Tri91 15+ทีฆนิกาย+ปาฏิกวรรค+เล่ม+๓+ภาค+๑ (1)

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลม ๓ ภาค ๑ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก

ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท ๓ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. ปาฏกสตร เรอง ปรพาชกภคควโคตร

ทรงเลาเรอง สนกขตตลจฉว [๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทนคมของชาวมลละ ชออนปยะในแควนมลละ ครงนนแล เวลาเชาพระผมพระภาค ทรงนงหมแลว ถอบาตรจวร เสดจเขาไปบณฑบาตยงอนปยนคม. ลาดบนนพระผมพระภาคไดทรงดารวา ยงเปนเวลาเชานกทจะเขาไป บณฑบาตยงอนปยนคม เราควรจะไปในอารามของปรพาชกชอ ภคคว- โคตร เขาไปหาปรพาชกชอภคควโคตร ลาดบนน พระผมพระ ภาคไดเสดจไปยงอาราม ของปรพาชกชอ ภคคโคตร เขาไปหา ปรพาชกชอภคควโคตร ปรพาชกชอภคควโคตร ไดกราบทลเชญ พระผมพระภาควา ขอเชญพระผมพระภาคเสดจมาเถด พระเจาขา

พระองคเสดจมาดแลว เปนเวลานานนกทพระองคไดมโอกาสเสดจ


มาแวะเวยนเยยมเยยนเชนน ขอเชญประทบนง นคออาสนะทจดไว. พระผมพระภาคไดประทบนงบนอาสนะทจดไวแลว. แมปรพาชกชอ ภคควโคตร กถอเอาอาสนะตาทใดทหนง นง ณ ทสมควรขางหนง ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ วนกอน ลวงมาหลายวนแลว พระโอรสเจาลจฉวนามวาสนกขตตะไดเขามา หาขาพระองคถงทอย แลวบอกขาพระองคอยางนวา ดกอนภคควะ บดน ขาพเจาบอกคนพระผมพระภาคแลว ขาพเจาไมอยอทศตอพระ ผมพระภาคดงน ขาแตพระองคผเจรญ คาตามทพระโอรสเจา ลจฉว นามวา สนกขตตะกลาวนน เปนความจรงเชนนนหรอพระเจาขา. พระผมพระภาคตรสวา ดกอนภคควะ กเปนดงทเขากลาวนนแหละ ใน วนกอน ๆ เขาไดเขามาหาเราถงทอยถวายอภวาทเราแลว นง ณ สมควร ขางหนง. ไดทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอบอกคนพระ ผมพระภาค ขาพระองคจกไมอยอทศตอพระผมพระภาค. เมอเขากลาว อยางนแลว เราจงไดกลาววา ดกอนสนกขตตะ เราไดกลาวกะเธอ อยางนวา เธอจงอยอทศตอเรา ดงน บางหรอ. สนกขตตะตอบวา หามได พระเจาขา. เราถามวา หรอเธอไดกลาวกะเราอยางนวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคจกอยอทศตอพระผมพระภาค. เขาตอบวา หามได พระเจาขา. เราถามวา ดกอนสนกกขตตะ เพราะเหตทเราไมไดกลาวกะเธอวา มาเถดสนกขตตะเธอจงอยอทศตอเรา และเธอกมไดกลาวกะเธอวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค จกอยอทศตอพระมพระภาค ดกอน โมฆบรษ เมอเปนเชนน เธอเมอบอกคน จะชอวาบอกคนใครเลา เธอจงเหนวา การกระทาเชนน เปนความผดของเธอเพยงใด.


[๒] สนกขตตะ ไดทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กพระ ผมพระภาคมไดทรงกระทาอทธปาฏหารย ทยงยวดกวาธรรมของ มนษย แกขาพระองคเลย. เรากลาววา ดกอนนกขตตะ เราไดกลาวกะเธออยางนวา มาเถดสนกขตตะ เธอจงอยอทศตอเรา เราจะกระทาอทธปาฏหารย ทยงยวดกวาธรรมของมนษยแกเธอ ดงน บางหรอ. เขาทลวา หามได พระเจาขา. เรากลาววา หรอวาเธอไดกลาวกะเราอยางนวา พระองค ผเจรญ ขาพระองคจกอยอทศตอพระผมพระภาค พระผมพระภาค จกทรงทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษยแกขาพระองค. สนกขตตะ ไดทลวา หามได พระเจาขา. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ เพราะเหตทเรามไดกลาว กะเธอวา มาเถดสนกขตตะ เรอจงอยอทศตอเรา เราจกกระทาอทธ- ปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษยแกเธอ และเธอ กไมไดกลาว วา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกอยอทศตอพระผมพระภาค พระผมพระภาคจกทรงกระทาอทธปาฏหารย ทยงยวด กวา ธรรมของ มนษยแกขาพระองค ดกอนโมฆบรษ เมอเปนเชนน เธอเมอบอก คนจะชอวาบอกคนใครเลา. ดกอนสนกขตตะ เธอจะสาคญความขอ นนเปนไฉน คอเมอเราไดกระทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรม ของมนษยกด หรอมไดกระทากด ธรรมทเราไดแสดงไวแลว ยอม นาผประพฤตใหสนทกขโดยชอบหรอ. เขาทลวา ขาแตพระองคผ เจรญ เมอพระองคไดทรงทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของ มนษย หรอมไดทรงกระทากด ธรรมทพระองคทรงแสดงไว ยอมนา ผประพฤตใหสนทกขโดยชอบ พระเจาขา. เรากลาววา ดกอน


สนกขตตะ เพราะเหตทเมอเราไดกระทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวา ธรรมของมนษยหรอมไดกระทากด ธรรมทเราไดแสดงไวยอมนาผ ประพฤตใหสนทกขโดยชอบ เพราะเหตนน เธอปรารถนาการทา อทธปฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษยไปทาไม. ดกอนโมฆบรษ เธอจงเหนวา การกระทาเชนนเปนความผดของเธอเพยงใด. (๓) สนกขตตะ ไดทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผม พระภาคมไดทรงบญญตสงทโลกสมมตวาเลศแกขาพระองคเลย. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ เราไดกลาวกะเธออยางนวา มาเถดสนกขตตะ เธอจงอยอทศเรา เราจกบญญตสงทโลกสมมตวา เลศแกเธอ ดงน บางหรอ. เขาทลวา หามได พระเจาขา. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ เพราะเหตทเรามไดกลาวกะ เธอวา มาเถดสนกขตตะ เธอจงอยอทศตอเรา เราจกบญญตสงท โลกสมมตวาเลศแกเธอ และเธอกมไดกลาวแกเราวา ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระองคจกอยอทศตอพระผมพระภาค พระผมพระภาคจก ทรงบญญตสงทโลกสมมตวาเลศแกเธอ ดกอนโมฆบรษ เมอเปนเชน นน เธอเมอบอกคน จะชอวาบอกคนใคร. ดกอนสนกขตตะ เธอจะเขาใจความขอนนเปนไฉน คอเมอเราไดบญญตสงทโลกสมมต วาเลศ หรอมไดบญญตกด ธรรมทเราไดแสดงไว ยอมนาผประพฤต ใหสนทกขโดยชอบหรอ. เขาทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอพระองคไดบญญต สงทโลกสมมตวาเลศ หรอมไดบญญตกด ธรรมทพระองคแสดงไว ยอมนาผประพฤตใหสนทกขโดยชอบ.


เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ เพราะเหตทเมอเราไดบญญต สงทโลกสมมตวาเลศหรอมไดบญญตกด ธรรมทเราไดแสดงไว ยอม นาผประพฤตใหสนทกขโดยชอบเชนน เธอจะปรารถนาการบญญตสง ทโลกสมมตวาเลศไปทาไม ดกอนโมฆบรษ เธอจงเหนวา การกระะทา เชนนเปนความผดของเธอเพยงใด. ดกอนสนกขตตะ เธอไดสรร เสรญเราทวชชคาม โดยอเนกปรยายวา แมเพราะเหตนพระผมพระ ภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบสมบรณ วชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษ ทควรฝกไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรมดงน เธอไดสรรเสรญ พระธรรมทวชชคามโดยอเนกปรยายวาพระธรรมอนพระผมพระภาค ตรสดแลว ผบรรลพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกให ด ควรนอมเขาไปในตน อนผปฏบตพงรเฉพาะตน ดงน และเธอ ไดสรรเสรญพระสงฆทวชชคาม โดยอเนกปรยายวาพระสงฆสาวก ของพระผมพระภาค เปนผปฏบตด ปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตชอบ คอคบรษ ๔ บรษบคคล ๘ นนคอพระสงฆสาวกพระ ผมพระภาค เปนผควรรบของบชา เปนผควรรบของตอนรบ เปน ผควรรบของทาบญ เปนผควรทาอญชล เปนบญเขตของชาวโลก ไมมเขตอนยงกวา ดงน. สนกขตตะเราขอบอกเธอ เราขอเตอน เธอวา จกมผกลาวตเตยนเธอวา โอรสเจาลจฉว ชอสนกขตตะ ไม สามารถประพฤตพรหมจรรยในพระสมณโคดม เมอเขาไมสามารถได บอกลาสกขาเวยนมาเพอความเปนคนเลวดงน. ดกอนภคควะ โอรส- เจาลจฉว ชอสนกขตตะ ถงแมถกเรากลาวอยอยางน กไดหนจาก ธรรมวนยน เหมอนสตวทตกอบายนรกฉะนน.


กถาวาดวยเรองอเจลกโกรกขตตยะ (๔) ดกอนภตควะ สมยหนง เราอยทนคมแหงชาวถล ชอวา อตตรกา ในถลชนบท. ครงนนเปนเวลาเชา เรานงหม แลว ถอบาตรจวร มโอรสเจาลจฉวสนกขตตะ เปนปจฉาสมณะ เขาไปบณฑบาตทอตตรกานคม. สมยนน มนกบวชเปลอยคนหนง ชอวา โกรกขตตยะ ประพฤตอยางสนข เดนดวยขอศอกและเขา กนอาหารทกองบนพนดวยปาก. ดกอนภคควะ โอรสเจาลจฉว สนก ขตตะ ไดเหนเขาจงคดวา สมณะเดนดวยขอศอกและเขากนอาหาร ทกองบนพนดวยปาก เปนพระอรหนตทดหนอ. ครงนนเราไดทราบความคดในใจของโอรสเจาลจฉวชอสนก ขตตะ ดวยเจโตปรยญาณ จงกลาวกะเขาวา ดกอนโมฆบรษ แมคน เชนเธอ กยงปฏญาณตนวาเปนศากยบตรอยหรอ. สนกขตตะ ไดฑลวา ขาแตพระองคผเจรญ ไฉนพระผม พระภาคจงตรสกะขาพระองคอยางนวา โมฆบรษ แมคนเชนเธอ ก ยงปฏญาณตนวา เปนศากยบตรหรอ. พระผมพระภาคตรสวา ดกอนสนกขตตะ เธอไดเหนนกบวชเปลอยชอโกรกขตตยะน ซง ประพฤตอยางสนข เดนดวยขอศอกและเขา ใชปากกนอาหาร บนพนดน แลวเธอไดคดตอไปวา สมณะเดนดวยศอกและเขา กนอาหารทกองบนพนดวยปาก เปนพระอรหนตทดหนอมใชหรอ. สนกขตตะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปนเชนน พระผม พระภาคยงหวงแหนความเปนพระอรหนตอยหรอ. เรากลาววา ด กอนโมฆบรษ เราไมไดหวงแหนความเปนพระอรหนต แตวาเธอได เกดทฏฐเลวทรามขน เธอจงละมนเสย ทฏฐ เลวทราม นน อยาไดเกดมขน เพอไมเปนประโยชนและเปนทกขแกเธอ ชวกาล


นาน นกบวชเปลอยชอ โกรกขตตยะ ทเธอสาคญวาเปนสมณะ อรหนตทดนนอก ๗ วน เขาจกตายดวยโรคอลสกะ (โรคกนอาหาร มากเกนไป) ครนแลว จกบงเกดในเหลาอสรกาลกญชกา ซงเลวกวา อสรกายทกชนด และจกถกนาไปทงทปาชาวรณตถมภะ. และเมอเธอ ตองการทราบ พงเขาไปถามโกรกขตตยะ วา ทานโกรกขตตยะทาน ทราบคตของตนหรอ ขอทโกรกขตตยะพงตอบเธอวา สนกขตตะ ขาพเจาทราบคตของตนอย คอขาพเจาไปเกดในเหลาอสรกาลกญ- ชกา ซงเลวกวาอสรกายทกชนดดงน เปนฐานะทมได. ครงนน โอรสเจาลจฉวชอสนกขตตะ ไดเขาไปหาโกรกขตตยะ บอกวา ทานโกรกขตตยะ ทานถกพระสมณโคดมพยากรณวา อก ๗ วน โกรกขตตยะ จกตายดวยโรคอลสกะ แลวจกบงเถดในเหลาอสร- กาลกญชกา ซงเลวกวาอสรกายทกชนด และจกถกเขานาไป ทงทปาชาวรณตถมภะ ฉะนน ทานจงกนอาหารแตพอสม ควร และดมนาแตพอสมควร จงทาใหคาพดพระสมณโคดม ผด ครงนน โอรสเจาลจฉวสนกขตตะ ไดนบวนคนตงแตวนท ๑ ท ๒ ไปจนครบ ๗ วน เพราะเขาไมเชอพระตถาคต. ครงนน นกบวชเปลอยชอ โกรกขตตยะ ไดตายดวยโรคอลสกะในวนท ๗ แลว ไดไปเกดในเหลาอสรกาลกญชกา ซงเลวกวาอสรกายทกชนดและ ถกเขานาไปทงไวทปาชาชอวา วรณตถมภะ โอรสเจาลจฉวสนกขตตะ ไดทราบขาววา โกรกขดตอเจลกไดตายดวยโรคอลสกะไดถกเขานา ไปทงทปาชาวรณตถมถะ จงเขาไปหาศพโกรกขตตยะทปาชาวรณต กมภะ ใชมอตบซากศพเขา ๓ ครง ถามวา โกรกขตตยะ ทานทราบ คตของตนหรอ. ครงนน ซากศพโกรกขตตยะ ไดลกขนยนพลาง เอามอลบหลงตนเองตอบวา สนกขตตะผมอาย ขาพเจาทราบคต


