TRAFİK KAZALARI VERİLERİNE BA LI OLARAK CBS DESTEKL … · sorunlarında artış gözlenir. Ulaşım alternatiflerinin bu yayılma karşısında iyi hizmet verebilmesi için modeller

Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 424

TRAFİK KAZALARI VERİLERİNE BAĞLI OLARAK CBS DESTEKLİ ULAŞIM PLANLAMASI: ESKİŞEHİR KENTİ ÖRNEĞİ

B.GÜVENAL 1, A.ÇABUK 2 , M.YAVUZ 3

1 Anadolu Üniversitesi, Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ABD, Yüksek Lisans Öğrencisi, Eskişehir, [email protected]

2 Anadolu Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Eskişehir,

[email protected]

3 Eskişehir Emniyet Müdürlüğü, Eskişehir

Özet Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerinde temel amaç; sunulan hizmet kalitesinin artırılmasıdır. Hizmetin kalitesi: verinin analizin güvenilirliği, doğruluğu, güncelliği ile doğrudan ilişkilidir. Planlama sürecinde analiz, sentez ve karar vermede CBS plancının inisiyatif kullanma becerisini elinden alarak nesnel ve doğruya yakın kararlar verebilmesini sağlamaktadır. CBS ’nin planlamada hayati önem taşıyan verilerin güncellenme işini doğru ve hızlı bir şekilde yapması acil planlama veya değişiklik gerektiren yerler hakkında karar verilmesini kolaylaştırmaktadır. Sorunu hızlı bir şekilde tanımlayıp acil çözüm üretilebilmektedir. Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemlerinin ulaşım p1anlamasında kullanılmasıyla toplanan istatistiksel veriler bilgi sistemleri yardımı ile incelenmekte ve lokasyona bağlı çözümler kısa zamanda üretilebilmektedir. Gelecekte yaşanabilecek yoğunlukların tespitinde tarafsız ve kesin analizler ortaya koyabilmektedir. Bu çalışmada, ulaşım planlaması yapılmasında Eskişehir kentinde trafik kazası tespit tutanaklarından elde edilen veriler kullanarak, Eskişehir kentinde yer alan kritik noktalar bulunacak ve bu kapsamda bu kritik noktaların yer aldığı bölgelerde ulaşım planı kararları yeniden gözden geçirilmesi önerileri ortaya konması ve Coğrafi bilgi sistemlerinde yapılacak analiz çalışmaları bulgularına göre trafiğe ait sınırlayıcıların yeniden tasarlanmasına ilişkin önerilerin ortaya konması amaçlı yapılmakta olan bir bilimsel çalışmaya dayanarak ulaşım planlaması, coğrafi bilgi sistemleri ve CBS destekli ulaşım planlamasına ilişkin temel bilgiler verilecektir. Anahtar kelimeler: Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Ulaşım Planlaması, Uzaktan Algılama, Trafik Kazaları

GIS DATA SUPPORTED TRANSPORTATION PLANNING DEPENDENT ON TRAFFIC ACCIDENTS: ESKİŞEHİR SAMPLE

Abstract The main purpose in remote sensing and geographical information system is to increase the quality of the services. Service quality is directly related to reliability, precision and up-to-dateness of the data/analysis.During planning process, GIS is applied as an objective and precise tool for analysis, synthesis and decision making phases, replacing planner’s ability to use self-initiative. GIS provides accurate and rapid data updating, and thus eases deciding for areas where urgent planning or changes are required. Utilizing GIS, problem is rapidly defined and urgent solutions are found. The statistical

Trafik Kazaları Verilerine Bağlı Olarak CBS Destekli Ulaşım Planlaması: Eskişehir Örneği


