- 1 -

 

Trích từ Tạp chí điện tử của Chương trình Thông tin Quốc tế Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 10/2011

T R AU DỒ I X Ã HỘ I DÂ N SỰ

T HẾ HỆ 2 . 0

- 2 -

 

Liên kết công nghệ và xã hội dân sự 3

Cuộc chiến chống tham nhũng 8

Tài liệu tham khảo 13

NỘI DUNG

Toàn văn ấn phẩm này có trên Internet tại địa chỉ:

http://iipdigital.usembassy.gov/st/english/publication/2011/09/20110913135711yelhsa0.4294702.html (tiếng Ạnh)

http://photos.state.gov/libraries/vietnam/8616/transdoc/cultivating_cilvil_society.pdf (tiếng Việt)

- 3 -

 

LIÊN KẾT CÔNG NGHỆ VÀ XÃ HỘI DÂN SỰ Ashley Rainey Donahey

Ashley Rainey Donahey là một biên tập viên chính của tạp chí eJournalUSA.

Khi những người chống đối chế độ Mubarak ở Ai Cập chiếm giữ các đường phố Cairo vào đầu năm 2011, họ đã bắt đầu lấy công nghệ để điều hành những nỗ lực của mình. Khi sử dụng internet, điện thoại di động và các trang mạng xã hội kiểu như Facebook, hàng trăm ngàn người phản kháng đã cùng kéo về quảng trường Tahrir và đã thành công trong việc kết liễu thời kỳ 30 năm làm tổng thống của Hosni Mubarak.

Facebook, Twitter, tin nhắn qua điện thoại di động và những công nghệ kết nối khác tuy không phát động các phong trào lật đổ các chế độ ở Ai Cập và Tuynisi ngay đầu năm nay, nhưng chúng đã đóng một vai trò quyết định trong thành công của dân chúng, vì đã tạo điều kiện cho mọi người liên lạc với nhau và tổ chức lại. Sự phát triển công nghệ ngày nay cung cấp hàng loạt các công cụ mới giúp mọi người chia sẻ thông tin, trao đổi quan điểm, tổ chức và vận động cho những quyền lợi của mình.

Nói ngắn gọn, chỉ riêng công nghệ thì không giải quyết được gì, nhưng khi được các cá nhân và tổ chức huy động vào công việc làm thay đổi xã hội thì công nghệ có thể là một trợ thủ đắc lực.

Cựu ủy viên quản trị mạng Google, ông Wael Ghonim, đang nói chuyện trước một đám đông tại quảng trường Tahrir ở Ai Cập với điện thoại di động trong tay. Công nghệ số đã giúp những người bất đồng tổ chức biểu tình ở Ai Cập và Tuynisi vào mùa xuân năm 2011. (©KHALED EL FIQI/epa/Corbis)

- 4 -

 

Các nhóm xã hội dân sự đang sử dụng các công nghệ kết nối để quản lý thiên tai, đấu tranh chống tham nhũng và trao quyền hành động cho con người. (Creative Commons/Tactical Tech/Samah Arafat)

- 5 -

 

 

- 6 -

 

Và trong khi riêng một mình công nghệ không thể mang lại sự thay đổi xã hội thì các công nghệ kết nối lại có tiềm năng to lớn thúc đẩy và củng cố xã hội dân sự.

CÁC THÁCH THỨC CỦA CON NGƯỜI, CÁC GIẢI PHÁP TỪ CÔNG NGHỆ

Hằng ngày các cá nhân và tổ chức xã hội dân sự trên khắp thế giới sử dụng các công nghệ kết nối để làm thay đổi cuộc sống và cải thiện cộng đồng của họ một cách âm thầm hơn so với việc lật đổ các chế độ độc tài. Chẳng hạn, PopTech, một mạng lưới đa lĩnh vực thăm dò tác động xã hội của các công nghệ mới, đã nhận thấy rằng vì nhiều người Nam Phi sợ bị cộng đồng của họ xa lánh nếu họ có kết quả thử HIV dương tính nên họ lảng tránh để khỏi phải thử. Để ngăn chặn nỗi sợ này, PopTech đã đưa ra một chương trình mới dựa trên điện thoại di động có tên là Dự án Masiluleke; nó cho phép người ta nhận được kết quả thử của mình dưới dạng dấu tên qua một tin nhắn văn bản. Tốc độ nhận dạng và điều trị của những người nhiễm HIV ở Nam Phi đã tăng lên – và sáng kiến của Dự án Masiluleke dùng công nghệ điện thoại di động đã làm cho điều đó có thể thực hiện được.

