TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASİ AYLİK YAYIN ORGANI

KASIM 1978CİLT 22/SAYI

SIVI YAKITLARINDEPOLANMASI

SANAYİDE ISITMA VEKURUTMA "TEKSTİLSANAYİİNDE TATBİKATI

DÖVME ENDÜSTRİSİNDEKALİTE KONTROLUYGULAMALARI

PAZARLAMAARAŞTIRMASI

KAUTEDEÖNDER=

O Rutil tipi elektrodlan |

O Bazik tipi elektrodlan !

O Selülozik tipi elektrodlan |

O Asit tipi elektrodlan |

O Paslanmaz çelik elektrodlan 1

O Dökme demir (pik) i

elektrodlan f

O Çelik döküm elektrodlan 1

O Yüksek ısıya dayanıklı |

özel elektrodlan |

O Sert dolgu kaynak elektrodlan |

O Oluk açma ve 1

kesme elektrodlan |

O Yüksek randıman, 1

demir tozlu elektrodları §

O Derin nufusiyet elektrodlan |

O Tozaltı kaynağı için |

bakır kaplı elektrod ve tozları |

O COS kaynağı için i

bakır kaplı elektrodlan I=

O Suda sertleşen çelikler için |

özel elektrodlar |

O Havada sertleşen çelikler için |

özel elektrodlar |

O Yağda, sertleşen çelikler için |

özel elektrodlar i

EııiMmıiHiııııııımıııımiKiııımımııııııııiMiımiHmıııiHiıııımıııHiiHiıııııiMiıııııııım

BÖHLERKAYNAK ÇUBUKLARI.ELEKTRODLARI SAN.& TİC.A.Ş.Fabrika: Yakacık asfaltı. Kartal. İSTİrtibat Bürosu: Kurekçıler Cad No 23 Karaköy.lSTTel 53 45 53/53 42 83Jr\ 49 71 97 49 71 98

OERUKON156 çeşit kaynak elektrodu

veHer cins OERLİKON-FONTARGEN Alçak

Hararet Elektrod ve Kaynak ÇubuklarıTOZ ALTI Kaynağı için bakır kaplı Elektrodlar ve

TozlarıMIG/CO2 KAYNAĞI için bakır kaplı Elektrodlar

Kaynak TransformatörleriKaynak Redresörleri

Tam yalıtkan Kaynak PenseleriTam yalıtkan Havalı Karbon-Arkı Penseleri

Kaynak ihtisas ve Tekamül KurslarıEndüstriyel Röntgen servisi

Ultrasonik malzeme muayene servisiTeknik ServisleriTeknik Yayınları

ileSanayimizin

Mühendis,Teknisyen veKaynakçılarımızın

Hizmetindedir.

Kaynakçının Güven KaynağıOERL1KON KAYNAK ELEKTHODLARI VF SANA'

, Kartsi Asfaltı - KARTAL / İSTANBULİ Tet1

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI AYLIK YAYIN ORGANI

KASIM 1978CİLT 22/SAYI

M Ü H E N D İ S V E M A K I N AMakina Mühendisleri Odası Adına Sahibi

Fevzi ŞOLT

MAK-DOK Makina Mühendisleri OdasıBasım -Yayın-Araştırma-Dokümantasyonve Danışma Merkezi tarafından çıkarıl ir

SorumluYazı İsleri M d . : Gündüz GÖZEN

Dergi Yayın KomisyonuYüksel DEMİREKLER - Haluk TECER

adres: MÜHENDİSVEMAKİNADERGİSİSümer S. 32/2 Ankara tel : 3011 65(3 hat)

Dizgi,tertip : Kelaynak Y.ve MatbaasıG.Mustafa Kemal B.32C Ank. 29 35 06

Baskı :Daily NewsMatbaası Ank. 136574

Sayısı : 10 TL / Yıllık Abone : I00TL

İÇİNDEKİLERSIVI YAKITLARIN DEPOLANMASIFuat Kutsal

SANAYİ'DE ISITMA VE KURUTMA"TEKSTİL SANAYİİNDE TATBİKATI"Doç. Dr. Bayram Yüksel

DÖVME ENDÜSTRİSİNDE KALİTEKONTROL UYGULAMALARIAhmet Aran

PAZARLAMA ARAŞTIRMASIDr. Müh. Ender Şenkal

19

26

31

ABONE ŞARTLARI YAZI KABUL ŞARTLARI

Sayısı: 10.- TL. (Yurtdışı: Single copy $ 1.00)Yıllık Abone (12 sayı) 100.- TL.Üyelerimize (fazla sayı), Makina Mühendisliği öğrenimiyapan öğrencilere:Beher sayı :.7,50.-TL.Yıllık Abone : (12 sayı) 75.- TL. dır.

Dergide Teknik, Ekonomik ve sosyal yazılar yayınlanır.Gönderilen yazılar, yayınlansın veya yayınlanmasın, ya-zarına geri verilmez. Yazılardaki düşünce, kanaat ve bun-lardan doğacak sorumluluk yazarına ait olup, dergiyitemsil etmezler. Çeviriden doğacak her türlü sorumlulukçevirene aittir.

Gönderilecek yazılar, yazının özetiyle birlikte daktilo ileiki nüsha yazılmalı ve filmi alınacak şekiller parlak kâğıt-ta net ve temiz olmalıdır. Ayrıca, yazarın kısa özgeç-mişini ve yazışma adresini de göndermesi gereklidir.Bu şartlara uymayan yazılar gerekli düzeltmeler içinyazı sahibine iade edilir.

Dergimizdeki yazılar kaynak gösterilmek suretiyle ikti-bas edilebilir.

REKLAM TARİFESİ VE ŞARTLARI î—^

Ön İç Kapak 5000 TL.

Ön İç Kapak Karşısı 5000 TL."İçindekiler" Sahifesi Karşısı 4500 TL.Metin Sahifeleri Sonu Karşısı 4500 TL.Arka İç Kapak Karşısı 4000 TL.Arka İç Kapak 4500 TL.Arka Kapak 6000 TL.İç Sahifeler 3500 TL.

1 — Bir yılda en az 12 reklâm vereceğini peşinen taahhüt eden firmalara %10 süreklilik indirimiyapılır. Bu tenzilat kapsamına; Ön İç Kapak, Ön İç Kapak Karşısı, "İçindekiler SahifesiKarşısı, Metin Sahifeleri Sonu Karşısı, Arka İç Kapak Karşısı, Arka İç Kapak ve Arka Ka-pak'ta yayınlanan reklâmlar girmez.Reklamları bir sonraki yılda 12'ye tamamlanan firmalar, o yıl için geçerli olacak yeni reklâmtarifesini de kabullenmiş olurlar.

2 - Peşinen taahhütte bulunup, herhangi bir nedenle reklâmlarını 12'ye tamamlamayan firmadan,daha önce kendilerine uygulanmış bulunan %10 süreklilik tenzilâtı tutarları tahsil edilir.

3- Dergimize aracılık ile reklâm temin eden acentalara %15 acenta komisyonu verilir. Bununharicinde yıllık (12 sayı) reklâmlara tanınan süreklilik indirimi uygulanmaz.

4 — Renkli yayınlanan reklâmlardan her renk için 1.500.— TL. renk farkı alınır.5 - Daha önce reklâmları yayınlanmış olup, hesaplarında borç bakiyesi bulunan firmaların yeni

bir angajmana girmek istemeleri halinde, bu borçlarını tamamen tasfiye etmeleri gerekmekte-dir.

6 — Yayınlanması istenen reklâm filminin firmaca yaptırılarak gönderilmesi gerekmekte olup;eskiz veya tertip halinde reklâm kabul edilmez.

7 - Reklâm filmlerinin azami boyudan tam sahife 17x27 cm. olmalıdır. Bu ölçülerden büyük veyaküçük reklâmlar yayınlanmaz.

8 — Reklâm yayını için son müracaat tarihi, reklamın yayınlanacağı aydan bir evvelki ayın 10'unakadardır. Bu tarihten sonra gönderilen reklâmlar baskı durumu müsait olduğu takdirde yayın-lanır.

9 - Devamlı yayınlanan reklâmlarda yapılacak herhangi bir değişiklik için, değişik reklamın çıka-cağı aydan bir evvelki ayın 10'una kadar, durumun yazılı olarak bildirilmesi ve yeni filmingönderilmesi gerekir. Aksi halde eski reklâmın yayınma devam edilir.

10 - Devamlı yayınlanan reklâm filmleri eskidiğinde, reklâm veren firmadan yenisi istenir. Firmacayenisi gönderilmediği takdirde, aynı film dergimizce yaptırılarak masraf fatura edilir.

1 1 - Hatalı hazırlanarak gönderilen filmlerden dergimiz sorumlu değildir.12 — Yukarda belirtilen hususların uygulama ve bunlardan doğacak anlaşmazlıkların çözümleme

yeri Ankara'dır.

Dergiye reklâm verenler yukarıda yazılı hususları kabul etmiş sayılır.

SIVI YAKITLARINDEPOLANMASIFuat Kutsal

SIVI YAKITLARIN DEPOLANMASI(Yapım, Montaj ve Proje Kuralları)

I. GENEL

Çevre kirlenmesi güncel sorunlar arasına girmiş bulun-maktadır. Teknik ve teknolojinin ilerlemesi i le, herÜlkede olduğu gibi, gelişmekte olan ülkemizdede pet-rol ürünü sıvı yakıtlara olan gereksinme artmaktadır.Kıvanç verici bu durumun birlikte getirdiği bazıolumsuz -çevre kirlenmesi yönünden- etkileri vardır.Bu olumsuz etkilerin gelecekte büyük zarar verebi-lecek boyutlara ulaşmadan önlenmesi gerekmektedir.Kirlenme denilince öncelikle yakıtların yanmasın-dan oluşan gaz ve küllerin göz ve burunla algılanan"Hava kir l i l iği" olarak nitelenen etkileri akla gel-mektedir. Ve bu etkiler bUyUk şehirlerde oturanyurttaşlarımız tarafından kolayca görülüp saptandı-ğından, bütün yayın araç ve gereçleriyle çarpıcı birdüzeyde herkese anlatılmak istenilmektedir.

Benim burada sözünü edeceğim çevre kirlenmesi et-kisi hemencecik görülmeyen, fakat yer altı ve yerüstü sularının tarımsal, hayvansal ve su ürünleri yö-nünden kullanılamaz duruma getirilmesi ile i lgil idir.Suları kirleten sıvılar denilince" suyun fiziksel,kimyasal veya biyolojik yapısını olumsuz yönde et-kileyip bozan sıvılar" anlaşılır. Bu sıvılar şunlardır:

- Ham petrol, benzin, mazot, gazyağı, sıvı yakıt-lar ve katran. (Akışkanlığı +50°C'da 100 cst'denbüyük olan sıvı yakıtlar ve makina yağlama yağlarıkapsam dışıdır.)

- Asitler, alkaliler, tuz çözeltileri ve organik sıvımaddelerdir. Yer altı ve yer üstü sularının kirlendik-ten sonra, hava kirliliğinde olduğu gibi havanın ya-ğış, nem ve esinti durumuna bağh olarak yenidenkendi kendini temizleme olasılığı yoktur. Bu kirlen-me kimyasal bir kirlenme olup, kalıcı niteliktedir.Yer altı ve yer üstü sularının kirlenmesini önlemek,kirletici sıvıların güvenceli bir şekilde depolanma-sıyla gerçekleşir. Kirliliğe yol açan en büyük etke-nin günümüzde en çok kullanılan petrol ürünleri o l -duğuna göre, bu yazımda bunların depolanma konu-sunu İnceleyeceğim.

2. SIVI YAKITLARIN DEPOLANMASI

2.1. YURDUMUZDA GEÇERLİ SIVI YAKITDEPOLARININ YAPIM VE MONTAJKURALLARI

Yurdumuzdaki sıvı yakıt depolarının yapım ve mon-taji ile i lgil i kuralları incelersek: Yakıt tankları-nın yapımı ile i lgil i olarak "TS458-Bina içi yakıtyağı tankı standardı" ile "TS 712-Bina dışı yakıt ya-ğı tankı standardı'nın olduğunu görürüz.

Yakıt tanklarının montajları ile ilgili olarakta "Ba-yındırlık Bakanlığı Yapı İşierİ Makina Tesisat GenelŞartnamesi" ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı-nın "Hava Kirliliğinin Azaltılması Yönetmeliği" bu-lunduğunu görürüz.

Yakıt tanklarının ölçü, malzeme tür ve et kalınlık-ları standardlarda belirlenmişlerdir. Tankın dış yü-zeyinin paslanmaya karşı yeterince korunmasınınyağlı boyayla sağlanması istenilmektedir. Bu iki katsülyen ve iki kat yağlıboyadır. Yer altına konulanyakıt tanklarının toprağa gömülü kısımları asfalt em-üsyon gibi koruyucu bir madde ile iyice kaplanmalı-dır denilmektedir.

Yapımı bitirilen tankın yerine montajı, geçerli ku-rallara göre aşağıdaki gibi yapılmaktadır.

Sıcak su, buhar ve benzeri ileten borular ana ya-kıt tankına 2 metreden daha çok yaklaşmamalıdır.Yakıt tankının konulduğu kapalı hacimlerin duvarve tavanları yangına karşı koruyucu bir kaplamaylakaplanması önerilir. Kazan dairesine 2000 litredençok yakıt depolanılamaz. Yakıt tankının bulunduğuhacimle, kazanın bulunduğu hacim yangına dayanık-Iir bir kapıyla ayrılmış olmalıdır. Depodan sızacaksıvı yakıtın zemin sularına, kanalizasyona karışma-ması bina dışına veya öbür hacimlere geçmemesi içingereken önlemler alınmalıdır. Havalık boruları tan-kın üst kenarından çıkıp sürekli yükselerek, tankındoldurma ağzı düzeyinde 2,5 metre yükseklikte vebir deve boynu ile son bulmalıdır. Doldurma borusu-nun ağzı tankın konulduğu binanın dışında olmalı vevidalı', contalı bir kapakla kapatılmalıdır. Ana ya-kıt tankındaki sıvı yakıt düzeyi bir gösterge ile izle-nebilmelidir. Yakıt doldurma yerinde tankın dolduğu-nu belirtecek önlemler alınmalıdır. Camdan yakıt dü-zeyi göstergesi kullanılan yerlerde, bunun kırılmama-sı için önlemler alınmalıdır. Taşma ve havalık borusudışında kalan ve tanktan yakıtı akıtan boruların va-naları kolay erişilebilen yerde olmalıdır. Ana yakıttankından yüksekte olan günlük yakıt tanklarındataşma borusu ana yakıt tankına bağlanmalı, alçaktaolan günlük yakıt tanklarında taşmaya karşı önlemleralınmalıdır.

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262

Toprağa gömülen yakıt tanklarında, yakıtın üsttenalındığı koşullarda yakıtın tanktan alınabileceği de-neyle gösterilmelidir. Yakıtın tanktan yandan emil-digi yerlerde, ısıtıcı ve vanaların bakım ve onarım-ları fçin gerekli önlemler alınmalıdır. Toprağa gö-mülen yakıt tanklarında yeraltı suları etkisiyle yüz-me olmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Top-rağa gömülen yakıt tanklarında oluşabilecek sızıntıve taşmaların kanalizasyona, yeraltı sularına karış-mamasını ve çevredeki yapılara girmesini önleyiciönlemleri kapsayan bir raporun ve yakıt tankının ko-numunu gösteren detay resimler onandıktan sonrauygulamaya geçilmelidir.

Bizim yurdumuzda Yakıt tanklarının yapım ve mon-tajı için uygulanan kuralları gördükten sonra birdeöbür ülkelerdeki kuralları görelim.

3. YURDUMUZDA OLMASI GEREKLİ SIVIYAKITLARIN DEPOLANMASI İLE İLGİLİKURALLAR

3. I. YAKIT TANKLARININ YAPIM KURALLARI

Yakıt tankalarının yapım kuralları, bu tankların ko-num yerlerine göre:- Yer üstü yakıt tankları- Yer altı yakıt tanklarıolarak iki bölüme ayrılırlar.

Yer altına konulan yakıt tanklarıda ayrıca iki bölü-me ayrılırlar;- Yer altı suları korunan yörelerdeki yakıt tankları- Yeraltı suları korunmayan yörelerdeki yakıttanklarıBurada yer altı sularının korunduğu yöre denilinceiçme sularının alındığı yer altı kuyuları ile su topla-ma gölet ve barajları ile göl ve deniz kıyıları aklagelmelidir. Bu yöredeki su kıyılarına paralel bir a-lan içerisine yer altı tanklarının konulması yasaklan-mıştır. Yer altı suları korunan yörelerin kıyıya yakınkesimi dışında kalan yerlerde yer altı tanklarının ko-nulmasına izin verilmekle beraber, bu tankların içer-diği yakıt en çok 40 000 litre olabilmektedir.

Yer üstü tanklarıyla i lgi l i Alman Normları sırasıylaDİN 6616, DİN 6618, DİN 6620, DİN 6622, DİN6623, DİN 6624 ve DİN 6625 dir.

Bir bölümü yer altında ve bir bölümü yerüstünde ka-lan tanklarla i lgil i Alman Normları DİN 6617 veDİN 6618 dir.

Yer altına konulacak tanklarla i lgi l i Alman Normla-rı DİN 6608 Batt I, ve DİN 6608 Blatt 2 dir.

Yukardaki DIN-Normlarına göre yapılan yakıt tank-larında malzeme olarak U St 37-2 ve R St 37-1 se-

çilmektedir. Kullanılan malzemelerin et kalınlıkla-rıda yakıt tankının büyüklüğüne bağlı olarak şöyle-dir: 620 litreye kadar olanlarda 1,25 mm, 3500 l i t -reye kadar olanlarda 3,0 mm ve 3500 litreden büyükolanlarda 5,0 mm dir.

Yakıt tanklarının ölçü ve et kalınlıkları bizim TürkStandardlarına uymaktadır. Bunun dışındaki ayrıca-lıklar aşağıda açıklanmaktadır:

- Yeraltı suları korunmayan bölgelerdeki yeralt ı-na gömülecek yakıt tanklarının dış yüzeyleri öncetemizlenir, astarboyayla boyanır ve boyanın üzeriizole edilir. İzole maddesi su geçirmez, çeliğe za-rar vermez, toprağın zararlı etkilerine dayanıklı veyapım yerinden tankın konulacağı yere kadar taşın-ması sırasında ısısal etkenlere karşı dayanıklı olma-lıdır. Bu izolasyonun durumu 14 000 voltluk biryüksek gerilim kontrol aygıtıyla kontrol edilmelidir.

- Yer altı suları korunan bölgelerde kullanılacakyakıt tanklarının dış yüzeylerinin yukardaki gibiizole edilmesi dışında, ayrıca yakıt tankının "ÇİFTCİDARLI" yapılması zorunludur.

Yukardaki açıklamalarda görüldüğü gibi yer altınakonulacak tankların dış yüzeylerinin korozyona kar-şı izole edilmesi gerekmektedir. Bu izolasyon üçkat bitum ve iki kat bitümlü cam tülünden oluşmak-tadır. Ayrıca bu izolasyonun dış yüzeyine alçı sütüy-le sert bir kabuk yapılmaktadır. Yapılan izolasyonunsu geçirmezliği 14 000 voltluk gerilim verilerekkontrol edilmektedir. Ayrıca yer altı suları korunanyörelerde çift cidarlı tankların kullanılması zorunlu-luğu vardır.

3.2. YAKIT TANKLARININ MONTAJ KURALLARI .

3.2.1. YAKIT TANKLARININ KONULACAĞIYERLERİN ÖZELLİKLERİ

- Sıvı yakıtların yaya ve motorlu araçların geçtiğigeçitlere, merdiven boşluklarına, ev ve apartmangirişlerine, ev, hastahane, büro ve benzeri yapıla-rın çatı aralarına, çalışılan ve laboratuvar gibi ha-cimlerin içerisine depolanması yasaktır.

- İçme sularının alındığı, su kaynaklarının bulundu-ğu sahalara ve akarsu ve durgun suların kıyılarına sı-vı yakıtların depolanması yasaktır.

- Kapalı bir hacimde 50 000 litreye kadar akaryakıtdepolanabilir. Bu hacmin ypnmayan bir maddedenyapılmış olması, kapıları ateşe dayanıklı ve kendi-kendine kapanır türde olmalıdır. Ayrıca bu hacminhavalandırılması ve elektrikle aydınlatılması zorun-ludur. Kazan dairesi içerisinde 5 000 litreye kadarakaryakıt depolanabilir, deponun en az kazandan2.0 metre uzakta olması zorunludur.

