SHMT “LUTFI MUSIQI” – VUSHTRRI

Makina Metalprerëse

Prof. Msc. H.Zhigolli

TRANSMETUESIT HIDRAULIK DHE ELEKTRIK

Skript

Vushtrri 2010

PËRMBAJTJA

1.0. HYRJE..........................................................................................................................42.0. TRANSMETUESIT HIDRAULIK..............................................................................5

2.1. TRANSMETUESIT HIDRAULIKE PËR NDËRRIM KONTINUAL TË RROTULLIMEVE.........52.1.1. PRANIA E AJRIT NË SISTEMIN HIDRAULIK................................................................................................................72.1.2. PASTRMI I VAJIT NË SISTEMIN HIDRAULIK..............................................................................................................8

2.2. HIDROMOTORAT..............................................................................................................................82.2.1 HIDROMOTORI ME KRAHË DHE ME QARKULLIM PERIFERIK TË VAJIT..............................................................92.2.2 HIDROMOTORI ME KRAHË DHE QARKULLIMIN E MBRENDSHEM TË VAJIT...................................................122.2.3 HIDROMOTORAT ME PISTONA RADIAL DHE ME QARKULLIM TË MBRENDSHEM.........................................122.2.4 HIDROMOTORAT ME PISTONA RADIAL DHE ME QARKULLIM RRETHOR TË VAJIT......................................142.2.5 HIDROMOTORAT ME SHTIRIJE AKSIALE TË PISTONAVE......................................................................................14

2.3. RREGULLIMI I HIDROMOTORIT.................................................................................................173.0. TRANSMETUESIT ELEKTRIK ME NDËRRIM KONTINUAL...........................194.0. LITERATURA...........................................................................................................29

3

1.0. HYRJE

Te makinat metalprerëse nevoja për ndryshim kontinual te numrit te rrotullimeve ështe i

pa shmangshëm, shumë i aplikuar. Ndryshimi kontinual i rrotullimeve mund të realizohet

me transmetues të punuara posaçërisht dhe ato:

- mekanike

- hidraulike

- elektrike

Në këtë punim janë shtjelluar transmetuesit hidraulik dhe transmetuesit elektrik të cilët

gjejnë aplikim te gjere te makinat metalprerëse bashkëkohore.

4

2.0. TRANSMETUESIT HIDRAULIK

2.1. TRANSMETUESIT HIDRAULIKE PËR NDËRRIM KONTINUAL TË RROTULLIMEVE

Në kohën më të re hidraulika gjithnjë e më tepër zbatohet në makinat metalprerëse.

Ekzistojnë makinat me stabilimente hidraulike për vënien në lëvizje të boshtit kryesor,

për vënien në lëvizje të hapit të suportit ose tavolinës, për stabilimentet kopjuese, për

vënien në lëvizje të tavolinave të rënda të zdrukthave, për vënien në lëvizje të hapave më

të vogël të retifikuesve, në stabilimentet për përshkim, për punim të filetave etj. Krejt kjo

që u prezantua vërteton së stabilimentet hidraulike mund të përdoren gjatë lëvizjes

rrethore dhe drejtvizore, te hapat më të imtë si dhe për vënie në lëvizje të makinave më të

rënda.

Këto zona të gjëra të zbatimit i kanë stabilimentet hidraulike për shkak të vetive të tyre

kryesore:

- mënyrën e thjeshtë të transmetimit të forcës me ndihmën e presionit, në distanca të

mëdha ose të vogla përmes tubacionit;

- rregullimi kontinual i rrotullimeve ose hapave përmes rregullimit të sasisë

rrjedhëse;

- punës së sistemit pa goditje dhe kërcime te stabilimenti i rregullt;

- elementeve të thjeshta përbërëse të pajisjeve,

- mbrojtje e thjeshtë nga mbingarkimi përmes vendosjes së ventileve sigurues;

- lubrifikimit të thjeshtë dhe të pandërprerë të gjitha pjesëve me çka u zgjat jeta e

tyre;

Të metat e këtyre stabilimenteve janë:

- saktësia e madhe e punimit dhe pastërtia e sipërfaqeve të pjesëve përbërëse, më çka

rritet dukshëm çmimi i tyre;

- kualiteti dhe viskoziteti i saktë i vajrave;

- parregullsia në punë si pasojë e leshueshmëris së gypave si pasojë e hermetizmit të

pamënjanueshëm

- parregullsia në punë në rastin e hyrjes së ajrit në gypa

5

Si mjet hidraulike përdoret vaji mineral. Ky vaj përdoret për lyerjen e transmetuesve me

dhëmbëzor dhe hidraulike. Për pajisje hidraulike vie në shprehje viskoziteti i vajit

2,5...4°E/50°C e që varet nga ngarkesa e transmetuesit. Vetëm numër i vogël i

transmetuesve hidraulike kërkon vaj të veçanet të cilin e rekomandon prodhuesi i

makinës. Këtu duhet përmendur disa karakteristika të vajit për të cilat duhet pasur kujdes

te stabilimentet e përmendura.

