Dwie wersje umowy społecznej

Tomasz Hobbes i Jan Locke

dr Michał Urbańczyk mur@amu.edu.pl Like us on FB:

„Prawo i Polityka”

Teoria umowy społecznej

1. Skąd pochodzi władza (rząd)? Jakie

są jej źródła?

2. Jaki zasięg ma władza? Jaki jest

zakres władzy nad jednostka i

społeczeństwem – czy jest to władza

ograniczona czy nieograniczona?

Stan natury

Teorie umowy społecznej wychodzą od

opisu stanu pierwotnego – stanu sprzed

powstania państwa, czyli stanu natury.

Stan natury u Hobbesa i Locka

https://www.youtube.com/watch?v=-AzxQawT6s4

Stan natury

Umowa społeczna

Społeczeństwo

państwo – władza

Epigon doktryny absolutyzmu Tomasz Hobbes (1588-1679)

„Lewiatan”

studiował w Oksfordzie,

Prywatny nauczyciel Lorda W. Cavendisha, (z którym podróżował po całej Europie),

Znał Kartezjusza, Galileusza, przyjaźnił się z Baconem,

Uciekł z kraju ze względu na rewolucje angielską,

epigon «bierny naśladowca wielkich poprzedników

lub kontynuator nieaktualnych idei»

Przebywał we Francji, co miało niemały

wpływ na jego myśl polityczną,

racjonalizm metod badawczych

pesymistyczna ocena natury człowieka

ustrój absolutystyczny

Do Anglii wrócił dopiero po objęciu

władzy przez Cromwella, którego

polityka wysoko cenił,

Metody badawcze nauk przyrodniczych

mogą być zastosowane do nauk

społecznych,

Racjonalistyczny system filozoficzny –

świat jest wielkim przyrodniczym

mechanizmem,

Jego najprostszym elementem jest

człowiek,

Człowiek to rządzony namiętnościami

egoista,

Stan natury to wojna wszystkich ze

wszystkimi (hipoteza potwierdzona

życiem Indian amerykańskich),

Jednak człowiek jest istotą rozumną –

instynkt samozachowawczy nakazuje mu

dążyć do pokoju,

Instynkt i rozum nakazuje mu dążyć do

pokoju i zgody, dotrzymywać umów,

itd.

Jest to niemożliwe, dopóki trwa stan

natury (subiektywna wolność naturalna,

czyli prawo do każdej rzeczy i ciała

drugiego człowieka)

W końcu jednak ludzie odnieśli

zwycięstwo nad swymi namiętnościami

– zawarli umowę społeczną

1. Umowę zawarł każdy z każdym.

2. Wszyscy postępują tak samo – przekazują władzę nad sobą rządowi.

3. Ustaje subiektywna wolność naturalna, zaczyna się życie społeczne.

4. Powstaje państwo – Lewiatan, które wchłonęło wszystkich.

Państwo jest władcą absolutnym

Suweren z

nikim się nie

umawiał

Absolutyzm jest

wyrazem woli

ludzi i jest

racjonalny

Absolutyzm jest

korzystny dla

społeczeństwa

Obowiązek

posłuszeństwa

kończy się w

momencie, gdy

władca nie potrafi

zapewnić

bezpieczeństwa

swym poddanym Nikt nie może zerwać umowy

Suweren

otrzymał

pełnię władzy

Podsumowanie Hobbesa:

https://www.youtube.com/watch?v=9i4jb5XBX5s

Utylitaryzm i XVII-wieczny

liberalizm polityczny

John Locke Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690)

Dwa traktaty o rządzie (1690)

Listy o tolerancji (1689)

Myśli o wychowaniu (1693)

pochodził z rodziny kupców i uczonych,

studiował w Oksfordzie nauki medyczne i

medycynę

tam też wykładał grekę, retorykę i filozofię,

związany z Hrabią Shaftesburrym (przywódca

parlamentarnej opozycji przeciw Stuartom), wraz z

nim musiał uciekać do Holandii,

rzecznik umiarkowanej monarchii Wilhelma

Orańskiego,

Utylitaryzm - doktryna etyczna,

rozpowszechniona w XVIII – XIX w., głosząca,

że najwyższym celem moralnym jest

dobro społeczeństwa osiągane przez

pomnażanie dóbr jednostki.

czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia

się do stanowienia szczęścia powszechnego,

rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja

cierpień w świecie.

zasada utylitaryzmu - postępowanie ludzkie jest moralne wówczas, gdy kierowanie się w nim dobrze pojętym interesem własnym („pożytkiem”) jednostki nie stoi w sprzeczności z interesami ogółu, lecz przeciwnie — służy zarazem pomnażaniu ogólnospołecznego dobra i szczęścia.

największe szczęście największej liczby ludzi

Nie mylić z hedonizmem !!!!

