Totem Ve Tabu

8/2/2019 Totem Ve Tabu

1/132

SIGMUND FREUD

TOTEM ve TABU

eviren: Niyazi Berkes

TOTEM VE TABU

BLM I

LKELLERN "ENSEST''

KORKUSU


2/132

lkel insan, geirmi olduu geliim evreleriyle tanyoruz; yani biz ilkeli bizebrakm olduu cansz antlar ve aralarla, sanatyla, dinsel ve masals,efsanevi ve dsel ykleriyle, yaam zerine dncelerine ilikin bize yadorudan doruya ya da dolayl yoldan gelen bilgilerle ve sonu olarak bizimbugnk detlerimizde arta kalm bir durumda yaayan dnce biimleriyletanrz. stelik bir anlamda o hl bizim adamzdr, yle kimseler vardr ki,biz onlar hl kendimizden ok ilkel insana daha yakn sayarz ve onlardaeski insann dorudan doruya asllarn ve temsilcilerini seebiliriz. Vahi veyar vahi dediimiz insanlar hakknda bylece bir yargda bulunabiliriz.

Onlarn ruh yaamnn bizim iin zel bir nemi vardr; nk onlarn ruhyaamnda kendi geliimimizin iyi korunmu ilk evresini buluyoruz.

Bu varsaym doruysa, etnografyann bize rettii "ilkel insan psikolojisi'' ilepsikanaliz aratrmalarnn bize rettii "nevrozlularn psikolojisi'' arasndayaplacak bir karlatrma birok benzer noktay ortaya karacak ve az okbildiimiz konular aydnlatacaktr.

Gerek i, gerekse d nedenlerden tr bu karlatrma iin etnografyaclartarafndan en geri ve en ilkel olarak gsterilecek boylar alyorum: Bugnekadar en arkaik ve baka yerlerde bulunmayan zellikleri hayvanlardergisinde bile saklam olan en yeni anakarann, yani Avustralya'nnyerlilerini seiyorum.

Avustralya yerlileri en yakn komular olan Melanezyallar, Polinezyallar veMalayallarla ne bedence, ne de dilce iliiklik gstermeyen ayr bir budunsaylyor. Bunlar ev ya da kalc kulbeler yapmasn bilmez, tarm bilmezler,kpekten baka evcil hayvanlar da yoktur. Hatta mlek yapmasn bilebilmezler. Salt avladklar hayvan etleriyle ve topra kazarak kardklarkklerle yaarlar. Krallar ya da bakanlar yoktur. Tm topluluklar ilgilisorunlar yallar meclisinde kararlatrlr. Bunlar arasnda yksek varlklaratapmak biiminde bir din olduu sylenemez. Suyun ktlndan dolay en katyaam koullaryla savamak zorunda olan Avustralya'nn i blgelerindekiboylar, ky blgelerinde yaayanlardan daha ilkel grnyor.


3/132

Elbette bu zavall plak yamyamlarn, cinsel yaamlarnda bizim kendidncelerimiz bakmndan ahlakl olmalarn ya da cinsel drtlerini byklde snrlamalarn bekleyemeyiz. Bununla birlikte yakn akraba arasnda

cinsel ilikide bulunmak yani "ensest''(*) yapmaktan kanmak konusundabunlarn en titiz zeni ve en byk iddeti gstermeyi grev saydklarn dareniyoruz. Gerekte bu insanlarn btn toplumsal rgtlenmesi bu amacahizmet ediyor gibi ya da onun elde edilmesiyle ilgili bir duruma getirilmi gibigrnyor.

Avustralyallar arasnda totemizm sistemi btn dinsel ve toplumsalkurumlarn yerini almaktadr. Avustralya boylar kk kk birtakmklanlara ayrlmtr. Bunlarn her biri kendi toteminin adn alr. yleyse totemnedir? Kural olarak yenebilen, zararsz ya da tehlikeli ve korkun bir hayvan,ender olarak da bir bitki ya da (yamur, su gibi) bir doa varldr. Toteminbtn klanla zel bir ilikisi vardr. Totem her eyden nce klann atasdr.kincisi, klann koruyucu ruhu ya da gzetenidir, klan halkna g zamanlardayol gsterir, ocuklarn daima tanr ve korur. Bunun iin, totemdalartotemlerini ldrmemek ya da ona zarar vermemek, onun etini yememek yada ondan herhangi bir biimde yararlanmamak konusunda kutsal bir boraltndadr. Bu yasan herhangi bir biimde inenmesi otomatik olarakcezalandrlr. Bir totemin zellii yalnzca tek bir hayvann ya da bir varlniinde deil, trn btn yelerinde gizlidir. Zaman zaman lenler yaplr veburada totemdalar birtakm trenli danslarla totemlerinin hareketlerini ve

zelliklerini temsil eder ya da onlara yknr.

Toteme bal olma durumu, ya anne tarafndan ya da baba tarafndan eldeedilir. Totemin anne tarafndan geme durumunun, baba tarafndangemesinden nce ve daha eski olmas olasdr. Bir toteme ballk,Avustralyalnn btn dier toplumsal grevlerinin temelini oluturur. Biryandan boy balarnn, dier yandan da kan akrabalklarnn stnde bireydir. (1)

Totem bir topraa ya da yere bal deildir. Ayn totemin yeleri birbirindenayr olarak ve dier totemlere bal kimselerle dosta yaarlar. (2)

imdi psikanalizin ilgisini eken totemizm sisteminin zelliklerini ele alalm.Totemin bulunduu hemen her yerde ayn zamanda u yasa da vardr: Ayn


4/132

toteme bal olanlar birbirleriyle cinsel ilikide bulunamaz, birbirleriyleevlenemezler. Bu, totemle birlikte ekzogami denen kuraln da bulunduunugsteriyor.

Bu iddetli yasak ok dikkate deer bir eydir. Bunun, totemin ieriinden vezelliklerinden rendiimiz eylerle mantksal bir ilgisi yoktur. Yani onuntotemizm sistemine nasl girdiini anlayamayz. Onun iin baz bilginlerinbalangta ekzogaminin gerek kken, gerekse anlam ynnden totemizmlehibir ilgisi olmadn, fakat evlenmeyle ilgili snrlamalarn bunu zorunluklmas zerine sonradan ona eklendiini kabul etmelerine amamak gerekir.Ne olursa olsun, totemizmle ekzogami arasnda bir ilgi vardr ve bu da okgldr.

Bu yasan anlamn tartarak anlamaya alalm.

(a) Bu yasan inenmesi, dier totem yasaklarnda (rnein totem olanhayvann ldrlmesinde) olduu gibi otomatik olarak cezalandrlmaklabraklmyor, btn toplumu tehdit eden bir tehlikeden ya da herkesin zerinegelecek olan bir gnahtan kurtulmak sorunuymuasna btn boy tarafndaniddetle bunun c alnyor. Frazer'in kitabndan alnacak birka tmce (3) bugibi gnahlarn bizim bugnk llerimize gre olduka ahlakd olan buvahiler tarafndan nasl karlandn gstermeye yeter. Frazer yle der:

"Avustralya'da yasak olan bir klana bal biriyle cinsel ilikinin cezas daimalmdr. Kadn ister ayn yerli topluluktan olsun, ister baka bir boydankarlm olsun, nemi yoktur; onu kars olarak kullanan sulu ve kadn klanarkadalar tarafndan ldrlebilir. Baz olaylarda belirli bir zaman iin elegemekten kurtulursa su unutulabilir. Yeni Gney Gal'de Ta-ta-thi boyundagrlen ender olaylarda erkek ldrlr, fakat kadn yalnzca ldresiyedvlr ya da mzraklanr ya da her ikisi birden yaplr. Kadn bsbtnldrmemenin nedeni, onlara gre, kadnn zorlanm olma olasldr. Hattagelip geici aklarda bile klan yasaklar en korkun eyler olarak dnlr velmle cezalandrlr.'' (Howitt)

(b) ocuk dourmayla sonulanmayan sevimeler iin de ayn iddetli cezannverilmesi asndan, bu yasaklarn uygulamayla ilgili nedenlerle konmuolmasn kabul etmeye olanak yoktur.


5/132

(c) Totem kaltm yoluyla getii ve evlenmekle deimedii iin, rneinanne tarafndan gemesi durumunda yasan sonular kolaylkla anlalabir.rnein erkek klana Kanguruyla balysa ve Emu toteminden bir kadnlaevlenirse, kz ve olan btn ocuklar Emu olur. Totem yasasna gre, kendisigibi Emu olan annesi ve kz kardeiyle yasak olan cinsel ilikide bulunmas

byle bir evlenmeyle doan bir oul iin olanakszdr. (4)

(d) Fakat ekzogamiyle bal olan totemin daha baka sonular da olduunuanlamak iin biraz dikkat yeter. Yani bu durumda ama, anne ya da kzkardelerle cinsel ilikinin yasak edilmesinden fazla bir eydir. Bu, aynzamanda erkein kendi topluluuna bal kadnlarla ve dolaysyla kendisiylekan akrabal bulunmayan birok kadnla da cinsel ilikide bulunmasn, bukadnlarn hepsini kan akrabalarym gibi saymakla olanakszlatrr. Uygaruluslarda buna benzer eyleri ok aan bu korkun yasan psikolojik

nedenleri ilk bakta ak deildir. Bizim anlayabildiimiz, bu yasakta totemolan hayvann ata olduuna gerekten inanlddr. Ayn totemden gelmiolan herkes kan akrabasdr, yani bir ailedendir ve bu ailede en uzak akrabalkdereceleri bile cinsel ilikiye kesin bir engel olarak tannmtr. Bylece builkeller gerek kan akrabal yerine totem akrabaln koyarak bizim iyiceanlayamadmz bir zellikle kark olan "ensest'' isteine kar derin birkorku ya da duyarllk gsteriyorlar. Fakat bu iki tr akrabalk arasndakikartl fazla bytmeyelim ve totem yasaklarnn gerek "ensest''i zel birdurum olarak ierdiini aklmzda tutalm.

Bir toteme bal olan bir topluluun nasl olup da kk aile yerine getii birbilmecedir. Bunun zm totemin kendisinin aklamasna baldr. Cinselilikinin evlilik snrlarn aan bir zgrlk erevesinde oluu kanakrabalnn ayn zamanda "ensest''i ne kadar nne geilemez bir durumagetireceini dnrsek, "ensest'' yasann aile balarnn yerine klanbalarn geirdiini varsayabiliriz. yleyse, Avustralyallarn detlerinin, baztoplumsal durumlarda ve bayramlarda bir erkein, yasal ei olmasbakmndan bir kadn zerinde sahip olduu kaytsz artsz kocalk hakknninenebileceini kabul ettiini kaydetmek gerekir.

Gerek bu boylarn, gerekse dier birok totemli budunun dili, kukusuzbununla ilgili bir zellik gsterir. Akrabal gstermek iin kullandklarkavramlar iki birey arasndaki akrabal deil, bireyle topluluun arasndakiilikiyi gz nnde tutmaktadr. Bunlar L. H. Morgan'n anlatna gre"snflandrmac'' (classificatory) akrabalk sistemiyle ilgilidir. Yani bir adamyalnzca kendisini dnyaya getiren adama "baba'' demez; boyun kurallarna


6/132

gre, annesiyle evlenebilecek ve bunun iin kendisine baba olabilecek btnerkeklere de baba der. Bunun gibi, yalnzca kendisini douran kadna "anne''demez; boy yasalarna gre kendi anas olabilecek btn kadnlara da anneder. Yalnzca z anne ve babann ocuklar olanlara "karde'' ya da "kzkarde'' demekle kalmaz, anne ve baba topluluundaki herkesin ocuklarna

da karde der, vb. Onun iin iki Avustralyalnn birbirine verdii akrabalkisimleri, bizim dilimizdeki det zere, zorunlu olarak aralarndaki bir kanakrabaln gstermez. Maddi ilikiden ok toplumsal ilikileri anlatr. Busnflandrmac sistemin anahtarn belki de kk ocukluk alarndabulabiliriz. Bu alarda ocuklar anne ve babalarnn kadn ve erkekahbaplarna da "amca'' ya da "teyze'' demeye altrlr. Ayn eyi "frres enApollon'' ya da "soeurs en Christ'' denildii zaman eretilemeli bir anlamdasylenmi olarak da gryoruz.

Bize bu kadar garip grnen bu dil alkanlnn aklanmas, rahip L.Fison'un "topluluk evlilii'' dedii eyin, yani birden fazla erkein birden fazlakadn zerinde kocalk haklarna sahip olduu evlilik biiminin bir art ve iziolarak bakarsak basitlemi olur. Bu tr evlilikten doan ocuklar aynanneden domadklar halde birbirlerine karde ve topluluun btnerkeklerine de baba gzyle bakar.