data, which is collected by utilizing remote sensing and geographical information system in transportation planning, is examined with information systems and solutions per locations are produced rapidly. GIS also provides objective and precise analysis for future density projections. Within this study, data derived from traffic accident reports in Eskişehir County will be used for transportation planning process, as well as determination of critical locations/points in the city. Thus, current transportation plan decisions within the regions with determined critical points will be evaluated. Proposals for redesigning the traffic restrictions will be presented according to the analysis results executed in a GIS environment. Keywords: Geographical Information System (GIS), Transportation Planning, REMOTE Sensing, Traffic Accidents 1. Giriş Genel olarak büyükşehirlerimizin bütününde ulaşım alternatiflerinin azlığı ve ulaşım talebinin yoğunluğu nedeni ile yaya ve taşıt trafiğinde kapasitenin üzerinde bir kullanım vardır. Yaya ve taşıt tarfiğinin pek çok nokatada kesişiyor olması yaya ve taşıt güvenliğini tehlikeye atarak, kaza riskini artırmaktatır. Bu bildiride, Eskişehir kent bütününde ulaşım alternatiflerini coğrafi bilgi sistemleri kullanarak ortaya koyarak kaza riskini en aza indirmek amaçlı yürütülmekte olan bilimsel çalışmaya dayalı bulgular örneklenmeye çalışılacaktır. Bu bildiride kullanılan çalışma kapsamında kapsamında; kent merkezlerindeki ulaşım sorunlarını geçmişten bu güne incelenmekte, kent merkezlerindeki ulaşım sorunlarını başlangıcından bu güne uygulanan çözüm politikalarıyla incelenerek kent planlaması açısından ele alınmakta, sorunsalın çözümüne yönelik model araştırması yapılmaktadır. Bu bağlamda sorunsalın çözümüne coğrafi bilgi sistemleri yardımı ile yönelirken çağdaş ulaşım politikaları ile dünya ve Türkiye’deki örnekler incelenmektedir. Eskişehir’in gelişimindeki ulaşım politikaları ve kararları coğrafi bilgi sistemleri ile değerlendirilerek, bu kapsamda trafik kazalarının azaltılmasına ilişkin çözümler ortaya konulmaya çalışılmaktadır. 2. Ulaşım ve Planlaması Eski çağlarda kent hayatının anlaşılırlığı, rahatlığı, sakinliği günümüzde yerini gürültü ve sorunlara bırakmıştır. Kent hayatı karmaşık ilişkiler bütününe dönmüştür. Motorlu taşıt sayısının artması ile ulaşım sorunları başlamış ve kent hayatı artan yoğunlukla güç bir hal almıştır. Kentlerde ulaşım sorunu sanayileşme ile başlamış olsada ülkemizde özellikle 1960’lardan sonra görülmeye başlanmıştır.otomobil kullanımı arttıkça trafik karmaşası artmış ve çözüm olarak yolları genişletmek ve yeni yollar açmak önerilmiştir. Kentlerin büyümesinde ve makro formundaki değişikliklerde işlevlerin, kentteki fonksiyonların ve bunların kente yayılmasının etkisi büyüktür. Kentteki nüfus artışı ve fonksiyonel gelişme ile ulaşım sorunlarında artış gözlenir. Ulaşım alternatiflerinin bu yayılma karşısında iyi hizmet verebilmesi için modeller ve yeni ulaşım türleri önerilmiştir. Ancak bu önerilere kent merkezleri cevap veremeyebilmektedirler. Bu bölümde ulaşım ve ulaşım planlamasının geçmişten günümüze gelişimi verilmeye çalışılacaktır.



2.1 Tarihsel Gelişim Canlılığın en belirgin göstergesi olan hareketlilik insanda tarih boyu farklı şekillerde görülmüştür. Canlılar ve araçlardan faydalanarak ulaşım ihtiyaçlarını gidermişlerdir. İnsanların ilk çağlarda göçebe olarak yaşamaları sonucu çeşitli taşıtlar bulunmuştur. Bunların başında deniz ulaşımı için sallar, kara için ise kızaklar (özellikle buzullarla kaplı bölgelerde) ilk olarak kullanılmıştır (Tezer, 1990). Toplumsal yaşamın Mezopotamya’ da M.Ö. 7000’li yıllarda başlaması ile uygarlık tarihinin akışı etkilenmiştir. Toplumsal yaşamın sonucunda ulaşım ihtiyaçları artmış ve kara ulaşımı için en önemli araçlardan biri olan tekerlek M.Ö. 3000‘ li yıllarda icat edilmiştir. İlk olarak Ur kentinde kullanıldığı düşünülen tekerlek için yollar düzenlenmiş ve tekerleğe uygun olarak şekil almıştır, yol yapımına özen gösterilmiştir. Özellikle Roma imparatorluğunda yollara büyük önem verilmiştir (Tezer, 1990). Yeni çağın başlangıcına kadar ulaşım aracı olarak hayvanlar ve arabalar ve bunların gelişmiş türleri kullanılmıştır. Paris’te “omnibüs” denilen şehir içi servis yapan büyük arabalar kullanılmıştır. Yollar ve yolların yapım şekli giderek önem kazanmış, yolların yağmur suları için yan tarafa eğimli olmasına dikkat edilmiştir. 18. yüzyılın ortalarında buhar gücünün keşfi ile ulaşım araçlarında yenilikler baş göstermiştir. Buharlı gemiler, lokomotifler toplu taşımda kullanılmıştır. Günümüzde en çok tercih edilen, kullanılan içten patlamalı motorlar 1885 yılında keşfedilmiş ve otomobil Almanların çalışmalarıyla insanlığa sunulmuştur. İnsanlık benzinli motorların ardından 1896 yılında dizel motorları keşfetmiş ve toplu taşımada büyük ilerlemeler kaydetmiştir. 1897’de ilk elektrikli trenler ve metro gündeme gelmiş bundan yaklaşık otuz yıl sonrada uçaklar toplum için kullanılmaya başlamıştır (Tezer, 1990). Bu dönemlerin sonunda en hızlı değişmenin görüldüğü endüstri devrimi ve sonrasıdır. Buhar gücünün keşfi ile başlayan bu dönem kentlerde büyük değişikliklere neden olmuştur. 19.yy. kentlerinde yaşanan başlıca değişiklikler:

• Sanayileşme sonucu kurulan büyük tesislerde çalışmak üzere kırsal bölgelerden şehirlere nüfus akımı,

• Nüfusu iş imkanları ile artan şehrin eski sınırlarının dışına çok hızlı bir şekilde yayılması, • Yayılmayı zaman faktörü açısından destekleyici olan trafik araçlarının kullanılmaya

başlanması,(tramvay, otobüs, tren vb.) • Sanayileşme sonucu seri imalat nedeni ile özel trafik araçlarının kullanılmaya başlanması, trafik

problemlerinin doğuşu, yeni yol ve trafik şebekesi için araştırmalar ve kısmi uygulamalar. (Uygulamalar çok süratli olan gelişmelere göre yavaş olduğu için problemlerde devamlı olarak yığılmış ve gelişmiştir) (Bayhan, 1969).