ของตน ขาพเจาไปบงเกดในเหลาอสรชอกาลกญชกา ซงเลวกวา อสรกายทกชนดดงน แลวลมลงนอนหงาย อย ณ ทนนเอง. ดกอนภคควะ ครงนน โอรสเจาลจฉวชอ สนกขตตะไดเขา มาหาเราถงทอย ไหวแลวนง ณ ทสมควรขางหนง. เราไดกลาวกะ โอรสเจาลวฉวชอสนกขตตะผนงเรยบรอยวา ดกอนสนกขตตะ เธอสาคญความขอนนเปนไฉน วบากนนไดมขนเชนดงทเราพยา- กรณปรารภโกรกขตตยะไวตอเธอมใชมโดยประการอน. สนกขตตะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ วบากนนไดม ขน ดงทพระผมพระภาคไดทรงพยากรณ โกรกขตตยะไว แกขาพระ องคมใชม โดยประการอน. เรากลาววา เธอสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน อทธปฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษยชอวาเปนสงทเราไดแสดง แลวหรอยง. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระองคแสดงไว แลวแนนอน มใชจะไมทรงแสดงกหาไม. เรากลาววา แมเมอเปนเชนน เธอยงจะกวากะเราผแสดงอทธ ปาฏหารยทยงยวดกวาธรรม ของมนษยอยางนวาขาแตพระองคผ เจรญ พระผมพระภาคมไดทรงแสดงอทธปฏหารยทยอดเยยมกวา ธรรมของมนษยแกขาพระองค ดกอนโมฆบรษ เธอจงเหนวา การ กระทาเชนนเปนความผดของเธอเพยงใด. ดกอนภคคะ โอรส เจาลจฉวสนกขตตะ เมอเรากลาวอยางนไดหนจากพระธรรมวนย น เหมอนสตวผเกดในอบายและนรกฉะนน กถาวาดวยเรองอเจลกกฬารมชฌกะ

[๕] ดกอนภคควะ สมยหนงเราอยทกฏาคารศาลาในปา


มหาวน ในเมองเวสาล สมยนน นกบวชเปลอยคนหนงชอกฬาร- มชฌกะอยทวชชคามในเมองเวสาล. เปนผเลศดวยลาภและยศ. เขาได สมาทานขอวตร ๗ ขอ คอ ๑. เราพงเปลอยกาย ไมนงหมผาตลอดชวต. ๒. เราพงประพฤตพรหมจรรย ไมเสพเมถนตลอดชวต ๓. เราพงดมสราและบรโภคเนอสตวดารงชพอย ไม บรโภคขาวและขนมตลอดชวต. ๔. เราไมพงลวงเกนอเทนเจดย ซงอยทางทศบรพรเมอง เวสาล. ๕. เราไมพงลวงเกนโคตมเจดย ซงอยทางทศทกษณ เมองเวสาล. ๖. เราไมพงลวงเกนสตตมพเจดย ซงอยทางทศปจฉม เมองเวสาล. ๗. เราไมพงลวงเกนพหปตตกเจดย อยทางทศอดร เมองเวสาล. เพราะการสมาทานขอวตรทง ๗ น เขาจงเปนผเลศดวยลาภ และยศ อยทวชชคาม. ครงนน โอรสเจาลจฉวสนกขตตะ ไดเขาไป หานกบวชเปลอยชอกฬารมชฌกะ แลวถามปญหากะเขา. เขาถก ถามปญหาแลว ไมสามารถแกปญหาของโอรสเจาลจฉวสนกขตตะให ถกตองได จงแสดงความโกรธ โทสะ และความไมแชมชนใหปรากฏ ออกมา. ครงนน โอรสเจาลจฉวชอสนกขตตะไดคดวา ตนไดรกราน สมณะผเปนพระอรหนตทด การกระทาเชนนนอยาไดมแกเรา เพอ ไมเปนประโยชนเกอกลและทกขชวกาลนาน. ครงนน โอรสเจาลจฉว ชอสนกขตตะไดเขามาหาเรา ถวายอภวาท แลวนง ณ ทควรขางหนง


เราไดกลาวกะเธอผนงเรยบรอยแลววา ดกอนโมฆบรษ แมคนเชน เธอ กยงปฏญาณตนเปนศากยบตรอยหรอ. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ไฉนพระผมพระภาค จงตรสกะขาพระองคอยางนวา โมฆบรษ แมคนเชนเธอ กยงปฏ- ญาณตนเปนศากบตรอยหรอ. เรากลาววา สนกขตตะ เธอไดเขาไปหานกบวชเปลอยชอ กฬารมชฌกะแลว ถามปญหากะเขา เขาถกถามปญหากลวไม สามารถแกปญหาของเธอใหถกตองได จงไดแสดงความโกรธ โทสะ และความไมแชมชนออกมา เธอจงไดคดวา ตนไดรกรานสมณะผ เปนพระอรหนต การรกรานนนอยาไดมแกเรา เพอไมเปนประโยชน เกอกลและเพอทกขชวกาลนาน ดงน มใชหรอ. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กเมอเปนเชนน พระ ผมพระภาคกยงหวงแหนความเปนพระอรหนตอยหรอ. เรากลาววา ดกอนโมฆบรษ เรามไดหวงแหนความเปนพระ- อรหนต แตวาเธอไดเกดทฏฐเลวทราม เธอจงละมนเสย ทฏฐเลว ทรามน อยาไดเกดขน เพอไมเปนประโยชนและความทกขแกเธอ ชวกาลนาน. อนง นกบวชเปลอยชอวากฬารมชฌกะ ทเธอสาคญวาเปน สมณะผเปนพระอรหนตทดนน ตอไปไมนาน เขาจกกลบนงหมผา มภรรยากนขาวและขนม ลวงเกนเจดยทมอยในเมองเวสาลทงหมด กลายเปนคนเสอมยศ แลวตายไป. ดกอนภคควะ ตอมาไมนาน อเจลกกฬารมชฌกะ กกลบนงหมผามภรรยา กนขาวและขนม ลวงเกนเจดยทมอยในเมองเวสาลทงหมด กลายเปนคนเสอมยศ แลวตายไป. โอรสเจาลจฉวสนกขตตะไดทราบขาววา อเจลกชอ


กฬารมชฌกะ กลบนงหมผา มภรรยา กนขาวและขนม ลวงเกน เจดยทมอยในเมองเวลาลทงหมด กลายเปนคนเสอมยศ แลวตายไป จงได เขามาหาเรา ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควรขางหนง. เราจงกลาว กะเขาผนงเรยบรอยแลววา ดกอนสนกขตตะเธอสาคญความขอนนเปน ไฉน วบากนน ไดมขนเชนดงทเราไดพยากรณอเจลกชอกฬารมชฌกะ ไวแกเธอ มใชมโดยประการอน. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ วบากนนไดมขนดงท พระผมพระภาคไดทรพยากรณอเจลกชอวากฬารมชฌกะไวแกขาพระองค มใชมโดยประการอน. เรากลาววา เธอสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน อทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ชอวาเปนสงทเราไดแสดงไว แลวหรอยง. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระองคทรงแสดง แลวแนนอน มใชจะไมทรงแสดงกหาไม. เรากลาววา แมเมอเปนเชนน เธอยงจะกลาวกะเราผแสดง อทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษยอยางนวา ขาแตพระองคผ เจรญ พระผมพระภาคมไดแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรม ของมนษยแกขาพระองค ดกอนโฆษบรษ เธอจงเหนวา การกระทา เชนนเปนความผดของเธอเพยงใด. ดกอนภคควะ โอรสเจาลจฉวชอสนก- ขตตะ ถกเรากลาวอยอยางน ไดหนไปจากธรรมวนยน เหมอนสตวผ เกดในอบายและนรกฉะนน. กถาวาดวยเรองอเจลกปาฏกบตร [๖] ภคควะ สมยหนง เราอยทภฏาคารศาลาในปามหาวนใน

เมองเวสาลนนเอง. สมยนนนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร อาศยอยทวชชคาม


