Tổn Thất Nông Sản Sau Thu Hoạch

N CHUYN MNGVHD: Nguyn Th Thy Linh



LI M U1. L do chn tiTrong thi k i mi sn xut lng thc nc ta t c nhng thnh tu ni bt. T mt nc thiu lng thc Vit Nam vn ln tr thnh mt nc xut khu go ln th 2 trn th gii. Sn lng thc nm 2002 t 34,06 triu tn, ng 2,31 triu tn, xut khu trn 3,2 triu tn go.Thc tin cho thy trn th gii nhiu nc c nn kinh t pht trin, trnh khoa hc, k thut cao, sn phm lng thc ca h rt phong ph v a dng v chng loi, cht lng tt gi c li r c kh nng cnh tranh cao, c th xut khu i nhiu nc, tng thu nhp cho nn kinh t quc dn.Bn cnh nhng thnh tu ng k nh trn, Vit Nam v Th gii cn tn tht sau thu hoch, do b tht thot trong qu trnh vn chuyn, bao gi, bo qun, sinh vt hi... Theo thng k ca Lin Hip Quc, mi nm trn th gii trung bnh thit hi v lng thc chim t 15-^20%, tnh ra ti 130 t USD, nui sng ti 200 triu ngi/nm.Do vy em chn ti ny nu ln mt cch khi qut nht v tnh hnh tn tht sau thu hoch Vit Nam v trn Th gii trong nhng nm qua, tm hiu nguyn nhn gy tn tht v bin php khc phc.2. ngha khoa hc v ngha thc tin:- ngha khoa hcQua nghin cu ti ny gip em bit c tnh hnh tn tht lng thc Vit Nam v trn Th gii. Trong nhng nm qua cc nh Khoa hc tm ra nhng bin php khc phc c nhng tn tht sau thu hoch nh th no. ngha thc tinQua qu trnh nghin cu ti em thy nc ta c u th v ngun nguyn liu. Nu ngnh cng nghip ch bin lng thc c quan tm, pht trin s to iu kin cho vic m bo c tiu dng, trong nc v xut khu. Nu c nh vy th gim c mt con s ng k v tn tht sau thu hoch, nng tm cao mi cho nn Nng nghip.Trong qu trnh nghin cu ti, em khng th trnh nhng sai st. Em mong c thng cm v gp em hon thnh ti c tt hn. Em xin chn thnh cm n c!PHN I. TNG QUAN TI LIU1.1. Mt s khi nim chnh [1], [3]Qu trnh sn xut ra sn phm thc phm gm c hai giai on l trc thu hoch v sau thu hoch.Giai on cn thu hoch nm trong cc hot ng trc thu hoch nhng li nh hng trc tip n cht lng sn phm sau thu hoch.1.1.1. Giai on trc thu hochQuyt nh nng sut v cht lng nng sn do cc khu:+ Chn ging tt, ging mi cht lng cao hn.+ Phng thc canh tc tin tin nng sn c cht lng cao, n nh.+ Ch ti tiu, bn phn nh hng ln ti cht lng nng sn, cng nh bo qun.+ Thi im thu hoch cng nh hng ln cht lng nng sn.1.1.2. Giai on cn thu hochL giai on nng sn c s bin i su sc v cht v lng. Nu giai on ny c quan tm v x l tt th nng sn s t cht lng cao.1.1.3. Giai on sau thu hochGm cc khu thu hoch, s ch (tch ht, lm sch, lm kh phn loi...), vn chuyn, bo qun, ch bin v tip th. L cu ni gia sn xut nng nghip vi ngi tiu dng. L u ra cho nng sn. Cc cng ngh lin quan n nhng hot ng ny c gi chung l cng ngh sau thu hoch.- Cng ngh sau thu hoch l h thng cc cng c, phng tin v gii php bin i cc loi nng sn th thnh sn phm phc v trc tip v gin tip cho nhu cu con ngi.1.2. Tn tht sau thu hoch [1], [4], [11]1.2.1. nh ngha tn thtTn tht bao hm nhiu ngha khc nhau mt mt, hao ph, thi hng, h hi.Tn tht sau thu hoch c hiu l tng tn tht thuc cc khu ca giai onsau thu hoch bao gm tn tht thuc cc khu: thu hoch, s ch, bo qun, vn chuyn, ch bin v Maketing...1.2.2. Cc dng tn tht sau thu hoch1.2.2.1. Tn tht s lngL s mt mt v trng lng ca nng sn trong c giai on sau thu hoch v c xc nh bng phng php cn, o trng lng ca nng sn.1.2.2.2. Tn tht v cht lng nng sn c nh gi thng qua cc ch tiu:+ Dinh dng+ V sinh an ton thc phm + Cm quanPh thuc vo tnh cht mi loi nng sn ngi ta c th tp trung vo mt ch tiu c tnh cht quyt nh. nh gi chung tn tht cht lng ngi ta thng xc nh s gim gi ca nng sn (tnh bng tin) ti cng mt thi im.Cng thc tnh:Gi tr nng sn b tn tht cht lngTn tht cht lng (%) = X 100%Gi tr nng sn ban u