• 19.yy ’la kadar yavaş gelişen kentlerin gelişmesi hız kazanmış ve eski dokunun tahrip olmasına neden olmuştur. 19. yy. ortalarında Avrupa ülkelerinde hızlı sanayileşme ile ulaşım sorunları ortaya çıkmıştır. Yol ve yol altı tesisatı önem kazanmıştır.

• Şehirlerin gelişme yüzeyleri Radiyal, DiagonaL ve Ring yoları ile kesiştirilerek, trafik akımı ve diğer hizmetler için hiçbir faydası olmaya geniş yollar açılmış ve çok defa yapı adası olarak bu yollar arasında (kama şeklinde) yüzeyler bırakılmıştır. Böylece şehir sadece teknik bir tesis haline getirilmiş ve bu teknik bünye içinde iskan konusu yan bir problem olabilmiştir. Bu tarihler şehircilik tekniği ve sanatı bakımından tam bir kaos, ( kargaşa) devresi olup, maksada uygun şehir planlamasının tamamen unutulmuş olduğu bir yüzyıldır. Bu tutumun sonuçları olan dikdörtgen ada taksimatı, gelişen bütün şehirlerde yabancı ve kuru bir şema olarak her zaman hissedilir (Bayhan 1969).

• Sanayileşme ile kent makro formunda yaşanan değişiklikler hız kazanmıştır. Sanayi devrimi ile toplumun yapısı, üretim biçimi değişmiştir. Konut talebi kentlerde artışı göstermiştir, kent nüfusu hızla artmıştır. Sanayinin gereklerinden olan işgücü, hammadde ve pazarlama için ulaşım



talebinde de artış gözlenmiştir. Yeni ucuz ulaşım türleri düşünülmeye başlanmıştır. Özellikle 1830’lardan sonra toplu taşımacılık artış göstermiştir.

Ucuz ulaşım türleri arasında demiryolları en üst noktadadır. Uzun mesafede toplayıcılığı ve ucuzluğu ile kara ulaşımı için en önemli alternatiflerden olmuştur. 2.2 Günümüz Sorunları Tarihsel kent merkezleri günümüz koşullarıyla ilişkilendirilmesi yaşam kalitesinin artırılmasında sokak düzenlemesinin önceliği ve önemi ortaya çıkar. Bu anlamda; tarihsel mekanların toplumsal yaşam kalitesini artırmak için toplum yaşamı ile ilişkilerinin bütünleşen, tümüyle geçersizleşen yönlerinin saptanması yaklaşımı ile çözüm önerileri üretilebilir. Ancak kentlerimizde, otomobilin günlük yaşama girmesiyle, araç sahipliğinin hızla artması ve kentlerin şekillenmesinde ulaşımın etkin duruma gelmesi sonucu, insan ve atlı dolaşımına göre şekillenmiş tarihi kent dokularında adaptasyon sorunları yaşanmaktadır. Sonucunda tarihsel merkezler yıkılma ve tahrip edilme yoluna gidilebilmektedir. Günümüz kentlerindeki bir başka sorun ise, trafik ve çevre yaklaşımları tarafından incelenenlerdir. Özellikle ekolojik yaklaşımlar konusunda hava kirliliği önem kazanmaktadır. Hava kirliliği motorlu taşıtların ekzost gazlarından kaynaklanan, karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), küçük partiküller, kükürttrioksit (SO3), azot oksitleri, hidrokarbonlar vb. insan sağlığı için zararları gaz ve partiküllerden oluşmaktadır. Özellikle kış aylarında ısınma için kullanılan yakıt atıkları ile birlikte tehlikeli boyutlara ulaşan çevre kirlenmesi günümüz kentlerinin önemli sorunlarından olmaktadır. Kentlerde görülen hava kirliğinin taşıtlar arasındaki oranı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Günlük yaşantımızda vazgeçilmez bir yere sahip olan taşıt araçları, yaklaşık olarak hava kirlenmesi şikayetlerimizin yarısını meydana getirmektedir. Günümüz kentlerindeki bir başka sorun ise, gürültü kirliliğidir. Bu konuda; Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde artan nüfusa bağlı olarak taşıt trafiğinde meydana gelen yoğunluklar her ne kadar sosyal açıdan bireysel olarak bir gelişme sağlasa da; toplumsal ve ekolojik olarak çevreye etkileri küçümsenmeyecek kadar fazladır. Karayolu, insan – çevre ilişkilerinde en önemli mühendislik yapılarındandır ve yerleşim alanlarını birbirine bağlayarak sosyal, ekonomik etkili rol oynamaktadır. Trafiğin sebep olacağı çevre etkilerinin başında gürültü ve hava kirliliği gelmektedir. Trafikte araçların kullanımıyla oluşan gürültü genellikle araçların motorlarında, egzozdan ve süspansiyondan kaynaklanan gürültüdür. Trafik gürültüsü motor gücüne, hızına, seyreden taşıtların cinsine, yol eğim derecelerine ve kaplama özelliğine bağlı olarak değişmektedir. Tüm bu nedenlerle oluşan trafik gürültüsü insan yaşamıyla içice olması sebebiyle hem çevre açısından hem de insanların sağlığı açısından önemli etkiler yaratmaktadır. Trafiğin olumsuz çevre etkilerinden bir diğeri de çevre kirliliğinin en önemli parametrelerinden biri olan, canlıların içinde yaşadığı ortamı oluşturan hava kirliliğidir. Benzinli ve dizel motorların egzoz gazları hava kirliliğine neden olan kaynakların başında gelmektedir. Açığa çıkan bu emisyonlar nedeniyle çevre kalitesi düşmekte, canlıların sağlığı tehlikeye girmektedir. Ayrıca yoğun trafikten kaynaklanan ve kişiler üzerinde psikolojik ve fizyolojik olarak olumsuz etki yaratacak olan diğer bir faktör de görsel kirliliktir. Trafiğin sebep olduğu tüm bu olumsuz etkilerin en aza indirilebilmesi amacıyla planlanan projelerin teknik raporları yanında çevre etütleri de yapılmalı ve bir bütün olarak projeler ele alınmalıdır. Yapılan çevre etki değerlendirmeleriyle de çevre açısından ve ekonomik olarak da fayda getirecek olan projeler uygulanmalıdır. Oluşan ya da oluşacak etkiler belirlenmeli, mevcut durumla ve ulusal – uluslararası standartlarla yapılan karşılaştırmalar sonucunda en uygun çözümler aranmalı ve bunlara bağlı olarak gerekli önlemler alınmalıdır (www.trafik.gov.tr).



Günümüz kentlerindeki çevre, gürültü, sıkışıklık, tarihsel merkez sorunları yanı sıra zaman, toplumsal eşitlik, ekonomik etkinlik ve hizmet düzeyi gibi önemli sorunları da vardır. Ülkemiz kentleri binlerce yıllık bir mimari kültür, gelenek ve birikimi halen yer yer taşımaktadır. Genellikle korunması gerekli doğal, tarihsel ve arkeolojik alanlar ile iç içe, çoğu zamanda üst üste yer alan tarihsel kent merkezleri uzun süre, ülkemizin planlama tarihsel süreci içinde öncelikli müdahale edilmesi gereken alanlar olarak görülmemiştir. Tarihsel çevre bilincinin gelişimi ile tarihsel kent dokularının, kent bütününün ayrılmaz parçası olduğu, kente ait kararların yeni ve eski kent merkezlerinin tümü için geçerli olduğu ve öncelikli planlama gerekliliği fikri yaygınlaşmıştır. Ayrıca, tarihi dokuya aykırı, geleneksel dokuyu tahrip eden yeni ulaşım aksları ve otopark uygulamaları, büyük taban alanı ve yükseklikler, geleneksel doku içinde korunması gerekli anıtsal ve / veya sivil mimarlık örneklerinin yıkımına yol açacak yoğunluk artışları ve kullanım kararları (depolama, sanayi, küçük sanayi vb.) ile, kent planlarında bir anlamda terk edilmiş ve unutulmuş, hatta var olan değerleri yok sayılmıştır. Tarihsel kent merkezlerinde, yeniden ele alınması gerekli planlarda önemli bir uygulama sorunu da imar uygulamasının yapılmış ve tapuya tescil edilmiş olmasıdır (Tuncer, 2003). 2.3 Ulaşım Politikaları Kent merkezlerinde ulaşım sistemleri için getirilen çözüm önerilerinde çevre sağlığına önem verilmelidir. Ancak çoğu zaman sadece yol ve taşıt için getirilen çözümler sorunu çözmemektedir. Bu tür yaklaşımlar genellikle yolardaki tıkanıklıkların giderilmesini, yeni yolların açılmasını, katlı kavşak çözümlerini, yeni sinyalizasyon düzenlemelerini, polis kontrolü artışını önermekle kalmıştır. Bu çözümlerde tarihsel kent merkezlerinde yıkımlara neden olmuştur. Aslında esas olan taşıtların değil tarihsel geçmişindeki gibi insanın hareketliliğinin planlanmasıdır. Getirilen ulaşım sistemlerinde önemli olan yaya hareketliliğinin arttırılması yönünde olmalıdır. Bu aşamada da çevre ve ulaşım arasında denge kurulmalıdır. Günümüzde taşıtların yollara hakim olması ve yayaların yürüyecek alanlar bulamaması, tarihsel kent merkezlerinde ulaşım sorunlarının çözümü için yeni politikaların oluşturulması gereği duyulmuştur. Bu yaklaşımların odak noktasını; özel oto kullanımının sınırlandırılması, toplu taşıma sistemlerinin geliştirilmesi ve trafiğin yoğun olduğu kentsel alanlarda yayalaştırma çalışmaları yaparak, yaya bölgelerinin düzenlenmesi oluşturmaktadır. Kent merkezleri için ulaşım alternatifleri ve politikaları belirlemeden önce ulaşım alternatiflerini Özel Otomobil, Taksi-Dolmuş, Minibüs, Otobüs, Raylı Sistemler, Yaya ve Bisiklet Ulaşımı şeklinde gruplar halinde değerlendirmek gereklidir. 3. Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Kent Bilgi Sistemleri Coğrafi bilgi sistemleri, coğrafik veya mekansal koordinatlarla tariflenen veri ile çalışan bir sistemdir. Coğrafi bilgi sistemleri; coğrafi bilgiyi tutan, saklayan, analiz eden ve sergileyen bir donanım ve yazılım kurulumudur (ESRI, 1996). Günümüzde açık bir tanımı olmamasına rağmen CBS, bir seri alt sistemlerden oluşmuş büyük bir sistem olarak düşünülebilir. DeMers (1997) bu alt sistemleri aşağıdaki gibi özetlemiştir. (tkhb.gov.tr) Bir başka tanıma göre; coğrafi bilgi sistemleri, her türlü coğrafi referanslı bilginin etkin olarak elde edilmesi, depolanması, güncellenmesi, kullanılması, analizi ve görüntülenmesi için bilgisayar donanımı, yazılımı, personel ve yöntemlerin organize olarak bir araya toplanmasıdır.



