Tomasz Targański · 2019-11-05 · Bolesław Krzywousty i Zbigniew (pośrodku) na obrazie Jana Matejki Przyjęcie Żydów (1096), XIX wiek. 1.Korekta_indeks_Piastowie-1.indd 35 23.01.2019

Kraków 2018

Tomasz Targański

0.Korekta_Piastowie-0.indd 3 23.01.2019 13:07

© Copyright by Wydawnictwo Astra s.c., Kraków 2018

Wszystkie prawa zastrzeżone. Poza uczciwym, osobistym korzystaniem w celu nauki, badań, analizy albo oceny, przewidzianym w Ustawie o Prawach Autorskich, Projektowych

i Patentowych z 1988 r., żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana w bazach danych ani transmitowana w żadnej postaci ani żadnymi

środkami przekazu – elektronicznie, elektrycznie, chemicznie, mechanicznie, optycznie, przez fotokopie ani w żaden inny sposób – bez uprzedniej,

pisemnej zgody właściciela praw autorskich.

Koncepcja:Tomasz TargańskiJacek MałkowskiMarcin Kośka

Redakcja: Barbara Faron

Konsultacja merytoryczna: mgr Monika Michalska

Skład i przygotowanie do druku: Wydawnictwo Astra s.c.

Grafika na okładce:Studio et cura

Wydanie IKraków 2018

ISBN 978-83-65280-44-2

Wydawnictwo Astra31-026 Kraków

ul. Radziwiłłowska 26/2 tel. 12 292 07 30, 602 256 638

www.wydawnictwo-astra.plwww.facebook.com/WydawnictwoAstra

[email protected]

Prowadzimy sprzedaż wysyłkowąwww.wydawnictwo-astra.pl


5

SPIS TREŚCI

Tablice genealogiczne / 10Potomkowie Krzywoustego / 10Piastowie śląscy / 12Piastowie wielkopolscy / 14Piastowie mazowieccy / 16Piastowie małopolscy / 18Piastowie kujawscy / 20

MAPY / 22Polska w 1102 roku / 22Polska w 1138 roku / 24Polska w 1320 roku / 26

Słowo wstępne / 28


P IASTOWIE . WALKA O TRON

6

Rozdział 1

Kain i Abel z rodu Piasta / 34Zbrodnia i kara / 40Między wojną a podziałem / 48

Rozdział 2

Piastów wygubić, czyli wyjście z cienia / 56Skarb Skarbimira / 69Strażnik testamentu Bolesława / 77Prawo oporu / 84

Rozdział 3

Spotkania na szczycie / 92Wiece i zjazdy / 106Spotkania rodzinne / 111Równi i równiejsi / 118Grupa trzymająca władzę / 123Tron (prawie) elekcyjny / 129


SP IS TREŚC I

7

Rozdział 4

Piastowskie wojny i wojenki / 134Najazdy i zajazdy / 140Grody i oblężenia / 146Wojska i uzbrojenie / 152W bitwie / 156Piastowie kontra poganie / 160Pogromca Jaćwingów / 167

Rozdział 5

Ze śmiercią im do twarzy / 174Piastobójcy / 184Zbrodnia i (bez)karność, czyli jak ginęli królobójcy? / 193Piastowscy gangsterzy / 200

Rozdział 6

Diabły i błędni rycerze / 208Ciemna strona etosu / 213Rycerstwo rozbójnicze / 218Rycerz bez skazy / 224Piwo i krucjaty / 234Bolesław z ziemi włoskiej / 237Rycerscy Piastowie śląscy / 242Piastowie w szrankach / 246



8

Rozdział 7

Tron i pastorał / 252Kościół i dynastia / 258Kościół na drodze do niepodległości / 262Spory ekonomiczne / 266Wysłannicy Watykanu / 270Miecz biskupów: ekskomunika / 273Książę i biskup / 276Ile warta była msza? / 279Kościół a zjednoczenie / 282Świnka i Muskata / 283

Rozdział 8

Władza w ręce kobiet / 292Męskie średniowiecze? / 298Ambitne księżne regentki / 303Kłopotliwe księżne wdowy / 309Tajemnica nieszczęsnej Ludgardy / 315Ciemna strona dworu / 320Wśród obcych / 324