Việc sử dụng các công nghệ kết nối chỉ bị hạn chế bởi nó phụ thuộc vào sự khéo léo của người sử dụng chúng. Có lẽ công ty công nghệ phi lợi nhuận Ushahidi là ví dụ tốt nhất về một tổ chức khai thác khả năng thích ứng của công nghệ đối với sự cải thiện xã hội dân sự.

Bedouins đến từ Bắc Sinai đang hát và vỗ tay trong cuộc biểu tình năm 2011 ở Cairo, trong khi những người đứng xem đang giơ cao điện thoại di động và máy quay. Dù có công nghệ hỗ trợ, con người vẫn là người điều khiển sự thay đổi xã hội. (©AP Images/Ben Curtis)

- 7 -

 

Được đặt tên theo nghĩa “minh chứng” ở Swahili, Công ty Ushahidi bắt đầu năm 2008 như một trang mạng phản ánh bạo lực sau bầu cử ở Kenya. Lúc đầu, trang mạng này là một diễn đàn phần mềm nguồn mở tự do để thu thập các thông tin từ rất nhiều các công nghệ kết nối, bao gồm SMS, email, Facebook, Twitter, YouTube và Flickr, và đưa chúng trên một sơ đồ tương tác. Các cá nhân và các nhóm xã hội dân sự khắp thế giới giờ đây có thể sử dụng Ushahidi để thúc đẩy tiến bộ các chủ đề thảo luận đủ loại về xã hội, chính trị và môi trường.

Ví dụ, một tờ báo ở Hoa Nam mô tả suy thoái môi trường ở Hong Kong, dân chúng ở bang Louisiana phản ánh tác động của vụ tràn dầu ở Vịnh Mexico đến cộng đồng của họ, và một chiến dịch vận động về sức khỏe ở Châu Phi nêu lên khả năng có thể mua được các loại thuốc thiết yếu tại các cơ sở địa phương trên khắp Châu Phi. Một người đã sử dụng Ushahidi trong thời gian xảy ra cháy rừng ở Nga năm 2010 để kết nối hàng ngàn người tình nguyện với hàng ngàn nạn nhân đang cần giúp đỡ.

CÔNG NGHỆ LÀ CÔNG CỤ, KHÔNG PHẢI LÀ THUỐC CHỮA BÁCH BỆNH

Ngày càng nhiều người trên khắp thế giới sở hữu hoặc có tiếp cận với máy tính, và hàng triệu người đang mang theo điện thoại hay các thiết bị di động khác để có thể chớp cơ hội chụp ảnh, ghi âm hay ghi hình video và truyền chúng đi. Để khai thác đầy đủ tiềm năng của các công nghệ này như một công cụ cho việc tạo điều kiện và thúc đẩy hoạt động dân sự, mọi người cần phải sử dụng chúng một cách thành thạo, hiệu quả và đáng tin cậy. Các công nhệ như vậy có thể làm thuận lợi cho sự thay đổi xã hội, nhưng không tạo ra điều đó. Con người mới là người đóng vai trò chủ đạo.

Dự án Masiluleke đã gửi hơn 1 tỷ tin nhắn giống như thế này để giúp kiềm chế sự lan rộng dịch bệnh HIV/AIDS ở Nam Phi. (Gustav Praekelt/PopTech)

- 8 -

 

CUỘC CHIẾN CHỐNG THAM NHŨNG Các nghiên cứu cụ thể: Xã hội công dân sử dụng công nghệ để

thúc đẩy tính minh bạch ở Ấn Độ, Slovakia và Hoa Kỳ.

TỜ BẠC KHÔNG RUPI - Ấn Độ Trở về quê nhà sau khi đưa công ty công nghệ thuộc sở hữu của mình vào hoạt động ở Hoa Kỳ, Vijay Anand thấy kinh hoàng vì nạn tham nhũng ở bang Tamil Nadu, Ấn Độ, quê nhà của mình. Không muốn tiếp tục lề thói phổ biến của các công chức ăn hối lộ khi thực hiện các dịch vụ hằng ngày vốn dĩ không mất tiền, Anand đã thành lập tổ chức Cột trụ thứ 5 (5th Pillar), một tổ chức phi chính phủ nhằm mục đích trao quyền cho người dân Ấn Độ chống lại và loại bỏ nạn tham nhũng. Bằng việc sử dụng phần mềm soạn thảo hình ảnh và trang mạng để xúc tiến

Nhiều người Ấn Độ đã dùng đến cách hối lộ để khỏi phải xếp hàng dài chờ được cung cấp các dịch vụ cơ bản. Dự án Tờ bạc Không Rupi ra đời với hi vọng triệt phá tận gốc vấn nạn này. (©AP Images/Channi Anand)

- 9 -

 

và phân phát, Anand đã tạo ra một vũ khí mạnh mẽ để bảo vệ người dân trước những công chức gạ gẫm hối lộ: Tờ bạc Không Rupi.

Tờ giấy đơn giản không có giá trị tiền tệ này, được thiết kế trông giống như tờ bạc 50 rupi, đã chứng tỏ là một vật cản ghê gớm đối với những kẻ nhận nó. Đã có nhiều báo cáo nói rằng sự trao tay tờ bạc có trang trí dòng chữ “Tôi hứa không nhận và cũng không đưa hối lộ” bằng tiếng Anh và tiếng Tamil này đã làm cho dịch vụ công được thực hiện mau chóng và thậm chí cả những lời xin lỗi từ những công chức nhận tờ giấy bạc.

Chẳng hạn, khi một người phụ nữ có tuổi xin giấy chứng nhận quyền sở hữu đất đai, mà bà ta cần để cho cháu gái bà ta vào học đại học, đã đưa tờ bạc không rupi cho một công chức của cơ quan thuế mà không đưa hối lộ như người ấy đã đòi hỏi. Người công chức này không những đã cấp ngay giấy chứng nhận cho bà ta mà còn mời bà ta ngồi ghế và mời bà ta một cốc nước trà!

Cuộc vận động Không Rupi đã thành công đến mức vào năm 2008, tổ chức Cột trụ thứ 5 đã cho ra mắt trang mạng ZeroCurrency.org, ở đó bất cứ ai từ 196 quốc gia cũng có thể tải xuống những tờ bạc không rupi.

LIÊN MINH CHƠI ĐẸP - Slovakia Được coi là tổ chức giám sát được ưa chuộng nhất ở Slovakia, Fair Play Alliance (Liên minh chơi đẹp) đã đem lại một mức độ minh bạch đối với những hoạt động tài chính công luôn mờ ám của Slovakia.

Zuzana Wienk của Fair Play và những nhà hoạt động cộng tác đã khai trương mạng giám sát dựa trên internet nhân một vụ bê bối của nhà nước liên quan đến Quỹ tài trợ của liên minh Châu ÂU (EU) cho

Tờ bạc Không Rupi của Vijay Anand được thiết kế giống như tở 50 rupi và viết thêm dòng chữ “Tôi hứa không nhận và cũng không đưa hối lộ” bằng tiếng Anh và tiếng Tamil (Creative Commons/Adam Crowe)

- 10 -

 

Slovakia sau khi nước này gia nhập EU năm 2004. “Khi sử dụng quyền tự do của Luật Thông tin, chúng tôi bắt đầu đòi hỏi ngày càng nhiều các số liệu về các công ty và các bộ trưởng, cũng như các hóa đơn mua hàng và các số liệu khác”, Wienk nói. Trình ứng dụng phần mềm “Politikaopen” của họ chỉ là công cụ cho sẵn trên mạng để công khai hóa tài sản ở Slovakia và chứa các số liệu về rất nhiều chính trị gia cao cấp, kể cả thủ tướng và chủ tịch quốc hội.

Vào lúc cao điểm của vụ bê bối này, Fair Play Alliance là trang mạng có số người đọc nhiều hàng thứ 3 ở Slovakia.

Cơ sở dữ liệu mở dõi theo dòng tiền đi qua các tổ chức công, các cơ quan chính phủ, các đảng chính trị, các thành viên của quốc hội, các thẩm phán, các công tố viên, các cố vấn của những thủ lĩnh chính trị và những người khác. Trang mạng Fair Play này cung cấp bản danh mục đầy đủ nhất về các khoản tiền của chính phủ và công khai trước dân chúng.

Kết quả làm việc của Fair Play đến nay đã đến mức làm dân chúng phẫn nộ dẫn đến việc phải ban hành một loạt các đạo luật cải cách trong ngành tài chính công và buộc một bộ trưởng phải thôi việc. Fair Play xây dựng phần mềm của mình dành cho các nhóm phi lợi nhuận sử dụng không mất tiền, với điều kiện phần mềm đó được sử dụng vào các mục đích phi thương mại. Liên minh này cũng hiến tặng công nghệ của nó cho một nhóm ở Cộng hòa Czech để thiết lập một tổ chức giám sát điện tử tương tự và đã huấn luyện các nhóm dân sự ở Ukraine, Montenegro, Serbia, Lithuania, Iraq và Bulgaria.

Năm nay, Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Slovakia đã trao phần thưởng cho dự án “Làm cho nền chính trị có trách nhiệm” (Keeping Politics Accountable) của Fair Play Alliance; dự án này nhằm nâng cao cuộc vận động ý thức công chúng xung quanh vấn đề gian lận trong mua sắm của chính phủ ở Slovakia.

Công cụ công khai hóa tài chính Politikaopen của tổ chức Fair Play Alliance dõi theo tài sản cá nhân của các nhà lãnh đạo Slovakia, trong đó có Thủ tướng Iveta Radičová (người trong ảnh).

- 11 -

 

TỔ CHỨC BÁO CHÍ ĐIỀU TRA PHI LỢI NHUẬN PROPUBLICA - Hoa Kỳ Làm báo điều tra là một trong số những vũ khí hiệu quả nhất của báo chí tự do chống lại các vụ tham nhũng. Đáng tiếc là ngân sách của phương tiện truyền thông truyền thống bị thu hẹp trên khắp thế giới, và số tiền dành cho các phóng sự điều tra đầy sức mạnh và hiệu quả cũng bị giảm đi. Một tổ chức báo chí Hoa Kỳ đang hy vọng thay đổi hoàn toàn xu thế này.

ProPublica, một tổ chức biên tập tin tức độc lập phi lợi nhuận đã cam kết cung cấp bài viết mạnh mẽ vì lợi ích của công chúng. Sứ mệnh của ProPublica là để “phơi bày những việc làm bất lương của chính quyền và những sự phản bội của chính phủ, doanh nghiệp và những thể chế khác đối với niềm tin của dân chúng, bằng cách sử dụng sức mạnh đạo đức của nghề báo điều tra”. Được lãnh đạo bởi các cựu biên tập viên của những tòa báo có thanh thế như Tạp chí Phố Wall (Wall Street Journal) và Thời báo New York (New York Times), ProPublica đã nhận được các giải thưởng, trong đó có hai giải Pulitzer, vì những bài báo điều tra của mình kể từ khi bắt đầu xuất bản năm 2008.

ProPublica sử dụng những công nghệ số mới nhất và những diễn đàn truyền thông xã hội để truyền bá những bài phóng sự của mình. ProPublica cũng đưa hầu hết các bài báo của mình lên mạng để cho in lại, miễn là tài liệu đó được viện dẫn hợp thức, không sửa đổi và không được bán để kiếm lợi. Họ cũng cho biết cách vào các bài báo của họ qua đường Facebook và Twitter, nhận bản tin dưới hình thức podcast và một ứng dụng iPhone miễn phí.

Các nhà báo của ProPublica sử dụng các ứng dụng số như ứng dụng miễn phí này của iPhone để tăng thêm trọng lượng cho các bài tin tức của họ và mở rộng số độc giả của mình.

- 12 -

 

Nhiều câu chuyện đã được tăng thêm sức mạnh do “những ứng dụng tin tức” giầu số liệu; nó phân chia dữ liệu thích hợp vào những thành phần dễ hiểu hơn. Một ứng dụng như vậy được gọi là “The Opportunity Gap”; nó cung cấp số liệu từ Văn phòng Quyền Công dân thuộc Bộ Giáo dục Hoa Kỳ, cho phép người sử dụng tìm xem bang của họ có tạo điều kiện cho sinh viên tham dự bình đẳng các khóa học tiên tiến hay không.

ProPublica không chỉ nhằm thu hút sự chú ý đến những điều sai trái đi ngược lại lợi ích của dân chúng, mà còn bênh vực họ. “Theo truyền thống tốt đẹp nhất của báo chí Mỹ trong việc phục vụ dân chúng, chúng tôi cố gắng khuyến khích sự thay đổi tích cực”.

- 13 -

 

SÁCH VÀ CÁC BÀI BÁO Farivar, Cyrus. The Internet of Elsewhere. New Brunswick: Rutgers UP, 2011.

Fine, Robert, ed. The Big Book of Social Media: Case Studies, Stories, Perspectives. Tulsa: Yorkshire Publishing, 2010.

