quan h mt thit to nn h thng c ch

php l, Lun n l mt cng trnh nghin cu cng phu c tnh khoa hc cao

v hon thin c ch php l gim st QLNN t pha mt ch th c trng l

Quc hi Vit Nam. y l cng trnh c ngha tham kho v mt l lun

cho vic hon thin c ch kim sot quyn lc nh nc bng dn ch i

din nc ta.

- Lun n tin s lut hc ca Nguyn Ch Dng (2009), Hc vin

Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh: V c ch php l gim st

hot ng t php Vit Nam. y l cng trnh m tc gi ch yu i su

phn tch v c ch php l gim st i vi cc hot ng t php bn trong

nh nc cn c ch gim st (kim sot) bn ngoi nh nc mang tnh

Nhn dn tc gi cha cp nghin cu.

- Ngoi ra cn c cc bi vit: Phn cng phi hp v kim sot

trong thc hin quyn lp php Vit Nam" ca TS. Lng Minh Tun, Tp

ch nghin cu lp php s 9 (146) nm 2009; C ch kim sot quyn lc

nh nc (v c quyn lp php) trong nh nc php quyn" ca GS.TSKH.

L Vn Cm v ThS. Dng B Thnh, Tp ch Nghin cu lp php, s 1

(162), nm 2010; V kim sot quyn lc hnh php trong h thng quyn

lc nh nc Vit Nam hin nay ca PGS.TS. V Th, Tp ch Nh nc v

Php lut, s 12, nm 2006; Kim sot quyn lc nh nc bng h thng

Vin Kim st Vit Nam trong bi cnh s a i Hin php hin nay ca

GS.TSKH. L Vn Cm, Tp ch Kim st, s 13, nm 2012; "Kim sot ca

Trung ng i vi chnh quyn a phng mt s nc trn th gii ca

TS. Nguyn Th Thu Vn, trn trang: www.caicachhanhchinh.gov.vn

Sau khi Hin php nm 2013 chnh thc khng nh yu t kim sot

trong nguyn tc t chc quyn lc nh nc nc ta, c nhiu tc gi

phn tch su sc hn v v tr, vai tr ca cc c quan nh nc trong c ch

KSQLNN, nh cc bi vit: Quc hi trong c ch phn cng phi hp v

14

kim sot quyn lc nh nc Vit Nam ca TS. Hong Minh Hiu;

Chnh ph trong c ch kim sot quyn lc nh nc ca TS. Dng

Thanh Mai; To n nhn dn v Vin kim st nhn dn trong c ch phn

cng phi hp v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay ca

PGS,TS. Trng Th H ng H [123];

* Nhng nghin cu v KSQLNN t bn ngoi b my nh nc:

- Kim sot quyn lc nh nc ca Nhn dn:

+ Sch chuyn kho: C ch gim st ca Nhn dn i vi hot ng

ca b my ng v nh nc - Mt s vn l lun v thc tin, do

GS.TSKH. o Tr c ch bin (Nh xut bn Chnh tr quc gia, H Ni,

2010). y l cng trnh nghin cu chuyn su ca nhiu tc gi v c ch

gim st ca Nhn dn i vi hot ng ca b my ng v Nh nc. Cc

tc gi tp trung phn tch khoa hc, c h thng v bn cht nn dn ch

XHCN v yu cu xy dng c ch gim st ca Nhn dn i vi hot ng

ca b my ng v Nh nc trong iu kin mt ng cm quyn. Xc

nh vai tr, v tr, chc nng, nhim v cc ch th l MTTQ, cc t chc

thnh vin trong c ch Nhn dn gim st ng v Nh nc cng nh thc

trng ca c ch ny nc ta. Cng trnh nghin cu kinh nghim mt s

nc trn th gii v hnh thc gim st ca Nhn dn trong t chc thc hin

quyn lc quyn lc nh nc v xut quan im, gii php nng cao cht

lng gim st ca Nhn dn i vi hot ng ca ng v Nh nc.

+ Lun n Tin s lut hc ca Nguyn Mnh Bnh (2009), Hc vin

Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh, Hon thin c ch php l

gim st x hi i vi vic thc hin quyn lc nh nc Vit Nam hin

nay. y l cng trnh tc gi i su vo phn tch, lun chng c s l lun

v thc tin cng nh yu cu hon thin c ch php l gim st x hi i

vi vic thc hin quyn lc nh nc Vit Nam. Lun n nu r th ch

php l l mt yu t cu thnh c ch php l gim st x hi i vi vic

15

thc hin quyn lc nh nc nc ta, phn bit th ch vi thit ch. Tuy

nhin, Lun n ny ch cp n c ch v th ch php l gim st x hi,

mt hnh thc kim sot quyn lc nh nc.

+ Lun n Tin s lut hc ca Hong Minh Hi (2014), Hc vin

Chnh tr quc gia H Ch Minh, Hon thin php lut v gim st ca nhn

dn i vi c quan hnh chnh nh nc ca Vit Nam. Lun n nghin

cu kh hon chnh v c s l lun v thc tin hon thin php lut v gim

st ca nhn dn i vi h thng c quan hnh chnh nh nc, trn c s

, ra cc gii php hon thin php lut v gim st ca nhn dn i

vi c quan hnh chnh nh nc nc ta hin nay. Nhng kin ngh v gii

php ny c ngha tham kho i vi tng th vn hon thin th ch

php l v KSQLNN, trong c KSQLNN t pha nhn dn.

+ Lun n Tin s lut hc ca Nguyn Quang Anh (2015), Hc vin

Chnh tr quc gia H Ch Minh, Hon thin c ch php l Nhn dn kim

sot quyn lc nh nc Vit Nam. Sau khi Hin php 2013 c ban hnh,

y l cng trnh nghin cu kh ton din v c ch php l nhn dn

KSQLNN trong iu kin xy dng nh nc php quyn XHCN Vit

Nam; lm r c khi nim, c im, cc yu t cu thnh v mi quan h

gia cc yu t cu thnh c ch, vai tr, mc ch, tiu ch hon thin c ch

php l nhn dn KSQLNN; ni dung v phng thc hot ng ca c ch;

kho st c ch php l nhn dn KSQLNN mt s nc v rt ra nhng gi

tr tham kho cho Vit Nam; khi qut c thc trng v ch ra nhng hn

ch, nguyn nhn hn ch ca c ch php l nhn dn KSQLNN Vit Nam

hin nay; xut c cc quan im v gii php hon thin c ch php l

nhn dn KSQLNN Vit Nam. Tuy nhin, lun n mi nghin cu mt b

phn ca th ch php l v KSQLNN l th ch KSQLNN t pha Nhn dn,

v cha coi th ch nh mt chnh th m ch di quan nim l mt yu t

cu thnh trong c ch php l nhn dn KSQLNN Vit Nam.

16

+ Ngoi ra, cc bi vit: Pht huy vai tr ca Mt trn T quc Vit

Nam vn ng Nhn dn thc hin gim st vic thc hin quy ch dn ch

c s" ca Trn Thanh Bnh, Tp ch nh nc v php lut, s 9 nm 2003;

Cn tng cng hn n a s kim tra gim st ca Nhn dn i vi vic

phng chng quan liu tham nhng hin nay" ca Bi Thnh Phn, Tp ch

Dn vn, s 01/2005; Tng cng hot ng gim st ca Mt trn T quc

i vi hot ng ca c quan nh nc cn b cng chc" ca GS. Lu

Vn t, Tp ch Mt trn, s 31/2006; Nng cao vai tr gim st ca

MTTQ Vit Nam" ca tc gi Hunh m, Tp ch Cng sn, s 792, nm

2008;Gim st x hi trong nh nc php quyn" ca V Anh Tun, Tp

ch Nghin cu lp php s 31(130), 7/2009;... gp phn phn tch v cc

ch th, ni dung, hnh thc KSQLNN t pha nhn dn Vit Nam.

- Kim sot quyn lc nh nc ca ng Cng sn Vit Nam:

+ ti cp b Mi quan h gi a nh nc vi ng Cng sn trong

Nh nc php quyn Vit Nam giai on 2011 2020 (M s: CT11-16-

03) do PGS.TS Nguyn Th Vit Hng, Vin Nh nc v Php lut, Vin

Hn lm Khoa hc x hi Vit Nam, lm Ch nhim. ti lm r c s

l lun ca mi quan h gia nh nc vi ng trong Nh nc php quyn

Vit Nam; nh gi thc trng mi quan h trong lnh vc thc hin quyn

lp php, quyn hnh php, quyn t php; nh gi thc trng mi quan h

gia c quan nh nc v cp u ng ti cc a phng, c quan; a ra

m hnh mi quan h gia cc c quan lnh o ca ng vi c quan nh

nc Trung ng v a phng v nu yu cu phi th ch ho, c th

bng cc quy nh ca php lut, c th bng cc vn bn c tnh quy phm

ca t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi, hoc c th bng cc vn bn

lin tch. ti c ngha tham kho rt hu ch khi nghin cu v th ch

php l kim sot quyn lc nh nc, nht l t ch th kim sot l ng

Cng sn Vit Nam.

17

+ Ngoi ra cn c cc bi vit: Tng cng gim st trong ng" ca

PGS.TS. Nguyn Th Doan, Tp ch Cng sn s 22, nm 2004; Lnin ni v

kim tra gim st xy dng i ng cn b ng vin trong sch" ca L

Trng Hanh, Tp ch T tng - Vn ho, s 4 nm 2005; cun sch "Tng

cng cng tc gim st ca ng", ca tc gi Mai Th Dng, Nh xut

bn Chnh tr quc gia - S tht, H Ni, 2013;... vit v kim sot ca

ng Cng sn Vit Nam vi vic t chc, thc hin QLNN, mt c im

rt quan trng trong t chc, vn hnh ca h thng chnh tr nc ta.

* Nhng nghin cu v c ch bo v Hin php:

Trong giai on xy dng Nh nc php quyn XHCN Vit Nam,

nht l dp chun b sa i Hin php 1992 ban hnh Hin php mi 2013,

nhiu nh nghin cu tp trung vo vn bo v Hin php, coi y nh

l vn ct li ca s hn ch, kim sot quyn lc nh nc.

Hu nh tt c cc cng trnh nghin cu chuyn kho v nh nc

php quyn Vit Nam khi nu cc c im ca Nh nc php quyn x

hi ch ngha u tha nhn nguyn tc tnh ti cao ca Hin php, nh:

GS.TSKH. o Tr c (ch bin, 2007), M hnh t chc v hot ng ca

Nh nc php quyn XHCN Vit Nam, (Nh xut bn T php, H Ni, tr.

245); GS.VS. Nguyn Duy Qu v PGS.TS. Nguyn Tt Vin ( ng ch bin,

2008), Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca dn, do dn, v dn: L

lun v thc tin, (Nh xut bn Chnh tr quc gia, H Ni, tr.163).