Ndrydhëshmëria e vajit - Vaji e ndryshon vëllimin në varshmëri nga presioni dhe

temperatura, që llogaritet nga formula

ku është:

V1 [cm3] – vëllimi fillestar

V2 [cm3] – vëllimi përfundimtar

p1 [kp/cm2] – presioni fillestar

p2 [kp/cm2] – presioni përfundimtar

βt – koeficienti i cili varet nga temperatura dhe presioni.

Kështu p.sh: vlera βt për presionin preh 50kp/cm2 në varshmëri nga temperatura është:

për t [°C] = 0 20 40 60 80 100

103 · βt = 0,060 0,068 0,077 0,086 0,096 0,108

Ngjeshmëria e vajit në gypa mund të llogaritet sipas formulës:

ku është:

L [mm] – gjatësia e shtyllës së vajit

p1, p2 – presionet

Shembull. Për 50kp/cm2 mbi shtypje dhe gjatësi të shtyllës së vajit prej L = 4000mm,

ngjeshmëria do të jetë:

z = 0,068 · 10-3 · 50 · 4000 = 13,6mm

Te hapat shumë të vegjël, kjo ngjeshmëri e vajit mund të ndikoj në saktësinë e hapit.

Mbetja e ajrit në cilindër, formimi i shkumës, flluskat e vajit, të gjitha këto e rrisin

ngjeshmërinë e vajit. Vaji bymehet si pasojë e nxehjes për 0,08% për çdo 1°C të

temperaturës së rritur.

6

Shpejtësia e lejuar e vajit - Për punë të rregullt të pajisjes hidraulike duhet të kemi kujdes

që shpejtësia e vajit në tubacion mos të tejkaloj kufirin, sidomos në gypat kthyes.

Seksionet shumë të vogla të gypave shkaktojnë humbje të fuqisë, ndërsa seksionet e

vogla të gypave thithës rritin mundësinë e thithjes së ajrit. Shpejtësitë e lejuara janë :

- 90 m/min – shpejtësia maksimale e gypit thithës,

- 120 m/min – shpejtësia maksimale në gypin drejtues.

- Në gypat deri 25kp/cm2 është lejuar shpejtësia maksimale 180m/min

- Në gypat deri 50kp/cm2 është e lejuar shpejtësia maksimale 240m/min

Në kanale krejt të vogla dhe në vrima, ku trashësia e depërtimit b=(0,5...2)d, (p.sh: në

shpërndarës dhe në buklat e ventileve ), mundet që shpejtësia e lejuar të rritet 2... 5 herë.

2.1.1. PRANIA E AJRIT NË SISTEMIN HIDRAULIK

Prania e ajrit në sistemin hidraulik duhet të evitohet rreptësisht sepse ai krijon shumë

pasoja të pa dëshirueshme në punën e mekanizmit. Si pasojë e ngjeshmërinë më të

madhe, ai do të çrregulloj punën kontinuale të transmetuesit. Gjatë depërtimit neper

ventilet rezident, shkakton dridhje të vrullshme në ta e që si goditje përhapen në krejt

sistemin. Gjatë punës në presione më të larta, ai nxehet p.sh: në shtypjen e shpejtë në

presion prej 70kp/cm2, ajri nxehet deri 700°C. Vaji në rrjedhje me ketë ajër i ekspozohet

shumë oksidimit. Për këtë duhet llogaritur së skajet e të gjithë gypave thithës dhe shtytës

të jenë nën nivelin e vajit në rezervar. Ventilet për lëshuarjen e ajrit duhet të jenë në pikat

më të larta të sistemit. Sistemi duhet për çdo ditë të ç’ajrohet. Nëse nuk ka ventil, atëherë

duhet krejt sistemi me e vu në lëvizje dhe disa minuta me lëvizë shpejt andej këndej.

Ç’ajrosja e cilindrit të punës pa ventil mund të arrihet me anë të gypit shtysë në formë

spirale, diametri i gypit 2mm, gjatësia cca 10m, mbarimi i gypit nën nivelin e vajit në

rezervar. Te lartësia e madhe e thithjes, ose te thithja e dobët e pompës, duhet vendosur

ventili jo kthyes në gypin thithës në mënyrë që ai gyp të jetë gjithmonë plot vaj dhe që të

mos e thith ajrin. Nëse lejojnë zgjedhjet konstruktive, pompën duhet lëshuar të tërën në

vaj dhe ashtu të punoj në vaj.

Temperatura normale e punës është 50°C. Në transmetuesit hidraulik duhet përdorur sasi

sa më të mëdha të vajit në mënyrë që ajo të mundet me u ftohë me kohë. Sasia e vajit në

rezervar duhet të jetë më së paku 5 herë më e madhe së që është krejt sasia e vajit në

qarkullim.

