Todd May - Postyapısalcı Anarşizmin Siyaset Felsefesi

5/12/2018 Todd May - Postyapsalc Anarizmin Siyaset Felsefesi

1/98

TOD D M AYC lem son O niversitesi Felsefe B olum u'nde profesor olarakgo re v ya pmak ta d ir . Ayru zamanda, Between Genealogy andEpistemology: Psychology, Politics, and Knowledge in theThought of Michel Foucault (Soykiltuk v e E pis te mo lo ji A ra -sm da: M ich el F ouc ault'n un D us un ces in de P sik olo ji, S iy asetve B ilgi, Penn State, 1993); The Moral Theory of Posts-tructralism (Postyapisalcihgm A hlak Teorisi, ] 995) ve Re-considering Difference-Nanyc, Derrida, Levinas, and Deleuze(F arkhlrgi Y eniden D usunm ek-N ancy, D errida, L evinas veD el eu ze , 1 99 7) a dh k it ap la nn y az an di r,


2/98

, A yn n n : 2 8 6l nc el em e d iz is i: 1 5 5P o s ty a pl sa J cI A n a rs iz m i n S iy a se t F e ls e fe s i

T od d M a "i n g il iz e e d en e v i re nR a h m i C. o M mY a y u na h a zt rl ay a nS e d e f O z g eK i ta b m o z g li n a d iT h e P o li ri ca l P h il os op h y o f Pns t s tr u c tu r a l is t A na r c h ism

T h e P en ns yl va ni a S ta te U n iv e rs it y p re ss /l 99 4b a s i r m n d a n c e v r i l r n i s t i r .

T h e P e n n sy l v an i a S t a t e U n i v e r s i t y

Todd MayPostyapisalci AnarsizminSiyaset Felsefesi

B u k it a b m T u rk c e y aY I IT Ih ak la nA y nn n Y a y rn la nn a a it t i r .

K a p a k i l l i i s t r a s y o n uS{,I'il1~' A l t a nK a p a k d i i z e n iA is la n K a h ra m a nDuze l t iS a it K I Z I ! lI m a k

B a sk ! v e e il tM a r t M a r h a ac li lk Sanat lan L t d . $(i. Te l : (0 212 ) 2 / 2 O J 3 9 -4 0

B i ri nc i b a sn n 2000I S B N 9 7 5 -5 3 9 -2 7 4 -2

A Y R f NT I Y A Y IN L AR ID i z d a ri y e < ; e ~ m e s is. N o : 2 3 / 1 3 4 40 0 < ;e m b er li t a ~ -i s ta nb u l T e l: ( 02 12 ) 5 1 8 7 6 1 9 F a b: ( 0 2 1 1 ) 5 1 6 4 5 7 7 . _ .A Y l I N T I


3/98

Kath le en , Davi dv e Rache l icin


4/98

Icindekiler

- oxsoz 9I. GiR iS 11II. MARKSizM iN BASARISIZLIGI 2 8III. ANARSizM 60IV. ERKiN OLUM LULUGU VEHUMANizM iN SONU 85V . P OSTY A PISA LCI BiR A NA RSizM E D OG RUADIMLAR 106VI. ETiK SORULAR 143

7


5/98

KA YNAK


6/98

bazrlarrnm ise neden metin icinde bu uyusurnlan tarnsmadrgirrumerak edebileceklerini biliyorum. Aciklamasi basit; kendi uz-m an hk alarurn m k isnlam alannd an dolayi. Ayrn anda hem fe-minizm ve hem de postyapisalcihga dogru adil yaklasrnak kendikonumumu asan bir kavrayrsi gerektirecekti. Bu nedenle bu gorevibir baskasma birakmak zorundaydirn.

Metne yonelik titiz yorumlan ve dusunceli onerileri icin MarkPoster ve Thomas Dumrri'a tesekkur ediyorum. Nancy Love'm yu-reklendirmesi projenin siirdiiriHmesine yardrm cui. Penn StatePress 'den Sandy Thatcher, Kate Capps ve Cherene Holland ile ca-hsrnak bir zevkti. Chuck Purrenhage bir kez daha Ingiliz dilinibenim saldmlarimdan korudu. Ve Mark Lance yillarca bana, kul-lanabilme yetenegimi asan entelekttiel zenginlikler sagladi,

IGiri~

Ozellikle Kita Avrupasi gelenegindeki siyaset felsefesi, surekli ola-rak bunahma diisen bir projedir. Bu bunahm zorunluluktan kay-naklarur, ciinku si~set felsef~si, . .IJ1evcu.t ol~~_i.l~_?Jma~I .. ~ E ~ , ; , ~ ~ ~aras1l1cl,~Kt.9~!,!,~n U~~X!!9."~.j~~!!!.~_t~~t1TI~Jst~g.!!:u uzamm"


7/98

!l]~~~~_olan~an aYrL~J_ara~!__~lmaSlerekeni tarnsmak ve daha~o~E~ ( ) 1 1 l } _ ? ~ l_ _g~r~!s~~l_inmevcut olana naslf- uygulanacagmi sor-!-n_,:_ktI~.:u gorii, yararcilik (utilitarianism) ve pratik uslamlamakuramlan gibi tumtiyle farkli etik projeler icinde haUicanh olarakbizimle birliktedir. 2 (Asagida, olrnasi gerekenin mevcut olandan butur aynlmasuu reddeden bir etik gorus ileri surecegim).' Alternatifolarak rnetafizik, mevcut olan iizerinde durur; onun projesi dun-yarruzi betimlemektir. Ancak metafizik, genellikle etik olarak ad-landmlabilen dusuncelerden tumiiyle aynlamaz: temellerini sag-layan epistemoloji icinde ikamet eden normatifligi paylasir.

Oysa siyaset felsefesi sadece mevcut olana dayanarak olmasigerekeni tarusmisnr. Toplumsal konfigiirasyon degisirken felsefiyaklasimm da degismesi gerekir.

"Bir zamanlar eskimis sarulan felsefe yasarruru siirdtir iiyor,ciinkll onu gerceklestirecek an kacmlmisur" diye yazar Adorno.'Adorno'nun sozunu ettigi eskimislik komiinist devrimden sonraMarx 'm tahmin ettigi seydir: ancak sornut varolusu ile hedefi ara-sindaki birligin gerccklesmesiyle feIsefenin karsisma dikilecek bireskimislik. Hegelci acidan bakrldiginda, Adorno' nun burada dogruolarak gordtigii ~ey, mevcut diinya ile tasarlanan dunya arasmdakiuyusrnazlrk olrnadrgr takdirde (ve Marx 'a gore dtinyayr tasar-lamak, dunyarun olanaklanru onun varolusundan gelistirmeknr),

siyaset felsefesine de gerek olmayacagidrr. Siyasal felsefe ke-sinIikle bu uyusmazhgin ifadesidir.

Siyaset feisefesinin u anda bunahmda olrnasi, yerinde ve hattasevindiricidir. Dogu Avrupa ve Sovyetler Birligi 'nde komiinizmin


8/98

suncesi. A ciklayacagim nedenlerden otiirii b u ccrceveyc. esas ola-rak M ichel Foucault, G illes D eleuze ve Jean-Francois Lyotard'rnyazilanrn d ah il e di yo rum ... Tam ola~ak bu terim lerle olmasa da .E0st~_~l~l siyasal du-

~unce , ~ zeIh . ..l e Ma~ !cs i~ t _P~9 jen ! IJ__ok4Qyl~ ir !Lk~e! ."mevcu t o l anlIe olabllecek diinya arasm daki gerilim i ifade eden alternatif bir si-~a~~!_,!!2~a.!:!_a~~~~yo~~_~U}!!l}_!!,~~~ostya pi salcI11g11~-"~'aglad9l bucerceve dogasm dan -sornut, sim rh coziirnlcm eleri b cnim seyerek,kuresel soylemden kacmmasi- dolayi cok fazla ramsilmarrusur.~~J2}~alc tI lk~~ l11akr ,?: .~i i '~~tJYLyer lcr i.u iJl1 ikJ~Q:~sl) 'gs~ t lcre_,_bl- :", "rakL!. Bu cozum lernelert daha genel bir felsefi cerceveye yer-lestirme girisimleri, ilk b akista postyaprsalci projeye b ir ihanet ola-rak ele alinabilir. Tem el m ikro-siyasete yonelik b agltltgm a ihanetetm eksizin, postyaprsalcihgi anarsist gelenek icine yerlestirerek,postyapisalci b ir c er ce ve o lu st urma ru n nas il r numkun olabilecciiinibd ah a s on ra gorecegiz. 1 1k o n c e Eo st ya 'p ls ~a lc !_ .k ur am l ll ~ gQgl ii gi i _ si -y as fi .L s is il i a nl amak g er ek iy or .. P ~ farkh lipteki siyaset feIsefesi arasm da aynm yapllabiIir: hi.=.\im sel, stratejik ve taktik.~ }~im s~_l, siya~ . felsef~ si.!!.er iki .k~~ l~ asll1 da ki e erilim e ra gr~ ~.~ ~~ ~~ ~~ ~~ _e wk e~ 1 a d a .!..n ev eu t ill'lllk~!~~!la b E-g ILkaim aslyla karekterize edilir. B u b agh kalm a b ir de-~ sorunudur~ fulsefe yap~~Yl bi;~~ ' t;e d.$ .D lj_y~..l9!ldanxQn:!~~~~~irS~9!elsefe 0 kadar gi~ i~iE:..


9/98

benzeri ozgiil son-durum ulestirici taleplerine baglanmak, ada-letsizligi baslatmaktir.!'

Her birinin hakkma dusebilen cesitli degcrlerden ayn olarak,adaleti nitelendirmesi baknrundan Nozick Rawls' dan aynhr; No-zick, se yle ri d un ya da g erce kte n b ulu nd uk lan tarzda ele alma du -suncesinden uzaknr. Nozick ile birlikte, adil olamn felsefesi, dun-yamn gtincel kompozisyonuna ait olgulara dayanmayan bir toplumkurah olmak zorundadir. Nozick dimyamn nasil olmasi gerektiginibetimler ve olmasi gerekenin mevcut olana nasi l uygu lanacagmayonelik imalarda bulunur. Pekcok insamn oz-cikarci oldugunukabul etmesine karsm bu kabullenis dusuncesinde rol oynamaz.Aslmda onun adalet ilkeleri, insanlann gercekte neye ben-zediklerine ve ne tur bir dunya icinde yasadiklanyla iliskisiz bi-cirnde is gorecektir . Bu kesinlikle, dusuncesinin utopyaci ogesidir.

Ancak bicimsel siyaset felsefesinin olmah-kutbuna uymasmagerek yoktur. Marksizm icinde, verili bir toplumsal baglamm ya-pismdaki hakim olan siyaset felsefesi kutbunu gorecek kurarnsal ipuclan vardrr. Burada ornek olarak evrimci sosyalistlerin kimi ya-pitlan kadar Ikinci Enternasyonal'in mekanik felsefesi de ve-rilebilir (bkz. Bolum 2). Cogu sonuclannm Elestirel Kuramcilannstratejik Marksizmine dayanmasma karsm, etik dusunceler ge-rektirecek bir tarihin olumsalhgi yerine proletaryarun bi-linclenmesinin tarihsel zorunlulugunu daha fazia vurgulayici di-yalektik bir toplumsal degisim kavrarruru ifade eden GeorgLukacs'm ilk yazilan da onern tasimaktadir.u (Burada tarihselolumsalhgm ve ciddi olarak bakildigrnda etigin el ele gittiginin be-lirtilmesi gerekiyor: tarih gerekliyse eger, bireyin dogru bicimded av ra nm as iru n s orumlu lu gu ciddi olarak azalmasa da olum-suzlamr, Bu nedenle [gorecegimiz gibi tarihin olumsalhgiru vur-gulayan] Althusser'inki gibi bir Marksizm siyaset felsefesinin bi-cimsel tarafina degil, stratejik tarafma denk duser. Toplumsaldegisime yonelik yaklasmunda kisisel sorumlulugu yadsidigr go-

riilse bile etigi ciddiyetle ele ahr.)Lukacs acismdan burjuva toplumunun kendisini basanli bi-

cimde yeniden uretebilmesinin nedeni, herseyi -maddi nesneler,ernek, zaman- degistirilebilir, yahtilrrus, hesaplanabilir bir metayadonusturmesidir. insanlar hem kendilerine hem de urettikleri nes-nclere yabancilasnnhr. Ancak proletarya bu yabancilasrnanm us-tesinden gelme k on umun da dir, c tin ku sadece 0 bu metalasrnarun yada "seylesme'tnin bilincine varabilir: "Burjuvazi diizenli bicirndeher yeni niteliksel kazarurru gerisin geri niceliksel diizeye do-nUti.irtir. ..Buna karsm 'ay ni , gelisirn proletarya icin farkh bir Sl-mfsal aniam tasimaktadir: bu, yaltttlmts bireylerin ortadan kal-dinlmast anlarruna gelir, iscilerin, emegin toplumsal niteligininbilincine varabilecekleri anlarruna gelir."!' Seylesme kapitalist top-lum boyunca gclisirken proletaryarun bilinclenrnesi de artar; so-nunda kapitalist duzeni devirerek, seylesmeyi alt eder. Bu durumyeni bir duzcne, icinde etik ve tarihsel olarun diyalektik bicimdebiitiinliik halinde biraraya getirildigi komiinist topluma yol acar.!'(Lukacs'rn dusuncesinin bu yonii iizerinde Hegel'in etkisi be-lirgindir.)

Lukacs'rn mevcut olan kutbuna oncelik tammasma karsihk,ortuk olsa bile etik kutbunun da var oldugu belirtilmelidir. Lu-kacsin olumlu bir gelisirn olarak sosyalist toplumun gelmesinibekledigi acrktir. Bu gelisi kolaylasuran herseyi kucaklar. Bu ne-denle Lukacs'in kendi yapinrun yeri oz-bilinc gelisirninde birugrak olarak yorumlanmahdir. Proleter bilinci ilerleten bir olaygibi onun yazilan da sadece tarih degil, bir etik meseledir. Olmalikutbu, tarihin hareketinden sonra gelmesine karsm kendisine ay-nlrrus bir uzama sahiptir. Kacirulmaz bag lam diyalektiginin aci-rumuu. olumlu bir etik deger aruna dogru goturur.