Hnh 1.1. Cc dng h hng thng gp trong bo qun

1.2.2.3. Tn tht v kinh tL tng tn tht v cht lng v s lng c quy nh thnh tin hoc % gi tr ban u ca nng sn.1.2.2.4. Tn tht x hiVn an ninh lomg thc, an ton thc phm, mi trng sinh thi, to vic lm cho ngi lao ng. Nhng vn n ny do tn tht nng sn sau thu hoch tc ng n.1.3. Nguyn nhn gy tn tht sau thu hoch [1], [4]1.3.1. Cc qu trnh sinh Thng thng trong 24 gi, 1 tn rau qu gim 0,6^0,8 kg trng lng, trong 75-^85% l do mt nc, cn 15-^23% l tn tht cht kh do qu trnh h hp. S gim khi lng do tn tht cht kh v bay hi nc c gi l s gim khi lng t nhin.1.3.1.1. S h hp ca nng snMt s nng sn sau khi thu hoch vn tip tc xy ra qu trnh t h hp. Lm hao ht vt cht kh ca sn phm. i vi cc loi nng sn c cha nhiu tinh bt (sn, khoai, la...) qu trnh h hp tiu hao ch yu l tinh bt. Loi qu giu ng tan th tiu hao ch yu l ng, loi ht giu cht bo (lc, vng, u tng,...) tiu hao ch yu l cht bo. Lm thay i qu trnh sinh ha trong nng sn phm. V d khi h hp cc cht nh glucid, protein, cht bo... b bin i nn mt s ch tiu sinh ha b bin i theo. Lm tng thy phn ca khi ht v m tng i ca khng kh xung quanh ht. Khi ht h hp theo phng thc hiu kh, ht s thi ra C02 v H20. Nc s tch t nhiu trong khi ht lm cho thy phn ca ht tng ln v nh hng n m khng kh xung quanh to iu kin thun li cho vi sinh vt v cn trng hot ng mnh, ng thi lm thay i thnh phn khng kh trong ht. N CHUYN MNGVHD: Nguyn Th Thy Linh



Lm tng nhit ca khi ht v nng sn phm. Nng lng pht sinh do qu trnh h hp, mt phn nh c s dng duy tr hot ng sng ca ht cn phn ln bin thnh nhit nng ta ra ngoi lm cho nhit trong khi ht tng ln v d dng xy ra hin tng t bc nng.SVTI1: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang-1 -

SVTI1: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang- 4 -

SVTH: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang- 3 -

Qu trnh h hp ca nng sn ph thuc ch yu vo nhiu yu t nh: nhit , thy phn ca nng sn, thong ca mi trng bo qun, ngoi ra cn ph thuc vo c tnh ca mi loi nng sn. i vi ht, c thy phn cng cao, h hp cng mnh.e c trng cho mc h hp dng khi nim cng h hp.Khi nim cng h hp l lng 02 tiu tn cho lOOg cht kh ca nng sn hoc lng C02 thot ra do lOOg nng sn h hp trong 24 gi.Nu nng sn h hp mnh c th tiu hao 0,1^0,2% cht kh trong 24 gi. V vy s h hp lm tn hao cht kh v lm tng kh C02, tng m cng nh nhit trong khi nng sn.Mi loi nng sn u c mt m gii hn, l m m qu trnh h hp hu nh khng xy ra.V d: Ht c du (lc, vng): 8-H?%Ht cy ha tho : 12-^13%S mt cht kh c tnh theo cng thc: M= 0,7 X GTrong : M: lng cht kh mt (g)G: lng C02 thot ra (g) nhit di 10c, s h hp nh khng ng k. Khi nhit tng qu 18c th s tng nhit lm tng nhanh cng h hp.C tng lc th qu trnh h hp tng t 20-^50%. Khi nhit vt qu 25c cng h hp gim, khi nhit tng 5 0-^5 5c cc enzim trong nng sn b c ch hot ng dn n qu trnh h hp gim thm ch nng sn b cht.Mc thng thong trong mi trng bo qun nng sn cng c nh hng n cng h hp. Nu mc thong kh cao, nng sn c lng 02 h hp qu trnh h hp hiu kh xy ra. Ngc li, nu nng sn bo qun trong mi trng kn, lng 02 s dng ht, lng kh C02 tch t, hm lng C02 tng dn lm cho qu trnh h hp b hn ch c th dn n nng sn b cht ngt.Bng 1.1. Cng h hp ca mt s loi nng sn 25c(mlCO/lOOg cht kh, 24 gi)Nng snLng C02 sinh ra

Qut11,9

Chanh4,4

Khoai ty10,1

Bng 1.2. Cng h hp ca ng ht vi cc thy phn ht khc nhau(mCO/lOOg cht kh, 24 gi) m ca ng (%)Bo qun 15cBo qun 25c

1410,228,0

1930,473,6

2536,8123,6

30134,4168,8

Bng 1.3. Cng h hp ca ng vi thy phn ht v nhit mitrng khc nhau (micoyiOOg cht kh, 24 gi)Nhit mi trrng (%)Thy phn ht 10%Thy phn ht 12%Thy phn ht 15%

ThongKnThongKnThongKn

82202227327356101

1228658603154827293

164249172119115881196

1.3.1.2. S chn sau thu hochMt s nng sn sau khi thu hoch h hp rt mnh, sau gim dn nhng nng lc ny mm, s chn li tng ln. y gi l qu trnh chn sau thu hoch.Nhn chung l qu trnh chuyn cc cht trung gian thnh protein, tinh bt (trong cc ht ng cc) lm cho ht rn chc hon hoc t tinh bt thnh ng tan, ng saccharose b thy phn thnh glucose v uctose. Lng ng saccharose b thy phn nhng vn tng ln v qu trnh tch t nhiu hn l thy phn. Lng acid hu c gim i v c qu trnh tc dng gia acid vi ru to thnh cc este lm cho qu thm. Protopectin thnh pectin (trong cc loi qu) lm cho qu mm hn, ngt hn. Trong qu trnh chi sc t b bin i nhiu, chlorophyl mt mu xanh, ch cn mu hng ca carotenoit, xantophyl, anthocyanin.Nng sn sau khi t chn sinh l thng c cht lng tt nht, chnh v vy cn phi iu khin qu trnh chn sau thu hoch theo yu cu ca ngi bo qun.1.3.1.3. SnymmKhi ht nhit , thy phn, thong kh thch hp, ht, c, qu s ny mm. Mi ging cy trng c nhu cu nhit v thy phn cho ny mm khc nhau.S ny mm l mt qu trnh sinh l, sinh ha phc tp. Ht, c, qu, chuyn t trng thi ng sang trng thi sinh trng v pht trin vi s hot ng ca hng lot enzim: amilaza, proteaza, lipaza,...qu trnh ny xy ra di tc ng ng thi ca nhiu yu t ngoi cnh (nhit , m, nh sng...).Do qu trnh ny mm lm phm cht ht gim mt cch ng k, xut hin mt s mi v kh chu do protein chuyn ha thnh acid amin, tinh bt chuyn ha thnh ng, cht bo chuyn ha thnh glycerin v acid bo.Theo nghin cu Lin X:Bng . 4. Ht mch khi ny mmThi gianHao ht cht kh (%)