Birok yazar, rnein Edward Westermarck, History of Human Marriage adlyaptnda (2. basm: 1902) topluluk evliliinin varlndan karlan sonulara

itiraz ediyorsa da, Avustralya hakknda en yetkili kimseler snflandrmacakrabalk deyilerinin topluluk evlilii zamanndan kalma olduundabirleiyorlar. Spencer ve Gillen'e gre (5), topluluk evliliinin bir biimi bugnUrabunna ve Dieri boylar arasnda vardr. Onun iin topluluk evlilii bubudunlar arasnda bireysel evlilikten ncedir ve dil ve detler zerindebelirgin izler brakmadan ortadan kalkmamtr. Fakat bireysel evlilik yerinetopluluk evliliini koyarsak, o zaman bu budunlar arasnda grdmz"ensest'' korkusunun neden bu kadar sert olduunu anlayabiliriz. Totemekzogamisi, yani klana bal olan bireyler arasndaki cinsel birlemenin yasakedilmesi, topluluk "ensest''inin nne gemek iin en iyi are olarakgrnyor ve bylece totem ekzogamisi, asl nedenin duraan ve uzun birart olmu oluyor. Avustralya vahileri arasndaki evlenme yasaklarnnnedenlerini anladmz sanmakla birlikte gerek durumlarda ok artcolan ve ilk bakta anlalmayan birok karkl daha renmek zorundayz.nk Avustralya'da totem yasandan baka yasak gstermeyen pek az boyvardr. ou, evlilik snflar ya da fratri denen iki paraya ayrlacak biimdekurulmutur. Bu evlenme kmelerinin her biri dardan evlenir, yaniekzogamdr ve totem topluluklarnn ounu ierir. Genellikle bu evlenme


7/132

kmelerinin her biri de yine iki ikincil snfa ya da ikincil fratriye ayrlmtr vebtn boy byle drt snfa ayrlm oluyor demektir. Bu biimde ikincilsnflar, fratrilerle totem kmeleri arasnda kalmaktadr.

yleyse Avustralya boylarnn kuruluunun tipik ve ou kez kark olanemasn u biimde gsterebiliriz:

a ve b fratrileri c, d ve e, f ikincil fratrilerine ve bunlar da on iki totemtopluluuna ayrlr. Her topluluk ekzogamdr. (6) c ikincil snf e ile e ve d

ikincil snf f ile ekzogram bir birlik oluturur. Bu dzenin baars ya daeilimi ortadadr: Evlenilecek kimselerin seiminin ya da cinsellikzgrlnn alann snrlamaya yarar. Eer yalnzca bu on iki totemtopluluu olsayd, her toplulukta ayn sayda insan olduunu tasarlayarak birtopluluun her yesi seecekleri boyun kadnlarnn 11/ 12'sini alabilecekti. kifratrinin olmas bu sayy 6/ 12' ye, yani 1/ 2' ye indiriyor. a toteminin birerkei ancak 1. topluluktan 6. toplulua kadarki topluluklardan bir kadnlaevlenebilecekti. ki ikincil snfn araya girmesiyle seme 3/ 12' ye, yani 1/ 4' einiyor. a toteminden bir erkein ancak 4., 5. ve 6. totemlerden bir kadnlaevlenebilmesi gerekiyor. Evlenme snflarnn (bunlardan baz boylarda sekizkadar bulunmutur) tarihsel ilikileri tmyle aydnlanm deildir. Biz

yalnzca bu dzenlemelerin totem ekzogamisi gibi ayn amac ve hatta dahafazlasn elde etmeye altn gryoruz. Fakat totem ekzogamisi naslolduunu kimsenin bilmedii bir biimde oluan kutsal bir yasa, yani tedenberi sregelen bir det olduu halde, evlenme snflar ikincil dalmlar ve budalmlarla ilgili birok kouluyla deta belirli bir ama gzetilerek yaplmgibi, hatta belki de totemin etkisinin snmekte olduu bir srada "ensest''iyasak etme grevini yapmak iin bilinli ve bile bile yaplm bir eymi gibigzkyor. Totem sistemi, bildiimiz gibi, boyun dier btn toplumsalgrevlerinin ve ahlaksal snrlamalarnn temeli olduu halde, fratrilerin nemigenellikle evlenilecek kimsenin seiminin dzenlenmesi kesinletirildii

zaman sona eriyor.

Evlenme sisteminin snflara ayrlmas yntemi, daha sonraki geliimindedoal ve topluluk-ii "ensest''i yasaklamakla snrl kalmam, erkek ve kzkardeler arasnda daima varolagelen yasaklamay karde ocuklarna dekgenileten ve karde ocuklar iin de manevi akrabalk dereceleri icat etmi


8/132

olan Katolik Kilisesi'nin yapt gibi, daha uzak ama ayn toplulua balakrabalar arasnda da evlenmeyi yasak etmitir. (7)

Evlenme snflarnn kkenini ve anlamn belirlemek iin yaplan ok aprak

ve sonusuz tartmaya dalmann ya da bu snflarn totemizmle ilikisiniincelemeye girimenin bize bir yarar yoktur. Bizim amacmz iin, gerekAvustralyallarn, gerekse dier ilkellerin "ensest''e engel olmak iin bykbir aba harcadklarn gstermek yeterlidir. (8) lkellerin "insan gnaha itennefsin batan karmalar"na belki de bizden daha fazla maruz kaldklar ve buyzden kendilerini ondan daha dikkatli korumalar gerektii iin "ensest''ekar bizden daha duyarl davranmak zorunda kaldklarn syleyebiliriz.

Fakat bu insanlarn "ensest'' korkusu, her eyden nce bir toplulua bal

bireyler arasnda cinsel ilikiye engel olmak iin kurulmu gibi gzken bukurumlar oluturmakla kalmamaktadr. Bu ilikilerin dnda, bireyin bizdekianlamyla yakn olan akrabalarna kar nasl davranacan belirleyenbirtakm "detler'' daha vardr. Bu detlerin de hemen hemen dinsel kurallarkadar iddetli etkileri vardr. Kimsenin onlardan kuku duymaya asla hakkyoktur. Bu detlere "saknma ya da kanma'' detleri diyebiliriz. BunlarAvustralya'nn totemli budunlarnn dnda baka budunlarda da vardr. Fakatbiz burada da okura ok saydaki gereten ancak bir iki rnek vermekleyetineceiz.

Melanezya'da, oullarn kendi anneleri ve kz kardeleriyle ilikilerinibelirlemede bu gibi snrlayc yasaklarn byk bir rol vardr. rnein YeniHebrid Adalarndan Lepers Adas'nda olan ocuk annesinin evini belirli biryata brakr ve kendi yanda bulunan dier olanlarla birlikte ayr birkulbede yaar, orada uyur ve yer. Yemek istemek iin annesinin evineurayabilir; fakat kz kardei evdeyse yemek yemeden uzaklap gitmekzorundadr. Eer darda kz kardeine raslarsa kzn kamas, yznevirmesi ya da kendini bir yere saklamas gerekir. Olan kum zerinde kzkardeinin ayak izlerini tanrsa, bu izlerin arkasndan gidemez, kz da erkek

kardeinin izinden gidemez. Olan kz kardeinin adn azna bile alamaz,hatta onun adnn bir parasn oluturan herhangi bir szc bilekullanmaktan saknr. Yeniyetmelik treniyle balayan bu saknma, btn biryaam boyunca iddetle gzetilir. Anneyle oul arasndaki saknma yalabirlikte artar ve genellikle anne tarafndan daha da zorunludur. Anne olunayiyecek getirdii zaman onu oluna kendi eliyle veremez, yalnzca olununnne koyar. Birbirleriyle ana-oul gibi konumaz, resmi konuurlar. Erkek vekz karde karlatklar zaman kz alla kaar ve olan ban ona


9/132

evirmeden geer gider. (9)

Yeni Britanya'da Gazella Yarmadas'nda bir kz evlendii andan balayarakerkek kardeiyle konuamaz, onun adn azna alamaz, adn ancak bir

simgeyle anlatr. (10)

Yeni Mecklenburg'ta karde ocuklar da kz ve erkek kardelerin bal olduuayn kurallara baldr. Onlar da birbirlerine yaklaamaz, birbirlerinin eliniskamaz, birbirlerine armaanlar veremez, birbirlerine ancak be on admuzaktan seslenebilirler. Bir kz kardele cinsel ilikide bulunma suunun cezasaslmak yoluyla lmdr. (11)

Bu ka g kurallar zellikle Fiji Adalarnda iddetlidir ve burada yalnzca kanbakmndan kz kardeleri kapsamakla kalmaz, ayn zamanda toplulukbakmndan kz karde olarak grlenleri de iine alr. Bu vahilerin, andmzyasak akrabalardan olan kimselerle birtakm kutsal orjiler yaparak cinselilikide bulunmalar alacak bir olay olarak gzkmekle birlikte, bunaamaktansa bu cinsel kama detleriyle taban tabana kart gzken buolay, sz konusu cinsel yasa aklamak iin kullanabiliriz. (12)

Sumatra'daki Battalar arasnda bu kama kurallar btn yakn akrabalarkapsar. rnein bir Battalnn bir toplantda kendi kz kardeiyle birliktebulunmas olanakszdr. Bir erkek karde bakalarnn da hazr bulunduu biryerde bile kz kardeiyle birlikte bulunmaktan bir hayli rahatszlk duyar.kisinden birisi eve gelirse, dieri evden kmay yeler. Bunun gibi, bir babaevde kzyla, bir anne de oluyla birlikte yalnz kalmaz. Bu detleri bizeanlatan Felemenkli misyoner, onlar zlerek hakl grmek zorunda olduunuda belirtiyor. Bu insanlar ba baa kalan bir kadnla bir erkein kesinlikle arbir yaknla gireceklerini kuku duymakszn kabul ettiklerinden ve aralarndakan ba bulunan kimselerin cinsel ilikide bulunmasndan her tr ktlndoacan dndklerinden dolay bu gibi yasaklarla nefsin bu

ayartmalarndan kurtulmann mmkn olacana inanyorlar. (13)

Afrika'da Delagoa Krfezi'nde Barongolar arasnda baldza, yani karnn kzkardeine kar ok iddetli bir saknganlkla davranlr. Bir kimse kendisi iinok tehlikeli olan bu akrabaya rasgeldiinde, ondan dikkatle kaar. Onunlaayn kaptan yemek yemeye cesaret edemez, onunla ancak utanarak konuur,


10/132

kulbesine giremez ve onu ancak titrek bir sesle selamlar. (14)

ngiliz Dou Afrikas'nda Akamba ya da Wakamba Adas'nda herkesin daha skkarlaabilecei bir kama kural geerlidir. Bu kurala gre, bir kz

yeniyetmelik ve evlenme alarnda, babasndan kamak zorundadr.Babasna yolda rasgelirse kendisini hemen bir yere saklar. Babasnn yannaoturmaya asla yeltenmez. Evleninceye kadar bu biimde davranr. Fakatevlendikten sonra babasyla toplumsal ilikileri tmyle zgrleir. (15)

Uygar uluslar iin de ok ilgi ekici olan ve birok yerde bulunan, ok iddetlibir saknma konusu daha vardr ki, o da damatla kaynana arasndakitoplumsal ilikilere snrlar koyan saknmadr. Avustralya'da bu ok geneldir;fakat Melanezyallar, Polinezyallar ve Afrika zencileri arasnda da, totemizm

ve topluluk evliliinin izlerinin bulunduu yerlerde de grlr. Bu budunlarnbazlar arasnda bir kadnn kaynatasyla olan zararsz toplumsal ilikilerinekar buna benzer yasaklar vardr; fakat bunlar tekiler kadar srekli venemli deildir. Tek tek baz olaylarda kaynanayla kaynatann her ikisindende kald grlr.

Biz burada etnografik zmlemeyle deil, kaynanayla damat arasndakikanmann temeli ve ieriiyle ilgili olduumuz iin bir iki rnek vermekleyetineceiz. Banks Adalarnda bu yasaklar ok iddetli ve acmaszca

uygulanr. Damatla kaynana birbirlerine yaklaamaz. Anszn yoldakarlasalar kadn bir yana ekilerek durur, damad geinceye kadar arkasndner ya da damat bu biimde davranr. Vanna Lava'da (Port Patterson) biradam nnde kaynanas olduu halde kyda dolaamaz, ancak dalgalarkadnn ayak izlerini ykayp bozduktan sonra damat oradan geebilir.

Yalnzca birbirlerine belirli bir uzaklktan seslenebilirler. Hi kukusuz, her ikiside birbirinin adn azna bile alamaz. (16)

Solomon Adalarnda bir adam evlendii andan balayarak kaynanasn ne

grebilir, ne de onunla konuabilir. Kaynanasyla karlarsa kim olduunubilmiyormu gibi davranmas ve kendini saklamak iin olabildii kadar hzlakadndan uzaklamas gereklidir. (17)

Zulu Kafirler arasndaki detlere gre, bir adam kaynanasndan utanmak veonunla birlikte bulunmaktan saknmak iin her eyi yapmak zorundadr.


11/132

Kaynanasnn bulunduu kulbeye giremez, karlatklar takdirde ikisindenbirinin ekilmesi gerekir ya da kadn bir alln arkasna saklanmakzorundadr, bu srada erkek de kalkann kaldrarak yzn saklar.Birbirlerinden kamazlarsa ve kadnn kendini rtecek hibir eyi bulunmazsa,det yerini bulsun diye kadn bana bir demet ot atar. Ya bir nc kii

araclyla ya da rnein aralarnda doal bir engel varsa uzaktan ykseksesle konuabilirler. Her ikisi de birbirinin adn azna alamaz. (18)

Nil kaynaklar evresinde yaayan bir zenci boyu olan Basogalarda bir adamkaynanasyla ancak evin baka bir odasnda ve ona grnmeden konuabilir.stelik bu insanlar ev hayvanlar arasnda bile "ensest''i cezalandracakkadar bu iten nefret eder. (19)

Btn gzlemciler, yakn akraba arasndaki kamalarn anlamn ve amacn"ensest''e kar koruyucu ara olarak yorumladklar halde, kaynanaylailikiyle ilgili olan kaytlar ayr biimlerde yorumluyorlar. Bu ilkellerin, birerkein annesi yerinde yal bir kadna kar istek duyacandan bu kadarkorkmalar anlalr ey deildir. (20) Ayn itiraz, baz evlilik snfsistemlerinde var olan ve damatla kaynanann evlenmesini kuramsal olarakmmkn gren baz kurald durumlara ve byle bir olasla kar gvenceverilmesi gerekliliine dikkati eken Fison'un grne kar da ilerisrlebilir.

Sir John Lubbock The Origin of Civilisation adl yaptnda kaynanayla damatarasndaki bu ilikiyi daha eski olan "karmayla evlenme'' detine kadargtryor. "Kadnn gerekten karld zamanlarda kzn anne ve babasnnfkesi belki de ok ciddi idi. Oysa bu evlilik biiminin yalnzca simgelerininkald zamanlarda anne ve babasnn bu fkesi de simgesellemi ve budet, kkeni unutulduktan sonra da srmtr" diyor. Fakat Crawley, buaklamann olgularn gzlemlenmesiyle varlan sonulara uymadn kolaycagstermitir.