MÜHENDİS VE MAKİNA/Cüt 22 Sayı 262

İçerisinde 10 000 litreden çok akaryakıt depolananhacimlerde DİN 14406 Klas-B tipinde, elle yangınsöndürme aygıtı bulunmalı ve bunun dolgu ağırlığı6 Kg dan az olmamalıdır. 300 litreden çok akarya-kıt depolanan hacimlerde, depolanan yakıtı alacakkadar bir yağ toplama çukuru olmalı veya depolamahacmi bir eşikle bu görevi yapacak şekle getirilme-lidir. Depo hacminin taban ve duvarları eşik yük-sekliğine kadar şapla sıvanmalıdır. Tankların ko-nulduğu hacimlerde tankla duvar arasında çepeçev-re en az 40 cm bir boşluk, tankla döşeme arasındaen az 10 cm bir boşluk, üstte tanka giriş deliği iletavan arasında en az 60 cm bir boşluk bulunmalıdır.

- Açıkta yer üstüne konulan tanklarda 1000 litredençok akaryakıt depolanması durumunda, tankın depo-lanan yakıtı alabilecek bir güvence havuzu içerisi-ne konulma zorunluluğu vardır. Havuz yapılmadığıdurumlarda "çift cidarlı tank" kullanma ve sızdırma-yı gözle gösterebilecek bir güvence aygıtı ile dona-tılma zorunluluğu vardır. Bu tankların ahşap çatılıbinalardan en az 5.0 metre, yanmayan maddedenyapılan yapılardan en az 3.0 metre ve konulduğu ar-sanın komşu sınırından en az 1.0 metre uzak olmasızorunludur. Tankların konulduğu sahadan taşıtlarıngeçmesi yasaktır. Açıkta yer üstüne konulan tank-larda hacim sınırlanması olmamakla beraber yer altısuları koruyan yörelerde tekbir tankın hacmi 100 000litreden bUyük olamaz.

- Yer altına konulan tanklar biribirinden en az 40cm uzak, konulduğu arsa sınırından ve belediye suşebekesi borusundan en az 1.0 metre uzak olmalıdır.Tankın Üzerinden taşıt geçmeyen yerlerde tank üze-rinde en az 30 cm kalınlıkta bir toprak örtüsü bulun-malıdır. Yer altı sularının korunduğu yörelerde40 000 litreden büyük tank konulması yasaktır.

Yer altına konulacak tanklar çift cidarlı olarak ya-pılırlar ve bunlara hem gözle ve hemde kulakla a l-gılanan "Sızma haber güvence aygıtı" konulmalıdır.Yer altına çift cidarlı tank yerine, tek cidarlı tankkonulan yerlerde, tek cidarlı tankı yer altında birbeton havuz içerisine koymak gerekir. Ayrıca tank-tan bu havuza bir sızdırma veya dışardan tank havu-zuna bir su sızması olduğunda, bu durumu göz ve ku-lakla algılayacak bir güvence düzeni konulması ge-rekir.

3.3.2. TANK DONANIMI

Tanklarda emiş, geri dönüş, doldurma ve havalan-dırma borularının bulundurulması zorunludur. Ayrıcaher tankın içerisindeki dolgu miktarını gösteren birgöstergesi bulunmalıdır. Bunun dışında tanklarındoldurma sırasında tank hacminin en çok %95 i dol-duktan sonra taşmayı önleyici bîr güvence düzenininbulunması zorunludur. Yakıt tankının bir havalık bo-

rusu bulunmalı ve bu havalık borusu tankın en üstkısmından çıkmalı ve yükselerek son bulmalıdır. Ha-vai ik borusu bulunduğu yerin döşeme düzeyinden2.50 metre yüksekte ve tankın doldurma ağzı üst dü-zeyinden en az 0.50 metre yüksekte son bulmalıdır.Havalık borusu üzerinde kapama organı bulunmamalı,malzemesi ateşe dayanıklı olmalı, akaryakıttan etki-lenmemeli ve kırılgan olmamalıdır.

- Tankların havalık boruları DİN 4755 e göre aşağı-daki ölçülerde olmalıdır.

Doldurma borusuçapı 0 mm

50

80

Havalandırma borusunun tankınmuayene basıncına göre iç çap-ları 0 mm

2 atü muayenebasıncı uygu-lanan tanklar-da

25

40

Statik işletmebasıncının 2katı muayenebasıncı uygu-lanan tank-larda

40

50

- Tankın emiş va dönüş borusunun tanka bağlanmasıya tank üzerindeki adam girme deliği kapağı veyatank üzerine konulacak bir flanşla yapılmalıdır.DİN 6616, DİN 6617-B ve DİN 6618 de görülen bo-ru bağlama ağzı olan tanklar yukardaki kuralın d ı-şında bırakılmıştır. Emiş borusunun tanka bağlandı-ğı yere bir vana konulmalıdır. Böylece boruda olu-şabilecek sızmalarda yakıt akışı önlenilir.

- Yapıların içerisine konulan yakıt tanklarının dol-durma borularının ağızları DİN 4755 e göre binanındışında bulunmalıdır. Doldurma borusu tanktan ençok 30 metre uzak olabilir. Doldurma borusunun ağ-zında yabancıların açamıyacağı şekilde güvencelibir kapak bulunmalıdır. Yakıtın taşmasını önlemekiçin doldurma borusu tanka doğru alçalan bir meyil-le döşenmelidir.

DİN 6620 ye göre yapılan tanklarda muayene basın-cı düşük olduğundan tankın doldurma borusu en çoktankın alt tabanından 3.50 metre yüksek olabilir.Ve bu tanklardan birçoğu alttan biribirine bağlı ba-tarya şeklinde konulan yerlerde, doldurma borusutdhkın üst kanarından en az 0.30 metre yüksekte so-nuçlanmalıdır. DİN 6625 e göre yapılan pirizmatiktanklarda doldurma borusu tank yüksekliğinin 2,3katından daha yüksekte sonuçlanmamalıdır.

- Tankın boru tesisatı sızdırmaya karşı güvenceli o l -malıdır. Tankta boru tesisatı olarak emme, geri dö-

MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

nü§ ve havaiık borusu vardır. Yer üstü olarak döşe-nen borular iyi bir şekilde gözle kontrol edilebile-cek durumda olmalıdır. Bu şekilde yer üstüne döşe-nen boruların ayrıca korozyon ve mekanik zararlarakarjı korunmuş olması gerekir.

Yer altına döşenen borular öyle yapılmalı k i , koroz-yon etkisiyle yakıt sızdırmamalı veya ö,yle korunmuşolmalı ki sızdırır duruma gelen borudan sıvı»yakıtka-çak yapmamalıdır. Bunun anlamı borular ikinci birkoruyucu boru içerisine konulurlar ve her iki boru a-rasındaki boşluk" vakum yöntemi ile çalışan bir kont-rol aygıtı"na bağlanırlar. Borulardan birisi hasarla-nırsa bu aygıt yardımıyla göz ve kulakla algılananbir alarm verilir. Ayrıca bu borular korozyona karşıyapılan izolasyonun dışında birde korozyona karşıkatodik olarakta korunmuşlardır.

4. YAPILMIŞ OLAN TANK TESİSLERİNDEALINMASI GEREKLİ ÖNLEMLER

Şu anadek yapılmış ve yapılmakta olan yer altı veyer üstü tank tesislerinin yeraltı sularını kirletmesihangi önlemlerle önlenilebilinir bunu görelim. Tekcidar! ı olarak günUmUzedek yapı I agel en tank tesis-lerinin sızdırır duruma geldiklerini otomatik olarakönleyici veya haber verici bir dUzenle donatılmasıgerekmektedir. Bu donanım "Beton havuz ve sızdır-mayı gösteren aygıt", "Plastik iç tank ve sızdırmayıgösteren aygıt "veya " Tank ve sızdırmayı gösterenvakum aygıtı" dır. Tankın iç kısmına sonradan konu-lacak bu plastik iç tank, tesis edilmiş olan eski tan-kın iç yüzeyini korozyona karşıda koruyacaktır. Ve-ya yalnız bir vakum aygıtıyla tank ve tank tesisatın-daki sızdırma kontrol edilebilecektir.

Bizim yurdumuzdada yeraltı sularımızı korumak isti-yorsak en kısa sürede dışı tam izolasyonlu çift cidar-lı tankların yapımına başlamamız gerekmektedir.Ayrıca şimdiyedek yapılmış olan tesisleride yukarıdaanlatıldığı biçimde plastik iç tank ve sızdırmayı gös-teren veya özel bir vakum aygıtıyla donatmalıyız.Eski tank tesislerinin donatılması için verilecek süreiçin, bir fikir vermesi yönünden Batı Al manyadakiuygulanan süreleri aşağıda örnek olarak vermek isti-yorum.

15 yıldan daha eski tank tesislerinin yeni donanımı2 yıl içerisinde12 yıldan daha eski tank tesislerinin yeni donanımı3 ysl içerisinde6 yıldan daha eski tank tesislerinin yeni donanımı4 yıl içerisinde3 yıldan daha eski tank tesislerinin yeni donanımı5 yıl içerisindeBunun dışında kalan yakın zamanda yapılmış tank te-sislerinin yeni donanımları 6 yıl içerisinde tamamlan-malıdır.

8

Eskiden tek cidarlı olarak yer altına konulan tankla-rın Türkiyemizde dış yüzeylerinin Almanya'da olduğugibi korozyona karşı 14 000 voltluk bir gerilime da-yanacak biçimde izole edilmedikleride göz önUnealınmalıdır. Bu nedenlerle tank tesislerinin dış yü-zeylerinin korozyona karşı korunmasını belkide ay-rıca bir "Katodik koruma" ile yapmak gerekecektir.

•5. TANK TESİSLERİ İÇİN ÖNGÖRÜLENKONTROL LAR

Ülkemizde yapılmış tank tesislerinin sürekli bir ka-yıt ve kontrol zorunluğu olmamakla beraber Alman-ların kontrol sürelerini bilmekte yarar vardır.

Toplam hacmi 40 000 litreden büyük olan bütün yerUstu tank tesisleri ile yer altı sularının korunduğuyörelere konulan bütün yakıt tankları işletmeye alın-madan önce ve bu tesislerde yapılan önemli tamir vedeğişikliklerden sonra muayene edilmeleri yasa gere-ğidir. Ayrıca 2 yıldan uzun bir süre çalıştırılmayantank tesisleri yeniden işletilecekleri zaman önce mu-ayene edilirler. Bunun dışında yeraltı suları korunanyörelerdeki yer altı tank tesisleri her 5 yılda bir,bunların dışında kalan tank tesisleri her 5 yılda birmuayene edilirler. Bu muayeneler tank tesislerininboru donanımı ile birlikte bUtUn tesisi kapsamaktadır.

Yer üstü tank tesislerinin muayenelerinde yetkili b i -lirkişi tankın taşma gUvence düzeninin ön görUİengörevi yapıp yapmadığını kontrol eder. Yer altı tank-larının muayenelerinde tankın dış izolasyonununkontrolü, tankın yerine konulması işinin tekniğineuygun yapılmasının sağlanması, tankın ençok %80hacmi doldurulmuş durumda bilirkişi gözetiminde A-zot gazıyla basınç deneyinin yapılması gerekir, ö n -ceden yapılan tek cidarlı tanklarda 5 yıldan eskitankların muayenelerinde ayrıca basınç kontrolü ya-pılmadan önce, tankın içerisi temizlettirilerek, tankiç yüzeyinde korozyon hasarıolup olmadığı kontroledilir. Yukardaki açıklamalardan görüleceği gibiDevlet akaryakıt tanklarının yer altı ve yer üstü su-larının kirlenmemesi için zorunlu önlemleri almıştır.

6. TANK TESİSLERİNİN PROJELENDİRİLMESİ

Şu ana dek yapılan açıklamaların ışığında tank te-sislerinin projelendirilmesini görelim. Montajı yapı-lacak tankların tanıtma etiketlerinin tank üzerindebulunması zorunludur. Tankın konum yeri ayırd edil-meksizin etiket tankın adam girme kapakları üzerinekonulmalı ve bu etiket üzerinde şu bilgiler bulunma-lıdır."Yapımcı firmanın adı: ,

Tank hacmi: /Yapım tarihi: /Test tarihi: /Test basıncı: /Yapım standard Numarası: "

MÜHENDİS VE MAKİNA Ciit 22 Sayı 262

6 . 1 . BİNA İÇİ TANK TESİSLERİ

Bina içi yakıt tankı tesislerinin başlıca özellikleri:

- Kazan dairesi içerisinde 5000 litreye kadar yakıtdepolanabilir. Bu depo kazan ve ısı geçiren tesisat-lardan en az 2.0 metre uzaklıkta olmalıdır.

- Isı santralı içerisinde özel kapalı bir hacimde50 000 litreye kadar yakıt depolanabilir. Buradakidepolama hacmi bUtUn yakıtı alabilecek bir havuzşeklinde olmalı, kapılar taşan yakıtın tamamını ala-bilecek bir eşikle donatılmalıdır. Eşik üst yüzeyinekadar döjeme ve duvarlar şapla kaplanmalıdır. Tan-kın bulunduğu hacimde tankla duvar arasında en az40 cm, tankla döşeme arasında en az 10 cm ve tan-

kın üstten içerisine giriş, kapağı ile tavan

en az 60 cm bir boşluk bulunmalıdır.

6 . 2 . YER ALTI TANK TESİSLERİ

Yer altı tankları konuldukları yerlerdeki bina temel-lerinden ve jehir içme suyu borularından en az 1.0metre uzakta olmalıdır. Tanklar taşıt araçlarınıngeçtiği yerlere konulmamalıdır. Tankların biribirin-den uzaklığı en az 40 cm olmalıdır. Yer altına ko-nulan tek bir tankın hacmi 100 000 litreden büyükolamaz. Yer altı sularının korunduğu yörelerde yeraltında 40 000 litreden çok yakıt depolanamaz.Aşağıda bu konuları içeren proje örnekleri verilmiş-tir.

Taşımahalkası

3500 1

TS 7 ) 2 / 1DİN

6608

Dom.

t Takviye çemberi

10 m. hacimli bir tankın gösterilişi.

Hacim,m? min

Dış çap di

Toplam uzunkj< L mak

Baş kısım yükseklimi hSac .kalınlığı sı min.Dom iç çapıTakviye çemberi adedi.

Tasıma halkası adediAğırhk(i zolasyonsuz)

kq-

I

ı ooo1S10

180

265

3

1250

2740

220

S25

S 7 ıo (13) 16

1600

2820 3740

_ .. _

soo

1

700 885

5350J6960260

-

1200 1500

8570

1800

20 25 30

2000

5960 8540 10120

3206

40

8800

6

Olçüle

50

2500

10800

4007

ı

2300 2750 3300

2

4200 5100

60

12800

6100

r m

80 100

2900

12750 15950

450g

2

9000 11000

Parantez içindeki büyüklükler zorunluk olmadıkça kullanılmamalıdır.

ŞEKİL I. YAKIT YAĞI TANKI. YATAY SİLİNDİRİ* YERALTI TİPİ (BİNA DIŞI)

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262

TS 7 1 2 / 2

Taşımahalkası

3500

Biçim . B , T e m i z l e m e de l ik l i

Diğer hususlar ve olcu.ter Biçim A dakUgibi.

Temizleme deliği

Biçim A yatay silindirik bir yerüstü 10 m. lük tankın gösterilişiTank A10 TS 712/2 3

Biçim B yatay s'ılindrik bir yerüstü 10 m. lük tankın gösterilişiTank B 10TS 7 ) 2 / 2 - Boyun 500

Hacim.m3 min.

Dış çap d 1

Toplam uzunluk 1 mak.Baş kısım yüksekliği hSac kalınttcjı sı min.

Dom1 un iç çapı

Temizleme deliği iç çapı

Tasıma halkası adediaı -bı

Ağırlık Biçim AKg Biçim B

5 7 10 (13) 16

1600

2820 3740 5350

2606960 |8570

5

500

1

20 25 30

2000

6360 8540|l0120

3206

Föy.3 b ye

40 50 60

2500

8800 10800 12800

4007

600

bakınız.

80 100

2900

I275O|1595O

4509

21200

350740790

930980

1250

1300

5251550

1600

1850

1900

1800600

24002450

28502900

34003450

2200950

44004450

5300

5350

6300

6350

2600

1350

9500ı9S501

11500

11600

Parantez içindeki büyüklükler zorunluk olmadıkça kullanılmamalıdır.

ŞEKİL 2. YAKIT YAĞI TANKI. YATAY SİLİNDİRİK YERÜSTÜ TİPİ (BİNA DIŞI)

10 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Şayi 262

/

Takviye sacı

.Çelik —eğer ayak

Taban sacı

I 1—Çelik -

eğerayak

^ ~ a 2 —J.Beton kaide

Hacimm 3 mi n.

d i

a2

b2

5 7 10

1600

1150

:n

(13) 16

475

20 2S 30

2000

1750

550

40 50 60

2500

2150

900

80 100

2900

2550

1300

Parantez içindeki büyüklükler zorunluk olmadıkça kullanılmamalıdır

ŞEKİL 3. YAKIT YAĞI TANKI. YATAY SİLİNDİRİK YERÜSTÜ TİPİ (BİNA DIŞI)

TS 4 5 8 / 1

DİN6620

A - B A Ğ L A N T İ BORUSU YUKARIDA, B- BAĞLANTI BORUSU AŞAGlOA;(Bağlantı hattının yukarı kaldırılarak sökülmesi için) (Ovel biçim çiz i lmişt ir)

(köşeli biçim çizilmişjir.) Yakıt göstergesi için .Havalandırma borusu için R40 min.tık i r t ibat .havalandırma Bağlantı borusu A.Ö-SOmiborusu " cıks borusuborusu

Doldurmaborusu.AD. 50min.

cıkıs borusu0 lık irtibat.

C/ikış borusu irtibatı/I /geri dönüş boruSu irt

-Havalandırma borusu.

Doldurma ve bağlantı borusu AO.SOmm

L>720._ JL4Ümax min.

/Biçim B de doldurma vebağlantı borusu.

Bağlantı borusu yukarıda (A) olan (imalatçının arzusuna göre köşeli veya oval) 500 İt bîr tankın gösteri l iş i ,Tank A 1500 TS 458/1.

Bağlantı borusu yukarıda(A) olan (imalatçının arzusuna göre köşeli veya oval) 1500 i t l ik batarya şeklindeyerleştiri lmiş üç tankın gösterilişi; Tank 3 A 1500 TS 658/1.

Kapasitel i t r e m i n .

1000_L500_

2 00 0"

uzunluk Im m . max .

1100J65O__"2150

Bir tankın ayaksız vetechizatsız ağırlığı kg.

100135170

A.O. A n m a blcüsü.

ŞEKİL 4. YAKIT YAĞI TANKI. (BİNA DIŞI)

MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

Ölçüler mm. dir.

Biçim A Temizleme deliksiz

Taşıma ^ j ~ ~halkası

3500 Dom.Sınırlamaçerçevesi

Biçim B serbest temizleme delikli

Temizlemedeliği D u v a r

Diğer hususlar ve ölçüler biçim A daki dibi.

Biçim A Yatay silindirik bir yarı yeraltı lOrrf lük tankın gösterilişi;Tank A 10 TS 712/3

Biçı'm B Yatay silindrik bir yarı yeralt ı lOm.lük tankın gösterilişi';Tank B 10 TS 712/3-Temizleme deliği 500

Hacımmr mm.

Dır. çap d i

Toplam uzunluk 1 mak

Baş kısım yüksekliği^:

Sac kalınlığı sı mln.

Dom' un ic çapıTemizleme deliği iç çapı.

Takviye çemberi adedi

Taşıma halkası adedi

Aqırlık(izo- B i d m Alosyonsuz)kq«Biçim B

5 7 10 (13) 16

1600

2820 3740 5350 6960 8570

2605

500

20 25

2000

6960 |8540

3206

Fö"y-3b ye

—

I7007 ,5

885930

1200

1250

30

10120

40 50 60

2500

8800 10900 12100

4007

600bakınız.

I

80 100

2900

1275.0 İ15950

4509

2

21500

1550

1800

1850

23002350

2750

2800

3300

3350

4200

4250

5100

5150

61006150

90009050

11000

11100.

Parantez içindeki büyüklükler zorunluk olmadıkça ku l lan ı lmamal ıd ı r .

ŞEKİL 5. YAKIT YAĞI TANKI. YATAY SİLİNDİRİK YARIYERALTI TİPİ (BİNA DIŞI)

12 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

TS 712 M

DİN6618

havalandırma.

-i

Ölçüler mm. dir

Bilinmeyen hususlarda imalatçı serbesttir.

30

Temizleme delikleri ve dom'un birbirlerine ve

tank ayaklarına göre durumları serbest bırakılmıştır

16 crrvl hacminde, 2 temizleme delikli d2=500mm.

çapında, düşey silindirik tankın gösterilişi.