1. «doktryna etyczna uznająca rozkosz bądź unikanie przykrości za najwyższe lub jedyne dobro i cel życia»

2. «postawa życiowa oparta na tej doktrynie

Kult empirycznego dociekania –

przeciw abstrakcyjnemu spekulowaniu

(choć wychodził od apriorycznej stanu

natury),

Szacunek dla faktów,

Stan natury to stan pomyślności,

Człowiek pierwotny był istota

rozumną, świadomą praw natury i

praw podmiotowych,

Prawa podmiotowe - zespół

pewnych uprawnień, mają charakter

przyrodzony, wywodzą się nie z

ustanowienia władzy państw - z prawa

pozytywnego - lecz z samej istoty

człowieczeństwa albo np. z prawa natury

(wg Locka), prawa boskiego.

Prawo do życia,

Prawo do wolności

Prawo do własności

Ludzie zdecydowali się jednak

utworzyć państwo, ponieważ:

A) stan natury był niepewny,

B) nadużywanie prawa groziło chaosem,

c) konieczność karania przestępców.

Umowa społeczna składała się z dwóch

etapów:

A) utworzenie społeczeństwa,

Utworzenie rządu (państwa).

I etap:

jednostki między sobą powołały

społeczeństwo,

II etap:

społeczeństwo umawia się z władcą,

przekazując mu tylko uprawnienie do

karania gwałcicieli praw

Skutki takie ujęcia umowy

społecznej:

1. Społeczeństwo jest pierwotne w

stosunku do państwa.

2. Zerwanie umowy nie likwiduje państwa.

3. Umowa zawarta z powodów

utylitarystycznych – państwo

powołano dla określonego celu!!!

4. Podstawowy zysk z powołania państwa –

skuteczna ochrona prawa własności.

Skutki takiego ujęcia umowy

społecznej:

1. Społeczeństwo jest pierwotne w

stosunku do państwa.

2. Zerwanie umowy nie likwiduje państwa.

3. Umowa zawarta z powodów

utylitarystycznych – państwo

powołano dla określonego celu!!!

4. Podstawowy zysk z powołania państwa –

skuteczna ochrona prawa własności.

Celem, dla którego władza została ustanowiona, było zachowanie ludzi żyjących w danej społeczności oraz strzeżenie ich dobra (common good) i spokoju publicznego (civil peace).

Natomiast zadania władzy filozof określił jako zachowanie pokoju oraz obronę własności poddanych[1].

W Liście o tolerancji Locke ujął to w następujący sposób:

Moim zdaniem państwo jako społeczność ludzi zostało ustanowione wyłącznie dla zachowania i pomnażania dóbr doczesnych. Dobrami doczesnymi nazywam życie, wolność, całość i nietykalność ciała, jak również posiadanie dóbr materialnych, do których należą włości, pieniądze, sprzęty.

J. Locke, List o tolerancji, Warszawa 1963, s. 7.

Podstawy liberalizmu politycznego Locke

oparł na przesłankach o charakterze

utylitarnym:

a) indywidualizm b) leseferyzm

Prymat praw wolność od

jednostki państwa

Państwo miało zakaz ingerencji w sferę

gospodarki, religii, kultury i społeczną.

Jednocześnie jednak Locke promował

ideę szacunku do władzy państwowej,

Dopuszczał prawo oporu, ale jako

ostateczność – wierzył w państwo, które

nie nadużywa swych praw,

Wierzył, że właściwa organizacja władzy

będzie najlepszym zabezpieczeniem przed

jej degeneracją i nadużyciami

Najlepszym ustrojem miała być

umiarkowana monarchia

Sformułował zasadę podziału władzy:

A) władza ustawodawcza (tworzenie prawa)

B) władza wykonawcza (rządzenie i

sądzenie)

C) federacyjna – polityka zagraniczna

Najważniejsze, by nie łączyć władzy

ustawodawczej z wykonawczą,

Parlament powinien reprezentować jak

najszerszy krąg obywateli,

Wybory oparte na cenzusie majątkowym

(równość ludzi tylko wobec prawa natury,

a nie uprawnień politycznych),

Wyrażał interesy dwóch dominujących

klas społecznych: mieszczaństwa i

ziemiaństwa,

Jego filozofia stanowiła teoretyczne i

filozoficzne uzasadnienie najważniejszych

aktów politycznych: Habeas Corpus, Bill

of Rights,

Wielkie znaczenia dla ugruntowania

monarchii konstytucyjnej oraz samego

kostnytucjonalizmu.

Podusmowanie Locka

https://www.youtube.com/watch?v=J60AllksqYI

Podsumowanie wykładu:

https://www.youtube.com/watch?v=N2LVcu01QEU

Koniec

Dziękuję za uwagę

Prezentacja w formacie pdf dostępna

będzie na stronie FB „Prawo i Polityka”: