Toezicht op de kwaliteit van het

onderwijs van hogescholen

Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen, 7 juni 2018

Pim Breebaart

Met dank aan VTH, VTOI, NVTZ, NVAO, 10voordeleraar, het blad Th@ma, Jaap Winter, Dirk van Damme, CBS, OECD en vele anderen

7-6-2018 1

Benchmark onderwijs algemeen

• Het Nederlandse onderwijs scoort in internationale vergelijkingen hoog, behoort net nooit tot de echte top, maar toch.

• Onze docenten doen veel dingen goed en de leerlingen en studenten leren veel! Maar het kan nog beter.

• Er zijn zwakke plekken aan te wijzen, er lijkt een lichte terugval in cognitieve leerwinst en het is goed daar werk van te maken.

Literatuur: Inspectie van het Onderwijs, de Staat van het Onderwijs 2018

7-6-2018 2

Benchmark hoger onderwijs

• Het onderwijs aan de Nederlandse universiteiten en hogescholen is in vergelijking met andere landen goed, hier en daar zeer goed.

• De helft van de jeugd stroomt het hoger onderwijs in.

• De student verwerft veel kennis en vaardigheden op HO-niveau.

• Zwak is de té grote ongediplomeerde uitval.

• Zwak is het kleine aantal hbo-studenten dat na de bachelor doorstroomt naar een master.

De Keuzegids, NVAO-rapporten, Times Higher

7-6-2018 3

Twee continue politieke invloeden op het

onderwijs

• Krijgen de student en de samenleving waar voor hun

geld?

• Draagt het onderwijs bij aan gelijke kansen dan wel

vermindering van de ongelijkheid in onze

samenleving?

Literatuur: Jal Mehta (Harvard), The Allure of ORDER, high hopes, dashed expectations, and the troubled quest to remake

American schooling, Oxford University Press, 2010.

James Heckman, Inequality in America, MIT, 2003.

7-6-2018 4

Krijgen de student en de samenleving

waar voor hun geld?

• Er lijkt toenemende twijfel in de samenleving over de effectiviteit van het onderwijs van basisschool tot universiteit!

• Een deel van de studenten en ouders zijn teleurgesteld. De student hoger onderwijs verwacht veel van zijn studie, maar een deel van hen komt bedrogen uit.

Literatuur: Claire Crawford, ea. Family Background and University Succes, Oxford University Press, 2016

7-6-2018 5

Toename ongelijkheid?

• De maatschappelijke ongelijkheid wordt door het onderwijs overgedragen naar de volgende generatie

• Nederland kent een toenemende spoorvorming (tracking) van de schoolloopbanen

• de spoorvorming loopt door t/m het studiesucces en uitval in de bachelor, master en phd.

Jaap Dronkers, Ruggengraat van ongelijkheid, 2007

Herman van de Werfhorst ea.,Onderwijsstelsels vergeleken: leren, werken en burgerschap, 2015

7-6-2018 6

De achilleshiel van veel hogescholen

• De laatste vijfentwintig jaar is het studiesucces van

alle categorieën hbo-studenten steeds verder

afgenomen.

• Studiesucces na 5 jaar, instroom 2000 en 2011

– Havist van 53% naar 46%

– MBO’er van 62% naar 44%

Bron: CBS en databank Vereniging Hogescholen

7-6-2018 7

Waarden onderbelicht

•Als bestuurders en toezichthouders van hoger onderwijsinstellingen hun eigen waarde en waarden niet goed begrijpen en niet kunnen verbinden aan de dagelijkse praktijk, kunnen grote fouten gemaakt worden.

•Bekende voorbeelden: University of Chicago 1998 en Harvard University 2006, laten we maar zeggen: het kan de besten overkomen.

David L. Kirp, Shakespeare, Einstein, and the Bottom Line, the Marketing of Higher Education, Harvard University Press 2003.

Harry R. Lewis, Excellence without a Soul, How a Great University Forgot Education, Public Affairs, 2006

7-6-2018 8

De belofte wordt niet waargemaakt!

• De belofte van de hogeschool is een ba-diploma halen en een baan op dit niveau vinden.

• Het studiesucces van hogescholen loopt terug

• De waarde van het ba-diploma erodeert

• De persoonlijke kosten worden steeds hoger

• Van de leiding wordt een antwoord verwacht

Literatuur: Dirk van Damme/OECD, Wat is straks een diploma waard? Th@ma 2018 nr.1, p. 18-25.