Tank 16 TS 712/4-Temizleme deliği S00/500

Tasımahalkası

Temizlemedeliği

Taşımahalkas ı

Temizlemedeliği

Hacımrcv! min

Dış çap d i

Tank u z u n l u ğ u lı mak

500 m m . dip yüksekliğinde topl.uzunluk 1 mak.

Dip kavis yüksekliği h3

Sac kalınlığı sı m i n .

Dom' un iç çapı

Temizleme del iği İç çapı

Domlu ve bir temizleme del ik l i(0400) tankın ağır l ığı kg^o

7

3740

4240

10 (13)

1G00

53S0

5850

6960

7460

16

8570

9070

260

5

500

93 5 1250 1550

20 25

2000

6560

7460

8540

9040

320

6

30 40

2500

6665

7165

8800

9300

400

7

50 60

2900

8400İ9585

8900 J10085

4 50

9

600

Föy_ 4 b ye 1

1850 2350 2800

sakınız.

3350 4250 6150 6900

Parantez içindeki büyüklükler zorunluk olmadıkça kullanılmamalıdır.

ŞEKİL 6. YAKIT YAĞI TANKI. DÜŞEY SİLİNDİRİK YERÜSTÜ TİPLERİ (BİNA DIŞI)

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262 13

TS 7 1 2 / 5

DİN6619

Biçim A

Ortada taşma halkası(2.6m. den yukarı'

Ölçüler mm. dir.

Sınırlama çerçevesi

Biçim B

' .c

Biçim A düşey bir 28 m. hacimli tankın gösterilisi;Tank A 2.8 TS 712/5.

conta vyüzeyleri

062028 bağlama

civatası M16

6 mm. kesitli"hava deliği

Hacımm 3 min.

Dış çap. d iBaş kısım yüksekliği h *•Toplam uzunluk 1 makSac kalınlıcjı s min.Dom'un iç çapıAğırlık , ^ Biçim A

(İ2olasyonsuz) ^ Biçim B

1.7

1250220

15905

500375390

2.8

1600260

16705

5005 00510

3.8

1600260 •

21305

500590600

5

1600260

28205

500730740

6

2 000320

22206

500915930

içeri sokulmuş dom halinde silindirik kısımda ve flanş halkasında bir taraflı kaynak kâfidir.

Hacim m3

Uzakl ıkmin.e

Tanka

1.725S

2.8£30

3.8430

Biçim A100

Biçim300

5430'

B .max

6630

ŞEKİL 7. YAKİT YAĞI TANKI. DÜŞEY SİLİNDİRİK YARI YERALTI VE YERALTI TİPİ (BİNA DIŞI)

14 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

DİN6608

Aşağıda DİN 6608, yaprak 2 ye göre ölçülendirilmis vakittankı' görülmektedir.

Dom

Emiş )/?•o (veya yedek) (veya yed)— - O - - o • - O - • - • -

olcu çubuûıj

Hacı m

m j

1

3

s7

10

13

16

202S3060

5060

80 j100

Dış cap.mm.

di

1025127S

16251625

1625

1625

16 2 5

2025202520252530

2 530253029302930

Tank

uzunluğumm |

15 6527752 8 55

3 7 75

53 85

6905

860570008580

101608850

10850128501261016010

ic kabınsac kalınlığı

mm. s 1

555

5

5

6

6

6

dış kabınsac kalınlığı

mm s z

33

33

, 33

1

3

3

3

- 7 . . . . . . . i . _ L

77

9

9

c

6

dış kabınbombebaş.sac kal53.54 mm

33

33

33

3, 3 ,

335t

5

5

L 5

Dom icçapı mm.

5 005 0 0

5005 00

5 00

5 00

5006 00

6 00

6 00

6 00

600600

6 00

600 _^J

Ağırl ıkkg.

615830

11 1 01620

192026 00

28 803660

69306520

79 009610

1325016200

ŞEKİL 8. YATAY YAKIT TANKI. YATAY SİLİNDİRİK YERALTI TİPİ

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262 15

ani kapama p^vanası

Sızma kontrol+alarmcihazı

Manometre

Ateryak.t / T e m w n e | f l .

Rlitre 62SL " 9 ' S l a S Y O n '

ince yakıttankı

T) 3573 ^

n

ŞEKİL 9. AĞIR YAKIT YAKAN BİR TESİSİN PRENSİP ŞEMASI

ŞEKİL 10. TEK CİDARLI TANKLARIN PLASTİK İÇ KILIFLA DONATILMASI

16 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

t

o o c*

Havai ık-l 1/2'

YAKITTANKI

L-.c • • ?

'A t-

KESİT

ŞEKİL I I . BİNA İÇİ YAKIT TANKI PROJESİ

MÜHENDİS VE MAKİNA I Cilt 22 Sayı 262 17

BİNA OlŞI YAKIT TANKI PROJESİ

Havalık-I 1/2"-

YAKIT TANKI

• 20 000 İt.

YANI TANKI

20.000

ıNKI I, g

i,. " T !

6.96

CJT1

KESİT

_JLJL_ ea

PLAN

Şekil 12. Bina Dışı Yakıt Projesi

ŞEKİL 12. BİNA DIŞI YAKIT TANKI PROJESİ

18 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

SANAYİDE ISITMAVE KURUTMA

'TEKSTİL SANAYİİNDE TATBİKATI"

Doç. Dr. Bayram YÜKSEL

I. BİRİNCİ BÖLÜM

l . l . GİRİŞ

Artan dünya nüfusu ve yükselen hayat seviyesi git-tikçe daha fazla mamul maddeyi gerektirmiştir. Bu-nun böyle olmasında diğer mühim bir faktör de, in-sanların artık eskisi gibi iki veya bir senede, bir e l -bise, bir ayakkabı yerine bir kaç tane edinmeye ça-lışmaları, daha rahat yaşamaları için dayanıklı da-yanıksız çeşitli alet edevat ve sarf malzemesi içindaha çok para harcamalarıdır. Neticede kütle ima-latı kaçınılmaz hale gelmiş ve her türlü şart ona gö-re ayarlanır olmuştur.

Seri imalatta kullanılan yarı mamul veya ham mad-delerin muhtelif özelliklerinin kaliteleri çok dar sı-nırlar arasında değişmelidir. Aksi halde istenen ka-litede mal imal etmek mümkün değildir. Zira seri i-malatda kullanılan makinaların ayarları çok dar sı-nırlar arasında değişmekde ve çalışma temposu daçok hızlıdır. Bu sebepden ufak bir kalite sapmasıhatalı imalata sebep olmaktadır.

Artan ihtiyacın gereği olan seri imalatın mecbur et-tiği kalite şartlarını gerçekleştirmek için eski usullertashih edilirken yenileri de keşfedilip geliştirilmeyeçalışılmıştır. Aşağıda son senelerde tatbikatına baş-lanan yeni bir ısıtma ve kurutma usulü incelencektir.

1.2. SANAYİDE ISITMA VE KURUTMA

Hemen hemen her türlü sanayi kolunda işlenen hamveya yarımamul madde kullanılır hale gelinceye ka-dar çeşitli derecelerde çok sayıda ısıtma ve kurutmaişleminden geçer. Bu maksatla ısı: konveksiyon, kon-düksiyon veya radyasyon yoluyla kullanılır, istenenyere götürülür ve işlem böylece gerçekleştirilmişolur.

Adı geçen prensiplerle çalışan her türlü tesisde ısıevvela, bir yerde ortaya çıkarılmakta, meydana ge-tirilmekte sonra da kullanılacağı yere bir vasıtaylagötürülmektedir. İşlemde aracı bir madde ve çeşitlitertibat kullanıldığından bir hayli ısı kaybı olmakta-dır.

İzolasyon imkanları bu kayıpları bir dereceye kadarönlemede faydalı oluyorsa da hiç bir zaman yüzde-yüz-bir tedbir değildir. Ayrıca ısıyı iletmede kulla-nılan akışkan taşıdığı ısının bir kısmını götürdüğüortamdan geri getirmektedir. Eğer yeniden kullanılı-yorsa, yani kapalı devre çalışıyorsn kayıp olmazsada bu sistem kurutmada kullanılamaz. Görüldüğü ü-zere alışılagelen prensip, tesis ve sistemler bugünegöre kayıplar bakımından artık kabul edilecek özel-liklere sahip değildir.

Yukarıdaki prensiplerle çalışan alışılagelmiş tesis-ler, gelişmelerinin sınırına erişmişlerdir. Otomatikkontrol ve teknolojik imkanlar, malzeme özellikle-ri sonuna kadar zorlanıp kullanılmıştır. Bugünkü du-rumda artık klasik ısıtma prensip ve cihazlarıyla da-ha mükemmel tesisler kurmak mümkün değildir.

Halbuki ısıtma ve kurutma bir çok sanayi kolununvazgeçilmez işlemidir ve bazılarında bir çok defa-lar tatbik edilir. Tekstil sanayi'i bunların en mü-himlerinden ve en çok kullananlarından biridir.

Elyaf mamul kumaş veya giyilip kullanılacak eşyahaline gelinceye kadar bir hayli ısıl işjem görür.Bunların elyafın özelliklerini bozmaması gerekir.

Alışılagelen sistem, tesis ve prensipler, ısıyı iletme-de bir akışkan kullandıklarından, onu istenen yerdeve zamanda gereken şiddetde kullanmak, sisteminteknolojik kabiliyetleri sebebiyle mümkün olmamak-tadır. Dolayısiyle aşırı veya az kurutma yahut ısıtmameydana geldiğinden mamulün her tarafı aynı özel-likde çıkmamaktadır.

Halbuki sabit kaliteli, düzgün görünüşlü, çekici birkumaş elde etmek veya vücuda tam oturan ve bozul-mayan bir elbise dikebilmek için kurutma, ısıtma veyapıştırmanın düzgün ve her noktada ayni derecedeolması gerekir. Halbuki alışılagelen tesisler ve c i -hazlarla bunu gerçekleştirmek oldukça zordur. Kla-sik usul artık bugünün seri imalat hızına cevap ve-remez olmuştur.

Bütün bunların yanında, çok miktarda ısı sarfedildi-ğinden, yüzde olarak az olsa bile ısı kayıpları rakamolarak arzu edilmeyen değerlere ulaşmıştır. Bu isemaliyeti arttırıcı bir unsurdur.

Maliyet yükselmesine sebep olan diğer bir husus da:son zamanlarda seri imalatta kullanılan makinalarıtam randımanla çalıştırabilmek için, işlenecek mal-zemenin istenen kalitede olmayan kısımlarını atmakmecburiyetidir. Bu ise hem zaman hem işçilik hemde ham madde israfı demektir. Tesbit edilen kalite-ye uymayan parçaların imalatp verilmesi halindemamul hatalı çıktığından satışa hazırlanan mamulkalitesi düşer ve arzulanan fiata satmak mümkün ol -

MÜHENDİS VE MAKİNA / Cilt 22 Sayı 262 19

maz, yukarıda açıklandığı üzere meydana gelen te-lefat sabebiyle maliyetler yükseldiğinden zarar dakaçınılmaz olur. Kısaca ifade etmek gerekirse: bin-bir emek ve hayli paraya mal olan seri imalat tesis-leri rantabl çalıştırılamamakta ve işçinin emeği ilezamanı gereğince değerlendirilememekte, bu aradakullanılan enerji de boşa harcanmış olmaktadır. Buda yine maliyet yükseltici bir unsurdur.

İşte yukarıda saydığımız sebeplerden dolayı artanihtiyaçların gerektirdiği imalat hızıyla çalışacakmakinaların istediği kalite şartlarının ısıtma ve ku-rutmaya bağlı olan kısmını gerçekleştirecek prensip,sistem ve tesisin, tekstilde kullanılan elyafın içelektriklenme (dielektrik) özelliklerinden faydala-nılarak gereçekleştirmenin mümkün olacağı düşünül-müş ve o yönde çalışmalar, araştırmalar, öndene-meler yapılmış, prototip tesisler kurulup tecrübeimalatına geçilmiştir. Yazının bundan sonraki k ı-sımlarında evvela bu yeni prensibin dayandığı f i z i -ki esaslar anlatılacak sonra da tekstildeki tatbika-tının izahı verilecektir.

1.2. DİELEKTRİK ÖZELLİKLER(İÇ ELEKTRİKLENME ÖZELLİKLERİ)

Demir ve benzeri madenlerin manyetik veya elekt-romenyetik bir alan içinde kaldıklarında ona uygunolarak mıknatıs özellikleri kazandıkları ve yumuşakdemir değilse kazandıkları bu özelliği uzun müddetmuhafaza ettikleri bilinir. Elektromıknatıslarda kul-lanılan demir çekirdeğin sadece alan varken mıkna-tıslandığı, alan sıfır olunca da eski nötr durumunadöndüğü yine fizikden bilinen bir hususdur.

Bazı maddelerin elektriği ilettiği bazılarının iseiletmediği ve bunlara yalıtkan adının verildiği deyine fizikden malumdur. Ancak yalıtkanların üze-rinde belli voltajdan sonra iletken hale geldiği dekaydedilmiştir. Bu sebepten yüksek gerilim hatla-rının direklere bağlantı yerlerinde seri halde gerek-tiği kadar yalıtıcı vardır ve bu tellere belli mesafe-den daha fazla yaklaşıldığında cereyan atlaması o-labilir. Bu izahatdan anlaşıldığı gibi her malzeme-nin yalıtkanlığı belli sınıra kadardır. Bu durum an-cak doğru akım veya sanayide ve günlük hayatdakulkınılan frekansiardaki alternatif akımlar içindoğrudur. Bazı malzemeler yüksek frekans ve vol-tajdaki'elektrik jeneratörünün kutuplan arasındakaldığında geçirgenliğe benzer bir özellik gösterir.Tekstil elyafının da böyle özellikleri vardır ve sahipoldukları direnç dolayısiyle de gerilim düşmesi olurve neticede de bir ısı açığa çıkar.

Bunun sebebi malzemenin atom ve moleküllerininakım yönüne uygun olarak kutuplanıp sıralanması,akım yön değiştirdikçe kutuplanmaya sebep olanelektrik yüklü zerrelerin malzeme içinde yer değiş-

20

tirmeleri sonunda meydana gelen akım veya iç sür-tünme dolayısiyle verilen enerjinin bir kısmının ısı-ya dönüşmesidir. Elektrikçiler bakımından istenme-yen bir hadise olan bu durum konumuz bakımındanoldukça mühim ve faydalddır.

Yüksek frekans ve voltajdaki elektrik akımının se-bep olduğu bu kutuplanma Uç türlüdür ve bunlara< da sırayla açıklanacaktır.

1.2 J. ELEKTRONİK KUTUPLANMA

Bilindiği gibi atom tabii halde iken çekirdeğin pozitifyükü ile etrafındaki elektronların negatif yükü den-gede yani yük merkezleri çakışıktır. Böyle bir atombir elektrik alanı tesirine girdiğinde elektronlarınyörüngeleri alana uygun olarak değişir. Neticedepozitif ve negatif yüklerin merkezleri sistem içindeayrı yerlere kayarlar. İşte bu sebepten atom iki ku-tuplu olur ve elektrik dengesi bozulur. Bu hadiseyede "elektronik kutuplanma" denir. Hadisenin şemay-la izahi I.Şekilde görüldüğü gibidir.

m•-.'<v.-''

• * *m '

Al**

Şekil 1. Elektronik Kutuplanma

Bu tip kutuplanma atomlar malzeme içinde molekülgrupları meydana getirdikleri zaman görülür. Atom-lar birbirlerine: iyonik, kovalent ve hidrojen bağ-larıyla bağlanır. Bunlardan birincisi iki atomun zıtelektrik yüklerinin birbirlerini elektrostatik olarakçekmesi sonunda meydana gelir. Kovalent bağ iseatomların dış halkalarındaki elektronların ortaklaşakullanılması sonunda ortaya çıkan bağdır. Üçüncü-sü olan hidrojen bağı ise elektrostatik tipin özel birhalidir ve zayıf bir bağdır. Hidrojen normal haldetek değerlidir Ancak elektriki bakımdan negatif yük-lü iki grubu birbirine bağlayabilir. Zayıf olmasınarağmen çok sayıda bir araya geldiklerinde oldukçakuvvetli bir yapımeydana getirirler, buz ve selüloztipik örnekdir, yukarıdaki bağların şemaları ve ör-nekleri 2.Şekil de görülmektedir.

Na+-a"

İyonik Bağ(Sodyum Klorür)

H

H - C - H

H

Kovalent Bağ(Metan)

H - O . . . H-Ö

H H

Hidrojen Bağı(Su, Buz)

Şekil 2. Atomların Bağlanma Şekilleri

MÜHENDİS VE MAKİNACHt 22 Sayı 262

Yukarıda izah edilen yapıya sahip atom grupları ta-bu hallerinde elektriki bakımdan nötr olmalarınarağmen bir elektrik alanı tesirinde kaldıklarında ev-velce izah edildiği gibielektron yörüngeleri değişe-ceğinden pozitif ve negatif yüklerin merkezleri alanyönüne uygun olarak hareket ederler ve neticede degrup iki kutuplu hale gelir. Bu hadiseye "otomatikkutuplanma" denir. Hadisenin şematik izahı 3.Şekil-de görüldüğü gibidir.

Şekil 3. Atomik Kutuplanma

1.2.3. DAİMİ ÇİFT KUTUPLULAR (DİPOLLER):

Bazı maddelerin molekülleri tabii hallerinde çiftkutupludur. Bunlara konuyla i lgi l i en iyi misal, suH2O ve amino NH 2 molekülüdür. Su molekülününhidrojen atomlarının merkezini oksijeninkine bir-leştiren doğrular arasında 4.Şekilde görüldüğü gibi104,45°lik bir açı vardır. Amino grubunda ise buIO3°dir. Dolayısiyle pozitif yüklerin merkezi, şeklegöre her ikisinde de aşağıda, negatiflerin ki ise yu-kardadır. Bu sebepden böyle maddeler birelektrika-lanı içinde kaldığında molekül durumunu alana uy-ducmaya çalışır. Bu hareket esnasında da iç sürtünmedolayısiyle bir ısı ortaya çıkar.

3

Şekil 4. Tabii Olarak Çift KutupluMolekül

1.3. MOLEKÜLLERİN YAPISI:

Molekülleri meydana getiren atomların ve onlarınbir arada durmasını sağlayan bağlar incelendiğindeise ortaya çıkan durum şöyledir.

Üçten fazla atomdan meydana gelmiş moleküllerinpek azında atomlar ayni düzlemdedir. Buna ilave-ten onları bağlayan bağların kuvveti ve aralarında-ki mesafeler farklı farklıdır. Bu duruma en iyi misalyün elyafını meydana getiren amino asit molekülüy-le onların birleşmesinden meydana gelen peptit zin-ciridir. Bir amino asit molekülünün açık formülü 5.Şekildeki gibidir.

H

R - C - C O O H

N H 2

Şekil 5. Amino Asit Molekülü

Bunların birleşmesinden meydana gelen peptit zinci-rinin kapalı formülü ve birleşmenin oluş tarzı 6.Şe-kildeki gibidir.

H2O

NH2-CHR-COOH +H NH-CHR-COOH

NH2-CHR-CO-NH-CHR-COOH+H2O

Şekil 6. Peptit Zincirinin Meydana Gelişi

Peptit zincirinin birleşmesinden proteinlerin meydanageldiği kabul edilmektedir. Bu proteinlerin bir cinside konumuz olan yün elyafıdır.

Nlh. COOH

Şekil 7. Amino Asit Molekülünün Gerçek Yapısı

Bir amino asit molekülünün yapısı üzerinde yapılançalışmalar sonunda onun 7.Şekil de görüldüğü gibiolduğu tesbit edilmiştir. Buradan görüldüğü üzereNH2, COOH gibj daimi çift kutuplulara ilavetenmolekülün kendi yapısı elektriki bakımdan dengelideğildir. Üçgen piramidin merkezindeki karbon a-romunu köşelerdeki atom veya atom gruplarına bağ-layan kuvvet çizgileri arasındaki açı 109°ar derece-dir. Yukarıda verilen bilgilerin ışığı altında şekledikkatle bakılrrsa yün molekülünden her üç kutup-lanmanın da bulunduğu anlaşılır.

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262 21

!.4. DİELEKTRİK ÖZELLİKLERİN ISI MEYDANAGETİRME MEKANİZMASI:(İÇ ELEKTRİKLENME)

Yukarıdaki yapılardan birine sahip atom ve molekülgruplarından meydana gelen malzemelerin yüksekfrekanslı bir elektrik alanı içinde kaldıklarında, ku-tuplara tatbik edilen elektrik enerjisinin bir kısmınınkaybolan ısı şeklinde ortaya çıktığına evvelce işaretedilmişti.