Ngoi ra, quan im ng h vic thnh lp Ta n Hin php c chia

s bi nhm nghin cu ca PGS.TS. Nguyn Nh Pht v cc cng s trong

sch Ti phn Hin php: Mt s vn l lun c bn, kinh nghim quc

t v kh nng p dng cho Vit Nam (Nh xut bn Khoa hc x hi, H

Ni, 2011); hay TS. V Tr Ho trong bi Ti phn Hin php Nh ng vn

ph bin, c th quc gia v m hnh thch hp cho Vit Nam (sch

18

Nguyn ng Dung ch bin, Nhng vn v Hin php v sa i Hin

php, Nh xut bn Dn tr, H Ni, 2012, tr. 97).

V cc c ch bo hin khc, GS.TS. Nguyn ng Dung c bi: Xy

dng c ch bo hin trong hot ng lp php Vit Nam ti Hi tho

khoa hc do B T php t chc nm 2008 ti H Ni. Nhiu kin ca cc

ng ch nguyn lnh o ng, Nh nc, nh: Mi (2012), Gp

s a i, b sung Hin php 1992: Xy dng v hon thin c ch bo hin",

Bo Lao ng in t ngy 17/5/2012 http://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-

dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bld;,

Nh vy, nghin cu v c ch bo hin, t ch ch l bc khi u

tp hp, tham kho kinh nghim nc ngoi, tr thnh b phn khng th

thiu, c ngha quan trng trong cc nghin cu v KSQLNN nc ta.

1.1.3. Cc cng trnh nghin cu v th ch php l kim sot

quyn lc nh nc

* Nhng vn l lun v th ch, th ch php l KSQLNN:

V th ch, mt s sch bo chuyn ngnh, ti nghin cu, hi tho

khoa hc cp n khi nim th ch di nhng gc khc nhau, ch

yu di gc kinh t v qun l x hi, tiu biu nh: Sch Th ch ci

cch th ch v pht trin: L lun v thc tin nc ngoi v Vit Nam

ca TS. inh Vn n v TS. V Tr Thnh (ch bin), (Nxb Thng k, H

Ni, 2002). ti Th ch x hi trong pht trin x hi v qun l pht

trin x hi nc ta hin nay l mt trong cc ti thuc Chng trnh

khoa hc-cng ngh cp nh nc KX02/06-10 Qun l pht trin x hi

trong tin trnh i mi Vit Nam do TS. Dng Th Thanh Mai lm Ch

nhim. Hi tho quc t v Ci cch th ch kinh t: chuyn i cu trc

tng trng ton din v bn v ng do Vin nghin cu Qun l Kinh t

Trung ng (CIEM), B K hoch v u t phi hp cng Vin nghin cu

Kinh t Pht trin Th gii thuc i hc Lin hp Quc (UNU-WIDER) t

http://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bldhttp://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bld

19

chc ngy 29 - 30/6/2014, ti H Ni Cc nghin cu trn cho thy cch

hiu cn a chiu v khi nim th ch nc ta v cha tip cn su khi

nim th ch di gc php l.

Sch Th ch chnh tr ca tc gi Nguyn ng Dung v Bi Ngc

Sn (Nh xut bn L lun chnh tr, H Ni, 2004) tip cn quan nim th

ch khi nghin cu v th ch chnh tr. Theo cc tc gi: Mi lnh vc hot

ng ca con ngi u c cc th ch nht nh. V vy, th ch bao g m

nhiu loi khc nhau: th ch kinh t, th ch chnh tr, th ch gio dc, th

ch y t, th ch vn ho,. im c o ca cng trnh ny l tip cn th

ch chnh tr di hai gc : Th ch chnh tr v hnh vi v th ch chnh tr

v t chc. V, da vo hnh thc th hin chia lm hai loi, th ch chnh

tr thnh vn v th ch chnh tr bt thnh vn. Th ch chnh tr thnh vn

th hin tp trung trong hin php ca mi quc gia, nhng cn c th c

quy nh cc vn bn di hin php, bao g m: cc o lut thng, thm

ch c vn bn di lut. Do , tuy khng nu trc tip vn th ch php

l v kim sot quyn lc nh nc, song cun sch cha ng nhiu ni

dung tham kho c gi tr cho Lun n.

V th ch php l KSQLNN, gn y c mt s nh khoa hc trnh

by quan nim v th ch trong c ch KSQLNN. Tiu biu nh: ti cp

b: C s l lun v thc tin xy dng hon thin c ch kim sot quyn

lc nh nc trong vc thc hin cc quyn lp php hnh php t php

nc ta, do GS.TS. Trn Ngc ng lm Ch nhim (Vn phng Quc hi

nghim thu nm 2015). Hai bi vit: V cc yu t cu thnh ca c ch

kim sot quyn lc nh nc v Quan nim v kim sot v c ch kim

sot quyn lc nh nc ca PGS.TS. Nguyn Minh oan, PGS.TS. V Thu

Hnh, Tp ch Nh nc v Php lut (Vin Nh nc v Php lut), s

7/2014 v s 9/2014. Mc d khng cp trc tip, ton din cc vn l

lun v th ch php l KSQLNN, song nhng cng trnh nu trn tha

20

nhn th ch php l l mt b phn c v tr, vai tr quan trng, nn tng

trong c ch php l KSQLNN, v gi m cho Nghin cu sinh hng i su

nghin cu v th ch php l KSQLNN.

* Nhng nghin cu kinh nghim quc t v xy dng th ch php l

KSQLNN

- Sch Hin php M c lm ra nh th no? ca tc gi Nguyn

Cnh Bnh (Nh xut bn Th gii, ti bn ln th 4, nm 2013). Cun sch

c cch tip cn v lch s lp hin nc M kh ton din v li vit d hiu,

gp phn gii thch ngha ca bn Hin php M, v cn gip ngi c

hiu c qu trnh xy dng mt o lut quan trng nht Hp chng quc

Hoa K. Nhng lp lun, tranh lun ca nhng ngi c mnh danh l cha

ca bn Hin php M, nhng ni dung ca Hin php ny v bn Tuyn

ngn nhn quyn ca nc M cho thy nhiu kinh nghim v xy dng

th ch php l KSQLNN mt nc t sn pht trin hng u hin nay.

- Sch Mt s vn c bn ca Hin php cc nc trn th gii

ca Ban Bin tp D tho sa i Hin php nm 1992 (Nh xut bn Chnh

tr quc gia s tht, H Ni, 2013) trnh by tng quan v hin php cc

nc trn th gii, trong ng ch l: Chng I c phn trnh by v ch

bo v hin php; Chng II v ch quyn nhn dn v cc hnh thc nhn

dn trc tip thc hin quyn lc nh nc; Chng III v quyn con ngi,

quyn v ngha v c bn ca cng dn; Chng V v t chc b my nh

nc trung ng; Chng VI v chnh quyn a phng. y l ti liu c

gi tr nghin cu th ch php l v KSQLNN cc nc trn th gii.

- Ngoi ra, cn c cc cng trnh tham kho hu ch khc, nh: Bi vit

Nguyn tc phn quyn v kim sot quyn lc nh nc ca cc nh nc

t bn pht trin ca GS, TS. Nguyn ng Dung [123]; ti KX.10-10,

thuc chng trnh KX.10, M hnh t chc v hot ng t chc ca h

thng chnh tr mt s nc trn th gii, ca PGS.TS. T Huy Ra; Tuyn

21

tp Hin php mt s nc trn th gii (Nh xut bn Thng k, H Ni,

2009) ca Trung tm thng tin, th vin v nghin cu khoa hc - Vn phng

Quc hi, Kinh nghim quc t v KSQLNN cng c trnh by nh mt

hp phn khng th thiu trong mt s cng trnh nghin cu v KSQLNN

nc ta.

* Nhng nghin cu v thc trng th ch php l v KSQLNN nc

ta v kin ngh hon thin th ch php l v KSQLNN

Thi gian gn y, trong cc nghin cu v c ch php l KSQLNN

c bn tha nhn c ch bao g m th ch v cc thit ch, c quan im

b sung thm cc iu kin v c quan im b sung thm s tng tc ca

cc b phn cu thnh c ch. a s cc nghin cu da trn quan im th

ch KSQLNN chnh l tng th cc quy nh ca php lut c ni dung, mc

ch v vai tr quy nh v hot ng KSQLNN. T , nhiu nghin cu

cp trc tip n php lut v KSQLNN, nht l trong cc nghin cu v thc

trng th ch v kin ngh gii php hon thin th ch.

- Sch chuyn kho: S a i b sung Hin php 1992: Nh ng vn

l lun v thc tin, tp 1: Nhng vn chung v Hin php v b my nh

nc, tp 2: Quyn cng dn, quyn con ngi, ch kinh t, bo hin v

mt s vn khc. Sch ca Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni v Trung

tm thng tin th vin v Nghin cu Khoa hc, Vn phng Quc hi do

Phm H ng Thi, Nguyn S Dng, Nguyn ng Dung, V Cng Giao,

Hong Minh Hiu, ng Minh Tun ng ch bin (Nh xut bn H ng c,

H Ni, 2012). Cun sch tp hp 76 bi nghin cu chn lc ca nhiu nh

lut hc u ngnh v nh nghin cu ca Vit Nam v nhng vn c bn

ca Hin php. Trong , ng lu l Phn II T chc v kim sot quyn

lc nh nc, vi cc bi vit: Kim sot gi a cc c quan nh nc trong

vic thc hin cc quyn lp php hnh php t php ca GS.TS Phm

H ng Thi; Kim sot quyn lc trong Hin php ca Nguyn c Lam;...

22

- Sch Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam Nn

tng chnh tr php l cho cng cuc i mi ton din t nc do Tp ch

Nghin cu lp php Vin Nghin cu lp php thuc U ban thng v

Quc hi (Nh xut bn Lao ng x hi, H Ni, 2014); trong , c nhiu

bi vit c gi tr tham kho rt hu ch, tiu biu nh: Cc bi vit trong

Phn th nht: Nhng vn chung v Hin php: ngha ca quy nh v

ng Cng sn Vit Nam trong Hin php nm 2013 ca PGS, TS. Nguyn

Minh oan; Nguyn tc t chc b my nh nc trong Hin php nm 2013

ca PGS, TS. inh Xun Tho; Hin php nm 2013: C hi v thch thc

ci cch th ch nh nc ca PGS,TS. V Cng Giao; Lut ho vic kim

sot quyn lc nh nc ca nhn dn theo Hin php nm 2013 ca

PGS,TS. L Vn Ho v Ths, LS. L Vit Nga; Quyn gim st ca Nhn dn

i vi b my nh nc trong Hin php nm 2013 ca Ths. Hong Minh

Hi v cc bi phn tch, bnh lun trong Phn th hai: Quyn con ngi,

quyn v ngha v c bn ca cng dn.

- Sch: Nh ng vn l lun v thc tin s a i b sung Hin php

nm 1992 ca tp th tc gi do TS. Ung Chu Lu ch bin (Nh xut bn

Chnh tr Quc gia, H Ni, 2014). Trong , ng lu l: Chng III: C

s l lun v bo v hin php v vic vn dng vo s a i Hin php nm

1992; Chng IV: Quy nh v t chc thc hin Hin php nm 1992 v ch

chnh tr ; Chng IX: Quy nh v t chc thc hin quy nh ca Hin

php nm 1992 v t chc b my nh nc,...