1 ngy0,7

2 ngy0,8

3 ngy2,3

5 ngy4,4

Bngl.5. Ht hng dng v ht ngHao ht Trng thiHt hng dng (lng du)Ht ng (tnh bt)

Lc cha ny mm55,32%73%

Lc ny mm21,81%17,15%



SVTII: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang- 6 -


13.1.4. S mt nca s nng sn c cha nhiu nc, khi gp nhit cao c lu thng khng kh th s mt nc t do. S mt nc dn ti s kh ho, gim trng lng nng sn, gy ri lon sinh l, gim kh nng khng vi iu kin bt li trong t nhin ca nng sn.S mt nc ph thuc: m khng kh, nhit khng kh, s thong gi, m ca nng sn, cu trc ca nng sn, chn sinh l ca sn phm. Khi nhit khng kh cao, m tng i ca khng kh thp, thong gi tt th qu trnh bay hi nc xy ra mnh, nht l nhng loi nng sn c m cao nh rau, c, qu ti. Nhng loi nng sn c lp cu trc t bo bao che mng, mc ho nc ca h keo trong t bo thp, th qu trnh bay hi nc xy ra mnh hn. Cc loi rau, c, qu b dp nt, d b mt nc hn cc loi rau, c, qu lnh.Bng 1.6. Lng nc bay hi so vi % trng lng qu^\^Thi gian1 ngy2 ngy3 ngy

chn c chu\^

Xanh1,001,001,75

Hng0,901,101,50

0,760,871,40

=> Ht, rau, qu cng chn tc thot hi nc cng chm13.1.5. Hin tng ng kt khi bo qun lnh:Hin tng ny thng thy rau qu v mt s sn phm c... Khi bo qun lnh do nhit thp lm cho rau qu b ng kt. S ng kt ca rau qu cn do bn cht ca rau qu chi phi. Nhng vng sn xut khc nhau, chn khc nhau, ma chi khc nhau th s ng kt khc nhau.- Khi b ng kt cc t chc t bo b bin i, v mng t bo, gy tn tht dinh dng, cu trc bn trong b ph hoi mt phn, mu sc thay i, hnh dng rn nt, tp li. Mt s qu b ng kt th khng chn c.- Rau qu b ng kt s bin i nhiu v mt ha hc. Qu trnh chuyn ha tinh bt thnh ng b gim i, qu trnh h hp gim, lng vitamin c b ph hoi, s hot ng ca cc men b c ch, qu trnh trao i cht s ngng li.1.3.2. Nguyn nhn bn ngoi1.3.2.1. m tng i ca khng kh m tomg i ca khng kh l t s gia lng hi nc cha trong lm3 khng kh m vi lng hi nc trong lm3 khng kh bo ha hi nc cng mt iu kin nhit v p sut, tnh theo n v %.Cng thc tnh:RH = X 1 [)0%esTrong : RH: m tng i ca khng kh, %.ep: lng hi nc trong lm3 khng kh m, kg/m3.es: lng hi nc trong lm3 khng kh bo ha hi nc, kg/m3. m ca mi trng cng thp, tc bay hi nc cng cao, rau, c, qu ti b ho.i vi mt s loi ht (u, lc, vng, ng, thc,...) m tng i ca khng kh thp li c li cho qu trnh phi sy, hn ch s gim cht lng ht.Khi bo qun rau, c, qu ngi ta thng duy tr m tng i ca khng kh > 80% trnh mt nc.Khi bo qun ht cn m tng i khng kh < 70%, m ny qu trnh cn bng m ( m trn b mt ht bng vi m tng i ca mi trng khng kh xung quanh) trong ht xy ra lm cho ht kh hn.Khi bo qun rau, qu c hm lng nc cao, d ho cn duy tr m tng i ca khng kh khong 90+95%. i vi rau qu c cu trc chc hn, kh bc hi nc th gi m 80 ^-90%.Trong bo qun rau qu cn duy tr RH ti u va chng mt nc va hn ch s pht trin ca vi sinh vt gy hng rau, c, qu.Bng 1.7. m RH ti u cho vi sinh vt pht trinVi sinh vt m RH (%)

.avus85

Peniciium s.p80-90

A.candidus80

S.cerevsal85

P.fluorencen80-90

1.3.2.2. Nhit khng khL yu t quan trng gp phn gy tn tht cht lng nng sn trong bo qun. Nhit tng lm tng cc phn ng sinh ha trong nng sn. Theo inh lut Van- Hoff khi nhit tng ln 10c th tc phn ng tng ln 2 ln, nn tng s tn tht cht kh.Nhit mi trng gim s lm gim cng h hp. Khi nhit gim dn n im ng bng, th s h hp gn nh ngng hn. Vi rau, c, qu im ng bng thng l -2 - -4c. N CHUYN MNGVHD: Nguyn Th Thy Linh



Nhit mi trng c nh hng mnh n s pht trin ca h vi sinh vt gy thi. a s vi sinh vt pht trin mnh trong iu kin m. Vi iu kin kh hu nc ta, nhit rt thch hp cho vi sinh vt pht trin, c bit l nm mc. Nhn chung khi gim nhit ca mi trng th s hot ng ca vi sinh vt gim, tc ng gy thi ra, h hi nng sn ca vi sinh vt gim.SVTII: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang- 8 -

