De toekomst van de zorgJALISA D’HONT

2

3

Inleiding 4

Uitleg opbouw 7

Trend samenvattingen 8

Drie trends 10

Oud word je thuis 10

Patiënt in de driver’s seat 14

Gezond is een keuze: meer aandacht voor leefstijl 18

Conclusie 23

Literatuurlijst 25

INHOUDSOPGAVE

4

Trendonderzoekers zijn geen voorspellers maar voorstellers. Hoewel de toekomst niet te voorspellen is, kan men wel vat krijgen op trends. Het gaat vooral over het inspelen op veranderingen in de maatschappij. Trendonderzoek heeft als doel om structuur in chaos te brengen, om de samenhang te zien en verbanden te leggen.

Iedereen weet dat we met zijn alle steeds ouder worden: in 2030 is de levensverwachting van mannen 82 jaar en van vrouwen 85. (RIVM, 2015) Nu denk je misschien, dat is ook geen groot verschil met nu, maar deze cijfers zijn gebaseerd op als alles zo gaat zoals het nu gaat en er geen technologie bij komt kijken. Er zijn namelijk wetenschappers die zeggen dat er op dit moment al mensen leven die 1000 jaar oud kunnen worden. De biomedische wetenschapper Dr. Aubrey de Grey is ervan overtuigd dat het lichaam hetzelfde werkt als een machine, met bewegende onderdelen, waarbij het mogelijk is om beschadigde ‘onderdelen’ te vervangen. ‘The Strategies for Engineered Negligible Senescense’ beweert dat er slechts zeven redenen zijn waarom we ouder worden en deze zeven redenen kunnen volgens de theorie allemaal bestreden worden door beschadigde cellen te verwijderen, repareren of vervangen. In principe zou dit dus betekenen dat de mens onsterfelijk zou kunnen zijn, als alles vervangen kan worden. De research wordt ondersteund door bedrijven als Google en Paypal, maar niet iedereen is volledig overtuigd. We zullen het meemaken, of niet. (Heyer, 2016)

Maar Dr. Tilo Kunath van het Centre for Regenerative Medicine zegt dat niemand in staat zal zijn om langer dan 120 jaar te leven en is dit volgens hem de komende 100 jaar een feit. Dus tot die tijd moeten we het waarschijnlijk doen met een ‘normale’ levensverwachting. Dit betekent hoe dan ook dat de populatie groeit en dat het aantal chronisch zieken stijgt. In 2030 telt Nederland circa 7 miljoen mensen met een chronische ziekte, tegenover 5,3 miljoen in 2011. Dit is ongeveer 40 procent van de bevolking, dit is nu nog 32 procent. (RIVM, 2015) Dit zorgt voor hogere zorg kosten waar geen potje voor is. Er zullen dus oplossingen moeten komen, en eigenlijk wel zo snel mogelijk. Bakas: “We moeten in Nederland anders gaan werken. De zorg kan veel goedkoper. Andere landen zijn nu al veel goedkoper, terwijl de kwaliteit van de zorg echt niet minder is.”

INLEIDING

5

Gezond (en langer) leven wordt één van de belangrijkste thema’s van de 21e eeuw. Trendwatcher Adjiedj Bakas: “Gemeenten, zorginstellingen en ook de samenleving op zich krijgen te maken met nieuwe manieren van denken en doen. Hightech gaat steeds meer samen met spiritualiteit, het eindeloos doorbehandelen van terminale patiënten wordt vervangen door acceptatie van de eindigheid van het leven. Dat is nu nog een taboe, maar daar gaan we anders naar kijken.” (Bakas, 2015) In zijn boek ‘De Toekomst van Gezondheid’ schrijft hij dan gezond leven de komende tijd een heel stuk leuker gaat worden. “De mens is een alleskunner en voor steeds meer ziektes en aandoeningen vinden we oplossingen: in 1950 ging nog vrijwel iedere kankerpatiënt dood aan kanker, nu geneest 50% en straks 90%. Maar voorkomen dat je überhaupt ziek wordt is straks belangrijker dan ooit.”

De komende jaren gaan er veel veranderingen plaatsvinden, met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van technologie (inclusief domotica en robotica), innovatieve producten en nieuwe samenwerkingsvormen. (Active Ageing, 2015)

Nieuwe medische technologie zorgt voor voortdurende groei van de mogelijkheden voor diagnose en behandeling en de toekomstige zorgconsulent is goed opgeleid, beschikt over uitstekende informatie over gezondheid en let kritisch op de afstemming van de zorg op zijn voorkeuren. (Teurlings, 2013)

6

7

De drie trends worden beschreven aan de hand van de Trendpiramide. Dit is een instrument dat wordt gebruikt om ontwikkelingen in kaart te kunnen brengen. (Roothart, 2015) Deze piramide geeft weer hoe trendniveaus zich tot elkaar verhouden en hoe ze met elkaar samenhangen.

De top van de piramide geeft het microniveau weer, waarin markttrends te zien zijn die doorgaans nul tot vijf jaar van invloed zijn. Markttrends zijn over het algemeen goed zichtbaar en het makkelijkst te ‘zien’ doordat het om concrete producten en diensten gaat. Het zijn populaire producten, rages en hypes.

Het middelste deel van de piramide bestaat uit consumententrends en wordt ook wel het macroniveau genoemd. Hierbij gaat het om hoe consumenten zich gedragen en wat hun behoeften, verlangen, voorkeuren en wensen zijn. Consumentenwaarden zijn niet aan een product gerelateerd maar beschrijven een algemene behoefte. Deze trends houden zo’n vijf tot tien jaar aan.

De basis van de piramide is het meganiveau, dit niveau bestaat uit de maatschappelijke trends die een duurzaam karakter hebben. Ze zijn tien tot dertig jaar van invloed en relevant. Deze trends geven aan in wat voor wereld we leven en hebben een algemeen en universeel karakter.