- Sch chuyn kho Hin php nm 2013 Nh ng im mi mang

tnh t ph ca PGS.TS Hong Th Lin ch bin (Nh xut bn T php,

H Ni, 2015) phn tch nhng im mi mang tnh t ph ca Hin php

nm 2013, trong , ng ch l vic b sung yu t kim sot vo nguyn

tc t chc v hot ng ca nh nc v phn tch c th ti cc chng bm

st theo b cc ca bn Hin php nm 2013.

23

- ti cp b: C ch php l KSQLNN ca cc c quan nh nc

Vit Nam hin nay, do PGS.TS Nguyn Minh oan lm Ch nhim, Vin

Khoa hc php l B T php l c quan ch tr ( nghim thu nm 2015).

Bo co khoa hc ca ti trnh by cc vn l lun v c ch php l

kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh nc; c bit rt c gi

tr phn nghin cu thc tin v kho st i vi cn b, cng chc v nhn

dn ti Thnh ph H Ni, tnh Thanh Ha, tnh in Bin nh gi v th

ch php l v thc tin kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh

nc Vit Nam hin nay. Bo co trnh by khoa hc v mch lc v cc

vn : quyn lp php v kim sot quyn lp php, quyn hnh php v

kim sot quyn hnh php, quyn t php v vic kim sot quyn t php

ca cc c quan nh nc Vit Nam. Quc hi, Chnh ph, Ta n, Vin

Kim st, Ch tch nc, cc c quan chnh quyn a phng trong c ch

php l kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh nc Vit Nam.

y l ti liu tham kho rt hu ch cho ti Lun n.

- Bn cnh c mt s bi vit ng ti trn cc tp ch chuyn ngnh

nh: C ch kim sot quyn lc nh nc v mt s kin gii lp hin

trong giai on xy dng nh nc php quyn Vit Nam, ca GS.TSKH.

L Vn Cm, Tp ch Nh nc v Php lut, 06(2012); bi vit Bn thm

v kim sot quyn lc nh nc vi vic s a i Hin php nm 1992, Tp

ch Qun l nh nc, s 08, 2012, ca Nguyn Bi Chin; bi vit Kim

sot quyn lc nh nc vi vic s a i Hin php nm 1992, ca PGS.TS.

Nguyn Minh oan, Tp ch Lut hc, 08,2012; bi vit Hin php phi l

vn bn kim sot quyn lc nh nc, Tp ch Nh nc & Php lut, 04

(2012) ca GS. TS Nguyn ng Dung;

1.2. TNH HNH NGHIN CU NC NGOI

Kim sot quyn lc nh nc l vn c cp t rt sm trong

lch s cc t tng v hc thuyt chnh tr trn th gii. Thi k c i,

24

Aristotle a ra phng n phi phn chia quyn lc kim sot ln nhau

trong tc phm Chnh tr lun (The politics). Thi k cn i, trong tc

phm Kho lun th hai v chnh quyn (Two treasures of government),

J.Locke cho rng trong th ch chnh tr t do, quyn lc ti cao phi c

phn chia cho cc t chc, c nhn nm gi, khng c tp trung trong tay

mt ngi hay t chc no. n Montesquieu th l thuyt phn quyn c bn

c nh hnh r nt. L thuyt l mt pht kin quan trng ca nhn loi

trong lnh vc chnh tr - php l v l mt trong cc nguyn tc cn bn trong

Hin php ca nhiu quc gia cho n ngy nay.

Trong tc phm Bn v tinh thn php lut (De LEsprit des lois),

Montesquieu cho rng cch tt nht chng lm quyn khng phi l tp

trung quyn lc nh nc m phi phn chia quyn lc nh nc thnh ba

quyn: Lp php, hnh php v t php. Khi a ra thuyt phn quyn,

Montesquieu mun gii quyt s xung t gia cc giai cp trong x hi (vua

cha, qu tc v thng dn) bng cch san s quyn lc chnh tr cho mi

giai cp cc giai cp t kim sot v kim ch ln nhau. Phn quyn l c

s cc nhnh quyn lc nh nc tng tc, ph thuc, kim ch, i

trng, kim sot ln nhau, nh nc khng dn n chuyn quyn, c

on Ngoi ra, c ch kim sot quyn lc nh nc cn c xc nh t

bn ngoi nh nc. l nhng ht nhn hp l c vn dng ph qut

trn th gii c hiu qu cn c nghin cu nghim tc v vn dng hp l

Vit Nam.

Bn cnh l thuyt phn quyn, nhiu nh t tng cho rng quyn lc

nh nc l tp trung, thng nht, c to lp t s y quyn ca nhn dn,

do nhn dn phi lm ch quyn lc nh nc thng qua c ch dn ch

trc tip v dn ch i din kim sot, hn ch quyn lc nh nc. Cun

Bn v kh c x hi ca Jean Jacques Rousseau: ng cho rng quyn lc

nh nc bt ngu n t Nhn dn, ch quyn Nhn dn c tnh cht ti cao,

25

khng th t b, khng th phn chia. Nh nc c thit lp thng qua mt

kh c (Hin php) do tt c ngi dn ng thun, trao quyn lc chnh tr

cho chnh quyn - chnh quyn l ngi i din cho ch ca Nhn dn (dn

chng) - qun l, iu hnh t nc theo nguyn vng, ch ca Nhn

dn. Chnh quyn c th b thu h i quyn lc nu khng lm ng chc nng,

nhim v c Nhn dn giao ph: Nhng ngi c y thc nm quyn

hnh khng phi l ng ch ca Nhn dn m ch l nhng cng chc. Dn

chng c th ct chc hay bi min h". V mc d c s y quyn nhng

quyn lc nh nc vn thuc v Nhn dn. C nh vy chnh quyn mi

nguyn ngha l chnh quyn ca dn, do dn v v dn. ng cng cho rng

vic chia quyn lc nh nc thnh quyn lp php, hnh php v t php ch

l b ngoi l bin php ngn nga s lm dng quyn lc nh nc.

John Dewey (1859-1952), trong cun Nn cng ha v nh ng vn

(The Public and Its Problems, 1929), L thuyt gi tr (Theory of

Valuation, 1939) nu ra vn nh nc c thit lp l phc v Nhn

dn. iu ny c nhiu im tng t nh lun gii v ngu n gc pht sinh

nh nc ca cc hc gi trc . Tc gi ch ra tnh t hu, t li ca cc c

nhn trong giai cp cm quyn khin quyn lc nh nc b lm dng, bin

dng, tha ha nu khng c s gim st, kim sot hay tri buc" cn thit

ca Nhn dn (c tri). Do , vic nm quyn (cc chc v trong b my nh

nc) phi c k hn, c cnh tranh v mi quy trnh thc thi quyn lc u

phi c s kim sot cht ch t Nhn dn.

Cun Nghin cu qu trnh ra quyt nh trong t chc hnh chnh

(A Study of Decision- Making Process in Administration Organization, 1945)

ca tc gi H.A.Simon, nhn mnh n tnh phn quyn cho cc c quan

hoch nh chnh sch, phn tch cc giai on hnh thnh v quyt nh chnh

sch, phn bit quyt nh chnh sch vi quyt nh hnh chnh... c bit tc

gi nu ln vn kim sot cc ni dung phi khch quan, cht ch

26

ngn nga vic lm dng, lm quyn v b li ch nhm chi phi chnh sch

chung, li ch chung...

Roderick Bell, David V. Edwards v R. Harison Wagner vi cun sch

Political power-reader in theory and research (Quyn lc chnh tr - Dnh

cho nghin cu l thuyt) 1969. y l cun sch cung cp nhng kin thc

quan trng, c bn v quyn lc chnh tr, quyn lc nh nc v c coi l

sch gio khoa v lnh vc ny, c bit l phng php tip cn quyn lc.

Mann M. (1986), Ngun gc quyn lc x hi (The sources of social

power), Sargent M (1997), Quyn lc v s duy tr ca bt bnh ng x hi

(Power and the maintennace). Cc cng trnh nu trn mc d c nhng lun

im v mc ch nghin cu khc nhau, nhng c im chung l quyn lc

nh nc c c s pht sinh l quyn lc ca nhn dn, quyn lc nh nc l

quyn lc cng. ng phi chnh tr (giai cp) thc thi quyn lc chnh tr ca

mnh thng qua quyn lc cng (nh nc) khng ch phc v li ch ca

mnh m cn phi phc v li ch x hi. S kim ch, gim st ln nhau gia

cc ch th trong x hi (bao g m c nh nc) trn c s php lut l iu

kin m bo cho nn dn ch pht trin.

Bi vit Xem xt s bn v ng ca quyn lc thng qua con ng nh

nc" (Crossing state lines with durable power) ca Linda S. Whitton - Gio

s Lut, trng lut, i hc Valparaiso bin son. Bi vit bn v s bn

vng ca quyn lc nh nc v l gii ngu n gc ca vn chnh l tnh

chnh ng v minh bch v l c s vng chc cho vic hp thc ha tin

trnh y nhim quyn lc ca nhn dn cho nh nc.

Gn y, kho st vn t chc v thc thi quyn lc nh nc, nhiu

cng trnh cp n c ch kim sot quyn lc nh nc ngay bn trong b

my nh nc nhng vi quan im khc nhau, nh: (1) Phn lp, cn bng

v i trng; (2) Nn t php c lp, mnh. Cng trnh tiu biu ca vn

ny phi k n: A. McIntyre (2002), Quyn lc ca cc th ch (Power of

27

Institutions); Patrick Gunning (2002), Hiu bit v nn dn ch - Mt gii

thiu v l thuyt la chn cng cng (Understanding democracy- An

introduction to Public choice)...

Trong cc nghin cu v KSQLNN cc nc t bn pht trin, c s

ng gp ca hc thuyt c gi l Ch ngha Hin php hay Ch ngha hp

hin (Constitutionalizm) m cc yu t ca n g m: Chnh quyn ph hp vi

Hin php; phn quyn; Ch quyn thuc v nhn dn; t php c lp v c

To n Hin php; Lut dn quyn, quyn con ngi; kim sot cnh st;

qun i nm di s iu khin ca dn s; khng mt th lc no nh ch

hot ng mt phn hoc ton th Hin php (xem: Henkin(2000), Elements

of Consitutionalism Unpublished Manuscript, p.203 trch theo [23]). Mt s

tc gi cho rng Ch ngha Hin php l mt phn c bn ca Nh nc php

quyn, trong khi cng c khng t tc gi li cho rng Ch ngha Hin

php l tng ng vi Nh nc php quyn (xem: Constitutionalism and

Emerging Democracies, trch theo [23]). V cc phng thc KSQLNN,

nhiu hc gi t sn cho rng KSQLNN t bn trong l quan trng nht, hiu

lc v hiu qu nht. V i tng ca KSQLNN, h cho rng tiu im ca

KSQLNN l Chnh ph - c quan hnh php; KSQLNN khng ch c hiu

l ch c phm vi hot ng ca chnh quyn, m cn c hiu ngha

chnh quyn phi chu trch nhim v nhng hnh vi cng v ca quan chc

nh nc. Nhiu tc gi nu quan im, phn tch, lun gii nhng bin php

ngnh t php c c lp, cng bng, bo v cng l trong iu kin ph

hp vi nhng m hnh chnh th v cn cn quyn lc mi nc [23].