SVTII: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang-10 -


Bng 1.8. Nhit pht trin ca mt s loi nm mc trn htNm mcNhit , c

Thp nhtThch hpCao nht

A. restrictusoT30-3540-45

A. gaucus0-530-3540-45

A. candidus10-1545-5050-55

A. avus10-1540-4545-50

Peniciium5-020-3535-40

1.3.2.3. S thng thongL s thay i khng kh trong mi trng bo qun.S thng thong lm thay i nhit v thnh phn kh trong mi trng boqun. to s thng thong c th s dng bin php thng gi t nhin hoc thng gi cng bc t cc qut ht y khng kh trong kho bo qun.1.3.2.4. Sinh vt hiC 4 nhm chnh: + Vi sinh vt ( nm men, nm mc, vi khun...)+ Cn trng, su b.+ Loi gm nhm ( chut, sc...).+ Chim, di...Thit hi do sinh vt gy ra gm nhiu mt song c th tng kt thnh 3 mt sau:+ Tht thot v mt s lng do cn trng, chim, chut, nm mc trc tip nhi.+ Tht thot v mt cht lng khi nng sn b cn trng, chim, chut xm hi dn n lm gim gi tr dinh dng do protein, cht bo, vitamin,...b bin tnh lm gim gi tr thng phm v gi tr s dng. Sn phm b sinh vt xm hi c mi v, mu sc khng c trng nh sn phm ban u.+ Lm nhim bn, nhim c nng sn do cht thi v c t aAatoxin. Do vy trc tip nh hng n sc khe ca ngi tiu dng hoc truyn bnh cho ngi v gia sc.a. Vi sinh vt Tc ng gy hi ca vi sinh vtSu bnh l mt nguy c gy bnh lm tn tht thu hoch ma mng rt ln. Theo thng k ca t chc Lng thc Th gii hng nm su bnh lm gim nng sut ma mng n 2(H30%. Trong lch s sn xut nng nghip xut hin nhng trn dch bnh cy trng nh vng li, o n, tim la ... lm thit hi nng n cho nn sn xut nng nghip.+ Lm thay i mu sc ca nng sn thc phm + Lm mt mi thm t nhin ca nng sn thc phm + Lm thay i cu trc nng sn thc phm + Lm bin i thnh phn dinh dng + Lm mi trng nui dng vi sinh vt gy bnh Nm Fungi v tc hi ca nm mc

rrHnh 1.2. Nm mc (Fungi) v tc hi ca nBng 1.9. Mt s vi sinh vt gy ng c cho ngiChng loiLT.TP thng gpTriu chng ng c

Vi khun Salmonea typhiTrng, tht gia cmSt, tiu chy, au bng, nn, c th thng rut dn n t vong.

Vi khunClostrdumbotulinumTrong hp tht c C kh, rau kh, tht ch binNg c cp tnh nng, nh hng n thn kinh, mt m, kh th dn n t vong.

Vi khunEscherichiacoliTht, c, rau, sa ti, thc phm ch bin khng ttVim ng tiu ha, ng tit niu, ng h hp. c bit l gy tiu chy.

Nm mc A. lavus.A. paaciticus.u, lc, vng, ng, sn kh, cao lng, ht hng dng.Gy ri lon chc nng gan, dn n ung th.Gim kh nng tiu ha, hp thu cc cht dinh dng dn n suy dinh dng, ci cc.