Bilindiği üzere elektrik enerjisi elektronların hare-keti sonunda ortaya çıkar. Bu hareket: pillerde o l -duğu gibi ya kimyevi reaksiyon sonunda veya dina-mo yahut jenerarörlerdeki gibi, şiddet ve yönü hızlar'eğijen bir manyetik alanın tesiriyle meydana gelir.Harekete geçen elektronlar, iletken malzemenin dışyüzünden akarlarken onu ısıtırlar, ayni zamanda daetraflarında elektromanyetik alan meydana getirir-ler. Burada bizi alakadar edeni ısıtma tesiridir. Yu-karıdaki tesirler meydana gelirken elektronlar sahipoldukları enerjiyi yavaş yavaş kaybederler. Ancakelektronların hareket edebilmesi, malzemeden geçe-bilmeleri için onun elektriki bakımdan iletken olma-sı gerekir. Konumuz olan maddeler ise pratik olaraktamamen yalıtkandır, dolayısiyle alışılagelen şekil-lerde onu elektrikle ısıtmak mümkün değildir. Dola-yısiyle iç elektriklenme (dielektrik) özelliklerindenfaydalanmak en akıllıca çözümdür.

Evvelce izah edilmiş bulunan her üç kutuplanma dasanayi ve günlük hayatda kullanılan frekanslarda herhangi bir uygun belirti göstermezler. Bunun sebebikutuplanma ile frekans ve voltajın birbirleri için a-yarlanmamış olmasıdır.

1.4.1. ALANA UYMA ZAMANI

Elektron, atom ve moleküller kütleleri dolayısiylealan değişmelerine anında uyamgztar, uygun yerevarmaları için bir zaman geçer ve buna "rölaksasyonzamanı" denir.

Bu zaman, kutuplanmaya iştirak eden zerrelerin küt-lelerine bağlı olduğundan en kısası elektronik kutup-lanmada en uzunu da daimi çift kutuplulardadır.

Elektronik kutuplanmada elektronların alan yönüneuygun konumu almaları için geçen zaman IO~'° sani-ye civarındadır. Elektromanyetik dalgalar spektru-munda yeri görülebilir ve mor ötesi ışınlar bölgesin-dedir.

Atomlar daha ağır olduklarından alan yönüne uygunkonum almaları daha çok zaman alır. Bu sebepten a-tomik kutuplanmanın gerçekleşme zamanı (rolaksas-yonzamanı) 10"'^ ile 10""'*' saniye arasında olup

elektromanyetik tayf da yeri kırmızı berisi bölgede-dir.

Daimi çift kutupların ise elektrik alanına uymalarımalzemenin yapısına, durumuna, sıcaklığa, viskozi-teye bağlı olmakla beraber IO~3 ile IÖ~'° saniyearasındadır. Çünkü bunlar molekül olduğundan olduk-ça ağırdırlar ve daha yavaş hareket ederler.

Hangi kutuplanma olursa olsun bunun iç elektriklen-meye katkıda bulunabilmesi için alan periyodunun içelektriklenme periyodundan biraz büyük olması l a -zımdır. Böylece alan yön değiştirmeden hemen evvelelektrik yüklü zerreler ona uygun konumlarını alırlarve yön değişir değişmez tekrar hareket ederler. Alanperiyodu daha küçük olursa elektrik yüklü zerrelerinhareketi tamamlanamıyacağından iç elektriklenmeyekatkı az olur. Çok büyük periyodda ise toplam hare-ket yavaş olur. Fakat ilerde izah edilecek olan (içelektriklenme) dielektrik sabiti büyür. Kısaca veda- -ha açık olarak ifade edersek alanın frekansı içelekr--riklenme frekansından küçük olmalıdır. Fresansartın—ca çift kutuplanmanın gerçekleşmesinden evvel alanyönü değişeceğinden hareket tamamlanamaz, dola-yısiyle açığa çıkan, ısıya dönüşen enerji küçükdür.

İç elektrikle ısıtmada, elektriği geçirmeyen bir mal-zeme uygun frekansda bir elektrik alanı tesirindekaldığında absorblanan veya kaybolan enerji aşağı-daki formülle hesaplanır.

P . 5 , 5 5 . I O - " E 2 f e . f a n 6 ( | )

P : Birim hacım başına kaybolan ener|i vvatt/m^E : Malzeme içindeki Voltaj graâyanj volt/m.f : Alanın frekansı Sikl/sn.e' : İç elektrik sabiti (dielektrik sabiti)tan 6 : Kayıp tanjantıe' tan6 = e" : kayıp faktörü

Bunlardan ilk üçü cihaz veya tesis özelliğine: sonüçü ise malzeme özelliğine bağlıdır. Aşağıda bufaktörler birer birer izah edilecektir.

1.5.1. İÇ ELEKTRİK SABİTİ (DİELEKTRİK SABİTİ)

Yukarıdaki (I) numaralı formüle giren ilk üç para -metre tesis sabitleri olup çok iyi bilinmektedir. Bubakımdan sadece malzeme özelliklerine ait sabitle-rin izahı yapılmıştır.

e' iç elektrik sabiti: bir kondansatörün elemanlarıarasında vakum varken meydana gelen alan şiddeti-nin, gözönüne alınan malzeme konduğu zaman mey-dana gelen alan şiddetine oranı şeklinde tarif edilir.Bunun büyüklüğü, elemanları arasında bu malzemebulunan bir kondansatörden herhangi frekansdaki a-

22 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

kimin geçebilmesi için bir ölçüdür, formülden deanlajılacağı üzere bunun büyümesi enerji kaybınıarttırır, dolayısiyle daha fazla ısı açığa çıkar, budurum da konumuz bakımından istenen bir husustur.

1.5.2. KAYIP TANJANTI \

Yayılma faktörü de denen bu değer, malzeme içinmukavim ısıya tekabül eden akım şiddetinin sistemetatbik edilen akım şiddetine oranı şeklinde tarif edi-lir ve büyüklüğü kullanılan malzemenin yalıtkanlığıiçin bir ölçüdür.

Kayıp faktörü formülden de anlaşılacağı üzere ilkikisinin çarpımı olup malzemenin, elektrik enerjisi-ni ısıya dönüştürme kudretinin bir ölçüsüdür, e'nın30° ye kadar olan küçük değerlerinde yüksek iç e-lektrik sabitine sahip malzemelerde tan 5 ile e'tanSbirbirine çok yakındır dikkat etmek gerekir.

Tesis parametreleri jeneratör ve ısıtma hücresinin ya-pısına bağlıdır.e' ve tanS ise makzemenin ana özel-liklerindendir. e' ve tan 5 nın frekansa bağlı olarak

"değişimi ile kutuplanma tiplerinin hangi frekanslardaortaya çıktığı 8.Şekilde gösterilmiştir.

Şekil 8. İç Elektriklenme Sabiti ve KayıpTanjantının Frekansla Değişimi veKutuplanmaların ElektromanyetikTayf'daki Yeri

1.6. ENERJİ İHTİYACI

Uygun şekilde yapılmış bir tesisde herhangi malze-meyi kurutmak ve ısıtmak için lüzumlu ısının hasıledilmesi çok kolaydır. Ayrıca termodinamik denk-lemlerin kullanılmasıyla gereken ısının hesabı hemenyapılabilir. Sadece katsayıların hassas olarak bi l in-mesi yeter. Isı Kayıpları alışılagelen sistemlere na-zaran çok küçük olduğundan ihmal edilebilir. Ziraısı doğrudandoğruyakullanılacağı yerde meydanagetirilmektedir.

Lüzumlu ısı miktarı aşağıda verilen formülle kolay-ca bulunabilir.

P = K A . _ C . A T ( 2 )P : Enerji (kwsa)M: Isıtılacak kütle (kg)c : Isınma ısısı kw sa/kg c°A T : Isı farkı c°

Ayrıca I kwsa. lık enerjinin 1,495 kg s 1,5 kg suyubuharlaştıraığı bilindiğine göre kurutma ve ısıtma birarada olduğunda da lüzumlu enerji veya ısıyı hesap-lamak zor olmaz.

1.7. İÇ ELEKTRİKLENMEYE TESİR EDEN DİĞERFAKTÖRLER

Evvelce bilhassa daimi çift kutupların elektrik ala-nına uyma zamanının, malzemenin yapısına olduğukadar, sıcaklık, rutubet ve akışkanlığa da bağlıolduğuna işaret edilmişti.

Bu durum bilhassa elyaf ve benzeri malzemeler içinoldukça mühimdir. Kuru yünün iç elektriklenme kat-sayısı yaş veya ıslak yünden daha küçüktür, dolayı-siyle daha zor ısınır. Ayrıca sıcaklığın tesiri de ih-mal edilemiyecek mertebededir.

Bütün bunlara ilaveten elyafın sıkışıklık durumununda tesiri büyükdür. Bu üç faktörün tesirini bir ara-da gösteren eğriler 9.Şekilde olduğu gibidir.

i ••

04 ••

coi«o iâo

Şekil 9. Sıcaklık ve Rutubete Göre KayırtFaktörünün Değişimi.Sıkışıklık 0,05 gr/sm3 S

Şekildeki eğriler 0,05 gr/sm^ rastgele yeriİştiriİmişyıkanmamış yünün I MHz frekansdaki kayip katsa-yısının değişimini vermektedir. Elyafın rutubeti pa-rametre olarak alınmış ve dört ayrı değer için sıcak-lıkla e "kayıp faktörünün değişimi çizilmiştir.Şekle dikkatle bakıldığında rutubet arttıkça e" nün

MÜHENDİS VE MAKİNA I Cilt 22 Sayı 262 23

büyüdüğü görülür. Çünkü su molekülünün kendisi birdaimi çift kutupludur ve kayıp faktörü büyüktür. Ay-rıca su yündeki C O - ve N H - gruplarının hidrojenbağını zayıflatır, böylece de çift kutuplu grup sayısıarttırmıj olur. Sıcaklık ise, daimi çift kutuplularındönme serbestliğini arttırdığından kayıp faktörünüyükseltir. •

Yukarıdaki §ekil ve (I) numaralı denklemden görüle-ceği üzere ıslak kısımların kayıp faktörü daha büyükolduğundan evvela buralar ısınıp aynı rutubete gel-dikten sonra bütünüyle aynı hız ve şiddetle kuruma-ya devam edecektir. İşte bu sebepten iç elektriklekurutma alışılagelen sistemlere kıyasla çok daha,düzgün yayılmış rutubete sahip mal elde edilmesinimümkün kılar. Klasik tesislerde hele yün elyafı vebenzerleri gibi hacimli ve kabarık malzemeden mey-dana gelmiş bir kütlenin her tarafına aynı hız ve şid-dette sıcak hava gönderme, evvel a ıslak yerleri kuru-tup sonra tamamını ısıtmaya devam etmek imkansız-dır.

Ayrıca malzeme kurudukça e" küçüleceğinden orta-ya çıkan ısı yavaş yavaş azalır. Bu sebepten böylebir tesisde aşırı kurutma kendiliğinden önlenmiş olur,kısacası bir nevi otomatik kontrol vardır.

1.8. İÇ ELEKTRİKLE ISITMA TESİSLERİ

Yukardaki bilgi ve tesbitlerin ışığı altında malzeme-leri iç elektrikle ısıtabilmek için onların hacımlarınave fiziki durumlarına uygun olarak en az kayıpla ısıt-ma ve kurutma yapabilecek üç sistem geliştirilmiştir.Bunlar aşağıda sırayla incelenecektir.

1.8.1. KARŞILIKLI ELEKTROTLAR SİSTEMİ

Bu sistemle çalışan tesisler yapağı balyası ve onabenzer malzeme gruplarını ısıtmada kullanılır. Sis-temin şeması 10.Şekilde görüldüğü gibidir.

1

I 1111/ı I ı ı ı / ıı M ı ı " ı \n ' l U ı

Şekil 10. Karşılıklı Elekrotlardj.Isıtma-Kurutma

Jeneratörün kutuplarına bağlı elektrotlar balyaya te-mas edebilirler ve aralarındaki mesafe balya yüksek-liğine göre ayarlanabilir. Sürekli işlem için balyalarbir kayış üzerinde hareket ettirilebilir. Ancak butakdirde elektrotlarla malzeme arasındaki hava boş-luğu mümkün mertebe küçük tutulmalıdır. Aksi haldefaydasız enerji kaybı fazla olur ve daha yüksek vol-tajlara çıkmak gerekir. Bu sebeple de tesisin verimidüşer.

Böyle tesislerde balyalanmış yapağı veya ona yakınhacım ve yük şeklindeki malzemeler çok çabuk vedüzgün bir şekilde ısıtılabilir. 15 kw hk bir ünite180 Kg. lık bir balyanın sıcaklığını 5 dakika içinde25°C yükseltebilir. Halbuki alışılagelen usulde bal-yalar 30°C - 35°C sıcaklıktaki büyük bir hacımdaen az 24 saat çemberleri açık konumda bekletilmekmecburiyetindedir. Bu ise hem zaman, hem enerjihem de yer sarfiyatı demektir. Ayrıca kullanılaneleman da fazladır.

1.8.2. ÇAPRAZ ELEKTROTLU SİSTEM

Balya kadar yüksek olmayıpta on oniki milimetre ka-lınlığındaki malzemelerin ısıtılıp kurutulması içinçapraz elektrotlu t ü l si er kullanılır. Bunların pren-sip şeması II.Şekilde görüldüğü gibidir.

Şekil 11. Çapraz Elektrotlu Isıtma Sistemi.

Burada alt ve üstteki elektrotlar birer yatay düzlem-de olup alttakiler bir kutba üsttekiler diğer kutbabağlanmıştır. Böylece ısıtılacak veya kurutulacakmalzeme içindeki alan yoğunluğu en yüksek şiddeteerişir.

1.8.3. ŞAŞIRTMACA ELEKTROTLU SİSTEM

Kalınlığı yukardakinden fazla olan malzemelerin ısı-tıl ıp kurutulmasında ise şeması 12.Şekilde görülen şa-şırtmaca elektrotlar sistemi kullanılır. Bunda elekt-rotların hepsi aynı düzlemdedir ve ardışık elektrotlarfarklı kutuplara bağlanmıştır.

v T I yŞekil 12. Şaşırtmaca Elektrotlu Sistem

Çalışma prensipleri kısaca izah edilmiş bulunan yu-karıdaki sistemlerin jeneratör frekanslarındaki en kü-çük sapma dahi haberleşme kanallarında parazitleresebep olur. Bu sebepden elektrot sisteminin tamamenalüminyum bir hücre içine konulması gerekir. Böyle-ce çalışanlar da bir kaç kilovoltluk cereyana bağlıkutuplardan uzak tutulmuş, dolayısiyle korunmuşolur.

Jeneratörden malzemeye mümkün olan en. yüksek e-nerjinin geçebilmesi için, tıpkı bir radyo alıcısınınfrekansını verici istasyonunkine ayarlar gibi buradada tersine olarak jenaratörünki malzeme frekansına

24 MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262

ayarlanmalıdır. Zira malzeme kuruyup ısındıkça içelektriklenme özellikleri dolayısiyle de uygun ça-lışma frekansı değişecektir. Devreye otomatik biravarlayıcı koymak kolaylık temin eder. Bazı haller-de de, yükün kayıp karakterislîğine uygun olarakienaratör gücünü dalgalanmaya bırakmak iyi neticeverebilir.

2. TEKSTİL SANAYİİNDEKİ TATBİKATI

Başlarken de kısaca açıklandığı üzere, iç elektrik-lenme homojen bir ısıtma ve kurutmayı eski usullerekıyasla çok kısa bir zamanda gerçekleştirdiğindenbalya ısıtmadan konfeksiyon sanayinde tela yapıştır-maya kadar bir çok ısıl işlemde denenmiş ve tatminedici neticeler alınmıştır.

2.1. KİRLİ YAPAĞININ ISITILMASI

Soğuk havalarda kirli yapağıdaki yağ donduğundanveya aşırı sıkıştırma sebebiyle tutlublar, kalitelereayırmak için tefrik masası üzerine gereğince yayı-lamaz. Bu sebepden balyaların çemberleri çıkarılıpsıcak bir odada en az 24 saat bekletilerek yağın yu-muşaması ve tulubun kabarması temin edilegelmiştir.Ancak bu işlem için gerekli zaman ve hacım oldukçafazladır. Isı sarfiyatı da hayli yüksektir.

Birinci bölümde esasları anlatılan iç elektriklenmeile ısıtma yukarıdaki problemi çok kısa zaman veçok küçük bir hacımda gerçekleştirmektedir. Bura-da balyalar bir konveyör üzerinden ısıtma hücresinegirmekte ısındıktan sonra da diğer taraftan çıkmak-tadır. Isıtma hücresinin kapıları işlem esnasındaotomatik olarak kapanmaktadır.

Alt elektrot sabit üstteki ise balya yüksekliğine gö-re ayarlanabilir. Ayrıca alt elektrot yerine paslan-maz çelikten bir konveyör kullanılırsa aynı zamandaelektrot vazifeside görür. Sevk hızı malzeme ve ısıt-ma şartlarına uygun olarak ayarlanabilir. Evvelceizah edildiği üzere 15 kw lik bir ünite 180 kg. birbalyanın sıcaklığını 5 dakikada 25°C yükseltebil-mektedir. Bu işlemin maliyeti balya başına 50 ila150 kuruş arasında olup maliyet bakımından odalardabuharlı ısıtmayla mukayese edilebilir seviyededir.Ayrıca elastik bir çalışma ve istihsal bakımından ba-riz avantajları vardır. 15 kw lık bir ünite saatte 8balyayı istenen seviyede ısıtabilir.

2.2. TOPS YUMAKLARININ ISITILIP KURUTULMASI

Bilhassa tops halinde iken boyanan yün elyafının ku-rutulması mühimdir. Sıcak havalı sistemlerde ısıtılmışakışkan yumağın her tarafına aynı şekilde nüfus ede-mez, dolayısiyle düzgün kurutma yapılamaz. Bu se-bepden hem yumağın içinde hem de yumaklar arasın-da yer yer rutubet farkları meydana gelir. Sıcak ha-valı ve iç elektriklenmeli tesislerde kurutulmuş tops

yumaklanndaki ortalama rutubet dağılışı tö.Şefcffde-ki gibidir. Dikkatle incelendiğinde iç elektriklenmeile kurutmadan elde edilen yumaklar arasındaki ru-tubet dağılmasının sıcak havalıdan elde edilene na-zaran çok daha toplu olduğu derhal görülebilir.

rorimltna jJ-1 s =

I

r—i! ıI ııı 1 ,

I I

32.»•

Şekil 13. Kurutulmuş Tops YumaklarındaRutubet Dağılışı

2.3. DİĞER TATBİKAT

Lizözde yıkanan bandlar delikli tamburlar üzerindengeçirilirken sıcak hava üflemek veya emmek suretiy-le zorlanmış kohveksiyonla kurutulur. Rutubetin bu-harlaşması hayli yavaş olduğundan geçiş hızı 10m/dak. dan azdır. Ve bu sebepden 30 band bera-berce geçirilerek istenen istihsal seviyesine erişilir.Fakat kurutucu tesisin hacmi oldukça büyük olur.Ayrıca ortalama çıkış rutubeti ve rutubet dağılmasıda hayli değişgendir.

İç elektrikle kurutmada ise çok daha küçük oır tesis-de çıkış rutubeti dUzgün dağılmış bandları daha sür1

atle kurutmak mümkündür. 25 kw lık 27 MHz ileçalışan bir makinada %50 rutubetli bir bandı 25rr/dak. hızla geçirerek %I5 çıkış rutubetine ka-dar kurutmak mümkündür. Böyle bir tesis saatde 125kg. yünü kurutabilmekte olup dış ölçüleri 2x2 m.ve kurutma boyu I metredir. Malzemenin tesir altın-da kalış zamanı ise sadece 2 saniyedir.

Ancak böyle bir tesisin kuruluş ve işletme maliyetişimdilik alışılagelenle rekabet edecek seviyededeğildir.

İç elektrikle kurutma tekstil sanayi'inde bir haylitatbikat sahası bulmuş olup bunlardan bobin kurutma,boya tesbit işlemi, çıkartma (transfer) basma, telayapıştırma en çok kullanılacaklar arasındadır.

LİTERATÜRI . Wool Science Review, 35, January 19692. Wool Science Review, 34, July 19683. Wool Science Review, 45, May 19734. Wool Science Review, 46, August 1973

MÜHENDİS VE MAKİNA CHt 22 Sayı 262 25

DÖVMEENDÜSTRİSİNDEKALİTE KONTROLUYGULAMALARIAhmet Aran

ı. GIRIŞ

Kalite en kısa jekilde kullanıma u/gunluk olarak ta-nımlanır ve genellikle iki bölümde ele alınır.

a) Tasarım (dizayn) KalitesiBu genellikle parçayı kullanma yerine göre tasar-layan ve istemde bulunan tarafından saptanır.

b) İmalat KalitesiBurada ise, sorumluluk imalatçıdadır. Alıcı dile-diğinde birtakım kalite önlemleri koşullarını iste-yebilir. '

Bu kısa yazıda dövme endüstrisi açısından imalat ka-litesinden bahsedilecektir.