7-6-20189

Externe druk op de toezichthouder neemt

toe

• De juridische aansprakelijkheid is vergroot.

• Sinds 2013 wordt de RvT tijdens de Instellings Toets Kwaliteitzorg van de NVAO geïnterviewd over zijn toezicht op de kwaliteitsborging van het onderwijs.

• De prestatieafspraken 2012 – 2016 hadden volgens de jaarverslagen 2015 als gevolg dat bijna alle Raden van Toezicht gingen toezien op de realisatie van de afspraken en dus op elementen van de kwaliteit van het onderwijs

Literatuur: Pim Breebaart, De waarde van de toezichthouder, nabeschouwing in jaarverslag 2017 van de VTH

7-6-2018 10

Reactie van de Raden van Toezicht

• Veel Raden hebben hun deskundigheid op onderwijsterrein vergroot door werving van nieuwe toezichthouders met onderwijservaring.

• Ongeveer 50% van de Raden hebben een Auditcommissie Onderwijs en Onderzoek ingesteld.

• De agendering van de RvT bevat tegenwoordig meer onderwijs en kwaliteitsonderwerpen.

• Is deze reactie voldoende effectief?

• Er worden hier en daar professoren benoemd, hebben zij in alle gevallen de geschikte deskundigheid?

Literatuur: jaarverslag 2017 van de VTH.

Rien Goodijk, Zijlstra Center, rapport “De implicaties van de Wet Normering Topinkomens in het HBO” , 9 december 2017

Lopend onderzoek naar de kwaliteit van de toezichthouder van de hogescholen, Zijlstra Center io. van de VTH

7-6-2018 11

Wat vraagt dit alles van toezichthouders,

bestuurders en onderwijsdirecteuren?

• Gemeenschappelijk gesprek over de rolidentiteiten, wie doet wat.

• Explicitering en toepassing/gebruik van de kernwaarden

• Leren, periodiek - en zeker weer niet té vaak - evalueren, leren van

elkaar en vooral van anderen buiten de organisatie en/of buiten

Nederland en het geleerde integreren in eigen gedrag.

Jaap Winter, toespraak voor Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen, november 2016

7-6-2018 12

De toezichthouder

• Toezichthouder op afstand ziet weinig reliëf

• Onafhankelijkheid overschat en soms ineffectief

• Gebrek aan betrokkenheid is contraproductief

• Gedeeld belang vanuit verschillende rollen

• Wat is het verschil in toegevoegde waarde van de toezichthouder op afstand of dichtbij?

• Hoe kan de toezichthouder dichtbij komen, zelf informatie verzamelen, zonder zijn rol te verliezen?

• Wat vraagt dat van toezichthouders en bestuurders?

Jaap Winter, toespraak voor Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen, november 2016

7-6-2018 13

Toezien op het leren in de bestuurskamer

• Kan de bestuurder omgaan met eigen onzekerheid?

• Moet hij/zij gezien worden als iemand die het altijd weet?

• Kunnen toezichthouders hun eigen onzekerheid verdragen?

• Kunnen bestuurders en toezichthouders hun dialoog

gebruiken om te leren?

• Diepgaand leren kan onmogelijk uit de bestuurder zelf

komen, maar wel uit (een deel van) de

hogeschoolorganisatie?

Jaap Winter, toespraak voor Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen, november 2016

7-6-2018 14

Persoonlijke kwaliteiten van de

toezichthouder

• Dichtbij durven zijn en toch tweede viool kunnen spelen

• Betrokkenheid om hogeschool en context echt te kennen

• Inbreng hebben zonder zeker te weten (intuïtie en ervaring)

• Reflectie ipv. actie bij twijfel of onzekerheid

• Waarde(n) oriëntatie (persoonlijk en voor de hogeschool)

Jaap Winter, toespraak voor Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen, november 2016

7-6-2018 15

Belangrijkste taak van de toezichthouder

• De toezichthouder werft en benoemt de

bestuurder(s). Dit is de meest invloedrijke

taak van de toezichthouder. Wat is het profiel

voor de vacature? Wordt er goed gezocht?

Ook binnen de hogeschool? Kent de

toezichthouder de kwaliteiten van de

directeuren en managers in de tweede laag

van de hogeschool en kan hij deze op hun

waarde schatten?

