Trenutno stanje korporativnog upravljanja u Republici Srpskojupravljanja u Republici Srpskoj

Prof. dr Zdravko Todorovi Ekonomski fakultet Banja Luka

LANOVI ISTRAIVAKOG TIMA:Ekonomski fakultet:Ekonomski fakultet:

Prof. dr Zdravko TodoroviMr Igor TodoroviMr Igor TodoroviBranka Zolak-PoljaeviSinia RakitaSinia Rakita

B j l k bBanjaluka berza: Neboja Vukovi

SADRAJSADRAJ

Metodologija istraivanjaMetodologija istraivanjaAnaliza rezultata istraivanja

BALANCE SCORE CARD zbirnaBALANCE SCORE CARD zbirnaNajbolju pojedinanu ocjenu na osnovu Balance Score CartPOREENJE STANJA TRANSPARENTNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA - sa zemljama u okruenju

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOENJAMODEL PROJEKTOVANJA I UVOENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJAZAKLJUAK

Metodologija istraivanja

Metodologija istraivanjaMetodologija istraivanjaUZORAK19 preduzea koja kotiraju na Banjalukoj berzi

METODE:METODE:UPITNIK sa 62 pitanja iz oblasti korporativnog upravljanjaINTERVJU sa odgovornim predstavnicima u 19INTERVJU sa odgovornim predstavnicima u 19 anketiranih preduzeaBALANCE SCORE CARD pojedinana i zbirnaPOREENJE STANJA TRANSPARENTNOSTIPOREENJE STANJA TRANSPARENTNOSTI KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA sa zemljama u okruenju uzorak 10 preduzea

Analiza rezultata istraivanja

BALANCE SCORE CARD za Standarde lj j k i ki d iupravljanja akcionarskim drutvima

Osnova za izradu Score Card su zvanini StandardiOsnova za izradu Score Card su zvanini Standardi upravljanja akcionarskim drutvima (Slubeni Glasnik Republike Srpske, broj 3/06 od 19.01.2006.)B l S C d i i jBalace Score Card moete preuzeti sa internet sajta Banjaluke berzeRazliiti kriteriji u Score Card-u odgovaraju poglavljima j g j p g ju Standardima upravljanja akcionarskim drutvimaSvaka pojedina oblast Score Card-a nosi odreen teinski faktor (pojedinani score)faktor (pojedinani score) Pregled rezultata je prikazan kao suma razliitih kriterija u krajnjoj ocjeni (total score)

BALANCE SCORE CARDBALANCE SCORE CARD

Dobra primjena principa korporativnog upravljanja bi trebala da ima skor u rasponu od 65-75%.

Prostor do 100% ukupnog skora bi trebao da bude podsticaj kompanijama za primjenu viih principa p j p j p j p pkorporativnog upravljanja.

BALANCE SCORE CARD - zbirnaBALANCE SCORE CARD zbirna

StandardStandard 10% Standard

20% 20,79% 2,08% 20%Teinski faktor: Pojedinana ocjena: Teinski faktor:

Posveenost principima korporativnog upravljanja

Prava akcionaraObjavljivanje i javnost informacija

Teinski faktor:20% 20,79% 2,08% 20%

57,76% 11,55% 52,89% 10,58%

Ravnopravan tretman akcionara Konana ocjena Uloga i odgovornosti odbora

Teinski faktor: Pojedinana ocjena: Teinski faktor:Pojedinana ocjena: Pojedinana ocjena:

Standard Standard10% 20%

55,66% 5,57% 100% 53,46% 45,79% 9,16%Teinski faktor: Teinski faktor:Pojedinana ocjena: Pojedinana ocjena:

p j g g

Standard Pojedinana ocjena

Standard Standard10% 10%

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju akcionarskim

drutvimaRevizija i sistem internih kontrola

Teinski faktor: Teinski faktor:10% 10%78,16% 7,82% 67,11% 6,71%

Teinski faktor: Teinski faktor:Pojedinana ocjena: Pojedinana ocjena:

Posveenost principima p pkorporativnog upravljanja

Standard

Teinski faktor: 10%Pojedinana ocjena: 20,79% 2,08%

Komentar:Prosjeni skor od 20,79% je najloiji od svih analiziranih.Veina preduzea nemaju usvojen Kodeks korporativnog upravljanja. Samimtim preduzea nisu potvrdila svoju elju da jasno vode i promoviu dobrotim preduzea nisu potvrdila svoju elju da jasno vode i promoviu dobrokorporativno upravljanje. Po pravilu, kodeks korporativnog upravljanjaodobrava se od upravnog odbora, dostavlja se akcionarima i investitorima iobjavljuje se na internet stranici preduzeaobjavljuje se na internet stranici preduzea.

Prava akcionara

Standard

Teinski faktor: 20%

Pojedinana ocjena: 57,76% 11,55%

Komentar:Komentar:Prosjeni skor od 57,76% nije zadovoljavajui.Zatita prava akcionara je centralni element korporativnog upravljanja i odposebne je vanosti za preduzea i investitore koji razmatraju mogunostp j p j j ginvestiranja u preduzee.Nijedno preduzee nema usvojen korporativni kalendar. Nijedno preduzeenema usvoju politiku dividendi, a mali broj isplauje dividendu. Dostupnostinformacija nije zadovoljavajua.

Ravnopravan tretman k iakcionara

Standard

TeinskiTeinski faktor: 10%Pojedinana ocjena:

55,66%

5,57%

Komentar:Prosjeni skor od 55,66% nije zadovoljavajui.Potrebno je i dalje jaati poloaj manjinskih akcionara jaati n tranjePotrebno je i dalje jaati poloaj manjinskih akcionara, jaati unutranjeupravljanje, preciznije regulisati konfliktne interese, detaljno i pravovremenoinformisati akcionare o poslovaju preduzea.

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju akcionarskimupravljanju akcionarskim

drutvima

Standard

Teinski faktor: 10%Pojedinana ocjena:

78,16%

7,82%ocjena: % %

Komentar:Prosjeni skor od 78,16% je dobar.Potrebno je i dalje akti no sarai ati sa s im aintereso anim stranamaPotrebno je i dalje aktivno saraivati sa svim zainteresovanim stranama ucilju stvaranja blagostanja, radnih mjesta i odravanja finansijske stabilnostipreduzea.

Objavljivanje i javnost informacijaj

Standard

Teinski faktor: 20%Pojedinana ocjena:

52,89%

10,58%

Komentar:Prosjeni skor od 52,86% nije dobar.Dodatnom analizom internet stranica anketiranih preduzea utvrdili smo da se

bj lj j l i f ij ih k ti lj jobjavljuje veoma malo informacija vazanih za korporativno upravljanje.Na internet sajtu preduzea trebaju se prvenstveno prezentirati slijedeeinformacije i dokumenti: osnivaki akt i sve njegove izmjene i dopune; izvjetajo poslovanju sa finansijskim izvjetajima; izvjetaji eksternog revizora;o poslovanju sa finansijskim izvjetajima; izvjetaji eksternog revizora;informacije o bitnim dogaajima; informacije o skuptini akcionara; vaneodluke upravnog odbora.Meutim, u odnosu na prethodna istraivanja u ovom segmentu je ostvarennajvei napredak. Preduzea objavljuju odreene informacije o korporativnomupravljanju na internet sajtu Banjaluke berze.