7

2.1.2. PASTRMI I VAJIT NË SISTEMIN HIDRAULIK

Vaji vazhdimisht thithet nga rezervari nëpërmes sitave me vrima të imëta dhe nëpërmes

filtrimit lamelar. Me këtë mënyrë, të gjithë trupat më të mëdhenj së 0,1mm ndalohen në

filtër. Pas një kohe të konsiderueshme, në filtër grumbullohen aq shumë papastërti sa që

filtri mbyllet (bllokohet). Për këtë arsye përdoret filtri llamelar i cili mund të pastrohet

gjatë punës. Me rrotullimin e thjeshtë të kapakut të dorës, mjedisi i filtrit rrotullohet rreth

krehrit të palëvizshëm dhe kështu filtri pastrohet. Pas 3000 orësh lëvizje (pune), filtri

duhet nxjerr dhe larë mirë. Përveç papastërtive, në filtër grumbullohen pluhura të çelikut

të cilët rrjedhin nga konsumimi i pjesëve të makinës. Për këtë në filtër shpesh vendoset

edhe shufra magnetike e cila lehtë mund të nxjerrët, pastrohet dhe sërish vihet në filtër.

Kualiteti i vajit në sistemin hidraulik duhet kontrolluar shpesh. Përveç shenjave të

dukshme: tëhollimi i vajit, shkumëzimi, fundërrinë ne fund të shtëpizës etj., mund të

bëhet edhe testimi me letër-filtër. Nëse lëshohet një pikë e vogël në letrën-filtër, vaji

normal e len shenjen e verdhë të ndritshme ndërsa të vaji i vjetër mbetet shenja e enët e

cila është aq më e errët sa më i vjetër të jetë vaji. Në vajin e vjetër nuk duhet me derdhë

vaj të freskët sepse vetëm e dëmtojmë vajin e freskët. Vajin e vjetër duhet larguar,

shtëpizën duhet larë e pastaj me e mbushë me vaj të ri.

Vaji i përdorur nuk duhet të hidhet. Ai mundet me u pastrua dhe serish me u përdorë për

disa mekanizma të vjetër ose për lyerje të udhëzuesve rrëshqitëse dhe transmetuesve të

hapur.

2.2. HIDROMOTORAT

Parimi i hidromotorave qëndron në atë së në sistemin rrethor të mbyllur janë të lidhura dy

pompa hidraulike identike. Me këtë rast pompa e parë fiton mekanizmin nga

elektromotori dhe e ven në lëvizje lëngun hidraulik, në rastin tonë vajin. Ky vaj në

qarkullim, me presionin e vet ven në lëvizje pompën tjetër nga e cila vazhdojnë

rrotullimet. Si pasoj e kësaj pune të lidhur, njësia e parë quhet pompa ndërsa njësia tjetër

duhet motor. Në mes i këtyre dy njësive qarkullon pandërprerë e njëjta sasi e vajit dhe atë

duhet plotësuar nëse kemi humbje si pasojë e hermetizmit të pamjaftueshëm.

Në praktikë paraqiten më shumë konstruksione të ndryshme të hidromotorve që dallojnë

vetëm për konstruksionin e pompës dhe motorit të aplikuar.

8

Ndarja më e zakonshme:

Hidromotorat me krahë

- me qarkullim periferik të vajit

- me qarkullim të brendshëm të vajit

Hidromotorat me piston

- me pistonat e shtrirë radial

- me pistonat e shtrirë aksial

Këtu do të përshkruhet nga një shembull për çdo sistem dhe mënyra e punës së sistemit.

Me këtë rast nuk duhet harruar së brenda një sistemi paraqiten më shumë konstruksione

të ndryshme por së ato veprojnë në parim të njëjtë.

2.2.1 HIDROMOTORI ME KRAHË DHE ME QARKULLIM PERIFERIK TË VAJIT

HIDROMOTORI EWOR-FORSIT OSE ENERGATORI -Në këtë sistem janë në përdorim

dy pompa krahësh të cilët punojnë bashkërisht në ciklin rrethor të mbyllur. Njëra njësi

fiton konstant të rrotullimeve nga elektromotori lëvizës, ndërsa nuk e ndryshon kahen e

rrotullimeve. Nëse shtëpiza e kësaj njësie lëvizë jashtë qendrës për ekscentricitet “e”, vie

deri te qarkullimi i vajit. Qarkullimi i vajit, që lëvizë pompa, kryen presion në krahët e

motorit dhe ven rotorin e motorit në lëvizje. Me këtë rast duhet pasur kujdes në disa

ligjshmëri. Pompa ka numër konstant të rrotullimeve. Nëse ekscentriciteti i pompës e=0

atëherë në këtë shtëpizë qarkullon sasi e njëjtë e vajit dhe nuk e ven në lëvizje

qarkullimin e jashtëm. Me rritjen e ekscentricitetit, fillon qarkullimi i vajit. Sa më i madh

të jetë ekscentriciteti, sasia e vajit në qarkullim është më e madhe ndërsa kjo sasi e vajit

duhet me kalua nëpër motor. Nëse ekscentriciteti i motorit është më i vogël, ai duhet me u

rrotulle më shpejt në mënyrë që të lëshon sasinë e arritur të vajit. Me vendosjen e

ekscentricitetit përtej qendrës nga njëra anë në tjetrën, ndryshohet drejtimi i sjelljes së

motorit gjatë të njëjtit drejtim të rrotullimit të pompës. Për punë të rregullt të motorit dhe

pompës shtëpizat e tyre duhet që nga ana e brendshme ta kenë të punuar të ashtuquajturën

urë. Gjerësia e urës duhet të ketë vlerë 1,5 distanca në mes krahëve.