Karmaşık planlama ve yönetim sorunlarının çözülebilmesi için tasarlanan; mekandaki konumu belirlenmiş verilerin kapsanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve görüntülenebilmesi işlemlerini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemler sistemidir (Yomralıoğlu, 2002). Coğrafi bilgi sistemleri, araştırma, planlama ve yönetimdeki karara verme yeteneklerini artıran ve ayrıca zaman, para ve personel tasarrufu sağlamak amacıyla; coğrafi nesnelere ilişkin grafik ve grafik olmayan verilerin toplanması, bilgisayar ortamına aktarılıp depolanması, işlenmesi ve sunulması fonksiyonlarını bütünleşik olarak yerine getiren donanım, yazılım, coğrafi veri ve personelinden oluşan bir bütündür (Gümüşay, 1997). Sonuç olarak coğrafi bilgi sistemleri, verilerin, bilgi sistemine entegre edilmesi (sayısal ortama aktarılması), sayısal ortamda düzenlenmesi, yönetilmesi ve daha sonra çalışama amacına göre analiz ve sorgulama yapılması, yapılan sorgulamaların görselleştirilmesini sağlayan sistemlerdir. Yerel yönetimler, kentlerde daha fazla ve nitelikli hizmet sunmak için veri/bilgiye ihtiyaç duymaktadırlar. Ancak bu bilgiler kentin yapısı gereği farklı uzmanlık alanları içinde, sınırlı sayıda ve dağınık olarak bulunmaktadır. Mevcut sistemde bu veriler kağıt, indeks, kart v.b. ortamlarda saklanmaktadır. Bu klasik yaklaşım, verilerin işlenmesi, depolanması, güncelleştirilmesi, analizi ve sunulması için yeterli değildir. Bunun yanı sıra, bir kentin teknik altyapısının (doğalgaz, elektrik, içme suyu, atık su, telefon, kanalizasyon şebekeleri v.b.) kontrol altında tutulması ve sorunların giderilmesi, emlak vergilerinin sağlıklı bir şekilde, trafik sorunlarının çözümü yangın, kaza v.b. durumlarda en kısa zamanda olay yerine ulaşım ve buna benzer daha birçok alanda sağlıklı ve çabuk karar verilebilmesi, mevcut sistem olanakları ile mümkün değildir. Bu gerçekler, bilgi yönetimi ve yönetim düzenekleri oluşturma gereğini ortaya çıkarmış, yerel yönetimler sorunlarını çözebilmek ve kente hakim olabilmek için bilgi sistemleri oluşturmaya yönelmişlerdir (Çete, Yomralıoğlu, 2002). 4. Ulaşım Bilgi Sistemleri Çalışmanın bu kısmında, Eskişehir Örneğinde yapılmakta olan bilimsel çalışmanın temel bulguları verilecektir. Trafik kazalarını en aza indirmek amaçlı olarak yürütülmekte olan bu çalışma Planlama Bilgi Sistemi Oluşturulması, Trafik Suçları Bilgi Sistemi Oluşturulması, Ulaşım Planlaması Karar Destek Sistemi Oluşturulması iş paketlerinden oluşacak bir yapıda ele alınmaktadır. 4.1.Planlama Bilgi Sistemi Planlama Bilgi Sistemi Oluşturulması aşamasında projeye altlık oluşturmak amacıyla öncelikli olarak çalışma alanına ait tüm sayısal veriler temin edilmekte ve bu veriler coğrafi olarak ve format olarak bir proje dosyası içerisine entegre edilerek ve bu proje dosyası içerisinde bu dosyalara erişim sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu sayısal veriler şunlardır:

• Alana ait eşyükselti eğrileri • 1/25000 ve 1/100000’lik ulusal raster ekran altlıkları • Jeolojik veriler ve fay hattı • Toprak grupları • Toprak kabiliyet sınıfları • Yol ağı • Mevcut ve öneri alan kullanımları-kat yükseklikleri vs.



• Mülkiyet bilgileri • Sosyo ekonomik veriler • Sosyo kültürel veriler • Demografik veriler • Mevcut ve öneri imar planları • Uydu görüntüleri ve verileri • Yollara ait yoğunluk verileri

Bu iş paketinin amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Belediye mücavir alanı kapsamında yer alan ve ulaşım planlaması açısından önemli olan ulaşılabilir tüm coğrafi verileri aynı ortamda toplamak,

• Belediye sınırları içerisinde ulusal nirengi ağına bağlı bir ağ oluşturulması ve belediye sınırları içerisinde oluşturulmuş ve oluşturulacak tüm planlama çalışmalarının bu sistem içerisinde olması ve bu işlerde coğrafi koordinatlardan kaynaklanan hataların ve zaman kaybının en aza indirgenmesinin sağlanması,

• Bu verilerin planlama, belediye hizmetleri, yönetim, kentsel gelişimin izlenmesi, kamu hizmetleri, planlama amaçları ile entegrasyonunun, belediyenin farklı birimlerince erişiminin sağlanması ve belediyedeki yetkililerce kullanılmasının sağlanması,

• Planlama çalışmalarında kullanmak için güncel ve güncellenmesi kolay haritalar oluşturulması, • Planlama ve hizmet yönetiminin etkinleştirilmesi ve takibine yönelik bilgi sistemi altyapısının

oluşturulması, • Planlama ve hizmet yönetiminin takibi ve yeni oluşturulacak hizmetlerin ve servislerin analizini,

planlamasını ve yönetimini sağlayacak bir bilgisayar sistemi kurulması vb.’dir. Bu kapsamda bu proje kapsamında yapılacak iş, sadece mevcut coğrafi bilgi sistemleri altyapısı üzerine planlama bilgi sistemini oluşturmaktır. 4.2 Trafik Suçları Bilgi Sistemi Oluşturulması Çalışmanın en önemli iş paketlerinden birisi olan bu iş paketi kapsamında yapılmakta olan işler şu şekilde sıralanabilir: Proje öncesi ve hazırlığı kapsamında işler: 2000-2005 yılları arasında işlenmiş olan tüm trafik suçlarının düzenlenerek bilgi sistemi ortamına atılması. Bu kapsamdaki işler Eskişehir Emniyet Müdürlüğü Trafik Şubesince tamamlanmıştır. Şu anda ilgili yıllar arası işlenmiş tüm suçlar lokasyon, tarih, saat, suçun tipi vb. trafik suçu polis tutanağında yer alan tüm verileri kapsayacak şekilde bilgi sistemi ortamında yer almaktadır. Bununla ilgili olarak veri tabanı yönetim sistemi oluşturulmuştur. Bu kapsamda 2000-2005 yılları arasındaki tüm trafik suçlarına ilişkin olarak aşağıdaki veriler girilmiştir: •Kazanın yeri ve zamanı •Hava – gün •Yol özellikleri •Yol ve çevre özellikleri •Kazaya karışan araçlar sürücüler •Kusurlar / etkenler Bu sisteme ilişkin örnekler Şekil 1-5’de örneklenmiştir.



Şekil 1. Kaza Kayıtlarının Düzenlenmesine İlişkin Örnekler

Şekil 2. Kaza Kayıtlarının Düzenlenmesine İlişkin Örnekler, veri tabanına örnek



Şekil 3. Kaza Kayıtlarının Düzenlenmesine İlişkin Örnekler, CBS ortamında kaza istatistikleri

Şekil 4. Kaza Kayıtlarının Düzenlenmesine İlişkin Örnekler, CBS ortamında yol durumu bilgileri



Şekil 5. Kaza Kayıtlarının Düzenlenmesine İlişkin Örnekler, CBS ortamında kaza bilgileri

Proje kapsamında ulaşım planlaması karar destek sistemine altyapı oluşturmak amacıyla yapılacak işler: Trafik kazalarının gerçek sebeplerinin tespiti için, trafik mühendisi meydana gelen kazalara ait yer, sıklık, şiddet ve tip bilgilerine sahip olmak zorundadır. Trafik güvenliği analizleri için doğru, anlamlı ve zaman açısından uygun bilgi gereklidir. Kazaların meydana gelişlerini tanımlayan detaylar olmadıkça, kazaların niçin olduğunun ve çözüm kriterlerinin belirlenmesine imkan yoktur. Bu kapsamda projenin bu aşamasında coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla bu tür bilgiler detaylı olarak sağlanmakta, etkin olarak kullanılabilecek ve aşağıdaki konularda karar vermek için gerekli analizler yapılmaktadır:

• Kaza sayısı yüksek olan yerlerin tespiti • Kazanın meydana geldiği konumda kazaya sebep olan faktörlerin belirlenmesi için çok kaza olan

noktaların detaylı fonksiyonel değerlendirilmesi • Genel kaza eğiliminin ve sebeplerin neler olduğuna, sürücü profili ve benzer bilgilere daha fazla

vakıf olabilmek için kazalarla ilgili çeşitli faktörlere ait genel istatistiksel kriterlerin geliştirilmesi.

• Çok sayıda kaza meydana gelmeden önce, tehlike yaratan yol ve trafik kontrolü elemanlarının tespit edilmesini sağlayacak metotların geliştirilmesi.