Uloga i odgovornosti odboraodbora

Standard

TeinskiTeinski faktor: 20%Pojedinana ocjena:

45,79%

9,16%

Komentar:Prosjeni skor od 45,79% nije dobar.Za dobro korporativno upravljanje bitan je djelotvoran, profesionalan i nezavisanp p j j j j , pupravni odbor. Upravni odbor treba da djeluje u najboljem interesu preduzea injegovih akcionara. On utvruje strategiju preduzea, titi prava akcionara i nadzireizvrne ograne i finansijsko poslovanje drutva.Upravni odbor treba da obezbjediti da profesionalni menadment u preduzeima saUpravni odbor treba da obezbjediti da profesionalni menadment u preduzeima sadisperziranim vlasnitvom radi u interesu vlasnika, a ne u svom sopstvenom(principal-agent problem).Problemi koji su uoeni odnose se na: nedostatak nezavisnih lanova, naknade za radlanovima odbora nisu vezane za rezultate poslovanja, nain izbora lanova odbora iobuka lanova odbora.

Revizija i sistem internih kontrola

Standard

Teinski faktor: 10%Pojedinana ocjena:

67,11%

6,71%ocjena: % %

Komentar:Prosjeni skor od 67,11% je dobar.Meutim, smatramo da su se odgovori na pitanja odnosila prvenstveno nasistem interne i eksterne revizije, a ne na sistem interne kontrole.V i ih d t lj i t i t k t l i jVeina naih preduzea nema uspostavljen sistem interne kontrole i nemajuzvaninih dokumenata koji reguliu sistem i procedure interne kontrole.Sistem internih kontrola treba da funkcionie u svakom trenutku i bezprekida i da idetifikuje odstupanja i pomae da se predvide odstupanja uprekida i da idetifikuje odstupanja i pomae da se predvide odstupanja ubudunosti.

Najbolju pojedinanu ocjenu na osnovu Balance Score Cart imaScore Cart imaNOVA BANKA A.D Banja luka

StandardStandard 10% Standard

20% 50,00% 5,00% 20%90 00% 18 00% 75 00% 15 00%

Teinski faktor:Pojedinana ocjena:

Prava akcionara

Posveenost principima korporativnog upravljanja

Objavljivanje i javnost informacija

Teinski faktor:Pojedinana ocjena: Teinski faktor:

Pojedinana ocjena:90,00% 18,00% 75,00% 15,00%Pojedinana ocjena:

Ravnopravan tretman akcionara Konana ocjena

Pojedinana ocjena:

Uloga i odgovornosti odbora

Standard Standard10% 20%

57,50% 5,75% 100% 71,50% 57,50% 11,50%Teinski faktor:Pojedinana ocjena:

Standard Pojedinana ocjenaTeinski faktor:Pojedinana ocjena:

Standard Standard10% 10%Teinski faktor:

Uloga zainteresovanih strana-nosilaca interesa u upravljanju

akcionarskim drutvima

Teinski faktor:

Revizija i sistem internih kontrola

70,00% 7,00% 92,50% 9,25%Pojedinana ocjena: Pojedinana ocjena:

POREENJE STANJA TRANSPARENTNOSTITRANSPARENTNOSTI

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA sa zemljama u okruenju

Da li preduzee objavljuje informacije o lanovima upravljake strukture preduzea?

1010 10108

5

78

9

5

98 8

9

5

1010 10

56789

10

012345

0Hrvatska Bug arska eka Maarska Slo venija Slovaka Repub lika

Srp ska

Internet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzea

Komentar:Pod informacijama o lanovima upravljake strukture podrazumjeva seslijedee: imena lanova upravnog i nadzornog odbora ime direktoraslijedee: imena lanova upravnog i nadzornog odbora, ime direktora,biografski podaci lanova odbora i direktora, odgovornosti lanova odborai direktora, struktura odbora...U naim preduzeima uglavnom se objavljuju samo imena i prezimenap g j j j planova odbora i direktora, tako da je i ovaj rezultat (5 internet stranica,5 godinji izvjetaj) nerealan.

Da li preduzee objavljuje informacije o usklaenosti poslovanja sa kodeksom korporativnog upravljanja?

