TKIVA I ORGANSKI SISTEM IČOVEKA

Doc. dr Snežana MarkovićInstitut za biologiju i ekologijuPrirodno-matematički fakultet

Univerzitet u Kragujevcu

LJUDSKO TELO

� Spontani postanak (živa sila koja oživljava neživu prirodu) – Aristotel� Panspermija – Ritcher i Arrhenijus (1901), Frensis Krik (1981); život u svemiru?� Hipoteza kontinuiteta – Oparin (1924) i Holdejn (1929) – hemijska→biološka

evolucija� Evolucija: matematička→fizička→hemijska→biološka→kulturna →duhovna� Starost svemira – 10-20x109 godina

� Starost sunčevog sistema – 4.6x109 godina � Najstarije stene – 3.8x109 godina� Najstariji fosili (eubakterije) – 3.5x109 godina� Eukarioti – biomarkeri od 2.7x109 godina i ćelijski – 1.9x109 godina� Metazoa – 545x106 godina� Vertebrati – 443x106 godina � Primati – 110 x106 godina � Čovek – 0.2x106 godina � Kultura - civilizacije

POSTANAK I ISTORIJA ŽIVOTA� Istorijski – kako izgleda ljudsko telo? � Ljudsko telo – tamna kutija do pre nekoliko vekova; Andreas Vesalijus (1514-1546)

objavio prve precizne ilustracije anatomije ljudskog tela� Savremeno telo – nega, higijena, dužina i kvalitet života; “sedeći” na čin života; izgled;

reproduktivnost� “Ranjivost” našeg tela u koegzistenciji sa prirodnim i sintetičkim preparatima� Savremene tehnike medicine i nauke omogućavaju “vi đenje” svih delova tela i njihovog

funkcionalnog stanja (X zraci, ultrazvuk, endoskopija, elektronski mikroskop, CT -kompjuterizovana tomografija (X zraci), NMR - nuklearna magnetna rezonanca (radio i magnetni talasi), PET – pozitrona emisiona tomografija (radioaktivne supstance))

LJUDSKO TELO

� Od DNK do funkcionalnih ćelija

� Diferencijacija ćelija –molekularni mehanizmi (75x1012 i 200 tipova ćelija u ljudskom organizmu)

� Tkiva → organi → organski sistemi → organizam

� Neke vrste ćelija� Vrste tkiva: epitelno,

vezivno, koštano, krv, mišićno i nervno tkivo

� Tkivni inženjering� Telesni organi: koža, srce,

pluća, zeludac, jetra, bubrezi, creva

� Sistemi organa: pokrovni, koštanomišićni, respiratorni, kardiovaskularni, limfati čni i imunološki, digestivni, urinarni, reproduktivni, endokrini, nervni

TKIVA - Tkiva su grupe ćelija koje obično imaju iste ili slične morfološke i funkcionalne odlike, ili grupe različitih ćelija koje se svojom građom i funkcijom međusobno dopunjavaju.Tkiva - epitelno, vezivno, koštano, krv, mišićno, nervno

� EPITELNO TKIVO (ET)� ET pokrivaju površinu tela, oblažu unutrašnje šupljine i čine osnovnu masu

žlezdanog tkiva� Uloge: zaštita, sekrecija, absorpcija, prijem specijalnih nadražaja� Distalna, proksimalna i bočne strane, bazalna membrana, mikrovili� Avaskularno tkivo� Neprekidno se obnavlja� 1. Zaštitni (pokrovni) epitel – višeslojni pločasti keratinizovani epitel (keratinocite,

melanocite)� 2. Absorpcioni epitel - enterocite� 3. Transportni epitel – epitel plućnih alveola� 4. Žlezdani epitel – sekretorne ćelije

VEZIVNO TKIVO (VT)

� VT – grupa tkiva koja povezuju epitel, mišiće i nervno tkivo u organe i organske sisteme, pružaju potporu i daju oblik organima i organskim sistemima

� VT od � ćelija (fiksne i lutajuće) – mezenhimska ćelija, fibroblaste, fibrociti, retikularne ćelije, makrofagi, mastociti, plazmociti, pigmentne vezivne ćelije

� vanćelijskog matriksa (osnovna supstanca i tkivna tečnost) � vlakna (kolagen, elastična, retikularna)

� Osnovna supstanca – tečna (krv), viskozna (hrskavičavo tkivo), mineralizovana (koštano tkivo)

� Regenerativna sposobnost VT� Embrionalna VT – mezenhimsko (u embrionu) i sluzno (u pupčanoj vrpci)� Adultna VT

� Omotač (kapsula) različitih organa, omotači žlezda; ispunjavaju prostor između organa - neformirana, formirana i elastična VT