E.B. Tylor'e gre, kaynanann damada kar byle davranmasnn nedeni,damada karsnn ailesi arasndaki yerinin henz geici olduunu anlatmaktanbaka bir ey deildir, yani adamcaza ilk ocuu dnyaya gelinceye kadaryabanc gibi davranlr. Fakat ilk ocuk doduu halde kamann yinesrdne baklrsa, Tylor'n bu aklamas glklerle karlayor,kaynanayla damat arasndaki ilikinin ieriini kesin olarak aklayamyor ve


12/132

bylece cinsel etmeni savsaklyor. Bu ilikilerle ilgili kama kurallarndaanlatlan tiksinmedeki kutsal eyi hesaba katmyor. (21)

Bu yasan nedeni kendisinden sorulan Zululu bir kadn, verdii yantta byk

bir duygu incelii gsteriyor: "Onun, kendi karsn bytm olan memelerigrmesi doru deildir.'' (22)

Uygar uluslar arasnda da damatla kaynana arasndaki ilikinin ailekurumunun en przl taraflarndan biri olduu bilinen bir gerektir. GeriAvrupa ve Amerika beyazlarnn toplumsal yaamnda kaynanayla damatarasndaki kama detleri artk kalmamtr; fakat kalsayd ve bireylertarafndan yine ayr ayr bunu yapma zorunluluu ortaya kmasayd, birokuyumazln ve belann nne belki de geilmi olurdu. Birok Avrupal,

ilkellerin birbirine bu kadar yakn akraba olan iki kimse arasnda herhangi biryaknlamann nne gemek iin koyduklar bu kanma detlerindeherhalde yksek bir hikmet grrd. Hi kukusuz, kaynanayla damadnpsikolojik durumlarnda, aralarndaki ekememezlii artran ve bir aradayaamay gletiren bir ey vardr. Kaynanayla damat arasndaki ilikilerinuygar uluslar arasnda alay konusu olmas, bana yle geliyor ki, ikisiarasndaki ilikilerin birbirine olduka kart birtakm duygularn etkisi altndaolduunu kantlyor. Demek istediim, bu iliki gerekte iftdeerlidir, yanisempatiyle nefret gibi birbirine kart duygulardan olumutur.

Bu duygularn bazlarnn aklamas kolaydr: Kaynana kzndan ayrlmakistememekte, kzn eline teslim ettii yabanc adama gvenmemekte, kendievinde zerinde hep egemen olmaya alt kzna kar bu egemenkonumunu korumak istemektedir. Erkee gelince, kendisini bir yabancnnistemine brakmamaya karar vermitir, karsna olan sevgisine kendisindennce sahip olanlara kar kskanlk duymakta ve gen karsnn deerihakkndaki abartl kuruntusunu bozmak istememektedir. Oysa bu kuruntuyuen ok bozan, birok ortak niteliiyle kzn anmsatan, ama gzellik gibi,karsn o denli sevdiren tazelik ve genlik gibi eylerin bysnden yoksun

bulunan kaynanasdr.

Bireyler zerinde yaplan psikanaliz incelemelerinin bize gizli duygular zerinerettii bilgiler, yukarda saydmz nedenlerden baka nedenler dahaeklememizi mmkn klar. Kadnlarn psiko-cinsel gereksinimlerinin aileyaamnda ve evlenmede doyurulmam olduu yerlerde, kar koca ilikisinin


13/132

eksik bir biimde son bulmas ve kadnn cinsel heyecanlarn yaaynntekdzelemesi sonucunda, srekli bir doyumsuzluk durumunun ortaya kmatehlikesi vardr. Yalanmakta olan anne, ocuklarnn yaamn yaamayoluyla kendini onlarla bir sayma, onlarn heyecanlarn kendi heyecanyapma yoluyla kendini bu tehlikeye kar korur. Ana baba ocuklaryla gen

kalr, derler. Gerekte ana babann en deerli ruhsal kazanc da budur. Ksrkadn, evlilik yaamnda katland yoksunluklara karlk avuntularn vednlerin en iyisinden yoksun kalmaktadr. Kzyla bu duygu katlmn anne okadar ileri gtrebilir ki, kznn sevdii adama bile k oluverir. Bu ak bazdurumlarda, bu tr duygusal eilimlere evrilmi olan iddetli ruhsal direnyznden iddetli nevroz biimlerine yol aar. Btn olaylarda byle birlgnca sevdaya kar, kaynanann ruhunda yaayan kart glerin atmasda katlr. ou kez damada gsterilmesi yasak olan sevgi duygularnn rtbasedilmesine neden olan etken, kaynanann damadna duyduu akn bu hainve sadiste ieriidir.

Kocann kaynanayla ilikisi de, baka kaynaklardan gelmekle birlikte bunabenzer duygularla karktr. Kendisine nesne seerken hep annesinin ya dabelki de kz kardeinin imgesi egemen olur; fakat "ensest'' yasa yzndenocukluk yaamnn bu iki sevgili kiiliine kar olan bu yelemesi yndeitirir, o zaman onlarn imgesini yabanc nesnelerde bulmay baarr. Ozaman kaynanasnn, kendi annesinin ve kz kardeinin annesinin yerinitutmakta olduunu grr ve iinde direnmekte olduu eski seiine doru bireilim uyanmaya balar. Oysa "ensest'' korkusu bu ak nesnesinin"gemii"nin anmsanmamasn buyurur. Annesinin imgesi bilin dndadeimemi olarak kald halde, bilin dnda teden beri deimeden srenbir kaynana imgesinin bulunmamas bu yadsmay kolaylatrmaktadr.

Bu dirence katlan ve kaynanaya kar gsterilen rahatszlk ve kskanlkkarl bir duygu, gerekte kaynanann da damatta bir "ensest'' hevesiuyandrdndan bizi phelendiriyor. Nitekim eilimlerini daha kznayanstmadan gelecekteki kaynanasna k olan kimseler vardr.

lkeller arasnda kaynanayla damat arasndaki kamay gerektiren etmenin,bu "ensest'' etmeni olduunu kabul etmemek iin bir neden gremiyorum.yleyse, bu ilkel insanlarn bu kadar dikkatle uyduklar bu kama detlerininaklamalar arasnda ilk olarak Fison tarafndan ileri srlen bak asnyelememiz gerekir; nk Fison btn bu kurallarda, olas bir "ensest''giriimine kar bir korunma aresi olmaktan baka bir ey gremiyor. Ayney, gerek kan, gerekse evlenme yoluyla akraba olanlar arasnda geerli olan


14/132

kamalar iin de dorudur. Yalnzca bir fark vardr ki, o da birincisinde"ensest'' dorudan doruyadr, bylelikle de kamadaki ama bilinlidir;kaynanayla damat ilikisine ilikin kamadaysa "ensest'' bilinli olmayan araevrelerin getirdii dsel bir hevesten baka bir ey deildir.

Buraya kadar psikanaliz ynteminin uygulanmasyla toplumsal psikolojininyeni bir k altnda grlebileceini kantlamamza pek fazla frsat dmedi;nk ilkellerin "ensest'' yapmaktan korktuklar oktan beri bilinen bir eydive daha fazla yoruma gereksinimi yoktur. "Ensest'' korkusunun daha iyianlalabilmesi iin bizim ekleyebileceimiz ey, onun esas itibaryla birocukluk nitelii olduunu ve nevrozlularn ruhsal yaamna kesin olarakbenzediini gstermektir. Psikanaliz bize ocuun ilk nesne seiinin"ensest'' eilimini gsterdiini, bu eilimin anne ve kz karde gibi yasak olannesnelere evrildiini retmitir. Yine psikanaliz, bize ergin bireylerin

kendilerini bu trden eilimlerden nasl kurtardklarn da gstermektedir.Bununla birlikte ocuklua zg psiko-cinsel eilimlerden kurtulamamtr yada bu eilimlere dnmektedir (ki buna gerileme ya da "regression'' diyoruz).Bu yolla libidonun "ensest'' isteine saplanmas onun bilinli olmayan ruhsalyaamnda ayn rol oynamay srdrmekte ya da yeniden oynamayabalamaktadr. "Ensest'' isteklerinin anne ya da babaya kar kkrtt buduygular nevrozun merkez dmdr diyecek kadar ileri gidiyoruz."Ensest''in nevrozlarda oynad rol hakkndaki bu dnce elbette ergin venormal kimselerin genel gvensizliiyle karlaacaktr. Bu "ensest''konusunun ne dereceye kadar airlerin ilgi merkezini oluturduunu vesaysz tr ve biim deitirme altnda nasl iir gereci olduunu gsteren OttoRank'n aratrmalar da ayn biimde kar klarla karlanacaktr. Budirencin, her eyden nce, bugnn tmyle bastrlm eski "ensest''isteklerine kar insanlarn duyduu derin nefretin rn olduuna inanmakzorundayz. Buna dayanarak, sonralar bilinli olmamaya mahkm olan"ensest'' isteklerinin tehlikesini sezen ilkellerin bu isteklere kar en iddetlisavunma yollaryla kendilerini koruduklarn gstermek nemlidir.

BLM II


15/132

TABU VE

KARIT DUYGULAR

1

Tabu szc Polinezyaca bir szcktr, tam evirisi gtr; nk karladanlam bugn bizde kalmamtr. Eski Romallar zamannda byle bir szckvard: sacer szc Polinezyallarn tabusuna karlkt. Yunanllarn goV


16/132

szc, branlerin kodaush szc, Polinezyallarn ve Afrika'daki(Madagaskar), Kuzey ve Orta Asya'daki birok budunun benzer szcklerletabu deyimiyle karladklar anlamda bir szck olsa gerektir.

Bizim iin tabunun birbirine kart iki anlam vardr: bir yandan kutsal (sacr),kutsallatrlm (consacr) anlamlarna; dier yandan da tehlikeli, korkun,yasak, kirli anlamlarna gelir. Tabunun kart Polinezya'da noa szcylesylenir ve sradan, yanalabilir, tutulabilir bir ey anlamlarna gelir. Bubiimde tabu szcnde saknmllk kavram gibi bir anlam da gizlidir;kendini temel olarak yasaklarda gsterir. Bizdeki "kutsal korku'' tamlamasou durumda tabu anlamn karlar.

Tabu snrlamalar din ya da ahlk yasaklarndan farkldr. Bunlar bir tanrnn

egemenliine bal olmaktan ok kendinden yasaktrlar, yasak olmalarnkendileri gerektirir. Bunlarn ahlk yasaklarndan ayrl: Tabu yasaklardoruluklar iin akla uygun hibir neden gsteremezler, kkenleri de bellideildir. Bizce anlalamaz olmakla birlikte onun egemenlii altnda olanlariin bu yasaklar bir zorunluluk, bir gerek olarak kabul edilir.

Wundt (1) tabuya insanln yazlmam en eski yasas der. Tabununtanrlardan daha eski olduu ve bu eskiliin dinden nceki bir dneme kadargittii herkes tarafndan kabul edilmitir.

Tabu sorununu psikanaliz ynnden incelemeden nce, sorunu yansz olarakortaya koymak iin antropoloji bilgini Northcote Thomas'n EncyclopediaBritannica'ya yazd "Taboo'' makalesinden bir para alacam: (2)

zel anlamnda tabu, (a) kiilerin ya da eylerin kutsal (ya da kirli) ieriini,(b) bu ierikten kan yasan trn ve (c) bu yasan inenmesinden kankutsall (ya da kirlilii) anlatr. Polinezya'da tabunun kart "noa''szcdr ve bunun "genel'' ve "ortak'' anlamna gelen yakn biimleridir...

"Daha geni anlamda, tabunun trl biimlerini ayrabiliriz: 1. Doal ya dadorudan doruya olan, bir kiide ya da bir eyde ikin olan, gizemli "anlam''(erk)'in sonucu olan tabu; 2. Birinden bakasna geebilen, dolaysyla olan veyine "anlam''n rn ama (a) ya edinilen ya da (b) bir rahip, bakan ya da


17/132

baka biri tarafndan konmu olan tabu; 3. Bir kadnn kocasna zgoluunda olduu gibi, her iki etkinin de bulunduu ara tabu.

"Tabu terimi farkl bir biimde ayn zamanda minseklerle ilgili yasaklara da

uygulanr; fakat bu anlamda kullanmamak daha iyidir. Tabu deyiinin iineyaptrm tanr ya da cin olan trleri, yani byyle ilgili yasaklardan farkl olandinsel yasaklar da alarak geni anlamda kullanmak gerektii savlanabilirsede, bu dinsel yasaklarda ne otomatik bir edim, ne de bulama olay olmamasnedeniyle buna en iyisi, dinsel yasaklar demelidir.

"Tabunun amalar eitlidir: 1. dorudan doruya tabular (a) nemli kiilerin,bakanlarn, rahiplerin ve benzerleriyle eyann ktlkten korunmasn; (b)zayflarn, yani kadnlarn, ocuklarn ve genellikle sradan halkn, bakan ve

rahiplerin erkinin anlamndan, yani byl etkisinden korunmasn; (c) bellibesinleri yeme, vb. yoluyla, cesetlerle birlikte bulunup konuma yoluyla ya dadokunmayla oluacak tehlikelere kar korunmay; (d) yaamn balcaedimlerini, doumlar, erdirmeyi (initiation), evlenmeyi ve cinsel etkinliklerikorumay; (e) insanlar tanrlarn ve cinlerin fkesinden ya da gcnden (3)korumasn: (f) domam ocuklarn ve ana babalarna bal kk ocuklarnbelli edimlerin sonularndan ve zellikle baz besinlerden kt varsaylanzglklerin gemesinden korunmasn salar. 2. Bir bireyin maln, tarlalarn,aralarn, vb. hrszlardan korumak iin konmu olan tabular da vardr.''

Makalenin dier blmleri yle zetlenebilir: nceleri tabununinenmesinin cezas belki de iten kendiliinden gelen birtakm yarglarabraklmt. Tabunun tanr ve eytan kavramlaryla birlikte bulunduuyerlerde byk Tanr'nn erkinden otomatik bir biimde ceza beklenir. Dierdurumlarda, olaslkla daha ileri bir evrede, davranyla bakalarna zararveren sulunun cezasn toplum kendi eline alyor. Bylece, insanln ilk cezasistemleri de tabuyla ilgilidir. "Tabunun inenmesi sulunun kendisini detabu yapar.'' Yazar bundan sonra, bir tabunun inenmesinden kan baztehlikelerin, ceza edimleri ve temizlenme treniyle de oluturulmas olasl

olduunu sylyor.