10

5

7 7 77

9

5

9

7

6789

10

1

3

0

3

012345

0 001

Hrvatska Bugarska eka Maarska Slovenija Slovaka Repub likaSrpska

Internet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzeaInternet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzea

Komentar:U d b k d 10 d j d i jU odabranom uzorku od 10 preduzea samo jedno ima usvojenKodeks korporativnog upravljanja, kodeksi nisu dostupni javnosti niputem internet stranice preduzea niti se nalaze u sklopu godinjegizvjetajaizvjetaja.

Da li preduzee objavljuje informaciju o usklaenosti poslovanja k d k l j / tiki k d k ?sa kodeksom poslovnog ponaanja/etikim kodeksom?

910

5 5

7 76

5 54

5

45678

211

01

01234

0Hrvatska Bugarska eka Maarska Slovenija Slovaka Republika Srpska

Internet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzea

Komentar:7 od 10 preduzea ima usvojen kodeks poslovnog ponaanja ili etiki kodeks,meutim samo dva preduzea ga javno objavljuju. Jedno preduzee putemi t t t i d t di j i j t jinternet stranice, drugo putem godinjeg izvjetaja.

Da li preduzee objavljuje informacije o eksternoj reviziji?

10 10

6

87

98

109 9

10

6789

10

23

4

23456

0 001

Hrvatska Bugarska eka Maarska Slovenija Slovaka Repub likaSrpska

Internet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzea

Komentar:Pod ovim informacijama podrazumjeva se slijedee: postojanje odbora za revizijuj p j j p j j ju preduzeu, procedure za izbor eksternog revizora, politiku preduzea okopromjene revizora, naknadu revizora, dokaz o nezavisnosti revizora...Kod nas preduzea samo objavljuju podatak o tome koja kua im radi reviziju.

i i j ji k i bj lj j kl di j i j jMeutim, izvjetaji eksternog revizora objavljuju se u sklopu godinjeg izvjetajapreduzea na internet sajtu Banjaluke berze.

Da li preduzee objavljuje informacije vezane za prava akcionara?

89

788

9 98

789

10

1

32

5

23456

0 001

Hrvatska Bug arska eka Maarska Slo venija Slovaka Rep ub likaSrp ska

Internet stranica preduzea Godinji izvjetaj preduzea

Komentar:Pod ovim informacijama podrazumjeva se sledee: informacije o vremenuj p j jodravanja godinje skuptine akcionara, korporativni kalendar, procedure zaregistraciju, izvjetaj sa prethodnih sjednica akcionara, izvjetaj o glasanju saprethodnih sjednica akcionara, instrukcije i procedure vezane za pravo glasanja nak i i k i i f ij di id d (di id d li ik ) i f ijskuputini akcionara, informacije o dividendama (dividendna politika), informacije

o ostalim pravima akcionara mimo zakonske regulative...

Komentar - nastavak:

Korporativni kalendar: U naim preduzeima ne postoji praksa planiranja svihsjednica akcionara za naredni period. Osim redovne godinje sjedniceakcionara ostale sjednice se sazivaju po potrebi. Samo jedno preduzee unaem uzorku razmatra da uvede korporativni kalendar, dok ostala izjavljujuda nemaju realne mogunosti za uvoenje korporativnog kalendarada nemaju realne mogunosti za uvoenje korporativnog kalendara.

Dividendna politika ne postoji u naim preduzeima. Veina preduzea dosada nije ni isplaivala dividendu...j p

U naim preduzeima objavljuje se minimum informacija putem internetstranice preduzea ili godinjeg izvjetaja. Odreene podatke preduzea

b j lj j i t t jt B j l k bobajvljuju na internet sajtu Banjaluke berze.

Sva preduzea kau da potuju zakonski odreena prava akcionara i da suakcionari putem zakona dovoljno upoznati sa svojim pravima.akcionari putem zakona dovoljno upoznati sa svojim pravima.