Bij het onderzoeken van trends wordt er naar alle trendniveaus gekeken, maar de nadruk ligt op consumententrends en maatschappelijke trends. Hypes zijn mooie aanwijzingen, maar ze zijn niet waar het om draait. Het gaat niet om de producten die men gebruikt, maar wáárom ze gebruikt worden. Pas als je weet wat iemands drijfveren en behoeftes zijn, kun je echt waardevol zijn voor mensen.

UITLEG OPBOUW

8

TREND I | OUD WORD JE THUIS

De komende jaren stijgt het aantal ouderen en daarmee ook de grijze druk (de verhouding tussen het aantal 65-plussers en de potentiële beroepsbevolking). Mensen wonen vaker en langer thuis en de rol van de overheid in de ouderenzorg wordt aanzienlijk kleiner.

Deze zorg zal opgevangen moeten worden door mantelzorgers, maar in vergelijking met voorgaande generaties hebben de toekomstige ouderen minder, of zelfs geen kinderen. Bij het gebrek aan ‘primaire mantelzorgers’ zal er een grotere rol zijn weggelegd voor vrijwilligersorganisaties, kerken en particuliere initiatieven.

Om te zorgen dat ouderen thuis kunnen blijven wonen kan er gebruik gemaakt worden van verschillende technologieën. Hiermee wordt het veiliger en ook prettiger voor de oudere om thuis te wonen, omdat diegene dan het gevoel heeft langer zelfstandig te zijn.

TREND SAMENVATTINGEN

9

TREND II | PATIENT IN DE DRIVER’S SEAT

De zorg rondom de patiënt en zijn netwerk wordt persoonsgerichter. Om te bezuinigen wordt er eerst gekeken naar het netwerk van de patiënt en wat niet opgevangen kan worden wordt aangevuld met zorg van buitenaf. Het zit eraan te komen dat men zelf de medische en gezondheidsgegevens in een levenslang persoonlijk dossier beheert en dat hij of zij zelf kan aangeven met wie dit te delen.

Er zal steeds meer met verzamelde data gedaan gaan worden, waardoor artsen sneller een diagnose en behandelplan kunnen stellen wat helemaal afgestemd kan worden op de persoonlijke kenmerken, symptomen en behoeften van een patiënt. Hierdoor verschuift de nadruk van behandeling naar diagnostiek en preventie. De patiënt gaat een actievere rol spelen in de regie van zijn eigen gezondheidszorg.

TREND III | GEZOND IS EEN KEUZE: MEER AANDACHT VOOR LEEFSTIJL

Onze samenleving digitaliseert. We communiceren steeds vaker en steeds meer via apparaten en worden overal op de hoogte gehouden van (wereld)nieuws. Gezondheid is een ‘hot’ item, we willen zo lang en gezond mogelijk leven en passen hier onze levensstijl waar mogelijk aan. We weten dat welvaartsziekten veroorzaakt worden door slechte eetgewoonten en kiezen daarom steeds vaker voor gezondere voeding.

Er zijn steeds meer apparaatjes op de markt die van alles over ons kunnen meten om ons zo op de hoogte te houden van onze gezondheid. Door gezondere leefstijlen wordt ook de zorg goedkoper en dat is nou net waar we met zijn allen voor moeten gaan zorgen.

10

MEGA | Vergrijzing

De komende jaren neemt het aantal ouderen snel toe. Volgens de CBS Bevolkingsprognose zal het aantal 65-plussers toenemen van 2,7 miljoen in 2012 tot een hoogtepunt van 4,7 miljoen in 2041. Vanaf 2025 neemt ook de dubbele vergrijzing, de groep 80-plussers, sterk toe. In 2012 waren er ruim 680.000 mensen van 80 jaar of ouder, in 2040 zijn dat er ruim 1,5 miljoen. (Zorgvoorbeter, 2015) Volgens de Verenigde Naties zal elke vijfde persoon in de wereld binnenkort 60 jaar of ouder zijn en Japan gaat hierbij aan kop; maar liefst 30 procent van de bevolking is 65 jaar oud. (Bletz, 2015)

Met deze toename stijgt ook de zorgvraag, van de mensen van 65 jaar en ouder heeft 75 procent een chronische ziekte en van de mensen van 75 jaar en ouder heeft de helft meer dan één chronische ziekte. De komende decennia zal de grijze druk (de verhouding tussen het aantal 65-plussers en de potentiële beroepsbevolking) sterk toenemen; van 27 procent in 2012 naar 51 procent in 2040. (CBS, 2015)

De hervormingen in de zorg hebben ertoe geleid dat de rol van de overheid in de ouderenzorg kleiner wordt, gemeenten werden begin 2015 verantwoordelijk voor zorg, jeugdzorg en arbeidsmarkt, omdat zij beter in kunnen schatten wat hun bewoners nodig hebben. Hier krijgen zij echter wel minder geld voor, de gedachte hierachter is dat er zo beter gekeken wordt naar waar het geld heengaat. Alleen ouderen met een zware zorgindicatie komen nog in aanmerking voor een plaats in een verpleegtehuis. Dit zorgt ervoor dat mensen gedwongen worden vaker en langer thuis te wonen. Het percentage dat in een instelling woont daalt al jaren en dit zal ook blijven dalen. Ook zullen ouderen steeds meer zelf moeten betalen als het gaat om huishoudelijke hulp, daarom zullen zij steeds meer beroep doen op mantelzorg.