Gillmor, Dan. Mediactive. San Francisco: Creative Commons, 2010. http://mediactive.com/

Holtz, Shel. Tactical Transparency: How Leaders Can Leverage Social Media to Maximize Value and Build their Brand. San Francisco: Jossey-Bass, 2009.

Howard, Philip N. “The Role of Digital Media.” Journal of Democracy, vol. 22, no. 3 (July 2011), p. 35, 14 pages.

Jenkins, Henry. Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York: NYU Press, 2008.

Morozov, Evgeny. The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom. Philadelphia: Perseus Books Group, 2010.

Rushkoff, Douglas. Program or Be Programmed: 10 Commandments for the Digital Age. New York: OR Books, 2010.

Shirky, Clay. Cognitive Surplus: Creativity and Generosity in a Connected Age. New York: Penguin Press, 2010.

Shirky, Clay. Here Comes Everybody: The Power of Organizing Without Organizations. New York: Penguin Group, 2008.

Shirky, Clay. “The Political Power of Social Media: Technology, the Public Sphere, and Political Change.” Current, vol. 552 (May 2011), p. 17.

Sonvilla-Weiss, Stefan, ed. Mashup Cultures. Vienna: Springer Verlag, 2010.

Sunstein, Cass R. Going to Extremes: How Like Minds Unite and Divide. New York: Oxford UP, 2009.

Turkle, Sherry. Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. New York: Basic Books, 2011.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

- 14 -

 

Zandt, Deanna. Share This!: How You Will Change the World with Social Networking. San Francisco: Berrett-Koehler Publishers, 2010.

CÁC TRANG WEB Berkman Center for Internet and Society http://cyber.law.harvard.edu/

Berkman Center for Internet and Society. Youth and Media http://cyber.law.harvard.edu/research/youthandmedia

The Center for Information & Research on Civic Learning and Engagement (CIRCLE) http://www.civicyouth.org/

CrisisCommons CrisisCommons seeks to advance and support the use of open data and volunteer technology communities to catalyze innovation in crisis management and global development. http://crisiscommons.org/

Digital Media Mash Up The Digital Media Mash Up is a weekly newsletter focusing on digital media events, news and research from around the world. http://cima.ned.org/tools-and-resources/digital-media-mash

Tactical Technology Collective Tactical Tech is an international nongovernmental organization working in close collaboration with partners, usually human rights groups and local issue-focused NGOs, for social change and the potential of technology and effective information processes to contribute to it. http://www.tacticaltech.org

CÁC TỔ CHỨC LIÊN QUAN

Quản lý các nguy cơ thảm họa từ thiên nhiên Room Donor.jp Centralized disaster information including offers of and requests for accommodation for evacuees and people displaced by the events in Tohoku, Japan. http://roomdonor.jp/

Télécoms Sans Frontières Telecom Without Borders offers telephones to people in areas that are affected by natural disasters, conflict or famine. http://www.tsfi.org/

Ushahidi Ushahidi is a nonprofit tech company that specializes in developing free and open source software for information

- 15 -

 

collection, visualization and interactive mapping. http://www.ushahidi.com/

Chống tham nhũng The Fair Play Alliance The Fair-Play Alliance is an NGO based in Slovakia that monitors political party finance in the country and promotes transparency in party financing and procurement. http://www.fair-play.sk/index_en.php

ProPublica ProPublica is an independent, nonprofit newsroom that produces investigative journalism in the public interest. http://www.propublica.org/

Zero Rupee Note This NGO works to encourage, enable and empower every citizen of India to eliminate corruption at all levels of society. http://india.5thpillar.org/front_page

Tăng cường năng lực cho người dân HarassMap HarassMap, a crowd-sourced way to monitor and protect women in Cairo, enables Egyptian women to take a stand against sexual harassment and abuse. http://harassmap.org/

Project Masiluleke Project Masiluleke uses mobile devices for the delivery of public health information reaching upwards of 1 million South Africans every day, helping connect them to care. http://poptech.org/project_m

- 16 -

 

Trung tâm Hoa Kỳ Phòng Thông tin-Văn hóa, Đại sứ quán Hoa Kỳ

Tầng 1, Rose Garden Tower, 170 Ngọc Khánh, Hà Nội Tel: (04) 3850-5180; Email: HanoiAC@state.gov

http://vietnam.usembassy.gov http://facebook.com/usembassyhanoi