Kalitenin dövme sanayi inde özel birönemi vardır. İs-tenen parçanın dövme yolu ile imal inin diğer yöntem-lere göre UstUnlUğU (döküm, kaynak, talaş kaldırma,v.s.) çoğu zaman ekonomik değil, dövme parçalarındaha iyi özelliklere sahip oluşudur. Bu nedenle, buimalatkolunun diğer i mal at kol I arıyla rekabeti ancakkalite konusunda olabilir. Bu rekabet Ülkemizde şuanda belirgin olmasa bile, ileri teknolojiye sahip ül-ke I erde dövme endüstrisinin Üzerinde durduğu en ö-nemli konudur, özell ikle, çeşitli döküm ve toz me-tallurjisi tekniklerinin ve bununla birlikte imal edi-.len parça kalitelerinin süratle geliştiği ve örneğinbirçok dövme parçanın (krank, biyel, kam mili gibi)artık döküm yoluyla imal edildiği düşünülürse, TürkDövme Endüstrisinde ileride kaçınılmazolacakbure-kabette en önemli kozu olan kalite'ye bugündenağırlık vererek hazırlanması gerektiği söylenebilir.

2. DÖVME STANDARTLARI

Herhangi bir mamulün kalite seviyesini belirlemek,bunları saptamak ve değerlendirmek 'çin, objektifspesifikasyon ve standartlara gereksinme duyulur. ör«-neğin kalitenin belirlenmesinde sadece

"Dövme parça segregasyon, çatlak, katlanma,

yırtılma ihtiva etmemelidir"

gibi bir genel kuralı esas alırsak, hemen hemen her

dövme parçayı red etmemiz mümkündür. Bu nedenle,kalite konusunda yargılarımızı vermeye yardımcıstandartlara gereksinme duyulur. Dövmede gereklistandartlara örnek olarak şunları sayabilirz:

a) Ham madde boyut ve bileşim standartları,b) Ham madde kontrol standartları,c) Dövme parça boyut toleransı standartları,çj).Temiz çelik standartları,e) Tahribatsız muayene standartları,f) Tane büyüklüğü tayini standartları,g) Dövme parça kodlama standartları,h)Teslim ve sevk standartları,i) Isıl işlem talimatları,j) Genel kalite kontrol standartları, kayıt tutma,

sertefikalar, istatistik,k) Dövme genel ve özel standartları.

Bu standart, spesifikasyon ve talimatların hazırlanma-aşağıdaki kurumlar tarafından yapılmalıdır:

(1) Devlet kurumları,(2) Dövme parça kullanan firmalar,(3) Dövme parça imal eden firmalar,

(4) Mühendislik cemiyetleri.

JABLO - IİD0VME İLE İLGİLİ BAZI ÖNEMLİ DIN-NORMLARI

DİN 7521DİN 7523DİN 7526DİN ,7527

o

DİN 1749DİN 17606

DİN 9005

DİN 17673DİN 17678

DİN 17864

DİN 17754 ;

D İ N -Taschenbuch 4

D I N -Taschenbuch 26

D I N -Taschenbuch 27

D I N 7

Taschenbuch 19

Demir esaslı malzemeler içindövme standartları.

Alüminyum esaslı malzemeler içindövme standartları.

Magnezyum esaslı malzemeleriçin dövme standartları

Bakır esaslı malzemeler için döv-me standartları.

Titanyum esaslı malzemeler içindövme standartları.

Nikel esaslı malzemeler içindövme standartları.

Demir esaslı malzemelerin kalitestandartları.

Demir dışı malzemelerin kalitestandartları (Bakır alaşımları).

Demir dışı malzemelerin kalitestandartları (Hafif metaller).

Metalsel malzemelerin mekanikmuayene standartları.

26 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

ABD'de bu konuda mevcut belgelerin sayısı 1000 inÜzerindedir. Dövme ile ilgili bazı önemli DİN norm-ları, TABLO-I'de verilmisHr.

Herhangi bir kalire kontrol faaliyetini organize ede-bilmek için kaçınılmaz olan bu standartların ülkemiz-de pek azı vardır. Dövme sanayiinde bazı firmalaryabancı standartlardan yararlanmakta, bunun yanındadövme parça isteminde bulunan firmalar şartnamelerile kalite isteklerini belgelemekte, fakat genelliklezorlayıcı genel hükümler olmadığından kalite yargı-lamaları sübjektif kalmaktadır.

Hangi teknoloji dalında olursa olsun standartların var-l ığı, sayısı ve içeriği, o koldaki teknolojinin ve ma-mullerin kalitesinin en önemli ölçeğidir. Son 10 yıldabüyük gelişme gösteren dövme sanayiimizde önümüz-deki yıllarda birçok standardın ortaya çıkması gerek-tiği de ortadadır. Bu konuda devletin görevi yanında,dövmecilerin de görevleri vardır. Örneğin, bu imalatkolunun gerçeklerinden uzak bir standartlar dizisi yao i-malat kolunu güç durumda bırakır, veya uygulan-ma olanağı bulunmaz. Dövmecilerin teknik işbirliğinisağlıyacak birçok diğer faaliyetleri yanında, kurula-cak bir Dövmeciler Birliği standartların hazırlanma-sında görevler üstlenebilir.

3. DÖVME FİRMALARINDA KALİTE KONTROLFAALİYETLERİNİN ORGANİZASYONU

3.1. GEREKLİ OLAN ÖN ŞARTLAR

Kalite Kontrol Organizasyonunun ana amacı müşteri-ye mümkün olan en ucuz maliyetle yeterli kalitedemamulün şevkini sağlamaktır. Kalite Kontrol Teşkila-tı al ıcı, tasarım ve satış bölümleriyle olduğu gibi ü-retimi gerçekleştiren gruplarla da sıkı bir işbirliği iş-birliği içinde olmalıdır. Bu konuda firma yönetimininkalite kontrol konusundaki politikası da bu işlevinyerine getirilmesinde önemli faktörlerdendir. Kontrolpersonelinin gerekli sorumluluk ve yetkisinin firmayönetimince benimsenerek verilmesi kalite teminindeen önemli husustur.

Kalite kontrola öneVn veren bir dövme firmasında t ü -mü olmasa bile, aşağıdaki hususların temini şarttır:

a) İyi düzenlenmiş ve eksiksiz bir standartlar vespesifikasyonlar arşivi,

b) İmalattan bağımsız ve yetki bakımından aynı sevi-yede bir kalite kontrol bölümü,

c) Firma ham madde girişini kalite açısından kontroleden bir sistem,

d) Kesme, ısıtma, dövme ve diğer işlemlerde ısı ileilgil i değerlerin sabit kalmasını kontrol eden birsistem,

e) Sıcaklık kontrolleri ve ocakların zamana göre sı-caklık değişimi kayıtları,

f ) Ocak sıcaklık kontrolörlerin perîodîk kal'ıbrasyonuiçin bir sistem,

g.) Tahribatsız muayene aygıtları,h) Tam kalifiye Tahribatsız muayene operatörleri,i) Hatalı mamulün hurdaya ayrılırken sağlamla karış-

mamasını tam garanti eden bir sistem,j) Gerekli seviyede metallografi laboratuvarı,k) Mekanik muayene imkanları (çekme, çentik, sert-

life),I ) Boyutsal kontrolü yapacak ölçü aygıtları, mastar-

ları ve tertibatları,m) Kalite ile i lgil i en az son 5 yıllık tüm bilgilerin

saklandığı bir arşiv sistemi.

Küçük firmalar laboratuvar olanakları kurmak yerinebağımsız laboratuvarlarda faydalanma yoluna gidebi-lirler, ancak sonuçlar yine Kalite Kontrol Arşivindesaklanmalıdır.

3.2. ORGANİZASYON

Yukarıda belirtilen ön şartların var olduğu bir firmayıele aldığımızda, kalite kontrol faaliyetlerinin firma-nın diğer faaliyetlerine nasıl yardımcı olabileceğiŞEKİL-I'de şematik olarak verilmiştir.

Bu akısdiagramı ve önerilen kalite kontrol noktalarıfirma üretim şekline, büyüklüğüne ve kalite politika-sına göre adapte edilebilir.

Bunun yanında, küçük firmalarda kalite kontrol nok-talarındaki görevler birleştirilerek eleman tasarrufusağlanabilir ve hatta bazı görevleri diğer bölümlerde-ki elemanlar üstlenebilir. Ancak unutulmaması gere-ken husus, firma büyüklüğü ve üretim şekli ne olursaolsun, hangi bölüm elemanı yaparsa yapsın, her döv-me firmasında akış diagramınm belirtilen noktaların-da açıklanan kontrol işlevleri yapılmalıdır ve bunla-rın tümü mamulün kalitesini belirleyici niteliklerdir.

ŞEKİL-I'de belirtilen noktalarda yapılacak KaliteKontrol faaliyetleri:

(I) Sipariş Kabulü:a) Sipariş edilen mamulle i lgil i kalite istekleri-

nin tamlığını kontrol, eksik ve belirsiz nokta-.ların müşteri ile temas edilerek tamamlanması,

b) Siparişin kalite taleplerinin karşılanır olup o l -madığının tesbiti (gerektiğinde isletme ile gö-rüşerek),

c) Kalite Kontrol masraflarının hesaplanarak satışbölümüne birdiriImesi.

(2) İş Hazırlama:a)Mamulün imali ile i lgil i kaliteyi etkileyecek

tüm verilerin kontrolü (dövme sıcaklığı, ön şe-k i l , ısıl işlem ve benzeri),

MÜHENDİS VE MAKİNA/dlt 22 Sayı 262 27

ALICI

SİPARİŞ KABULÜ

İŞ HAZIRLAMA

SATINALMA

ÇELİK SATICISI

MALZEME STOK

KESME

ISITMA

DÖVMEÇAPAK KESME

ISIL İŞLEM

TEMİZLEME

KALIP MALZEMESİSTOK

KALIP DİZAYN

İLK DÖVMEKALIP İMAL

BİTİRME İŞLEMLERİ

SEVK

ŞEKİL - 1 Bir Dövme Firmasında Kalite Kontrol Noktalarının İş Akış SemasındakiYerleri.

ŞEKİL - I Bir Dövme Firmasında Kalite Kontrol Noktalarının İş Akı§ Semasındaki Yerleri.

b)Mamult)n Kalite Kontrol Planının hazırlanmasıve kontrol noktalarına gerekli talimatların ve-rilmesi.

(3) Malzeme Teslim Alma:Bu kontrol noktasında semada görüldüğü gibi,Kalite Kontrol akı; çizgisi Üzerindedir ve diğernoktalardan farklı olarak tek söz sahibidir. Tes-lim alınan malzemenin gerekli tUm testlerini ya-par ve ancak bundan sonra malzeme stok ambarı-na teslim edilir. Kontrollar malzemenin cinsi,kullanma yeri, satıcının güvenilirliği gibi husus-lar gözönUne alınarak gerekti ölçüde yapılır.Bazı deneylerin satıcı tarafından yapılması vebelgelenmesi istenebilir.

Yapılabilecek kontrol I ara örnekler:a) Malzeme sertef ikasın in kontrolü, -b) Partinin tUm parçalarında marka kontrolü,c) Boyut ve sekil kontrolü,d) Yüzey kontrolü (katmer, çatlak, oyuk, v.s.),e) İç hataların kontrolü (ultrasonik),f) Kimyasal bileğim ve malzemenin temizliğinin

kontrolü,g)Sertleşme kabiliyeti kontrolü,h)Mekanik özelliklerin kontrolü.

(4) Mcizeme Stoklama ve Sevk:a)Malzemelerin kalitesi karıştın I maycak şekilde

bir stok düzenini temin,b)İmalata giren malzemenin doğruluğunu kontrol.

(5) Kesme:Üretimi engellemeyecek şekilde ve hazırlanantalimata göre boyut-veya hacım kontrolü.

(6) Isıtma:a)Fırın sıcaklıklarının kontrolü,b) Parça sıcaklıklarının kontrolü,c)Fırında tutma suresinin kontrolü.

(7) Dövme:a)üretimi engellemeyecek şekilde ve hazırlanan

talimata göre dövülmüş parça kontrolü,b)Talimata göre kalıp boyut ve aşınma kontrolü,c)Dövme bitiş sıcaklığı kontrolü.

(8) Isıl İşlem Kontrolü:a) Sıcaklık kontrol I arı,b) Tutma süreleri kontrol I arı,c) Sertlik kontrol l a n .

(9) Son Kontrol:Temizlemeden sonra parçanın göreceği bir işle —

28 MÜHENDİS VE MAKİNA/CHt 22 Sayı 262

min varlığında son kontrolların 9a (temizleme -den hemen sonra), 9b (son i şj emi er sonunda) gibiiki ayrı grupta yapılabilir.

Bu noktalarda uygulanan kontrol I ar:a)Boyut kontrolü (ölçme aletleri, tertibatları ve

makinaları) yardımıyla,b) Yüzey kontrolü (gözle, manyetik partikül,

manyetik olmayan parçalarda penetran),c) İç çatl ak kontrol u,d)Malzeme özelliklerinin kontrolü,e)Sertifika hazırlanması (Malzeme teslim serti-

fikası, kontrol sonuçlarının arşivlenmesİ)

Son kontrolde de Kalite kontrol Bölümü kesinyetki sahibidir ve bu nedenle bu nokta akış. çiz-gisi üzerindedir.

(10) İlk Dövme Kontrolü:Kalıbın imalinden sonra yapılan ilk dövme, ka-lıbı imal eden grup, dövmeciler ve Kalite Kont-rol tarafından değerlendirilir ve yeterli bulundu-ğunda üretime geçilir.

Daha önce de belirtildiği gibi bu akı; diagramı vekontrol noktaları örnek olarak verilmi§tir. Firmalarınbünyesine, üretim şekline ve kalite politikasın» görebu jema örnek alınarak değişik kontrol planları dü-zenlenebilir.

Görüldüğü gibi kalite kontrolün çok yönlü ve gen i 5bir görev sahası vardır. Bunların yanında kalite kont-rol bilgilerinin istatistİki değerlendirilmesi, firma içiölçü ve kontrol aletleri kalibrasyonu ve firmanın ka-lite politikasının piyasaya göre ayarlama gibi önemlisorumlulukları da bulunmaktadır. Bütün bu işleri ya-parken en önemli husus ise, üretime direkt hiç birkatkısı olmayan kalite kontrol grubunun ekonomik ça-lışmasıdır. Bu nedenle, yapılacak kontroller abartı I -mamalı, ancak istenilen kaliteyi temin için gerekliolanlar uygulanmalıdır. Ayrıca, işletme ve kalitekontrol gruplarının işbirliği de çok iyi organize e-dilmeli, yetki ve sorumluluk sınırları kesinlikle bel-li olmalıdır.

Genel olarak, ancak ekonomik çalışan, firmaya do-laylı da olsa yararlığını kanıtlayan ve üretim gruplarıile /etki sınırları iyi düzenlenmiş kalite kontrol bö-lümlerinin başarılı olabileceği söylenebilir.

4. DÖVME HATALARI

Dövme parçalarda rastlanan hatalar ortaya çıkış ne-denlerine göre Uç grupta sınıflandırılabilir:

a) Malzeme hataları.b) Isıtmada ortaya çıkan hatalar.c) Dövmede ortaya çıkan hatalar.

Bu hataların başlıcaları ayrıntılara girmeden Üstelerhalinde aşağıda verilmiştir.

4 . 1 . MALZEME HATALARI

A) Mekanik Tipteki Hammadde Hataları:

Hata Adı Açıklama

Boyuna çatlaklar Yüzeyde, haddeleme hatasınedeniyle.

Kesik Çatlaklar Kesitte, haddeleme hatası ve-ya çeliğin temiz olmaması ne-deniyle.

Metalik Olmayan En- Yüzeyde ve makro seviyedeklüzyonlar(kalıntılar) görülürler.

Yüzeyde Boşluklar Gaz boşlukları veya yüzeydendüşen ve kopan kalıntılarınyerleri.

Donmuş Parça Döküm sırasında sıçrayarakyüzeyde donmuş ve ana kitleile kaynamamış parçacıklar.

Döküm Hattı (Katmer) İki kademede yapılan döküm-lerde tam kaynamamış iki kıs-mı ayıran hat.

Küçük Boşluklar Özellikle deokside edilmemişçeliklerde yüzeyde ve iç k ı -sımda görülen gaz boşlukları.

Çekme Boşluğu Dökümde malzemenin katılaş-ması sırasında kendini çekme-si ile ortaya çıkan boşluk.

B) Kimyasal Tipteki Hammadde Hataları:

Hata Adı Açıklama

Bölgesel Segregasyon C,S,P'ün çelik içinde yüksekoranlarda homojen olmayandağılımı.

Dendritik Segregasyon

Yapısal Bozukluklar İri tane, transkristallizasyon,deoksidasyondan gelen kalın-tılar.

İnce İç Çatlaklar H2 konsantrasyonundan dolayıortaya çıkan çok tehlikeli çat-laklar.

MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262 29

YUksek SıcaklıkKırılganlığı

P, S, segregUsyonlarının yo-ğunlaştığı yerlerde.

4.2. ISITMADA ORTAYA ÇIKAN HATALAR

Hata Adı Açıklama

Tane Büyümesi Fırında uzun tutma süreleri.

Tanesinin oksidasyonu Yüksek sıcaklıklarda malze-ve kırılganlığı menin yanması.

Dekarbürizasyon Karbon kaybı sonucu ısıl işlemproblemleri.

4 . 3 . DÖVMEDE ORTAYA ÇIKAN HATALAR

Hata Adı Açıklama

Kılcal Çatlaklar a)Dövme bitirme sıcaklığının

düşük olması.b)Uygun olmayan soğuma hızıc)Malzemenin plastisitesinin

düşük olması.

Boşluk ve Çatlaklar Döküm parçaların dövülmesin-de ön şekillendirmenin yeterliolmadığı hallerde merkezdegörülen hatalar.

Yüzey Yırtılmaları Malzemeden gelir (örneğin,ve Ayrılmaları malzemede Cu ve Sn miktarı-

nın yüksek olması).

Katlanmalar Dövme sırasında malzemeninkalıp içerisinde iyi akmama-sından.

Aşırı Sertlik

Şekil Hataları

Boyut Hataları Kalıp dizaynı, kalıp aşınması

Dövme işleminin çok düşük sı-caklıklarda bitirilmesinden.

Hatalı kalıp dizaynı veya aya-r ı , yanlış ön şekillendirme v.s.

5. KALİTE İLE İLGİLİ KONULARDA BAZIHATIRLATMALAR

- Dövmehanelerde kullanılan ısıtma fırınları genel-likle hava-yakıt karışımı kullanan direkt ısıtmalıfırınlardır. Bu tür furunlarda brülörler alev sıcak-lığının fırın ortalama sıcaklığının epey üstündeolmak üzere ayarlanmışlardır, örneğin l250°C'aayarlı bir döner fırında alev sıcaklığı I55O°C c i -

varındadır. Bu nedenle, alevin parçaları yalamasıönlenmeli ve brülörler şarjın bulunduğu yerdenen az 30-35 cm. yukarıda olmalıdır.

önemli parçalar ve dövme sıcaklık aralığı darolan Ni bazlı alaşımlar gibi malzemeler sıcaklıkkontrollü ve sürekli sıcaklık kaydı yapılan fırın-larda yapılmalıdır. Bu kontrol aygıtları genellik-le kilitli olmalı, yetkili olmayan kişiler ayarlarıdeğiştirememelidir. Bu cihazların periodik olarakkontrolü sağlanmalıdır.

Bir boyutu 2,5 m. 'den daha büyük fırınların zonkontrolü olmaları gerekir, yani sıcaklığı sabit tut-mak için fırın her biri ayrı kontrollü ve ısıtmalıbirkaç bölgeden oluşur. Uzun itmeli fırınlarda vedöner fırınlarda da değişik sıcaklıklarda bölgelermevcuttur (ön ısıtma, hızlı ısıtma, boşaltma).

Dövme hanede herhangi bir duraklamada fırın sı-caklıklarının düşürülmesi gereklidir.

Bütün bunların yanında, fırtn refrakterlerinin du-rumunun sıcakl ık homojeni iğine etkisi de çok önem-lidir ve periodik kontrol edilmelidir.

Kalıp dizaynı ve dövme cihazının kapasitesininparçaya uygunluğu,, boyut ve malzeme özellikleriaçısından en önemli faktörlerdir.

ön şekillendirme, lif akı$ çizgileri ve yağlama,parça temizliği de boyuta etki ederler.