In vergelijking met voorgaande generaties hebben de toekomstige ouderen minder, of zelfs geen kinderen en die kinderen hebben een hogere arbeidsparticipatie dan voorgaande generaties. (Treur, 2016)

TREND I | OUD WORD JE THUIS

11

MACRO

Mensen willen graag gehoord worden, zo ook de ouderen van deze tijd. En deze groep is heel verschillend, met andere financiële middelen en interesses. Het zijn kritische consumenten voor wie de prijs minder belangrijk is, maar kwaliteit en persoonlijke aandacht daarentegen wel. Ze willen geen zorg maar service en weten zelf prima wat ze willen. Niet alleen worden ze gedwongen om langer thuis te blijven wonen, de ouderen zelf willen dit ook het liefste zo lang mogelijk. Zo voelen zij zich langer zelfstandig en dit is ook bevorderlijk voor hun gezondheid. Ze willen controle over hun leven uitoefenen, ze willen zelf bepalen hoe te leven. Hun huis dient een baken van rust en veiligheid te zijn. (InfoNu, 2013)

Een gemiddeld zorgnetwerk rond een kwetsbare thuiswonende oudere bestaat uit drie mantelzorgers en zeven thuiszorgmedewerker. (Vrije Universiteit Amsterdam, 2013) Het Sociaal en Cultureel Planbureau voorspelt dat het aandeel mantelzorgers vooral onder ouderen zal toenemen. De oudere partner-mantelzorgers zijn echter een kwetsbare groep met een verhoogd risico op overbelasting. Bij gebrek aan ‘primaire mantelzorgers’ zullen mogelijk anderen mee gaan helpen, zoals buren, vrienden en kennissen. Ook zal er een grotere rol weggelegd zijn voor vrijwilligersorganisaties, kerken en particuliere initiatieven. (Groenou, 2012) Het aantal vrijwilligers is de afgelopen jaren alleen niet gestegen. (Treur, 2016)

VOOR- EN NADELENOm te zorgen dat ouderen toch thuis kunnen blijven wonen, kan er gebruik gemaakt worden van verschillende technologieën die in huis gekoppeld kunnen worden. Een keerzijde hieraan is dat al deze technologie wel ‘veilig’ moet zijn, maar de betekenis van ‘veilig’ is afhankelijk van de situatie en daarom lastig vast te stellen. (Duisters, 2015) Een van de grootste nadelen is de problematiek rond privacy. Volgens De Vries is technologie niet altijd veilig, maar vooral gericht op gebruiksgemak. (Vries, 2015)

Er is wantrouwen: mensen zijn bang dat hun huishouden op straat komt te liggen. Openheid, voorlichting, helderheid scheppen in wat je hiermee kunt, is een eerste noodzakelijke stap. (Berlo, 2015)

12

KEEPING TRACK

Meer dan een alarmknop, als je huis beveiligd is door Alarm.com dan kun je daar de Wellness-versie aan koppelen. Dit zorgt ervoor dat familie en vrienden een oogje in het zijl kunnen houden zonder dat er iemand bij ze is. Hun activiteiten worden gemeten en er kunnen signalen afgegeven worden naar familieleden als ze te lang in bed blijven liggen, of als ze het huis verlaten of lang wegblijven. Hierdoor hoef je niet meer continu op bezoek te gaan omdat je bezorgd bent, maar kun je vrijwel in alle rust leven en alles van een afstand meekrijgen.

MICRO

Het Internet of Things (IoT) kan hierbij van pas komen, het apparaten, die normaal gesproken losstaand specifieke functies uitvoeren, kan laten communiceren in een netwerk om zo patienten real time in de gaten te houden, zonder fysiek aanwezig te zijn.

Het zijn misschien geen revolutionaire vindingen, maar wel oplossingen die een verbetering van zowel de kwaliteit van de zorg als een verbetering van het werk van zorgverleners betekent. IoT kan kansen biedt voor een verbetering van de kwaliteit van het leven van de oudere en de mantelzorgers. (De Zaak, 2015)

Maar wat als deze oudere naar buiten wil waar geen sensoren zijn? Iemand met Alzheimer, die fysiek nog sterk is en graag buiten komt, kan niet meer naar buiten omdat hij of zij dan verdwaalt. Binnen zitten geeft frustratie en irritatie en hier gaat ook de gezondheid en wellicht de Alzheimer, harder van achteruit. Door een GPS systeem kan diegene wel gewoon naar buiten, dit vergroot de individuele vrijheid en onafhankelijk van mensen met Alzheimer en zo kunnen zij langer thuis blijven wonen. (Abma, 2015)

Je kan natuurlijk die persoon een apparaatje meegeven, maar hierbij bestaat natuurlijk de kans dat deze persoon hem vergeet om te doen, of dit niet wil. Dan is er ook de slimme GPS inlegzool die in de schoenen van de persoon gedaan kan worden. Deze zijn echter wel redelijk prijzig, zo’n €300. (SmartSole, 2013) Maar als dit ervoor zorgt dat die persoon zijn vrijheid niet hoeft te verliezen en dat hun naasten zich minder zorgen hoeven te maken, is dat naar mijn mening geen geld.

Ook kunnen hiermee routines worden uitgevoerd, zoals het licht, thermostaat, sloten en beveiliging regelen. Hierdoor kunnen bezorgde familieleden altijd checken of alles op slot zit. (Alarm.com, 2015)

IoT = het (tijdelijk) verbinden van apparaten met internet om gegevens te kunnen uitwisselen.

13

ROBEAR

Er is in de zorg ook een opkomst in de zorgrobots, in Nederland zijn de lachende en pratende Alice en Zora bekenden, zij zijn ervoor bedoeld om plezier te geven in het leven van ouderen en voor ze te zorgen als ze geen hulp van buitenaf aan willen nemen.

Doordat het kleine robots zijn hebben ouderen het idee dat ze voor ze moeten zorgen. Al zijn de robots ook zo ingesteld. Ze zullen bijvoorbeeld tegen de oudere zeggen “het is wel mooi weer buiten he”, waardoor de oudere dan kan denken dat de robot een wandeling wil maken en denkt door met de robot te wandelen voor de robot te zorgen. Maar in principe zorgt de robot er dan voor dat deze oudere buiten komt, terwijl hij of zij anders waarschijnlijk binnen was gebleven. (Koning, 2016)

In Nederland staan de zorgrobots nog in de kinderschoenen, maar in Japan daarentegen zijn ze al ingetreden in het systeem van de zorg. Nu is daar de Robear, een robot met het gezicht van een teddybeer die patiënten in en uit bed kan helpen. Hierdoor kan iemand die wat moeilijk ter been is, of die niet meer zoveel gevoel heeft in de benen toch langer zelfstandig blijven wonen. Vaak krijgen zij dan een hulp, maar hulp staat voor veel mensen als ‘iets niet meer kunnen’. Met deze Robear voelt het niet echt alsof zij hulp krijgen, omdat dit geen menselijke hulp is. (Moon, 2015)

THE GUIDING GLASS

Ouderen met dementie worden ook gedwongen om langer thuis te blijven wonen en daar zitten soms grote risico’s aan. Er komen steeds geavanceerdere technologische apparaten in huis en ouderen kunnen hier soms moeilijk mee omgaan. Zij krijgen vaak wel instructies van bijvoorbeeld mantelzorgers, maar veranderingen in hun routines worden vaak vergeten en dat kan soms vervelende gevolgen hebben.

The guiding glass, bedacht door Roeland Reitsema, is een Augmented Reality bril, die dementerende ouderen kan helpen in hun dagelijks leven. Deze bril vervangt als het ware de instructies die normaal gegeven worden en zorgt ervoor dat ze, op een simpele manier, real-time instructies krijgen bij de producten die zij willen gebruiken in huis. Zo hoeven zij al die informatie niet te onthouden en kunnen zo met gemak alle apparatuur gebruiken. (Reitsema, 2014)

14

MEGA | Personalisatie

In de toekomst wordt de zorg rondom de patiënt en zijn netwerk veel persoonsgerichter. Als een patiënt iets nodig heeft, wordt er eerst gekeken naar zijn sociale netwerk. De zorg sluit aan op wat de patiënt nodig heeft en wat het eigen netwerk niet kan opvangen.

In de toekomst beheert ook iedereen zijn eigen medische en gezondheidsgegevens in een levenslang persoonlijk dossier en ken je rechten toe aan je eigen netwerk en zorgverleners om deze gegevens in te zien. Moderne technologieën genereren grote hoeveelheden data (Big Data) en die data wordt steeds vaker op persoonlijk niveau gegenereerd. Dit stimuleert een andere, meer individugerichte manier van werken. Met behulp van deze data kan een arts sneller een diagnose stellen en het behandelplan is dan ook in hoge mate gedepersonaliseerd, dit kan helemaal worden afgestemd op de persoonlijke kenmerken, symptomen en behoeften van de patiënt. Hieronder vallen allerlei soorten apparaten die informatie verzamelen. Ook verschuift zo de nadruk van behandeling naar diagnostiek en preventie. (Brouwer, 2015)

Accenture schrijft over het ‘internet of me’ als trend waarbij steeds meer zorgaanbieders investeren in depersonaliseerde medische aanpak en waar zij steeds positievere resultaten zien. (Krom, 2016)

Ook is persoonsgerichte zorg 40 procent goedkoper doordat patiënten die persoonsgerichte zorg ontvangen 30 tot 50 procent minder lang in het ziekenhuis verblijven, stelt directeur van het Instituut voor persoonsgerichte zorg in Göthenburg, Inger Ekman. “De essentie van persoonsgerichte zorg is juist het verhaal van de mens zien. Dus niet alleen oog hebben voor de rol als patiënt, met zijn klachten en beperkingen, maar hem of haar zien als een mens met mogelijkheden. Als een gelijkwaardige partner, met een gelijkwaardige rol in de behandeling.” (Kiers, 2016)

TREND II | PATIENT IN DE DRIVER’S SEAT

15

MACRO

De patiënt gaat een actievere rol spelen in de regie van zijn eigen gezondheidszorg. Sinds de komst van het internet is de geïnformeerde patiënt opgestaan en merken artsen dat ze hun aanpak moeten bijstellen. Eric Nys: “Patiënten willen zelf meebeslissen, ze worden ook meer consumenten dan patiënten. En het internet helpt hen daarbij.” (Byl, 2015)

In de zorg zou de patiënt centraal moeten staan en zou het moeten gaan om wat de patiënt wil en nodig heeft. Doordat zorgprofessionals nu over veel meer relevante informatie beschikken, verandert ook het gesprek dat zij hebben met de patiënt. Het is nu niet meer nodig om symptomen of klachten uitgebreid te bespreken en daardoor blijft er meer tijd over om te praten over de gepersonaliseerde behandeling. (Kiers, 2016) Niet ziekte staat voorop, maar het zo goed mogelijk blijven functioneren. (Driessen, 2016) Door persoonsgerichte zorg zijn patiënten minder onzeker, hebben ze minder pijn en minder complicaties.

Ondanks de voordelen, vinden veel zorgverleners het lastig om persoonsgerichte zorg te leveren. Er moet worden geïnvesteerd in tijd, geld en extra personeel. Hier is pas op de lange termijn resultaat van te zien. (Kiers, 2016)

VOOR- EN NADELENDe Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen (NVZ) wil graag dat patiënten in 2018 hun eigen dossier kunnen downloaden. In 2020 is het de bedoeling dat er een patiëntenportaal komt, waarbij iedereen de mogelijkheid heeft om uitslagen op te vragen, gegevens aan te passen en afspraken in te plannen. Dit klinkt voor de patiënt alleen maar als voordelig, maar dit heeft voor artsen wel nadelen. Zij moeten hun taalgebruik aanpassen in dossiers en verliezen daardoor een stuk van hun vrijheid. Ook zullen zij meer vragen krijgen nu de patiënt meer informatie heeft. (Rooy, 2016)

16

TECH TATS

In de toekomst gaan de wearables die we nu kennen onder de huid zitten. Implanteerbare technologische trackers klinkt nog als een ver-van-mijn-bed-show, maar Chaotic Moon presenteert een tijdelijke variant in de vorm van technologische tatoeages.