Bi~imsel siyaset felsefesinden stratejik siyaset felsefesine gec;i,--,.~ . ._ .----~--__.__..__-siyaset felsefesinin tek bir kutbuna baglanma durumundan her ikikUlU_P_~!~~~1I1d~ige~ilimde yaa'!laya dogru birge~i~dr.-Buge~i~in

. ~ . , ~ . . , ' ' - _ . c -~ z, .', , , ,_ - . . . . . . .. . ~,_ .~ _ '. .


10/98

akiskan olrnasina karsin, daha kesin olarak "stratejik" kategorisi al-" .~r-"_" ~_" __ "" _ ~ . c _ , .0 _ , _~ ~ ~ -c _ _ _ . _ . ,~ _" ~ _H _ L . _~~ + _ ~ " ~un a giren felsefe tipi, bicimsel o~arak kara~ierlze ettigimizden ni-tel iksel acidan farkl ihk gosterir. Ilgisini, klasik siyasal strateji uz-mam Vladimir IlyichLenin'in ortaya attIgl"Ne yapmah?" sorusuuzerinde yogunlastinr. Stratejik siyaset felsefesinde etik hedeflerbaglamsal anlayisaboyun egmezler. Stratejik siyaset felsefesi, ta-rihin ve toplumsal kosullarm zorunlu olarak acmrnadrguu, aksinezaman zaman degisebilir ve hatta gerileyebilir oldugunu onaylar.Fakat ne tarih ne de toplumsal kosullar ikincildir; onlara sadeceetik bir program 1 gerceklestirmek icin degil, aynca miidahale act-smdan somut olanaklan saptamak icin de darusilir. Bu anlamda sa-dece tarihsel ve toplumsal durum, etik istekler acismdan yo-rumlanmakla kalmaz, aynca etik program bu durum tarafmdansirurlandmlir ve belki de kismen belirlenir. "Stratejik" kategorisialtina yerlestirilen siyaset felsefesinin kendisini, felsefe yapmanmgerceklestigi somut tarihsel kosullara yoneltmesinin nedeni budur.

Stratejik siyaset felsefesinde olan-kutbu ile olmah-kutbu ara-sindaki bu etkilesime diyalektik aduu verirken dikkatli dav-ranmahyiz. Bu iki kutbun etkilesmesinden zorunlu olarak eldeedilrnis, daha yuksek sentez yoktur. Iliskilerini karakterize ederken"gerilim" teriminin daha uygun dusmesinin nedeni budur. Marksiststrateji uzmanlannm ellerinde bu proje, bu gerilimi diyalektik birtarzda ele alacakttr. Ornegin, proletaryarun erki yonetici bur-juvaziden alabilmek uzere devlet aygmru ele gecirme ihtiyacirn ka-rutlamaya cahsirken Lenin, burjuvazinin son ornekte siyasal ko-numunu korumak icin erkin bir kisrruru yeniden dagitabildiginigosteren, Marx 'm Fransa'daki 1848-51 olaylanrun tarihsel


11/98

19. Rawls, A Theory of Justice, s. 20.

den blrakmamlza gerek yok. Daha cok siyaset felsefesinin ve si-vasal programlann meveut olan He olrnasi gereken~ yon~lmektenka~lI1amamalan nedeniyle, bu aynm bir tiir farki yenne, bir . .derece[arki olarak goriilmelidir. Cozumlemektcn uzaklasip mudahalebnerilerine dogru gidildikce, felsefeden program a gecis yapihr, Buge~i~, mevcut-olan kutbunun yerini, olmasi gereken ~utbUl~un al-~lasl degil, daha cok her ikisinden de ayru anda. bir ~eny~ c;e-kili~tir: siyaset felsefesinin uzami olan gerilimden bir gen cekilme.Bir siyasal program acismdan bu gerilim artalanda yer ahr; so-runlan cozuliir. Stratejik ve programat~k sorular ~~l1ld~.r: "~e yap-

1 ')" Fakat programatik durumda baglam ve enge yonelik genelma 1. '-' . .dUunceler, arasnrma konusundan daha cok ~iidahalentn .~~-crordiigti ufukta yer alrr. Bu anlamda Hiikiimdar bir uc-durum or-~egid~; ya stratejik ya da programatik acidan yorumlanabilir.._Cesit li st ratejik siyaset felsefelerini birbir i~le baglay~n. ve onl~.n

takt ik siyaset felsefesinden ayiran ternel Qzelhkl.erden. bu~., ~.t rateJlksiyaset felsefesinin tek bir hedefe y6nelen, .umter bir 50zumlemeicerrnesidir. Kendi projesinin siyasal e~re~1111merk~Z1~~e .yer al-dlgll11 kabul eder. Marksistlere gore tabi kl ekonomlk iliskiler .alt-ya~lsl bu merkezi konumu isgal eder. Ma~~ia:elli i\i.n bu, Ital-ya ' r un yonetilmesidir. Stratejik diisunce biciminde, bir to~lumudolduran baski ve adaletsizlikler cesitliligi ve adalet olasihgi tekbir sorunsalda konumlanir; eger bu sorunsal uygun bicimde c ; o -ziimlenir ve miidahale icin dogru sonuclar crkanltrsa, adalet ola-bildigince saglanacaktlr. Bu durum, altyapi ile ustyapi ~raslndakiMarksist aynmm kaynagrdir. Altyapi (bir aniamda ~arkslstler ara-sinda bir tartisma kaynagldlr), ustyapiyi iiretir. S_'yasal ve to~-lumsal degisimin, onem kazanabilmesi icin, ~lr. altyapi . ~o-niiiirniine dayandutlmasl gerekir. 0 halde Indlrgeneblhrh~,stratejik siyasal dii~tincenin oziinde yatar. Tum sorunlar .te~el birsoruna indirgcnebilir: adalet, ternel sorunu cozme mesele~ldlr. ..

Stratejik siyaset felsefesinin kendi dunyasmi, m.er .ke~~nde .oz yada ternel sorunsal bulunan ve ~evresinde cesitli turcmis so-runsallann yer aldigi es merkezli halkalar olarak tasvir. ettigi d~-~iiniilebilir. Bu demek degildir ki dunya ya da rnerkezdeki halka bir

21

belirgin bicimde bicimsel siyasal dusunurlere ek olarak, siyaset fel-sefesi geleneginin Aristoteles'i, Marx'} ve Rousseau'nun Ko-nusmalar'uu da icerrnesinin nedeni budur.

Aynca ~ogu kez bu soruya veri len yarutlann anlamli olrnayabaslamasi, adalet sorusunun ortaya ~lktlgl cesitli kosullann ta-runmasiyla gerceklesir, Omegin Marx 'm yapitlannda, kendi gun-eel durumuna uyguladigi, yeterince orneklenrnis bulmadrgi ve ar-dmdan onu devrimin gerekli oldugu sonucuna vardrran, oncedenkararlasrmlrms bir adalet nosyonu bulmak, Marx' I yanhs yo-rumlamak olacaktir. Turn siyaset felsefesi yani Nozick 'in ugratJgltiirden a priori bir etik dusunurn (reflection) olmayan felsefe, saltetik diisuncelerin guncel bir siyasal alana uygulanmasma in-dirgenemez. Bicimsel benzeri gibi stratejik siyaset felsefesi deRawls 'un "dusunumsel denge" adnn verdigi simrlar icinde ifadeedilir, "Dusunumsel dengc" durumunda, "ilcri geri giderek, bazensozlesrnesel sartlann kosullanru degitirerek, bazen de yargrlan-rruzi geri cekip onlan ilkeye uydurarak, sonunda hem akla uygunkosullar ortaya koyan, hem de uygun bicimde sadelestirilmis veuyarlanrrus onemli yargilanrruza uyan ilkeleri kabullenen bir icseldurum tarumlamasi bulacagmuzi farzediyorurn."!? Rawls'un bu-rada sadece etik duzeyde olusan bir dusuniimsel surecten soz edensert c ik isma y am t olarak, ararulan dengenin ozel ile genel etik sav-lar arasmda degil, kendirnizi buldugurnuz duruma gosterilen somutetik tepki ile bu tepkiyi yonlendiren genel ilkeler arasinda 01-dugunun belirtilmesi gerekiyor. Somut etik boyle yo-rumlandiginda, baglamsal dusunceleri adalet iizerine dusunumleretasimaktadir. Bicirnsel ile stratejik dusunme arasmdaki aynrn, fel-sefe ile program arasmdaki kan aynma degil, mevcut olan ile 01-masr gereken kutuplanndan birine baglanrna ile iki kutbun ya-ratng: gerilimde yasama arasmdaki aynma denk diiser.

Siyaset felsefesi ile siyasal programlar arasmda yapilan kesinaynm fikrinden vazgecmeliyiz, Bu durum taktik siyaset felsefesiniele aldigimizda daha da belirginlesecektir. Ancak bu aynrm turn-

20


12/98

anlamda degismez veya kararlrdir. Marksistlere gore bu oz, tarihinakrs: icinde devrimci degisimler gecirir, ancak ekonomik bir OZ 0 1-maya devam eder. Bir tarihsel anda ekonornik, bir baska tarihselan da isc siyasal o la n, deg is en bir oz e sahip bir f e ls e fey i dusunrnekbile mu rn ku n o la ca kt ir . Onernli olan O Z halkasirnn icerigi ya da do-gas: degil, dii~iincenin e~ merkezli halkalar seklinde ilerlemesidir.Farkli olarak taktik diisunce, toplumsal ve siyasal dunyayi birhalka olarak degil, birbiriyle kesisen cizgilerden olusan bir ag ola-rak tasvir eder.

Taktik siyaset felsefesi ve stratejik dusunce, mevcut olan ile 01-mast gereken kutuplan arasmdaki gerilim icinde yasamlanru sur-durmeyi secmislerdir. Stratejik dustince gibi, taktik siyaset fel-sefesi de esas olarak tek bir kutba yaslanarak yeterli bir siyasetfelsefesi ifade etme girisiminin bos bir caba oldugunu anlarms veiki kutup arasindaki etkileitne buyuk onem vermistir. Ancak tak-tik dusunce bu denkleme bir baska gerilim daha katar. Stratejik si-yaset felsefesi, turn adaletsizliklerin nedenini aciklayabilen yasalalan icinde merkezi bir sorunsah savunarak ya da varsayarak erkin,csas olarak ya da buyuk cogunlukla sorunsalm odaklandizr mev-~ziden turevlendigini kabul eder. Ekonomik cozumlernenm merkezisorunsal oldugu yerde, ekonomik yapi, temeI ya da en onemli erkmevziidir. Aksi takdirde, bu mevzinin uzerinde yogunlasmak ya-rarsiz olacakti. Bir stratejinin, erk uygulanmayan bir noktaya rnu-dahale etmesine gerek yoktur; erkin olmadrgi yerde adaletsizlik deolmayabilir. (Bu demek degildir ki, erk bilincli zordur; reklam yada ideoloji, en az iieret kontroli.i ya da polis giicii kadar erk uy-gulamalandir.) Stratejik siyaset felsefeeisi acismdan erk, (en azin-dan oncelikle) bir merkezden yayihr.

Taktik siyaset felsefesi icin, erkin konumlandlgl bir merkezyoktur. Baska tiirlii soylendiginde, erkin ve sonucta siyaset in-dirgenemezdir. Erkin ortaya ~lktlgl pek cok farkli mevzi vardir vetoplumsal dunyarnn yaranlmasi sirasmda bu cesitli mevziler ara-smda bir etkilesirn gerceklesir. Bu durum, erkin yogunlasma nok-talanm ya da uzarnsal imgeleme uygun gelen, cesitli (belki de dahakahn) cizgilerin kesisme noktalanm yadsrmamakradrr. Fakat erk2 2

bu noktalardan kokenlenmez; daha cok onlann etrafrnda Ylgl~lr. Bunedenle taktik dusunce, cozumlernelerini, sadece var olan ile 01-mas: zereken arasmdaki degil, ayrn zamanda indirgenemez olananeak '-karsihkh olarak kesisen erk pratikleri arasmdaki geriliminnitelendirildigi bir ortam icinde gerceklestirir.

Bu yiizden, taktik dusunce bir baska onemli noktada daha stra-tejik dusuncenin karsismda yer ahr. Merkezi bir sorunsal ve mer-kezi bir erk mevzii bulunrnasi dururnunda, buradaki erk iliskilerinicozumlemeye ve bu iliskilere karst direnisi yonetmeye ozel olarakuvzun olan insanlann bulunmasi da olasidir. Onlann bu konumlan,bu mevziye dair bilgilerinden ya da onunla iliskilerinden veyabaski araclanna etkin bicimde erisrnelerine izin veren toplumsalduzen icindeki yerlerinden kaynaklamr. Kisaca, stratejik siyasetfelsefesi, oncu bir parti ile birlikte anilan miidahale tipine denkduser. Perspektifi nedeniyle taktik dusunce, bir oncu araciligiylaozgtirlesme fikrini reddeder. Eger erk merkezsizlesmisse, egerbask! mevzileri cok sayidaysa ve birbirleriyle kesisiyorlarsa, her-hangi bir bireyler grubunun, ozellikle kendisini siyasal degisimdekioncii bir role uygun bulmasi mumkun degildir. Postyapisalci tern-siliyet elestirisi denilen sey, siyasal duzeyde, bir grup ya da par-tinin etkin bicimde butuniin cikarlanru temsil edebilecegi fikrinin,oncunun kesin olarak reddedilmesidir.

Ozellikle Foucault, Deleuze ve Lyotard'm yapitlannda so-mutlasug: bicimiyle postyapisalcihk, burada "taktik" adiru ver-digimiz, siyaset felsefesi turune iliskin gelenegi olusturmuslardir.wBu dusunurlerin siyasal baglanmalan, bicimsel ya da stratejikoisun hakim siyaset felsefesi geleneginin dogrudan karsismda yerahr ve siyasal mudahale icin yeni ve belki de daha iyi bir perspektifoneren bir siyaset felsefesi yapma olasihgim tammlar. Projelerininsuurlanru kesin bicimde cizmek istiyorsak, bu diisunurlere ait me-tinlerin sadeee baska tilke vc geleneklerdeki cagdaslannm me-2 0 . B as ka ra n da vardrr, GOncel feminist siyasal dO~O.nce?eki~ogu, burad.~ re~-rnedi ldiqi gibi takt ik siyaset felsefesi kavrarruyla bi rlesir ler . F~kat bu t~r du-suncenin ele almrnasi, yukarda onsozde belittigim gibi, bu rnetrun ve benirn uz-r na nh k a la rn rr u n d rsma cikar.