b. Cn trngINSECTS & SPIOERS

Hnh 1.3. Mt s cn trng hi nng sn N CHUYN MNGVHD: Nguyn Th Thy Linh




SVTH: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang-12 -


c tnh ca cn trng+ Thuc loi sinh vt a thc, chng n c nhiu loi thc n khc nhau.+ Nhiu loi cn trng nhn n rt tt. Khi khng c thc n, chng c th di chuyn i ni khc tm thc n.+ Thch ng rng vi di nhit v m ca mi trng .+ C kh nng sinh si mnh trong thi gian tng i di.+ Phn b rt rng, thch nghi vi nhiu iu kin sinh thi khc nhau.+ Hu ht cn trng hi kho u trng, mi ln t 200^600 qu trng. Trng thng c vo nng sn, thn cy hoc di t. Trng rt nh c th hnh cu, bu dc, hoc hnh tr. Trng ri rc hoc thnh , sau n ra su. Su thng ph hi nng sn, lm mt v sinh nng sn bi cht thi ca chng. Khi su pht trin n trng thnh th thi n chun b ha nhng. Giai on ny nhng nm im khng hot ng. Cho n khi nhng lt xc tr thnh cn trng trng thnh, lc ny chng li tip tc ph hi nng sn v chun b sinh sn. Tn tht v s lng do cn trng+ Nm 1868 khi chuyn 145 tn ng ht t Anh sang M, sau mt nm bo qun ngi ta sn ra 13 tn mt. y l bng chng v s ph hoi gh gm v pht hin nhanh chng ca cn trng.+ Ngi ta tin hnh th nghim Lin X (c), nui 10 i mt thc trong la m, vi iu kin nhit , m thch hp sau 5 nm qun th cn trng n hi ti 406.250kg la m.+ Mt con bm xm sau mt nm sinh ra con, chu, cht... v n hi 3kg bt. Tc hi ca cn trng+ Lm bn lng thc do trng b thi phn, xc cht v lm vn, lm cho lng thc c mi v l, tng tp cht v thay i thnh phn ha hc, dn n lm gim cc cht dinh dng ca lng thc.+ Trong qu trnh sinh sng cn trng h hp kh mnh thi ra mt lng nhit v m ng k, l mt trong nhng nguyn nhn gy nn qu trnh t bc nng ca khi lng thc.+ Mt s cn trng gy kh khn trong qu trnh ch bin, bo qun nh cn hng bao b, lm h hng tng v cc chi tit bng g, cn hi v nh kn bt kn l ry...+ Gy bnh cho ngi: mt v su mt thng mang nhiu loi vi sinh vt gy bnh c bit l vi khun v nm mc sinh ra c t. V d: gin c th gy truyn nhim dch hch, t hay mt gy bnh nga. Phn loi cn trngB cnh cng: Coleoptera Cn trng hi s cp:+ Mt go (Sitophilus oryae L.)+ Mt ng (Sitophilus zeamays Motsch)+ Mt thc (Triboium castaneum H.)+ Mt c ht nh (Rhizopertha domnca Fabrcus)+ Mt c ph (Araecerusaciculatas) Cn trng hi th cp:+ Mt ru di (Cryptoestes pusillus Stephan)+ Mt rng ca (Oryzaephilus surnamenss L)+ Mt go dt (Ahasverus advena W)+ Mt c sng (Gnathocerus comutus Fasbrcus)+ Mt khun en to (Aphtobus dapernus Panz)+ Mt thc dt Thi Lan (Lophocaterespusius Kug)B cnh vy: Lepdoptera+ Ngi mch (Stotroga cereaea Olv)+ Ngi bt a Trung Hi (Ephesta kuehnella)+ Ngi thc n (Poda nterpunctea Hbner)B bt: Acarina+ Mt bt (Tyroglyphus /arinae Lnne) Cn trng n tht v thin ch+ Ong k sinh (Anisopteromaus calandrae)Loi ong ny n su non ca mt ng, mt go v mt c ht. Trng ca ong k sinh trc tip trn su non ca mt v ngi. Trong kho thng xut hin ong ksinh vo thng 3^-4 sau khi bo qun nhng khi cht chng li xc trn nng sn lm gim gi tr nng sn.+ Mt cng cua (AUochemes widen)Mt cng cua thuc h nhn v l cn trng n tht, hnh dng ging nh con b cp rt nh nhng khng c ui, mt thch n: mt, trng cn trng, nhng su non nh. S xut hin ca chng chng t qun th cc loi cn trng hi kho hnh thnh,c. Lo gm nhm: chut, chim, di... Loi chutLoi gm nhm ph hi nng sn, thc phm ch yu l chut. Chut c kh nng sinh sn rt ln. Chut ln c th la u tin vo lc khong 4 thng tui. V 5 la ong cuc i ca n, mi la chut c th 2+ 4 con. Nu thc n, mt i chut mt nm c th sinh si ny n ra 800 con, chu, cht...sau 3 nm c th thnh 20 triu con. Vi s lng tng nhanh v mc ph hoi cao, ngoi ph hoi ngoi ng th chut cn ph hoi trong cc kho bo qun on gin ca ngi nng dn. Phn loi chutRKive

Vit Nam hin bit mt s loi chnh:,

+ Chut ng ln (Rattus hosaensis)^t s\&Mbin Recfrn./www.osflTiannSArn'^-

+ Chut ng nh (Rattus fiavipectus)+ Chut cng (Rattus norvegcus)+ Chut nht nh (Musculus L) Tc hi ca chutHng nm trn ton th gii c ti khong 33 triu tn long thc b chut ph hi, vi s lng lng thc c th nui 100 triu ngi trong mt nm.1.3.2.5. Tc ng ca con ngi N CHUYN MNGVHD: Nguyn Th Thy Linh



- Con ngi l nhn t trung tm ng vai tr quyt nh cho mi hot ng ca sn xut nng nghip, n cht lng bo qun cng nh tn tht sau thu hoch nng sn. S khng c nhng tn tht ln sau thu hoch nu con ngi c trnh , kh nng, cng ngh tt.SVTII: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang-14 -