7-6-2018 16

Het referentiekader van de

toezichthouder in hogescholen is vaak te

éénkennig

• Er zijn (nog steeds) te veel toezichthouders met gebrekkige kennis van het onderwijs

• De toezichthouder heeft in de werving van de bestuurder té veel nadruk gelegd op bedrijfskundige kennis en ervaring

• Dit is hier en daar ook doorgezet naar het profiel van faculteitsdirecteuren

• De top en basis van hogescholen lijken mentaal regelmatig ver uit elkaar te staan.

• Hier en daar vindt er heel voorzichtig een heroriëntatie plaats. En dat is goed na 30 jaar van zoeken naar bedrijfskundige oplossingen

Literatuur: The Principal, three keys to maximizing impact, van Michael Fullan, Jossey-Bass 2014.

7-6-2018 17

Wat is de ideale voorbereiding voor een

bestuurder van een hogeschool?

• Studie aan een universiteit

• Docent in een hogeschool

• Vakgroepleider of teamleider

• Opleidingsmanager

• Faculteitsdirecteur of directeur stafdienst in een hogeschool

• Voorzitter of lid College van Bestuur

Victor Wang, ea., Educational Leadership and Organizational Management, linking theories to practice, Information Age Publishing, INC., Charlotte, USA, 2017.

7-6-2018 18

De kwaliteitsafspraken 2019-2024

• De student leent aanzienlijk meer geld om te kunnen studeren.

• De extra financiële middelen worden ingezet voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs.

• De minister belooft dat dit zichtbaar gemaakt en verantwoord moet worden voor de studenten.

• De minister geeft de MR en de RvT een belangrijke rol in dit proces.

• De NVAO gaat controleren of iedere instelling een plan heeft om de extra inkomsten aan de kwaliteit van het onderwijs te besteden en te beoordelen of de plannen verwezenlijkt worden in de periode 2019 – 2024.

7-6-2018 19

Rol RvT in de kwaliteitsafspraken

• Als wisselgeld voor de extra gelden die de student betaalt, krijgt de MR grotere bevoegdheden en wordt bij iedere stap in dit proces betrokken. De RvT is als werkgever van het bestuur verplicht om het bestuur te controleren of de MR inderdaad voldoende en op tijd betrokken is bij de opzet en uitvoering van de kwaliteitsafspraken. De MR geeft in het jaarverslag een eigen verantwoording van de besteding van de middelen en de realisatie van de voornemens.

• De RvT heeft het laatste woord met het goedkeuren van de plannen, de tussentijdse en eindcontrole op de realisatie en ziet toe op de volledigheid en juistheid van de verslaglegging in de jaarverslagen.

• Daarmee heeft de RvT een zware (morele) verantwoordelijkheid, immers tegenover een afnemend studiesucces en een eroderend diploma staat een aanzienlijk grotere financiële bijdrage door de student.

7-6-2018 20

Hernieuwde aanpak 1

• Benoem voorzitters en leden CvB met veel onderwijservaring. En zie toe op het benoemen van onderwijsdirecteuren met veel onderwijservaring. Discussieer met de docententeams over het onderwijs aan de student en heb een deskundige inbreng in het gesprek. Dat helpt de docent. Luister meerdere keren per jaar naar groepen studenten. En bespreek de reflecties van docenten en studenten in de bestuurskamer.

7-6-2018 21

Hernieuwde aanpak 2

• Benoem zowel toezichthouders van buiten het onderwijs als toezichthouders met diepgaande ervaring in het onderwijs. De laatsten kunnen de uitvoering van het beleid op waarde schatten en een dialoog over de kwaliteit van het onderwijs aangaan in lijn met het bestaansrecht van de school.

• Zoek toezichthouders die voldoende tijd aan de school kunnen en willen besteden en geef ze een adequate vergoeding. En eis kwaliteit van iedere toezichthouder. Als de studenten en docenten een bestuurder of toezichthouder hardop de wacht aan zeggen, moet dat bloedserieus genomen worden.

7-6-2018 22

Goed onderwijs is gediend met

• een actieve leerhouding van de student

• tijd, een luisterend oor en aandacht van de

docent

• gepassioneerde bestuurders

• en betrokken toezichthouders

7-6-2018 23

Goed onderwijs verbeeld

7-6-2018 24