Khng gii hn nghin cu kim sot quyn lc nh nc trong phm

vi quan h gia cc nhnh quyn lc nh nc, mt s cng trnh nghin

cu c ch kim sot quyn lc nh nc bn ngoi nh nc t cc lc

lng x hi, nh: cc ng phi chnh tr, hi, hip hi, nhm li ch, cc t

chc x hi cng dn, phng tin thng tin i chng Ngoi ra, nhiu

28

cng trnh t vn to mi trng cho kim sot quyn lc nh nc, nh:

nhn quyn, t do lp hi, t do bo ch, ngn lun, trch nhim v o c,

cng khai, minh bch v dn ch haTiu biu l cc cng trnh ca

Kriegel v Blandine (1995), Nh nc v nh nc php quyn; (The state

and the rule of law); Stapenhurst Rick, Kpundeh Sahr (1999), Kim ch tham

nhng - Hng ti mt m hnh xy dng s trong sch quc gia (Curbing

corruption: Toward a model for building national integrity); Micheal J.Sodaro

(2000), Chnh tr so snh - Mt gii thiu mang tnh ton cu (Comparative

politics - A global introduction). Ngoi ra, trn nhiu Cng thng tin in t

chnh thc (website) v lut hc v ngh lut ca th gii cng cung cp

nhng kin thc v bi vit ca cc hc gi quc t c th tham kho lin

quan n cc m hnh l thuyt v thc tin kim sot quyn lc nh nc

cc nc. Nhng bi vit c trn cc trang internet ca Hi Lut s Hoa

K (America Bar Association-www.abanet.org), Trung tm Lut hin php

(Constitutional Law Center-www.supreme.findlaw.com) v trang Findlaw

(www.findlaw.com) ...

1.3. NH GI CHUNG V NHNG VN TIP TC NGHIN CU

1.3.1. nh gi chung v cc cng trnh nghin cu lin quan n

ti Lun n

Qua tng thut tnh hnh nghin cu v QLNN, KSQLNN v th ch

php l v KSQLNN, c th nh gi khi qut mt s im nh sau:

(1)- Quyn lc nh nc v KSQLNN l vn c quan tm trn

nhiu phng din, c v l lun v thc tin, c trong nc v nc ngoi,

c v chnh tr hc, x hi hc v lut hc v vy, s lng cc cng trnh

nghin cu v QLNN, KSQLNN c kh nhiu. Nghin cu v QLNN l l

thuyt nn tng hnh thnh nn cc quan nim v KSQLNN. Th ch, th ch

php l v KSQLNN lun c xem l cng c, phng tin thc hin

KSQLNN. Cc quan nim v quyn lc nh nc, c ch t chc, vn hnh

http://www.abanet.org/http://www.findlaw.com/

29

quyn lc nh nc c lc c trnh by trong nhng cng trnh nghin cu

khi qut v quyn lc nh nc, c lc li c vit nh nhng cu phn

quan trng khng th thiu lm nn tng cho cc cng trnh nghin cu

chuyn su c lin quan n QLNN nh gim st, kim sot QLNN. Mi

bc pht trin trong l lun v thc tin v QLNN u l bc pht trin l

lun v thc tin v KSQLNN, trong c KSQLNN bng th ch, th ch

php l. Mi khi yu cu KSQLNN c cao th nhng nghin cu v th

ch php l KSQLNN c y mnh.

(2)- Cho n nay, cc nghin cu cng b u c bn tha nhn

quyn lc nh nc c ngu n gc t Nhn dn, thuc v Nhn dn, phc

v Nhn dn; quyn lc l thng nht, c s phn cng, phi hp v kim

sot gia cc c quan trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t

php. KSQLNN l mt nhu cu tt yu, cn thit, lm tng thm sc mnh v

tnh chnh ng ca quyn lc nh nc. Nhng lun gii v ngu n gc, l

do, yu cu v m hnh kim sot quyn lc nh nc gn lin vi dn ch v

pht trin x hi, khng nh tnh cn thit v chnh ng ca vn kim

sot quyn lc nh nc trong cc cng trnh rt phong ph, a dng v l

ngu n t liu cn thit tham kho, nghin cu.

(3)- Ni dung cc cng trnh c cng b trong thi gian gn y

nghin cu, lun bn v vn quyn lc nh nc, KSQLNN t cc phng

din khc nhau vi cch tip cn mi, m nt thc tin v xu th pht trin

x hi. c s khng nh trong Cng lnh ca ng v Hin php nm

2013, nhng nghin cu v th ch php l KSQLNN c pht trin mnh

m; c nhng cp v l lun, v thc trng v mt s kin ngh v hon

thin th ch php l KSQLNN mc khc nhau.

(4)- V tnh hnh nghin cu trong nc: Tuy c kh nhiu cng

trnh gin tip hoc trc tip cp n th ch php l v KSQLNN song

cng cho thy nhng nghin cu v th ch cn cha a ra c quan nim

30

thng nht chung. Nghin cu l lun v th ch php l, trong th ch

php l KSQLNN, cn cha c quan tm ton din, cha c cng trnh no

coi th ch php l v KSQLNN l mt i tng nghin cu c tnh chnh

th m ch mi dng li mc nhng vn l lun phi gii quyt khi

nghin cu v c ch php l KSQLNN.

(5)- V tnh hnh nghin cu nc ngoi: C th nhn thy vn

kim sot quyn lc nh nc, c ch kim sot quyn lc nh nc c

cc hc gi trn th gii nghin cu t rt sm. Nhiu cng trnh nghin cu

thc s l nn mng v l thuyt, em li nhng tri thc mi cho nhn loi v

vn KSQLNN; hnh thnh nn nhng t tng, hc thuyt chnh tr - php

l v QLNN v KSQLNN. Nhng cng trnh nghin cu ca cc hc gi trn

th gii phn nh sinh ng thc tin php l a dng, phong ph, vi

nhng nn tng th ch khc nhau c tc ng n th ch php l v

KSQLNN cc quc gia trn th gii. Cc cng trnh trn l ngu n t liu v

l nhng kinh nghim qu tham kho, nghin cu Vit Nam.

(6)- Kt qu nghin cu ca cc cng trnh trn y gi m, cung

cp thng tin, phng php nghin cu, cch tip cn vn trong nhiu ni

dung ca Lun n. Tuy nhin, tng thut ni dung v im lun nhng ti liu

nghin cu cc phn trn cho thy vn th ch php l v kim sot

quyn lc nh nc Vit Nam cn nhng khong trng v l lun cha

c cp y , ton din, chng hn nh: quan nim v th ch cn cha

thng nht; c ch cn quan nim ch ng ln gia th ch, thit ch v c ch;

cc nghin cu v th ch php l KSQLNN mi tip cn v gii quyt nhng

vn n l, cha coi th ch php l KSQLNN nh l mt h thng c tnh

chnh th, c v tr, vai tr tng i c lp, c lch s hnh thnh v pht

trin, v vy, cha quan tm cc gii php xy dng m hnh th ch

KSQLNN nc ta mt cch tng th, c bit trong bi cnh trin khai thi

hnh Hin php nm 2013.

31

1.3.2. Nhng vn cn tip tc nghin cu

Trn c s k tha v chn lc nhng kt qu nghin cu trc y,

Lun n ny tip tc nghin cu, gii quyt nhng vn c th sau:

Mt l v mt l lun phi lm r:

- Th ch l g, th ch php l l g? Th ch php l v kim sot

quyn lc nh nc l g, bao g m nhng b phn, nhng ni dung no, th

hin di nhng hnh thc nh th no?

- Bn cht, c im, vai tr, th ch php l v KSQLNN trong mi

quan h vi cc yu t cu thnh c ch php l KSQLNN nc ta.

- Tng hp kinh nghim xy dng th ch php l v KSQLNN ca

mt s nc, rt ra nhng gi tr tham kho cho Vit Nam.

Hai l, v mt thc tin tp trung vo cc vn sau y:

- Khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin th ch php l v

KSQLNN nc ta qua cc thi k xy dng v thc hin cc bn hin php

1946, 1959, 1980, 1992 (sa i, b sung nm 2001); tp trung vo nh gi

thc trng th ch v vic thc hin th ch php l v KSQLNN Vit Nam

hin nay, trng tm l theo ni dung Hin php nm 2013.

Ba l, nu ra nhng yu cu v xut nhng gii php hon thin th

ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam trong bi cnh tnh

hnh mi.

Cc vn c phn tch trong Lun n s c nhiu im mi v l

lun, st vi thc tin hn, bi v c nghin cu trn c s Hin php nm

2013 v cc lut mi c ban hnh gn y; ng thi, trn nn tng l lun

c bc pht trin ti i hi i biu ton quc ln th XII ca ng

Cng sn Vit Nam (thng 1/2016) - i hi ghi du n mnh m ca thi k

i mi ton din v ch ng, tch cc hi nhp quc t ca t nc.

32

Tiu kt Chng 1

Tng thut cc cng trnh cng b trong v ngoi nc lin quan

n ti lun n cho thy c nhiu nghin cu v cc vn : quyn lc

nh nc, kim sot quyn lc nh nc, c ch kim sot quyn lc nh

nc. Mt s cng trnh nghin cu v c ch php l, nhng yu t cu

thnh c ch php l kim sot quyn lc nh nc, bao g m: th ch php

l, cc thit ch v cc iu kin vn hnh ca c ch trong mi quan h

tng tc hu c vi nhau, to thnh tnh chnh th sng ng ca c ch.

Trong khi nghin cu v c ch php l kim sot quyn lc nh nc, cc

nh nghin cu cp n th ch vi quan nim l nhng quy nh

ca php lut lm nn tng cho s vn hnh ca c ch. Mt s tc gi

phn tch thc trng h thng php lut hin hnh quy nh v kim sot

quyn lc nh nc v kin ngh tip tc hon thin cc quy nh .

Tuy nhin, im lun cc cng trnh cng b cng cho thy cha c

tc gi no t th ch php l v kim sot quyn lc nh nc l i tng

nghin cu mt cch trc tip v ton din, trong tnh chnh th, tnh h thng

v mi quan h hu c ca n vi cc b phn cu thnh c ch. V vy, cc

vn l lun v th ch, th ch php l, th ch php l v kim sot quyn

lc nh nc cha c gii quyt mt cch thu o. Cc m t, nh gi v

thc trng v xut gii php trong cc cng trnh nghin cu trc Lun

n hu nh cha i su vo th ch php l m ch tip cn c ch php l

kim sot quyn lc nh nc ni chung; hoc tp trung vo mt kha cnh,

mt b phn quy nh no ca php lut v mt vi hnh thc c th ca

kim sot quyn lc nh nc, ca c ch kim sot bn trong hoc bn

ngoi. Tip cn vn th ch php l kim sot quyn lc nh nc gc

nhn tng th, gp phn nh ra m hnh tng quan ca th ch v xut

hon thin th ch chnh l nhim v nghin cu tip theo ca Lun n.

