Bedankt voor het downloaden van dit artikel. De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er na-tuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomati-seerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zon-der voorafgaande schriftelijke toestemming van de uit-gever.Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Au-teurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductie-rechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). No part of this book may be reproduced in any way what-soever without the written permission of the publisher. nt2@uitgeverijboom.nlredactie@tijdschriftles.nl

LesTijdschrift voor Nt2 en taal in het onderwijs

Les

�74

8

dec

’��

Spreken is zilver, luisteren is goud

Luisteren en spreken: ze zijn bijna automatisch onverbrekelijk met elkaar verbonden, zou je op het

eerste gezicht denken. Toch worden ze binnen het nt2-

onderwijs wel gezien als twee aparte vaardigheden die

afzonderlijk geoefend moeten worden. Ook bij de examens nt2

worden ze als aparte vaardigheden geëxamineerd en

beoordeeld. In dit artikel combineren

margreet Verboog en Lieske adèr de vaardigheden steeds. daarbij

beschrijven ze juist oefeningen en werkvormen waarbij luisteren en

spreken beide aan de orde komen. dit staat het dichtst bij de

dagelijkse communicatie.

Het onlosmakelijke verband tussen luister- en spreekvaardigheid

Omtebeginnenmoetenweonder-scheidmakentussendetweerichtin-genwaarinsprekenenluisterenelkaarineengesprekbeïnvloeden:erzijnimmersaltijdminstenstweepartijen,eensprekereneenluisteraar,eenzen-dereneenontvanger,diesteedsvanrolwisselen.Wehebbendustema-kenmet:-Hetbelangvangoedlerenluisteren:

omadequaattekunnenreagerenmoetmeneensprekerverstaanenbegrijpen.

-Hetbelangvangoedlerenspreken:ombegrepentewordendoordeluisteraarmoetmenverstaanbaarenbegrijpelijkspreken.

Verstavaardigheidhebjenodigommakkelijkertebegrijpenwaterge-zegdwordt.Daarnaastiswoorden-schatvanbelang.Verderopinditarti-kelzullenweaandachtschenkenaanverstavaardigheid,maareerstishetgoedomstiltestaanbijde‘natuurlij-ke’verwervingvaneentweedetaal,zoalsdieplaatsvindtindepraktijk.

ImitatieKinderenofvolwassenendienietkunnenlezen,lereneentweedetaalvialuisterenenimiteren.Weziendatbijvoorbeeldbijeenanderstaligevier-jarigedieopdebasisschoolkomt.AlsdevoertaaldaarNederlandsis,zalhetkinddoornatezeggenwathethoort,sneldetaalleren.Zoalseenbabydemoedertaalleert.Problemenontstaan

pasalsdeklasgenootjesookgeenNe-derlandssprekenenonderlinginhunmoedertaalspreken.VolwassenendiehetLatijnseschriftnietbeheersen,le-rendetaalookviaimitatie,metdienverstandedathunimitatiefvermogenhelaasveelminderisdandatvaneenvierjarige.

Luisterenensprekenisinditleer-proceseengeheel:jehoortiets,zegthetna,watjezegtwordtbegrepenofniet,inhetlaatstegevalprobeerjehetnogeens,misschieneenbeetjeandersofluider.BijhetlerenvanNeder-landsalstweedetaalbijvolwassenendieonsschriftwelkunnenlezen,wordtdatimitatieveaspectheelwei-niggeoefend.Hetlerenverlooptvoorhetgrootstegedeelteviahetschrift.Datisjammer,omdatimitatieinfeitedebasisisvanhetlerenvaneentaal.

Wijpleitenervooromjuistbijhettaalonderwijsaanvolwassenenimitatiemeerenvakerintezetten.Hoekun-nenwedatdoen?

Heel geschikt om te imiteren zijn riedels en liedjes, omdat daar het ritmische as-pect houvast geeft, en omdat er vaak om gelachen kan worden. Op het internet, onder meer op Youtube, zijn allerlei lied-jes te vinden, kinderliedjes, maar bijvoor-beeld ook liedjes uit musicals van annie mg Schmidt. gesproken dialogen zijn ook heel geschikt. Op eTV staan filmpjes over allerlei onderwerpen. meestal kunnen de dialogen op cd of dVd afgeluisterd wor-den, en nagesproken. dit kan als eerste stap in een spreekoefening gebruikt wor-den: een aantal malen afluisteren en na-zeggen, daarna zonder voorbeeld.

Mar

gree

t Ver

boog

Li

eske

Adè

r

Verstavaardigheid heb je nodig om makkelijker te begrijpen wat er gezegd wordt

9

Les

�74

dec

’��

Het gaat daarbij niet om perfectie, maar om verstaanbaarheid en begrijpelijkheid.Hieronder een voorbeeld van een taalrie-del over de wonderlijke gewoonte van nederlanders om iedereen en elkaar met de jarige te feliciteren.

taaLriedeL de Verjaardag.dag Kees, gefeliciteerd hè? nou buurvrouw, dank je wel.dag Kees, gefeliciteerd hè? nou buurvrouw, dank je wel.jij ook gefeliciteerd, els. ja dank je en jij ook.jij ook gefeliciteerd, els. ja dank je en jij ook.en jullie gefeliciteerd met je vader. dank je wel, dank je wel.en jullie gefeliciteerd met je vader. dank je wel, dank je wel.en u mevrouw, ook nog gefeliciteerd met uw zoon. ja en u met uw buurman natuurlijk!en u mevrouw, ook nog gefeliciteerd met uw zoon. ja en u met uw buurman natuurlijk!Iedereen taart? jaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa...!!!!