• Emniyet güçlerinin ve sinyalizasyonun yeterliliğinin tespiti • Yolların kurb, dönüş yönleri, eğim, kaplama malzemesi vb. fiziksel özelliklerinin kaza

oluşumunda etkisinin belirlenmesi • Kent için genel ulaşım planlamasındaki sorunlara bağlı belli noktalarda kazaların artıp

artmadığının tespiti 4.3. Ulaşım Planlaması Karar Destek Sistemi Oluşturulması Bu sistem birinci ve ikinci iş paketlerinde elde edilmiş bilgi sistemlerinin her ikisini de kapsamaktadır. Bu aşamada yapılmakta olan şey, birinci iş paketinde oluşturulan planlama bilgi sistemini altlık olarak



kullanarak ikinci iş paketinde oluşturulan trafik kazaları ve yol fiziksel özellikleri (sinyalizayon, kurb, eğim vs.) ile trafik ekipleri kontrol noktalarından oluşan trafik bilgi sisteminin entegrasyonun sağlanması ve ulaşım planlamasına esas olacak her türlü doğal, kültürel, fiziksel ve sosyo ekonomik veri ile trafik güvenliği ve kazaları ile ilgili verilerin ulaşım planlaması için kullanılması ve bunların üzerinden mekansal analizler yapılır hale getirilmesidir. 5. Sonuçlar Gelişen teknolojik olanaklara bağlı olarak Coğrafi Bilgi Sistemi pek çok hizmet alanında kaçınılmaz hale gelmiştir. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin çıkış noktası olan planlama çalışmaları, bu kapsamda değerlendirilen verilerin çok çeşitlilik göstermesi ve çok fazla miktarda veriyi aynı anda değerlendirme zorunluluğu bulunması nedeniyle CBS’nin içerdiği araçlardan en fazla yararlanan hizmet alanı olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlamda ulaşım planlaması hizmeti, yine kentsel verilerin çokluğu nedeniyle CBS’den etkin olarak yararlanmak durumunda olan bir alandır. CBS’nin bu anlamda etkin olarak kullanılması hem verilen hizmetin kalitesini dolayısıyla insanların yaşam kalitesini yükseltecek, hem de trafik sorunlarının ve kazalarının en aza indirilmesi için etkili olabilecektir. Kaynaklar

Tezer, A., (1990), “Tarihi Şehir Merkezlerinde Koruma Ulaşım Etkileşimi Sorunlar Çözümler ve Beyoğlu Örneği”, Yüksek Lisans Tezi , İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye

Freund, P., Martin, G., (1996), “Otomobilin Ekolojisi”, Çev. Gürol Koca, Ayrıntı Yayınları, İstanbul

Atık, E., (Aralık 2001), “Otmobil Kullanımını Etkileyen Mekansal ve Ekonomik Etkenler, Çayyolu Örneği”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Yüksek Lisans Tezi.

“Karayolu Ulaştırması Alt Komisyon Raporu”, (Nisan, 1995), Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.

Elker, C., (1994), “Tarihi Kent Merkezlerinde Çağdaş Ulaşım Politikaları”, Gazi Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Ankara.

Keskin, A., (1992), “Toplu Taşıma Sistemleri”, İ.T.Ü. Yayınları, Yayın No: 1487, İstanbul.

Bayhan, İ., (1969), “Şehir Planlaması”, İskender Matbaası, İstanbul

Gülgeç, İ. (1995), “Ulaşım Planlaması” Ankara

Sirel, A., Akansel, S., (1996) “Eski Kent Merkezlerinde Kent İçi Ulaşım Sorunları ve Edirne Kale içi için Öneriler”, I. Ulusal Ulaşım Sempozyumu Bildirileri, İ.E.T.T. Genel Müdürlüğü, İstanbul.

Ulusay, B., (1996), “Tarihi Kent Merkezleri İçin Ulaşım Düzenlemeleri Önerisi: İstanbul Tarihi Yarımada Örneği”, I. Ulusal Ulaşım Sempozyumu Bildirileri, İ.E.T.T. Genel Müdürlüğü, İstanbul.

Günay, B., (1996), ”Trafik Yavaşlatım Uygulamalarının Trafik Mühendisliği ve Kent Planlaması Açısından İncelenmesi: Newcastle Örnekleri”, I. Ulusal Ulaşım Sempozyumu Bildirileri, İ.E.T.T. Genel Müdürlüğü, İstanbul.

Keleş, R., (1998), ”Kentbilim Terimleri Sözlüğü”, İmge Kitabevi, Ankara.

Cebeci, F., Çakılcıoğlu, M., (2003), “Ulaşımda Gözden Kaçan Ayrıntı: Yaya” http://www.ibb.gov.tr ,

Özkan, G., (04.03.2003),”Yayalaştırmanın Önemi”, http://www.konyabb.gov.tr.

Kazıcı, Z., (04.03.2003), “Yollar Ve Medeniyet” http://www.konyabb.gov.tr.



Giritlioğlu, C.,( 1991) “Şehirsel Mekan Öğeleri ve Tasarımı” İ.T.Ü Yayınları Yayın No:1459, İstanbul.

Bakan, K., Konuk, G., (1987), “Türkiye’de Kentsel Dış Mekanların Düzenlenmesi” , YAE Yayın No:U5

Görer, N., (1989), “Konut Alanlarında Yaya Ağırlıklı Trafik Düzenlemeleri Hollanda Örneği: Woonerf”, “Planlama Dergisi”, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Yayın No: 89/2-3-4

Başaran, S., Vd., (1989), ”Yüksel Yaya Bölgesi”, Planlama Dergisi”, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Yayın No: 89/2-3-4

Menteş, G., (1989), “Kentsel Ulaşımda Çağdaş Yaklaşım”, Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Yayın No: 89/1

Kaplan, H., (1989), ”Kentsel Ulaşım Planlamasında Erişebilirlik Yeri Ve Önemi”, Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Yayın No: 89/1

Ergen, B., (1992), “Tokat Kentsel Sit Alanı Analitik Etüdleri ve Koruma İmar Planı Çerçeve Plan Raporu”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi, Ankara.