33

Chng 2

NHNG VN L LUN V TH CH PHP L

KIM SOT QUYN LC NH NC

2.1. KHI NIM, VAI TR, C IM CA TH CH PHP L V

KIM SOT QUYN LC NH NC

2.1.1. Khi nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc

* Quyn lc nh nc

Quyn lc nh nc l quyn lc da trn sc mnh ca b my nh

nc; l kh nng s dng nh nc thc hin ch ca giai cp thng tr

(hoc ca nhn dn) buc x hi phi phc tng ch [67, tr.295]. Khi

nim trn cho thy quyn lc nh nc bao hm c yu t sc mnh (lc) v

kh nng cho php ch th c bit l b my nh nc c s dng sc

mnh mt cch chnh ng (quyn) p t ln cc i tng chu s qun

l ca nh nc trong x hi.

Theo quan im ca ch ngha Mc L nin, QLNN va c bn cht

giai cp va c bn cht x hi. Bn cht giai cp do QLNN l quyn lc

chnh tr ca giai cp (hoc lin minh giai cp) chim a v thng tr v kinh

t trong x hi, l cng c bo lc c t chc ca mt giai cp trn p mt

giai cp khc. Bn cht x hi do quyn lc nh nc l quyn lc cng ca

x hi c thit lp nn thc thi nhng chc nng cng cng. Chnh v

th, c th coi quyn lc nh nc l quyn lc do nhn dn u quyn, c

thit lp v duy tr bng php lut, l yu t rt cn thit t chc i sng

chung trong ch x hi c phn chia giai cp v nh nc.

Trong cc nh nc hin i, v c bn, QLNN c t chc v thc

hin thng qua 03 quyn nng c th, g m: Quyn lp php, quyn hnh php

v quyn t php. Quyn lp php theo ngha rng l chc nng x hi -

chnh tr c th ca Nh nc nhm th ch ho nhu cu x hi thnh cc

34

quy tc x s c tnh quy phm, khun mu, ph hp vi ch ca ch th

cm quyn, c tnh bt buc chung i vi ton x hi [38]; theo ngha hp,

l quyn ban hnh, sa i lut ca c quan lp php (quc hi, ngh vin).

Quyn hnh php l quyn t chc thc thi php lut, qun l hnh chnh v

mi lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha, x hi, gio dc, trt t, an ninh, quc

phng, i ngoi ca t nc. Quyn hnh php hin nay thng c

hiu bao g m cc hot ng lm chnh sch v cc hot ng t chc thc

hin php lut, do chnh ph v c h thng hnh chnh thc hin. Quyn t

php l quyn xt x cc v n hnh s, dn s, hnh chnh, kinh t, lao ng,

bo m php lut khng b xm phm. Quyn ny cc quc gia u do h

thng to n thc hin theo nhng nguyn tc v quy nh ring mang c th

ca h thng t php.

* Kim sot quyn lc nh nc

Theo T in Ting Vit, kim sot c ngha th nht l: Xem xt

pht hin, ngn chn nhng g tri vi quy nh; cn c ngha th hai l:

t trong phm vi quyn hnh ca i tng no [112, tr.674].

Trn th gii, l thuyt v KSQLNN c khi xng t nhiu th

k trc bi cc hc gi t sn phng Ty. V ni hm ca khi nim ny,

Montesquieu vit di nhng cch din t nh chc nng ngn cn hay

chc nng xem xt, theo : chc nng ngn cn l quyn lm cho quyt

nh ca ngi khc tr thnh v hiu [76, tr.113]. ng vit: nu c quan

hnh php khng c quyn ngn cn c quan lp php, th c quan lp php

s tr thnh chuyn ch, v: nu c quan lp php khng c quyn ngn cn

c quan hnh php th n phi c chc nng xem xt (hay c th hiu l gim

st - NCS) cc o lut ban hnh c thc hin nh th no [76, tr.115].

Ngy nay, cc nc t bn pht trin, KSQLNN l vn trung tm trong

cc hc thuyt v nh nc php quyn, ch ngha hin php,... gn vi

nhng nguyn tc, nh: t ra gii hn quyn lc nh nc bo v quyn

35

con ngi, quyn cng dn; thc hin phn quyn kim ch, i trng ln

nhau gia cc nhnh quyn lp php, hnh php, t php; thit lp s ch c,

cn bng trong mi quan h gia cc thnh t: nh nc php quyn, kinh t

th trng v x hi dn s.

nc ta, vn KSQLNN c gii nghin cu khoa hc chnh tr,

php l rt quan tm k t khi ng, Nh nc ta ch trng xy dng Nh

nc php quyn x hi ch ngha (khng nh chnh thc ti Hin php 1992

trong ni dung sa i, b sung vo nm 2001). Cc nghin cu gn y

a ra mt s quan nim v KSQLNN, theo , c th hiu:

Theo ngha rng KSQLNN l mt h thng nhng c ch c thc

hin bi nh nc v x hi nhm gi cho vic thc thi quyn lc nh nc

ng mc ch, hiu qu [129, tr.36]. Nh th, KSQLNN bao g m c vic

thit k, t chc, vn hnh b my nh nc v theo di, xem xt, nh gi

quyn lc nh nc vn hnh ng mc ch, hiu qu nht.

Theo ngha hp KSQLNN l ton b nhng hot ng theo di, xem

xt, nh gi, nhng bin php m thng qua c th ngn nga, loi b

nhng nguy c, nhng vic lm sai tri ca nh nc, c quan, nhn vin nh

nc trong vic t chc v thc hin quyn lc nh nc, bo m cho quyn

lc nh nc c t chc v thc hin ng mc ch mong mun v t

c hiu qu cao [35, tr.4].

So vi mt s khi nim gn ngha, kim sot c phn ging gim st,

thanh tra, kim tra, kim st ch cng l hot ng xem xt, nh gi cc

ch th thc hin quyn lc nh nc bo m cc ch th thc thi

quyn lc mt cch nghim minh, chnh xc, y ; nhng khc nhau v ch

th thc hin, v ni dung, hnh thc, phm vi v i tng chu s xem xt,

nh gi. So vi thanh tra, kim tra, gim st, kim st th kim sot c phm

vi xem xt, nh gi rng hn, hnh thc phong ph hn, bao hm c vic

gim st, thanh tra, kim tra, theo di. C th hiu kim sot l quyn chung,

36

n khng t n ti c lp m c th hin c th qua ci ring, tc l qua cc

quyn thanh tra, kim tra, kim st, gim st [61, tr.150]. Nhng cn lu ,

kim sot khng ch th hin qua cc quyn nng c th , m kim sot cn

thc hin c trong lnh vc t chc, vn hnh b my quyn lc nh nc.

Kim sot quyn lc nh nc l tt yu quan trng v rt cn thit,

trc ht, bi c trng c bn ca QLNN l quyn lc do nhn dn u

quyn; nhn dn c quyn i hi chnh ng xem quyn lc do mnh trao

cho nh nc c thc hin th no. Mt khc, vic thc hin QLNN l mt

qu trnh p t ch ca ch th ny ln ch th khc, tc ng n ton x

hi, m s p t ny khng th l tu tin m phi tun theo nhng quy nh

ca php lut, lun phi bo m tnh chnh ng, trnh nguy c lm dng

quyn lc. Qu trnh t chc v thc thi QLNN l qu trnh phc tp, lin

quan n nhiu khu, nhiu mt xch, i hi phi c s phn h i, kim sot

kp thi iu chnh vic thc hin QLNN i ng mc ch, hiu qu.

mt kha cnh khc, QLNN sinh ra gi gn trt t x hi v gii

quyt cc cng vic chung, nhng trong qu trnh vn hnh, QLNN rt d b

tha ha v tr thnh cng c tha mn li ch ca s t nhng ngi nm gi

quyn lc, i ngc li li ch ca nhn dn ( nc ta, ng ch ra cc

nguy c trong c tham nhng, lng ph, suy thoi). Kim sot quyn lc

nh nc gip cho con ngi thot khi mu thun va cn nh nc qun

l trt t x hi, gii quyt cc cng vic chung, va c t do, khng b nh

nc lm quyn, lng quyn, gy tn hi n li ch chnh ng ca mnh.

Vn KSQLNN rt quan trng nc ta hin nay v ch trng xy dng

Nh nc php quyn XHCN m trong mt trt t nh nc php quyn,

vn gii hn v kim sot quyn lc nh nc lun l mc tiu, l nguyn

tc t chc v vn hnh h thng nh nc [127, tr.280].

37

Xut pht t c ch t chc v vn hnh QLNN, nn KSQLNN c

phm vi i tng l kim sot i vi ton b QLNN v kim sot i vi

tng b phn cu thnh nn QLNN, bao g m s kim sot trong vic t chc,

thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php v s kim sot gia cc c

quan nh nc trung ng v chnh quyn a phng. S gii hn QLNN -

bao g m gii hn quyn lc ca c b my nh nc trong mi quan h vi

quyn con ngi, quyn cng dn v gii hn thm quyn ca tng c quan,

chc v trong b my nh nc - l c s hnh thnh cc c ch KSQLNN.

Ch th thc hin KSQLNN c th l nhn dn, cc ng chnh tr, cc t

chc chnh tr- x hi, cng c th do chnh nh nc (cc c quan nh nc)

tin hnh. Theo cch tip cn ph bin hin nay c th chia cc c ch

KSQLNN thnh kim sot t bn ngoi nh nc v kim sot bn trong nh

nc. Kim sot quyn lc nh nc c thc hin bi s t kim sot hoc

kim sot bng th ch.

* Cc quan nim v th ch, th ch php l

Theo t in Hn Vit ca o Duy Anh, th ch l cch thc, ch

[1]. T in Ting Vit do Nh xut bn Vn ho Thng tin xut bn nm

1999, th ch l ton b c cu ca x hi do lut php to ra. Trong hai cun

T in Ting Vit, mt ca Vin Ngn ng hc, mt ca Trung tm T in

hc, u do Nh xut bn Nng xut bn vo cc nm 2001 v 2013, th ch

l nhng quy nh, lut l ca mt ch x hi, buc mi ngi phi tun

theo [111], [112]. Trong sch bo ting Anh, ting Php u c mt t vit

ging nhau Institution, c dch sang ting Vit l th ch; trong ting Nga,

t Institut c ni dch l th ch, c ni dch l nh ch.

nh ngha c tnh cht khoa hc v th ch c cho l bit n u

tin ca Thorstein Veblen, mt hc gi ngi M, a ra vo nm 1914. Hc

gi ny cho rng Th ch l tnh quy chun ca hnh vi hoc cc quy tc xc

nh hnh vi trong nhng tnh hung c th, c cc thnh vin ca mt

38

nhm x hi chp nhn v tun th [4]. Hc gi A. Schmid (1972) cho rng

th ch l tp hp cc mi quan h c quy nh gia mi ngi; cc mi

quan h ny xc nh quyn ca mt ngi trong mi tng quan vi quyn

ca nhiu ngi khc, v xc nh quyn li v trch nhim ca con ngi ni

chung. Hc gi Douglass C.North (1990) th li cho rng th ch l nhng quy

tc ca tr chi x hi, hay l nhng gii hn c vch ra trong phm vi kh

nng v hiu bit ca con ngi, hnh thnh nn mi quan h qua li ca con

ngi. Th ch l mt s sng to ca con ngi, do con ngi pht trin v

lm thay i chng. Hc gi Lin v Nugent (1995) cho rng th ch l mt

h thng cc quy tc hnh x do con ngi sng to ra qun l v nh

hnh cc tng tc gia con ngi vi nhau, thng qua gip h hnh thnh

nhng k vng v nhng iu m ngi khc s lm [5, tr.8].