Tabunun kayna, insanlarda ve hortlaklarda bulunan ve cansz eyaya dageebilen garip bir gte grlyor. Makalenin bu paras yledir: "Tabusaylan kimseler ve eyler elektriklenmi eyaya benzetilebilir. Bu gibiinsanlar ya da eya yle korkun g kaynaklardr ki, elektrikleri dokunmayla


18/132

geebilir ve bu elektriin boalmasna neden olan canl dayankl deilsezerinde ykc etki yapar. Bu tabunun inenmesinin ortaya karacasonular, bir yandan tabu olan kimsede ya da eyde sakl olan byl etkiningcne, dier yandan da tabuyu ineyenin manasnn gcne baldr.rnein krallarn ve bakanlarn byk gc vardr, uyruklarnn onlarla

dorudan doruya konumas lm demektir. Oysa halktan daha bykmanas olan bir bakan ya da bu boydan biri kral ya da bakana zarargrmeden yaklaabilir. Bu bakanlardan daha aa olanlar da onlaratehlikesizce yaklaabilir. Demek ki dolayl olan tabularn g derecesi, butabularn ilgili olduu kimsenin manasna baldr; eer bu kimse bir bakanya da bir rahip ise onun tabusu halkn aa tabakasndan gelen tabulardandaha gl olur.''

Madem ki tabu bir eyden baka bir eye geebilir, yleyse birtakm kefaret

trenleriyle tabuyu kaldrmann bir yolunun olmas gerekir. Frazer, bir sreklitabulardan, bir de geici tabulardan sz eder. Srekli tabular rahipleri,bakanlar, lleri ve bunlarla ilgili her eyi kapsar. Geici tabularsa, rneinkadnn ayba durumu ve lohusal gibi, savann seferden nceki ya daseferden sonraki durumu gibi, zellikle av ya da srgn av ve benzeri ilergibi belli durumlarda olur. Bundan baka tpk kilise aforozlar gibi bazenbyk bir alann tabu olduu duyurulur ve bu yerin tabuluu yllarca srer.

Okurlarmn btn bu rneklerden kard sonu zerine bir yargya varmam

doruysa, btn bunlar grdkten sonra tabunun ne olduunu ve tabuhakknda neleri zihinlerimize yerletirmek gerektiini renmektenokurlarmn henz ok uzak bulunduklarn syleyeceim.. Bu bir yandan,verdiim bilgilerin eksikliinden ve tabuyla bo inanlar, cin inanc ve dinarasndaki ilginin ne olduu sorununda geen btn tartmalar bir yanabrakmamdan ileri geliyor. Dier yandan, tabu hakknda bilinen her eyiayrntlaryla anlatmann zihinleri kartracandan korkuyorum. Onun iinokura, sorunun gerekten aydnlanm olmaktan uzak olduuna gvenceverebilirim. Bununla birlikte bizi asl ilgilendiren ey, bu ilkel insanlarnkendilerini bir sr kayt ve baskya baml klmalardr. Ak ve akla uygunhibir nedeni yokken u ya da bu yasak saylmakta ve niin yasak sayldsorusu onlarn aklna bile gelmemektedir; nk kendilerini bu balarla gayetdoal olarak bal grmektedirler; bunlara kar herhangi bir saldrnniddetle ve otomatik olarak cezalandrlacana inanmaktadrlar. Bu yasaklaristemeden ineyenlerin bile gerekten otomatik olarak cezalandrldngsteren gvenilir gzlemler de vardr. rnein yasak olan bir hayvann etiniyiyen susuz bir kii derin bir acya kaplarak leceine inanm ve gerektenlmtr.


19/132

Bu yasaklar en ok insanlara zevk veren eylerle ilgilidir. rnein istediiniyapmak, kaytsz artsz iftlemek gibi istekleri ilgilendirir. Baz durumlardabu yasaklar oru ve perhiz gibi pek kark biimlerde, baz durumlardaysa

sama gibi grnen birtakm davran ve trenler biiminde grnrler veierikleri bakmndan anlamlar anlalr gibi deildir. Btn bu yasaklarnkuramsal bir temeli var: Bu yasaklar baz kimselerde ve baz eyada, adetabulac hastalklarda olduu gibi dokunmayla geebilen bir g olduunainanld iin tehlikelidir. Bu tehlikeliliin derecesi de deiir. Baz kimselerdeya da eyada bu tehlikelilik ok yksektir. Tehlikeliliin derecesi o kimseninya da eyin tad g ykyle orantldr. Tabu yasan ineyen birkimsenin, sanki bu tehlikeli g ykn emmi gibi, tabu olan eyin ieriinegirdiine inanlyor. Bu g kral, rahip, yeni domu ocuk gibi az ya da oknemli bir durumu olan kimselerde; ayba, yeniyetmelik, lohusalk gibikurald baz bedensel durumlarda; hastalk, lm gibi uursuz durumlarda;

dokunma ya da etkileme yoluyla bu durumlarla ilgili olan eylerde sakldr.

Bununla birlikte "tabu'' dendii zaman bundan, bu gizemli kendinezgln taycs ya da kayna olan btn kimseler, yerler, eyler ya dageici durumlar anlalr. Bu kendine zglkten doan yasak da tabudur.Sonu olarak szck anlamyla, tabu dendii zaman bir de olaanst kutsal,ayn zamanda da tehlikeli, kirli ve gizemli olan her ey anlalr.

Gerek bu szck ve gerek onun karl olan sistem, bizce gerektenanlalamayan bir ruhsal yaamn bir parasn anlatr. Gerekten de ilkeltoplumsal evrim evresinde bulunan budunlara zg cin ve eytan inanlarnincelemeye girimeden tabuyu anlamann olanaksz olduunu grrz.

Acaba tabunun giziyle neden ilgileniyoruz? Kanmca her psikolojik sorunyalnzca kendisi iin deil, ayn zamanda baka nedenlerden dolay daincelenmeye deerdir. Polinezya ilkellerinin tabularnn, balangtasandmz kadar bize yabanc olmadn syleyebiliriz. Bizim boyunediimiz ve ok eski alardan gelen ahlak kurallarnn ilkellerin birtabusuyla herhalde esasl bir ilgisi olacaktr. lkellerin tabusunuaydnlatmakla, bizim "koulsuz buyruk''umuzun karanlk kaynaklar daaydnlanm olacaktr.

te bundan tr, W. Wundt gibi bir aratrmacnn tabu konusundaki


20/132

yorumunu, zellikle "tabu inancnn ta kklerine kadar gitmeye'' sz vermesibakmndan herhalde derin bir ilgiyle dinlemek isteriz.(4) Wundt'a gre, tabudncesinde "baz eylerden korkmay anlatan detler ve bu detlerekarlk olan tapnma dnceleri ya da davranlar vardr.''(5) Baka biryerde der ki: "Szcn genel anlamna gre, tabu deyiiyle detlerin,

grenein ya da yasalarn koyduu yasaklar, bir eye dokunmamay, bir eyikullanmak amacyla almamay ya da baz szckleri aza almamayanlyoruz...'' Yasak tabular bulunmayan hibir budun ya da hibir uygarlkaamas grlemez.

Wundt bundan sonra tabunun ieriini anlamak iin uygarlk olarak dahayksek olan Polinezyallar deil, daha ilkel olan Avustralya yerlileriniincelemenin daha yararl olduunu gsterir. Avustralya'daki tabu yasaklarnhayvanlarla, insanlarla ve eyayla ilgili tabular olmak zere e ayrr. Baz

hayvanlar ldrmeyi ve yemeyi yasak eden hayvan tabusu totemciliinekirdeini oluturmaktadr.(6) Konusu insan olan ikinci tr tabularn ieriiz olarak bakadr. Bu gibi tabular, yalnzca tabulu olan kimselerde veallann dndaki durumlarda olur; rnein erdirme treninde delikanllar,ayba dnemlerinde ve lohusalklarnda kadnlar, yeni domu ocuklar,ller tabudurlar. Bir kimsenin giysisi, aralar, silahlar ve bunlar gibi hepkulland mallar bakalar iin her zaman tabudur. Avustralya'da birdelikanlnn erdirme treninde ald yeni ad, kendisinin zel mlknn birparas olur; bu ad tabudur ve gizli tutulmas gerekir. Aalara, bitkilere,evlere, semtlere konan nc tr tabulara gelince, herhangi bir nedendentr korku uyandran ya da gizemli olan her eyin tabu olmas kuralna grekonurlar.

Wundt, Polinezyallarn ve Malaya takmadalar halknn daha zengin ekinindetabunun derin deiikliklere uramadn kabul ediyor. Bu budunlarntoplumsal bakmdan daha ok farkllatn, bunlardan krallarn, bakanlarnve rahiplerin ok etkili tabusu olmasndan ve bu gibi kimselerin kendilerininok gl tabu kurallarna bal olmalarndan anlarz.

Fakat tabunun gerek kaynaklar, ayrcalkl snflarn karlarnda olmaktanok uzak ve ok daha derinlerdedir: "Tabular, en ilkel ve ayn zamanda ensrekli igdlerin kaynaklarnda, yani eytanlarn etkisine kar duyulankorkulardadr.''(7) "Aslnda tabulu eylerde sakl olduuna inanlan eytansalgce kar duyulan korkularn nesnelletirilmesinden baka bir ey olmayantabu bu gcn kzdrlmasn yasaklar ve bilerek ya da bilmeyerek tabuinendii zaman eytann fkesinin yattrlmasn ister.''


21/132

yleyse tabu yava yava eytan inancndan ayrlarak kendi bana bir gcednmektedir. detlerin, geleneklerin ve sonuta yasalarn zorlad bir eyolmaktadr. "Fakat yere ve zamana gre deien tabu yasaklarnn arkasnda

gizli olan buyruun kkensel anlam: eytanlarn fkesinden saknbuyruuydu.''

Demek ki Wundt, tabunun ilkel budunlarn eytansal gce inanmalarnn biranlatm ve geliimi olduunu, tabunun daha sonra bundan ayrlarak bir trruh uyuukluuyla bir gce dntn, bizim det ve geleneklerimizinkknn de burada olduunu gstermektedir. Bu anlatmn ilk parasna nekadar kar klrsa klsn, ben Wundt'un bu grn kandrcgrmyorum. Birok okurumun da byle dndn seziyorum.

Wundt'un aklamas, tabu dncesinin ve bu dncenin en derin kklerininkaynaklarna kadar gitmekten ok uzaktr. nk ne korkuyu, ne de eytanpsikolojide daha teye gtrlemez olgular olarak kabul etmeye olanakyoktur. Eer gerek eytan diye bir varlk olsayd byle olabilirdi: Fakattanrlar gibi, bunlarn da insanln ruhsal glerinin bir rnnden baka birey olmadn bilmekteyiz.

Wundt, tabunun anlam zerine de pek aydnlk olmayan nemli dncelerileri srer. Ona gre kutsalla kirlinin ayrlmas, tabunun ilkel evrelerindegrlmemektedir. Bunun iin bu kavramlar, o zaman ancak daha sonralaraldklar anlamdan tmyle yoksundular. Tabulu olan hayvan, insan ya dasemt eytanldr. Yani kutsal deildir ve dolaysyla, sonraki anlamda, henzkirli de deildir.

Burada tabu deyimi, daha sonralar hem kutsalla, hem de kirliyle ilgili olan birnitelii, yani dokunma korkusunu gstermesi ynnden, dokunulamaz ey

anlamna gelen, fakat henz farkllamam bir anlam tayan eytanllkdncesine uygundur. Fakat bu nemli ayrc niteliin her zaman ortakolarak gz nnde tutulmas, daha sonraki koullar altnda birbirinden ayrlanve en sonunda birbirinin kart saylan iki alan arasnda kkende bir birliktelikbulunduunu bize gsterir.


22/132

Eyada gizli eytansal bir gcn, bir eyaya dokunanlar ya da onukullanmaya kalkanlar arptna inanan ilk tabu inanlar, ilk evredetmyle nesnelletirilmi bir korku biimindeydi. Bu korku, bu ilk evredehenz korku ve nefret biiminde ikiye ayrlmamt; bu ancak daha ileri birevrede oldu.

Acaba bu ayrlma nasl oldu? Wundt'a gre bu, tabu yasaklarnn eytanlarnalanndan tanrsallk alanna gemesiyle olmutur. Kutsal ve kirli karsav,ikinci evre geldii zaman henz daha ortadan kalkmam ama yava yavanemi gzden dm olan bir mitoloji evresinin ardndan yeni bir mitolojievresinin gelmesiyle ortaya kmtr. Bir evreyi, daha yksek ikinci bir evreyenerek geriye att zaman, birinci evrenin ikincinin yannda yine aa birdurumda yaamas, sayg konusu olan elerinin nefret konusuna dnmesimitolojide genel bir yasadr.(8)

2

Tabu sorununa, ruhsal yaamn bilin d ksmyla uraan psikanalizynnden baktmz zaman, tabu olaylarnn bize hi yabanc olmadnhemen anlarz. Tpk ilkellerin kendi boy ya da toplumlarna zg olantabulara baemeleri gibi, kendi kendine birtakm kat tabu yasaklar yaratankimseler olduunu psikanalizciler pekl bilirler. Eer bunlara psikanalizde"zorlanma nevrozlular'' demeye (*) almam olsaydk, bu insanlara "tabuhastas'' demek ok yerinde olurdu.

Psikanaliz aratrmalar bize bu "zorlanma'' hastalnn klinik etiyolojisini vepsikolojik mekanizmasnn nasl olduunu retmitir. Bu bilgimizi toplumsalpsikolojide bu duruma karlk olan grnlere uygulamaktan kendimizialamyoruz.