ในเมองเวสาล เปนผมลาภและยศเลศ. เขากลาววาจาในบรษททเมอง เวสาลอยางนวา แมพระสมณโคดม กเปนญาณวาทะ แมเรากเปนญาณ- วาทะ อนงระหวางผมญาณวาทะทงสองฝายนน ควรจะไดแสดงอทธปา- ฏหารยทยงกวาธรรมของมนษย พระสมณโคดม พงเสดจไปกงหนทาง แม เรากพงไปกงหนทาง ในทพบกนนน แมเราทงสอง พงทาอทธปาฏหารย ทยงยวดกวาธรรมของมนษย ถาพระสมณโคดมจกทาอทธปาฏหารยทยง ยวดกวาธรรมของมนษย ๑ อยาง เราจะทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมจก ทรงกระทา ๒ อยาง เราจกทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทา ๔ อยาง เราจะทา ๘ อยาง พระสมณโคดมจกทาเทาใด ๆ เรากจกทาใหมากกวา นน เปนทวคณ. โอรสเจาลจฉวชอสนกขตตะทราบขาวนน จงเขามาหา เรา ถวายอภวาทแลวนง ณ ทควรขางหนง กลาวกะเราวา ขาแตพระ- องคผเจรญ นกบวชเปลอยชอปาฏกบตรอาศยอยทวชชคามใน เมองเวสาล มลาภและยศเลศ เขากลาววาจาในบรษททเมองเวสาล อยางนวา แมพระสมณโคดมเปนญาณวาทะ แมเรากเปนญาณวาทะ ระหวางผมญาณวาทะทงสองฝายนน ควรแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวา ธรรมของมนษย พระสมณโคดมไปไดกงทาง ทางกไปไดกงทาง ในทพบ กนนน แมเราทงสองพงกระทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ถาพระสมณโคดมทรงทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ๑ อยาง เราจะทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทา ๒ อยาง เราจะทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทา ๔ อยาง เราจะทา ๘ อยาง พระสมณโคดม จะทาเทาใด ๆ เราจะทาใหมากกวานนเปนทวคณ. เมอโอรสเจาลจ- ฉวชอสนกขตตะกลาวอยางน เราไดกลาวกะเขาวา ดกอนสนกขตตะ นกบวชเปลอยชอปกฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐ เชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหนเราได ถาแมเขาพงคดเหนอยางน


วา เราไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระ สมณโคดมได ดงน แมศรษะเขาจะพงแตกออก. สนกขตตะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาค ทรงรกษาพระวาจานน ขอพระสคตทรงรกษาพระวาจานน. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ ก ไฉนเธอจงกลาวกะเราอยาง นวา ขาแดพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคทรงรกษาพระวาจานน ขอพระสคตทรงรกษาพระวาจานน. สนกขตตะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เพราะพระผมพระ ภาคตรสวาจาโดยแนนอนวา นกบวชเปลอยชอปาฏกบตร เมอไมละวาจา จตและสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถจะมาพบเหนเราได แมถาเขา พงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กพงไป พบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะเขาพงแตกออก ดงน ขาแต พระองคผเจรญ กนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร อาจแปลงรปมาพบเหน พระผมพระภาคกได พระดารสเชนนนของพระผมพระภาคกเปนมสา. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ ตถาคตเคยกลาววาจาทเปนสอง ไวบางหรอ. สนกขตตะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาค ทรงทราบ นกบวชเปลอยชอปาฏกบตรโดยแจงชดดวยพระหฤทยวา เขา เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบ เหนเราได ถาแมเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละ คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะเขาจะ พงเตกออกหรอเทวดามาทลความนนแดพระผมพระภาควา เขาเมอไม ละวาจา จต ละสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหน พระองคได แมถาเขาพงคดเหนอยางไรวา เราไมละวาจา จต สละสละ


คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะของ เขาจะพงแตกออก. เรากลาววา ดกอนสนกขตตะ เราทราบนกบวชเปลอย ชอปาฏกบตร โดยแจงดวยใจของเราวา เขาไมละวาจา จต และสละ ทฏฐเชนนน จงไมสามารถมาพบเหนเราได ถาแมเขาพงเหนอยางนวาเรา ไมละวาจา จต ละสละคนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะเขาจะพงแตกออก แมเทวดากไดบอกความนนแกเราวา เขา เมอไมละวาจานน ฯลฯ แมศรษะเขาจะพงแตกออก. แมเสนาบดเจาลจฉว ชออชตะ ซงไดตายไปเมอเรว ๆ น ไดไปเกดในหมเทวดาชนดาวดงสก ไดเขามาบอกเราอยางนวา นกบวชเปลอยชอปาฏกบตรเปนคนไมละอาย ชอบกลาวมสา ทงไดพยากรณขาพระองควา เสนาบดแหงเจาลจฉวชอ อชตะ ในวชชคาม ไดเกดในมหานรก แตขาพระองคมไดเกดใน มหานรก ไดเกดในหมเทวดาชนดาวดงส เขาไมละอาย ชอบพดมสา เขา เมอไมละวาจา จต ละสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถจะพบเหนพระ องคได แมถาเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละคน ทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะของเขาจะพง แตกออก. แมเพราะเหตนแล เราทราบ นกบวชเปลอยชอปาฏกบตร โดยแจงชดดวยใจของเราวา เขาไมละวาจา จต สละสละคนทฏฐเชน นน ไมควรมาพบเหนเรา ถาแมเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จตและสละคนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคตมไดดงน ศรษะ เจรญนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร ไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชน นน ไมควรมาพบเหนพระผมพระภาค ถาแมเขาพงมความคดเหนอยาง นวา เราไมละวาจา จต ละสละคนทฏฐเชนนน พงไปพบเหนพระ


สมณโคดมไดดงน แมศรษะเขาพงแตกออก. ดกอนสนกขตตะ เรานแล เทยวไปบณฑบาตทเมองเวสาล กลบจากบณฑบาตในเวลาปจฉาภต แลว เขาไปยงอารามของนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร เพอพกผอนกลางวน บด นถาเธอปรารถนากจงบอกเขาเถด. [๗] ภคควะ ครงนนเปนเวลาเชา เรานงหมแลว ถอบาตรจวร เขาไปบณฑบาตทเมองเวสาล กลบจากบณฑบาตในเวลาปจฉาภต แลว เขาไปยงอารามของนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร เพอพกผอนกลางวน. ครงนน โอรสเจาลจฉวสนกขตตะ รบเขาไปเมองเวสาลแลว เขาไป พวกเจาลจฉวทมขอเสยงบอกวา ทานผเจรญ พระผมพระภาค เสดจเขาไปบณฑบาตทเมองเวสาล กลบจากบณฑบาตไมเวลาปจฉาภต แลวเสดจเขาไปยงอารามของนกบวชเปลอย ชอปาฏกบตรเพอทรงพกผอน กลางวน ขอพวกทานจงรบออกไป จกมการแสดงอทธปาฏหารยทยงยวด กวาธรรมของมนษย ของพวกสมณะทด. ครงนน พวกเจาลจฉวผมชอเสยงไดคดกนวา ทานผเจรญ ทราบ ขาววา จกมการแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ของพวก สมณะทด ฉะนนเชญพวกเราไปกน. และโอรสเจาลจฉวสนกขตตะเขาไป หาพวกพราหมณมหาศาล คฤหบดผมงคง เหลาเดยรถยตาง ๆ และสมณ- พราหมณผมชอเสยง แลวบอกวา ทานผเจรญ พระผมพระภาคเสดจเขา ไปบณฑบาตทเมองเวสาล กลบจากบณฑบาตในเวลาปจฉาภตแลวเสดจเขา ไปยงอารามของอเจลกปาฏกบตร เพอทรงพกผอนกลางวน ขอพวกทานจง รบออกไป จกมการแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ของ พวกสมณะทด ครงนน พวกพราหมณมหาศาล คฤหบดผมงคง เหลา เดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณผมชอเสยง ไดคดกนวา ทานผเจรญ ทราบขาววา จกมการแสดงอทธปาฏหารยทเปนธรรมยอดเยยมของ