Vit Nam, cc nh nghin cu kinh t hc, chnh tr hc, x hi hc

v lut hc dnh kh nhiu cng sc cho vic lm r cch hiu v th ch,

v a ra quan nim v th ch di nhng gc nhn khc nhau. Theo , khi

nim th ch u bao g m mt, hai hoc c ba ni dung c bn sau y: (1) -

Cc b quy tc hay cn gi l lut chi; (2) - Cc ch th tham gia tr chi hay

gi l ngi chi (c quan qun l nh nc, cc t chc x hi, cc t chc phi

chnh ph, doanh nghip, cng ng, c nhn); (3) - C ch thc thi, vn hnh

cc b quy tc y hay cn gi l cch chi [72, tr.8]... Thut ng th ch

c Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX (nm 2001), i hi X

(nm 2006), i hi XI (nm 2011) v i hi XII (nm 2016) ca ng

Cng sn Vit Nam s dng kh nhiu ln khi cp ti nhim v xy dng,

hon thin th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha vi ni

hm c lc y , c lc ch ni v mt trong 3 yu t trn l cc quy

nh, lut l [27, tr.188], [29, tr.148,168,187], [30, tr.206].

Nh vy, trong ngn ng thng thng cng nh ngn ng hc thut hin

nay vn c hai cch quan nim v th ch c tha nhn cc mc khc

39

nhau, l: theo ngha hp, quan nim th ch ch l cc quy nh, lut l; theo

ngha rng hn, quan nim th ch l ci trt t hin hu do cc quy nh, lut l

to ra (bao g m c cc thit ch v c ch ang vn hnh). V d nh, trong

quan nim v th ch chnh tr, c tc gi vit: Th ch chnh tr c hiu l

cc quy tc c sp xp mt cch logic hp thnh mt chnh th thng nht

iu chnh cc hot ng ca con ngi lin quan n cng vic nh nc.

Nhng chnh tc gi c thm mt cu c th hiu th ch chnh tr l

ci c to dng nn t cc quy tc [17, tr.11].

Trong Lun n ny, theo mc ch, i tng v phm vi nghin cu

t ra, th ch c quan nim theo ngha hp, tc l ch bao g m cc quy

nh, lut l t n ti khch quan trong x hi, c tnh rng buc hnh vi ca

ch th (t chc hoc c nhn), theo , th ch l mt trong nhng yu t cu

thnh nn c ch. Th ch php l l mt yu t cu thnh c ch php l.

C ch php l trong mt lnh vc no ca i sng php lut c hiu

l tng th ca nhiu yu t c quan h tc ng mt thit vi nhau t cc yu

t th ch, thit ch, cc bo m thc hin mt chc nng no trong

qun tr nh nc v x hi do Hin php v php lut quy nh [50, tr.6].

Cn nu r th ch php l v cc quy nh trong php lut ch l mt

loi th ch trong x hi. Cch gi ny tng ng vi mt s nghin cu gi

php lut l th ch chnh thc, th ch quan phng, th ch nh nc

phn bit vi th ch phi chnh thc, phi quan phng, phi nh nc [129].

nc ta hin nay c th thy: Nh nc ban hnh php lut. Ngoi ra, ng

ban hnh cng lnh, ng li, nguyn tc, iu l ca ng; t chc x hi

ban hnh quy tc, iu l ca cc t chc x hi; t chc tn gio c cc gio

l, gio lut; cng ng dn c c cc lut tc, hng c .v.v Nhng ci

khng phi l php lut nhng cng c tnh cht ch nh, rng buc. V

vy, Lun n nghin cu v th ch php l nhm tp trung vo nhng quy

nh do nh nc ban hnh di hnh thc php lut.

40

* Khi nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc

Trong cc nghin cu gn y nc ta v c ch php l KSQLNN

c nhng ni dung cp n th ch php l v KSQLNN. Theo mt s

nh khoa hc, cc yu t cu to nn c ch KSQLNN g m ch th, i

tng v th ch KSQLNN [36, tr.3-5]. Mt s nh khoa hc khc th cho

rng c ch KSQLNN l tng th ca cc yu t th ch, thit ch v cc iu

kin bo m xy dng, hon thin v vn hnh c ch KSQLNN c hiu

qu [50, tr.11-23]. Cc quan nim trn c im gp nhau l u coi th ch

php l v KSQLNN l mt b phn hn na l b phn then cht, c s,

nn tng, ct li thit lp cc c ch KSQLNN.

Khi nghin cu v c ch php l KSQLNN, c cc quan nim v th

ch php l KSQLNN c nu nh sau:

Th ch kim sot quyn lc nh nc l cc quy nh ca Hin

php, lut v cc vn bn di lut lin quan n vic t chc, thc

hin v kim sot quyn lc nh nc, bao g m cc quy nh ca

Hin php, php lut v t chc b my nh nc; cc quy nh v

thanh tra, kim tra, gim st, kim st; cc quy nh v nguyn tc,

thm quyn, ni dung, hnh thc, trnh t kim sot quyn lc nh

nc c ghi nhn trong Hin php, cc lut t chc b my nh

nc, trong lut bu c, lut gim st, thanh tra, phn bin x hi,

trong cc iu c v tp qun quc t... [36, tr.5].

Th ch kim sot quyn lc nh nc l ton b cc quy nh, quy

tc rng buc hnh vi con ngi lin quan n qu trnh kim sot

quyn lc nh nc [38]. Hay: Th ch ca c ch kim sot quyn

lc nh nc chnh l tng th cc quy phm php lut xc lp cc

c quan, t chc, c nhn, quyn v ngha v, phng thc v cc

iu kin bo m cc ch th khc nhau KSQLNN [38].

41

K tha nhng kt qu nghin cu trc y v th ch, c ch

KSQLNN, vi mc ch v phm vi nghin cu nu, trong Lun n ny

quan nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc nh sau:

Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc l tng th nh ng quy

nh trong Hin php v php lut do nh nc ban hnh, bao gm nh ng quy

nh v nguyn tc ch th i tng ni dung hnh thc quy trnh th tc

cc bin php hu qu php l,... c p dng trong qu trnh t chc vn

hnh gim st kim tra thanh tra kim st v thc hin cc hnh thc khc

nhm kim sot quyn lc nh nc, bo m cho quyn lc nh nc c

thc hin ng mc ch c hiu lc v hiu qu.

2.1.2. Vai tr ca th ch php l v kim sot quyn lc nh nc

T khi nim cho thy th ch php l v KSQLNN khng phi l g

khc m l ch ca nhn dn c a vo hin php v php lut kim

sot quyn lc nh nc. Th ch php l do Nh nc ban hnh nhng

khng phi ngay t u nh nc t mnh mun hn ch quyn lc m phi

do i hi ca ngi dn v x hi; xut pht t bn cht x hi ca nh nc.

y, ch ca ngi dn c chuyn ho thnh mt phn nhng b

trong ch ca giai cp thng tr khi ch c ln thnh lut, th

hin s tho hip nht nh gia nh nc v x hi. Vi cch ban hnh php

lut v kim sot quyn lc, nh nc t mnh cng khai gii hn quyn

lc, tuyn b v t ra c ch bo v quyn con ngi, quyn cng dn. y

cng l kt qu ca qu trnh con ngi nhn thc ra cc mt hn ch ca

quyn lc nh nc v c gng kim sot n bng nhng cng c hu hiu

nht, c bit l th ch php l.

Kim sot quyn lc nh nc bng th ch php l l ht sc quan

trng v cn thit. Ngy nay, nhiu nghin cu l lun v thc tin ch ra

c cc cng c, bin php khc nhau kim sot quyn lc nh nc nhng

khng cng c no c hiu lc, hiu qu bng th ch php l. Nu khng c

42

th ch php l, th s kim sot ch c th l t kim sot hoc kim sot mt

cch tu tin, ngu hng, khng theo chun mc.

T kim sot l s kim sot ca cc ch th quyn lc da trn c s

nhn thc ca ch th thy c s cn thit ca vic kim sot nn t gic

thc hin trong tng hnh vi ca mnh. S t kim sot c tnh ch ng,

song trn thc t, khng phi l i hi khch quan m ph thuc vo nhn

thc ch quan ca ch th quyn lc. Mi ch th c mc t km ch

khc nhau, thm ch thay i trong tng iu kin, hon cnh khc nhau. S

t kim sot m ch nh cy vo cc yu t ch quan, c tnh tt ca ch

th kim sot th kh c th c lng, o m, v kh ln n hay x l.

Ngc li, nu cc ch th khc tu tin kim sot i vi ch th

mang quyn lc nh nc th khng cn l quyn lc nh nc na. V

vy, x hi cn ti s KSQLNN bng th ch php l. l nhng nhng

rng buc c tnh khch quan, c thit k cn thn, cht ch, p t, chi

phi t bn ngoi i vi ch th nm quyn lc nh nc; ng thi cng

to hnh lang php l nhng hot ng KSQLNN phi din ra ng quy

tc, chun mc, khng can thip mt cch tiu cc vo hot ng bnh

thng, hp l, hp php ca cc c quan thc thi quyn lc nh nc.

c sinh ra nh mt tt yu nhm p ng nhu cu khch quan ca

hot ng kim sot quyn lc nh nc, vai tr rt quan trng ca th ch

php l v KSQLNN biu hin c th nhng ni dung sau:

- Th nht th ch php l v KSQLNN l yu t cu thnh nn tng

ca c ch php l KSQLNN.

Phi c th ch php l th mi to nn c ch php l v kim sot

quyn lc nh nc. Th ch khng t sinh ra m do cc ch th c quyn

ban hnh ra. Tuy nhin, khi c ban hnh th th ch t n ti khch quan

v tc ng tr li cc thit ch, k c ch th ban hnh ra n, hp thc

ha, chun mc ha, to nn s n nh, duy tr hot ng ca cc thit ch

43

trong c ch kim sot quyn lc nh nc. Cng c lc th ch c tnh vt

trc, m ng, kch thch lp nn thit ch mi. Th ch c xy dng

trong nhng iu kin kinh t - x hi nht nh m c ch kim sot quyn

lc vn hnh, nhng cng c lc th ch gp phn to nn nhng iu kin,

thc y hoc duy tr s tng tc gia cc b phn hp thnh to ra c

ch. Trong cc yu t ca c ch kim sot quyn lc nh nc, th ch c

vai tr then cht, l c s, cn c php l chi phi vic thit lp cc thit ch

v xc lp cc kh nng, iu kin bo m cho vic hon thin v hot ng

ca c ch kim sot quyn lc nh nc. Khng c th ch php l th khng

c c ch php l kim sot quyn lc nh nc.