2 3

r


13/98

tinlerinden degil, aynca postyapisalci olarak smiflandmlrrus Fran-SlZ c;agdalanmn yapitlanndan da aynldigim anlamahyiz. OrneginJacques Derrida, bu dus un ii rl ere a it kimi epistemolojik ve me-tafizik baglanmalan paylasmasina karsm, acik bicimde ifade edil-mis siyaset felsefesi onermernistir." Ote yandan Jean Baudrillard,siyaset iizerinde odaklasrrus olmasma karsm, taktik bir dusunur 01-maktan co k stratejik bir dusunurdur. Dusuncesi, coklu ve yerelolmak yerine, indirgemeci ve kapsayici olmaya egilim gosterir.PBundan boyle "postyapisalci" terimini, Foucault, Deleuze ve Lyo-tard'rn yapitlanmn cizdigi ortak perspektif icin sakh tutacagiz. Busakh tutmaya hicbir felsefi onem yiiklenmiyor; sadece siyasal birdusunce c iz gi si ni n sirurlanm belirlemek icin uygun bir yoldur bu.

Taktik ya da stratejik dusunceye baglanrna arasinda kararsizhksergilemesine karsm, c;agda postyapisalci dusiincenin habercisiolarak karakterize edilebilecek genel siyasal perspektif ve c;o-zumleme ttirleri banndtran bir siyasal dusunce gelenegi vardir. Bugelenek anarsizmdir, Aynca anarsizrn, felsefesini ozgiil c;o-ziimlemearacrhgtyla degil, genel bir tarzda ifade etmesi nedeniyle,postyapisalci siyaset felsefesinin anlasilacagi bir cercevenin anahatlanru saglamaktadir . Postyapisalcihk gibi anarsizm de temsilisiyasal mudahaleyi reddeder. Anarsistler acismdan, erkin yo-gunlamasl, erkin kotuye kullamlmasi icin bir davetiyedir. Bu ne-denle anarsistler siyasal mudahaleyi, bir indirgenemez miicade-leler coklugu icinde ararlar. Kropotkin'in yazdigi gibi, "[T[oplum-sal yasamdaki daha ileri bir gelisme, erkin ve duzenleyici islevlerinyonetici bir yapmm ellerinde daha da yogunlasmasi dogrultusundadegil, aksine hem bolge hem de islev bakirrundan mer-kezsizlestirme yornindedir. "23

Fakat geleneksel anarsizrnin merkezsizlestirrne icin onerdigi ge-rekceler, her zaman taktik siyaset felsefesiyle yakmhk gostermez.Pek cok anarsistin, mticadele ile baski arasmda bir simetrinin varoldugunu -mticadelenin pek co k noktada yur ut ulme ger ekce si ni n,erkin pek cok noktada uygulanmasi oldugunu- anlarms olmasinakarsin, merkezsizlestirrneyi, gunumuzun merkezilesmis toplumsalyapisma bir alternatif olarak goren anarsist dusuncede rekabetci birnesil vardir. Bu nesil acisindan, cesitli duzeylerde coklu mu-cadelelerin zo ru nlu lu gu , as hn da erkin stratejik yogunlasmasimnreddedilmesinden kaynaklamr. Bu daha sonra deviet baskanlannakarst terorist saldmlar gibi, algilanan bir kaynaktaki erki ortadankaldirma girisimlerine yol acrmstir cogunlukla. Dahasi neredeyseturn anarsistler uniter bir insan fizii kavrarmna giivenirler: insanozti iyidir; bu nedenle erkin uygulanmasma gerek yoktur. insan oziikavrarm, postyapisalcilar tarafindan stratejik dusuncenin, kendibaski pratikierine yol acan bir diger yonu olarak elestirilmistir. Busorunlar ve anarsizrn ile postyapisalcihk arasmdaki iliski 3., 4. ve5. Bolumlerde aynntih olarak ele ahnacaknr.Bu ih; siyaset felsefesi tipinin tarumlanmasimn ardmdan u so-runun sorulmasi gerekiyor: Neden taktik olana yonelelim? Egerbaska fclsefelerin ozgul ifadeleri ile tatmin olmuyorsak, bu, onlannortaya C;Iktlgl felsefi ve siyasal perspektif tipini toptan red-detmemizi gerektirmez. Her seyden once Rousseau'nun kusurlu birtoplumsal sozlesme kavramma sahip olmasi, demokrasi karsm birargiiman degildir. Taktik felsefeyi destekleyen argumarun c;ogu, buyazi icinde sunulacaktir; fakat onun cekiciligi isin basmda be-lirtilmelidir. Partisan Review ile yapngr bir gorusmede Michel Fo-ucault soyle diyordu:

21. Elbette Derrida siyasal konulara iliskln hem yazrrus hem de katumrst r r . Bunaragmen daha kapsarnh bir siyasal perspektif ifade etmemistlr-ve olasihkla bunakars: direnecektir.22. Baudril lard'daki bu egilime dair daha fazla bilgi icin bkz. Douglas Kellner'mtarnsmasi Jean Baudril lard: From Marxism to Postmodernism and Beyond(Stanford, Stanford University Press, 1989). ozellikle 3. Bl.23. Peter Kropotkin, "Anarchist Communism" (1887) Kropotkin's RevolutionaryPamphlets icinde, yay. Roger Baldwin (New York: Dover, 1970), s. 51.

"Sovyetler Birligi 'ndeki erk mekanizmalan -denetlerne, gozetlemesistemleri, cezalandirma-, burjuvazinin erkini pekistirme mu-cadelesinde daha kucuk olcekli ve daha az yogun olarak kullandrgimekanizmalann versiyonlandir. ... Reel ya da hayali pek 90k sosyalizmicin ~u soylenebilir: Burjuva devletindeki erkin cozumlenmesi ileonun gelecekte yok olacagi fikri arasmda kayip bir terim vardir -erk

24 2 5


14/98

mekanizmasmm kendisinin cozurnlenmesi. elestirisi. yrkum ve ala~agl edilmesi. "14" kl rru bu yazmm bag!amll1l olusturan siyasal yonelimde yer\ d aSl , ~;lanl;r kadar safkan olmasalar da belirli etik bagianmalan var-sayar. Ancak daha oncmli bir yarut, bu yonel~mde o~.iik olarak bu-lunan etik baglanmalann akla uygun oidugunu gostermeye ca-lImakur. Bu taahhiitlerin tam olarak ele almmasnun bu y~zmmSII11r1anm asmasma karsm, son bolumde postyaplsalCllann siyasaloziimlemeleri ve felsefelerinin etik olabilirligini savunmaya c;a-i l aCaglln. Bu tur bir savunu, sadece belirli etik konumlar ta-s!rlan;-aYl ic;crmeyecektir; bir zamanlar goriildligti gibi, etik ~~-numlar c;elimeli olrnadiklarnu kamtlayabil ir ler. Daha da onernlisi,postyaplsalctlar acik etik tartlmalannd~n her zaman kaC;l~dlkla~licin, etigin ne olduguna dair bir tasvir, postyapisalcr soy~e.m~nozzul kuramsal mudahalelerine ve suskunluguna anlasilabilirlikka;acak metafizik bir tasvir olacaktir. Bu tasvir etik yasarm, t i : ~ -rinde siyasal c;ozl imlemelerin kurulacagr temeller olarak degil,postyaplsalcl siyasal yazilan destekledigi kadar bu y~z~la~Ia et-kilesime de giren - Wittgenstein' 1 11 bir "yasam bicimi" di-yebilecegi- bir pratik olarak gostermektedir.. .

Siyaset felsefesine alternatif bir yaklasim IhtlyaC1t1111ortaya C;lk-td:b bajilarru anlamak icin, bu yuzyil icinde gelisim gosteren Mark-si~t si;aset felsefesinin yazgisnu izlemek gerekiyor. Bu iz surme,acilan ve gormezlikten gelinen kuramsallatIn~a a.lanlann~ ?ahaozziil bir bakis yoneltecek ve boylelikle stratejik siyasal diisuncea~;sll1dan anarsist bir alternatifin tarusilmasi icin bizle.~i h.~-z rrla ya ca ktir. C un ku Marksizm gecen yiiz yi l boyunca strateJl~ ~u-sunceye hakim olmustur; ve gelecekteki siyasal dusunceye dair 11kders, onun olumunden crkartilabilir.

Yirminci yuzyil sosyalizm deneyimleri bize bir se y ogretmiseeger, 0 da tepedeki erk degisimlerinin toplumsal donusumi] ge-tirmeyecegidir, Bunun nedeni olarak erkin tepede yogunlamI~ ola-rak kaldigi ve erkin etkiledigi insanlara asIa dagrulmadigi soy-lenebilir; bu tiir bir anarsist dusunce revactadir, Eger durumboyleyse, sadece erkin asagrdan ele gecirilmesi gerekmektedir.Ancak bu arguman, postyapisalci cozumlcmelerin kuskuyla kar-siladig: bir varsayirna dayamr: erk asagtda degil a~al~lya uy-gulamr. Eger erkin uygulanmasi, mesru iddialann bastinlmasrndanibaret olmakla kalmayip, aynca bu iddialann kurulusunda etkilioluyorsa, asagiy: yeni bir toplumun tohumlanmn ekilecegi verimlibir toprak olarak diisunmek arnk anlanum yitirir. Daha da onem-lisi, erk, bir zorlayici kuvvet olarak sadece yukardan asagiya uy-gulanrmyorsa, 0 zaman yukansi ve asagisunn gorunumu kuskulubir hal ahr. E merkezli halkalann goruniimu gibi yukan ve asa-g111111orunumu de, eger psikoloji ve psikanaliz, cinsellik, dil vebenzerlerine iliskin postyapisalci cozumleme dogruysa, hedefini-ya da daha dogrusu hedeflerini- kaciran stratejik siyasal dusuncebicimine ait yanhs yone sevk edici egretilerneleri uretir,

En azmdan sirndiye kadar ele alman omeklerin cogunda, hemstratejik hem de taktik diisuncenin temelinde genellikle "radikal","solcu" veya "ilerici" olarak etiketlenmis bir siyasal yonelim yat-maktadir. Bu yonelim, guncel siyasal duzenlernelere ve (kimi kezbelirsiz) et ik baglamrnlar kumesine karsi derin bir guvensizlik bes-lemektedir. Burada neden sadeee bu yonelimin tartisildrgi ve tar-tisrlacagr merak edilebilir. Bu smirlama, adalet sorusunun coktanyamtlandigr ve geriye kalarnn ise diinyanm bu yamta en iyi bi-cimde nasil uydurulacagmi anlamak oldugu varsayirmm ya-ratmaktadir. Bu soruya ilk yarnt zaten verilmisti: bir adalet sorusu24. Foucaul t, "The Polit ics of Sov iet Crime" {1976}, cev, Mollie Horwitz, Fo-ucault Live icinde yeniden basrrn, yay. Sylvere Lotringer (New York: Semiotext[e], 1989),s.130.2 6 27


15/98

IIMarksizmin basarrsrzlrgi no'nun soracagi gibi, neden h&Hifelsefenin varhgina gerek du-yuluyor?Bu sorulara yonelmek icin, Bah Marksizminin cesitli diiiinii

bi~imlerini izlememiz gerekiyor: Leninizm, Elestirel Kuram, ya-pisalci Marksizm, italyan autonomia hareketi ve Cornelius Cas-toriadis'in denemeleri. Elbette bu dutini.i~ bicimleri Marksizmintumunu kapsamiyor. Fakat burada tizerinde durulmasi gerekennokta, Marksizmin tarihsel ozeti degil, simdi oldugu bicimi al-maS1l11I1nedenlerinin anlasilmasidir. Bu bolumdeki tartismanmgostcrmeye ~ah~tlgl sey, Marksizmin, ardisik hayal kmkhklanyla'-ugrasirken, anarsizmin benimsedigi perspektife daha da yaklasarak-fakat asIa bu pespektifle tiimuyle uyusmayarak- kendisini ye-niden formlile etmeyi siirdlirmesidir. Bu tartisma, her ne kadar ~a-kismasa da, Hegemony and Socialist Strategy/Hegemonya ve Sos-yalist Strateji'de Ernesto Laclau ve Chantal Mouffe'un olusturduguMarksizmin tarihsel gozden gecirilmesini tamamlayici bir tarnsmaolarak gorulebilir. ' Bu yapitta Laclau ve Mouffe -hem bir karslthkdurumu hem de bu karsithga ait konturlann ve cephelerin ka-rarsizhgi olarak tantmladlklan- Gramscici hegemonya izlegininartan onerninin izini surerler ve bu izlegi, indirgerneci toplumsalmucadele cozttmlernelerinin basansizhgma bir tepki olarak gos-terirler.? Bu tarihten cikaracagmuz derslerin (hangi hareketleriornek olarak sececegimizi etkileyen dersler), Laclau ve Mo-uffe'unkinden kimi noktalarda aynlmasma karsm, yirminci yuzyilMarksizminin genel egilimiy Ie iliskili olarak kuskusuz ararmzdabir uyusma da vardir.

Bu tarnsrnada, Marx' 1 1 1 yazilanrun oneminden uzaklasacagiz,Marx'm yazilan onernli olduklan denli, statu ve onernlerine yo-neltilen sorular bakimmdan dillere dusmuslerdir, Eger Marx bir ta-rihsel belirlenimciyse, bilim ile ne anlatmak istiyordu; eger bir bi-cirnci ya da strateji uzmaruysa, altyapi ile ustyapi arasmda ne tiiriliskiler gordu: ~agda siyasal mudahale acismdan yapitinm ya-~ayabi1irligi bu icice gecmis sorulara verilecek yamtlara baghdir.1 . g e v. W in sto n M oo re ve P au l C a mm ack (L on dr a: V ers o, 1 98 5).2 . B kz . o ze Hik le s . 1 36 .