SP IS TREŚC I

9

Rozdział 9

Jak zostać królem? / 328Dlaczego Łokietek? / 333Zaginiona korona / 341Przed Łokietkiem: koronacje książąt dzielnicowych / 345Droga do zjednoczenia / 349

Rozdział 10

Rozdroża historii / 360Dzieje Polski niepiastowskiej / 365Król Bolesław III Krzywousty / 371Corona Regni Silesiae / 376Korona Świętych Wacława i Wojciecha / 383

ZAKOŃCZENIE / 391

Przypisy / 395

Bibliografia / 400

Źródła ilustracji / 403

Indeks / 405


16

PIASTOWIE MAZOWIECCYWszyscy potomkowie Konrada Mazowieckiego dorastali w poczuciu krzywdy z powodu prze-granej przez założyciela ich linii walki o Kraków. Zepchnięci na kresy ówczesnej cywilizacji, wciąż narażeni byli na niszczycielskie najazdy Prusów, Litwinów, a później Krzyżaków. Szyb-ko nauczyli się jednak korzystać z ich posiłków przeciw innym Piastowiczom. Z czasem ich li-nia rozrosła się ponad miarę, zmuszając dumnych książąt do gospodarowania na coraz mniej-szych spłachetkach ziemi. Wszelkie inicjatywy zjednoczeniowe przyjmowali niechętnie, jako że najwyżej cenili niezależność i poczucie odrębności.

KONRAD MAZOWIECKI – jako najmłodszy syn księcia zwierzchniego ca-łej Polski nigdy nie pogodził się z losem władcy peryferyjnego Ma-zowsza. Zarówno w swoim księstwie, jak i w domu sprawował władzę absolutną. Posądzanych o wybujałe ambicje wojewodów kazał ścinać bez mrugnięcia okiem. Ponieważ jego gniew nie znał granic, cały płocki dwór żył w ciągłym strachu przed diabelskim szałem, który wstępował w księcia domagającego się daniny krwi.

SIEMOWIT I – po śmierci ojca wdał się w długotrwałą wojnę z braćmi o podział spadku. Książę musiał pogodzić się z utratą części ojcowi-zny, ale spór między nimi nigdy nie wygasł. Gnębiony przez najaz-dy pogańskich Jaćwingów zawarł pakt z diabłem i stał się sojusz-nikiem Krzyżaków w ich wyprawach na pogan. Zginął zdradzony przez własnych dworzan z rąk litewskich najeźdźców.

BOLESŁAW JERZY II – jedyny przedstawiciel dynastii Piastów, który objął tron w księstwie halicko-wołyńskim. Swój sukces zawdzię-czał wyjątkowo licznym związkom małżeńskim, jakie mazowiec-cy książęta zawierali z domem Rurykowiczów. Przyjeżdżając do Wołynia, trafił w gniazdowisko żmij. Niechętni mu ruscy bojarzy, wykorzystując sprawdzone wcześniej sposoby, upewnili się, że nie będzie rządził zbyt długo.


17

TABL ICE GENEALOG ICZNE

+Kon IMazek

1187/88–1247

Aga Świławówa1190/95–1247/48

Simi Imaec1215–1262

Bolław IImaec1251–1313

Perław?–1283

+

Mar Hal?–1341

+ Elżbi Gidiówa

1301/04–1364

+

1. Eufa Opak?–1359/62

2. Ana ębi?–1368/70

+

1. Gadud?–12882. Kunda Cze1265–1321

+

(1) iwi II1283–1345

Bolław Jer II1308–1340

(1) Simi IV1352–1426

siit III1320–1381

Kazez I1320/21–1355

Bolław III1322/30–1351

(2) Wacław łoc1293–1336

(1) Tron I1284–1341

Bolław Imaec1208–1248

Kazez Ikus

1211–1267(zo. Pisi

kus)


1.Korekta_indeks_Piastowie-1.indd 34 23.01.2019 13:08

35

Polska roku Pańskiego 1112

L eżał skrępowany twarzą do ziemi. Było wilgotno. Zapach stęchlizny wska-zywał na to, że jest w jakimś lochu. Nie słyszał głosów innych ludzi, a od kamiennych bloków odbijał się jedynie dźwięk łańcuchów. Oczy miał

zawiązane, nie widział więc, kto go karmi ani co się z nim dzieje.Godziny płynęły powoli. Ile czasu tu spędził? Noc? Dwie? Wciąż wspo-

minał chwilę, w której wrócił na swoją ziemię zwiedziony braterską obietni-cą, że włos mu z głowy nie spadnie. Kazał dąć w trąby i rozwinąć sztandary. Niesiono przed nim obnażony miecz. Być może zwiodła go pycha, bo będąc pokonanym, zachowywał się jak zwycięzca? Dlaczego nie przewidział, że zdradzi go własna krew? W jego rodzinie brat był przecież bratu wilkiem. Książęta z rodu Piasta krewnych nie potrzebowali…