23/132

Bu giriimde bulunurken bir eyden saknmak gerekir. Tabuyla zorlanmahastal arasndaki benzerlik, ikisinin de gerek ieriiyle ilgili olmaktan okyalnzca her ikisinin de grnleriyle ilgili olduu iin, tmyle dtan birbenzerlik olabilir. Doa birbirinden ok farkl olan biyolojik durumlardabirbirinin ayn olan biimleri kullanmay sever. rnein mercan dizilerinde,

bitkilerde ve hatta baz billurlarda ya da baz kimyasal keltilerinoluumunda olduu gibi. Yalnzca otomatik birtakm koullara dayanarak iilikilerle ilgili sonular karmak kukusuz ok eksik ve yararszdr. Bununiin, bu gibi yanllara dme olasln hesaba katarak, ancak ekincenotunu unutmamak kouluyla, tasarladmz karlatrmay yapabiliriz.

Nevrozlulardaki zorlanma yasaklaryla tabular arasndaki ilk ve gze arparbenzerlik, bu yasaklarn kaynaklarnn da tpk tabularda olduu gibi nedensizve anlalmaz grnmesidir. Gnn birinde ortaya kan bu yasaklarn

etkisiyle birey yenilmez bir korku altnda, onlarn basksn duymak zorundakalr, bireyin zerine dardan gelen bir ceza tehdidi olmas art deildir;nk yasan inenmesi durumunda arkasndan kesinlikle dayanlamaz birykm geleceine hasta iinden (vicdanndan) gelen bir kanyla inanmaktadr.Bu zorlanma hastalar her zaman, bu yasaklardan birinin inenmesidurumunda, yaknlarndan birinin bundan kesinlikle zarar greceini bizeanmsatrlar. Bu zararn ne olabilecei belli deildir. leride kefaret ve karkoyma edimlerini tartrken de, bu yasaklarn kendilerinin tartmasndaolduu gibi, yine bu yetersiz bilgiyi elde edeceiz.

Tabuda olduu gibi, nevrozlulardaki yasaklarn ekirdei de dokunmaedimidir, "dokunma korkusu'' (dlire de toucher) deyii buradan gelir.

Yalnzca bir cisme dorudan doruya dokunmak yasak olmakla kalmaz, aynzamanda rnein "biriyle iliki kurmak", "biriyle ya da bir eyle ilikidebulunmak'' gibi ancak dolayl yoldan dokunma anlamn veren edimleri dekapsar. Yasak olan eyi anmsatan ve bylece o eyle zihinsel de olsa bir ilikikuran her ey, dorudan doruya bedenle dokunma kadar yasak oluyor.Bylesi bir kapsam genilemesini tabuda da aynen grmtk.

Baz yasaklar, gttkleri amalarndan kolayca anlayabiliriz; fakat bazkurallar anlalr gibi deildir, sama ve anlamsz gibi grnrler. Bu gibikurallara "teaml'' grenek, formalite diyoruz. Tabu detlerinin de ayneitlilii gsterdiini gryoruz.


24/132

Zorlama yasaklarnn byk bir yer deitirme yetenei vardr; bir eydendier bir eye yaylmak iin her nedenden yararlanrlar ve o eyi de(hastalarmdan birinin yerinde bir deyimiyle) "ekilmez'' bir duruma getirirler.yle ki hasta en sonunda her eye ambargo koyar. Nevrozlular, bu"ekilmez'' kimse ya da eyler sanki tehlikeli bir bulac hastala yakalanm

ve dedii yerlere bunu geirecekmi gibi davranr. Tabu yasaklarn gzdengeirirken aynen bu yer deitirme ve geme niteliklerine raslamtk.Bundan baka tabu olan bir eye dokunmakla, ona dokunann da tabuolduunu ve kimsenin onunla ilikiye girmediini grmtk.

Bu geme ya da daha iyi bir deyimle yer deitirme konusunda, biriMaorilerin yaamndan, dieri bir zorlama nevrozu eken bir kadnnyaamndan, iki rnek alarak bunlar burada karlatracam:

"Maorilerin bakan atee asla kendi azyla fleyemez; nk o kutsaldr,kutsalln fledii atee ve atein stndeki kabn iindeki ete geirir,buradan da o yemei yiyen kimsenin iine geer ve bylece yemei yiyenkimse bakann soluuyla alanarak kesinlikle lr.''(9)

Hastam, kocasnn satn alarak eve getirdii bir mutfak takmnn, evikendisine ekilmez bir duruma getirecei korkusuyla, kaldrlmasn istiyordu.nk bu eyin Hirschen sokandaki bir maazadan alndn renmiti. Bu

Hirschen szc, vaktiyle genliinde bekrken tand ve imdi uzak birkentte bulunan ve kendisi iin artk "olanaksz'', yani tabu olan bir dostununad olduu iin, Viyana'da satn alnan bu ey, imdi kadnn iliki kurmakistemedii dostu kadar tabu olmutur.

Zorlanma yasaklar da tabu yasaklar gibi yaamda en olaanst zveriler vesaknmalar oluturur; fakat bunlarn bazlar, baz edimlerde bulunma yoluylakaldrlabilir ve bu edimler de zorlayc bir nitelik kazanarak zorunlu olur. Buedimler tvbe, balanmay dileme, kendini hakl karma, temizlenme

trnden edimlerdir. Bu zorlayc edimlerin en yaygn olan suyla ykanmadr(ykama obsessionu). Tabu yasaklarnn bir blm de bu biimdekaldrlabilir, yani bu tabularn inenmesi byle bir trenle onarlabilir ve buite suyla gusl (boy abdesti) en ok yelenen yntemdir.

imdi tabu detleriyle zorlanma nevrozlarnn belirtileri arasnda en ak


25/132

karlkl noktalar zetleyelim: (1) Bu yasaklarn nedensizlii, (2) Bunlarniten gelme bir gereksinimle zorlanmalar, (3) Kolayca yer deitirmeleri veyasak olan eyden bulama tehlikesi tamalar, (4) Yasak olan eyden kantrenlerin ve buyruklarn nedenlii bakmndan her ikisinin benzerliinigrmekteyiz.

Bununla birlikte psikanaliz bize zorlanma nevrozunun gerek ruhsalmekanizmasn, gerekse klinik tarihini retmi bulunuyor. te tipik birdokunma korkusu olaynn tarihi: lk ocukluk andan bu yana olay konusuolan kii, kendi bedenine dokunmakla byk bir haz duyuyordu, bu hazznnesnesi kestirilebileceinden fazla duyarllamt. Fakat bu ok haz vericidokunma edimi, dardan gelen bir yasak buyruuyla atr..(10) Bu yasakbuyruu kabul edilir; nk iten gelen birtakm zorlu glerin (11) yardmngryordu; bu dtan gelen yasak, dokunma biiminde kendini gstermek

isteyen igdden daha zorlu olduunu kantlar. Byle olmakla birlikteocuun ilk ruhsal yuurumu yznden bu yasak teki igdy ortadankaldramamtr. Baarabildii tek ey, bu igdy (yani dokunma hazzn)bastrmak ve onu bilinaltna tkmak oldu. Hem yasak, hem igd birliktekaldlar. Birincisi kald; nk yalnzca bastrlm ama yok edilmemiti.kincisi de kald; nk eer kalmam olsayd, igd bilince frlayacak vedarya kacakt. Bylece zmlenmemi bir durum, ruhsal bir saplanmaoluur. Bundan sonra yasak ve igd arasndaki srekli savatan kanbirok sonucun kayna bu savatr.

Bu biimde duraanlaan ruhsal kuruluun balca ayrt edici nitelii, bubireyin nesneye, daha dorusu bu nesneyle ilgili edime kar ald ve (12) iftdeerli diyeceimiz tavrda grlr. Birey bu edimi (yani dokunma edimini)hep srdrmek ister, onda en yksek zevki tadar; fakat onu srdremez,hatta ondan nefret eder. Bu iki ak arasndaki kartlk kolay kolayzmlenemez; nk -nasl diyeyim- bunlarn ruh yaamnda yerlerikaramayacak denli ayrlmtr. Yasak tmyle bilin blmnde yerlemitir,oysa hl yaamakta olan dokunma zevki bilinaltnda kalmtr, kiininondan haberi yoktur. Eer bu psikolojik etmen olmasayd, ift duygular ne bukadar uzun sre yaayabilir ne de bundan sonraki patlak vermelere yolaard.

Olayn klinik tarihinde, ilk ocukluk anda yasan belirleyici bir etmenolarak grnne nem verdik; fakat nevrozun daha sonraki ilerleyiinde burol, bu yata gzken itme oynuyor. Unutma (amnesie) ile ilgili olan bu itmeolgusu yznden bilinli duruma gelen yasan nedenleri bilinemez. Onu zihni


26/132

olarak skp atmak iin yaplan btn giriimler, hcum noktasyakalanamad iin, baarszla mahkmdur. Yasak kendi gcn,zorlaycln bilinmeyen kartyla, yani gizli ve snmemi kalan zevkle,baka bir deyimle, bilinli bir sezgisi olmayan i gereksinimle olanbirlikteliine borludur. Yasan istein yerine geebilme ve yeniden yaratma

gc, bilinli olan zevkle uyutuunu ve bilinaltnn psikolojik etmenlerindenok da kolaylk gremediini anlatr. gdnn verdii haz, karlatengellerden kurtulmak iin srekli yer deitirir. Yasak edilenin yerinekonmu eyler ve edimler biiminde kendine vekiller arar. Ayn nedendentr yasak da onun peinden dolar, yasaklanm igdnn yenihedeflerine de yaylr. Geri itilmi libido her yeni admnda yeni bir iddetle,yasan kar koymasyla karlar. Bu iki kart gcn karlkl olarakbirbirini itmesi, boalma ve var olan gerginlii gevetme gereksiniminidourur. te zorlayc edimlerin nedenlerini burada bulmaktayz. Nevrozlarda,bir yandan pimanlk belirtisi, temizlenme ura ve buna benzerdavranlarda saylabilecek edimler; te yandan da igdye yasak edilenedimin yerine geecek edimler olan uzlatrc edimler aka grlmektedir.Bu zorlayc edimlerin igdye srekli yardm etmesi ve yasak edilen ilkedime gittike yaklamas, nevroz hastalklarnn bir yasasdr.

imdi tabunun i yzn, hastalarmzn zorlayc yasaklaryla aynym gibiele alarak inceleyelim. nceleyeceimiz birok tabu yasann ilk biimindenuzaklam, yer deitirmi ve bozulmu olduunu aka bilmemiz gerekir;bu nedenle en eski ve en nemli tabu yasaklarn ancak biraz aydnlatmaklayetinmek zorunda kalacaz. Yine, ilkellerle nevrozlular arasnda tamkarlkll ve birbirine noktas noktasna benzerlii olanaksz klacak kadarnemli farklar olduunu anmsamalyz.

Her eyden nce ilkeller arasndaki yasaklarn gerek kaynan, yani tabunungerek douunu aratrmann yararsz olduunu sylemeliyiz. Bizimvarsaymmza gre, bu kaynak onlarca "bilin d'' olduu iin tabular bizebu kayna bildiremez. Fakat nevrozlardaki yasa model olarak alp tabununtarihini u biimde kurabiliriz: Tabular tarihlerinin bir evresinde ilkelleredardan zorlanm ok eski yasaklardr, yani daha nceki bir kuan dahasonraki bir kuaa zorlad kurallardr. Bunlar, iddetle istenen edimlere karkonmu yasaklardr. Belki ataerkil ve toplumsal yetkenin koyduu geleneinbir sonucu olarak bu yasaklar kuaktan kuaa geerek srm ama sonrakikuaklara kalt olarak kalm ruhsal bir kendine zglk durumunda"biimlenmitir.'' Bu gibi "doutan dnceler'' var m yok mu, bunlarkendiliklerinden mi yoksa eitim yoluyla birleerek mi tabunun duraan birduruma geliini etkilemilerdir; bunu burada belirlemenin olana yoktur.


27/132

Bununla birlikte tabunun sreklilii bize bir ey retmektedir: Yerinegetirilmesi yasaklanm olan ilk istek, bu tabulara karn bu budunlar arasndayaamay srdrmektedir. yleyse bu insanlar tabu yasaklarna kar iftdeerli (ambivalent) bir tavr almaktadr: Bilindlarnda bu kurallardinlememekten baka bir ey istememekte ama ayn zamanda bunu

yapmaktan da korkmaktadrlar. Korkmaktadrlar; nk onu dinlememekistedikleri halde, korku hazdan daha gl gelmektedir. Fakat tpk nevrozdaolduu gibi bu istek, bireylere kurallara aykr olarak kalmaktadr.

En eski ve en nemli tabu yasaklar totemciliin iki yasasdr, yani totem olanhayvan ldrmemek, kadn cinsinden olan totemdalarla cinsel ilikidensaknmak.

yleyse bunlarn, insanln en eski ve en gl istekleri olduugrlmektedir. Totemciliin anlam ve kayna bizce gizli olarak kaldkabunu anlayamayz ve bu rneklerle varsaymmzn doruluunudeneyemeyiz. Fakat bu tabularda kullanlan anlatm ve bu tabularn bir aradaolumalar durumu, bireyler zerinde yaplan psikanaliz aratrmalarnnsonularn bilenlere, ocuktaki istek yaamnn merkez noktas ve nevrozlarnekirdei dediimiz eyi anmsatacaktr.(13)

Yukarda sylediimiz biimde snflandrlmaya allan dier btn tabu

trlerini bir tmcede zetlersek, hepsi birletirilmi olur: Tabunun temelibilin dnda gl bir eilimin istedii yasak bir edimdir.

Nedenini bilmemekle birlikte yasak olan edimi gerekletiren ve bylecetabuya kar gelen kimselerin de tabu olduunu bilmekteyiz. Fakat tabununyalnzca yasak olan edimi gerekletiren kiiye kar deil de, kuralddurumlarda bulunan kimselere, bu kurald durumlara ve kiisel olmayaneyaya kar da uygulanmasyla bunu nasl birletirmeli? Btn bu deiikkoullar, daima ayn kalan tehlikelilik nitelii nedir? Bu, insann ift deerli

isteklerini uyandran, yasa bozmaya kar insan itahlandran bir nedendenbaka bir ey olamaz.

Tabuyu ineyen kimsenin kendisi de tabu olmaktadr; nk bakalarn dabunu yapmaya itahlandrmak gibi tehlikeli bir kendine zgl vardr.Herkesi kendisine imrendirmektedir; herkese yasak olan eyi o niye yapsn?