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

MODEL PROJEKTOVANJA I UVOENJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJAKORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Na Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci razradili smo Model za projektovanje i uvoenje korporativnog upravljanja u preduzeima. Model je usaglaen sa Zakonom o privrednim drutvima Republike Srpske, OECD

i i i k ti lj j i OECD j i k tiprincipima za korporativno upravljanje i OECD smjernicama za korporativno upravljanje u dravnim preduzeima.

Model sadri est etapa:Model sadri est etapa: snimanje postojeeg stanja korporativnog upravljanja, obuka i kvalifikovanje postojeih i novih kadrova, projektovanje budueg sistema korporativnog upravljanja,projektovanje budueg sistema korporativnog upravljanja, izrada i dopuna potrebne dokumentacije, uvoenje projektovanog sistema korporativnog upravljanja i interna provjera korporativnog upravljanja.

1. ETAPASNIMANJE

2. ETAPAOBUKA

3. ETAPAPROJEKTOVANJE

SISTEMA 4. ETAPAIZRADA

5. ETAPAUVOENJE

6. ETAPAINTERNO

PROVJERAVANJE KORPORATIVNOGSNIMANJE

STANJA

Izvjetaj o snimljenom stanju

OBUKA KADROVA

Izvjetaj o odranim

seminarima

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Projekat korporativnog

upravljanja

IZRADA DOKUMENTACIJE

Kodeks korporativnog

upravljanja

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Izvjetaj o uvedenom

korporativnom upravljanju

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

Izvjetaj o stanju korporativnog

upravljanja

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

Etiki kodeks

Pravilnik o internoj kontroli

Pravilnik o internoj reviziji

upravljanju

SAVJET PROJEKTA

SAVJET PROJEKTA

PRIHVATANE

PRIHVATANE

PRIHVATANE

revizijiPravilnik o

nagraivanju menadera

Pravilnik o nagraivanju

lanova upravnog

PRIHVATANE

PRIHVATANE

DA DA DAodboraPravilnik o

objavljivanju podataka

DA DA

ODRAVANJE SISTEMA

KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA

SAVJET PROJEKTA

PRIHVATANE

PRIHVATA

DA

ZakljuakZakljuakStanje korporativnog upravljanja u preduzeima u RS koja kotiraju na

Banjalukoj berzi nije dobro Prosjena ocjena je 53 46% Dobra primjenaBanjalukoj berzi nije dobro. Prosjena ocjena je 53,46%. Dobra primjena principa korporativnog upravljanja bi trebala da ima skor u rasponu od 65-75%, a odlina 100%. U poreenju sa zemljama u okruenju imamo najloije stanje transparentnosti korporativnog upravljanja.

Posebno je loe ocjenjena posveenost principima korporativnog upravljanja sa 20,79%. Veina preduzea nemaju usvojen Kodeks korporativnog upravljanja.

Nadzor i revizija nije zadovoljavajua. Problemi su uoeni kod izvravanja zadataka interne revizije, kod izvjetavanja o eksternoj reviziji, a poseban problem je nepostojanje dokumentovanog sistema interne kontrole. To ukupno p j p j j g pima za posljedicu netransparentnost i neefikasnost mehanizma upravljanja poslovnim rizicima.

Preduzea ne objavljuju informacije vezane za prava akcionara.Preduzea ne objavljuju informacije vezane za prava akcionara.

Zakljuak - nastavakZakljuak nastavakS obzirom na nedovoljna znanja o korporativnom upravljanju, nedovoljnoj

aktivnost obrazovnih i strunih ustanova i udruenja, postoji problem definisanja i promocije dobre prakse korporativnog upravljanja.

Naalost, izgleda da mali broj preduzea zaista shvata dubinu i sloenost ove teme. Reforme korporativnog upravljanja esto se povrno uvode i koriste vie kao promotivna aktivnost nego kao sredstvo za uvoenje strukture i procesa koji omoguuju preduzeu da stekne povjerenje svojih akcionara, upravljaju rizicima i poveaju sposobnost pristupa kapitalu.

Hvala na panji!