Kavasoğlu, R., (2002), “Ankara’da Özel Araç Sahipliği, Özel Araç Kullanımı, Özel Araç Kullanımı Azaltıcı Önlemler”, Uluslararası 1. Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Süleyman, İ., (2002), ”Raylı Ulaşım Sistemlerinden Kaynaklanan Çevresel Gürültünün İncelenmesi”, Uluslararası 1. Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Çetin, İ., (2002), ”Taşıt Motorlarının Neden Olduğu Gürültü”, Uluslararası 1. Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Dülgeroğlu, A., (2002), ”Trafik ve Çevre Etkisi”, Uluslararası 1. Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Kaplan, H., (2002), ”Yol ve Trafik Güvenliği Açısından Ankara Kent Merkezi Otopark Alanları İle Yaya Alanları İlişkisinin İrdelenmesi: Kızılay Örneği”, Uluslararası 1. Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Yaşlıca, E., Vd., (2002), ”Tarihi Kentsel Dokularda Yaşam Kalitesinin Arttırılmasında Kullanılan Ulaşım Sorunu için Çözüm Önerileri”, Uluslararası 1. Trafik ve Yol Güvenliği Kong. Bildiriler Kitabı, Ankara.

Yıldırm, B., Vd., (2002), “Yaya Bölgeleri Planlama ve Tasarımı: Çanakkale Çarşı Caddesi Yaya Yolu Örneğinde”, Uluslararası 1. Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Yaşlıca, E., Vd., (2001), “Kentsel Tasarımın Bir Boyutu Olan Ulaşım Ve Kentsel Yaşam Kalitesi: Trafik Durultması Olgusu”, Trafik Ve Yol Güvenliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara.

Polat, E., (2002), “Kent İçi Yaya Ulaşımında Erişebilirlik ve Engellilik”, 3. Ulaşım Ve Trafik Kongresi, Ankara.

Şenlier, N., Vd., (1999), ”Tarihi Ve Turistik Yerleşmelerin Yaşanılır Gelişimi/Dönüşümü İçin Bir Araç : Trafik Durultması”, Ulaşım ve Trafik Kongresi, Ankara.

Çıracı, H., Vd., (1991), ”Tarihsel Çevrede Kamu Mekanları Tasarım Ölçütleri Beyazıt Meydanı Örneği”, Kamu Mekanları Tasarımı Ve Kent Mobilyaları Sempozyumu, İstanbul.

www.ubak.gov.tr, (04.03.2003), “Kent içi Ulaşımı Ve Çevre Sorunları”

Uludağ, M., , (02.03.2003), “Kentsel Ulaşımda Karayolu ve Raylı Taşıma Sistemlerinin Bazı Önemli Faktörlere Göre Karşılaştırılması”, http://www.egroups.com/group/trafik.

Ankara'da Yaya Güvenliği Araştırması, (1999), Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Ankara.



Karayolu Trafik Güvenliğinde Uzun Dönemli Planlama, (1999), Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Ankara.

Tunçer, M., (06.04.2003), "Konya Tarih Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı Raporu", www.haberbilgi.com.

Turan, B. , (06.04.2003), ”Otomobil ve Şehir”, www.kent.fisek.com.tr.

Trafik ve Çevre, (05.04.2003), www.trafik.gov.tr.

Tunçer, M., (05.03.2003), “Kentsel Tasarımın Tarihsel Çevre Korunmasında Etkin Olarak Kullanımı, Böl ve Yönet Modeli: Ankara, Konya, Antalya Tarihi Kent Merkezleri” , www.haberbilgi.com.

Menteş, G., (1982), Türkiye Metropollerinde Ulaşım Planlama Deneyimleri, Türkiye Birinci Şehircilik Kongresi, ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Ankara.

Menteş, G., (1977), “Türkiye’ de Ulaşım Politikası”, TMMOB İnşaat Mühendisliği Odası.

Smerk, G., M., (1979 ), “The Development of Transportation; Graduate School of Business”, Indiana Universty.

Meyer D. M., Miller J. E., (2001), Urban Transportation Planning, Mc Graw Hill.

Gümüşay, M.Ü., (1997), “Arsa Üretimine Yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi Tasarımı ve Uygulaması”, Doktora Tezi , Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.

Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Bölüm Başkanligi, www.tkhb.gov.tr

Güzel, G., (1997), “Türkiye Koşullarında CBS/KBS Oluşturulabilmesi İçin Yazılım Araştırması ve Tasarımı”, Doktora Tezi , Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.

Çete,M., Yomralıoğlu, T., (2002), “Belde Bilgi Sistemi Tasarımı ve Uygulaması”, Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yıl Sempozyumu, Konya.

Documents

TRAFİK KAZALARI VERİLERİNE BA LI OLARAK CBS DESTEKL … · sorunlarında artış gözlenir. Ulaşım alternatiflerinin bu yayılma karşısında iyi hizmet verebilmesi için modeller