พวกสมณะทด ฉะนน เชญพวกเราไปกน. ครงนน พวกเจาลจฉวผมชอเสยง และพราหมณมหาศาล คฤหบด ผมงคง เหลาเดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณผมชอเสยงไดเขาไปยง อารามของนกบวชเปลอยชอปาฏกบตร. ดกอนภคควะ บรษทนน ๆ ม หลายรอย หลายพนคน. นกบวชเปลอยชอปาฏกบตรไดทราบขาววา บรรดาเจาลจฉวผมชอเสยงและพราหมณมหาศาล คฤหบดผมงคง เหลา เดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณมหาศาล คฤหบดผมงคง เหลา พระสมณโคดมกทรงนงพกผอนทอารามของเรา. ครนแลว จงเกดความ กลวความหวาดเสยว ขนพอง สยองเกลา. ครงนน นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เมอกลว หวาดเสยว ขนพองสยองเกลา จงเขาไปยงอาราม ของปรพาชกชอตณฑกขาน. บรษทนนไดทราบวา นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตรกลว หวาดเสยว ขนพองสยองเกลา เขาไปยงอารามของปร- พาชกชอตณฑกขาน. ครงนน บรษทนนไดเรยกบรษคนหนงมาสงวา ดกอนบรษผ เจรญ ทานจงเขาไปหานกบวชเปลอยชอปาฏกบตรทอารามของปรพา- ชกชอตณฑกขาน แลวจงบอกกะเขาอยางนวา ทานปาฎกบตร ทาน จงกลบไป บรรดาเจาลจฉวผมชอเสยง และพราหมณมหาศาล คฤหบดผ มงคง เหลาเดยรถยตาง ๆ และพระสมณโคดมกประทบนงพกผอนกลางวน ทอารามของทาน อนงทานไดกลาวในบรษททเมองเวสาลอยางนวาแมพระ สมณโคดมกเปนญาณวาทะ แมเรากเปนญาณวาทะ อนง ระหวางผเปน ญาณวาทะทงสองฝายควรแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย พระสมณโคดมพงเสดจมากงหนทาง แมเรากพงไปกงหนทาง ในทพบกน นน แมเราทงสอง พงทาอทธปาฏหารยทยอดเยยมกวาธรรมของมนษย ถา พระสมณะโคดมจกทรงกระทาอทธปาฎหารยทเปนธรรมยอดเยยมของมนษย


๑ อยาง เราจกกระทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทรงกระทา ๒ อยาง เราจะทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทา ๔ อยาง เราจะทา ๘ อยาง พระสมณโคดมจกทาเทาใด ๆ เรากจะทาใหมากกวานน เปนทวคณ ดงน ทานปาฏกบตร ทานจงออกไปกงหนทาง พระสมณโคดมเสดจ มากอนภคควะ บรษนนรบคาสงบรษทนนแลว จงเขาไปหานกบวชเปลอย ดกอนภคควะ บรษนนรบคาสงบรษทนนแลว จงเขาไปหานกบวชเปลอย ชอ ปาฎกบตรทอารามของปรพาชกชอตณฑกขาน แลวบอกะเขาอยางน ทานปาฏกบตร ทานจงกลบไป พวกเจาลจฉวผมชอเสยง และพราหมณ มหาศาลคฤหบดผมงคง เหลาเดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณผม ชอเสยงไดพากนออกมาแลว แมพระสมณโคดมกประทบนงพกผอน กลางวนทอารามของทาน อนงทานไดกลาววาจาในทบรษทเมองเวสาล อยางนวา แมพระสมณโคดมกเปนญาณวาทะ แมเรากเปนญาณ วาทะ อนงระหวางผเปนญาณวาทะทงสองฝาย ควรแสดงอทธปาฏ- หารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย พระสมณโคดมพงเสดจมากงหนทาง แมเรากพงไปกงหนทางในทพบกนนน แมเราทงสอง พงทาอทธปาฏ- หารยทยอดเยยมกวาธรรมของมนษย ถาพระสมณะโคดมจกทรงกระทา อทธปาฏหารยทเปนธรรมยอดเยยมของมนษย ๑ อยาง เราจะทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมทรงกระทา ๒ อยาง เราจะทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจกทรงกระทา ๔ อยาง เราจะทา ๘ อยาง พระ- สมณโคดมจะทรงกระทาเทาใด ๆ เรากจกกระทาใหมากกวานน เปนทวคณ ๆ ดงน ทานปาฎกบตร ทานจงออกไปกงหน ทาง พระสมณโคดมเสดจมากอนคนทงปวงทเดยวประทบนงพกผอน กลางวนทอารามของทาน. เมอบรษนนกลาวอยางนแลว นกบวช


เปลอยชอ ปาฏกบตร จงกลาววา เราจะไป ๆ แลวซบศรษะอยในท นนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได. ครงนน บรษนนไดกลาวกะเขาวา ทานปาฏกบตร ไฉน ทานจงเปนอยางน ตะโพกของทานตดกะทนง หรอวาทนงตดกบตะโพก ของทาน ทานกลาววา เราจะไป ๆ แตกลบซบศรษะอยในทนนเองไมอาจ ลกขนจากอาสนะได. ดกอนภคควะ นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร แมถก วาอยอยางน กยงกลาววาเราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไม อาจลกขนจากอาสนะได. เมอบรษนนไดทราบวา อเจลกปาฎกบตรนเปน ผแพแลว กยงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได จงกลบมาหาบรษทนนแลวบอกวา ทานผ เจรญ นกบวชเปลอยชอปฏกบตรน เปนผแพแลวกยงกลาววา เราจะ ไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได. กอนภคควะ เมอบรษนนกลาวอยางน เราจงไดกลาวกะบรษท นนวา ทานทงหลาย นกบวชเปลอยชอปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต สละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหนเราได แมถาเขาพงม ความคดอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กพงไป พบเหนพระสมฌโคดมได ดงน แมศรษะเขาจะพงแตกออก. ปฐมภาณวาร จบ [๘] ดกอนภคควะ ครงนน มหาอามาตยเจาลจฉวคนหนงลก ขนยน ไดกลาวกะบรษทนนวา ทานผเจรญ ถาเชนนน ขอใหพวกทาน รอคอยสกครหนง ขอใหขาพเจาไป บางท ขาพเจาอาจนาเอานกบวช เปลอยชอ ปาฏกบตร มาบรษทนได ครงนน มหาอามาตยแหงเจาลจฉว คนนนจงเขาไปหานกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร ทอารามของปรพาชกชอ ตณฑกขาน กลาววา ทานปาฏกบตร ทานจงกลบไป การกลบไปของทาน