9

Figura 2.1 Hidromotori i Enor-Frostov

Figura 2.2. Ndërrimi i ekscentricitetit të njësisë së krahut

Presioni normal i punës së Energatorit është 7kp/cm2 por së mundet të përpilohet për

presione 10... 20kp/cm2. Agregat të vegjël përpilohen për 5kp/cm2.

Fuqia e nevojshme për mekanizmin lëvizës të pompës:

Prurja e pompës:

10

Humbja e pompës:

Analoge është edhe për motor:

Shpenzimi I vajit të motorit:

[cm3/s]

Fuqia e motorit:

ku shënohet:

q [cm3/rrot] – vëllimi punues

Q [cm3/s] – rrjedhja teorike

Qg [cm3/s] – rrjedhja e vërtetë ndërmjet njësive

Qg [cm3/s] – humbja e vajit

p [kp/cm3] – para presioni i vajit

k - koeficienti i humbjes

N [kW] - fuqia e makinës

Indeksi “1” paraqet pompën ndërsa indeksi “2” motorin.

11

2.2.2 HIDROMOTORI ME KRAHË DHE QARKULLIMIN E MBRENDSHEM TË VAJIT

Hidromotori i Boehringerit - Në këta hidromotora, boshtet për të dy njësit (pompën+

motorin) gjenden në simetrale horizontale të njëjtë. Në rotorin e pompës dhe motorit

gjenden krahët lëvizës radial. Qarkullimi i vajit është i brendshëm d.m.th: qarkullimi i

vajit nga pompa në motor dhe anasjelltas; shkon nëpër mes boshtit të zgavruar të ndarë

në dy pjesë. Ky mes bosht nuk rrotullohet. Motori lëvizës e udhëzon rotorin e pompës. Si

pasojë që, shtëpiza e pompës është e vendosur në pozitë ekscentrike ndaj rotorit, krahët e

pompës mbyllin hapësira të ndryshme në mes rotorit dhe shtëpizës. Nëse rotori sjellët në

drejtimin e shënuar, atëherë gjysma e poshtme e rotorit thithet vaji nga gjysma e boshtit

të zgavruar sepse hapësirat për vaj rriten në drejtim të rrotullimeve ndërsa procesi i

shtypjes së vajit në zgavrën e epërme të gypit ndodh në gjysmën e epërme të rrotullimit

të rotorit sepse hapësirat për vaj zvogëlohen në drejtim të rrotullimit të rotorit. Rotori në

mes krahëve ka kanale radiale për rrjedhjen e vajit. Vaji i cili në këtë mënyrë është vënë

në qarkullim rrjedh nëpër mes boshtit të zgavruar në njësinë e dytë d.m.th., në motor dhe

me veprimin e vet e vënë në lëvizje me çka fitohet qarkullimi i vazhdueshëm i vajit.

Figura 2.3. Hidromotori i Boehringerov

2.2.3 HIDROMOTORAT ME PISTONA RADIAL DHE ME QARKULLIM TË MBRENDSHEM

Sistemi përbëhet nga dy pompa me pistona radial. Pompa shtrihet në boshtet të cilat janë

në simetralen horizontale të njëjtë. Njëra pompë fiton lëvizje nga elektromotori ndërsa

tjetra rrotullohet si pasojë e qarkullimit të vajit të cilin qarkullim e prodhon pompa e

12

parë. Konstruksioni i pompës dhe i motorit është i njëjtë. Konstruksioni më i njohur i

këtij tipi është hidromotori LAUF-THOMA.

Figura 2.4. Hidromotori Lauf-Thoma

Në cilindrat e shpuar në mënyrë radiale të rotorit lëvizin pistonat në skajet e

vazhdueshme të cilëve në çdo anë gjendet nga një rrotëz. Këto rrotëza mbështeten secila

në unazën e vet e cila gjendet në anën e brendshme të shtëpizës së pompës. Shtëpiza e

pompës mundet që me rrotullim të vendoset në pozita të ndryshme ekscentrike ndaj

simetrales së rotorit. Si pasojë e rrotullimit të rotorit, pistonat me rrotëzat rrotullohen

ndërsa nën veprimin e forcës centrifugale janë të shtypura për unazë në shtëpizë. Rrotëzat

që rrëshqasin nëpër unazë, i përkufizojnë pistonat që të mos rrëshqasin nëpër rrethin e

brendshëm të shtëpizës. Secili piston që gjendet në ekscentricitet më të lartë e thithë vajin

ndërsa gjatë zvogëlimit të ekscentricitetit e ndrydh vajin mbrapa. Kështu çdo piston, për

gjysmën e rrotullimit të raportit thithë ndërsa për gjysmën tjetër të rrotullimit e shtynë

vajin. Pasi që në rotor ka më shumë pistona, zakonisht 7... 9 copa, për këtë procesi i

thithjes dhe i shtytjes zhvillohet në mënyrë kontinuale prandaj vaji qarkullon. Vaji që

qarkullon bën presion në pistona në rotor të motorit dhe ven rotorin e motorit ne lëvizje.