Uit: Zebra 3, Meulenhoff Educatief, Amsterdam, 1999Taalrebbel. Adèr, Thio en Verboog

VerstavaardigheidDetaalverstaaniseenbasisvoorwaar-deomhemtekunnenbegrijpen.Eennieuwetaalgeeftspecifiekeproblemendiehetverstaanmoeilijkermaken,zo-alsassimilatieenreductie.ErisinhetNederlandsveelverschiltussenge-schrevenengesprokentaal.Oppapier

staater‘wit’tussendewoorden,maaringesprokenNederlandswordendewoordenaanelkaarverbonden.Hetiserglastigomteonderscheidenwaarhetenewoordophoudtenhetvol-gendebegint.

KennisovereenaantalaspectenvangesprokenNederlandskunnenhelpenomenigreliëfindezegebondentaal-soepaantebrengen,zoalshetherken-nen van de zins- en woordaccenten.Maarookdeintonatieverschaftwaar-devolle informatie.De anderstalige isoverhetalgemeennietopdehoogtevandieaspectenindeeigentaal, laatstaan in het Nederlands. De docentkanhieroverinformatiegevenenhetlatenoefenen.

Wat moeten We VerteLLen oVer intonatie en accenten?• de woorden die de meeste informatie

geven, krijgen accent; de andere woor-den krijgen dat dan niet of minder.

• Woorden met accent klinken harder en hoger (of lager) en duren ook wat langer dan de woorden zonder accent. de laatste worden juist in een sneller tempo uitgesproken.

• door de afwisseling van woorden met en zonder accent, vooral ook door de tempoverschillen, ontstaat het specifie-ke nederlandse ritme.

• Ook de intonatie heeft betekenis en geeft informatie. een vraag kun je voor-al herkennen aan de stijgende intonatie. als iemand nog niet uitgesproken is, nog meer gaat vertellen, kun je dat ho-ren aan de continuerende intonatie:

het is nog niet klaar er komt nog meer, wacht nog even.

Verstaanbaar sprekenDeindevorigeparagraafbesprokenas-pectenwaarnaardecursistenmoetenlerenluisteren,moetenzeookkunnenlatenhoreninhuneigenspraak,omdeluisteraarsdejuisteinformatietegeven.Alsiemandmonotoonspreekt,zonderaccentenintonatie,wordthijmoeilijktevolgenenhakendeluisteraarsaf.Hetisookvermoeiendomteluisterennaarmensendiejuistteveelaccentengeven,zoalsteenthousiastedj’s.DeNederlan-derishaastigenlaatdatmerken.Dejuistevraagintonatieisbelangrijkomdateenvraagmetweinigofgeenvraagin-tonatienietalseenvraag,maaralseenopdrachtofbevelkanwordenopgevatendusergerniskanwekken.Hetisdusheelbelangrijkcursistenhiervanbewusttemakenenhetteoefenen!

Hetwoordaccentspeeltookeengroterolbijverstaanbaarspreken:alsdatnietopdegoedeplaatswordtge-maakt,verstaanweiemandslecht.Vooralomdathetvaakgebeurtincombinatiemetklinkersdieniethele-maalzuiverwordenuitgesproken:/warschouwen/klinktmeerals/be-schouwendanalswaarschuwen.vrien­dinklinktalsvriendeninplaatsvanalsvriendin.

Dehierbovengenoemde taalrie-Delszijngeschiktomdeuitspraakteoefenen,maarookdemeestemetho-denbevattentegenwoordiguitspraak-oefeningen.Dedocentmoetdecursis-tendiemoeilijkteverstaanzijn,hieropwijzen,enextralatenoefenen.Bruik-baaroefenmateriaalistevindeninVerstaanbaar sprekenenindeUit-spraaktrainer.

Les

�74

�0

dec

’��

Communicatief luisterenLuisterenismeerdanbegrijpenenverstaan,hetisookeenhouding,alertzijnopdesignalenvandegespreks-partner.Non-verbalesignalengevenookveelinformatieendaaromookhouvastvoorverstaanenbegrijpen.Beeld/filmpjesmetdialogenzijndaar-omeigenlijkprettigervoortaalleer-dersommeeteoefenendanaudio.

Luisterenvindtvoorhetovergrotedeelplaatsincommunicatievesitua-ties.Luisterenzonderinteractiedoenwenaarradioentv,naardebood-schappenuitdeluidsprekerophetsta-tionenbijtelefoonboodschappen.TochwordtindeNt2-lesluisterenveelzonderbeelderbijgeoefend.Vooreengrootdeelisdattenbehoe-vevanhetonderdeelluistervaardig-heidbijdeexamens,hetberuchtestruikelblok.Meteenfilmpjeerbijzouditonderdeelveelbeteraansluitenbijdewerkelijkheidvandealledaagsecommunicatie.