เปนการด พวกเจาลจฉวผมชอเสยง และพราหมณมหาศาล คฤหบด ผมงคง เหลาเดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณผมชอเสยงไดพากนออก มาแลว แมพระสมณโคดมกประทบนงพกผอนกลางวนทอารามของทาน อนงทานไดกลาววาจาในบรษททเมองเวสาลอยางนวา แมพระสมณะโคดม กเปนญาณวาทะ แมเรากเปนญาณวาทะอนง ระหวางผเปนญาณวาทะ ทงสองฝาย ควรแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย พระ- สมณโคดมพงเสดจมากงหนทาง แมเรากพงไปกงหนทาง ในทพบกนนน แมเราทงสอง พงทาอทธปาฏหารยทเปนธรรมยอดเยยมของมนษย ถา พระสมณโคดมจกทรงทาอทธปาฏหารยทเปนธรรมยอดเยยมของมนษย ๑ อยาง เราจะทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมจะทรงกระทา ๒ อยาง เราจะ ทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจะทรงทา ๔ อยาง เราจะทา ๘ อยางพระ- สมณโคดมจะทรงทาเทาใด ๆ เราจะทาใหมากกวานนเปนทวคณ ๆ ดงน ทานปาฎกบตร ทานจงออกไปกงหนทาง พระสมณโคดมเสดจมากอนคน ทงปวงทเดยวประทบนงพกผอนกลางวนทอารามของทาน อนง พระ สมณโคดมไดตรสวาจาในบรษทวา นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบ เหนเราได ถาแมเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละ คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะ ของเขาจะพงแตกออก ดงนน ทานปาฏกบตร ทานจงกลบไป ดวย การกลบไปนนแหละ พวกขาพเจาจกใหชยชนะแกทาน จกใหความ ปราชยแกพระสมณโคดม. ดกอนภคควะ เมอมหาอามาตยแหงเจาลจฉวกลาวอยางน นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร จงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะ อยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได. ครงนนมหาอามาตยแหง


เจาลจฉวจงกลาวกะเขาวา ทานปาฏกบตร ทานเปนอยางไรเลา ตะ โพกของทานตดกบทนง หรอวาทนงตดกบตะโพกของทาน ทาน กลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจาก อาสนะได. เมอมหาอามาตยแหงเจาลจฉวนนไดทราบวา นกบวช เปลอยชอ ปาฏกบตร นเปนผแพแลว กยงกลาววา เราจะไป แลว กซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได จงมาหาบรษท แลวบอกวา ทานผเจรญ นกบวชเปลอยชอปาฏกบตรน เปนผแพ แลว กยงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเองไม อาจลกขนจากอาสนะได. ดกอนภคควะ เมอมหาอามาตยแหงเจาลจฉวนนกลาวอยางน เราจงกลาวกบบรษทวา เธอทงหลาย นกบวชเปลอยชอปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะพบเหน เราได ถาแมเขาพงคดเหนอยางนวา เราจะไมละวาจา จต และสละ คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะ ของเขาจะพงแตกออก แมถาพวกเจาลจฉวพงคดเหนอยางนวา พวก เราจกเอาเชอกมด อเจลกปาฏกบตร แลวจงฉดมาดวยคโคมากค เชอกเหลานน หรออเจลกปาฏกบตรพงขาดออก กอเจลกปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบ เหนเราได แมถาเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละ คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะ ของเขาจะพงแตกออก. [๙] ดกอนภคควะ ครงนนศษยชางกลงบาตรไม ชอ ชาลยะ ลกขนยนกลาวกะบรษทวา ทานผเจรญ ถาเชนนน ขอใหพวกทานจงรอคอยสกครหนง ขอใหขาพเจาไป บางท ขาพเจา


อาจนาเอานกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร มาสบรษทได. ครงนนศษย ชางกลงบาตรไมชอวา ชาลยะ จงเขาไปหานกบวชเปลอยชอ ปาฏก- บตร ทอารามของปรพาชกชอ ตณฑกขาน แลวจงกลาววา ทาน ปาฏกบตร ทานจงกลบไป การกลบไปของทานเปนการด พวก เจาลจฉวผมชอเสยง และพราหมณมหาศาล คฤหบดผมงคง เหลา เดยรถยตาง ๆ และสมณพราหมณผมชอเสยงไดพากนออกมาแลว แมพระสมณโคดมกประทบนงพกผอนกลางวนทอารามของทาน อนง ทานไดกลาววาจาในบรษท ทเมองเวสาลวา แมพระสมณโคดมกเปน ญาณวาทะ แมวาเราจะเปนญาณวาทะ อนง ระหวางผเปนญาณวาทะ ทงสองฝาย ควรแสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย พระสมณโคดมพงเสดจมากงหนทาง แมเรากพงไปกงหนทาง ในท พบกนนน แมเราทงสอง พงกระทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรม ของมนษย ถาพระสมณโคดมทรงทาอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรม ของมนษย ๑ อยาง เราจะทา ๒ อยาง ถาพระสมณโคดมจะทรงทา ๒ อยาง เราจะทา ๔ อยาง ถาพระสมณโคดมจะทรงทา ๔ อยาง เราจะ ทา ๘ อยาง พระสมณโคดมจกทรงกระทาเทาใด ๆ เราจกทาใหมาก กวานนเปนทวคณๆ ดงน ทานปาฏบตร ทานจงออกไปกงหนทาง พระสมณโคดมเสดจมากอนคนทงปวงทเดยว ประทบนงพกผอน กลางวนทอารามของทาน อนง พระสมณโคดมไดตรสวาจาในบรษท วา นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐ เชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหนเราได แมถาเขาพงคดเหนอยาง นวา เราไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหน พระสมณโคดมได ดงน แมศรษะของเขาจะพงแตกออก แมถา พวกเจาลจฉวจะพงคดเหนอยางนวา พวกเราจกเอาเชอกมดนกบวช


เปลอยชอ ปาฏกบตร แลวจงฉดมาดวยคโคมากค เชอกเหลานน หรออเจลกชอ ปาฏกบตร พงขาดออก กอเจลกปาฏกบตร เมอไม ละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหน เราได แมถาเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมอาจละวาจา จต และสละ คนทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะ ของเขาจะพงแตกออก ดงน ทานปาฏกบตร ทานจงกลบไป ดวยการ กลบไปของทานนนแหละ พวกขาพเจาจะใหชยชนะแดทาน จะ ใหความปราชยแกพระสมณโคดม. ดกอนภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ กลาว แลวอยางน นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร จงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได ครงนน ศษยชางกลงบาตไมชอ ชาลยะ จงกลาวกะเขาวา ทานปาฏกบตร ทานเปนอยางไรไปเลา ตะโพกของทานตดกบทนง หรอวาทนงตด กบตะโพกของทาน ทานกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในท นนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได. อเจลกปาฏกบตร แมถกวาอยาง นกยงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเองไมอาจลกขน จากอาสนะได เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ ไดทราบวา อเจลก ชอ ปาฏกบตร นเปนผแพแลว กยงกลาววา เราจะไป ๆ แลวกซบ ศรษะอยทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได จงกลาวกะเขาตอไปวา กถาวาดวยอปมาสนขจงจอกกบพญาราชสห ทานปาฏกบตร เรองเคยมมาแลว คอพญาสหราช ไดคด อยางนวา ถากระไร เราพงอาศยปาทบบางแหงซอนอย แลวออกจาก ทซอนในเวลาเยน ดดกายเหลยวดทศทง ๔ โดยรอบ แลวบนลอ