Neydi yanhs giden? Marksistlerin bundan baska sorulacak so-rulanrun olmadtgi goriiluyor. Kap itaI ' den yuz yirrnibes yil, RusDevrimi'nden ise yetrnisbes Y II sonra, "reel sosyalizm"de, bir esit-ler toplumuna kapitalizmde oldugu kadar bile yaklasamadik;maddi olarak artik ilerlemiyoruz. Marksist projenin neden basansizoldugu rve bu basansizhgi alt edecek bir be1irtiyi neden gos-termedigini sorrnarun pek cok bicimi vardir. Bizim sorma bi-cimimiz, siyaset felsefesiyle uyum icinde olacaktir. Var olan ile 01-masi gerekene iliskin Marksist cozumlemeler arasmda nedenuyumsuzluk var? Tarihin acirumi sirasmda iistesinden gelinecegiumulan, baglamsal alan ile etik olan arasindaki gerilim, nedenMarksist projenin tamamen curutulmesi olarak duruyor? Ador-28 2 9


16/98

Fakat b~ sorular ve bu yasayabilirlik burada ele ahnmayacak.Baska bir yerde ciltler dolusu tartisrlrmsnr, Daha cok sorulanmizbIZI, . ~1ar~'m yazilan yoniine degil, bu yazilann siyaset fel-se fesin dek i m irasi y on un e sevk etmekredir. Yonelmerniz gerekenMarx' tan cok Marksizmdir. 3. ~arx 'u i bir bicimci ya da strateji uzmarn olup olmadigirun ke-

sin lik k azanmamasm a k ars m, Lenin' in bir strateji u zrn ar u o ld ug ukonusunda kuskuya yer yoktur. Lenin, "Devlet ve Devrim"dekiMarx irdelemesini, Marx' 111, guncel tarihsel kosullarda sakh olansosyali~min .... lanaklanru ve tehlikelerini Paris Komiinii 'nden o g -renmesi bagIammda yapar: "(Marx), eski toplumdan yeni top-lum,un dogusunu, dogal bir tarihsel surec olarak eski toplumdanyern topluma dogru donusum bicimlerini arasnrdi".' Lenin aci-sm dan turn siyasal yapular, sonucun her zaman kus ku lu o lm asmakarsin var olan ile olmasi gereken arasindaki ayrimdan ortayacikar. Bu nedenle kuramsal miicadele cok onemlidir: "devrimci birkura~,y'oksa devrimci bir hareket de yoktur.'> Tarih sonuclanmkendiliginden ortaya cikarmaz; kazanmak isteniyorsa, tarih mulkedi~lilmelidir ve mulk edinilmek isteniyorsa, tarihin anlasilmasi ge-rekir.

"Ne Yapmalt?"nm dersleri, Lenin'in bir strateji uzmarn olarakdusuncesinin anlasilmasr icin anahtar olusturur. 1905' de yazilan budenemenin amaci, bir kuramsal kusku cagmda Rus Marksistlerinedogru yolu gostermeknr, Alman Sosyal Demokrat Edward Bern-stein'in savundugu evrimci sosyalizm ile Lenin'in Devrimci 80s-yalizrni arasmdaki miicadele, bu denemenin baglarruni olusturur,

Evrimci sosyalizmin temel ilkesi, toplumun, sosyalistlerden sadecedaha fazla toplumsal demokratiklesme cabasi isteyen tarihsel guc-l er in o lu st ur dugu konjonktiire dogr u kend il ig inden ilerlemesidir.sSosyalizm burjuva toplumunun rakibi degil, mirascisi olmahydi.Marx'rn, proletaryamn giderek sefillesmesi ve bu nedenle ku-ruplasmarun artmasi ve sonucta devrimin zoruniu olmasi bek-Ientisini yadsiyan bu ilke, parlamenter miicadele bicimlerine veozellikle sendikal talepler reformizmine katkida bulundu, Bu ne -denle evrimci sosyalizm, her ne kadar var olana baglanmasi aci-smdan bicimci oimasa da, kendi siyaset feisefesi acisindan yogunbicimde var olan-kutbuna dayanmaktadir.

Leniu'in evrimci sosyaIizme karst C;lkll, hem reformizminehem de bu reforrnizrnin arkasmdaki coziimlemeye karst ctkisnr.i~i mucadelesinin sendikal taleplerle, Lenin'in terimleriyle "eko-nomizrn" ile suurlanmasi, iscilerin karsilastiklan ternel soruna -uretim araclanrun ozel miilkiyeti- yonelrneyi reddedip, bur-juvazinin cikarlanna uygun davranmaktir. Bu nedenle sonundasendikacihk, sosyalizmden daha cok kapitalizme yardakcihk eder.B u co zumlem ed e, devrimci komunizm ve kapitalizme teslimolmak dismda baska alternatifler yoktur: "[Tlek secenek: ya bur-juva ya da sosyalist ideolojidir. Orta yol yoktur (ciinku insanhk'ticuncu' bir ideoloji yaratmarmsnr, ve aynca suuf diis-manliklanyla pararnparca olmus bir toplumda asIa bir suuf-dtsi yada siruf ideolojisi-ustii olamaz)."?

Evrimci sosyaIizme karst cikarken Lenin, yirminci yiizyilMarksizmi icin bir gtindem olusturur. Bu gundern, stratejik siyasalmiidahale olmahdir: yani kendisinden sapmamn ya gerileme ya daihanet sayrlacagi tek hedefli bir miidahale. Lenin, sadece tek birilerici secenegin -"orta yol yoktur"- olmasi olgusundan, Marksistsiyaset acismdan tarurnlayici l i C ; dogruluk ctkanr: tek mucadele, tekkuram, tek onderlik olabilir ancak. Tek miicadelenin gcrekliligiMarx'1I1 cozumlemesinin mirasidir: eger baskirun temeli iscilerin

3. Marx'm yazrlanndan .adil.bir topluma giden bir rotanrn olup olmadlgl sorusunuy~~rtlaY~n:tadan Markslzrnin olr:n~~j tOmOyle olasrdir. "Reel sosyalizm"in 010-muyle birt ik te Marx~ tamamen r~rtllmeden, Hegelci tarih ;oplOgOneatrlacaktrrolasr~r~I~,A~~ak ~~~Ihte,tama'!len isitifrne nadiren ger;ekle~ir; Marx'rn yazprsr,kendlslnln soyledrgl ~ey ve soyle~en an.latmak istedig i ~ey taratrndan degi l,daha cok baskalanrun aktarmalarr lie bel lr lenecaktl r. Bu nedenledi r k i arnac-larlml~ acrsmoan onun rnirasr yazt lanrun yorumundan daha oneml idi r. '4. Lenin, "State and Revolution" (1917), Essential Works of Lenin i9inde (NewYork: Dover, 1966), s. 306.? '. Lenin, "What Is To Be Done?/Ne Yapmalr?" (1905), Essential Works of Leninicinoe, s. 69. 6. Skz. Edward Bernstein, Evolutionary Socialism: A Criticism and Affirmation,cev, Edith Harvey (New York: Schocken Books, 1961).7. Lenin, "What IsTo Be Done?" s. 82,30 31


17/98

sornurulmesinde yanyorsa, baskiyi sana erdinnek icin bu so-m urun un b itirilm esi zorun lud ur. M arx ' a go re, altyap r-usty ap i et-kilesim i uzerine ne soylenirse soylensin, ekonom ik. iliskilerdete me l tesk il eden b irse yle r va rd ir. B u yu zden sim f m ucad ele si g un -eel to plu m yapisi icin belirleyicidir. B u rnucadele, baska m u-cadeleler arasinda bi r mucadele degildir, xL en in 'in te k k uram arg um aru, su uf savasi onceliginin dogrudanyansnnasidrr. Leniu 'in uslam lam asina gore, bu m ucadeleyi gozonunde bulundurarak, her kuram sal oneri, iki degerli olarak an-lasilmalidir: y a snu f m iicad e1esinin d evrim e dogru ilerlemesineyardim eder ya da burjuvazinin devrim olasihguu onlemesine vesonucta egernenligini siirdiirm esine yardim eder. Evrim ci sos-y aliz m, iki siruf arasin dak i ku tu pla sm ay i, iki srrufin t em e l a cid anu zla sr na z c ik arl aru u b ul an dir ar ak , b ur ju va ideolojisi ta ra fm da y erahr, L en in a cismda n, devrimci mucadeleye z ara r v ere n, e vrim cis os ya li zm in b ur ju va onerileri degildir, S orun, tam tersidir. K en-d isin i b urju va o nerileri yap ark en bulmasirun nedeni, snuf < ;0-ziim lem esinin onunu kesm esiyle birlikte, kendisini burjuva ta-rafinda bulmasrdir, Onerileri, s tr at ej ik konumundan kaynaklarur;b u o ne rile r k on umu nu t ar um lam az la r.?

Lenin 'in tic;tincti dogrulugu, kacnulm az bicim de ilk ikisiniizler. E ger tek ku ra m tarafind an taru rnla nrm s tek m iicade le varsa,t ek o nd er lik o la bili r a nc ak . Bu onderlik, kuram: ve b u kurarru n u y-g ula ru siru an lay an b ir gru p insan dan olusm ahd ir: "on cultik rolu,ancak gelism is b ir kuram m yonlendirdigi bir parti tarafrndan ye-rine gctirilebilir."!" Bu tur b ir onderligin, onc ti lt ig l in gerek ir li gi ,m ti ca de le nin id eo lo ji k z or un lu lu kla n ta ra fmd an b elir le nir , D ev rim8. Tek rnucadele cozumlemesi, i~cilerin, kapitalizmin yrkrlrnasrndan turnuyle mu-zaffer o/arak crkmatanrun gerekli oldugu anlamrna gel iyor; turn direnis cepleriortadan kaldrnlmahdlr. Lenin'in daha sonra "Devlet ve Devrim"de s6yledtgi gibi,"tek strut rnucadelesini taruyanlar henOz Marksist degilierdir ....bir Marksist, strutrnucadeles l kabulOnu, proletarya diktatorlOgO kabulOne dek geni~leten birisidir.9. Ornegin: "kitle hareketinin kendiligindenligine boyun egme ve Sosyal-Demokrat siyaseti sendika siyasetine dO~Orme, kesinljk~e emek hareketini birburjuva demokrasisi aracma d6nO~tOrmek i~in zemin haz i r lamak anlamrna ge-l iyor" ("What Isto Be Done?" s. 125.).10. Agy., s . 70.32

acreksin imi i< ; il e r ic in acik deg ild ir . i tr i1e r, send ika mt icade l es in in~bne ld ig i a ci l t rl ka rl ar a sahiptirler. Yasarna ve cahsma koullanylailili o lan b u cik arlar, y on etim sel kab ullen me 1erle kism en ve kisad bn em ic in k ar I la na bil ir . A n ca k b u < ;lk ar la r, tir ~~ im araclanmn ka -

sa l mulkiyet i dismda n ih ai o la ra k g er~ ek le tIn leme z. B un un a k-mu 't bil . 'Is in i i nand lrmaya calisan b ir c ozum leme, [arketmeseler ue 1C;1rezarar vericidir. V e iste Leninist oncu kuram mm can ahci noktasi.i sc ile re k en di h ak ik i cikarlan o gr eti lm e lid ir; b u k on ud a yaruhrlar.~Unkti 4 't~m t il~~le rin t .a r~h i , . i ~ . i"1~ l f~~111a l t ke~d~ ,~abaSlYla sa -dece sendikal bilinc ge h~ tlreb l1 dlg 1l11 g osterm ekte dlr. ..'B urada L enin'in savu nd ugu seyi anlam ak cok onemlidir. I -c ile rin ta le p e tti gi h er ey in y an .llt l. cl. o ld ug u~ u. " ,i~ ~ia e tm iy or. B utiir b ir id dia , tu rn proleter d eney lmmm gece rliligin i yad snn ak o la-eaktlr. Eger b u yadsm saydt, devrim in devindirici gucunun ne 01a-cagl me ra k k on us u olacakn: tistesind en gelinec ek m utsuz luk y a d aen a zm dan m esru m utsu zlu k olm ayaca ktt. D aha co k Leninin iddiacttigi sey sudur: isciler k en di d en ey im le ri t ern eli nd e, m e r~ a rz ~~ arg eli tirirle r, a nc ak s on uc ta b u a rz ula ~,. onlan gef(;e~let1recegll1einandiklan y olla r ta ra fmd an g er


18/98

Bu nedenle istekler ile crkarlar arasmda aynrn yapmarruz ge-rekiyor. Istekler hakkmda proletarya yamlgiya diisrneyebilir. < : : 1 -karlar konusunda ise yamlabilir ve cogunlukla yamlmaktadir . Mut-suzluk deneyimi tumuyle haklr gosterilebili r; fakat anlami vecozumunun bu deneyimin disindan gelmesi zorunludur.

Mesru istekler ile yaruluci cikarlar arasmdaki aynm cizgisi, da-grruk bir cizgidir. Ancak Batt Marksizmi 'nin tum tarihi bu cizgiyebaglrdir. Arzulanan sey, tatminkar bir iicrct odenmesi ve mesru biristegin yerine getirilmesi midir, yoksa mesru istekle yamltict bir < ; 1 -kann bir bileskesi midir? Eger kapitalizm altmda sefillesme artarve isciler buna ragmen yasarn standartlanndan hosnut kalirlarsa yada tatsiz siyasal faaliyetlere katilacak denli hosnutsuzluk gos-termezlerse, bu bir mesru istek mi yoksa bir yarulncr cikar rrudrr?Ikisi arasmdaki aynm cizgisinin, ancak iscilerin yadsmmayacakdenli sefillestigi ve acikca yeterli olmayan tarzlarda cozumler ara-diklan orneklerde surdurulebildigi gorulmektedir. Aksi takdirdeneden bazilanrun mesru, digerlerinin ise yetersiz bir cozurnlcrncurtinii olduklanrn gosteren bir baska coztimlemeye daha gerek var-dir. B u cozumleme olmadigmda, sadece mesru istekleri ya-sallasurma tehlikesine dusulur. Bu tur yasallastirma kuramda ya-ruiner olabilir; pratikte ise bunun bir felaket oldugu karutlannusnr.