Weluisterenvoorhetovergrotedeelvanonzetijdnaargesprekkenendaniserveelextrainformatie:hou-ding,gebaren,mimiekenheelbe-langrijk:desprekerzietaanhetge-zichtvandeluisteraarofdebood-schapoverkomtenkandieherhalenofuitleggen.Alsdatontbreekt,zoalsbijtelefoneren,wordtdecommunica-tiemeteenveelmoeilijker.Vandaardatdemeestemensennietgraagtele-fonerenineentaaldiezenietgoedbeheersen.Datisdanookzekerietsdatindelesgeoefendmoetworden.

Ineengesprekkunjevragenomuitlegalsjeietsnietgoedhoort,ofnietverstaat,ofnietbegrijpt.Datkanookingespreksvormgeoefendwor-den,waarbijdecursistdeopdrachtheeftteinterrumperen:

VoorBeeLd Van een oefening

In tweetallen: de een leest een stuk tekst opzettelijk onduidelijk mompelend voor, de ander krijgt de opdracht te interrumperen met zinnen en vragen zoals: Wat zeg je/zegt u? Ik begrijp u niet, wilt u dat nog eens zeg-gen?

Tervoorbereidingvangesprekkenbuitenschool,zoalsCommunicatieveHandelingen(CH’s),ishetnietalleengoedomteoefenenwatjezelfwiltgaanzeggen,maarookomalvastteanticiperenopdeantwoordendiejekuntverwachten,opwatjegespreks-

partnereventueelzoukunnenzeggen.Ditisookheelbelangrijkbijhetvoor-bereidenvantelefoongesprekken.

VoorBeeLd Van een oefening

In tweetallen of een klein groepje:Op een kaartje staat kort een situatie be-schreven, bijvoorbeeld: je kind is ziek en kan vandaag niet naar school. je belt de school op om haar ziek te melden. be-spreek met elkaar wat je zelf zou kunnen zeggen en wat je mogelijk voor antwoor-den kunt verwachten. Speel het als een rollenspelletje. daarna in een grotere groep uitwisselen.

Nog een paar tipsVeeloefenen(metspreken)incom-municatievesituatiesisdebestema-nieromluisterenensprekentegelijkteoefenen.Taalriedelsentaalping-pongdoenwehetbestezonderboek!Ineengesprekhebjeookgeenboek,enookgeenwoordenboek.OokDic-toglosiseenidealewerkvormvoorhetoefenenvanluisterenenspreken:

hoe Werkt dictogLos?de docent leest een korte tekst* op het goede niveau tweemaal voor, in een nor-maal spreektempo, de cursisten noteren alle woorden die ze horen.In tweetallen of kleine groepjes gaan de studenten aan de hand van hun aanteke-ningen de tekst reconstrueren.daarna krijgen ze een kopie van de oor-spronkelijke tekst en vergelijken die met hun versie.Of: alle gemaakte versies worden gekopi-eerd en uitgedeeld, de groepjes vergelij-ken ze en bepalen wat de beste was.

nb * Het is erg belangrijk dat de aange-boden tekst op het goede niveau is: kies liefst iets uit een boek dat al gebruikt wordt.

Maarhetallerbelangrijkstevoorhetlerensprekenenluistereniszoveelmogelijkgelegenheidgevenaandeleerdersomteoefenen,zowelthuisalsindeles.Datbetekentvoorindelesveelspreekvaardigheidgeven,enwekelijkseenhalfuurtjeuittrekkenomelkaartevertellenhoeveelenhoevaakjebuitendelesNederlandsge-bruikthebt.Perslotvanrekeningisdatwaarhetallemaalvoordient,enwaarjehetmeestevanleert.

Margreet Verboog Lieske Adèr Correspondentie:lidia1@xs4all.nl

F.Kuiken,I.Vedder(2000),Dicto-glos, samenwerkenD leren in het tweeDe- en VreemDe-taalonDer-wijs.Coutinho,Bussum.

B.Bossers,F.Kuiken,A.Vermeer(red.)(2010),hanDboek neDer-lanDs als tweeDe taal in het Vol-wassenenonDerwijs.Coutinho,Bussum.

VitaOlijhoek,RuudStumpel(2009),Uitspraaktrainer in De les,Uit-spraakverbeteringvooranderstali-gen.Boom,Amsterdam.

K.Thio,M.Verboog(1999),Ver-staanbaar spreken,Eenhandlei-dinguitspraakonderwijsvoordo-centenNederlandsalstweedetaal.Coutinho,Muiderberg.

zebra deel3,Tekstboekencd(1999),MeulenhoffEducatief,

Amsterdam.YouTube,www.youtube.comETV,www.etv.J.Deen&C.vanVeen(1994),taal-

rieDels (nietmeerverkrijgbaar).