สหนาท ๓ ครง จงเทยวไปหากน เราตองหาหมเนอตวลาสน กนเนอทออนนม ๆ แลวกลบมาซอนตวอยตามเคย. ครงนน พญา สหมคราชนน จงอาศยปาทบบางแหงซอนอย ออกจากทซอนใน เวลาเยน ดดกายเหลยวดทศทง ๔ โดยรอบ บนลอสหนาท ๓ ครง เทยวไปหากน มนฆาหมเนอตวลาสน กนเนอทออนนม ๆ แลวกลบ มาซอนอยตามเคย. ทานปาฏกบตร มสนขจงจอกแกตวหนง กน เนอทเปนเดนของพญาสหมคราชนน แลวกเจรญอวนทวนมกาลง ตอมาสนขจงจอกแกตวนน จงเกดความคดวา เราคอใคร พญาสห- ราชคอใคร ถากระไร เราพงอาศยปาทบบางแหงซอนอย ออกจาก ทซอนเวลาเยน ดดกายเหลยวดทศทง ๔ โดยรอบบนลอสหนาท ๓ ครง เทยวไปหากน เราตองฆาหม เนอตวลาสน กนเนอทออนนมๆ แลวกกลบมาซอนอยตามเคย. ครงนน สนขจงจอกแกตวนนอาศย ปาทบบางแหงซอนอย ออกจากทซอนในเวลาเยน ดดกายเหลยวด ทศทง ๔ โดยรอบ แลวคดวา เราจกบนลอสหนาท ๓ ครง แต กลบบนลอเสยงสนขจงจอกอยางนากลว นาเกลยด สนขจงจอกทตา ทรามเปนอยางไร และการบนลอของสหะเปนอยางไร. ปาฏกบตร ทานกเปนเชนนน ดารงชพตามแบบพระสคต บรโภคอาหารทเปน เดนพระสคต ยงสาคญการรกรานพระตถาคตผเปนพระอรหนตสมมา- สมพทธเจา ทานปาฏกบตรเปนอยางไร การรกรานพระตถาคตผ เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนอยางไร. ดกอนภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ ไม สามารถทจะใหอเจลกชอ ปาฏกบตร เคลอนจากอาสนะนนได แม ดวยคาเปรยบเปรยเชนน จงไดกลาวคาถาประพนธดงน วา สนขจงจอกสาคญตนเปนสหะ จงไดถอตว


วาเปนมคราช มนไดบนลอเสยงสนขจงจอกเชนนน สนขจงจอกทตาทรามเปนอยางไร การบนลอของสหะ เปนอยางไร. [๑๐] ทานปาฏกบตร ทานกเปนเชนนน ดารงชพตาม แบบพระสคต บรโภคอาหารทเปนเดนพระสคต ยงสาคญการรก รานพระตถาคตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทานปาฏกบตร เปนอยางไร การรกรานพระตถาคตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธ- เจาเปนอยางไร. ภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ ไม สามารถทจะใหนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เคลอนจากอาสนะนน ได แมดวยคาเปรยบเปรยเชนน จงไดกลาวคาถาประพนธดงนวา สนขจงจอกดเงาของตนทปรากฏในนา ทง อยขางบอ ไมเหนตนตามความเปนจรง จงถอตววา เปนสหะ มนไดบนลอเสยงสนขจงจอกเชนนน เสยง สนขจงจอกทตาทรามเปนอยางไร การบนลอของสหะ เปนอยางไร. [๑๑] ทานปาฏกบตร ทานกเปนเชนนน ดารงชพตามแบบ พระสคต บรโภคอาหารทเปนเดนพระสคต ยงสาคญการรกรานพระ ตถาคตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทานปาฏกบตรเปนอยางไร การรกรานพระตถาคตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนอยางไร. ดกอนภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ ไมสามารถ ทจะใหนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เคลอนจากอาสนะนนได แมดวย คาเปรยบเปรยเชนน จงไดกลาวคาถาประพนธ ดงนวา สนขจงจอกกนกบ กนหน ตามลานขาวและ กนซากศพททงตามปาชา จงอวนพอยตามปาใหญ


ตามปาทวางเปลา จงไดถอตววาเปนมคราช มนได บนลอเสยงสนขจงจอกเชนนน สนขจงจอกทตาทราม เปนอยางไร การบนลอของสหะเปนอยางไร. [๑๒] ทานปาฏกบตร ทานกเปนเชนนน ดารงชพตามแบบ พระสคต บรโภคอาหารทเปนเตนพระสคต ยงสาคญการรกรานพระตถา- คตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทานปาฎกบตรเปนอยางไร การรก รานพระตถาคตผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนอยางไร. ดกอนภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ ไมสามารถ ทจะใหนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เคลอนจากอาสนะนนได แมดวย คาเปรยบเปรยเชนน จงกลบมาหาบรษทนน แลวบอกวา ทานผเจรญ นกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร นเปนผแพแลว กยงกลาววาเราจะไป ๆ แลวกซบศรษะอยในทนนเอง ไมอาจลกขนจากอาสนะได. ดกอนภคควะ เมอศษยชางกลงบาตรไมชอ ชาลยะ นน กลาว อยางน เราจงกลาวกะบรษทนนวา เธอทงหลาย นกบวชเปลอยชอ ปาฏก- บตร ไมละวาจา จต สละสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะพบ เหนเราได แมถาเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละคน ทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมไดดงน แมศรษะของเขาจะ พงแตกออก แมถาพวกเจาลจฉวจะพงคดเหนอยางนวา พวกเราจกเอา เชอกมดนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร แลวฉดมาดวยโคมากค เชอก เหลานนหรออเจลกปาฎกบตรพงขาดออก กนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร เมอไมละวาจา จต และสละคนทฏฐเชนนน กไมสามารถทจะมาพบเหน เราได ถาแมเขาพงคดเหนอยางนวา เราไมละวาจา จต และสละคน ทฏฐเชนนน กพงไปพบเหนพระสมณโคดมได ดงน แมศรษะของเขาจะ พงแตกออก.


ดกอนภคควะ ลาดบนน เราจงใหบรษทนนเหนแจง ใหสมา- ทาน ใหอาจหาญ ใหรนเรง ดวยธรรมกถา ทาใหพนจากเครองผกใหญ รอถอนสตวประมาณ ๘๔,๐๐๐ ขนจากหลมใหญ จงเขาเตโชธาตกสณ เหาะขนเวหาสสงประมาณ ๗ ชวลาตาล เนรมตไฟอนใหลกโพลงมควน กลบ สงประมาณ ๗ ชวลาตาลแลว จงกลบมาปรากฏทกฎาคารศาลาปา มหาวน. ดกอนภคควะ ครงนน โอรสเจาลจฉวชอสนกขตตะ ไดเขา มาหาเราถงทอย ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควรขางหนง. เราจง ไดกลาวกะเขาผนงเรยบรอยแลววา สนกขตตะเธอจะสาคญความขอนนเปน ไฉน วบากนนไดมขน เหมอนดงทเราไดพยากรณนกบวชเปลอยชอ ปาฏกบตร แกเธอ มใชมโดยประการอน. ขาแตพระองคผเจรญ วบาก นนไดมแลวเหมอนดงทพระตถาคตไดทรงพยากรณอเจลกชอ ปาฏกบตร แกขาพระองค มใชโดยประการอน. เรากลาววา เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน อทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย ชอวาเปนสงทเราแสดงแลว หรอยง. สนกขตตะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระองคแสดงไว แลวแนนอน มใชไมทรงแสดงกหาไม. เรากลาววา แมเมอเปนเชนน เธอยงจะกลาวกะเราผแสดง อทธปาฏหารยยงยวดกวาธรรมของมนษยอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจามไดทรง แสดงอทธปาฏหารยทยงยวดกวาธรรมของมนษย แกขาพระองคดงน. เธอจงเหนวา การกระทาเชนนนเปนความผดของ เธอเพยงไร ดกอนภคควะ โอรสเจาลจฉวชอสนกขตตะ เมอเรากลาว อยางน ไดหนไปจากพระธรรมวนยนเหมอนสตวผไปเกดในอบายและ นรกฉะนน.