- Th hai th ch php l v KSQLNN l cng c phng tin c hiu

lc v hiu qu nht trong vic kim sot quyn lc nh nc.

Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc c quy nh trong

php lut do nh nc ban hnh v bo m thc hin nn c tnh hiu lc

cao nht, c gi tr ph bin rng nht trong cc loi th ch; khng ai c th

vin dn l do khng hiu bit php lut khng tun th nhng quy nh

y. Th ch php l v KSQLNN to ra s rnh mch, cng khai v th tc,

thi hiu, thi hn, khng gian, thi gian; to ra kh nng p dng cc ch ti

trng pht ngn nga nhng sao phm trong t chc, thc hin quyn lc

nh nc. Th ch kim sot quyn lc nh nc c tc dng phi hp cc

hot ng ring r ca cc t chc, c quan, cng ng v c nhn trong x

hi lin quan n vic kim sot quyn lc nh nc, v vy to ra s nhp

nhng, gn kt hot ng KSQLNN din ra c hiu qu; gim bt tn km

chi ph trong vic bo m tnh trong sch ca quyn lc nh nc.

- Th ba th ch php l v KSQLNN biu hin mi quan h hai chiu

mt mt gi a nh nc vi nhn dn v mt khc gi a cc c quan nh

nc vi nhau. Cc nghin cu hin nay u tha nhn c ch v th ch

php l v KSQLNN ni chung g m 02 b phn l th ch ca c ch kim

44

sot bn trong v th ch ca c ch kim sot bn ngoi b my nh nc.

Ni dung cc th ch php l v KSQLNN bn trong to ra s rng buc, tc

ng gia cc c quan trong b my nh nc, trong chnh vic gii quyt cc

cng vic ni b ca nh nc, nh chuyn mt d n lut lm sao c

thng qua, hay vic mt quyt nh hnh chnh b cn tr... Ni dung th ch

KSQLNN t bn ngoi b my nh nc phn nh mt c ch rt phc tp, vi

s tham gia ca nhiu ch th vi v tr, vai tr, tnh cht, nng lc, ng c,

mc ch, rt khc nhau. Lnh vc ny cng chu s chi phi, iu chnh ca

nhiu loi quan nim, th ch an xen, trong i hi th ch php l cn phi

c v tr, vai tr ngy cng dn dt, quyt nh.

- Th t th ch php l v kim sot quyn lc nh nc gp phn

lm cho quyn lc nh nc c t chc v vn hnh n nh chnh ng

mnh m v hiu qu hn; hn ch nh ng "mt tri nh ng "cn tr mt

cch v li c th din ra khi cc ch th lm dng vai tr kim sot i vi

ch th khc trong vn hnh quyn lc nh nc.

Khi cc gi tr ca dn ch, php quyn c th ch ha trong hin

php v cc o lut s tr thnh nhng gi tr cng khai v vng chc hn.

Theo , kim sot quyn lc nh nc ch theo ngha tch cc, ngha l ngn

chn v gii hn nhng quyn lc c ti, b tha ha. Kim sot quyn lc

mt cch hp l khng lm cn tr hot ng bnh thng, ng php lut

ca cc ch th mang quyn m ch nhm xy dng, nh hng quyn lc

nh nc theo nhng mc ch m x hi mong mun; lm cho qu trnh

quyt nh chnh sch tr nn sng sut, c trch nhim hn. S dng tt th

ch php l kim sot quyn lc s lm cho quyn lc nh nc mnh, thc

s l nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn, vn hnh ph hp vi

nhim v v quyn hn c nhn dn giao ph, tnh dn ch v php quyn

c gi vng, m bo cng bng, cng l v trt t x hi, chng li mi

45

biu hin tha ha, tiu cc ca quyn lc nh nc, vi phm quyn t do ca

con ngi.

- Th nm th ch php l v KSQLNN l nh ng quy nh gp phn

lm nn th ch chnh tr l yu t th hin bn cht v tnh u vit ca ch

chnh tr ca mi quc gia.

Th ch chnh tr l tng th cc quy tc iu chnh hot ng ca con

ngi lin quan n cng vic ca nh nc [17]; n bao g m cc quy nh

v t chc, thit k, vn hnh v to lp c ch kim sot quyn lc nh nc.

Th ch php l v KSQLNN hon thin, hiu qu n u th th ch chnh

tr ca quc gia cng u vit v tin b n . S hin din ca nhng quy

nh trong Hin php nhm mc ch kim sot hay l KSQLNN l du hiu

ca dn ch, ca tin b x hi [23, tr.28]. C th quan nim th ch php l

v KSQLNN l th ch c ban hnh nh nc qun l chnh mnh, sau

mi nhm qun l x hi. Ni dung th ch php l v KSQLNN th hin

nhn thc ca nh nc v bn cht, vai tr v phm vi quyn lc ca nh

nc trc nhng yu cu, i hi ca ngi dn. Khi i hi v cc gi tr

dn ch, quyn con ngi trong x hi cng cao th yu t kim sot cng

phi ch trng nng ln. Nh vy, c th coi mc hon thin th ch php

l v KSQLNN l nhng tiu ch, ch s nh gi mc t c ca

mt ch nh nc php quyn tin b.

2.1.3. c im ca th ch php l v kim sot quyn lc nh

nc Vit Nam

Vi nhng c trng trong khi nim nu, th ch php l v

KSQLNN khc vi cc th ch thng thng mt s im c bn, nh: X

hi phi pht trin n mt trnh nht nh, trong nn dn ch v php

quyn phi c mt a v tng xng, th mi c th ch php l v

KSQLNN. Khi xy dng b my nh nc, vic la chn m hnh chnh th

46

no, khng nh bn cht ca nh nc ra sao c nh hng rt ln n vic

hnh thnh th ch php l v KSQLNN. Vic c tha nhn v p dng mc

cn thit nhng yu t hp l ca hc thuyt phn chia quyn lc l tin

l lun v thc tin hnh thnh th ch php l v KSQLNN. Th ch php

l v KSQLNN phi th hin di hnh thc vn bn quy phm php lut do

cc c quan c thm quyn trong b my nh nc ban hnh; trong , v lin

quan trc tip n nh nc nn a s cc ni dung quan trng ca th ch

php l v KSQLNN phi l nhng quy nh c ghi trong Hin php.

Ngoi ra, do c im ca h thng chnh tr, m hnh t chc quyn

lc nh nc, qu trnh xy dng Hin php v php lut, m th ch php l

v KSQLNN nc ta c nhng c im ni bt nh sau:

(1)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam l th ch kim sot

quyn lc ca Nh nc php quyn x hi ch ngha ca Nhn dn do

Nhn dn v Nhn dn; tt c quyn lc nh nc thuc v Nhn dn m

nn tng l lin minh gi a giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i

ng tr thc.

Nh nc php quyn x hi ch ngha ang c xy dng nc ta

l nh nc trong c s thng nht bin chng gia ci chung l nh nc

php quyn vi ci c th l nh hng x hi ch ngha. Thuc v ci

chung c cc yu t c coi l du hiu c bn ca nh nc php quyn,

nh: quyn lc nh nc thuc v nhn dn; cc quyn con ngi v quyn

cng dn c tn trng v bo v; php lut gi v tr ti thng trong i

sng nh nc v x hi; Thuc v nh hng x hi ch ngha, phi c

cc yu t: da trn nn tng l lun ca Ch ngha Mc L nin, t tng

H Ch Minh; bo m s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam; c mc

tiu hot ng gn vi nhng c trng ca x hi x hi ch ngha m chng

ta ang xy dng. Ci chung v ci c th nu trn ho quyn, gn b hu c

vi nhau trong nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam v chi phi

47

mnh m n bn cht, ni dung th ch php l v KSQLNN nc ta,

trong nh nc php quyn l c s tin i hi phi c hot ng kim

sot v nh hng x hi ch ngha vi cc mc tiu ca n l yu t nh

hng, dn dt hon thin th ch php l v KSQLNN.

Nguyn tc quyn lc nh nc thuc v nhn dn c nhiu nc

trn th gii ngy nay ghi nhn. Nt c th Vit Nam l Hin php khng

nh thm nn tng l lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v

i ng tr thc. y l nhng lc lng chnh yu ca cch mng Vit Nam;

nhng ngi ginh chnh quyn trong tay giai cp phong kin v gii

phng dn tc khi ch thng tr ca thc dn xy dng nn chnh quyn

cng nng u tin nc ta. iu ny lm nn bn cht giai cp ca QLNN,

suy rng ra, giai cp cng nhn, nng dn v i ng tr thc s l nhng lc

lng ch yu nm gi v kim sot quyn lc nh nc.

(2)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam l th ch KSQLNN ca

mt nh nc n nht nhiu yu t tp quyn c xy dng trn nguyn

tc Quyn lc nh nc l thng nht c s phn cng phi hp v kim

sot gi a cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php

hnh php v t php

c im ny cho thy, trc ht, trong c ch quyn lc ca nh nc

ta khng nh cc nh nc lin bang. Nu nh cc nh nc lin bang,

mi bang c th c ngh vin ring, chnh ph ring, hin php ring, h thng

php lut ring, th nh nc ta, quyn lc tp trung vo cc c quan nh

nc Trung ng, ch c cc c quan Trung ng mi c chc nng y

ca quyn lp php, hnh php, cn ngnh t php c t chc theo h

thng c s qun l thng nht. Phn ln chc nng ca chnh quyn a

phng l t chc thc hin php lut, chnh sch ca nh nc trung ng

trn a bn. V vy, yu t kim sot t trn xung di l ch o, yu t

cn bng quyn lc ca a phng vi trung ng hu nh rt t t ra.

48

Trong t chc v vn hnh quyn lc nh nc nc ta theo Hin

php nm 2013, cn lu yu t tp quyn XHCN vn mang tnh tri.