Rrjedhja e vajit nga një njësi në tjetrën është e brendshme, d.m.th., qarkullimi i vajit

shkon nëpër mes boshtin e zgavruar të ndarë në dy pjesë. Zgavra e mes boshtit është e

palëvizshme dhe shërben vetëm për qarkullim të vajit.

Rrjedhja e vajit është:

13

Fuqia e mekanizmit:

ku janë:

d [cm]– diametri i pistonit

e [cm]– ekscentriciteti

z- numri i pistonave

n [min-1] – shpejtësia e sjelljes

p [kp/cm2 ] - presioni

2.2.4 HIDROMOTORAT ME PISTONA RADIAL DHE ME QARKULLIM RRETHOR TË VAJIT

Konstruksionet e hidromotorve të punuar në ketë parim kanë humbje më të mëdha ndërsa

sipas kësaj, shkalla më të pavolitshme të veprimit sesa sistemet me qarkullim të

brendshëm të vajit. Për këtë arsye sistemet e tilla andaj nuk do ti shqyrtojmë këto.

2.2.5 HIDROMOTORAT ME SHTIRIJE AKSIALE TË PISTONAVE

Aplikimi i hidromotorve me pistona aksial për ngasje lëvizës të boshtit kryesor të

makinës tash për tash është në gjendjen e hulumtimit. Është e njohur së një institut i

jashtëm për makinat e metalprerëse e ka aplikuar hidromotorin aksial direkt në boshtin

punues të makinës në mënyrë që të arrihet ndërrimi kontinual i rrotullimeve të boshtit

punues me rregullim të pastër. Makina të tilla në praktikë nuk ka ende. Për shkak të

vështirësive që paraqiten gjatë instalimeve të këtyre motorëve dhe fuqive të tyre më të

vogla, ata nuk përdoren për mekanizmin lëvizës të boshtit punues por së shumë shpesh

zbatohen gjatë shndërrimit hidraulik të lëvizjes rrethore në lëvizje drejtvizore. Sidomos

përdoren mekanizma lëvizës ndihmës kur nevojitet rregullimi i lehtë i lëvizjes

drejtvizore.

Zbatimin më të gjerë në makinat metalprerëse e kanë fituar njësitë me diskun e

rrotullueshëm (kthyer) ose me pistonat me lëvizje të lirë. Në figurën 2.5 është paraqitur

njësia me diskun e rrotullueshëm.

14

Figura 2.5. Njësia me diskun e rrotullueshëm

Disku i rrotullueshëm R, mundet që me ndihmën e dorezës për rregullim K dhe pistonit

të dhëmbëzorit V të rrotullohet për një kënd α ndaj simetrales gjatësore të njësisë.

Rrotullimi i diskut mund të kryhet edhe me rrugë elektrohidraulike me ndihmën e

elektromagnetit M1 ose M2 dhe shpërndarësit përkatës i cili e lëshon vajin në njërën ose

anën tjetër të pistonit V. Me rrotullimin e diskut R, ndryshon hapi i pistonave dhe sasia e

furnizimit (prurjes). Nëse njësia punon si pompë, elektromotori e udhëzon boshtin e

njësisë ndërsa bashkë me boshtin e lëvizë rotorin me pistonat deponues. Në rotor është

vendosur në mënyrë të koncentruar numri më i madh i pistonave të vendosur, zakonisht 7

deri 11 copë. Nëse njësia punon si motor, vaji me presionin e vet në boshtin e pistonit, i

detyron pistonat në rrëshqitje neper diskun e shtrembëruar R dhe kështu e lëvizë boshtin

e rotorit. Në këtë sistem puna e pompës dhe e motorit janë të lidhur me gypa. Vajin të

cilin e ndrydhin pistonat e pompës në gypa arrin në fund të pistonave në motor dhe i

ndrydh ata në diskun e shtrembër dhe anasjelltas, vaji të cilin pistonat e pompës e thithin,

është vaji kthyes nga motori nën pistona të cilët janë në hapin kthyes.