Mesru istekler ile yar ul nc i c rk ar la r arasindaki aynm cizgisininyasallasmasi, Sovyetler Birligi'nin tarihidir. Lenin'i iki disiplin ti-pini -kitle miicadelesinin kendiliginden disiplini ile Lenin'in ara-dlgl, ve Luxemburg'un ise burjuva dusunce urunu olarak gorduguotoriter disiplin- birbir iyle kansnrmasi nedeniyle suclayan RosaLuxemburg bunu onceden gormustu.!' Luxemburg'a gore, iC;i si-rufmm kendiliginden istek ve etkinIikleri izlemesine zarar vereceksekilde, sosyalizm hedefine yonelik disiplin dayatilmasr, brrakuuziscilere ozgurluk saglamayi, en can ahci ozellikleri bakirrundanburjuva toplumunun yinelenmesi olacakur. Kendi diyalektik ha-reketi sayesinde olabildigince uygun sonuclara varrnasi ba-klm111dan i~C;i smifma giivenmek gerekiyor: "Tarihsel olarak, ger-13. Luxemburg, "Leninism or Marxism?" The Russian Revolution and Leninismor Marxism? icinde (Ann Arbor: University of Michigan Press, 1961).

ekten dcvrimei bir hareket tarafmdan islenen hatalar, en zeki Mer-~ez Komitesi'nin yantlmazhgmdan son derece daha verimlidir."14

IC;ikendiligindenligi tarihsel olarak, Luxernburgun kendisineylikledigi inaner dogrulamadt -belki de bunun nedeni klsn:en, yan-h olarak Luxemburg'un simf kutuplasmasmm artacag 1 1 1 1 var-saymaslydl. Laclau ve Mouffe bu sorunu, Luxernburg'un ken-diligindeneilige yetki vermesi ile yine Luxernburg'un turn pratikctkinliklerin online gecen bir simf kimligi varsaymu arasmdaki ge-rilime dek izlerler." Olaylar, disiplin sorununa iliskin olarak Lu-xemburg'u hakh cikarrmsur. (Burada Luxemburgun elestirisi, Fo-ucault'nun onceki boliimde aktanlan dtlstinceleriyle yakmkosutluklar tasimaktadir.) i~i cikanrun, sonunda bir yonetici suufadoniisen bir oucu tarafmdan, iscilerin deneyimine dissal olarak ta-111mlanmasl sorunu, Sovyetler Birligi' ndeki Leninizmin rnirasidir.Buna ragmen Leninizmin ternel varsayirru -iC;i suufmm istek-

'-'leriyle cikarlart arasmda bir aynrrun olmasi- Sovyet Marksizmi ilesuurh degildir,

i~i suufirun ozii bakurundan devrimci oldugu fikrini hem Sov-yet Marksistleri hem de Ban Marksistleri paylasirlar, Her ikisi aC;I-sindan da sorun, iC;i snnfrnda gorunus ile O Z arasindaki catismaylanasil bas edilecegi olmustur. Sovyetler acismdan, bu sorun yasamave siyaset yoluyla "yukandan" ele almrmstir. Iktidar konumuna ge-cemeyen Ban Marksistleri acisindan ise bu sorun, "asagidan" elealmrrusnr. Oniar icin can ahci soru, iscilerin devrimciler olaraknasil tamrnlanacaklanyla degil , isciler in neden kendiler ini devrimeiolarak rammlamediklanyla iliskilidir. Var olan ile olmasi gerekenarasmdaki birligin gerceklesmesini onleyen, oz ile gorunus ara-sindaki bu celiskiye yonelik en etkili coziimlemeleri onerenlerElestirel Kuramcilar, ozcllikle de Theodor Adorno ve Max Hork-heimer olmustur.

Beklenen devrimin gerc;eklemesini neyin onledigi tart ismas 1 1 1 1 ,Eletirel Kuramcilar baslatmadi. Gramscici hegemonya c;o-14 . Agy., s. 1DB .15. Laclau ve Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy, s. 11-12.

3534


19/98

zumlemesi 16 ve Lukacs 'm seylesme ve metalasma uzerine yaz-diklan.'? burjuva tahakkurn kuramlandir ve iscileri ozgurlesmeyegoturecek yollardir. Lukacs' In yapiti, ozellikle Elestirel Ku-ramcilar acismdan degerli oldugunu tarutlarrnstir.u Unlii de-nemesinde Lukacs, gunumuz kapitalizmini niteleyenin, iscileri deicerecek sekilde her seyin, bir meta -toplumsal dunyadaki kay-naklarla iliskisi olrnayan, yahulrms, degistirilebilir bir nesne- bi-cimine donusmesi oldugunu ileri surer: "0 halde bireyin atom-lasmasi, kapitalist uretim ' doga l ya sa la ri 'r un toplumdaki her yasamtezahiiriinii ortecek denli yayilrrus olduklannm fark edilmesi aci-smdan tek tepkedir.:"? Bu "seylesmis" dunyada, seylerc dair zer-~egin, seylerin toplurnsal butun icindeki yerlerini anlayarak d;gil,matematik aracihgiyla elde edildigi goruluyor. Diyalektik to-~~liz~sy?n (seylerin tezahiiriintin ardmdaki icice gecrnis toplumsaliliskileri anlama) yerine ussal hesaplama baskin hale gelir. Buna~!10 her seyin seylestigi de soylenemez. Daha dogrusu sadecekapitalist bakma tarzindan dolayi seyler boyle goriiniir. Ozellikleproletarya cok iyi sekilde, bu niceliklesme deneyimi nedeniyle,~eyle~~n~n bilincine varacak durumdadir. Proletarya, seylesmeIdeo~oJls.lIU t~l11yacak -"bir sahte gorunils"- ve devrim aracihgiylatotaliteyi yeniden kuracak tarihsel giicii olusturur.t? seylerin, metab~~~~i~1i~ uyu.msuzlugu icinde gorunmeleri yerine, birlesik birbutun icinde blf yere sahip oldukJan bir diinya. Oz, goruniisle bir-lesecek ve bununla birl ikte, olrnasi gereken var olana donusecektir.

EIetirel Kuramcilann dusuncesinde bu tur bir birlesmenin olu-16.. B,kz. Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks, cev, ve yay.QUlntl~ . Ho~re ve Geoffrey Nowell Smith (New York: International Publishers1971) ozelhkle s. 242-64. '17. ~k~. ozellikle G~org Lukacs, "Reification and the Consciousness of the Pro-l~tar Ia t (1922), 1!lstory and Class Consciousness i


20/98

digi gibi berbat bir gerceklikten degil, direnis dusuncesinin son ka-Imtismdan kacis olan" bir haz saglamakur.>

Tablo umutsuzdur. Marksist dusuncenin bu tabloyla birlikte,Leninizmin stratejik hesaplamalannkine hie benzemeyen bir alanagirdigi gorulur. Fakat Leniri'den Horkheimer ve Adorno'ya dekdusuncenin temelleri aym kahr. Her ikisi acismdan tek bir dusrnanvardir: kapitalizm. Lenin kapitalizmi esas olarak ekonomik aci-lardan ele ahrken, Elestirel Kuramcilann "kulturel kapitalizm"edonusu, kapitalizm cozumlemesini degistirmez. Bu bakimdanElestirel Kuram, Lenin'in dusuncesini radikallestirir. ElestirelKuram, ekonomik alaru, toplumsal iliskiler acismdan belirleyiciolarak gormek yerine, toplumsal iliskilerin modeli olarak goriir.Elestirel Kuram icin iliskili ile iliskisiz arasmda belirlenmesi ge-reken bir aynm yoktur; hersey iliskilidir, cunkii hepsi aym sisteminparcasidir. "Ne yapmahv''nm Lenin'i acisindan, burjuva dti-suncesini ilerleten dusman tehlikesinin lokal ve tarumlanabilir 01-masma karsm, Elestirel Kuramcilar acismdan bu tehlike yaygindirvetarumlanabilir failleri yoktur.

Aneak Leninist cozumlemenin radikallesmesi, olabileeek si-yasal eyleme yonelik tahmini degistirdi. Daha dogrusu, olumlumtidahale olanaksiz kihnrmsnr: tum direnis ya kapitalizmin pa-rametreleri icinde giiC;kazanabilir ya da marjinallesebilir. Bir 01-cude Elestirel Kurarncilar, kapitalist projeyi muzaffer olarak gor-diller; kapitalizmin disansi ya da en azmdan etkili bir disansiyoktur (bu koyu kotumserlik, tum Elestirel Kuramcilar tarafmdanpaylasilrmyordu. Ornegin Herbert Marcuse boylesine umutsuz de-gildi; ancak One-Dimensional Manffek Boyutlu insan' da,26 ~ag-das yabancilasrms toplumsallasma sisteminin yaygin oldugu go-ri.itiniipaylasu.) Pek cok Elestirel Kuramci icin acik birakilan tekdirenis alam, yahnlmis bir reddetme edimiyle kiyaslandigmda sis-teme daha az tehdit olusturan sanat alaruydi. Sanat, seytansi ka-pitalist totalizasyona ragmen felsefesini kuran bir stratejik du-tincenin etik kutbunu olusturur,25. Agy., s. 144.26. Boston: Beacon Press, 1964.

Bu alii son, rastlanusal degildi, Elestirel Kuram projesi bir ba-~anslzhgl ~oziimlemekti: yani icri simfmm Marksist pe~spektifikucaklamada gosterdigi basansizhk. Buna karsm Elestirel Ku-ramcIlann kendilerine sagladlklan tek kaynak, stratejik Marksistsiyaset felsefesi aracihgiyla ~.evcut olan kaynaklardir: tek rnu-cadele, tek kuram, tek oncii. Oncu varsayimi olmaksizm (Mark-sizmin turn basansizhgmi ineelemek icin kendilerini donanimhkabul eden entelekttieller olarak, Elestirel Kuramcrlann onciiyebenzer bir konuma yerlestikleri gorulmesine karsm), cozurnleme-lerinin yazgisi, umutsuzdu. Kendilerine, direnis olasihgiru yenidenoluturabileeekleri kaynak birakmadilar. Tek rnucadele gorunurdeyoktu, ciinkii bu mucadeleyi yapabilecek olan tek simf asimile 01-mustu. Siruf kutuplamaslnln tistesinden gelinmemi~ti; onun ye-rine, devrimci motivasyona muktedir bir icgoru olarak tek mii-cadele, ozglirle~mesi olanaksiz olcude anlasilrnaz kihnrrusn.Sonucta bir devrim diisilncesinin olabilirligi uzaklasrmsti, cunktimatematik ussalhk ttim usu sanp sarmalarmsti. Bu noktayi Ha-bermas apacik olarak gordu:

Bir taraftan bu dusunum [Aydmlanmanm Diyalektigi], yol gostericibir evrensel uzlasma fikri aracil igryla yorumlanabilen bir dogrulukkavrarru onermektedir.... Ote yandan Horkheimer ve Adorno, sadecebu dogr ul uk k av ra rr ur u onerebilirler; gortilerine go~e a~a~sa.l ne-denlere bagh olmayabilen bu belirlenimleri aciklamak istedikleri tak-dirde, usdan once gelen bir nedene glivenmeleri gerekecekti/?

Buna karsm, Habermas bu ikilemin, Marksizmin temeli olan stra-tejik modeli kuskulu kihp kilmadigiru merak etmek yerine, yaplmnkuruldugu malzemeyi degistirmeyi secti, Habermas acismdan,"erken elestirel kuramm program 1, bu ya da Uolumsal kosul yti-zunden degil, bilinc felsefesi paradigmaslllln tukenisinden dolayiiflas etti."28 Gerekli olan sey, stratejik modelin terk edilmesi degil,27. JOrgen Habermas, The Theory of Communicative Action, c. 1: Reasons andthe Rationalization of Society, cev. Thomas McCarthy (Boston: Beacon Press,1984), s. 382.28. Agy. , s . 386.

38 39


21/98

oznelden daha cok dilbilimsel acilardan yeniden diizenlenmesiydi.Siyasal ozneler her zaman asimilasyona ugrayabilirler. Buna

karsm asimilasyon olgusu, evrensel asimilasyon bile turn direniskaynaklarulln tukendigini gosterrnez. Arastmlrnasi gereken sey,ozneler ve onlann deneyimlerinin ampirik kurulusu degil, insan et-kinliginin yapisidir. Ancak bu diizeyde direnis araclanrun kes-fedilip kefedilmeyecegi ve nerede kesfedilecegi soylenebilir. FeI-sefe gelenegi (ayru zamanda da Elestirel Kuram gelenegi) icindekalan Habermas, yapisi arasunlmayi gerektiren insan etkinligi ola-rak usu secti, Usun yapisr icinde asimilasyona karst bir direnisaraci bulmak olasi nuydi? diye soruyordu Habermas.

Bu tur bir aracm, cok onemli iki yonu vardir. Birincisi, burjuvausunun asimilasyonundan kacmasr gerekiyor. Ikincisi, kendisiniussal olarak temellendirebilmesi gerekiyor. Ikinci rolu yerine ge-tirilmedigi takdirde, Horkheimer ve Adorno' nun cozumledigi (birbaska acidan ikamet enigi) ayru marjinallesmeye maruz kalacaku.Baska deyisle direnisin hala bir us, kendini acrklayabilecek bir usolmasi gerekiyordu. Buna karsm bu usun, askm ya da tarihdisr 01-masma gerek yoktu. Kendisini tum zamanlar icin temellen-dirmesine ya da tiim toplum bicimleri icin gecerli bir elestiri sun-masma gerek yoktu. Daha cok, sadece geliskin kapitalist kulturbaglami icinde iliskili olmah ve kendi kendini temelIcndirmeliydi.

Bu us icin Habermas, iletisirn eyleminin dilbilimsel yapisuusccti , Iletisim eyleminin dilbil imsel pratiklere soktugu sey, burjuvakiiltiiriiniin carpumalarmdan annrms ve hem us baglanu icindehem de elestiri nesnesi tarafmdan heniiz asimile edilmemis bu kiil-tiiriin elestirisine kaynak saglayabilen iletisim olasrhgidrr, Haber-mas'rn anladig: kadanyla, geleneksel kiiltiiriin ve soylencelerin dil-ii~ii, geleneksel tabulardan annrms bir soylem olasihgma, yanizincirlerinden kurtulmus ussal konsensus olasihgina yol acn,Ussal konsensus beklentisi , konsensusun ulasrldig: "ideal konusmadurumu"nu gcrektirir.e' Bu varsayirn, iletisimi motive etmek icin29. Habermas, Legitimation Crisis (cev. Thomas McCarthy, Boston: BeaconPress, 1975: s: 107-8.) icinde bu tazlasryla yanhs anlasilr rus ter imin bi r a


22/98

cesitli miicadelelerde surup gittigine inandigi sey budur."Habermas kapitalist "sornurgelestirme" elestirisini daha genel

us ve iletiim etkinligi cercevcsine yerlestirerek, Horkheimer veAdorno'da rastladigi ikilemden kacirnr. Habermas oziinde, Hork-heimer ve Adorno'nun tam mladigi seytansr totalizasyon tu-zagmdan kacmak icin, sadece devrimin onkosulu olarak dezil, budevrimi asimile etme giriimlerinin de onkosulu olarak, devrimdeniince var-olan ile olmasl-gereken birligini saglarnaya calrsir. 0halde !fabermas'm stratejisi, sadece birligi hedeflemez, bu birligigerekh de kilar. Aynca bu onkosul nedeniyle Habermas, kendi kill-turunun dilbilimsel parametreleriyle tarihsel acidan b ajilr olankendi


23/98

s~nd.an ~e~inistler ve ekolojistler gibi taktik yonelirnli grup et-klllhklenmn ~eg~ri, .mtidahalelerinin ozgul yerel etkilerinde degil,~ah~ cok kapttahzmtn yasarnlanrruz ve ozellikle de scylemlerirnizuzerinde taldlgl hukrnun gevsetilmesindc yatar. Bu nedenle Ha-ber~~s' 1I~ dutincesinin uc noktasmda, tek mucadele olmasa bile,~e.~Ith muca.del~ler~ yonelik tek bir arnac vardir; yoklugunda bum~cadelelenn hicbir anlamuun olmayacagl bir amac bulunur. Stra-t~~lk ~~zlim~~~e~i devindiren ey bu tek amacur ve Habermas'ag?re yuzletlgl.m.lz t~k dusman, bu amaci zorunlu kilrrusnr. Bu co-zumleme, Leninizmin totaliterciliginden ve Horkheimer ve Ador-no'nun umursuztugunoan kacmsa da, kendisini devindiren tekcianlayisa yem olur. Habermas'a gore kapitalizm toplumsal me-ka.~lUllIZI~u~atan ilke olmasaydr eger, Habermas, aradig: siyasalm~dahale rein kaynaklanrn kullanamadlgi askm benzeri bir yapiyasigmmaya gerek duymayacaktl.

Batt Ma~ks~zminin stratejik baglannsi elbette Elestirel Ku-r~mcllarla bitmiyor, Diger iki Marksist gelenek, varoluscu Mark-sizrn ve yapisalcr Marksizm, Marksist siyaset felsefesi alarum ta-rumlamaya karkida bulunmulardlr. Bas savunucusu LouisAlthus.ser . aracihgiyla yaprsalci Marksizm, kendisini varoluscuMarksizmin ve bu Marksizmin erken humanist Marx uzerindekivurgusunun dogrudan karsm olarak gordii.n Sartre'rn buyuk felsefiy~Pltl A Critique of Dialectical Reasonw Marx'rn daha belirlenim-C.I yorumlanna karsm, insanlann ashnda ozgilr varhklar olmasi fik-r~y.le .uy~mlu bir Marksizmin ifade edilebilecegini gosterme gi-nsimiydi, Varolusculuk ile yaprsalcihk arasmda cok sayida tar-usma ~o.nusu ~~ma~tna karsrn, her iki Marksizm tiirii de cesitlime~kezl ilkeler uzennde anlasmaya vanr: birincisi, tarihin oncedenbehrlenemez olmasi; ikincisi, ozgur varliklar olarak insan kav-~3. ~rnegin bkz. For Marx .i9indeki (cev. Ben Brewster, Londra: Verso, 1979ozelhkle ~. 155.) Althusser 'in makalesi "The '1844 Manuscr ipts' of Kar l ManUKarl Marx In 1844 Elyazmalan" ve Reading Capifa/iyindeki (cev. Ben BrewsterLo~~ra: New ~eft ~ooks, 1970, ozellikle 5. Bolurn) "Marxism Is Not a His~tonClsm/Markslzm brrTarihselcilik degiJdir."34. gev. Alan Sheridan-Smith (Londra: New Left Books, 1976).44

ram 1 11 1 1 1 , insanlann kendi yasamlanrun gidisau iizerinde denetimesahip olduklan anlarnma gelmemesi; iictinctisu, bu nedenle Mark-sist felsefenin, onemli olumsal olaylara maruz kalmrs bir ekonomikahvaplsl olan toplumsal bir karmasayi yorumlama sorunu olmasi.Aynldlklan nokta ise ikinci ilkeyi farkh olarak sahiplcnmeleridir.Varolu~cular acismdan toplumsal yapilar, tortulasrms ve kendi ak-rorlerine gerisin geri tepkiyen ozgur eylemin sonucudur: Sartrem'praktiko-inert"i. Yapisalcilar ise insanlan ozgiir varhklar olarakkavramla~ttrmazlar; siyaset felsefesiyle ilgisi bulunmayan ozgurlukfikrini ele aldiklan olcude, ozgiirltigii yadsimazlar. Bu ytizden pra-tikler ve toplumsal gucler uzerinde yogunlasirlar ve antropolojikkaygdan goz ardi ederler. Her ikisinin de ortak bir stratejik temelipaylasmalan nedeniyle burada, yakm donernde daha etkili olmasibakumndan yapisalci Marksizm iizerinde duracagiz.

Althusser 'in siyasal dusuncesi, mekanik Marx yorumiamalannakarst mucadele girisimi olarak anlasilabilir. Althusser'e gore Mark-sizrn, "Hegelci modelin kuramsal varsayirmru, orijinal yahn birlikvarsaymuru reddeder."35 Marksizmi karakterize eden ey, her biritek bir ilke tarafindan ycnlendirilen tarihsel evreler dizisi degil, ak-sine en azmdan yiizeyinde rastlantisal ve olumsal oldugu gozukenbir tarihtir. Bu, Althusser'in "ustbelirlenimci" kavrarnmm ar-kasinda yatan motivasyondur. Tarihi tek bir cizginin acuurm olarakgoren perspektif ile '''c;elime'nin, icinde bulundugu toplumsalgovdenin toplam yapismdan ayniamaz oldugu, varolusun bicimselkosullanndan ve hatta yonettigi iimeklerden ayn dusunulmedigi''perspektif arasmdaki farki gosterrnek icin Althusser ustbelirlenimkavrarmru, Hegelci celisme kavrarmyla belirgin bir karsithk icindetarumlar.w

Althusser' in celisme yerine ustbelirlenimi gecirmesi, belirli birtoplumun ekonornik iliskilerinin, geleneksel Marksist anlamda top-lumun ustyapismm ortaya


24/98

gelen", toplumsal kosullar bollugu vardir." Bir devrimei durumunortaya cikmasi acismdan ozgul bir tarihsel konjonkturiin, ureticigucler ile uretim iliskileri arasmdaki celiskiye gore daha fazlao ne rn ta sim as r gerekir: "Eger bu celismenin, en giiclii anlamd~'etkin' olmasi, bir kopussal ilke olmasi gerekiyorsa, koken ve an";'lamlan ne olursa OISUll ... bir kopussal birlik icinde 'kavnasacak')denli 'kosul' ve 'egilim' birikiminin olmasi gerekmektedir."3~ .:1

Bu noktada, Althusser'in acnnlamasmda gercek Marksiz~~ahp kal.madI~l merak. edilebilir. ~eli~~:J:in ustbelirlenrneyleikame edilmesi, ekonomik olarun merkeziliginden vazgecrnek velbununla birlikte Marx' 111 dusuncesinin ozilnu reddetmek rni de~lmekt~r! Althu~ser, Marksizmi rastlantilann bir pratigi olarak degillde, bilimsel bir pratik olarak savundugunu iddia ertigi olcude, b ~ l lsorun daha da yakici hale gelmektedir. Marx'm erken donem \a~'hsmalanrun htimanizminden "epistemolojik kopusunu, toplumsalidurumumuza daha az degil daha fazla sikica yaprlanrrus bir yak-lasim olarak gormeyeceksek, ne olarak gorecegiz peki?

Althusser bize ipucunu bizzat kendisi verir. "Marx en azmdanbize 'zincirin iki ueu 'nu vermis ve bizlerden bu iki u~ arasinda ne-lerin olup bittigini bulmarmzi istemistir: bir yanda, (ekonomik) iire-tim tarzt taraftndan son tahlilde belirlenme; ote yandan iist-yaptlartn ve ozgiil etkilerinin gorece ozerkl(~i ."39 Bunlar arasmdaolup bitenlerin, verili bir tarihsel baglam icinde ve bu baglamaozgu guclerin urtinu olarak cozumlenmeleri gerekir. Bu demek de-gildir ki bu gucler arasinda birlik yoktur. Althusser verili bir top-lumsal baglamr, ekonomik celiski tarafrndan belirlenmeven ancakbu celiski tarafrndan yonetilen "hakim konumdaki yapl".1olarak ta-rumlar.t'


25/98

/b ~r a rz us u y ok tu . L en in 'd en farkli olarak, Althusser, aradigi tiirdeqb~ .r ~e v rimci du rum icinde yasamadi. Kendi si ni t op lum sa l b ag la n~co zu lm eye )'iiz tu ttu gu b ir b ag larn da -P aris 1 96 8 M aY Is o laylan -qb~lmu?u. Ogrenci ay ak lanma la nru b as tirm ak iiz ere D e G au lle h i i 1ku~etIyle g iz li an las rna y ap an K om iin ist P artis i 'n i s uc lama yi r ed ~d etti, cu nk u iscilerin yo nlen dird ig i b ir ayak lan ma degildi.e B~o lu msallIk -k uram ClS ll1 l1 1, o gren ci -v e d ah a so nra d a i~ \i- ayak ~lanmasma karst takirnlan tu tu cu k om iin is t tu tuma ilis kin s es siz k al~m asi m erak konusudur. Fakat A lthusser'in Leninist M arksizm ~bagl a. nma sl onu baska bi r yola goturemezdi. Tarihsel acidan olum-isa l bir d uru ma b ile siyasal mudahale b elirli b ir turde olmak zo Jrundaydi: proletarya diktatorlugiine yonelim. Bu b eli rl i turde 0 1 - ;mamas} nedeniyle ogrenci ayaklanrnasim savunrnadi. Fakal~ l~ ern atif o la rak p ro le ta ry a d ev rim ci b ir gU\ dur umuna g ecme dig i]1\111.~ ~~ elecek b i~ yeri d e kalrnadi. B el~ i d e d ev ri~ ci k ura~ l~ ~ i i : lrekliligi ~ a .d a tan hsel acid an o lu msal bir o la y, m u ca de le c iz gr sm r:daha belirgin kilacak ve mi icade ley i ke skin]eti re cekt ir . Gerci gu-n iim iiz de b u, tarih in a kisi o la ca k g ib i gozukmuyor,

Buna karsm Althusser'in diistincesinde, farkh bi r yonde iz -l~ n d~gi nd e s tr ate jik s iy as al d us un ce nin yikirruna dogru giden bircizg; vardir." Bu tur b ir c iz g i A l thu ss er 'd e ki , kuramm olumsal bi rtarihsel baglarndaki pratik olmasi gorusunden ortaya cikar. Egerdur~ ~ boy]ey~ e kU ",ram s adece bir "dogrulatma", soylem nes-~esmm tek dogrulugundan soz e tm e so ru nu degildir, Aynca ih-tiyaci olanlara arac sa g-la ma so ru nu du r d a. B u gorus Marksistler ta- .rafmdan genel olarak paylasilsa da, Althusser'in yazilannda hakim46. Fransiz K~mOnistPartisi ile 1968 olaylan arasmdakt iIi~ileredair bkz. Ric-hard. Johnson I,n.T~e French Communist Party Versus the Students: Re-volutlon.~ry.Polltlcs I.~.May-June 1968 (New Haven: Yale University Press,1972), O~~llJklekomumst entelektOelierleogrenci hareketi arasrndaki jli~kilerinaynntrs: 1~ln5. Bolum.4!.. ~aclauve Mouffe, Althusser'in "Ostbelirlenim"kavrarrurungiri~inde "stratejikdu~unm~" adrru vereceqirn du~Oncedenuzaktasmasiru gorOrler.Gen~lIikle Alt-hus~erci ~ura~a az sempati duyarlar, yine de Althusser'in son tahli lde eko-~oml,kbehrlemmdensoz etmesini bir tahakkOmolmaktan ~k kesinlikle bir be -lirlenim olarak yorumlarlar (Bkz. Laclau ve Mouffe, Hegemony and Socialist.Strategy, s. 97-105 ozellikle 99 ve 104. '48

b ir k on ulll k aza rn r. B un un n ed en i d iis iin ces in in , k uramm d ev rim cimuc ade le de k i y er iy le iliskili o lm as rd ir . T ek dogru bilim diisunce-sin dcn g eri cek ilm eyle b irlik te b u gori.i~to plums al m ek an a ilis kin


26/98

nsinu ve karsihkh antagonizrnasi olarak gelisir; gelisme iler-ledikce, antagonizma derinlesir. Ancak suuf cansmasi iizerindekibu yeni vurgu, Marx 'm s ef ill esme ni n a rta ca gm a dair tahmininindogru ~lkmamasl sonucunda kutuplasmanm nasil olusabileceginina~lkJanmasml gerckli kilar. Bu aciklarna autonomia'tun "top-lumsal fabrika" tarusmalannda ortaya ciku, Elestirel Kuramcilannanladlgl gibi k apitalizm , serm ay enin y onetirn i altm da toplumun"homojcnletirilmesi"ni50 tesvik ederek, denetimini toplumsal me-karnn her kocsine yaymaya cahsu: "Sermayc, emek ve yasarrunbiit~nl~giidiir."5 t Kapit alizm a ltr nd ak i tu rn topl~msal y as am , ic in dekapuallsr gereksinmenin -art! degerin somiiri.ilmcsi- en mu-k:~mel bicimde karsilandrgi bir fabrikaya dontismeyo baslar. Bueglhm, kapitalizmin yasayabilmesi icin gerekli olan, ev ka-dmlannm ve ogrencilerin yapuklan serbest iste gorulebilir.v

Fakat kapitalizmin bu egiliminin sonucu, Elestirel Kurarncilanna~ladlgl gibi, proletaryayi yonetimi altma yerlestirmek degil, ak-S1l1~ kap~talizm altm da aci ceken cesitli toplumsal gruplara birlikge tt rme si o lmu st ur . Birlik, artan sefillemenin degil, sermaye ta -rafmdan gerceklesririlen farkli ancak t amam lay ic i s or nu ru lme de-neyimlerinin ortak kabuliiniin bir urunudur. Ozerklik hareketininkapsamli cozumlernesi nedeniyle sayrlan cok daha buyuk ra-kamlara u la sa n e rn ek ci struflann miicadelesi, sermayenin ho -~ojenletirmesini kiracak ve insanlann yasarnlanru o lu stu ra n ih -tiyac ~oklugunu yeniden ortaya crkaracak -ve doyuracakn.Negri'ye gore: "ic;i sirufi erki, sermaye erkinin yadsmrnasrdir,Merkezilesmis, homojen burjuva erkinin, sennayenin siyasal sr -ruflannm yadsmrnasidir. Homojenligin cozulmesidir. "53

Ancak. bu cozulme, devleti ele gecirrne biciminde, "yukandan"gelemez. Insanlann giinliik yasam diiz;eylerinde ortaya cikmahdir.50. Agy., s. 113.51. Agy., s. 122.52. Toplumsal fabr ika ve italya'daki feminist hareketle ilj~kjsjne dair bkz Cle-aver'," Reading Capital Politically, s. 57-62. .53. Negri, Marx beyond Marx, s. 150.50

.4.utonomia'nm onerdigi sey, is yavaslatrnalan, ogrenci ve cv ka-dJlllannm iicret talepleri ya da kapitalizmin ritiielleriyle isbirliginegirmemek gibi, a rt r d eg e r elde etme girisimlerinin reddedilmesiydi.Kapitalizm "asagidan" yikilacaku, baska turlusu mtimkiin degildi,Dahasi kapitalizmin bu tur yrkirru ve alternatiflerin gelisimi, "ko-munizm" denilen, tarihteki bir baska evreye yol acacak bir dev-rimci gecisi olusturmadi, Kapitalizme teslim olrnayi reddetmeninkcndisi, komtinizmin kurulusudur: "bu, gecisi komiinizmle tarum-lama sorunu degil, aksine ...komiinizmi ge~ile tammlamaknrl'=Kapitalizmi acik bicimde dusman olarak gordukten sonra insanlarartik oznelliklerini, devletin ele gecirilmesi sirasmda kendilerinitemsil edeceklerini soyleyen bir gruba teslim olarak degil, aksineart1 deger somurusu stirecine kanlmayi reddederek ve ayru za-manda, bu tiir retlerle onlara acilan toplumsal mekanm kar-masikhg: icinde farkh ve doyurucu yasamlar gelistirme yollan ara-yarak dogrudan gostereceklerdir.