� Masno (belo i mrko), retikularno VT (u kostnoj srži i limfn im organima) i krv� Potporna VT – hrskavica (potpora mekim tkivima, avaskularna; hijalna

hrskavica) i koštano VT

KOŠTANO TKIVO (KT)

� KT stvara skelet (kičma, lobanja, udovi, rebra) kao potpora telu i zaštita organa

� Osteoblaste � Osteocite � Osteoklaste � Joni Ca i P grade hidroksiapatit� Sunđerasto i kompaktno KT (osteon – Haverzov

sistem)� Periost, endost – donose hranu do Volkmanovih

kanala → Haverzovi kanali� Periost izvor oseogenih ćelija� Ljudske kosti se formiraju (1) intramembranskim

okoštavanjem od mezenhima, ili (2) endohondralnim okoštavanjem od hrskavice

KRV

� Tečno vezivno tkivo – plazma i krvni elementi (eritrociti, leukociti i trombociti)� Uloge krvi: transport (gasova, materija), termoregulacija, zaštitna, hemostaza� Eritrociti – transport gasova i materija� Leukociti - zaštita� Trombociti - hemostaza� Hematopoeza u kostnoj srži

MIŠI ĆNO TKIVO

� Miocite hemijsku energiju transformišu u mehanički rad� Prugasti (skeletni, visceralni i srčani) i glatki mišići� Citološki: poprečno-prugasti, srčani i glatki mišići� Elastičnost, nadražljivost i kontraktilnost

NERVNO TKIVO

� NT čini morfološku i funkcionalnu osnovu perifernog i centralnog nervnog sistema; prijem, prenos i obrada informacija i njihovo pretvaranje u određenu reakciju

� Receptori i primanje nadražaja� Nervne i potporne ćelije� Sinapse – električna, hemijska� Nadražljivost i konduktivnost (sprovodljivost) neurona� Neuron – perikarion, akson, dendriti; podela:

� Prema obliku: sferični, ovalni, piramidalni, zvezdasti, vretenasti, zrnasti, korpasti� Prema funkciji: senzorni (aferentni), motorni (eferentni) i interneuroni� Prema dužini aksona: Goldži tip I i Goldži tip II� Prema broju produžetaka: unipolarni, pseudounipolarni, bipolarni i multipolarni

� Neuroglija – potporne ćelije CNS i PNS� Astrociti – energetske ćelije, promet materije� Oligodendrociti – stvaraju mijelinski omotač oko aksona� Ependimociti – oblažu komore i kanale mozga i kičmene moždine� Mikroglije – moždani makrofag� Periferni gliociti – Švanove i satelitske ćelije

� Mijelizovana i nemijelizovna nervna vlakna

SISTEMI ORGANA

� Pokrovni – štiti telo od okolne sredine putem kože, dlaka i noktiju� Koštano-mišićni – osnova na kojoj je telo izgrađeno i omogućava kretanje� Respiratorni – disanjem snabdeva tkiva i ćelije kiseonikom i uklanja ugljen dioksid� Kardiovaskularni – putem krvi doprema do svih tkiva hranljive mater ije i kiseonik� Limfati čni i imunološki – štiti i čuva telo od infekcija i nekih karcinoma� Digestivni – snabdeva telo energijom putem varenja hrane i obrade hranljivih

materija; uklanja produkte razgradnje materija� Urinarni – stvara urin kojim se iz tela uklanjaju produkti raz gradnje i održava

hemijsku ravnotežu u telu� Endokrini – upravlja telom putem lu čenja hormona iz žlezda i tkiva� Reproduktivni – stvara nove organizme putem proizvodnje hormona,

spermatozoida i jajnih ćelija � Nervni – putem nervnih impulsa nadgleda telesne aktivnosti i upravlja njima

POKROVNI SISTEM - KOŽA� Koža je spoljašnji omotač našeg tela� Sluzokoža oblaže otvore ljudskog tela� Uloge kože:

� prva linija odbrane organizma od mogućih oštećenja (fizička, hemijska, mikroorganizmi)

� termoregulacija � Koža iz dva sloja

� Pokožica (epiderm) – od epitelnog tkiva; mrtve ćelije površinskog sloja; melanocite-melanin

� Krzno (derm) – gusto neformirano vezivno tkivo (kolagena vlakna, fibroblaste, makrofage), lojne žlezde, znojne žlezde, folikuli dlaka, nervi, krvni sudovi

� Izolacioni sloj – masne ćelije� Unutrašnje barijere – sluzokoža, treplje, sekreti� Obnavljanje ćelija kože – slojevi epiderma� Rast kose

� NEGA KOŽE� Održavanje higijene kože; adaptacija na temperaturne promene; pravilna ishrana� Povrede kože (ogrebotine, posekotine, opekotine, smrzavanje)