28/132

Onun iin o gerekten bulacdr. Her rnek, bakalarn da yknmeyesrkleyecei iin onu yapann kendisinden saknmak gerekir.

Fakat bir kimse bir tabuyu inemeden de geici ya da srekli olarak tabu

olabilir. Bunun basit nedeni, bu gibi kimselerde bakalarna yasaklanm olanistekleri uyandracak ve onlarda ift deerli duygularn atmasna yolaacak bir kendine zglk olmasdr. Kurald konumlarn ve durumlarnounda bu kendine zglk vardr ve bunlar tehlikeli bir etki gc tarlar.Kral ya da bakan, evresindekileri kendisine imrendirir, belki herkes de kralolmak ister. ller, yeni domu ocuklar, kadnlar kendilerinisavunamayacak bir durumda olduklar iin cinsel olgunlua erimi bireylerin,yeni bir zevkin batan karmasyla itahlandklar bir srada bunlar kendizerlerine kkrtmalar olasl vardr. Onun iin bu gibi kimseler bu gibidurumlarda tabu olmaktadr. Onlarn uyandrabilecei isteklere kimsenin

kaplmamas gerekir.

imdi trl kiilerin manalarndaki glerin niin birbirini ortadan kaldraraketkisiz bir duruma getirdiini de anlam oluyoruz. Kraln tabusu, uyruklar iinok gldr; nk aralarnda ok byk toplumsal farklar vardr. Fakatrnein bir bakan, kral ile uyruklar arasnda zararsz bir arac olabilir. Tabudilinden normal psikoloji diline evrildiinde, bunun anlam udur: Kral ileilikiye girme halkta gl bir imrenme duygusu yarataca ve bundanekinmesi gerektii halde, konumuna o kadar imrenilmeyen ve elde ettii

konuma herkesin pekl eriebilecei yksek bir grevliyle ilikiye girmekmmkndr. Bakan krala kar bir kskanlk duymakla birlikte elde ettiietkiyi gz nnde tutmakla bu kskanl hafifletebilir. yleyse bylgteki isteklere yol aan kk farklar, son derece byk farklardan daha aztehlikelidir.

Baz tabu yasaklarnn inenmesinin, herkese ktlk getirecei korkusuylacezalandrlmas ya da toplumun btn bireyleri tarafndan kefareti denmesigereken toplumsal bir tehlike saylmasnn nedeni de bylece aydnlanm

oluyor. Eer bilinlenmemi isteklerin yerine gerek itepileri getirirsek,gerekten byle bir tehlike vardr. Bu tehlike, ok gemeden btn toplumunsonunda dalmasna neden olacak olan yknmeye yol amas olasldr.Eer bir yasak inendii zaman bu cezasz braklrsa, herkesin bu ktlileyene yknmek isteyecei ortadadr.


29/132

Bir tabu yasann gizli anlamnn nevroz olaylarnda olduu kadar zelnitelikte olmas olanaksz olmakla birlikte, dokunmann "dlire de toucher''dokunma korkusunda oynad role benzer bir rol tabu yasaklarnda dagrrsek amamalyz. Dokunmak, bir edinme ediminin bir kiiyi ya da eyikullanmaya kalkmann balangcdr.

Tabuda sakl bulunan bulama gcn, insan batan karma, yknmeyesrkleme zgl olarak yorumladk Bu yorum, tabunun bulaclnn hereyden nce eyaya da gemesiyle kendini gstermesi ve eyann da tabuluolmas durumuna uymuyor gibi gzkmektedir.

Tabuda grlen bulaclk, nevrozlarda grdmz gibi bilinlenmemiitepilerin arm kanallaryla baka eyler zerine kaydrlmas eiliminin

bir anlatmdr. Bylece gryoruz ki manann tehlikeli byl gc iki gerekyetiye, yani yasaklanm istekleri anmsama yeteneiyle yasa bu istekleruruna ineme gibi daha nemli olan bir eilime denk dmektedir.

Fakat ilkelin ruhsal yaamnda yasaklanm bir edimin ansnn uyanylabirlikte her zaman bu edimi gerekletirme eiliminin de uyandn kabuledersek, o zaman bu iki g tek g olarak yeniden birleiyor demektir. Budne gre, anlarla istekler yeniden birbirine kavumaktadr. Bir yasaakar gelen bir kimsenin bu davran, bakalarn da ayn ii ilemeye

gtrrse, tpk tabunun bir kiiden bir eye ve bu eyden baka bir eyegeii gibi yasaa boyunemezliin de bulama yoluyla getiini kabul etmekgerekir.

Eer bir tabunun inenmesi, elde bulunan bir eyden ya da bir zgrlktenvazgemek demek olan kefaret ya da tvbe yoluyla dzeltilebilirse, bir tabukuralna boyun emenin de gerekten istenilen bir eyden vazgemek demekolduunu gstermi oluruz. Bir zverinin savsaklann, baka yerde bakabir eyden zveride bulunma gidermektedir. Bundan karacamz sonu,

tabu trenleri ynnden tvbenin, temizlenme treninden daha eski olduuyolundadr.

imdi tabunun nevrozlularda grlen zorlayc yasaklarla karlatrlmasndanneler rendiimizi zetleyelim. Tabu (bir yetke tarafndan) dardanykletilen ve insann en zorlu isteklerine kar evrilmi olan ok ilkel bir


30/132

yasaktr. Onu inemek istei bilin dnda bir yerletirme yaar; tabuyaboyun een kimseler tabunun yasaklad eye kar ift deerli duygularduyarlar. Tabuda grlen byl g, insan batan karma zglnednebilir; bulac bir hastalk gibidir; nk ortadaki rnek daimabulacdr ve nk yasaklanan istek bilin dnda baka bir eyin zerine

kaydrlabilir. Bir tabunun inenmesinin kefaret yoluyla temizlenmesi, tabuyaboyunemenin temelinde bir vazgeme bulunduunu gsterir.

3

imdi tabuyu zorlanma nevrozuyla karlatrmaktan ne elde ettiimizi ve bukarlatrmaya dayandrlan yorumun deerini aratralm. Baka bir yolunveremeyecei yarar vermedike ve tabuyu bize anlatacak baka aralardandaha iyi anlatmadka, hi kuku yoktur ki, yaptmz yorumun hibir deeriolamaz. Geri buraya kadar sylediklerimizle bu yorumun yararn gstermiolduumuzu savlayabiliriz; fakat bunu tabu yasaklarnn ve detlerinin daha

incelikleriyle aklamasn uygulama yoluyla glendirmeye almalyz.

imdi bambaka bir yntem kullanabiliriz. Aratrmamz, nevrozlardan alaraktabuya uyguladmz varsaymlarn ya da vardmz sonularn ne dereceyekadar tabu olaylarnda dorudan doruya kantlanabileceini belirtecekbiime sokabiliriz. Fakat nce aradmz eyin ne olduunu belirtmeliyiz.

Tabunun balangc hakkndaki varsaym, yani tabunun vaktiyle dardanykletilmi ilkel bir yasaktan kt varsaym kukusuz kantlanamaz. Onuniin nevrozlarda grdmz tabunun psikolojik koullarn daha okaydnlatmaya alacaz. Nevrozlardaki bu psikolojik etmenleri naslreniyoruz? Bunu, belirtilerin ve zellikle zorlayc edimlerin, savunmatepkilerinin ve peini brakmayan buyruklarn psikanaliz ynndenincelenmesiyle reniyoruz. Bu mekanizmalar ift deerli itepilerden ya daeilimlerden gelmi olduklarn kantlayacak her nitelii gstermektedir;bunlarda ya istekle kartn ayn zamanda gryoruz ya da ataneilimlerden birinin tekini yenerek stn geldiini grrz. yleyse tabukurallarnda da bu ift deerliliin, yani kart eilimlerin egemen olduunu


31/132

gsterebilirsek ya da tabu mekanizmalarnda nevroz belirtilerinde olduu gibiher iki eilime birden yol veren baz mekanizmalar bulacak olursak, o zamantabuyla zorlama nevrozlar arasndaki psikolojik karlatrmada en nemliolan noktay yakalam oluruz.

Tabu yasaklarnn balca ikisinin, totemcilikle ilgili olmasndan trincelememize giremeyeceine az nce deinmitik. Tabu kurallarnn dierbir ksm da sonradan kma olduu iin bizim iimize yaramazlar. nkilkeller arasnda tabu, bizim toplumumuzda yasa koyucularn koyduuyasalara benzer. Ve rnein, bakanlarn ve rahiplerin kendi mallarn ya daayrcalklarn gvenceye almak iin koyduklar tabularda olduu gibi,toplumsal eilimleri kabul ettirmeye yararlar. Yine bununla birlikte geriye,inceleyebileceimiz birok yasa kalyor. Bunlar arasnda (a) dmanlara, (b)bakanlara ve (c) llere uygulanan tabular ele alacam. Aratrmamzn

gereleri J.G. Frazer'in byk yapt olan The Golden Bough ("Altn Dal") adlkitaptan alnmtr (14).

(A) Dmanlara kar

Vahi ve yar vahi budunlarn dmanlarna kar acmaszca ve sonsuzderecede kyclk yaptklarn sandmz iin, bunlar arasnda bir adamnldrlmesinin bile tabu detleriyle ilgili birtakm kurallara bal olduunurenmek bizi artr. Bu kurallar kolayca drt bee ayrabiliriz: (1)ldrlen dmanla uzlamay, (2) yasaklar, (3) ldrdkten sonra ldreninbalanmay dileme ve temizlenme etkinliklerini ve (4) baz ayinleryaplmasn buyuran kurallar. Bu tabu detlerinin hangileri bu budunlararasnda yaygndr, hangileri deildir? Bu budunlar zerine bilgilerimizineksiklii yznden bunu kesin olarak bilememekteyiz: Fakat bizim bu olaylaraolan ilgimiz bakmndan dnrsek, bu sorun bizim iin o kadar nemli birsorun deildir. Kald ki biz tek zelliklerle deil, olduka yaylm olandetlerle ilgiliyiz.


32/132

Timor Adas'nda savalar dmanlarn yenip bunlarn koparlm kafalarylageri dndkleri zaman, birtakm uzlama trenleri yaplr; bu det, byle birseferin nderi olan adam stelik birtakm ar yasaklara bal klmasbakmndan zellikle nemlidir. "Yenenler utku kazanm olarak geridndkleri zaman dmanlarn ruhunu bartrmak iin kurbanlar verilir; bu

yaplmazsa savatan dnenlerin yanna yaklaanlara kesinlikle bir zarar gelir.Bu ayinde dans edilir, ark sylenir, bu arklarda ldrlen dman iin yastutulur ve ondan af dilenir: "Kzma; nk senin ban burada bizimlebirliktedir; oysa biz daha anssz olsaydk, imdi bizim bamz senin kyndesergilenecekti. Bu kurban seni yattrmak iin veriyoruz. Niin bize dmanoldun? Dost kalsaydk daha iyi olmaz myd? O zaman senin kann akmaz,ban kesilmezdi" denir. (15)

Buna benzer detler Keleb Adas'nda Palular arasnda grlr; Gallalar kendi

kylerine dnmeden nce l dmanlarnn ruhu iin kurban verir. (16)

Dier baz budunlar da ldrdkleri eski dmanlarndan dostlar, gzetenlerve koruyucular kazanmann yolunu bulmutur. Bu da kesilmi balara karefkatli davranmaktan ibarettir. Borneo'nun birok ilkel boyu bunuyapmaktadr. Sarawak'ta Dayaklar seferden dnte yurtlarna getirdikleribalara aylarca en byk sayg ve efkati gsterir, onlara dillerinin en sevimliadlaryla seslenirler. Yemeklerinin en iyi paralarn, en sevilen yemeklerini,sigaralarn onlarn azna koyarlar. Eski dostlarndan yz evirerek sevgisini

yeni dostlarna vermeleri iin l dmanlara srekli yalvarlr; nk onlarartk kendilerinden olmutur. Bize korkun bile gelse, buna kastl bir alaykartn sanmak byk bir yanl olur. (17)

Kuzey Amerika'nn birok vahi boyunun arasnda yaayanlar, bunlarndmanlarn ldrdkten ve derilerini yzdkten sonra tuttuklar yasa apkalmtr. Bir Choctaw bir dman ldrnce bir ay yasa girer, bir ay kendinibelli bal birtakm yasaklar altna koyar. Dakota yerlileri de bunun gibi yastutarlar J. O. Dorsay adl bir yetkeye gre, Osaga kzlderilileri kendi lleri

iin yas tuttuktan sonra, dmanlar iin de sanki dostlarym gibi yas tutar.(18)

Dmanlara uygulanan dier tabu detlerine gemeden nce, yerinde biritiraza kar durumumuzu belirtmeliyiz. Bu uzlatrma kurallarnda nedenlerinok yaln olduunu ve ift deerli duygularla hibir ilgisi olmadn bize


33/132

gstermek iin gerek Frazer gerekse dier yetkeler ne srlebilir. Bazlardiyebilirler ki: bu budunlar ldrdkleri kimselerin ruhuna inandklar iinbunun etkisi altnda korkuyorlar. Bu korku klasik ilkada da vard; bykngiliz dram yazar onu Macbeth'in ve nc Richard'n "hallucination"larylasahneye getirmitir. Gerek btn uzlatrma detleri, gerekse daha sonra ele

alacamz birok yasak ve balanma dilei byle bir inantan mantksalolarak karlabilir; stelik drdnc bee giren ayinler de byle bir yorumiin kant olarak gsterilebilir. nk bunlar ancak ve ancak ldrenlerinpeinden ayrlmayan llerin ruhlarn srp karmakla aklayabiliyoruz.(19) Bundan baka, vahilerin kendileri de ldrdkleri dmanlarn ruhundankorktuklarn aka bildiriyor ve bu tabu detlerinin kkn de kendileri bukorkuda buluyorlar.