Sprawca jego niewoli podglądał więźnia ukradkiem. Zagryzając wargi, wykrzywiał je w nerwowym grymasie, co nadawało jego chłopięcej wciąż twarzy zacięty wyraz. Miotał się między marzeniem o wielkości, przepo-wiedzianym mu przez matkę, a wspomnieniami płockiego dworu, kiedy brat był dlań wzorem i uczył go, jak utrzymać się w siodle albo podchodzić jelenie. Jeśli miał iść w ślady sławnych przodków, o których słuchał od pia-stunów, okrutny los musiał się ziścić. Rzucane przez ich ojca zaklęcia, by rządzili zgodnie, uznawał za rojenia słabego starca. Władza była w koń-cu niepodzielna, jak jeden był Bóg i jedno słońce na niebie.

Drewniane drzwi zaskrzypiały, a z półsnu wyrwały go zdyszane oddechy ludzkich piersi. Para mocnych ramion poderwała więźnia z ziemi i ścisnęła mu głowę jak w imadle. Pomyślał o sznurze, który zaciśnie się zaraz na jego gardle albo o ostrzu zanurzającym się między żebrami. Zamiast tego czyjeś palce rozwarły mu powieki, a ostatnie co zapamiętał, to metaliczny chłód że-laza przywierający do ciepłego oczodołu. Instynktownie rozwarł usta i dopiero

Bolesław Krzywousty i Zbigniew (pośrodku) na obrazie Jana Matejki Przyjęcie Żydów (1096), XIX wiek.



36

po chwili w celi rozległo się jakby głębokie, przeciągłe stęknięcie. Ciało rozluź-niło się i nastąpiła cisza.

Nagle wszystko się zmieniło. Wcześniej był synem wielkiego księcia, wład-cą połowy Polski i stronnikiem cesarza, a teraz stał się przebranym w łachma-ny bękartem z przepaską na oczach skrywającą kalectwo.


37

ROZDZIAŁ 1

KAIN I ABEL Z RODU PIASTA

W ydarzenia, o których mowa, rozegrały się około 1112 roku, wy-znaczając finał dramatycznej rywalizacji między Bolesławem i Zbigniewem, synami księcia Władysława Hermana. Od tam-

tej chwili oślepiony Zbigniew przestał się liczyć w walce o władzę, a jego brat mógł sobie podporządkować cały kraj, który trzymał w żelaznym uścisku przez kolejne ćwierć wieku. Bolesław nie poprzestał zresztą na okaleczeniu brata. Później stosował tę karę również wobec innych prze-ciwników politycznych.

Nie inaczej postąpił w 1003 roku jego przodek i imiennik Bolesław Chrobry, który zaprosił do siebie księcia czeskiego Bolesława Rudego, po czym kazał go uwięzić i oślepić. Eliminując w ten sposób kandydata do tronu w Pradze, Chrobry ogłosił się wkrótce księciem Czech. W śre-dniowiecznej Europie bratobójstwo w łonie dynastii panującej nie by-ło niczym niezwykłym. Polska również nie odbiegała od „normy”. Nie na darmo Paweł Jasienica porównywał Piastów do królów Anglii, pi-sząc, że ci ostatni „od diabła się wywodzili i z diabłów wcielonych się składali”1.

Podobnie z rywalami do tronu obchodzili się nasi sąsiedzi. Powieść minionych lat tak opisuje karę, na jaką książę kijowski Świętopełk II skazał księcia trembowelskiego Wasylka Rościsławowicza: „I przystąpił Tor-czyn, imieniem Berendy, owczarz Światopełkowy, dzierżąc nóż i chcąc


Documents

Tomasz Targański · 2019-11-05 · Bolesław Krzywousty i Zbigniew (pośrodku) na obrazie Jana Matejki Przyjęcie Żydów (1096), XIX wiek. 1.Korekta_indeks_Piastowie-1.indd 35 23.01.2019