Deze tijdelijke tech tattoos hebben LED-verlichting, een microcontroller en geleidende verf die een soort biosensor circuitboard op je huid creëert. Wanneer iemand ziek is, kan deze tatoeage aangebracht worden om iemand zo te kunnen ‘controleren’. Ook kan het bijvoorbeeld gebruikt worden voor een jaarlijkse check, om te kijken of iemand nog gezond is.

Er zijn natuurlijk een hele boel wearables die nu informatie vanuit het lichaam kunnen meten, maar de techniek van deze ‘Tech Tats’ zijn zo verfijnd, dat ze het hele lichaam kunnen scannen. De verkregen informatie kan dan doorgestuurd worden naar een app om een snelle diagnose te krijgen. Ze zullen in normale prijsklasse vallen en zullen te koop zijn als bulk-paketten, net als een doos pleisters.

Er zijn alleen nog maar prototypes van de Tech Tats, maar het zal niet lang meer duren voor dit gebruikt zal gaan worden. (Olewitz, C. 2015)

MICRO

Bij voorbeelden moet je bij deze trend vooral denken aan alles waarbij er gekeken wordt naar het individu, het gaat erom dat de persoon er beter van wordt en zo een ‘gezonder’ en langer leven kan leiden.

Het is van belang dat de nadruk binnen de gezondheidszorg gaat verschuiven van behandeling naar (vroege) diagnostiek en preventie.

17

CANCERLINQ

Met behulp van kennisplatforms kan de gezondheidszorg grote stappen zetten op het gebied van individugerichte behandelingen. Bijna alle kennis over kankerbehandelingen komt van een kleine groep mensen. In de Verenigde Staten worden er jaarlijks 1,7 miljoen mensen gediagnostiseerd met kanker. Van deze mensen laat slechts 3% zich inschrijven voor klinische studies. Om de zorg voor kankerpatiënten te kunnen verbeteren is er informatie nodig van die overige 97%.

Het Amerikaanse platform CancerLinQ analyseert gegevens van miljoenen kankerpatiënten wereldwijd en op basis van die analyses kunnen artsen de beste behandeling samenstellen die past bij de patiënt en zijn of haar symptomen en leefstijl van dat moment. Ze analyseren gegevens uit vrijwel elke elektronische bron beschikbaar, om de kwaliteit en de waarde van de zorg voor iedereen te verbeteren. (CancerLinQ, 2016)

DRAAGBARE KUNSTNIER

De Nierstichting heeft een wereldwijde online campagne gelanceerd genaamd ‘Help them excape’ om de draagbare kunstnier mogelijk te maken. Met de boodschap dialyseren als een gevangenis is. 2,5 miljoen nierpatiënten slijten dagelijks hun dagen aan een ziekenhuisbed en kunnen daardoor vaak niet werken of naar school. En als zij niet dialyseren voelen ze zich vaak ziek en zwak en hebben daardoor niet echt een sociaal leven. Patiënten die geen nierfunctie meer hebben en (nog) niet in aanmerking komen voor een transplantatie moeten dialyseren om in leven te blijven. Dit is een langdurig proces dat gemiddeld drie keer in de week, vier uur lang plaatsvindt in het dialysecentrum.

Het doel van de campagne is om mensen bewust te maken van de impact van een nierziekte en bij te dragen aan de ontwikkeling van de draagbare kunstnier. De draagbare kunstnier is een kleinere en lichtere versie van bestaande dialyseapparatuur. Met deze kunstnier kan een patiënt zelf kiezen waar en wanneer hij dialyseert. Hij kan zo ook vaker en langer dialyseren en het voordeel daarvan is dat patiënten gezonder en zich fitter voelen omdat de gifstoffen vaker uit hun lichaam worden gezuiverd. (Arends, 2016)

18

MEGA | Digitalisering

Onze samenleving digitaliseert. We communiceren met elkaar via smartphones en apps en social media houden ons op de hoogte van (wereld)nieuws. Radio en televisie ontvangen we digitaal en ook in de zorg vindt digitalisering plaats. (Twillert, 2015) De komende jaren zal de digitalisering ingrijpende gevolgen hebben. Er komen in elk geval zeeën van data bij. Volgens Unilever hebben we over twintig jaar wel dertig keer zoveel data als nu. De toename van de mogelijkheden om al die data te genereren, delen, combineren en analyseren, leidt tot meer inzicht en voorspelkracht. (Bletz, 2015)

Volgens digitaliseringsgoeroe Jo Caudron staan we nog maar aan het begin van de digitalisering van de zorg. “De technologie zal het gedragspatroon van mensen veranderen. Zo’n wearable maakt het mogelijk gezondheidsparameters op te volgen. Als je ziet dat in het Verenigd Koninkrijk jongeren een korting krijgen op hun autoverzekering als ze hun rijgedrag laten monitoren, dan lijkt het mij los van ethische kwesties niet ondenkbaar dat er een of ander belastingvoordeel komt voor patiënten die zich via een smartwatch laten opvolgen.” (Byl, 2015)

De verzamelterm voor alle digitalisering in de zorg is eHealth. Volgens Zorgvisie is eHealth ‘het gebruik van technologie ter ondersteuning of verbetering van de gezondheid en gezondheidszorg’.

De verwachting is dat in een paar jaar in ieder huis minimaal 100 sensoren komen die allemaal informatie verzamelen over ons gedrag. (DutchCowboys, 2016) Analisten verwachten dat in 2020 50 miljard apparaten met het internet verbonden zullen zijn. (Smeets, 2015)

TREND III | GEZOND IS EEN KEUZE: MEER AANDACHT VOOR LEEFSTIJL

19

MACRO

Gezondheid is een “hot” item. We willen zo gezond mogelijk leven en passen onze levensstijl waar mogelijk aan. In consumentengedrag is dit ook terug te zien aangezien er steeds meer gekozen wordt voor gezondere voeding. Men is bekend met de welvaartsziekten die veroorzaakt worden door slechte eetgewoonten, zoals het eten van veel verzadigde vetten, wat een risico vormt op hart- en vaatziekten.