Bu kar k kukusuz yerindedir, eer doru olsayd baka bir aklama

bulmak iin uramaktan sevinerek vazgeerdik. Bu kar knincelenmesini sonraya brakyoruz; imdilik onu, tabu konusunda daha nceyaptmz incelemeden edindiimiz yorumla karlatryoruz. Btn bu tabukurallarndan vardmz sonu, dmanlara kar alnan tavrlarda yalnzcadmanca itepilerin deil, baka itepilerin de anlatlmakta olduudur.Bunlarda dmana kar pimanln, saygnn ve ldrmenin dourduuvicdan azabnn tepkilerini grmekteyiz. Demek ki, inenmesi kesinliklecezayla karlanan "ldrmeyeceksin!" buyruu insanlara Tanr elinden yasagelmeden nce bile bu ilkeller arasnda varm.

imdi tabu kurallarnn geri kalanlarna dnelim. Dman ldrenlereykletilen yasaklar ok eitli ve ok ciddidir. Timor Adas'nda (yukardasylenen uzlatrma detleriyle karlatrnz) seferin nderi kendi evinednemez. Kendisine zel bir kulbe yaplr. Burada eit eit temizlenmekurallarna uyarak iki ay kalr. Bu iki ay iinde karsnn yzn gremez,kendi kendine yiyemez, yemeini azna bakas koyar. (20)

Baz Dayak boylar arasnda, baarl gemi bir seferden dnen savalar

gnlerce karantina altnda kalmak ve belirli yiyeceklerden kanmakzorundadr. Bunlar demire dokunamaz, karlarndan ayr kalmalar gerekir.Yeni Gine yaknlarndaki Logea Adas'nda bir dman ldren ya da bunda eliolanlar kendilerini bir hafta evlerine kapatr; karlaryla ve dostlaryla ilikidensaknr, yiyeceklerine elleriyle dokunmazlar. Kendileri iin zel kaplarda ayrpien sebze yemeklerinden baka bir ey yemezler. Bu sonuncu nleminnedeni olarak bunlarn ldrdkleri dmann kann koklamazlarsa hastalanpleceklerini ileri srerler. Yeni Gine'de Taoripi ya da Motumotu boylar


34/132

arasnda insan ldren bir savann karsna yanamamas ve yemeineparmaklaryla dokunmamas gerekir. Ona baka bir kiinin zel olarak yaplanyemekleri yedirmesi gerekir. Yeni ay douncaya kadar bu byle srer.

Burada, utku kazanan savalar hakknda Frazer'in dedii btn tabuolaylarn saymaktan ekinirim, yalnzca tabunun zelliini gze arptran yada tabu yasaklarn temizlenme ve ayinle bal olarak gsteren olaylar elealyorum.

Alman Yeni Ginesi'nde Monumbolar arasnda dvte dman ldren adam"kirli" olur ve bu deyim, det gren ya da lohusa olan kadna da verilen adnayndr. Bu adamn uzunca zaman erkeklerin toplanma odasndan kmasnaizin verilmez. Bu sre iinde kyn erkekleri onun evresinde toplanr,

arklar ve danslarla utkusunu kutlarlar. Bu adam hibir eye, hatta karsnave ocuklarna bile dokunamaz, eer dokunursa vcutlarnda yaralar vebanlar kar. Bu adam ancak ykanma, vb. trenlerle temizlenebilir.

Kuzey Amerika'da Natchezler arasnda ilk kelleyi kesip getiren delikanlsavalar, alt ay birtakm eylerden vazgemek zorundadr. Karlarylabirlikte yatmalarna ya da yemek yemelerine izin verilmez; besin olarak ancakbalk ve msr yiyebilirler. Bir Choctaw bir dman ldrp kellesini kestiizaman bir ay srecek bir yasa balar; bu srada san taramas yasaktr. Ba

kand zaman eliyle kayamaz, ban kamak iin ancak kk bir denekkullanabilir.

Pimal bir kzlderili bir Apache kzlderilisini ldrd zaman enikonu birtemizlenme ve balanmay dileme trenine uymak zorundadr. On altgnlk bir oru dneminde yemee ya da tuza dokunmas, atee bakmas,konumas yasaktr. Ormanda tek bana yaar, orada kendisini yalnzca biryal kadn bekler, kendisine biraz yiyecek verir. ou kez en yakn deredeykanr ve yas belirtisi olarak banda bir balk paras tar. On nc gn

genel bir ayin yaplr ve bu ayinde hem kendisi, hem silahlar temizlenir. Pimakzlderilileri insan ldrme tabusunu dmanlarndan daha ciddiye aldklariin balanmay dileme ve temizlenme iini seferin sonuna brakmazlar, buyzden ahlk bakmndan drstlkleri (ya da isterseniz sofuluklar yzndendiyelim), savataki kahramanlklar ok zarar grr. Son derece cesurolmalarna karn bunlar, Apachelara kar yaplan savalarda beyazlarn iineyaramaz badaklar olduklarn gstermilerdir.


35/132

Dman ldrdkten sonra yaplan bu balanmay dileme ve temizlenmetrenlerinin ayrntlar ve trleri daha titiz bir aratrma bakmndan dikkatedeerdir; fakat bunlar burada daha fazla saymay gereksiz gryorum. nk

bize yeni bir gr vermezler. unu da ekleyeyim ki, profesyonel cellatlarnzamanmza kadar gelen bir ynteme gre geici ya da srekli olaraktoplumdan yaltlmalarnda bu detin izlerini buluruz. Ortaa toplumundakimalikane sahiplerinin (feodal beylerin) durumu, ilkellerin tabusu zerine bizegzel fikir verebilir. (21)

Bu uzlatrma, saknma, balanmay dileme ve temizlenme kurallarhakknda yazarlarn yapt aklamalar iki ilkeyi, yani lnn tabusunun,kendisiyle ilikiye giren her eyi iine almas ilkesiyle ldrlm adamnruhundan korkma ilkesini birletiriyor. Bu iki ilke bu treni ne oranda birlikteaklayabiliyor, eit deerli mi, yoksa biri birinci derecede, dieri ikinciderecede mi saylyor? Bunlar hibir yerde gsterilmemitir, belirlenmesi dekolay bir i deildir. Bunlara kar, btn bu detleri ilkellerin dmanlarnakar gsterdikleri ift deerli duygudan karma yoluyla biz aklamamzn birbirlie ulatn belirtmek isteriz.

(B) Hkmdar Tabusu

lkellerin bakanlarna, krallarna ve rahiplerine kar olan davranlarbirbirine kart olmaktan ok, birbirini tamamlayan iki ilke tarafndan ynetilir.Hem onlar korurlar, hem de onlardan korunurlar. (22)

Bu hedeflerin ikisi de saysz tabu kuralyla elde edilir. Bakanlardan niinkorunmak gerektiini biliyoruz; bakanlar tehlikeli ve gizemli sihir gcnesahiptir. Bu g, elektrik yk gibi dokunmayla geer ve buna benzer birykle korunmayan bir kimsenin lmne ya da yok olmasna neden olur.yleyse bu tehlikeyi kutsallkla (ister dorudan doruya, ister dolayl yoldan


36/132

olsun) ilikilendirmekten saknmak gerekir. Saknlmad zaman hi olmazsabunun korkun sonularn kaldrmak iin bir ayin yaplmaldr. rnein DouAfrika'da Nubalar, rahip-kraln evine girenin leceine inanr; fakat girerkensol omuzlarn soyarak kraln elini oraya dedirirlerse bu tehlikedenkurtulduklarna inanrlar. Burada kraln dokunmasnn, kralla ilikiden doan

tehlikelere kar iyiletirici ve koruyucu bir araca dnmesi gibi dikkatedeer bir olay gryoruz. Fakat bu olaslk, krala dokunma tehlikesinden farklolarak, kraln bir yerine bilerek dokunmann iyiletirici gc sorunu, yani kralakar edilgenlikle etkenlik arasndaki kartlk sorunudur.

Hkmdara dokunmann iyiletirici gcne rnek bulmak iin vahiler arasnakadar gitmeye gerek yok. Olduka yakn zamanlara dein ngiliz krallar bugle sraca hastalarn iyiletirirdi ve bundan dolay bu gce "King's Evil''( kraln ktl) denirdi. Gerek Kralie Elisabeth gerekse ondan sonra

gelenler bu hkmdarlk ayrcaln brakmamlardr. Sylendiine gre,Birinci Charles 1633'te bir defada yz hastay iyiletirmiti. Byk ngilizdevriminden sonra olu kinci Charles zamannda kraln sraca iyiletirmesi enyksek derecesine kmt. Sylendiine gre, bu kral hkmdarlnda yzbin sracalya dokunmutur. Bu yntemle iyiletirilmek isteyenler o kadarokmu ki, bir keresinde alt yedi hasta, iyileeyim derken, kalabalk arasndaezilerek lm. Stuartlarn dmesinden sonra ngiliz tahtna geen pheciOrange soyundan nc William bu byy yapmak istemedi; bir defahastalara dokunmaya raz edildii zaman dokunurken u szleri sylemi:"Tanr size iyilik ve akl versin.'' (23)

Aadaki olay, bilmeyerek bile olsa, krala ya da onunla ilgili bir eyedokunmann dourduu korkun etkiyi gsterir. Yeni Zelanda'da yksekkonumlu ve ok kutsal saylan bir kral, naslsa, yemeinin artklarn bir yolunkysnda brakm. Yoldan geen gen ve salkl bir kle bu artklar grerekyemee balam; fakat daha bitirmeye vakit kalmadan korkun bir tayfkendisine bakann yemeini yemekte olduunu bildirmi. Adamcaz glve cesur bir sava olduu halde, bunu iitir iitmez yere ylm ve korkunrpntlar iinde kvranmaya balam ve ertesi gn gnein batmasnadoru bu yzden lm (24). Maorili bir kadn bir meyvay yedikten sonraonun tabulu bir yerden geldiini renmi. Bu davranyla bakann ruhunurahatsz etmi olduundan arplacan dnerek alamaya balam. Buolay leden sonra olmutu. Ertesi gn saat on ikide kadn lmt (25).Maori bakannn akma bir keresinde birok insann yaamna mal olmutu.Bakan akma yitirmi, onu bulanlar da ubuklarn yakmak iinkullanmlard. Fakat akman kimin olduunu renince hepsi de korkudanlm (26).


37/132

Bakan ve rahip gibi tehlikeli kiileri, bakalaryla iliki kurmasn nleyecekduvarlarla evirerek ayrma gereksiniminin duyulmas alacak bir eydeildir. Aslnda tabu kurallarndan kan bu engellerin, bugn saray treni

biiminde hl yaamakta olduunu gryoruz.

Fakat bakanlara kar konan bu tabunun byk bir ksmnn kkeni, onlardankorunma gereksinimine dayandrlamaz. Ayrcalkl kimselere kar alnanbaka bir tavr da, bu kimseleri kar karya bulunduklar tehlikelere karkoruma gereksinimidir.Bu durumda, tabunun olumasnda ve dolaysylasaray etiketinin kkeninde bunun da ayr bir pay vardr.

Kral herhangi olas bir tehlikeden koruma zorunluluu, krallarn uyruklarnnmutluluk ve ykmlar ynnden sahip olduu byk nemden doar. Dahazel bir deyimle, hkmdar dnyann gidiini dzenleyen bir kiidir; yalnzcatopran meyvalarn byten yamur ya da gne iin deil, kylarnagemileri getiren rzgrdan ya da ayaklarnn bast topraktan tr bileulusu ona kran doludur (27). Bu ilkel krallar, tanrlar kadar byk bir gcve mutluluk verme yeteneini tar; kukusuz, uygarln daha sonrakievrelerinde ancak en kle ruhlu uluslar, hkmdarlarna bunlara benzernitelikler verme derecesinde ikiyzllk gstermitir.

Bu kadar yetkin bir gce sahip olan kiilerin, kendilerini tehdit edentehlikelerden korunmak iin bu kadar ok zene gereksinimi olmas apak birkartlk gibi grnr; fakat ilkellerin krallara kar davranlarnda ortayakan tek kartlk yalnzca bu deildir. Bu insanlar krallarn kendi ellerindeolan gleri iyi kullanp kullanmadklarn denetlemeyi zorunlu sayar; onlarniyi niyetlerinden ve vicdanlarndan asla emin deildirler.

Krallar iin olan bu tabu kurallarnn kaynanda bir gvensizlik vardr. Frazer

yle der (28) "lk krallklar, halkn yalnzca hkmdar iin yaadn kabuleden bir ynetim biimi deildi. Aksine, onlarda hkmdar yalnzca uyruklariindir; onun yaam, ancak doann gidiini halkn karlarna uygun olarakynettike, konumunun gerektirdii grevleri yaptka deerlidir. Bunuyapmaktan aciz oldu mu, ona kar o zamana kadar gstermekte olduklarzen, ballk, dinsel sayg kesilir, nefret ve aalamaya dnr, kral utanverici bir biimde yerinden kovulur; cann kurtararak kaabilirse kretsin. Birgn tanr diye tapnlan adam, ertesi gn bir sulu gibi ldrlebilir. Fakat


38/132

halkn bu deien tavrnda bir kapris ya da tutarszlk yoktur. Aksine,davranlar tmyle tutarldr. Eer krallar onlarn tanrs ise, onlarnkoruyucusu da olmaldr. Oysa onlar korumazsa, yerini bunu yapacak birinebrakmas gerekir. Fakat onlarn gereksinimlerini karlad srece ona kargsterdikleri zenin sonu yoktur. Bu trden bir kral, birok yasa ve trenle

rl tren etiketlerinden kurulu bir itin iinde yaar. Bunun amac onagrkem salamak anlamna deil, doann uyumunu bozma yoluyla kendisini,halkn ve btn dnyay genel bir knt iine drebilecek birdavrannn nne geme anlamna gelir. Bu tren onun rahatlnartrmaktan ok, her davrannn nne bir olta koyarak onun devinimlerinikstlar ve hatta korunmas halkn amac olan yaamn kendisine bir yk veac kayna durumuna getirir."