Ozerklik hareketi Habermas'tn kurarmyla, hem umut icin birgerekceyi hem de oncu siyasetin reddini paylasir. Habermas gibi 0da, ezilenleri temsil eden bir grup yerine ezilen bireyler tarafmdanharekete gecirilebilen bir kurarru gelistirmeye cahsir. Dahasi ozerk-lik hareketi, miidahalelerini yan askm bir iletisim mekaru yerinetoplumsal mekanda olusturrnaya cahsmasi bakimmdan Habermas' agore bir ilerleme olarak gorulebilir, Ancak yine de ozerklik ha-reketi Habermas, Althusser ve tiim 1917 sonrasi Batt Marksist ge-leneginin kuramsal gelisimlerini harekete geciren benzer sorundankacinamaz: kuram ile gerceklik arasmdaki farkhhk. 1970'lerde,Italyan toplumunda coklu ve ortusen d ire nis b ic im le rin in o ld ug udogrudur." Baskimn (Italyan htikiimeti Negri 'yi Basbakan AldoMoro'nun oldurulrnesi olayma kansmakla sucladi) ve i~ hareketyoklugunun biraraya gelmesiyle komiinist gecis gerceklesmedi.

Basansrzhgma karsm ozerklik hareketi, Marksist stratejik


27/98

ziimlemeden farkli olarak, baska bir siyasal cozumleme yoluna isa-ret eden bir oge ortaya attr: tek bir birlesik ve ustun cozumlemeninSlO~rl~~l",icinde kalan degil, coklu ve indirgenemez c;oziimlemelerin~e~lthhgm~ dayanan bir siyasal cozumleme. Autonomic ~agdatoplumd~kl her biri kendi cikanna sahip konumlann coklugunukabul .edlyordu; homojenlikten uzaklasmayi onayhyordu, Bu ka-bullenis, Althusser'in sirufa bagh cozumlerne nosyonunu bir adnndaha ot~~e. tasrrnaktadir. Ozerklik baglarrunda, bir toplumsal~e.kan blhm.l sorunu yoktur. Bunun icin kuram ve pratik fazlasiyla1< ; ice g~


28/98

aciklar.) Fakat 1958 yilmda Castoriadis bir cozumleme bicimi ola-rak Marksizmi toptan reddetti. Reddetmesi kisrnen iscilerin oz-yonetimine -autogestion Castoriadis' interimiydi- model saglarrusolan 1956 Macaristan ayaklanmasmdanv ve kismen de Fransiz iscisnufirun De Gaulle'e oy vererek 1958 secimlerinde komunizrnidesteklemede gosterdikler i basanstzhktan'" kokenlendi. Bu za-mana gelinceye dek Castoriadis, Sovyet burokrasi sorunununMarksizmin yirminci yuzyildaki mulk edinilmesinde degil, fakatMarksizmin kendisinde yattigim anlarmsn. Aynca 1955-1958 ara-smdaki makaleler dizisinde Marksist gelenege eslik eden modelleryerine Proudhon ya da Kropotkin'in anarsizrniyle ortak yanlar ta-siyan bir oz-yonetimli toplum tasviri gelistirdi.s' Castoriadis, al -ternati f gonislerini en yetkin olarak f i n l i i makalesi "Modern Ca-pitalism and Revolution"da onerdi.w

Bu makalede iki kath bir arguman sunar. Birincisi kapitaliz-min geleneksel Marksist tasviri yanhstir: sorunu yanhs yere yer-lestirir. Ikincisi, ancak, temel bir celiski iceren ve farkmda olmayive mucadeleyi gerektiren, kapitalizm ile ilgili bir sorun vardtr. Ar-gumanm ilk kisrmyla ilgi li olarak: "[Gleleneksel Marksizm icin,kapitalizmin 'nesnel' celiskileri esas olarak ekonomikt ir ve siste-min isci sirufuun ekonomik taleplerini karsilamadaki radikal ye-teneksizligi bunlan siruf mucadelcsinin devindirici gilcii yap-mltlr. "63 Cast~)fiadis bunun tiimiiyle yanlis oldugunu gosterir .59. Castoriadis'in Macar ayaklanrnasi cozurnlemesi Pol it ical and Social Wri -tings, cilt II icindeki "The Proletarian Revolution Against the Bureaucracy"de su-nulmaktadrr. Ayaklanrnarun onun Ozerindeki etkisi su iddiast ile olculebilir: "sa-dece hissedilmeye baslayan yankrlanrnasr, yirminci yuzyr lm ikinci yansmdadunyay: degi~tirmi olacaktir.60. Castoriadis'in Marksizmi reddetmesinin evrimi hakkrnda bkz. Hirsch, TheFrench New Lef t, s. 122-27. Ayru zamanda bu reddetme Socialisme ou Bar-barie'ye digerlerinin arasma Jean-Francois tyotard'rn kanlrnasrna neden olur.A~aglda g6recegimiz gibi, daha sonra Lyotard bir anarsist model iyin Marksizmireddetti.61. Castoriadis, "On the Content of Socialism", Political and Social Writings ciltI , b610m I; cilt I I, bolOm II ve III . Castoriadis'in daha sonraki yazitannda egilimgosterebilecegi Marksist gelenege bir istisna, David McClellan tarafmdan Mar-xism After Marxism i ci n de t a rt rs i Ia n "konsOI k o rn u ni z rn l" o la ca k n (Boston: Ho-ugh ton M i ff li n , 1979, s. 170-74.).62. Political and Social Writings, 2:226-343.63. Agy., 2:227.54

Marx'rn kendisi bu devindir iciligi, diisen kar oranma yonelen biregilim uzerine insa edilmis, somuninun artma zorunluluguna da-y;h, sefillesmeniu cogalacagi tahmini uzerinde t~me~len.dirdi. ?~r-cekte ise kapitalistler, i~ileri yoksulluk duzeyine indirrneksizin,kar oran10111dusmesini onleyebilmilerdir.64 Onlann boyle yap-malan, kapitalizmde, Marxm dli~lindtigiinde11 daha fazla hak-kanivet oldugunu gostermez. i~i smifi mucadelesi nedeniyle -sen-dikalasma, grevler ve ele gecirmeler sayesinde- iscilerin yasamstandartlan diisecegi yerde yukselmistir.

Aslmda Marx bu yiizden iki hata yaprmstir: birincisi, diisen karoraruru ele alirken; ikincisi ve devrimci etkinlige daha fazla zararholam, iscilerin durumlanru iyilestirrnek icin eyleme ge~me~e~ oncekendilerinin yoksulluk noktasina dek somurulmelerinc izm ve-receklerini varsayarken. Castoriadis soyle yazar: "Marx' 1 1 1 ucret vesonuclarr kuramlyla artan somiiri i kuraml. ayrn post.li ladan yolacikar: iscinin serrnaye tarafindan turnuyle bir nesne (bir meta) sta-tusune indirilmesi."65 Ikinci hatadaki tehlikeli olan sey, bu hatamn;i\ilere kendi cikarlannm ogreti lmesi gerekt igi ve i\ilerin ~endiyararlan dogrultusunda bilgili mucadeleler ylirliterneyeceklen (L~-ninist) onkoullanna yol acmasidrr. Bu onkosul, Sovyetler Bir-ligi 'ni karakterize eden ttirden bir "biiro~ra~~k siy~s~~"i~ ku-rulmasma doniilir.66 Sonuc olarak, biirokratik sosyalist siyasetile bl irokratik kapitalist siyaset arasmda pek fark kalmaz; sonuctaher ikisi de yasamlanrn yonetmeleri bakimmdan iscileri erksiz-Icstirirler. .. .Castoriadis bu -;ozlimlemeye dayanarak, argumarun ikinci kis-rmru olusturan olumlu oneriyi yapar. Eger kapi tal izmde~i temelceliskinin tumuyle ekonomik oldugun~ s.o~leyen Marksls~. v~r-sayim yanhssa, bunun nedeni temel -;ehklIlln olman:asl. de~l~dlf.C;eIiki mevcuttur ve (Sovyetler Birligi 'nin devlet kapitalizrnini de64 "Modern Capitalism and Revolution"a yaptlQI bir ilavede Castoriadis, Marx'indOen kar oraru aroumamnm. sermaye a rt rs rr u n, a rn ~eg~r ~rtl~mdan daha. hlzl~olacagma dair gerek((esiz bir varsayirna dayandmldtglnl lien surer (agy., 2.31819).65. Agy., 2:256.66. Agy., 2:258.

55


29/98

kapsayan) mode bt krati '"kr ik ,rl1, uro atik kapitalizrnin ozunde bulunur. Bii-ons an , kapnalizmin ihtiya~ duydugu sey, iscilerin kanhrrudir:

uz dSlste~ ~a~ayamaz. Ancak ihtiyac duyulsa da bu kanlirn aynt'zaman a Il::r I' , ,t I I ' ~l"l enn I~ alanlanndaki karar-alma sureclerine ka-t rna an engellenerek yadsirur. ls cil er in eme ii in e ihtiyac duy-maSIna karst k ' I' "- l'lanm 1 .~.n apita izm yap/51 geregi, iscilerin emeklerini kul-"k .a al~l 1~lI1 gerekecek motivasyonu drslamaktadir. Boylelikleapua 1St toplum t .. I ' ,ib i " , ?rgut enrnesi, nevrotik bir bireyin celiskili 0 1 -I~aslkgkl I


30/98

erkin tutuldugu bir federc toplum onerisinde- anarsizrne cok yakindurmaktadir. Gorece~HtTIiz gibi, tuttugu izlekler, stratejik bir ~o -'-ztimlemeye, ozell ikle insanlar ve ihtiyaclanna il iskin (ister tar ihsel ,isterse de askm olsun) bir onkosula geri donme tehlikesini be-raberlerinde tasiyan gelefleksel anarsist temalardir. Anarsistler gibiCastoriadis de, iscilere "giivenilebilecegi, ihtiyaclan ve arzulanmnkaotik degil, mesru oldugu iddiasmi desteklemek icin yabanci-lasma nosyonunu kullarur. Kitabm dordiincti bolurnunde, hem Cas-toriadis hem de anarsist hareketin paylasngi bir varsayim olan ezi-lenlerin masurnlugu varsayimuun, yeterince anarsist olmadigi tar-tisilacaknr.

Tarih Castoriadis' in devrimci tahminlerini dogru cikarmadi(gerci iscilerin karar-almaya katilmayi arzuladiklan iddiasi, arb de-geri yeniden mulk edinmek istemeleri iddiasma gore daha fazlaampirik destek almisnr). Marksist gelenekte yer alan baskalanruniddialan gibi onun stratejik iddialan da, etkilemeye cahstiklan ger-ceklik karsisinda iflas etrnislerdir. Castoriadis'in ve bir olcude dec;agdal olan Marksistlerin yapitlanrun yoneldigi -taktik siyasetfelsefesine yonelik- dogrultuyu arasnrrnanm zamarudir. Bu aras-tirrna, Marksist soylernin basansrzhginm turn stratejik siyaset fel-sefesinin iflasuu gosterdigini kabul etmez. Daha dogru bir c;o-ziimleme tarzi ve acil olarak daha yasayabilir oneriler kumesisunacak, heniiz incelenmemis baska stratejik dnsunce tiplerinin 01-mast da mtimkiindiir. Aynca Marksizm icinde, kullamlrrus olan-lardan cok daha yararh, henuz gecilmemis patikalann olmasi daolasidir. Burada sunulmus olan seyler, stratejik siyaset felsefesinekarst karut degildir. Marksizmin mirasr ve onun olumunun ne-denleri -ozellikle devrimci tahrninlerinin basansizhgryla bir-lesti ri lrnis cozumlcmelerinin indirgemeciligi- stratej ik dusunceninyanhsligmm kamnru olusturrnaz, baska bir dusunce ti irune c;agndabulunur. Bir baska dusunce turu daha vardir ve Marx oncesindenberi var olagelmistir. Onun tarihi, bastmlrms bir alternatifin tarihi,Marksizm ve liberalizmin golgesinde yasamaya zorlanrrus, kabul71. Oastoriadls'in somut onerileri i!;in bkz. "On the Content of Socialism", 2.bolum, agy., 2:108-49.58

bi ".... .. yol"un tarihi olmustur. Sirndi, bir taraftanlTonneyen u uc;uncu . '! ..~1arksistlerin etik baglanmalan ger~e~letI~mek I~lOkurduklan fe~-, f d kurtulurken ote yandan bu etik baglanmalan banndiran buse e en, .. ki b dt~aktik siyasal diitince taslagi oluturmak cabasi icinde 1 u u-~Unce tarihine yoneliyoruz-