VOOR- EN NADELENOverheidsmanager Frank Robben, die al ruim vijf jaar het Health-project van de federale overheid leidt zegt: “Laat ons eerst leren te stappen alvorens te lopen. Ik ben geen dokter, maar ik geloof dat telemonitoring verder moet gaan dan een stappenteller of een systeem dat je hartritme meet tijdens het joggen. We hebben een systeem nodig waar de patiënt zelf een aantal zaken in de gaten kan houden, gekoppeld aan artificiële intelligentie die gegevens al interpreteert voor ze bij de zorgverstrekkers komen.” (Byl, 2015)

Dat alles verbonden gaat zijn met internet heeft natuurlijk ook een keerzijde. Als alles verbonden is met het internet krijgen cybercriminelen de kans om nog dichterbij te komen. Hoe gaan mensen hiermee om? Wat gebeurt er als je hele leven word gehackt? (Sleegers, 2013)

Artsenvereniging Arts en Voeding wil dat huisartsen zich meer gaan richten op voeding in plaats van medicatie. “Een pil is vaak niet voldoende om iemand van ziektes af te helpen, het is belangrijk dat mensen hun voeding en leefstijl aanpassen om zo hun kwaliteit van leven te verbeteren”, zegt huisarts Tamara de Wijer. Door teveel bewerkt eten neemt het aantal welvaartsziekten wereldwijd toe en daardoor neemt de kwaliteit van leven af en wordt de zorg duurder. Er moet dus meer gefocust worden op gezonder leven. (Nationale Zorggids, 2016)

20

MICRO

Hartslagmeters, calorietellers, weegschalen, spot-armbanden en smart glasses. Tegenwoordig zijn steeds meer apparaten in staat om zelf data te genereren en te delen. Zo kunnen consumenten heel gemakkelijk zelf bijhouden hoeveel ze eten, hoe lang ze slapen, hoeveel beweging ze hebben gehad, etc. Deze apparaten geven na verloop van tijd een duidelijk patroon aan in de leefwijze en op basis daarvan kan met gezonde keuzes maken. (Brouwer, 2015)

De mogelijkheden lijken groot als Big Data wordt ingezet om het Internet of Things van aangesloten mensen, producten en apparaten verder te ontwikkelen. Zelfsturende auto’s, slimme ijskasten, robots die ons in de zorg of de industrie allerlei taken uit handen nemen - is dat de toekomst? (Bletz, 2015)

RIDE 2 REBEL

Vaak wil men wel sporten en probeert er dan ook tijd voor te maken in de vaak drukke agenda’s, maar wat als je kan sporten terwijl je reist naar je bestemming?

Een Britse fitness studio wil touringcars transformeren in spin-ruimtes ‘on the go’. 1Rebel is een keten van “pay-as-you-train”-fitness studio’s in London en komen nu met een spin-klas genaamd Ride 2 Rebel. Het is een 30 of 45 minuten durende les en kosten tussen de 12 en 15 pond. Deze rijdende spin-klas gaat dwars door een aantal van de meest populaire busroutes in Londen rijden en zal eindigen bij een van de 1Rebel studio’s zodat mensen daar gelijk onder een douche kunnen springen, een smoothie kunnen pakken en weer door kunnen naar de volgende bestemming.

Ze zijn op dit moment in gesprek met verschillende busmaatschappijen om te zorgen dat de spinbus realiteit gaat worden, hopelijk in het najaar van 2016. (1Rebel, 2016)

21

UV PATCH

UV-straling op de huid kan leiden tot verbranden of zelfs huidkanker. L’Oréal heeft een speciale pleister ontwikkeld zodat mensen kunnen zien aan hoeveel schadelijke UV-stralen zij zijn blootgesteld. My UV Patch controleert de hoeveelheid zon die iemand heeft gehad. De pleister is maar enkele centimeters groot en dunner dan een haar en moet op de arm gedragen worden. De pleister verandert van kleur en met behulp van de gratis app kan met ontcijferen wat de kleurveranderingen betekenen.

Het doel van L’Oréal is niet om gebruikers te vertellen wanneer ze zich opnieuw moeten insmeren, maar om ze bewust te maken aan hoeveel zon zij dagelijks blootgesteld worden en wat voor schade dit kan hebben op lange termijn. (Roncero-Menendez, 2016)

BREATHALYZER

Wearables kunnen nu al gezondheidsstatistieken meten zoals hartslag, beweging en hoeveel calorieën je verbrand hebt, en er zou nog veel meer mogelijk moeten zijn. Het is daarom ook niet verrassend dat er steeds meer verschillende wearables komen die allemaal iets anders meten.

De BACTrack (Blood Alcohol Content) Skyn is een armband die functioneert als een blaastest. Hij houdt het alcoholgehalte van je bloed in de gaten en synchroniseert dan via een app met de drager. Zo kan hij diegene waarschuwen wanneer zij bepaalde alcoholniveaus bereiken. Bijvoorbeeld wanneer het onveilig wordt om te rijden of om familie en/of vrienden te waarschuwen bij overmatig gebruik. De armband gebruikt een elektrochemische sensor om ethanol moleculen die door de huid ontsnappen te meten. (Yan, L. 2016)

22

23

CONCLUSIE

Dat er grote veranderingen gaan plaatsvinden in de zorg is duidelijk, het moet en zal anders gaan dan hoe het nu gaat. We weten dat de wereldpopulatie zal gaan stijgen en daarmee ook de verhouding tussen het aantal 65-plussers en de potentiële beroepsbevolking. Bij een ouder wordende bevolking horen ook meer (welvaarts)ziekten en minder geld om dit op te vangen.