15

Furnizimi i pompës është:

pasi që h = 2r · tgα, do të kemi:

ku është:

h [cm] – hapi i pistonave

z - numri i pistonave

d [cm] - diametri i pistonave

r [cm] - rrezja neper të cilën rrëshqasin pistonat

Figura 2.6. Skema e punës së njësisë

Tek ky sistem mund të kryhet rregullimi i pompës dhe i motorit. Për nga forma dhe

veprimi i tyre, me këta elektromotorë janë shumë të përafërt elektromotorët me pistona të

lëvizshëm lirshëm. Dallimi është në atë së hapi i këtyre pistonave është i kufizuar me

përkufizues të cilët janë në formë të boshteve të vendosur në kanal pas pistonave.

Pistonat oscilojnë lirshëm dhe vihen në lëvizje me presionin e pompës punuese. Njësi të

tilla i punon fabrika HELLER dhe vijnë me emrin pompa hidraulike.

Me ndihmën e njësive të përshkruara mundet jashtëzakonisht mirë të rregullohet

shpejtësia e hapit. Këto njësi punojnë shumë saktë dhe në transmetimin e lëvizës janë

shumë të sigurta. Mund të realizohet rregullimi i rrotullimeve në zonën 1:50 e më tepër.

Një pompë mund të furnizoj më shumë motorë. Pamja e një pompe për furnizimin e më

shumë motorëve është paraqitur në figurën 8.34b.

Hidromotorat e përshkruar mund të shfrytëzohen për lëvizje gjatësore dhe tërthore të

suportit së tornos. Në rastin e parë rrotullimet e boshteve të hidromotorit nëpërmes

16

dhëmbëzoreve në atë bosht, barten në levën e dhëmbëzuar dhe në këtë mënyrë realizohet

lëvizja gjatësore e suportit bashkë me hidromotorin. Në rastin e dytë mund të realizohet

lëvizje tërthore e suportit me bartjen e lëvizjes së boshtit te hidromotorat në boshtin

tërthor të suportit. Në mënyrë të njëjtë mund të realizohet hapi gjatësor, tërthor ose për së

larti i tavolinës të frezës. Në të dy rastet, motorët kanë qenë të distancuar nga pompa por

në mes veti të lidhur me gypa. Mund të aplikohet agregati te i cili në të njëjtën shtëpizë

janë të vendosur pompa dhe motori. Agregati i tillë i lëvizshëm është paraqitur në figurën

2.7. agregati është i formës së kutisë, i përshtatur për montim të lehtë në tavolinës e

makinës. Rregullimi i hapit me dorë ose në mënyrë hidraulike.

2.3. RREGULLIMI I HIDROMOTORIT

Te të gjithë hidromotorat e përshkruar kryhet rregullimi i rrotullimeve, fuqisë dhe

momentit rrotullues, parimisht, në të njëjtën mënyrë.

1. Në zonën e rrotullimeve më të vogla, kryhet rregullimi në anën e pompës. Nëse

rritet ekscentriciteti i pompës ndërsa nuk preket ana e motorit, paraqiten këto

ndryshime:

- rritet rrjedha, si pasojë e kësaj rritet fuqia e motorit, rritet numri i rrotullimeve të

motorit ndërsa momenti rrotullues i motorit mbetet konstant.

Figura 2.7. Agregati i lëvizshëm me rregullim manual dhe elektrohidraulik të hapit

17

2. Në zonën e rrotullimeve të medha rregullimi kryhet në anën e motorit. Nëse

zvoglohet ekscentriciteti i motorit, ndersa nuk preket pompa atëherë shfaqen këto

ndryshime:

- rritet numri i rrotullimeve të motorit, fuqia e motorit mbetet konstante ndërsa

momenti rrotullues bie..

Në mënyrë teorike, me zvogëlimin e ekscentricitetit deri në zero, do të duhej të rriten

rrotullimet deri në pakufi që realisht nuk ndodh sepse në këtë rast edhe momenti

rrotullues zvoglohet deri ne zero, ndërsa motori ndalet si pasojë e vet frenimit.

Natyrisht së në rastin e parë, ekscentriciteti mund të zvoglohet ndersa në rastin e dytë të

rritet. Atëherë arrihen ndryshime të kundërta me ato të përshkruara. Ndryshimet që

ndodhin me ndryshimin e ekscentricitetit më së miri shihen nga diagramet në vijim.

(Figura 2.8. )

Figura 2.8. Diagramet e rregullimit të hidromotorve

18

3.0. TRANSMETUESIT ELEKTRIK ME NDËRRIM KONTINUAL

Këtij grupi të transmetuesve i takojnë elektromotorët me rrymë të vazhduar.

Transmetuesi kryesor i makinës do të jetë i përbërë nga transmetuesi dhëmbëzor me

arsyen shumë të madhe φ dhe elektromotorin me rrymë të vazhduar. Kjo është për arsye

së asnjë motor i rrymës së vazhduar nuk mundet me e mbulua krejt zonën e rrotullimeve

të transmetuesit kryesor të makinës. Nëse motori i rrymës së vazhduar, pa marr parasysh

zgjidhjen konstruktive ka karakteristikën e tij M-N-n si që është paraqitur në figurën 3.1,

duhet që gjatë konstruktimit të transmetuesit lëvizës të kemi në konsideratë një problem

të komplikuar. Kjo do të sqarohet në shembullin e lidhjes së Wardonardit që i takon këtij

grupi të motorëve.