SVTI1: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang-15 -

- Thng qua cc yu t cng ngh, cc phng tin bo qun, con ngi c th qun l c cc yu t dn n tn tht sau thu hoch.C th nu mt vi nguyn nhn nh sau:+ Trnh tay ngh km, thiu cng ngh, k thut trong thu hoch v s ch sn phm.+ Cc thit b vn chuyn v bo qun nng sn cha m bo cht lng.+ Trong qu trnh canh tc ca ngi nng dn tim n nguy c gy tht thot ln khi thu hoch nh vic: chn ging, chm sc, bn phn...+ S thiu hiu bit, km thc trch nhim s dn n nhng tn tht v s v cht lng nng sn thc phm khng lng.1.4. nh hng ca tn tht nng sn sau thu hoch n sn xut nng nghip v kinh t x hi ca quc gia [4], [14], [15]1.4.1. nh hng n kinh t h nng dnS tn tht v s lng hay cht lng nng sn sau thu hoch u nh hng trc tip n thu nhp ca mi h nng dn.Tn tht sau thu hoch xy ra nhiu khu, trong c khu gn vi hoy ng ca nng dn. Nhng tn tht trong cc khu: thu hoch, s ch (lm sch, phi sy), phn loi, vn chuyn ni b, bo qun ti h gia nh,... s tc ng trc tip n kinh t h nng dn.Tn tht cc khu khc trong giai on sau thu hoch nh: bo qun ti kho tp trung, vn chuyn ngoi vng, ch bin th lin quan n nh sn xut hay doanh nghip.Theo nh gi ca Hi VAC (Vn - Ao - Chung) - Tnh Hng Yn, Thi Nguyn tn tht v s lng rau qu trong thu hi, vn chuyn v bo qun l 1(H15%, nhng tn tht v gi kinh t do tn tht v cht lng cn cao hn, nhiu ni ln n 2(H30 %.Vic nghin cu pht trin cng ngh sau thu hoch nhm nng cao cht lng nng sn, gim tn tht sau thu hoch cn c tc ng ln n kinh t h nng dn thng qua nhng kin thc y v cc khu sau thu hoch trong c vn v qun l cht lng v tip th hng ha (Maketing), ngi nng dn s dng c hiu qu hn nng sn mnh sn xut ra, gim gi thnh nng sn tng sc cnh tranh, tng li nhun cho mnh.1.4.2. nh hng n ngnh cng nghip ch bin thc phmNgnh cng nghip ch bin thc phm lun i hi loi nguyn liu l cc nng sn c cht lng tt, n nh v h gi thnh.Ngnh cng nghip ch bin lng thc thc phm cn hot ng quanh nm chnh v vy vic pht trin cng ngh sau thu hoch, gim tn tht sau thu hoch c lin quan cht ch ti s hnh thnh v pht trin cc xng s ch v xng ch bin quy m nh ca nng dn.1.4.3. nh hng n kinh t- x hia. nh hng n kinh tTn tht sau thu hoch nh hng nghim trng n nn kinh t. Theo kt qu ca Tng Cc thng k v Vin Cng ngh sau thu hoch nm 1994 tn tht la go ca Vit Nam l 13-^16%, sau 7--8 nm ci tin cng ngh sau thu hoch ch cn 1(H14% gim 2,5%. Vi kt qu ny tit kim c 900.000 tn thc.Hin nay chng ta vn phi mt i khong 3.000 t ng, tn tht sau thu hoch qua cc cng on. Nu xt v gi tr kinh t th l mt mt mt qu ln.Tht thot sau thu hoch lm cho nng sn t cht lng khng tt, nh hng n uy tn Vit Nam trong th trng trong nc v th gii.Cc doanh nghip khng c th trng n nh, cha c chin lc kinh doanh lu di, nh u t cho vng nguyn liu, chin lc pht trin th trng trong v ngoi nc. Tnh trng trn lm cho sc cnh tranh ca hng nng sn Vit Nam ang rt thp.b. nh hng x hiTn tht v s lng cc khu thu hoch lm mt mt mt khi lng ln nng sn, lm gim thu nhp ca ngi nng dn.Khi ta bo qun nng sn khng tt trong thi gian di s lm gim gi tr dinh dng, gim vitamin v khong cht nn khng m bo sc khe cho ngi tiu dng, gy nn tnh trng suy dinh dng, lm gim cht lng i sng nhn dn.PHN II. KT QU NGHIN cu2.1. Tnh hnh tn tht nng sn sau thu hoch Vit Nam v trn Th gii [1], [3], [11]2.1.1. Tnh hnh tn tht nng sn sau thu hoch trn Th giiTrong thp k 70-80, cuc Cch mng xanh nng cao nng sut mt s cy trng chnh ln gp i. Ngy nay vi cuc Cch mang xanh Double (Double Green Revolution), vi mong mun nng sut cao, kt hp c vi qun l tt ti nguyn thin nhin. Mt khc ngi ta thy rng: nng cao c 10% nng sut cy trng, cn u t rt ln v ca ci vt cht, ti nguyn thin nhin. Nhung tn tht 10%, thm ch 20% trong giai on sau thu hoch li rt d dng, t c ch n.Bng 2.1. Tn tht trong ho qun mt s nc nm 1970(Theo s liu ca Chrsman Sttonga, Indonexa.Tp chi Change in Post Haverst Handlng of Gran 1994)NcLoi nng snT l tn tht (%)Thi gian bo qun (thng)

NigeriaLa nc3424

n Ng cc2012

MalaxiaGo179

IndonexiaLa12-2112

Thi LanGo109

PakistanLa8,86

Bng 2.2. Tn tht trong bo qun lng thc nhng nm 90NcLoi nng snT l tn tht (%)Ngun ti liu

NigeriaNg cc2,1^6,7A.Radnadan 1992

Trung QucNg cc3,6Ren Jong 1992

IndonexiaLa, Ng5,0J.s. Davis 1994

Thi LanLa, Ng5,0J.s. Davis 1994

PakistanLa, Ng3,5-5,2V.K. Baloch 1994

Vit NamLa3,2-3,7L Don Din 1994







Theo thng k ca Lin Hip Quc, mi nm trung bnh thit hi ca Th gii v Lomg thc chim 15^-20% tnh ra ti 130 t USD nui c 200 triu ngi trong mt nm.Theo B Nng nghip M cho bit hng nm thit hi ti 300 triu USD. Cn cc nc khc nh c hng nm thit hi ti 80 triu Mac, Nht l 30 triu Yn, thi k Nga hong thit hi ti 25 triu USD hng nm.Theo ti liu iu tra ca FAO (t chc Long thc v Nng nghip Lin Hip Quc) hng nm trn th gii c ti 6^-10% s lng lng thc bo qun trong kho b tn tht ring cc nc c trnh bo qun thp v kh hu nhit i s thit hi ln ti 20%.Tn tht sau thu hoch cc nc, cc vng sai khc nhau rt nhiu. Nhng nc c nn kinh t chm pht trin, thng c mc tn tht cao hcm nhiu so vi cc nc c nn kinh t pht trin hn.n l quc gia quan tm ci thin tnh hnh giai on sau thu hoch, u t nghin cu v trang b phng tin cho qu trnh bo qun v s ch. Nhng mc tn tht cn kh cao. Theo nh gi ca Vin Nghin cu Lng thc - thc phm Mysore, n , tn tht sau thu hoch ca nc ny l 230 t Rupi, tng ng 5,75 t USD.Bng 2.3. Tn tht sau thu hoch mt s loi rau qu n (S liu A. Ramesh, Vin CFTRI, 2001)Loi quTn tht (%)