59


31/98

IIIAnarizm

1872 EylilI'ilnde Lahey'de toplanan U luslar '. . . ..,.(E ntern asy on al) M ik ha il B k ',. arasi I~c;I1er B lrhglo Jam ' . a urun I s a fl anndan ihrac etm ek iize rey a yapn. B u ihrac beklenen bir d' B k .kaulmadi b ile A '1 .. . ~ey I, a unm b u konf er an sayon de'" it' '".} a r~ a ~n ce sl l1 d en olaylann umulmadlk bicimdegii~1tiY:ii~~ : ~ : t~lhrd~. Bakunin' in Enternasyonal' deki dcstegik f, ' cogun ugu bIle olu~turuyordu. Fakat Lahey'd kion eransin basla dan r e 1giin,l.crinin sayih O % ~ i l : ~ ~ ~ : ~ ~ : : : ~ ~ ; ~ ~ : ;~;:~:~~~~al i~etanse y In (Enternasyonal'in merkez yoneum kurulu) b : .~ne. ~n-Karl M af~ bunu sonuca ula~tlrmak istiyordu. If uyesi 0 an

M arx ile B ak unin arasm dak i tartisma bir sn ..Bakunin 'in 1868' dE ' sure once baslarrus ve60 e nternasyonal e katIlmaslyla giderek daha da

~iddetlenm i~ti. 1871 ' deki Paris K ornunu 'nil cevreleyen olaylar veardllldan Fransiz yonetim inin K om un destekcilerini basurm asi ara-la nn da ki ta rtism ay a iv ed ilik kazandmyordu; gerci bu tartism a, buolay lann b irkac yi l oncesinden beri sidderini yitirmeden siir-mekteydi. 1871 yihna gelince M arx , Bakunin 'in artan destegineragm en, E nternasyonal'in dogru yolda ilerlem esi icin, kendisininde iiyesi bulundugu Genel Konseyin yonetsel erkinin zorlanmasi -belki de asrlmasr- gerekrigine karar verdi. Cozum o nerile ri ara-sm da K onsey, Enternasyonal'in gelecekteki kongresinin yeri ve za-m aruna karar verm e hakkiru k en disind e go ren Cozum 15 'i be -nimsedi. Cenova gibi kongre acismdan daha uygun yerlerdekiBakuninin kaleleriy le k arst karsiy a g elm ek ten kacmarak Lahey 'isccti,

Bakunin'In, Lahey konferansmda Marx'dan daha gii~lii ~1-kabilmesi olasrydi; Bakunin her ne kadar entrikaci o ls a d a b ec eri kl idegild i. D ah asi italy an k esim ini de iceren B aku nin m uttefiklerin in\ogu kongreyi boykot etm eye ve altern atif bir ko ng re to plam ayakarar verdiler. B akunin 'in destekcileri arasm da esgudurnun 0 1 -mamasi nedeniyle, Lahey'deki kongre M arx 'm yandaslanna tcrkcdildi, O laylar tersine donerken bu kongre, sonralan B irinci En-tem asy onal olarak ad land mlacak so n o nern li to plan ti o lacak u.'

B i ri nci En t er nasyona l' in olumune dek Marx ile Bakunin ara-sindaki tartism a yan ortuk kisisel saldmlar biciminde yozlasn;M arx S lav karsiu onyargilanrn sergilerken, Bakunin kendi A lm anvc Y ahudi karsiti egilimleriyle oyalaruyordu. Buna karsm onlanh are ke te g ec ir en t ar usm a kisisel o lm ak ta n u zak t r. ikisi arasm da, ra-dikal b ir toplum sal hareketin nasil dusunulm esi ve orgutlenm esigcrektigine iliskin tem el bir aynm vardi; Bakunin ve Marx'1I1 En-tcrnasyonal 'de isgal ettik leri ilg ili konum lar bu aynmlan so -mutlastirdr. M arx , kuramsal cozum lemelerini b icim lendirme veuyelerini i~ ~i sIn lfi e rk in in u yg un taktigi v e o rg utlen rn esi h ak kin da1. Birinci Enternasyonal'deki Marx-Bakunin tartrsmasmm aynntrh ve dengeli ta-r ih i icin bkz. Paul Thomas'm Karl Marx and the Anarchists (Londra: Routledge &Kegan Paul, 1980), s. 300-329 daha az aynntrh ancak daha kuramsal olarakdogru bir yaklasirn i~in bkz. James JolI'On The Anarchists, 2. Baski (Cambridge:Harvard University Press 1980), 79-96.

61


32/98

egitme amaciyla Enternasyonal' in yonetim komitesinde yer aldi,Bakunin ise farkh iilkelerdeki farkh gruplar arasmda dolasirken ka-rizmatik k is ilig in i k ul la nd r v e eylem icin uygun aracr saptamak ye-rine daha cok bu gruplan eyleme suruklernekle ilgilendi. Bakunin,eylemin kendi uygun aracmr yaratacaguu dusunuyordu. Aynca,erkin Enternasyonal'de y og un la sr na sin a k ar sr yd i (ara sira, ironikbicimde, tiyelerini ihrac etme erkini de icerecek sekilde GenelKonsey'e verilen fazladan erki onaylamak uzere oy kullanrnasmakarsm), Bu son durum daha sonra Engels tarafindan alaya ah-nacakti: "Bu beyefendiler daha once bir devrim gorduler mi? Birdevrim kesinlikle var olan en otoriter seydir; niifusun bir krsmuundigerleri uzerinde kendi isteklerini tufekler, sunguler ve top kul-lanarak empoze ettig] edimdir. "3

Tarusilan sadece devrimin araci degildi. Marx acismdan dev-rimin birinci hedefi, proletarya diktatorluguydu. Ancak pro-letaryarun dey let erkini ele gecirmesinden sonra bu erkin sona er-dirilmesi soz konusu olabilirdi. Bakunin acismdan devlet kesinliklesorundu. Erk yogunlasrnasm m turn b icim leri ortadan kal-dinlmahydi. Jura federasyonundaki Bakunin taraftarlan, 1871'deGenel Konsey tarafmdan alman kararlara, erk yogunlasmasuu ye-niden geri getirme suclamasuu yoneltti: "Gelecekteki insan top-Iumunun embriyosu olan Enternasyonal, bu andan itibaren oz-gurllik ve federasyon ilkelerimizin inancli imgesi olmakzorundadir ve icinden otorite ve diktatorluge yol acan ilkeyi C;l-kanp atmahdir. "4"Gelecekteki insan toplumunun embriyosu"nu yaratmaya yo-nelmis bir orgutteki merkezilesmenin reddedilmesi, anarsizmindaha biiyiik temel izleginin bir parcasidrr: temsiliyetin reddedil-mesi. Bakunin ve Jura federasyonunun Marx ile tar tismalanndareddettikleri sey, siyasal dtizeydeki temsiliyetti. Anarsistler aci-sindan siyasal temsiliyet erkin bir grup ya da bireyden bir digerinedevredilmesini gosterir ve devredilmeyle birlikte erki devralan2. Thomas, Karl Marx and the Anarchists, s. 309.3. Aktaran JolI, The Anarchists, s. 92.4. Aktaran agy. , s . 87.62

g:rupya da birey tarafuidan somuriilme tehlike~i. ~rt~ya ~lk~r. Dev-lcte yonelik anarsist saldlnla~l: te~siliyet vel~~t.lnsm~~te~eh olarakaonnek hatadir. Devlet ternsiliyeti kurdugu 191 1 1 degil, siyasal tem-~iliyetin nihai bicimi oldugu icin elestirinin he~efi~ir. "GercektenAnarist o lma run an lam i't ru tammlayan Bakun111,. g~nel o.~ hak-kllldan kaynaklansa bile, turn yasamayi, tiim otonteyi, ve tum ay-ncaltkh, ehliyetli, resmi ve yasal baskryi reddediyoruz; genel oyhakkuuo, onlara tabi olan biiytik ~ogunlugun ~lkarl~nna karsi,h ak im sorni ir uc u azmhgirun avantajma dooiiebilecegll1den erru-niz' diye yazar.' . .. .,Temsiliyetteki en onernli oge erkin devredilmesidir. ~z~gurlcmenin ger~eklemesi icin, bireyler ve gruplan~ er"klenmkendi ellerinde tutmalan gerekir: turn siyasal miicadelenin ugrun~agcn;ekletigi hedefi -yetki ya da erk kazanma (empowerment)- yi -tirrneyi gaze almakslzm bu erk devredileme~. Anarl~tle~ l~~n ~uhcdef surec icinde yanslttlmahdtr; aksi takdirde devrimci surecm~arpltIlma olasiligi an meselesidir. Ana~is~ler.Lenin~s.t onc~l~kt~~nefret ederler, kesinlikle bunun nedeni, nihai temsiliyet bl~lml~lgostermesidir. Bazi anarsistler, en belirgin olarak da Proudhon, birkisinin siyasal orgtitlemneye girdigi andan itibaren tistesinden ge-linrnesi zereken oyunu oynamaya ba~Iayacagllll i leri siirerek, hertiirlii siy~sal etkmlige kaulmayi bile reddettiler; az~tirle~~~, da-yamlmaz gerc;eklikierin yikmu ya da reformu lIe ,degll, :1-tcrnatiflerin kurulmastyla ortaya cikar. Proudhon, Marx a yazdigibir mektupta "Devrimci eylemin topIumsal reform araci ~l~~gunudiisunmerneliyiz, 9iinkti bu sozde arac sadece guce, keyfilige, ki-sacasi bir ~elikiye bavurma olacaktir" diye yazar." ..

Anarsist gelenekteki temsiliyet elestirisi, siyasal temsiliyettendaha fazlasuu ifade eder. Anarsist ahlak uzerine bir makalede Kro-potkin, bireye saygiya iliskin sunlan yazar: "ahlak~llaf1~ h~rzarnan kendilerinde gordukleri hakki, kimi idealler adma bireyin5.-Mikhail Bakunin, God and the StatelTann ve Devlet (New York: Dover,1970), s. 35.6. Aktaran JolI, The Anarchists, s. 52 .

63


33/98

s ak atla nm as : h ak kiru iis tle nm ey i re dd ed iy oru z.'? S iy as al te ms iliy etelestirisini devindiren sey, insanlara kim olduklan ve ne is-tediklerine dair im ajlar vererek, ellerinden bu konular hakkmdakendileri icin karar venne yetilerinin zoria ahnrnasidrr. Anarsistgelenek icinde tem siliyetin, sadece siyasal yan anlam lan ba-'kmundan dcgil, aynca daha genis olarak insanlardan yasamlanhakkmda karar verme hakkim zorla alma cabasr olarak da an-lasilm asi gerekiyor. En belirgin ornekleri siyasaI ornekler olus-turuyor, cunku baska duzlemlerds de, ornegin, etik, toplumsal vepsikolo jik diizlem lerde de gerc;ekleiyorlar. Besinci bo lum de go-re ce gim iz g ib i, te msiliy etin s on uc la n, postyapisalcilan d a e tk il cd i;daha dogrusu postyaplsa1cllann siyasal m udahaleleri, gelenekselanarsist dusuncenin ozunde yer alan tem siliyet ogelerini de kap-s ay ac ak b ic im d e t em s il iy et e le st ir is in i d er in le sti rd i,

B irinci yaklasrm olarak, anarsist dusuncenin yukandan aaglya .yerine asagidan yukanya dogru gerceklestigini soyleyebiliriz. IA ncak "yukan" ve "aagl" im gelerni, anarsizme dair sirurlr b ir a ll-layrs saglamaktadrr, yine de cok sayida anarsist bu imgelemlem csgul olm ustur (belki de M arksist dtlsuncey] a lte rn ati f b ic im dete rs in e c ev irm e cabasi icinde), Ornegin Bakunin, B irinci En-te rn as yo nal'd e M arx ' 1 1 1 goruslerine yonelttigi elestiride soyle der:"D evlet, toplum sal konum lan, m eslekleri, cikarlan v e e si nl enme-leri b akm undan b uyuk creitlilik sergileyen engin b ir halk kitlesininbir azm lik tarafrndan yukandan aaglya dogru yonerilmesidn.:Y irm inci yuzyilda "sosyalizm deneyim leri"nin yavas yavas ortayacikmasiyla birlikte, yakin zaman anarsist dusunurleri daha mer-kezsiz bir imgelem lehine, yukan ve aagl fikrinden kur-tulruuslardrr. Cagdas anarsist D avid W ieck'e gore:

B ir p arti erkin in, hiiku me t erkin in v e Q zglil b ir stru f erkin in arac lanolu~ turd ug u b ir oz gu rles rne icin an ahta r k av ram olan e ko nom ik glir;,7. Peter Kropotkin, "Anarchist Morality/Anarist Etik", Kropotk in ' s Revo lu - tionaryPamphle. ts, yay. ~oger N. Baldwin (New York: Dover, 1970), s. 105.298. MIkhail Bakunm, "Peri ls of the Marxist State/Marksist Devletin Tehlikeleri"T he A n ar ch is t R ea d er i~jnde yay. George Woodcock (Sussex: Harvester Press'1977) s. 141. I64

M arksizm in tem elini olusturur. A narsizm in tem elini ise karsit bi rgorti~ olu stu rur: ta hak ku m ve zorbalrgm ortadan kaldmlmasr; top-lum sal suuflann bilinc durum larm a b akilm aksizm , ozgurlesm e ha-rek etle rin de ve ya b as ka y erd e, her b irey ve g rup ta rafm da n, U andani ti bar en g id e rek dilstincede ve mi imk iin oldugunda e ylemd e, h er b ic imve her adimda ta ha kk um v e zorbahgin olumsuzlanmasma baghdir?Burada anarsist dusunceyle daha uyum icinde ortaya cikan tablo,bir yukan ve asagis; tablosundan daha cok, birbiriyle iliskili ola-bilen, ancak birbirine gore onern siralamasi tasimayan bi r asagilarv e y uk an la r d iz isi ta blo su du r. Postyapisalcilann "yukan ve asag:"fikrini tum tiyle reddettikleri ve bu reddetm enin, erk isleyisinin biry en id en y or um l an rn asma dayandrgi asagida gorulecektir: erk sa-dece baskici olarak degil, aym zamanda tiretken olarak dii-~i.iniildiigiinde, yukan ve aagl im gesi artik erkin isleyisini kav-rayamaz. Ancak stratejik dusuncenin temelinde yatan buim gelem den ilk onernli uzaklasm ayi gercekles

Documents

Todd May - Postyapısalcı Anarşizmin Siyaset Felsefesi