Fig. 3.1. Diagrami M-N-n i Lidhjes W-L

19

Fig. 3.2. Diagrami M-N-n i makinës metalprerëse

Dihet së lidhja W-L ndërtohet me raportin e përgjithshëm të zonës së rrotullimit 1:8,

1:10, 1:22,5 dhe në rastet speciale edhe 1:40 e që mund të shkruhet BL = 8, 10, 22.5, 40.

Mirëpo nga kjo zonë e përgjithshme e motorit mund të shfrytëzohet vetëm zona ku

N=konstant ndërsa ajo pjesë e zonës në këtë motor është në raportin 1:2,2 deri ne 1;3,5

gjegjësisht qN=2,2... 3,5. Karakteristika M-N-n e makinës metalprerëse është paraqitur në

figurën 3.2 dhe është e ngjashme me karakteristiken e lidhjes W-L.

Nga karakteristikat e makinës shihet së fuqia e plotë e motorit lëvizës nuk mund të

shfrytëzohet, nuk mund të shfrytëzohet nëpër krejt zonën e rrotullimeve n1... nm por së

duhet përcaktuar numri kufitar i rrotullimeve ngr me ç’rast ngr>n1. Vetëm në zonën e

rrotullimeve më të madhe së ngr mund të shfrytëzohet fuqia e plotë ndërsa në zonën e

rrotullimeve më të vogël së ngr guxon të përdoret fuqia e zvogëluar N. Makinat me

karakteristikë të tillë përpunohen për at që elementet e makinës së transmetuesit kryesor

do të mund të ishin më lehtë të dimensionuar pasi që janë llogaritur në momentin

rrotullues për ngr jo për n1. Për këtë arsye Mt në zonën n1... ngr është konstante.

20

Pasi që te konstruksioni i transmetuesit të makinës duhet respektuar karakteristika M-N-n

e motori dhe e makinës, duhet pasur parasysh si vijon:

Për një makinë metalprerëse e cila e ka A=100 ndersa lidhjen W-L të transmetuesit

lëvizës BL=10, në mënyrë teorike transmetimi dhëmbëzore, do të mund ti kishte vetëm dy

shkallë me rrotullimet noI dhe noII. Kjo duket shumë e volitshme por së në rastin e

tillë diagrami M-N-n do të dukej sipas figurës 3.3.

Fig. 3.3 Diagrami M-N-n i makinës me A=100 dhe BL=10, qN=3

21

Makinat me karakteristiken e tillë nuk është për përdorim sepse në zonën e rrotullimeve

të vogla nuk mund të shfrytëzohet fuqia e plotë e makinës pasi që makina në këtë zonë

nuk e ka të mjaftueshme momentin rrotullues.

Sikur të ishte marr shembull më i komplikuar d.m.th., makinë me A më të madhe ose

krahasim me BL më të vogël, e njëjta e metë do të përsëritej shumë herë.

Në bazë të argumenteve të mëparshëm, transmetuesi i kombinuar duhet të konsultohet

ashtu që për zonën e rrotullimeve ngr... nm, për të cilën është N=konstant, shfrytëzohet

vetëm ajo pjesë nga diagrami M-N-n e motorit për të cilën është N=konstant. Në rastin

tonë kjo është 1:3, përkatësisht qN=3.

Për kërkesën e tillë, numri i shkallëve të transmetuesit dhëmbëzor mund të vërtetohet

sipas barazimit e përgjithshme:

ku janë:

A – raporti i zonës së rrotullimeve të makinës

BL – raporti i zonës së përgjithshme të lidhjes W-L

C – raporti i zonës së një shkalle të transmetuesit me dhëmbëzor

N – raporti i zonës së rrotullimeve të motorit gjatë N=konst.

qN – rënia e lejuar e fuqisë ndërmjet shkallëve individuale të rregullimit

k – numri i kërcimeve i realizuar me transmetuesin e dhëmbëzoreve

i – numri i shkallëve i realizuar me transmetuesin e dhëmbëzoreve

a – numri i përgjithshëm i shkallëve të rregullimi të makinës

Në bazë të formulave themelore mund të llogaritet

, nga këtu

22

Pasi që k – numri i kërcimeve të transmetuesit të dhëmbëzoreve duhet të jetë numër i

plotë, mund të shfaqen tri raste të ndryshme të cilat ndikojnë dukshëm në karakteristiken

e shkallëzimit.

RASTI 1. i = 1, C = qN, shkallët e rregullimit përcillen pa mbulimin e rrotullimeve ose pa

rënien e fuqisë. Vlerat A, BL dhe qN zgjidhen ashtu që K të jetë numër i plotë.

Për shembullin tonë A = 100, BL = 10, qN = 3 rrjedh:

Në këtë rast do të zgjidhet k = 2 por për këtë korrigjim duhet zgjedhur lidhjen W-L me qN

= 3,16 që pason nga barazimi

Në mënyrë që shkallët e transmetuesit të përcilleshin pa mbulimin e rrotullimeve ose pa

rënien e fuqisë, duhet me qenë C = qN.