Trc y, do nh hng ca m hnh nh nc X Vit, b my nh nc ta

c t chc theo nguyn tc tp quyn cao. Trong qu trnh i mi, xy

dng nh nc php quyn x hi ch ngha, chng ta tng bc p dng

nhng nhn t hp l ca hc thuyt phn quyn nhng vn trn nguyn tc

quyn lc nh nc l thng nht. Quyn lc du l lp php, hnh php

hay t php u c chung mt ngu n gc l quyn lc ca nhn dn. Nhn

dn ch trc tip bu ra c quan quyn lc nh nc v cng l c quan i

din ca nhn dn l Quc hi v Hi ng nhn dn, t c quan i din

quyn lc ny mi bu v thnh lp ra cc c quan khc ca nh nc. Quyn

lc nh nc thng nht mc tiu chnh tr ca nh nc, do mt ng duy

nht lnh o. C ba quyn lp php, hnh php, t php tuy c chc nng,

nhim v, phm vi khc nhau nhng u thng nht mc tiu, ng li

chnh tr ca ng v dn tc: dn giu, nc mnh, x hi dn ch, cng

bng, vn minh. c im ny nh hng rt quan trng n bn cht v

vic xy dng, hon thin th ch php l v KSQLNN Vit Nam, t ra

yu cu d c kim sot th no cng phi trn tinh thn bo m mc tiu

chnh tr, khng v kim sot m trit tiu mc ch chnh tr ca Nh nc

ta. Mt khc, d kim sot th no cng phi nhm hng n bo m quyn

lc ca nhn dn vi t cch l ch th ti cao ca quyn lc nh nc.

(3)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam c thit lp trong c

ch hot ng ca h thng chnh tr ng lnh o Nh nc qun l

Nhn dn lm ch.

nc ta, ngay sau khi ra i v trong sut qu trnh pht trin ca mnh,

Nh nc lun c mi quan h cht ch v chu s lnh o ca ng Cng sn

Vit Nam. ng l ngi lnh o nhn dn lm cch mng, ginh chnh quyn

v lp nn Nh nc. S lnh o ca ng i vi Nh nc l mt nhu cu tt

49

yu khch quan, c ngu n gc v c tha nhn bi thc tin lch s. iu

c khng nh trang trng ti iu 4 cc bn Hin php 1980, 1992 v 2013.

Ngoi ng Cng sn Vit Nam, khng ng chnh tr no khc c tha nhn

v c vai tr tham gia kim sot quyn lc nh nc. l mt c im cn

nghin cu su sc nhm tip tc th ch ho vai tr kim sot quyn lc nh

nc ca ng Vit Nam.

Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc chnh tr - x hi l nhng cu

ni gia ng, Nh nc vi nhn dn, v vy, l ni ngi dn tham gia vo

vic thc hin quyn lc chnh tr, to nn nhng vng giao nhau ca h thng

chnh tr v x hi. Cc t chc chnh tr - x hi cng vi ng Cng sn Vit

Nam v Nh nc to thnh h thng chnh tr Vit Nam, trong Mt trn T

quc Vit Nam l c s chnh tr ca chnh quyn nhn dn (khon 1 iu 9 Hin

php 2013). Mt trn cng vi cc t chc chnh tr - x hi l ni th hin ch

nguyn vng, tp hp khi i on kt ton dn, pht huy quyn lm ch ca nhn

dn, thc hin quyn gim st v phn bin x hi trong qu trnh d tho v thc

hin cc ch trng, chnh sch, php lut ca ng v Nh nc. Hot ng gim

st v phn bin x hi ny va trn c s quy nh ca ng (Quyt nh s 217

Q/TW ngy 12/12/2013 ca B Chnh tr ban hnh Quy ch gim st v phn

bin x hi ca MTTQ Vit Nam v cc on th chnh tr - x hi) va trn c s

Hin php v php lut do Nh nc ban hnh. y l mt c im th v trong

th ch v KSQLNN nc ta.

(4)- Th ch php l kim sot quyn lc nh nc Vit Nam l mt

th ch ang trong qu trnh hon thin v tip tc pht trin

Th ch php l trong mi lnh vc l hin tng ny sinh t x hi,

chng khng phi bt bin m lun vn ng, pht trin cng vi i sng x

hi v qu trnh nhn thc ca con ngi. Do , th ch php l v

KSQLNN l h thng th ch lun c s vn ng v pht trin theo hng

ngy cng hon thin hn. Chng hn nc ta trong cc giai on trc y

50

cha c nhiu quy nh nhm xc lp nguyn tc bo v quyn con ngi,

quyn cng dn hay nguyn tc bo v Hin php (nhng vn ct li i

hi s gii hn v kim sot quyn lc nh nc) nhng ngy nay, b phn

th ch ny c quan tm xy dng nhiu hn.

T khi t nc bc vo thi k i mi, hi nhp quc t, nghin

cu khoa hc chnh tr php l gp phn lm sng t hn nhng nhn t

hp l ca hc thuyt phn chia quyn lc, hc thuyt ch quyn nhn dn,

hc thuyt v xy dng nh nc php quyn v kh nng, mc , nguyn

tc vn dng vo thc tin xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha

nc ta. Vic xy dng th ch php l v KSQLNN l qu trnh va lm va

nghin cu b sung. Vi c s php l l nguyn tc kim sot c hin

nh trong Hin php 2013, cng vi qu trnh dn ch ha i sng x hi v

trnh dn tr ngy cng nng cao, chc chn, th ch php l v KSQLNN

nc ta s c khn trng hon thin theo hng mnh m, ng b hn

trong thi gian ti.

2.2. NI DUNG, HNH THC, CC B PHN HP THNH TH CH

PHP L V KIM SOT QUYN LC NH NC

2.2.1. Ni dung th ch php l v kim sot quyn lc nh nc

L tng th nhng quy nh php lut v KSQLNN, th ch php l

KSQLNN c nhng ni dung chnh l:

- Quy nh cc nguyn tc kim sot quyn lc nh nc

Nguyn tc KSQLNN l nhng quan im, t tng nn tng, ct li,

chi phi hot ng KSQLNN, trong bao g m: Nhng nguyn tc chung, l

nhng nguyn tc cn bn trong t chc v vn hnh quyn lc nh nc c

tc ng n KSQLNN ni chung (nh: nguyn tc ch quyn nhn dn,

nguyn tc bo v quyn con ngi, quyn cng dn; nguyn tc quyn lc

nh nc l thng nht, c s phn cng, phi hp v kim sot gia cc c

quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php);

51

v nhng nguyn tc c th ca mi c ch, hnh thc KSQLNN (nh: c ch

kim sot ca cc ch th ngoi nh nc c cc nguyn tc c trng ca c

ch kim sot ngoi, c ch kim sot ca cc ch th bn trong b my nh

nc c cc nguyn tc c trng ca kim sot bn trong; gim st gim st

c cc nguyn tc ca gim st, thanh tra c cc nguyn tc ca hot ng

thanh tra, kim st c cc nguyn tc ca kim st,). Vic kim sot quyn

lc nh nc phi tin hnh theo nhng nguyn tc nht nh. Mi h thng

php lut ca tng quc gia c quy nh cc nguyn tc khc nhau trong vic

kim sot quyn lc nh nc.

- Quy nh v ch th v i tng trong quan h kim sot quyn lc

nh nc

Ch th v i tng, i km vi l quyn v trch nhim c

php lut quy nh cho mi bn, l ni dung chnh ca nhng mi quan h

php l v KSQLNN. Trong mi quan h ny, mt bn c th ch php l

v KSQLNN quy nh to cho quyn kim sot (ch th kim sot); tng

ng bn kia l bn c ngha v chu s kim sot (i tng kim sot). Ch

th kim sot l bn c quyn kim sot, bao g m nhiu loi: c quan nh

nc, t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi hoc nhn dn (vi t cch

ton th, mt b phn, thng qua cc t chc i din, cc thit ch dn ch

c s nh Ban thanh tra nhn dn, Ban gim st cng ng hoc trc tip

c nhn cng dn). i tng chu s kim sot l cc c quan, t chc, c

nhn c giao nm gi, thc thi quyn lc nh nc. Mi ch th kim sot

c th kim sot mt hoc mt s i tng khc nhau v mi i tng c

th chu s kim sot ca mt hay nhiu ch th. Mt s c quan trong b

my nh nc c th va l ch th kim sot trong mi quan h ny, va l

i tng kim sot trong mi quan h khc. Trong mt mi quan h

KSQLNN c th, ch th hay i tng c nhng quyn v ngha v i xng

(ch th bn cnh quyn kim sot cng c ngha v phi thc hin quyn y

52

theo nhng quy nh t ra; i tng c ngha v chu s kim sot nhng

cng c nhng quyn nh gii trnh, bo lu trong mt s trng hp).

- Quy nh ni dung kim sot quyn lc nh nc

Ni dung KSQLNN bao g m kim sot t chc quyn lc nh nc v

kim sot hot ng thc hin quyn lc nh nc. Trong , trc ht l

cch thc t chc b my, thit lp nn cc c quan nh nc; kim sot qu

trnh la chn nhng ngi thc hin quyn lc nh nc; vic bo m thc

hin cc nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc. Kim sot

yu t t chc c ngha quan trng nht, bi v y l khi im cho vic

s dng cng nh kim sot quyn lc [23, tr.21]. Bn cnh , phi kim

sot qu trnh thc thi quyn lc nh nc v hot ng thc tin thc hin

quyn lc nh nc c tin hnh theo quy nh ca Hin php v php lut.

Mc d Hin php v php lut quy nh kh cht ch chc nng, nhim

v, quyn hn ca cc c quan, nhn vin nh nc song trn thc t vic t

chc v hot ng ca mt s c quan, hot ng ca mt s nhn vin nh

nc vn vi phm, gy nhng hu qu. Do vy, kim sot i vi cng tc t

chc v hot ng ca mi c quan nh nc phi c tin hnh thng

xuyn, lin tc nhm pht hin nhng hn ch, bt cp, nhng hin tng tiu

cc c th xy ra trong qu trnh t chc v thc hin QLNN. Ni dung kim

sot quyn lc nh nc i vi mi loi quyn lc lp php, hnh php, t

php c php lut quy nh khc nhau v ch th kim sot ch c th

kim sot i vi nhng ni dung v trong nhng phm vi nht nh m

php lut quy nh.

- Quy nh hnh thc kim sot quyn lc nh nc

Trong th ch kim sot quyn lc nh nc thng phi xc nh r

hnh thc KSQLNN. Thng thng php lut quy nh KSQLNN c tin

hnh thng qua cc hot ng c bn sau: Ban hnh cc vn bn php lut,

c bit l hin php v lut; bu c, b nhim nhng chc v quan trng

53

trong b my nh nc; xem xt bo co ca cc c quan, nhn vin nh

nc; hot ng gim st, thanh tra, kim tra, kim st; hot ng cht vn,

iu trn, ly phiu tn nhim, b phiu tn nhim, trng cu dn, hot ng

phn bin x hi v rt nhiu cc hot ng khc m hin php v php lut

quy nh. Vic s dng hnh thc no l ph thuc vo mi ch th, i vi

tu i tng v cn c vo iu kin thc t cng nh mc ch, yu cu ca

hot ng kim sot. Tt c cc hnh thc kim sot u nhm mc ch bo

m quyn lc nh nc lun c cc c quan, nhn vin nh nc t

chc v hot ng ng hin php, php lut, ng mc ch v hiu qu.

- Quy nh trnh t th tc kim sot quyn lc nh nc

Khi tin hnh kim sot trn thc t ch th c thm quyn kim sot

quyn lc nh nc phi tun theo y v chnh xc cc hnh thc, quy

trnh, th tc kim sot v ch c th p dng cc bin php php l cn thit,

ng mc tc ng n