Bir vuru$taki deformasyon ve toplam deformasyonda önemlidir, örneğin nikel bazlı alaşımlarda bü-yük deformasyonlarda çok büyük ısılar oluşur vesıcaklık ergime sıcaklığına yaklaşır. Titanyumalaşımlarında ise,sıcaklık IOO°C kadar yükselebi-lir ve arzu edilmeyen metallurjik değişmelere yolaçar.

İyi bir dövmeci parçadaki bir katlanmayı başlan-gıçta görebilmelidir, bu tür bir hatayı dövülmüşparçada yakalamak güç olabilir.

Küçük taneli bir yapı için dövme bitirme sıcaklı-ğının iyi kontrol edilmesi çok önemlidir.

Büyük parçaların dövmesinde boyut toleranslarınıtutturmak malzemenin soğuma sırasında kendiniçekmesinden ötürü çok güçtür. Bu hallerde, bitir-me sıcaklıkları daha hassas kontrol edilmelidir.I m. uzunluğunda bir parçada boyut farkları b i -tirme sıcaklığının 800°C yerine IOOO°C olması ile3-4 mm'ye ulaşabilir.'

Malzeme akışının ve kalıbı doldurmasının çokönemli olduğu karmaşık parçalarda ilk dövme kont-

30 MÜHENDİS VE MAKİNA/Cilt 22 Sayı 262

rolleri Üzerinde önemli durulmalı ve malzeme akı-şının kademeleri adım adım kontrol edilmelidir.

Isıl işjem fırınlarının hassasiyeti genel olarak\(PC olarak istenir. Nikel bazlı süperalaşım-

lar ve alüminyum alaşımları gibi baz malzemeler-de bu değer 5°C hassasiyetinde olmalıdır.

6. YARARLANILAN KAYNAKLAR

VDI/ADB

Henning H.J./Rhoten M.L.

Harsem, Haakon

Juran

Weymueller, Cari R.

Qualtatsicherung be i Schmi-edestUcken, Schmiedestücke-Gestaltung, Anvvendung,Beispiele 1976, s. 70-75.

Quality Assurance Proceduresfor Forgings. Forging Equip-ment, Materials and PracticesMetals and Ceramics Informa-tion Center, 1973, p.247-271.

Quality Control of Drop Forg-ings at Befors Metallurgica,January 1978, p.58-60.

Qual ity Control of DropForgings at Volksvvagen, Met-al lurgia and Metal Forming,March 1973, p.93-95.

Qual i ty Control JHandbookMc Graw Hi l l , 1974, 35/9-15.

Quality Control on a ForgingLine. Metal Progress, May1976, p.50-52.

ÖZET

Bu yazıda Dövme Sanayii kolunda kalite kontrolün ö-önemi Üzerinde durulmuş,, bu faaliyetlerin düzenlen-mesine örnek olarak temel prensipleri içeren bir or-ganizasyon verilmiştir. Daha sonra dövme hataları sı-nıflandırılmış ve kalite ile i lgi l i konularda kısa birhatırlatmalar bölümü eklenmiştir.

MÜHENDİS VE MAKİNA Cilt 22 Sayı 262

PAZARLAMAARAŞTIRMASIDr Müh. Ender ŞENKAL

Pazarlama araştırmasının amacı, tüketicinin kim o l -duğunu, nerede bulunduğunu, ihtiyacının ne olduğu-nu, ne istediğini, ne satın alacağını, nerede ve na-sıl satın alacağını ve ne kadar ödeyeceğini saptamak-tır. Yapılan hizmeti ve kazanılan net karı maksimumkılmak düşüncesi i le, bu sorulara cevap verirken bi-limsel metodlara baş vururuz.

Bundan birkaç zaman öncesine kadar imalatçilar iş-letmelerinin pazarlama faaliyetlerini yönetirlerkenbu duruma tamamen uygun düşen geçmiş tecrübeleri-ni ve sınama-yanılma yöntemini dikkate alırlardı.

Bugün durum çok farklıdır. Pazarlama araştırması,pazarlama fonksiyonunun çok önemli bir bölümü du-rumuna gelmiştir. Uygun bir biçimde yönetildiğitaktirde pazarlama araştırması, imalatçı için, tek-nik araştırma kadar yararlıdır. Bununla beraber he-men şunu da ilave edelim ki bu san'at fazla ileridüzeyde değildir. Yönetim, pazarlama fonksiyonu-nun performansı hakkında nadiren işletmenin üretimfaaliyetleri kadar bilgi sahibidir.

Pazarlama araştırması tekniklerinin geliştirilmesi ko-nusunda son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiş-tir ve bu gelişmelerin devam edeceğine inanmamıziçin her sebebe sahibiz. El ile tutulmayan faktörlerbelirgin hale geldiği zaman pazarlama araştırması-nın güçlükleri takdir edilebilecektir. Bir buzdolabıkapısının bozulmadan önce kaç defa açılıp kapana-bileceğini saptamak nisbeten kolaydır fakat bir evkadınının buzdolabı satınalırken neden bir buzdo-labını diğerine tercih ettiğini saptamak farklı birproblemdir.

PAZARLAMA ARAŞTIRMASI FAALİYETİ TÜRLERİ

Esasında bütün pazarlama araştırması faaliyetleri,pazarlama ile i lgi l i gerçeklerin ve fikirlerin toplan-ması, analizi ve yorumlanmasından ibarettir. Bu du-rum pazarlama prosesinin bütün safhalarında esaskararları almada yeterlidir. Gerçekte, birşirketin,ürettiği bir mamulünün başarısını saptarken takipedeceği en kolay yol mamulü üretmek, satmak ve da-ha sonra da satılan mamul sayısını hesaplamaktır.

31

Eğer mamulden çok az satılmışsa bu durumda mamu-lün başarısız olduğu sonucuna varılır. Fakat mamul-den çok sayıda satılmışsa mamulün başarılı olduğukabul edilebilir. Bu durum pahalı bir proses olmaklaberaber az sayıda şirket bunu yapabilmektedir. Da-ha tedbirli bir uygulama ise önerilen mamul için

önceden bazı etüdler yapmak olacaktır. Böylece ma-mulün başarısı ve şirketin kar ve zarar durumu üze-rindeki etkisi hakkında tahminde bulunmak için biresas teşkil edilebilir.

Bundan dolayı, çeşitli pazarlama fonksiyonlarınınhepsi tarafından ihtiyaç duyulan cevapları teminedebilmek için pazarlama araştırmasında çalışanpersonel birçok türde etüd yapmak durumundadır.Bu etUdler aşağıda özetlendiği gibi genellikle dörtgrupta toplanabilmektedir. Bununla beraber gerçekbir araştırma programında, problemin yapısına bağ-lı olarak, bu dört grup arasında önemli ölçüde bir-birine geçiş olabileceğini hiçbir zaman akıldan ç ı -karmamak gerekir.

MAMUL VEYA HİZMET İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA:

Bu araştırma sahası müşterinin bir mamule olan tep-kisi ile i lgil idir. Başka bir ifade i le, müşteri mamulhakkında ne düşünür veya ne hisseder? Belli marka-da bir buzdolabı dayanıklılık testlerinde piyasanınen iyisi olabilir fakat muhtemel müşteriler bir sebep-ten dolayı o buzdolabını sevmiyorsa onu satın almı-yacaklar ve dol ayısı ile buzdolabının dayanıklılığıfazla önemli olmıyacaktır. Pazarlamada mamul araş-tırması, müşterinin mamuller hakkında beğendiği vebeğenmediği hususları saptamaya ve bunu mamul pi-yasaya sürülmeden önce yapmaya çalışır. Bu gruptayapılan çalışmalar şu hususları kapsar: Yeni mamulgeliştirme (mühendislikle i lgil i olmıyan), mevcutmamullerin ıslahı, eski mamullerin yeniden piyasa-ya sürülmesi, firma mamullerinin rekabet durumu,paketleme, yeni mamullerinön testleri, müşteri ter-cihleri, mamulün piyasadan çekilmesi veya basitleş-tirilmesi ve mamullere isim konması.

PİYASALARLA İLGİLİ ARAŞTIRMA

Bu araştırma türü, bir mamulün piyasasının bütünözelliklerini tanımaya çalışır. Genel olarak bu a-raştırmada piyasanın büyüklüğünün, yerinin ve birsatış programının planlanmasında yararlı olabileceközelliklerinin saptanması yoluna gidilir. Daha özeltürdeki etüdler şu hususları kapsayacaktır: Tüketicipiyasalarının (endüstriel dahil) analizi, toptan pi-yasalarının analizi, piyasaların riisbi karlılıkları,genel piyasa verilerinin analizi ve yorumlanması,muhtemel satışların tahmini, yeni mamullere olantalebin tahmini, müşteri hakkında piyasa analizi,

O32

bölgeler hakkında piyasa analizi, satış bölgelerininsaptanması, satış paylarının saptanması, piyasalar-daki rekabet şartlan, genel işletme tahmini, muh-temel yeni piyasa bölgelerinin analizi ve eski piya-sa bölgelerinin muhtemel analizi.

SATIŞ YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA

Satış yöntemleri ile i lgil i olarak yapılan etüdler,geniş ölçüde dağıtım ve reklamcılıkla i lgil idir. Da-ğıtım etüdü yaparken masrafı en düşük seviyede tu-tacak bir dağıtım yöntemi seçmek durumundayızdır.Reklamcılık çalışmalarında ise reklamcılığın değe-rini ve etkisini saptamaya çalışırız. Reklamcılıkaraştırmasında iki temel husus şunlardır: I) Hangireklamcılık mesajları en büyük etkiyi yapar?2) Mesajlar nereye yerleştirilmelidir? Daha özelçalışmalar şu hususları kapsar: Rakiplere göre rek-lamcılık uygulamaları, dağıtım masrafları, satışaraçları, reklamcılık mesajlarının seçimi, reklamyerlerinin seçimi, dağıtım kanallarının seçimi, sa-tış performansı testleri ve satış eğitimi.

POLİTİKA İLE İLGİLİ ARAŞTIRMA

Bu araştırma sahası şirketlerin genel politikaları ilei lgi l i olup yeni mamulleri dikkate alan özel politi-kalarla ilgilenmez. Bir pazarlama faaliyetinin ba-şarısı, aşağıdaki hususlar dikkate alındığında prob-lemlerin nasıl ele alınacağına geniş ölçüde bağlıolabilmektedir. Fiyat yapısı, satış yöntemleri, rek-lamcılık rjolitikası, iptaller, geri çevrilen mallar,kredi durumları, iskontolar, halkla ilişkiler, satıcıil işkileri, satış karşılığı, toptancı ve parakendecikarları, primler, hammadde, fiat değişmeleri vestokl ar.

PAZARLAMA ARAŞTIRMASI YÖNTEMLERİ

Üç değişik türde temel araştırma bilgisi vardır. Bun-lar: (I) geçmiş bilgiler, (2) araştırma sonucu elde edi-len bilgiler, (3) tecrübe ile elde edilen bilgilerdir.

Bir işletmedeki rutin işlemler çoğu kez bir yere kay-dedilir. Genellikle geçmiş yıllara uzanan bu kayıt-lar bizim için önemli bir bilgi kaynağını oluşturur.Hizmet bölgeleri, mamul müşteri sınıfı, satış eleman-ları v.s.ye göre sınıflandırılan satış bilgileri, özelbir araştırma çabasına girişmeksizin genellikle rutinkayıtlarda mevcuttur. Bir mamulün mevcut ve muh-temel müşterilerinin oluşturduğu çeşitli grupların ka-rakteristikleri ile i lgil i önemli bilgileri diğer.kay-naklardan da elde etmek mümkündür. Çeşitli devletteşekkülleri böyle bilgilere sahiptir. Birçok mahalli

MÜHENDİS VE M AKINA Cilt 22 Sayı 262

ticaret odaları ve mesleki kuruluşlar toplumun özelkesimleri ile i lgi l i bilgilere sahip olabilirler. Belirlibir ijletmenin satış verilerinin ve bu verilerin gelirveya toplum gibi diğer değişkenlerle olan il işkileri-nin istatistiki analizi "satış analizi" olarak bilinmek-tedir. Bu tUr analiz, pazarlama kararları için bir e-sas ol an herhangi bir araştırma yöntemine nazaranmuhtemelen daha geniş bir uygulama alanına sahip-tir.

Bir pazarlama araştırması çalışmasının ikinci ana b i l -gi kaynağı araştırmadır. Araştırma, müşteriler veyatüccarlar gibi, etUd edilmekte olan toplumun birörnek grubuna ulaşarak onların ilgi duyduğu belirlibilgileri yine onlardan doğrudan doğruya öğrenmeyeçalışır. Bu tUr bi lgi , bir mamule olan tepkiyi veyabir sonraki yıl içinde bu mamulden satın almak içinolan bir niyeti kapsayabilir.

İki tUr araştırma vardır. Birincisi, etUd edilmekte o-lan toplumun bir kısmı ile tek haberleşme şeklidir.İkincisi ise, tekrarlı temas veya başka bir ifade ilepanel,tipi araştırmadır. Tek defalık haberleşme ge-nellikle şahsi mülakat, telefonda yapılan mülakatveya posta ile soru sormak şeklindeyapılır. Müla-kat, ister karşılıklı ister telefonda görüşmek şeklin-de olsun karşıdaki kimsenin bir mamule olan tepki-siyle i lgi l i cevaplarını öğrenmektir. Bu cevaplar,yapılan etüdün amacına göre, mamulün dizaynı,ambalajı veya yararlılığı ile i lgil idir. Mektupla so-ru sormak mektuplaşmak ile aynı anlamda değildirfakat, karışık bir soru karmaşık cevapların gelmesi-ne yol açacağından soruların dikkatle hazırlanmasıhalinde mektupla soru sormanın çok önemli yararı

vardır. Panel, sadece, yeni mamuller, yeni dizayn-lar veya yeni ambalajlar hakkında tekrarlı tepkiler-de bulunmak suretiyle cevap vermeyi kabul etmiş işbirliği yapan bir gruptur. Panele seçilen kimselerinveya ailenin satın alan halkı gerektiği fekilde temsilettiği kabul edilir.

Üçüncü ana tür bi lgi , alternatif pazarlama kararla-rının muhtemel etkilerinin bir belirtisi olarak kulla-nılabilen ve tecrübelerden ortaya çıkan bilgidir. Bucümleden olarak, herhangi bir tecrübe, bir araştır-macı tarafından yaratılan veya uygun bir duruma ge-tirilen bir prosestir. Böylece gözlemler yapılarakgözlenen değişkenler arasındaki ilişkilerle i lgil i anlamlı sonuçlar ortaya koymak mümkün olur. örneğinbirçok self-servis perakendeci mağazada farklı teş-hir yöntemleri kullanılarak her yöntemden elde edi-lecek satışları gözlemek mümkündür. Bu tür tecrübe-lere genellikle satış testleri denmektedir. İmalatçı-lar yeni bir mamul için sık sık başka satış testleri deyaparlar. Bunun için mamulden kısıtlı miktarda imalederler ve bunları oldukça dikkatli bir şekilde kont-rol edilen şartlarda belirli yerlerde satışa sunarlar.Bu çeşit tecrübeler, müşterinin mamulü kabul edip

l önceden kestirmede yarar!\ bilgi temineder.

PAZARLAMA ARAŞTIRMASI BİR İŞLETME İÇİNNELER YAPAR ?

Genel olarak konuşacak olursak pazarlama araştır-ması dört yoldan yarar sağlar.

1. İşletmenin piyasayla temasta olmasını sağlar.2. Yeni mamul fikirlerini ortaya çıkarır.3. Satış yönetimine yardım eder.4. Piyasa potansiyelini ölçer.

Piyasa ile temasta bulunulması, belirli bir mamuliçin ayrıntılı piyasa ölçüsü ve şirketimizin sahipolacağı veya elde edebileceği piyasa payı gibi hu-susjarı gösterir. Piyasanın beğendiklerini ve be-ğendiklerini öğrenmek önemlidir ve bu çaba, zamanzaman zevkleri değişen müşteriler için süreklilik e-sasına göre yapılmalıdır.

Yeni mamul fikirlerinin ortaya konması tamamen ye-ni mamul fikirlerinin bulunması için olduğu kadar es-ki mamullerin geliştirilmesi fikirlerini de kapsar. Ken-di piyasasında bUyümek ve konumunu muhafaza etmekisteyen bir firma yeni mamul fikirlerinin geldiği bir-çok yararlı kaynaklara sahip olmalıdır. Pazarlama a-raştırması bu kaynaklardan en iyilerinden birisini or-taya koyar.

Satış yönetimi, sık sık yeni bölgelerde işe başlanma-sı, bölgesel potansiyelin ölçülmesi ve satıcıların per-formansları için standartların saptanması problemi ilekarşılaşır. Pazarlama araştırması şirket için ayrıntılısatış tahminlerinin yapılmasında yardımcı olduğu ka-dar yukarıdaki problemlere cevap olmak üzere gerek-li esasları da ortaya koyabilir.

MÜHENDİS VE MAKİNA /Cilt 22 Sayı 262 33

ISITMA, SOĞUTMA, HAVALANDIRMA,ENDÜSTRİYEL ve TİCARİ TESİSLERİN

İMALÂTTAAHHÜT veMONTAJ'mda

GÜVENCESİEndüstriyel ve ticari tesislerin Proje Etüd hizmetleri dahil olmaküzere özellikle anahtar teslimi esasına göre komple inşaası, montajıve işletmeye açılması

MÜMESSİLLİK Yabancı firmalarla teknik işbirliği

FORM STANDART İMALATLARI'nın dışında, yapımınıyükümlendiği proje tesislerinin tamamını veya bir kısmını kendifabrikalarında imal etmektedir.

—MİMMIStandart İmalatlar:Su Soğutucu Generatörler (Chiller)Soğutma Grupları (Hava veya su soğutmalı)Soğutma Grupları ElemanlarıSoğutma Kuleleri (Ejektör tip)Sulu ve Buharlı RutubetlendiricilerEşanjörlerAkaryakıt Filtreleme Isıtma ve Pompalama TesisleriKraft, Alüminyum veya paslanmaz çdik Bükülebilir (FLEXIBLE)borularSusturucularSiklonlarKompresör Havası Kurutucuları

Özel İmalatlar:Su Arıtma CihazlarıEvaporatörler, kristal izörlerHava temizleme üniteleri

M«rk«z: Ruhi Bağdadi sok. 89 Balmumcu - İSTANBUL - T»l: 67 11 72 (3 Hat) — T«l«x: 26 126 - Foai-tr.Ankara Şuba: O ün İz Sok. 44/2 Kavaklıdan • ANKARA - Tal: 28 31 60 (3 Hat) - T«*x: 42 660-Form-tr.Fabrika: İstanbul Karayolu 20. km. Suıuzköy - ANKARA - Tal: 24 15 56 - 24 37 80'dan 166,167 •İzmir Şub«:MİthatPaşaCd.718/5 Konak • İZMİR. T«l: 13 25 56 -14 66 34 — T«lax: 52 409 For-tr.

YATAYDELME VE

FREZELEMETEZGÂHI

Delme, iç tornalama, raybalama, alıntornalama ve diş açma işleri için elve-rişlidir. Mil hareketi bir alternatif akımlı

motor, pasolar ise bir doğru akımlımotor ile temin edilir. Pasolar, tezgâhı

durdurmadan değiştirilebilir.

TeknikMil çapı

Matkap ucu iie delme kapasitesi

iç tornalama kapasitesi— bara ile— ayna ile

Alın tornalama kapasitesi

Tabla ebadı

Hareket — başlık — dikinetabla — boyunatabla — eninemil — eksensel

Mil tahrik motorunun gücü

Paso motorunun gücü

Tezgâhın takribi ağırlığı

özellikleri -,80 mm

50 mm

350 mm420 mm

500 mm

800X1000 mm

800 mm1000 mm

800 mm500 mm

4,5/6,7 kW

1,6 kW

7000 kg

Bundan başka, değişik eb'at ve evsaftadiğer modeller de teklif edilebilir.

MOSKOVA - SSCB

8TAHK0IMPORT t a k ı m tezgâhları

DİSTRİBÜTÖRÜ:

En zengin çeşitUygun fiatlar

Ödemede kolaylıkDevamlı bakım servisi

İSTANBUL-ANKARA

12

otomatik kontrol sistemlerindeprojeden montaja

işletmeye almaktan peryodik bakıma değintüm mühendislik işlemlerinde

hizmet uzmanıIsıtma, klima ve havalandırma sistemlerinin

otomatik kontrol malzemeleriyle donatımındasatış öncesi ve sonrası hizmetler önemliyse.Petek AŞ. bu hizmetlerde uzmandır.

Ünlü Honeyvvell teknolojisinden kaynaklananbilgisini, yılların tecrübesiylepekiştirmiş bir uzman.