Tabu treniyle kutsal bir bakan zincir altna almann ve alkoymann en gz

kamatran rneklerine, ilk yzyllarda olduu gibi, Japon Mikadosu'nungnlk yaamndaki detlerde varlmtr. ki yzyl nceyle ilgili birbetimleme (29) bunu yle anlatyor: "Mikado ayaklaryla yere basmaygrkem ve kutsallna zarar verecek bir ey sayar; bu yzden bir yere gitmekistedii zaman, oraya ancak adamlarn omuzunda tanabilir. Kutsal bedeniniak havaya gstermesinden ac duyarlar, gne onun ba zerindeparlayacak kadar deerli saylmaz. Bedeninin btn paralarna o kadarkutsallk yklenmitir ki, san, sakaln ve trnaklarn bile kesemez. Bununlabirlikte ok pis olmamas iin de, geceleyin uyurken onu temizleyebilirler;nk byle zamanda bedeninden alnan eylerin ondan alnm olduunuve byle bir hrszln onun grkem ve kutsalln bozmayacan sylerler.Eski zamanlarda, her sabah banda imparatorluk tac bulunduu haldetahtnn zerine oturmas gerekirdi; fakat taht zerinde ellerini, ayaklarn,ban ya da gzlerini ve bedeninin hibir parasn kmldatmakszn put gibioturmak zorundayd; nk bu biimde imparatorluu iinde dirlik ve barsalayabileceine inanlr. Tanr gstermesin, eer bir yana dnse ya daimparatorluunun herhangi bir ksmna biraz olsun baksa sava, alk, yangnya da ok uursuz bir eyin lkeyi harap etmek zere olduunu anlarlard.''

Barbar krallarn bal olduklar tabularn bazlar, katillerin bal tutulduukaytlar anmsatr. Dou Amerika'da Aa Gine'de Padron Burnu'nda ShakPoint'te Kukulu ad verilen rahip-kral bir ormanda yalnz bana yaar. Kadnadokunmas ya da evinde oturmas yasaktr, hatta sandalyesinden kalkamazbile; bu sandalyenin stnde, oturur durumda uyumak zorundadr. Eeryatacak olursa rzgr kesilir, gemiler denizde hareket edemez. Onun grevifrtnalar buyruu altna almak ve genellikle havann tam ve salkl olmasnsalamaktr (30). Bastian yle der: "Bir kral ne kadar gl olursa o kadar


39/132

ok tabuya boyunemelidir. Tahtnn aday da ocukluundan balayarak ayntabularla baldr; daha byrken bile onun evresinde tabular birikmeyebalar ve tahta kmasyla birlikte bu tabularn altnda adeta boulur".

Hkmdarla rahibin konumlarna yapk olan bu tabular hakkndaki rneklerioaltmaya ne yerimiz, ne amacmz uygundur. Yalnzca, devinme ve yemekyeme zgrl zerine konan snrlamalarn bunlar arasnda balca roloynadn ekleyelim. Fakat uygar uluslardan ve ok daha yksek bir ekindzeyinden alnan tabu trenine ilgili iki rnek, bu ayrcalkl kiilerleortakln eski detleri ne dereceye kadar korumaya altn bize gsterir.

Roma'da Juppiter'in byk rahibi Flaman Diabis alacak kadar ok tabukuralna balyd. Ata binemez; bakamaz; silahl bir adama bakamaz;

krlmam bir yzk takamaz; giysilerinde bir dm yapamaz; budayununa ya da hamura dokunamaz; keinin, kpein, i etin, bakla vesarman adn anamaz; salarn ancak zgr bir adam , o da yalnzca bronzbir bakla kesebilir, sa ve trnak paralar tekin bir aacn altna gmlr;lye dokunamaz, dar ancak ba ak kabilirdi ve bunun gibi daha birokyasak altndayd. Kars Flaminica'nn da ayr yasaklar vard: Bazmerdivenlerde basamaktan yukar kamaz ve baz bayramlarda salarntarayamazd; ayakkablarnn derisi doal bir lmle len hayvan derisindenolamaz, ancak ldrlm ya da kurban edilmi hayvann derisindenolabilirdi; gk grltsn iittii zaman bir kefaret kurban kesinceye kadar

kirli olurdu (31).

rlanda'nn eski krallar bir sr garip kurallar altndayd, bunlaraboyunemenin yurda mutluluk getirdii, ememenin ise ktln hertrlsne neden olduu sanlrd. Bu tabulara ilikin bilgiler, en eski yazmalar1390 ile 1418 arasnda bulunan Book of Knights adl bir kitaptadr. Buyasaklar ok ayrntldr ve ayr yer ve zamanlarda baz etkinlikleri ierir.rnein kral haftann belirli bir gnnde baz kentlerde duramaz, u ya da busaatte unun ya da bunun stnden geemez, belirli bir ovada tam dokuz gn

adr kuramaz, vb. (32).

Birok vahi budun arasnda rahip-krallarn zerine konan tabu kurallarnniddeti zellikle bizim grmze gre ok nemli olan tarihsel sonularyaratmtr. Rahip-kral olma onuru bu yzden istenilmeyen bir ey olmutur;bu yere geme sras kendisinde olan birok kimse bundan kamak iin her


40/132

trl yola bavururdu. rnein Kombodscha'da ate ve su kralnn yerinegeecek olan bu oruna getirmek iin zorlamak gerekirdi. PasifikOkyanusu'nda bir mercan adas olan Niue ve Savage Adas'nda krallk ortadankalkmt; nk bu sorumluluk gerektiren ve tehlikeli grevi stne almayaistekli kimse kmamt. Bat Afrika'nn baz yerlerinde kraln lmnden

sonra yerine geecek adam kararlatrmak iin bir kurultay toplanr. zerindekarar klnan adam derhal yakalanr, balanr ve taht kabul edeceini ilanedinceye kadar feti evine kapatlr. Bazen tasarlanan ardl bu onurdankamann yolunu ve aresini bulur; hatta bir bakann zorla tahta oturtulmatehlikesine kar kendini savunmak iin geceli gndzl silahl dolataktarlmaktadr (33). Sierra Leone zencileri arasnda krallk onurunu kabulekar o kadar byk bir diren vardr ki birok boy, krallarn yabanclararasndan semek zorunda kalr.

Frazer bu durumlarn nedenini, tarihin gelimesinde ilk rahip-kralln birruhani, bir de cismani gce ayrlmasnda bulur. Kutsallklarnn yk altndaezilen krallar, gleri gerek eya zerinde etkili olamayacak durumageldiinden, bu ii aa ama krallk grkeminin onurlarndan vazgemeyeistekli kiilere brakmaktadrlar. te cismani hkmdarlk bu biimde ortayakmakta, artk uygulamada bir nemi kalmayan ruhani hkmdarlk ise eskitabu krallara kalmaktadr. Bu varsaymn ne dereceye kadar salam olduunueski Japonya'nn tarihi bize pek iyi gstermektedir.

lkel insanlarla hkmdarlar arasndaki ilikilere ilikin olarak aktardmz bubilgilerden psikanalitik anlaya ilerlememizin zor olmayacan umabiliriz. Builikiler son derece karktr ve kartlklarla doludur. Hkmdarlara bykayrcalklar verilmekte, fakat baka alanlarda onlarn karsna bu ayrcalklarhie indirecek tabu yasaklar kmaktadr. Bu insanlar ayrcalkl kiilerdir,tabularn dnda her istediklerini yapabilirler. Fakat bu zgrle karlkherkese zarar olmayan baka tabularn basks altndadrlar. Bylece buradailk kartlk, hatta tutarszlkla karlayoruz: Bir yanda snrsz bir zgrlk,dier yanda snrsz bir bask ayn insana uygulanmaktadr. Kendilerine okyksek byl gler verilmekte, onun iin onlarla ya da onlarla ilgili eylerleilikiden korkulmaktadr; oysa dier yandan bu ilikilerden en yararl sonularbeklenmektedir. Bu da ikinci ve ak bir tutarszlk olarak grnmektedir;ancak bunun yalnzca bir grn olduunu anlam bulunmaktayz. Kralnkendisinin iyi niyetle kurduu iliki koruyucu ve ifa vericidir; ancak sradanbir adam krala ya da onunla ilgili eyaya dokunduu zaman bu iliki tehlikeliolmaktadr, bunun da nedeni, bu dokunmann saldrganlk eilimlerinianmsatmas olasldr. Bunun kadar kolay zlmeyen dier bir tutarszlk,hkmdarda doast byk bir g varsayld halde, bu gc yetmezmi


41/132

gibi kendisini tehdit eden tehlikelere kar onu korumaya almalardr. Krallauyruklar arasndaki ilikide karlalan dier bir glk, hkmdarn bubyk gcn, kendi kendini korumak iin kullanacandan emin olmadklargibi uyruklarnn karlarn koruma yolunda kullanacana dagvenememelerinden kmaktadr. Onun iin hkmdara gvenilmemekte,

onun gz hapsine ve denetim altna alnmas gerekmektedir. Kraln yaamnnbal olduu tabu etiketi hem kraln zerinde bir vesayet kurmaya, hem onutehlikelerden korumaya, hem de onun uyruklarna getirecei tehlikedenuyruklarn korumaya yarar.

lkel insanlarn hkmdarlaryla olan bu karlkl ve kartlk ieren ilikisibizce yle aklanabilir: Hkmdarlara kar bulunulan davranta, gerek boinanlar, gerekse baka nedenlerle birbirinden farkl eilimler kendinigstermekte ve bunlarn her biri dierinden bamsz olarak en ar biimine

kadar gitmektedir. Bunun sonucunda, sorun yalnzca bir din sorunu ya dayalnzca bir "ballk'' sorunu olarak kald srece ortaya yle tutarszlklarkmaktadr ki bunlar iine sindirmekte ilkel insan uygar insandan hi dedaha ileri gitmi olmamaktadr.

Bu aklama buraya kadar gzel; fakat psikanalitik teknik sorunun dahaderinlerine girmemizi ve birbirinden ayr eilimlerin ierii hakknda bir eyeklememizi mmkn klyor. Anlan rnekleri, nevroz belirtileri varsayar vepsikanalize uygularsak, tabu treninin dibinde bulduumuz korkulu

zntlerin iddeti derhal gzmze arpacaktr.

Bu kadar ar bir efkat, nevrozlarda ve zellikle karlatrma iin elealdmz zorlanma nevrozlarnda ok yaygn olarak grlr. Bu efkatinkaynan imdi tmyle anlamaktayz. Egemen olan sevgi duygularnnyannda, ona kart ama bilin d olan bir nefret duygusu da vardr. Yani bu,tipik bir ift deerli duygunun oluturduu bir eydir. Bu nefret duygusu,efkat duygusunun stn gelmesiyle bastrlmakta ve znt biimindeanlatlmaktadr; byle olmasayd, kart duygu bilin d bir durumda baskda

tutmaktan ibaret olan grevini yapamayacandan, zorlayc bir grnkazanmaktadr. Her psikanalist son derece acl ve tutkulu olan bu efkatduygusunun (rnein anneyle ocuk arasnda ya da birbirini seven evli iftlerarasnda olduu gibi) en umulmaz durumlarda bile hep abartl bir zntyedntn bilir. Ayrcalkl kiilerle olan ilikilerde de, duygularn bu kartiftelii gr sayesinde, halkn onlara verdii btn konumlara, btntanrlatrmalara karn bilin dnda youn bir nefret eilimini yaamaktaolduu grlr, yani kart duygululuk durumu ayn derecede burada da


42/132

geerlidir. Kral baskda tutan tabularn kayna olan gvensizlik duygusu,ayn bilinsiz nefretin dier bir grnmdr. Gerekten de bu atmannyaratt sonular farkl uluslarda o kadar eitlidir ki, bu nefretin varln bizekolayca bulduracak rnekleri bol bol elde edebiliyoruz.

Frazer'den (34), Sierra Leone'nin vahi Timmolarnn, setikleri kral ta giymegnnn gecesi dvme hakkna sahip olduunu reniyoruz. Ve bu anayasalhaklarn o kadar eksiksiz biimde yerine getirmektedirler ki, zavall hkmdarou kez tahta getikten sonra uzun sre yaayamamaktadr. Bu yzdenlkenin ileri gelenleri, kin besledikleri kimselerin seilmesini bir yasa halinegetirmitir. Byle olduu halde, bu kadar ak durumlarda bile, kin duygusuaa vurulmaz, sanki bir trenmi gibi gsterilir.

lkel insanlarn hkmdarlarna kar aldklar tavrda grdmz baka birzellik, ruh hastalklarnda her zaman grlen ve "itisafi mni" adnverdiimiz rahatszla dnen baka bir mekanizmada grlmektedir. Burahatszla yakalananlar hep belirli bir kiinin nemini son derecedebytrler. Hasta, bana gelen her ykmn sorumluluunu kolayca onayklemek iin, o kiinin gcn eriilmeyecek derecelere ykseltir. Gerektevahilerin de hkmdarlarna yamura, gnee, rzgrlara egemen olmagcn ykledikten sonra, iyi bir av ya da olgun bir rn bekledikleri haldedoann kendilerini aldattn grnce hkmdar tahtndan indirerek ya daldrerek hnlarn aldklar zaman yaptklar, bundan farkl bir ey deildir.

Paronayallarn "itisafi mni"lerinde kurduklar kiinin prototipinin, ocuk-babailikisinde bulunduu grlmtr. Oulun imgesinde babada hep byle kesinbir g olduu varsaylr. Babaya kar beslenen gvensizlik, yine ona kargsterilen yksek bir saygyla sk skya baldr. Paranoyak da kendisinekar kyclk yaptna inand kimsenin yaptklarn sylerken, onubabasnn dzeyine ykseltir, onu bana gelen btn ansszlklarn nedeniolabilecek bir konuma getirir. Bu yolla ilkelle nevrozlu arasndaki bu ikincibenzerlik bize ilkelin hkmdarna kar tavrnn, ocuun babasna kartavrna ne kadar benzediini gstermektedir.

Fakat tabu yasaklarn nevroz belirtileriyle karlatrmaya dayanankurammzn en gl kantlarn, hkmdarlk kurumunda ok byk neminigstermi olduumuz tabu trenlerinin kendisinde buluruz. Tabu trenlerininyaratt sonularn aslnda gtt sonular olduunu kabul edersek, butrenlerin her zaman ifte anlam olduunu ve

Documents

Totem Ve Tabu