De zorg zal niet meer gefocust zijn op behandeling maar op vroege diagnostiek en preventie. We moeten onze leefstijl aanpassen om zo lang en gezond mogelijk te leven en daar kunnen we allerlei hulpmiddelen bij gebruiken.

Technologie in de gezondheidszorg is een internationale trend. Demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing en toename van chronisch zieken, het gebrek aan arbeidskrachten en stijgende publieke kosten zetten de verzorgingsstaat onder druk. Technologie zou een antwoord kunnen zijn op deze ‘zorgcrisis’ om zorgbehoeften en kosten te reduceren en daarmee ook de kwaliteit van leven te verbeteren. Maar technologie geeft ook nieuwe verantwoordelijkheden en werkzaamheden. Iedereen moet weten hoe ze ermee om moeten gaan, anders werkt techniek simpelweg niet. En nou juist vooral ouderen hebben hier soms moeite mee. (Abma, 2015)

Technologie werkt alleen als er mensen zijn die ervoor zorgen dat de technologie werkt, en verantwoordelijkheid nemen. We moeten het dus aanzien of technologie inderdaad, zoals velen zeggen, de oplossing gaat bieden voor de ‘zorgcrisis’. Maar mogelijkheden biedt het zeker.

24

25

LITERATUURLIJST

1Rebel (2016) “The king of gyms” - GQ. Geraadpleegd op 10 juni 2016 van, http://www.1rebel.co.uk/#about

Abma, T. (2015) Is technologie de oplossing voor de vergrijzing? Geraadpleegd op 13 mei 2016 van, http://www.volkskrant.nl/opinie/is-technologie-de-oplossing-voor-de-vergrijzing~a4213414/

Active Ageing Nederland (2015) Congres houdt bezoekers lange tijd in zijn greep. Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://activeageing.nl/congres-houdt-bezoekers-lange-tijd-in-zijn-greep/

Alarm.com (2015) More than an emergency button. Geraadpleegd op 2 mei 2016 van, https://www.alarm.com/productservices/wellness.aspx

Arends, L. (2016) Help them escape. Geraagpleegd op 11 juni 2016 van, http://www.dutchcowgirls.nl/health-living/help-them-escape

Bakas, A. (2015) Burgerinitiatieven: de toekomst van de gezondheidszorg? Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://www.caransscoop.nl/nieuws/burgerinitiatieven-de-toekomst-van-de-gezondheidszorg-138

Berlo, C. van (2015) Robotica en Internet of Things starten opmars in de woning en zorg. Geraadpleegd op 10 mei 2016 van, http://www.jaarbeurs.nl/nieuws/246/robotica-en-internet-of-things-starten-opmars-in-de-woning-en-zorg

Bletz, J. (2015) Deze 10 megatrends gaan ook jouw sales hard raken. Geraadpleegd op 31 mei 2016 van, http://www.mt.nl/641/88413/het-nieuwe-zakendoen-de-nieuwe-wereld/deze-10-megatrends-gaan-ook-jouw-sales-hard-raken.html?order=3#slideshow

Brouwer, J. (2015) De vijf belangrijkste digitale trends in de gezondheidszorg. Geraadpleegd op 3 mei 2016 van, https://www.ictmagazine.nl/uitgelicht/de-vijf-belangrijkste-digitale-trends-in-de-gezondheidszorg/

Byl, R. (2015) Digitalisering in de borgsector is begonnen. Geraadpleegd op 30 mei 2016 van, http://trends.knack.be/economie/e-business/digitalisering-in-de-zorgsector-is-begonnen/article-normal-576939.html

CancerLinQ (2016) We are harnessing Big Data. Geraadpleegd op 23 mei van, http://cancerlinq.org

CBS (2013) Vergrijzing: Wat zijn de belangrijkste verwachtingen voor de toekomst? Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://www.nationaalkompas.nl/bevolking/vergrijzing/toekomst/

De Zaak (2015) 5 dingen die je moet weten over Internet-of-Things. Geraadpleegd op 11 mei 2016 van, http://www.dezaak.nl/806/5-dingen-die-je-moet-weten-over-internet-of-things.htm#

Driessen, S. (2016) Persoonsgerichte zorg, juist bij dementie. Geraadpleegd op 18 mei 2016 van, http://www.vilans.nl/weblog-eigen-regie-dementie.html

Duisters, R. (2015) Internet of Things in de zorg: zegen of vloek? Geraadpleegd op 10 mei 2016 van, https://www.computable.nl/artikel/opinie/security/5601013/1509029/internet-of-things-in-de-zorg-zegen-of-vloek.html

DutchCowboys (2016) 3 voorbeelden van Internet of Things bij jou thuis. Geraadpleegd op 11 mei 2016 van, https://blog.telfort.nl/3-voorbeelden-internet-things-jou-thuis-175

Ekso Bionics (2016) Let us do the hard work for you. Geraadpleegd op 22 mei 2016 van, http://eksobionics.com/industrial/

26

Groenou, B. van (2012) Informele zorg 3.0. Schuivende panelen en een krakend fundament. Geraadpleegd op 5 juni 2016 van, http://www.fsw.vu.nl/nl/Images/Informele-zorg-3-0_def3_tcm249-290476.pdf

Heyer, D. (2016) Wetenschapper: ‘Mens kan 1000 jaar oud worden’. Geraadpleegd op 10 juni 2016 van, http://www.metronieuws.nl/nieuws/extra/2016/05/wetenschapper-mens-kan-1000-jaar-oud-worden

InfoNu (2013) Waar hebben ouderen van vandaag behoefte aan? Geraadpleegd op 10 mei 2016 van, http://mens-en-samenleving.infonu.nl/diversen/119972-waar-hebben-ouderen-van-vandaag-behoefte-aan.html

Kiers, B. (2016) Persoonsgerichte zorg is 40 procent goedkoper. Geraadpleegd op 18 mei 2016 van, https://www.zorgvisie.nl/kwaliteit/verdieping/2016/5/persoonsgerichte-zorg-is-40-procent-goedkoper/