Chui12-14

Xoi17-37

Cam10-31

To10-25

Nho23-30

Hnh15-30

Khoai ty15-20

C chua10-20

Bp ci10-15

Trung Quc l quc gia c nn kinh t pht trin vt bc trong 20 nm qua. e gim tn tht sau thu hoch trong sn xut la, go, m ng, trong nhng nm 80, Trung Quc xy dng hng trm nghn my sy dng v ngang, nng t l sy bng my t 5% (1980) ln 40% (1990), xy dng hn 60.000 kho bo qun lng thc vi tch lng 1,6 t tn, trong 78 % l cc xilo hin i bng thp hoc btng ct thp vi h thng iu khin nhit - m hin i.Vi iu kin nh vy tn tht sau thu hoch trong sn xut ht ng cc ca Trung Quc gim t 12-^15% (1970) cn 5^-10% (1995). S gim tn tht sau thu hoch tit kim 20 tn ht, nui 30^-40 triu ngi. Trung Quc t k hoch n nm 2005, vi sn lng 500 triu tn ht ng cc, tn tht sau thu hoch ch cn di 5%, n nm 2010 tn tht cn di 3%.Tri vi tnh hnh ca cc nc ang pht trin, cc nc c nn kinh t pht trin cao nh: Nht, M, Php, c,.. ..tn tht sau thu hoch l rt thp, tn tht v s lng t 2-^5%, tn tht v cht lng khng ng k.2.1.2. Tnh hnh tn tht sau thu hoch Vit Nam Vit Nam sn xut nng nghip thc phm c vai tr quan trng trong nn kinh t quc dn, ngoi vic m bo nhu cu dinh dng hng ngy ca hn 80 triu ngi, nng sn cn l ngun xut khu ch yu chim 25% kim ngch xut khu. nc ta s thit hi trong qu trnh bo qun, ct gi cng l mt s ng k. Tnh trung bnh i vi cc loi ht tn tht sau thu hoch l 10%, i vi cc loi c l 10-^20%, rau qu 10-^30%. Hng nm trung bnh thit hi 15% tnh ra hng vn tn lng thc b i, nui sng hng triu ngi. Nm 1995 sn lng la c chng 22 triu 858 tn th s hao ht ti 10% cng chim ti 2,3 triu tn tng ng vi 350-^360 iu USD.Vi cc cy c c mc hao ht l 20 % sn lng, vi sn lng 2,005 triu tn khoai, 722.000 tn khoai ty v 3,112 triu tn sn, hng nm chng ta mt i khong 1,15 triu tn tng ng vi 80 triu USD. i vi ng, s hao ht hng nm c th ln n 100.000 tn tng ng vi 13-^14 triu USD. l cha tnh n nhng hao ht mt mt ca cc loi rau qu, u , cng nh cc loi nng sn khc.Theo Cc ch bin, thng mi nng lm thy sn v ngh mui - tn tht sau thu hoch i vi la go Vit Nam thuc hng cao nht chu , dao ng trong khong 9-^17%, thm ch 20-K30% ty tng khu vc v ma v. Vi t l tn tht ny chng ta mt i khong 3000 t ng mi nm. Cn vi rau qu tn tht khong 25% i vi cc loi qu v hn 30% i vi cc loi rau v sn phm khng c bo qun, s ch, tiu th kp thi. Trong khi t l tn tht sau thu hoch cc nc chu nh n 3-K3,5 %, Bangladesh 7%, Pakistan 2^10%, Indonexia 6^17%, Nepan 4-^-22%.Tht thot v cc loi hng nng sn dng ht ni chung ca ta bnh qun khong 18%, dng qu v c trn 22%. Mt khc, i vi cc sn phm ht v qu Vit Nam do khu bo qun khng tt nn t l cc c t tn ng trong nng sn cao nh alatoxin trong u phng, ng, iu, ochratoxin trong c ph, cacao, palutin trong to, l, o,...lng thuc tr su tn ng trong cc loi rau xanh ln ti 3-^4% nh hng khng t n sc khe con ngi. Theo s liu iu tra ca vin cng ngh sau thu hoch, nm 2003 tn tht sau thu hoch trung bnh v s lng trong sn xut la ng bng sng Cu Long v khong 12,7%, cc khu vc cn li l 11,6% so vi sn lng. Trn thc t, tn tht ny dao ng rt ln ty theo tng khu vc v ma v. Cng vi tn tht v s lng, nhng hn ch v cng ngh sau thu hoch cng lm gim ng k cht lng v t l thu hi. La sau khi thu hoch, khng c lm kh kp thi thng b hp hi, mc mm lm cho ht bin mu, t l tm cao. Ngc li, khi lm kh khng ng k thut, lm kh qu nhanh, nhit qu cao ht la thng b rn nt nn t l tm khi xay xt cng rt cao...i vi sn xut ng, tn tht sau thu hoch cng rt ln. Ring tn tht v s lng dao ng trong khong 18-^19%, thm ch 23^28% ty theo vng v ma v thu hoch. Ng thng tn tht v cht lng do ng c hm lng protein cao, v mng nn d b mc, nhim mt, nhim cht c alatoxin...Trong sn xut la ng bng Sng Cu Long mi nm 1% sn lng b tn tht sau thu hoch tng ng vi 7 triu USD.Bng 2.4.Bng tn tht sau thu hoch cc khu sn xut ng bng Sng CuLong (nm 2003)Cc khu sn xutLa (%)Ng (%)

Thu hoch1,3-2,9//

Tch ht1,4-2,33-4

Phi1,6-1,95

Bo qun2,6-2,910

Xy xt, ch bin2,2-3,32,2-3,3

Mc tiu n nm 2010 t l tn tht sau thu hoch i vi la 9^10%, i vi ng 10-11% (bng t l tn tht ca cc nc tin tin khu vc ng Nam )Bng 2.5. Tn tht trung bnh sau thu hoch ca la Vit Nam(Theo s liu ca Tng cc Thng k, Vin Cng ngh sau thu hoch,L Don Din, 1994)Cc khu sn xutTn tht (%)

Thu hoch1,3-1,7

p, tut1,4-1,8

Sy kh, lm sch1,9-2,1

Vn chuyn1,2-1,5

Bo qun3,2-3,9( Dao ng ln gia cc khu vc)