Nice büyük yapıda başarıyla sınav vermiş,konforu, tutumlulukla birliktegötürmüş bir uzman.

Sürekli ve dostça hizmeti ilke edinmiş,işbirliğiniz süresince heran yanınızdagöreceğiniz bir uzman .

Sunduğumuz hizmetlerden bazıları :Otomatik kontrol malzemeleri içinde

kalitenin doruğu, ünlü Honevvvell ürünlerinden :ilk elden yararlanma olanağıBu ürünlere ilişkin her türlü yedek parça için.

Petek A.Ş.'nin sürekli stoğunabaşvurabilme güvencesi.

Sistem projesi hazırlanması sırasında,sistemin uyum içinde veverimlilikle çalışmasını sağlayacakdoğru cihazları belirleme işlemlerinde

. ücretsiz teknik işbirliği. •

Uygulamada bilgili ve tecrübeli hizmet.Montajdan işletmeye almaya,

ayardan peryodik bakıma değintüm aşamalarda kesintisiz mühendislik hizmetleri.

İstenildiğinde özel personel yetiştirmek içineğitim hizmetleri, teknik yayınlar.

Ve tüm hizmetlerde,bilginin, tecrübenin, özenin yanısıra,fatura kesimi ile sonuçlanmayansürekli dostluk anlayışı.

petekd

Merkez: irtibat Bürosu:Necatiboy Cad. 151 Mithatpaşa Cad. 59/4

Karaköy - İstanbul Yenisehir-AnkaraTel: 431866 (4 Hat) Tel: 176155

Tlx;22261 ISI TR Tlx : 42158 PETK TR

SEYYAR PRİMER KONKASÖR TESİSİ

KONKASÖRLER

DARBEIİ KIRICILAR

BETONİYERLER

SEYYAR SEKONDER KİNCİ TESİSİ

SİLİNDİR KIRICILAR

ÇEKİÇU KIRiaLAR

Ta\NSMİKSERLER

VİBRASYONLU SİLİNDİRLER

ASKIU VİNÇLER

Fabrika . istanbul yolu 10. km.Tel : 24 15 52-24 15 53-24 15 54İMA CE M A K İ N E PtotaJUml; RK. 116

•AlMAYff LXD.*Tf. YetlblUlte Ank» İstanbul irtibat bürosu : 36 44 67

f

MAKİNE ENDÜSTRİSİ

iki ve üç yollu KÜRESEL YANALARAKI$ GÖSTERGELERİCEK VALFLERFİLTRELER

• ASA ve PIN normlarına uygundur• 10"*a kadar seri imâlat mevcuttur• Stoktan derhal teslim edilir• Bol yedek parça• Fazla bilgi için broşür isteyiniz

APEX MAKİNE ENDÜSTRİSİFabrika:Şişli,Ayazağa Oto Sanayi Sitesi Seçilmiş sokak No.8

İstanbul Tel. 64 23 35 - 64 0704Büro : Tepebaşı, Meşrutiyet Cad. Tarhan Han No. 99/3

İstanbul Tel. 44 99 49 -44 27 62

• Batı Almanya Standard KesselFirmasının lisansı ile imal edilmektedir

Tesisiniz ne olursa olsun,kazanınız

*Condor olmalı

PINAR SUT tt Conda Kıaman

BİLLUR TVZ'dt ConOor Klanları

İstanbul ve havalisi temsılcıligr.

TESHAN

Tam otomatik kumandalı,Fuel oil yakıtlıher basınçta buhar,kaynar su teshin kazanları vekomple kazan daireleri,%87 den %92ye kadar varanyüksek randıman.Kuvvetli konstrüksiyon.Kolay ve emniyetli çalışma.

BUHAR KAZANLARINDA:Saatte 25 tona kadar buhar,20 at üye kadar tazyik.

ISI KAZANLARINDA :Saatte 15 milyonKcaiyekadar ısı.ÇALIŞMA VE SERVİS GARANTİSİ

Bir Yaşar Holding kuruluşudur.

DEMİR, KAZAN veMAKİNA SANAYİİ A.§.Kartal durağı Gaziemir İzmir Tel: 27 62 00 Telex:52 203 ysar tr

RcKLAM PROOUKSIVON

20 y* aşan tecrübemizle

ısıtma, havalandırma, klimakonularında

projelendirme, imalat, monUtf. taahhütişleriniz için hizmetintocteyiz

BATI ALMAN BSH FİRMASILİSANSI ALTINDA İMAL EDİLEN

ENDÜSTRİ VANTİLATÖRÜ

imalat nmuz:

3ITMA HAVALANDIM,

A I O R VE ASPıHATORLf-R

INC Ll BUHAR VE KIZGIN

!. I I BUHAR.

»Nı ARI

SOĞUTMA KULE-LFRl

AKARY AK'• ' A N U ARI

• su rast •' * in A Z ı A H I

EŞANJI./H .• h MAM .JHI.TıCILERI

BOYLER HIDROFOR VE SU DEPOLARı

ISITMA veKLİMA CİHAZLARI SANAYİ A.$.MERKEZ : TUNUS CADDESİ NO. 5/2 ANKARA 18 35 36 -18 50 48FAÖRlKA : ESENBOĞA HAVA MEYDANI YOLU 15. Kİ. ANKARAŞUBE : İNONÜ CADDESİ NO. 69/12 İSTANBUL 49 46 32 - 49 03 62

UNTES• ISITMA HAVALANDIRMA VE KLİMA SANTRALLARI• RADYALVE AKSİ YAL VANTİLATÖRLER• ENDÜSTRİ TİPİ VANTİLATÖRLER• KÖRÜKLER•ÇATI ASPİRATÖRLERİ• KONVEKTÖRLER• SALONDUVAR VE TAVAN TİPİ SICAK-SOĞUK HAVA CİHAZLARI• SU SOĞUTMA KULELERİ• SİKLONLAR• TANKLAR

MERKEZ: KARANFİL Sk. 24/5 - 6 KIZILAY - ANKARA Tel. : 18 89 65 - 18 97 20

BÜRO : NECATİBEY Cad. ALİPAŞA DEĞİRMEN Sk. 22/4 KARAKÖY - İSTANBUL Tel. : 45 97 24

FABRİKA: ANKARA - İSTANBUL yolu 24. km. ANKARA Tel. : 24 15 56 — 60/137 24 37 80 —90/137

MAKİMSANMARKA

Meneksantrik

ve helis dişlipompaları

VİSKOZ MAVİ POMPALARI İMALAT! - SANAYİ ve TİC. LTD. ŞTİ.

Kuım Karabekir a d . 27/26 tel: 11 21 34 - ANKARAFabrika: Sincan Sanayi Sitesi Tel: 6

KULLANILDIĞI YERLER:VİSKOZ MAYİLERASFALTMADENİYAĞLARFUELOİLMOTORİNBENZİNDETERJANGIDA SANAYİİ(Yoğurt, süt, salça, meyve suyu v.s.)ALKOLLÜ İÇKİLERKİMYA MADDELERİKIZGIN YAG SİRKÜLASYONU

1,5 m3/saat kapasiteden200 m3/saat kapasiteye kadarçeşitli maddeler.

TEKFENİMALAT VE MÜHENDİSLİK AS.

- Isı Eşanjörleri ve Havalı Soğutucular- Basınçlı Proses Dram ve Kolonları- Likit Gaz Depolama Tank ve Küreleri

(LPG, Amonyak, Azot, Tabii Gaz..)- Atmosferik Depolama tankları

(150.000 m3 kapasiteye kadar)• Alev ve Su Borulu Buhar Kazanları- Komple Buhar Kazanları• Komple Buhar Santrallart

Su Tasfiye ve DemineralizasyonTesisleriAğır Çelik Konstrüksiyon

-Hidroelektrik Santrallar için CebriBorular ve Kapaklar

• Vinçler

İPRAŞ : 1524 mm. İç çapında Pirinç KaplıAynalı ve Pirinç Tüplü EşanjörTüp Demeti

İGSAŞ : Flare Sistemi, Çap : 2.2/1.6 m..Yükseklik 42 m.

İGSAŞ : 10.000 Ton Kapasiteli çift cidarlıSıvı Amonyak Depolama Tankı(— 3U'C)

Zincirlikuyu Ak İşhanı Blok 1 Kat.2İstanbulTel. : 66 86 70 (3 Hat) Telex : 22653

I

Kosuyolu Serbest Blok

Bostana Şenesenevler Serbest

Erenköy Serbest Blok II

oğlu Soytaş îf Merkezi

siteleri,gökdelenleribii ısıtıyoruz

Dev kazanlarımızla ısınantesislerden bazıları;• Oran SKesi-Ankara,• Intaş- Kızıltoprak• Merter Sitesi Simitaş

20000 kilo kaloriden2000000 kilo kaloriye kadarfueloil kazanları.60000 kilo kaloriden 390000 kilokaloriye kadar kömür kazanları.saatte 3000 Kg/h dan 3500 Kg/h akadar buhar kazanları.5 yıl kullanma garantisi,10 yıl teknik garanti;yalnız ıssy kazanlarında vardır,.

güneşten sonra Mı

KAZAN SANAYİİ LTD. 8Tİ.tersane caddesi 178/22-23 çelik han kaıaköy-istanbulatatürk bulvarı 1O5312 sanlı han ankara3. oto tamirciler sitesi 4O5 sokak no 8 bornava-izmirserdar caddesi no. 24 A kayseri

telf 44 06 12terf: 18 13 71telf 16 31 80telf: 15 621

I

I

I

Barkisan kazan dairesiBartın

c

Barklsan kireç f ırmıBartın

Tuğsan AŞ. kazan dairesiGemerek

bunlarbizim

işimiz...Komple

kireç fabrikalarıMerkezi

teshin tesisatıSu hazırlama

Fuel oilve Fabrika

tesislerikonusunda

uzmanız.BUHAR KAZANLARI

TERMOBLOKLARKURUTMA FIRINLARI

SU YUMUŞATMA CİHAZLARI, KIZGIN YAĞ KAZANLARI1 VANTİLATÖRLER

ÇÖP YAKMA FIRINLARI| HİDROFORLAR

BOYLER VE EŞANJORLAR

Bumas A.Ş. Esanjör dairesi

Karaman,

Ç f e KayaTTapsü. fabrlkas.Degazör sistemi

termo idealSANAYİ \e TİCARET KOLL. ŞTİ

/Merkez. Alete cad. no. 22/5 ^Taksim İstanbul 49O2O5

Fabrika. İmrahor cad.no.52/|Sütlüce 497554

soğutma-isıtma-klima sanayii tesislerikaynaklı aliminyum ve paslanmaz çelik imalatıotomatik taşıyıcı sistemlerboyama ve kurutma sistemleriendüstri fırınlarısoğuk hava depolarıözel proses cihazları imalatı

s;

ermkoKÖLLEKTİF ŞİRKETİ

PROJE-TAAHHÜT-İMALAT

BÜRO Karabaş cad. na 41/3TOPHANE. İSTANBUL

TEL 49 5701497260

FABRİKA Numunebag cadDumlupmar sok.

BAYRAMPAŞA _ İSTANBUL

11

i

1

Sıra

Ma:

1

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

1»

20

21

0mI

1 1J3 <

y~ '

T

1 MAKSAS| Makina Sanayii A.Ş. •

L U P A M

iI

{1

wm

I Hava KompresörleriTAMAMEN OTOMATİK

TEK KADEME-ÇİFT KADEME

&L. YîîlfcAtf Randıman*y " 1 UI\İCIx r\Ol!Ulll|Ol!

< - Uzun ömür

*fc Güvenilir Garanti

•& Bol Yedek Parça

36- Üstün Kalite

TEKNİK ÖZELLİKLER

tp

LKD. 41/100LKD. 41/300

LKD. 4LKD. !LKD. <

LKD. (

LKD. <

LKD.

LKD.LKD.

LKD.LKD.

LKD.

LKD.LKD.

LKD.LKD.LKD.

LKD.LKD.

LKŞ.

Fabrika

1/300 A

1/300

U/330

il/330 A

31/440

Sİ/550Sİ/550 A

51/555

2x61/555Bl/770

62/310

62/310 A62/420

62/520

62/44262/553 A

1x62/503 A

82/74063/531

İ lBÎR

c

c

«

«

r

e

«

c

«

c

İKİ

<

<

c

c

<

<

€

Uç

8 53İlâ

8

8

g8

8

8

8

8

8

8

S

3,5

15

15

15

15

15

15

1512

40

mİ

\s

50

125

200

250

300

400

535

700

900 .1120

22404800

160

200

2S0

400

535

815

1630

2400350

o İ"• HW 0

O X

50

100

140140

200

200

200

360

500

500

800

1000200

200

200

200

360

500

800

1000

—

: Bornova, İzmir Caddesi No.İrtibat Bürosu : Atatürk Caddesi No.İrtibat Bürosu : Tersane Caddesi No.

386/A15 Kat

Mol

orG

ücü

H.P

1

1,5

2

2

3

4

5.5

7.5

10

2x1030

1.5

23

4

5,5

7 5

2x7,5

255.5

:O *?M 0

S *

u Q -â

900

1500

1300650

850

700

600

800

650

650

1500700

870

750

700

700700

700

1500600

1Sil

ind

irA

ded

i

1

1

1

2

2

2

2

2

3

2x3

2

2

2

2

2

3

3

2x3

2

3

Sil

ind

irÇ

ap

ı ro

m.

7070

70

70

70

90

110

110

110

110

160

70/40

70/40

90/60110/602x90/60

2x110/702(2x110/70)

160/90110/60/40

eeM

li

3434

50

60

60

60

60

6060

60

80

60

6060

60

6060

60

8060

1

"i ti>S M

7292

120

210

210

260

330

400

450

800

—

225

225

290

300

360450

800

——-

91 İZMİR-Bornova Tel-.160047.161287

İZMİR —Alsancak Tel -.137793-6 İSTANBUL-Karaköy Tel: 455974

1

MACAR

TECHNOIMPEX«

GELENEKSELve KALİTELİTEZGÂHLARIN yanında

TornaRadyalFrezePlanyaPantografTaşlamaAbkant

**•••

••••••

İLERİTEKNOLOJİLİNÜMERİKKONTROLLÜTEZGÂHLAR

yatay frezeleme ve delme

tornalama delmeMÜMESSİLİ vs TEŞHİR YERİ:

TEKIMİKELTİCARIT v« SANATİA N O N İ M Ş İ R K E T İ

NECATİBEY CAD. 90/A

KARA^ÖY,

Telgraf : TEKNİKELİ- İSTANBUL

TEL. : 49 7310MENA REKLÂMı

®

TORNA TEZGÂHINI

TAMAMİYLE OTOMATİKLEŞTİREN

4 TERTİBATT\ HİDROLİK KOPYA TERTİBATIi ) Her cins torna tezgâhına uyabilen muhtelif tipler.

«FILEMATIC» : TORNA TEZGÂHINA BAĞLANAN OTOMATİKDİŞ ÇEKME TERTİBATIHiç bir tadilâta lüzum göstermeden torna tezgâhına bağlanarak yüksekkesme hızıyle kullanılabilir. İç, dış, silindirik. konik, sağ, sol, metrik, whit-vvorth, kare, trapeî, yuvarlak diş çekebilir. Tornalama ve diş çekme ara-sında merkez kaçıklığını önler.

«UCP/20» : HİDROLİK KARŞI PUNTAHer cins torna tezgâhının karşı puntası üzerine bağlanabilir. Süratli yana-şarak işe yavaşça girer, Basma basıncı ayarlanabildiğinden, PUNTA, DEL-ME ve RAYBA işleri yapabilir.

«DYNABLOC - MAC» : HİDROLİK SIKMALI AYNAKopya tertibatının hidrolik ünitesi ile çalışır, çabuk ve ayarlı sıkma yapabi-len Amerikan aynasıdır, Sıkma zamanını kısaltır ve tornacının yorulmasınıönler.

MÜMESSİLİ ve DİSTRİBÜTÖRÜ

DUPIBMATICTEKMKEL

TİCARET ve SANAYİ ANONİM ŞİRKETİ

Karaköy, Necatibey Cad. 90/A - İSTANBUL

Tel: 49 73 10 Telgraf: TEKNIKELİ - İstanbul

MENA REKLAM.

İMGİÜZ British LeyiandAn/ imalat grubundanÇOHNTRY CUMAX Ltd. Lisansı ile

imal edilenİLK TÜRK FORKLİFTİ

50 DAGtZELLİ FORKLIFT DtZELÜ

70DAFOHKLİFT

120 DA 180 DA 25 EC 50 EC 30 f *DİZELLİ FORKLIFT DİZELLİ FORKLIFT ELEKTRİKÜFORKLIFT ELEKTRİKLİ FORKLIFT BENZİNÜ FORKÜFTGKELU FORKLIFT LUfcLU FOHKLİFT İ l / H I I FORKLIFT UtZELU FORKLIFT fcLfcKIHIKUFORKLIFT bLfcKIHlKU FORKLIFT BtN^TU FORKLIFT

ISOOka K»p»»it»li 3BOO kg. Kap«lt*ll BOOO kg. K»p«sit»li 9000 kg. Kapasiteli 1 250 kg. Kapasiteli 2600 kg. Kapasiteli 1 500 kg. Kapasiteli

•Elektrikli forkliftlerds kısa devre kontaktorlerleri yerine komple elektronik hızkontrolü; SCR 36 ve SCR 72 . Sessiz, rahat ve seri çalışır.

«Dizelli araçlarda dünyaca tanınmış Ford ve Perkins motorları.•Forklift imalinde bugüne kadar yapılan en sağlam asansör. »Hidrolik takviyeli

direksiyon sistemi. »Yağ soğutmalı debriyaj ve 4 tondan yukarı tiplerde torkaktarıcılı şanzıman «Her türlü ataşmanlar »Yüksek verim sayesinde elektriklilerdeuzun deşarj zamanı, benzinli ve dizellilerde asgari yakıt harcama. •Gezici, tecrü-beli, özel servis teşkilatı. «Bol yedek parça.

SANAYİ ve TİCARET A.Ş.

İZMİRFatih Cad. 93 ÇamdibiTel.162808- 162304Teigraf.Analifi-lZMlR

Telex: Alif 52558

İSTANBULBüyükdere Cad. 103

Tel: 668103 Gayrettepe

ANKARAMitatpaıaCad. 16118Tel: 185766 Sıhhiye

ADANAAtatürk Cad. 8416

KUNOERYAKACIK

Standardlara Uygunluk ve Kalitede

Güveneceğiniz Tek İsim.•M ND10.ND16, ND25.ND40 ve ND64 catü) Çalışma basınçlarında;

•• 10 mm den 200 mm ye kadar her çapta;

M Flanşlı,Dişli ve Soketli bağlantı şekillerinde;

•• Demir Döküm (GG-20),Çelik Döküm (GS-C25) vePaslanmaz Çelik Döküm W.Nr:ı.44O8 ve AISI 316 malzemelerinden;

m» 400° C ye kadar

AKIŞKANLAR için EN EKONOMİK ÇÖZÜM,

••Vanalar (Düz, köşe,Y_tipi)••Küresel vanalarM Çek vanalara Pislik tutucular•ı Kazan blöf vanalarım Seviye göstergeleri•I Manometre ve kazan drenaj musluklarıM Ve yedek parçaları

M Tüm vanalarımız sızdırmazlıkringlerini değiştirmekle yenilenir.w Baskı yaylı ve ringli cek vanajartrher«• fcürefcel vanalarımız baskı yayl.rl.ıgier) sayesinde mükemmelsızdırmazlık temin eder. ;

•M Pislik Tutucuların filtre elemanlarıpaslanmaz çeliktir.mm TÜM MAMULLERİMİZİN VEDEKPARÇALARI BOLDUR.» ÜCRETSİZ BAKIM EKİBİMİZDAİMA EMİRLERİNİZE HAZIRDIR.

YAKACIK MAKİNE FABRİKASI DÖKÜM, VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş.ŞirkM Mariıazl : K«m*r*ltı Cad. Bankalar Han Kat S. Karaköy - İSTANBUL Tal: 46 46 20 - 49 34 42

İNŞAAT MAKİNELER!3 0 ve 4 0 m.Bom uzunlukları olan İki tipkendi tırmanankulevinc'er.

KonkasöıierTreylerll primer ve sekonderkonkasörler.primer konkasörler 400 x 650 veya650 X 1000 çene açıklıktıSekonder konkasör © 650 İlk konikkırıcılı veya muhtelif ceklçli kırıcılar

30 m. de 1400 kg. 40 m. de 2000 kg

Beton Tesisleri1 2 0 m 3 , 6 5 m 3 , 3 5 m 3 kapasiteli

tam otomatik, scraperli veya

bant konveyörle beslemeli

beton tesisleri

cebri karıştırıcılar

turbo — pan tiptir.