Koning, A. de (2016) ‘Hallo, ik ben Zora de zorgrobot’. Geraadpleegd op 5 mei 2016 van, http://www.ad.nl/ad/nl/1038/Rotterdam/article/detail/4243364/2016/02/12/Hallo-ik-ben-Zora-de-zorgrobot.dhtml

Krom, J. de (2016) 5 ICT trends die de zorg compleet veranderen. Geraadpleegd op 3 juni 2016 van, https://www.acknowledge.nl/blog/5-ict-trends-die-de-zorg-compleet-veranderen/

Nationale Zorggids (2016) Artsenvereniging Arts en Voeding: aandacht voor voeding en leefstijl. Geraadpleegd op 7 juni 2016 van, https://www.nationalezorggids.nl/ziekenhuizen/nieuws/31616-artsenvereniging-arts-en-voeding-aandacht-voor-voeding-en-leefstijl.html

Mendoza, M. (2014) Intel, Stephen Hawking showcase Connected Wheelchair Project. Geraadpleegd op 9 mei 2016 van, http://www.techtimes.com/articles/15367/20140911/intel-stephen-hawking-showcase-connected-wheelchair-project.htm

Moon, M. (2015) Robear is a robot bear that can care for the elderly. Geraadpleegd op 9 mei 2016 van, http://www.engadget.com/2015/02/26/robear-japan-caregiver/

Nu.nl (2016) Amerikaans bedrijf maakt licht en ‘betaalbaar’ exoskelet. Geraadpleegd op 6 juni 2016 van, http://www.nu.nl/gadgets/4208021/amerikaans-bedrijf-maakt-licht-en-betaalbaar-exoskelet.html

Glewitz, C. (2015) Before silicon gets under your skin, get it etched on top with a tech tat. Geraadpleegd op 10 juni 2016 van, http://www.digitaltrends.com/cool-tech/tech-tats-temporary-wearable-health-sensors-curious-biohacker/#:Tt3Boc9acpejNA

Reitsema, R. (2014) Guiding glass. Geraadpleegd op 10 juni 2016 van, http://www.reitsema.nl/roeland/products/guiding-glass-2/

RIVM (2015) Toekomstverkenning RIVM: Een gezonder Nederland met meer chronisch zieken. Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://zorgkrant.zorgportaal.nl/index.php/bericht/6670-toekomstverkenning-rivm-een-gezonder-nederland-met-meer-chronisch-zieken.html

Robots.nu (2011) Robotorthese, HAL. Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://www.robots.nu/robotorthese-hal/

Roncero-Menendez, S. (2016) L’Oréal Patch Changes Color To Hightlight The Risk Of Skin Cancer. Geraadpleegd op 6 juni 2016 van, http://www.psfk.com/2016/06/topline-loral-patch-changes-color-to-highlight-the-risk-of-skin-cancer.html

Roothart, H. (2015) Trendpiramide in het futuring woordenboek. Geraadpleegd op 7 mei 2016 van, http://trendslator.nl/2015/06/02/trendpiramide-in-het-futuring-woordenboek/

Rooy, Y. van (2016) Patienten zelf aan de slag met hun dossier. Geraadpleegd op 20 mei 2016 van, http://www.ziekenhuisvandetoekomst.nl/

27

patienten-zelf-aan-de-slag-met-hun-dossier/

Sleegers, D. (2013) De keerzijde van technologie. Geraadpleegd op 17 mei 2016 van, http://trendslator.nl/2013/10/07/de-keerzijde-van-technologie/

SmartSole (2013) Slimme GPS inlegzool. Geraadpleegd op 2 juni 2016 van, http://www.trackentracewinkel.nl/track-en-trace-systemen-voor-personen/voor-senioren/gps-slimme-inlegzool

Smeets, R. (2015) KPN is gestart met de uitrol van een ‘Internet of Things’ netwerk. Geraadpleegd op 18 mei van, http://www.mobilecowboys.nl/nieuws/kpn-is-gestart-met-de-uitrol-van-een-internet-of-things-netwerk

Teurlings, C. (2013) Gezondheid loont | Tussen keuze en solidariteit. Geraadpleegd op 19 mei 2016 van, http://www.cpb.nl/sites/default/files/publicaties/download/cpb-boek-7-toekomst-voor-de-zorg.pdf

Treur, L. (2016) Vooruitblik vergrijzing en mantelzorg: wie is de mantelzorgers van de toekomst? Geraadpleegd op 20 mei 2016 van, https://economie.rabobank.com/publicaties/2016/januari/vooruitblik-vergrijzing-en-mantelzorg-wie-is-de-mantelzorger-van-de-toekomst/

Twillert, W. van (2015) De voor- en nadelen van Health of digitalisering in de zorg. Geraadpleegd op 30 mei 2016 van, http://kennis.advisie.nl/blog/zorg/de-voor-en-nadelen-van-ehealth-of-digitalisering-in-de-zorg

Vries, B. de (2015) Morieljes vol geheimen. Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, https://www.zorgvisie.nl/ICT/Verdieping/2015/12/Mobieltjes-vol-geheimen-2729515W/

Vrije Universiteit Amsterdam (2013) Zorgnetwerken van Kwetsbare Ouderen. Geraadpleegd op 7 juni 2016 van, http://www.fsw.vu.nl/nl/onderzoek/onderzoeksprogrammas/sociologie/zorgnetwerken-van-kwetsbare-ouderen/index.aspx

Yan, L. (2016) This Wearable Is A Breathalyzer On Your Wrist. Geraadpleegd op 6 juni 2016 van, http://www.psfk.com/2016/05/alcohol-monitoring-wearable-is-a-breathalyzer-you-can-wear-wrist.html

Zorgvoorbeter (2015) Cijfers: vergrijzing en toenemende zorg. Geraadpleegd op 23 mei 2016 van, http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/hervorming-zorg-cijfers-vergrijzing.html