Për rastin në figurën 2.5.

m = 2

n = 3

A = BL ·CK = 10 · 3,162 = 100

23

Fig. 3.4 Diagrami M-N-n i makinës

pa mbulimin e rrotullimeve

Rasti 2. 0 < i < 1 ; C < qN ; në këtë rast shkallëzimi është pa rënie të fuqisë por me

mbulim të rrotullimeve në disa shkallë. Kjo do të shfaqej sikur në shembullin e kaluar të

përvetësohet k = 3 pa korrigjimin e të dhënave tjera. Në këtë rast, diagrami M-N-n dhe

diagrami i punës së makinës duken ashtu si janë paraqitur në figurat 3.5 dhe 3.6.

24

Fig. 3.5 Diagrami M-N-n i makinës

Fig. 3.6 Diagrami i punës së makinës me mbulimin e rrotullimeve

Rasti 3. Që në disa raste të zvogëlohej transmetuesi i dhëmbëzoreve të makinës,

transmetuesi kombinohet ashtu që në çdo shkallë individuale të transmetuesit, fuqia e

makinës bie lirisht për 26% nën fuqinë e plotë. Në këtë rast është :

25

Sipas kësaj, numrat e rrotullimeve gjatë kalimit nga një shkallë e transmetuesit në tjetrën

do të jenë të larguara për i ≤ 1,26. Në këtë zonë, numri i rrotullimeve nuk mund të

ndryshoj në mënyrë kontinuale por së për këtë mund të ndërtohet transmetuesi me numër

më të vogël të shkallëve ose me qN më të vogël.

Fig. 3.7 Diagrami M-N-n i makinës me rrotullime të larguara

Fig. 3.8 Diagrami i punës së makinës me rrotullime të larguara

26

Me rastin e konstruktimit të diagramit M-N-n të makinës gjithashtu duhet llogaritur

momentin rrotullues kufitar Mtgr dhe numrin kufitar të rrotullimit ngr të makinës. Vlerat e

fituara duhet vizatuar në diagram. Pasi që ngr e përcakton numri më i vogël të

rrotullimeve te i cili guxon ende të shfrytëzohet fuqia ( në zonën e numrave më të ulet të

rrotullimeve), në një zonë të vogël, do të mbetet e pashfrytëzuar fuqia e elektromotorit

sepse ajo është më e madhe së sa që makina në këtë zonë guxon ta shfrytëzoj. Mirëpo,

mu ne në këtë shkallë të fundit mund të shfrytëzohet krejt zona rregulluese e motorit

d.m.th: edhe ajo zonë ku fuqia e motorit bie sepse bie edhe fuqia e shfrytëzuar e lejuar e

makinës. Për ta kuptuar më lehtë këtë zgjidhje konstruktive diagramet 3.4, 3.5 dhe 3.7, në

zonën e ngr janë vizatuar diçka me të thjeshtuara, në realitet, në shkallen e fundit ngr e

makinës dhe ns e elektromotorit nuk përputhen plotësisht.

27

28

4.0. LITERATURA

1) Puzanov W.”Beitrag zur Untersuchung der Spanmeng, der Schnittkrafte under der

Schwingungen beim Schnelleinstechsleinfen”, Disertation, Tu Dresden 1960

2) Marinescu, I., Rowe, W. B., Dimitrov, B., and Inasaki, I. 2004. Tribology of

Abrasive Machining Processes.

3) Heywood, J. 1938. Grinding Wheels and Their Uses. Penton Co.

4) Hitchiner, M. P. and McSpadden, S. 2004. “Evaluation of Factors Controlling CBN

Abrasive Selection for Vitrified Bonded Wheels.” Advances in Abrasive

Technology. VI Trans Tech Publ. Ltd., pp. 267–272. Thornton, A. G. and Wilks, J.

1979.

5) “Tool Wear and Sold State Reactions during Machining.” Wear 53, 165. Tymeson,

M. M. 1953. The Norton Story. Norton Co., Worcester, MA.

6) Grinding & Finishing in the Global Economy 2001. Gorham Int. 10/1/2001, Oak 6.

Brook, IL. Rappold, Winterthur, 2002. “Cylindrical Grinding.” Trade brochure.

Rappold – Winterthur 02/2002 #136551.00.

7) Rowe R.G., Sonic Teste Grade Abrasive Wheele. Steel (1950) Nr.1.

8) Peklenik J., Untersuchungen Uber das Verschleisekrterium beim Schleifen. Industrie

Anzeiger (1958) Nr 27, 27 – 33.

9) Vakser D.B., Puti povysenia proizvoditelnenosti abrazivnogo instrumnenta pri

mikroslivanovi. „Masinostrojenie“ , Moskva- Lenjingrad, 1964.

10) Interneti : htpp/: www.metalcuttingprinciple.edu

29