15 ve 20 m 3 kapasiteli scraperll

kompakt beton tesisi.

1 0 m 3 kapasiteli

otomatikkürekli tesis.

30 m /saat sıkışmış

beton verebilen •

otomatik scraperll

tam veya yarı otomatik

beton tesisi.

İMALAT ÇEŞİTLERİMİZİNKALİTESİNİ GARANTİEDİYORUZ. ÇİMENTO SİLOLARI VE HELEZONLAR

VİNÇLERTRANSMİXERLASTİK TEKERLEKLİ SİLİNDİRPALETLİ VE VARGEL BESLEYİCİLEROERZ KESME MAKİNASIOTOMATİK VE ELLE KUMANDALITESİS SCRAPERLERİMUHTELİF KANTAR ÜNİTELERİ

îfc TÜM İMALAT PROGRAMIMIZ

MUHTELİF KONKASÖRLERMUHTELİF BETON TESİSLERİELEME YIKAMA TESİSLERİBETON FİNİŞERLERİMUHTELİF BANT KONVEYÖRLERKUM YIKAMA HELEZONLARI

İMALATIMIÇeneler

200 — 300 ton/saatkapasitelisabit çekiçti kırıcıprlmar va sekonderolarak! kullanılabilir.

120 — 170 ton/saatkapasiteli eksantrikçaklçli sekonder Mrıc 650 x 1000 ağız açıklıktı

140 — 180 ton/saat kapasiteli çeneliprimer kırto.

LastikTekerlekliSilindirLastikleri dolu gövdeli16 — 18 tonluklastik tekerlekli silindir.

DerzKesmeMakinası

Eleme Yıkama Transmixer50 — 60 veya100 — 120 m3 /saat yıkamalıveya yıkamasızelek tesislerive her ebattabant konveyör

BUTUNİMALATIMIZINÇALIŞANLARIGÖRÜLEBİLİR.BELLİ TECRÜBELERKATEDİLM İŞTİR.İMALATLARIMIZINTESLİM MÜDDETLERİÇOK KISADIR.

P\ MAKINAERGİNŞJİC.veSAN.A.Ş.•u£<iay Sokak, 2/9 — 10, K«vakltd«r« - ANKARAT«t«fOfl : 2 7 81 15 - 19 (5 Hat)

ZETREDÜKTÖR

SANAYİ «. TİCARET ANONİM ŞİRKETİ

0,5 HPDEN 100 HPVE10 DEVİRDEN 400 DEVİRE KADAR

MOTORLU ve MOTORSUZREDÜKTÖRLER ve ELLE TAHRİKLİ

CERASKALLER

| DERHAL TESLİMİ

Mak. Müh.: ZAR E BEDEYAN

MERKEZ : Azapkapı Talaftilar No. 4 İSTANBUL

FAB: Bomonti Birahana «ok. No. 7 İSTANBUL

Tel: 44277049 60 86488362

ileri teknoloji modern tesisuzman teknik kadro vebenzersiz bir kaplamamalzemesi:

Ondulîne30 Yıldır değişik iklim koşullarındaki 52 ülkedebaşarıyla kullanılan Onduline oluklu çatı ve cephekaplama levhaları şimdi Türk mimar, mühendisve yapı sahiplerinin hizmetinde.

ONDULİNE LEVHALARININTEKNİK ÖZELLİKLERİ :

UzunlukGenişlikKalınlıkOluk yüksekliğiOluk aralığıOluk adediAğırlık

200 cm.89 cm.0,3 cm.

3.2 cm.8.9 cm.

10 oluk/levha4 kg/m!

veya 6.8 kg/levha

Mahya uzunluğuMahya ağırlığı :Eğilme mukavemeti:Isı iletkenliği :Su emme :Su geçirimlilik :Sıcağa dayanıklılık :

Dış tesirleredayanıklılık

Renkler

89 cm.1.5 kg/levha

150 kg/cm'0.105 Kcl/mhlCkendi ağırlığının % 2 si.kesinlikle su geçirmez+110 'C'ye kadar gözlegörülebilen hiç bir değişiklikolmaz. Çatlama, pullanma veyumuşama meydana gelmez

Çurumez, paslanmaz,küflen-mez, kimyasal ve biyolojikdış tesirlerden zarar görmez

Siyah (Standart)Kırmızı-Aluminyum-YeşilMavi (Yalnız bir yüzü)

«atı ve cephe kaplamamda

Ondulineoluklu levhalarıSAĞLAM. PRATİK. EKONOMİK.

Her türlü bilgi ve broşür için :Merkez : Onduline Yapı Malzemeleri A,Ş, Barbaros Bulvarı 76/78 Beşiktaş-İstanbul Tel.: 463094 (4hat)Ankara Bölgesi Müdürlüğü : Onduline, Tunus Cad. 4/19 Bakanlıklar-Ankara Tel. : 17 88 51

<

LU£E

ALÜMİNYUMLPREŞNYUM RADYATÖRLERİ I

5IMW

YÜKSELENBİNADAev aletleri sanayimdenuçak sanayiine kadargünlük yaşantımıza girencağımızın madeni ALÜMİNYUMRADYATÖR sanayii

ALÜMİNYUM PRESDÖKÜM SANAYİİ

Merkez :Çevre Sokak No. 21 Farabi - AnkaraTelefon: 27 82 08 - 27 85 60Telgraf: ALPRES — AnkaraTelex: 42 347 DNYA TR — Ankara

Fabrika:Esenboğa Hava meydanı yolu - AnkaraTelefon : 10 86 32 - 10 63 85

POMPAE]İmalâtımızda Pompa Piyasasının 5 büyük ismi bulunmaktadır.

1 — PERFECTA (İsviçre)2 — K. RUTSCHI PUUPENBAU BRUGG (İsviçre)3 — ALLVVEILER (B. Almanya)4 — ALARKO5 — VIKING (Amerika)

Kalorifer Sirkülasyon PompalarıTek ve Çok Kademeli Santrifüj PompalarTek Kademeli Santrifüj Pompalar (Büyük Kapasiteli)Dalgıç PompalarDişli Pompalar

özel Pompa İhtiyaçlarınız İçin Özel İmalât ve İthalât İmkânları-mız Vardır.

• Türkiye'de Pompa Mevzuunda 22 Yıllık Tecrübe ve Mütehas-sıs Teknik Eleman Bakımından En İleri Performansa Sahibiz.

HABERLEŞME ADRESİ VE SATIŞ :

Necatibey Cad. 84, KaraköyİSTANBULTel.: 45 70 95 POMPA VE MOIOR İMALAT MÜESSESESİ

ANKARA ŞUBESİ :

Sıhhiye. Anbarlar Yolu No. 10/8ANKARATef.: 29 46 06 - 29 46 07

İZMİR ŞUBESİ :

Gümrük i; Hanı 40Gümrük Meydanı — İZMİR.Tel.: 132 997 -127 870

ALPOM

GENİŞ BİLGİ İÇİN KATALOG İSTEYİNİZ

ismaklar isbası yapınca

istifleme sorununuzçözülür.-tanın ve sanayi ürünlerinizin

yükleme-bosaltma istif isleri hız kazanır, alacağınız verim yükselir.Ismakların Özellikleri:Balkancar lisansı ile üretimKısa sürede teslimUygun fiyat.Düzenli servis.Bol yedek parça.Kullanım yerine göre ataşman.

Ismak Ana Tipleri1 Ton Elektrikli EV 6762 Ton Elektrikli EV 7173,2 Ton Dizel DV 17333,2 Ton Dizel/Otomatik DV

İstif MakinalarıSanayi ve Ticaret AŞ.Büyükdere Cad. Alba Işhanı 67-71 Kat 1-3Mecidiyeköy - İST.Tel. : 6657 87 - 88 - 89 (Merkez)64 24 28 (Servis yedek parça)Telex : 22817 Erho-Tr.

IU

Ayrıntılı bilgi için Ismak broşürü gönderirmisiniz ?

Adım :

Adresim : ,

MM

Anahtar teslimi komple Endüstri tesisleri yapı

Ağır m a k i n a v e ö z e l l i k a r z e d e n ç e ş i t l i r i h n ; , "

Gıda Endüstrisi ile ilgili yat ır ın ı h izmetler,

Konut yapımı ve turizm hizmetleri

Eğitim hizmetleri

Mümessillik, Müşavirlik, Proje ve .Mühendislik

konularında

GUCLUYUZ.

ALARKOHOLDİNG A.Ş.

Alarku Sanavı

m,) Sanayii A

TfU 1/ T« Umk İ/olasyon A S

Toplu Konut Holding A. Ş.

Gönen Gıda Sanayii A. Ş.

Duysun Yaq Sanayii A Ş

BİRTELEFON İLEFABRİKAKURULAMAZ AMA

<

o

a

(9

Fabrika kurmak bir ihtisas işidir...Önce yetkili ve genişbir kadro ister...Sonra tecrübe ve iş ahlâkı gerekir.Taahhüt işlerinde güvenebileceğinizbir ortamı sizler için gerçekleştirdik.

BİR TELEFON İLE ELBETTEFABRİKA KURULAMAZ AMA,SİZ YİNE DE BİR KEZTELEFON EDİN BİZE.Oturup konuşalım öpce,Sonra sizin için de araştıralım,çalışalım, uğraşalım...

... Ve göreceksiniz,hiç başınız ağrımadantamamlanıverecek tesisiniz,PASİNER Tecrübesi,PASİNER Güvencesiyle.

PÂSİNERENDÜSTRİYEL TESİSLER

SAHAYI VE TİCARETA.Ş.

KIRKPİNAR SOK. 5/5-6ÇANKAYA-ANKARATLF: 263560-274185-2755 58TLG: PASİNER-AN KAR ATELEX: 42 463 PASRTR

ÖNCE HİZMET

VE AKSAMI SANASİt

İrtibat Bürosu: HACI AYVAZZencefil sok. 6 Karaköy İSTANBUL/TURKEY

ASİT VANALARI

KONDENSTOPLAR

AĞIRLIK ve YAYLI EMNİYET

VENTİLLERİKÖŞE VANALAR

Y-VANALAR

PLUG VALFLER

GENLEŞME PARÇALARI

(KOMPANSATÛRLER)

CEK VALFLERAKIŞ GÖSTERGELERİ

Her türlü özel vana imalâtıBilgi isteyiniz Tel: 45 45 54

yakıttan

tasarruf.

termostattı radyatör valf i

•Yepyeni bir tasarruf ve konforaracıdır.

• Otomatik olarak ısıyıistenen sıcaklıkta sabit tutar.

•%2O yakıt tasarrufu sağlar.

• Mevcut tesisata da kolaycamonte edilir.

• Bir salona veya odayabir tane de,duruma göre,yeterlidir.

E.C.A bayiinizden isteyiniz.

Genel Dağıtım

ELMORTesisat Malzemesi Ticaret AŞ.

Karaköy-lstanbul

pik döküm tekniğindeasama

radyatör konusundabağımlılığınız sona erdiARTIKSEÇME İMKANINIZ VAR

ODOKSANÖÜPİK DOKUM RADYATÖRLERİ

Genel Satıcısı: BIMTAS A.S Okcumusa cad. 2 Tezglll ishanı kat 6 Şişhane-İSTANBUL

Tel: 45 24 37

VANTİLATÖR İMALATINDAASAMA!.

LOWER (USA)Lisanslı

ENDÜSTRİYEL VANTİLATÖRLERİNİMALATINA BAŞLADIK!...

Demir Çelik Endüstrisi

Çimento Endüstrisi

Termik Enerji Santralları

Seramik ve Cam Endüstrisi

Toz Kireç Fabrikaları

Metal ve izabe Tesisleri

Kâğıt Endüstrisi

Ve Diğer Endüstri Tesisleri

İÇİN

Büyük debi, yüksek basınç,yüksek sıcaklık, korozif ve erozifmadde ihtiva eden gaz nakledenözel sınai vantilatörler.

SANAYİ ve TİCARET A.Ş.

ISITMA • KLİMA - HAVALANDIRMA

CİHAZLARI İMALÂT MÜESSESESİ

AL SAÇ

HABERLEŞME ADRESİ VE SATIŞ f

Necatibey Cad. No. 84

Karaköy— İst.

Tel. : 45 7095

ANKARA ŞUBESİ :

Sıhhiye, Ambarlar Yolu

10/8 Ankara

Tel. : 29 46 06 - 29 4607

İZMİR ŞUBESİ :

Gümrük İş Hanı 40

Gümrük »Meydanı— İzmir

Tel. : 13 29 97 - 12 78 70

ADANA ŞUBESİ :

Gazipaşa Bulvarı

8/3 — Adana

Tel.: 23 718

OTOMATİKKONTROL

ile ilgili

PROJECİHAZ SEÇİMİ ve TEMİNİMONTAJİŞLETMEYE ALMAAYAR ve BAKIMYEDEK PARÇA

konularında

yetkili ve tecrübeli

•J ALAR ALMÜT

Merkez : Çocuk Dostları Derneği Binası Büyükdere Cad. Maslak Meydanr .Şisli/İSTANBUL Tel.: 64 53 58

Ankara Şubesi : Sıhhiye Ambarlar Yolu No. 10/8 - ANKARA Tel.: 29 46 06İzmir Şubesi : Gümrük Meydanı, Gümrük İş Hanı No. 40 - İZMİR Tel.: 13 29 97

Adana Şubesi : Gazi Pasa Bulvarı No. 8/3 • ADANA Tel.: 23 718

V ^ û ^ / M A K I N E ENDÜSTRİSİ

Malzeme taşıyıcılığında yetkili isim

•BANTLI GÖTÜRÜCÜLER 3?•ZİNCİRLİ GÖTÜRÜCÜLER•VİDALI GÖTÜRÜCÜLER•KÖVAU GÖTÜRÜCÜLER

ve YÜKSELTİCİLER•RULOLU MASALAR•PALETLİ ve HAVA HATLI

GÖTÜRÜCÜLER

nO

O

LİMAN YÜKLEME ve BOŞALTMA TESİSLERİ

AYRICA: TAMBURLAR. RULOLAR ve İSTASYONLAR^KAPÜNLER,KABLO SARMA APARATI SON NOKTA ve EMNİYET ŞALTERLERİ

APEX MAKİNE ENDÜSTRİSİFabrika:Şişli,Ayazağa Oto Sanayi Sitesi Seçilmiş sokak No.8

İstanbul Tel. 64 23 35-64 07 04Büro : Tepebaşı, Meşrutiyet Cad. Tarhan Han No. 99/3

İstanbul Tel. 44 99 49-44 27 62

AGHINODIPORnDragline - Ekskavatör

Q PaletliO HavalıO 0.8 m3 Kepçe Kapasiteli

E-5015Aazıcı - Ekskavatör

EO-3322AKanal Kazıcı - Ekskavat

O PaletliO Tam HidrolikO 0.56 m3 Kepçe Kapasiteli

O Lastik TekerlekliO Tam Hidrolik) 0.8 m3 Kepçe Kapasiteli

ETÇ-Döner Kepçeli - Kanal Kazıcı

O PaletliO HidrolikO 102 m3/saat kapasiteli

Her çeşitEkskavatörler, Maden ve İnşaat makinaları ile

HİZMETİNİZDEDİR...

SOVYET RUSYA İLE TİCARETİKİLİ ANLAŞMA ESASINA GÖREYAPILDIĞI CİHETLE, SERBEST DÖVİZ TRANSFERİ DİYE BİR PROBLEM

YOKTUR. AKREDİTİF, İLGİLİ BANKAYA MÜRACAAT TARİHİNDENİTİBAREN ; EN GEÇ, BİR AY İÇİNDE AÇILMAKTADIR.

TİCARET KOMANDİT ŞİRKETİMEHMET ŞEMSETTİN OKUTAN VE OBTAKUII

_ 18 7113İNKİLAP SOKAK No. 31/6 YENİŞEHİR-ANKARA 18 04 73

GEMSANGENEL ENDÜSTRİ MADDELERİ

SAN. ve TİC. A.Ş.

GENEL DAĞITICISIEMAT ENDÜSTRİ MADDELERİ

SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.

MAMULLERİMİZ:

W:

SANAYİ YAĞLARI :

Alüminyum ve Alaşımları, Presdöküm ve Kokil Döküm imalatları için

mm Kalıp Yağları

mm Piston ve Maça Yağları

mm Yeni Kalıplar için Alıştırma Yağları

mmm Kokil Döküm Astar Boyaları

mm Degazer ve Raf inasyon Tüpleri

,mm Örtü Flaksları

«•* Diğer özel Yağlar ve Kimyasal Maddeler

I H » Tekstil Sanayii için :

mm Antistatik Tekstil Yağları

mm Kaliteli Harman Yağları

İnşaat Sanayii için :

_ Kalıp Yağları

KİMYASAL MADDELER :

mm Poliüretan ve Plastik Sanayii için :

mm Kalıp Ayırıcıları

— Diğer Kimyasal Maddeler

_ Kimya Sanayii ilk ve Ara Maddeleri

MERKEZ :Bankalar Sair Ziya Paşa Cad.55-57 Karaköy-İstanbulTel: 43 5 0 9 0 (4 hat)

FABRİKA:Gaziosmanpaşa, Eski Edirne Asfaltı Küçükköy Yolu No.34Tel:78O7 9O(4hat)

inşaat ve ticaret Itd. sti.MERKEZ : İnönü cad. no. 73 Opera palas Kat 3

Gümüşsüyü - TAKSİM - İSTANBULTel. : 44 06 35 - 45 66 07 - 45 37 67 - 49 37 49

F A B R İ K A : P.K. 6 Osmaneli - BİLECİK T e l . : 1 6 9 - 1 8 6

öngerilmeli prefabrike beton yapı elemanları fabrikası

PREFABRİKE BETONARME ELEMANLARLA GERÇEKLEŞTİRDİĞİMİZENDÜSTRİ TESİSLERİ

DEMKOMENSUCAT SANTRALTEKSTİPLİKKARTALTEPE MENSUCATESASOLMUKNETAŞOLMUKDOYSANMERİÇ DOKUMATİ M AKPOLİLENSUNTEKSVEFATEKSSELPLASTMOPANPLASMAKBİSAŞFARBA

KONSERVETEKSTİLTEKSTİLTEKSTİLTRANSFORMATÖRDEPOTELEKOMÜNİKASYONKÂĞITYAĞTEKSTİLTARIM ALETLERİTEKSTİLTEKSTİLTEKSTİLPLASTİKYONGA LEVHAMAKİNATEKSTİLOTO FARI

BİGA 1969EDİRNE 1974EDİRNE 1975EDİRNE 1975KARTAL 1975GEBZE 1975ÜMRANİYE 1976EDİRNE 1976LÜLEBURGAZ 1976EDİRNE 1976DÜZCE 1977BURSA 1977BURSA 1977İSTANBUL 1977OSMANELİ 1978OSMANELİ 1978İSTANBUL 1978BURSA 1978BURSA 1978

7 000 m2

55 000 m2

17 000 m2

40000 m2

5 000 m2

4000 m2

9 000 m2

30 000 m2

15000 m2

13000 m2

9000 m2

1500m21200m22000m22000m?6500m28500m2

11000m27000m2

KOLONLAR • ÇATI MAKASLARI • DERE KİRİŞLERİ • AŞIKLAR • ÇATI PLAKETLERİ • DUVAR PANOLARI

türbotermI S I E Ş A N J Ö R L E R İ

TURBOFIN

ŞAŞIRTMAU BAKIR BORU ve TÜRBÜLANSLI

ALÜMİNYUM ELETLERİ İLEEN YÜKSEK RANDIMANLI

ISI EŞANJÖRLERİDİR

•KLİMA,SOĞUTMA ve ISITMA SANAYİİNE,TÜRBOTERM ISI EŞANJÖRLERİ FİRMASININKATKISINI SAĞLAYAN UNSURLAR:

« Verilere uygun projelendirme. Projeyi gerçekleştiren optimum eşanjör dizaynı• Deneylerle performans kontrolü. Eşanjörün TSE şartlarına uygun üretilmesi• Üretimin her aşamasında kalite kontrolü. Gününde teslim

(iirt>o<<»rm Aydın Yolu .'5 2 ı

fJosto Kutusu 92f:

it TÜRBOTERM

V/0 TRACTOROEXPORTS5.CB.-Moskova

V/O AVTOEXPORTS5.CB.-Moskova

AKamyontlf Kar MakHizmet Araçları

er, Yolİt Tesisleri...

Ekskavatörler, Vinçler, SondajMaklnaları, Konkasorler, TünelAçma Maklnaları... ve İlgili Ye-dek Parçaları

Sabit ve Seyyar Kompresörler,şeker Pancarı Kompleksleri, Gı-da—Kimya Endüstrisi İle İlgiliMaklna ve Ekipmanlar... ve İlgiliYedek Parçaları...