Xay xt4,5-5,0

Tng cng13,0-16,0

Bng 2.6. Tn tht sau 6 thng bo qun thc vi cc phng tin khc nhau(Theo kt qu iu tra 2001 - 2002 ti H Ni)Sinh vt hiPhng tin bo qunTn tht trung bnh

Bao gai (8,78 %)Quy ct (1,13%)Thng phi (34,39%)Thng tn (47,6%)Chum vi (8,1%)

Su mt4,0-3,22,71,22,8

Bng 2.7. Tn tht thc sau 6 thng bo qun thcvi cc phng tin khc nhau (S liu iu tra ca Vin Cng ngh sau thu hochti ngoi thnh H Ni 1994 - 1995)T l / cc PT' / /Sinh x4t hiBao gai (42,0%)Quy ct (23%)Thng g (15,0%)Thng st (11,5%)Chum vi (8,5%)Tn tht trung bnh (%)

Chut ph12,212,50009,02

Su mt11,611,85,22,62,56,43

Cng15,45

Tn tht sau thu hoch trung bnh cc tnh pha Bc i vi rau qu l 2(H25%, sn 21%, khoai lang 18%Bng 2.8. Trung bnh tn tht sau thu hoch theo ma v An GiangMa vct +GomSutPhiVnchuynTn trXay chz Tht thot

X2,261,711,360,371,642,299,62

HT3,322,372,940,261,651,8912,42

T3,242,671,310,571,442,1011,31

Trungbnh2,942,251,870,401,572,0911,12




S thit hi trong qu trnh bo qun cng l mt con s ng k, tnh trung bnh i vi cc loi ht, tn tht sau thu hoch l 10%, i vi cy c c l 10-^20%, ring rau qu tn tht trung bnh hng nm t 10"H30%, v vy cng ngh bo qun mt s loi rau qu ni chung hay cc loi rau cao cp ni ring l v cng quan hng v cn thit. N gip gim c hin tng mt ma trong nh, gim c hao tht v s lng cng nh v cht lng, ng thi ng gp tch cc trong vic duy tr v nng cao cht lng nng sn.SVTII: Nguyn Th Hong Linh - Lp 08C2Trang- 20 -



2.2. Bin php khc phc tn tht sau thu hoch [1], [2], [3], [5], [6], [7], [8], [9], [15]2.2.1. S ch, nng cao cht lng nng sn2.2.1.1. Phn loi trc khi tut ta. Mc ch: Nhm hn ch su hi ly nhim t ng v nh.b. Phn loi theo:+ Theo ging lai v ging a phng + Theo mc chn (chn non hay chn gi).+ Theo nng sn (ng, la) b cn trng xm nhim v ph hi t ngoi ng v (chut cn, mc, mt,...) Ty theo mc h hng v nhim cn trng quyt nh s dng hay loi b trnh ly nhim sang cc phn nng sn cn tt.2.2.1.2. Lm kha. Mc ch+ a thy phn ht n m an ton ( y l khu quan trng v n quyt nh cht lng bo qun nng sn.b. Phng php lm khPhoi nng: n gin, kinh t, d p dng rng ri nhng ph thuc nhiu vo iu kin thi tit.Khi phi cn ch :+ Khng nn phi qu dy (khong lOcm), khong 1 gi o xi mt ln tng nhit u cc v tr.+ Co thnh tng lung nhit bc x tip xc c u.+ Sn phi phi nhn, xung quanh khng c rm r hoc cc vt dng khc v khi phi nng su mt c th b ra bn pha v n trong cc k.Sy: Dng tc nhn nhit nhn to lm kh nng sn v dit su hi.Khi sy phi ch :+ Nhit phi phn b u.+ Nhit khng cao qu, lm nh hng ti cht lng nng sn.+ Nng nhit t t, m bo s lu thng v thot m u n.+ Nhit thch hp sy thc l 45^50c, sy ng l 80c.2.2.1.3. Lm sch v phn loi cht lnga. Mc ch: Lm sch nhm nng cao cht lng nng sn.Phn loi to ra cc ht nng sn c cht lng tng i ng u v:+ chn khi thu hoch.+ m (thy phn ht).+ ng u v kch c ht.+ Loi nhim v khng nhim su mt.+ T l tp cht, cc ht gy v.+ Phn ring tng phn nng sn tt, xu. qu trnh lm kh t kt qu tt nht, ngn chn c su mt nhim t ng v nh.2.2.2. Khc phc tc hi ca sinh vt hi2.2.2.1. Phng s nhim c bi nma. Phng nga s ly nhim ca A.lavus Lm kh ht n thy phn an ton:+ Ht c du < 8%.+ Thc < 13%.+ Ng < 12%.+ Sn < 12%. Nng sn trong kho cn phi c thng gi, co o, tng nhanh qu trnh thot nhit, thot m, ngn nga tnh trng ht ht m khin thy phn ht vt qu ngng an ton.b. Phng s nhim c bi A.lavus Thu hoch nng sn vo nhng ngy nng ro. Phn loi nng sn sau thu hoch, ch bo qun di hn nng sn khng b mc, dp, v, nt,... Ch bin, s dng nng sn tn thng cng sm cng tt, trnh lu. Trong trng hp nng sn b nhim A.lavus (c mu vng lc) th phi b ngay khng dng lm thc n gia sc.



Nhanh chng sy kh nng sn n m an ton.



Bo qun nng sn trong phng tin sch s, t ni cao ro, thong mt, ...2.2.2.2. Bin php phng tr cn trnga. Phng cn trng ly nhim v pht sinh Phng trnh cn trng ly nhim t ng v nh:+ Thu hoch v phn loi ring, ty theo mc m s dng ngay hoc hy ngn chn cn trng ly lan mt cch trit .+ Lm kh nng sn n thy phn an ton

Documents

Tổn Thất Nông Sản Sau Thu Hoạch