กถาวาดวยมหาพรหมเปนตน [๑๓] ดกอนภคควะ กเรายอมทราบชดสงทโลกสมมตวาเลศ ทงรชดกวานน และไมยดมนความรชดนนดวย เมอไมยดมนจงทราบ ความดบไดเฉพาะตน ฉะนน ตถาคตจงไมถงทกข. ดกอนภคควะ มสมณ- พราหมณบางพวก บญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วาพระอศวรทาให วา พระพรหมทาให ตามลทธอาจารย เราจงเขาไปถามเขาอยางนวา ได ยนวา ทานทงหลายบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วาพระอศวรทาให วา พระพรหมทาให ตามลทธอาจารยจรงหรอ. สมณพราหมณเหลานน ถก เราถามอยางนแลว ยนยนวาเปนเชนนน เราจงถามตอไปวา พวกทาน บญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วาพระอศวรทาให วาพระพรหมทาใหตาม ลทธอาจารยมแบบอยางไร. สมณพราหมณเหลานนถกเราถามอยางน ก ตอบไมถก จงยอนถามเรา เราถกถามแลว จงพยากรณวา เธอทงหลาย มบางกาลบางสมยลวงมาชานาน ทโลกนจะพนาศ เมอโลกกาลงพนาศ อย โดยมากเหลาสตวยอมเกดในชนอาภสสรพรหม สตวเหลานนไดสาเรจ ทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมซานออกจากกายตนเอง สญจรไปไดใน อากาศ อยในวมานอนงาม สถตอยในภพนน สนกาลชานาน. เธอทงหลาย มบางกาลบางสมยลวงมาชานาน ทโลกนกลบเจรญ เมอโลกกาลงเจรญอย วมานของพรหมปรากฏวา วางเปลา ครงนน สตวผใดผหนงจตจากชนอาภสสรพรหม เพราะสนอายหรอเพราะสนบญ ยอมเขาถงวมานพรหมทวางเปลา แมสตวผนนกไดสาเรจทางใจ มปต เปนอาหาร มรศมซานออกจากกายตนเอง สญจรไปไดในอากาศ อยใน วมานงาม สถตอยในภพนน สนกาลยดยาวชานาน เพราะสตวนนอยแต ผเดยวเปนเวลานาน จงเกดความกระสน ความดนรนขนวา โอหนอ แมสตวเหลาอนกพงมาเปนอยางนบาง. ตอมา สตวเหลาอนกจตจากชน


อาภสสรพรหมเพราะสนอายหรอเพราะสนบญ ยอมเขาถงวมานพรหมท วาง เปนสหายของสตวผนน แมสตวพวกนนกไดสาเรจทางใจ มปต เปนอาหาร มรศมซานออกจากกายตนเอง สญจรไปไดในอากาศ อย ในวมานงาม สถตอยในภพนนสนกาลชานาน. เธอทงหลาย บรรดาสตวจาพวกนน ผใดเกดกอน ผนนมความ คดเหนอยางนวา เราเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนใหญไมมใครขม ได เหนถองแทเปนผกมอานาจ เปนอศวร เปนผสราง เปนผเนรมต เปน ผประเสรฐ เปนผบงการ เปนผทรงอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลว และกาลงเปน สตวเหลาน เราเนรมตขน. ขอนน เพราะเหตไร เพราะ วาเราไดมความคดอยางนกอนวา โอหนอ แมสตวอนกพงมาเปนอยางน บาง ความตงใจของเราเปนเชนน และสตวเหลาน กไดมาเปนอยางน แลว. แมพวกสตวทเกดภายหลงกมความคดเหนอยางนวา ทานผเจรญ น แล เปนพรหม เปนมหาพรหม เปนใหญ ไมม ใครขมได เหนถอง แท เปนผกมอานาจ เปนอศวร เปนผสราง เปนผเนรมต เปนผประ- เสรฐ. เปนผบงการ เปนผทรงอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลว และกาลงเปน พวกเราอนพระพรหมผเจรญนเนรมตแลว. ขอนนเพราะ เหตใด. เพราะวาพวกเราไดเหนทานพรหมผนเกดกอน สวนพวกเราเกด ภายหลง. เธอทงหลาย บรรดาสตวจาพวกนน สตวใดเกดกอน สตวนนม อายยนกวา มผวพรรณงามกวา มศกดมากกวา. สวนสตวทเกดภายหลง มอายนอยกวา มผวพรรณทรามกวา มศกดนอยกวา. เธอทงหลาย กเปน ฐานะทจะมไดแล ทสตวผใดผหนงจตจากชนนนแลวมาเปน (มนษย) อยางน เมอมาเปนอยางนแลว จงออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เมอ บวชแลว อาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ


แลวบรรลเจโตสมาธ เมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถงขนธทเคยอาศย อยในกาลนนได หลงแตนนไประลกไมได. เขาจงกลาวอยางนวา ทาน ผใดแลเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนใหญ ไมมใครขมได เหน ถองแท เปนผกมอานาจ เปนผสราง เปนผเนรมต เปนผประเสรฐ เปนผบงการ เปนผทรงอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลวและ กาลงเปน พระพรหมผเจรญใดทเนรมตพวกเรา พระพรหมผเจรญนนเปน ผเทยง ยงยน คงทน มอายยน มอนไมแปรผนเปนธรรมดา จกตง อยเทยงเสมอไปเชนนนทเดยว. สวนพวกเราทพระพรหมผเจรญนนเนรมต แลว เปนผไมเทยง ไมยงยน ไมคงทน มอายนอย ยงตองจตมาเปนอยาง น. กพวกทานบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วา พระอศวรทาให วาพระ พรหมทาให ตามลทธอาจารย มแบบเชนนหรอมใช. สมณพราหมณ เหลานนตอบอยางนวา ทานโคดม พวกขาพเจาไดทราบมาดงททานโคดม ไดกลาวมานแล. ภคควะ เรายอมทราบชดสงทโลกสมมตวาเลศ ทงรชดยงกวา นน และไมยดมนความรชดนนดวย เมอไมยดมน จงทราบความดบได เฉพาะตน ฉะนน ตถาคตจงไมถงทกข. กถาวาดวยเทวดาชอขฑฑาปโทสกะ [๑๔] ภคควะ มสมณพราหมณบางพวก บญญตสงทโลกสมมต วาเลศ วามมลมาแตเทวดาเหลาขฑฑาปโทสกะตามลทธอาจารย เราจง เขาไปถามเขาอยางนวา ทราบวา ทานทงหลายบญญตสงทโลกสมมตวา เลศ วามมลมาแตเทวดาเหลาขฑฑาปโทสกะ ตามลทธอาจารยจรงหรอ สมณพราหมณเหลานนถกเราถามอยางนแลว ยนยนวาเปนเชนนน เราจง ถามตอไปวา พวกเธอบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วามมลมาแตเทวดา

เหลาขฑฑาปโทสกะ ตามลทธอาจารย มแบบอยางไร. สมณพราหมณเหลา


นนถกเราถามอยางนแลว กตอบไมถก จงยอนถามเรา เราถกถามแลว จง พยากรณวา เธอทงหลาย พวกเทวดาชอวา ขฑฑาปโทสกะ มอย พวก นนพากนหมกมนอยแตในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจน เกนเวลา เมอพวกเขาพากนหมกมนอยแตในความรนรมย คอการสรวล เสและการเลนหวจนเกนเวลา สตกยอมหลงลม เพราะสตหลงลม จงพากน จตจากชนนน. เธอทงหลาย กเปนฐานะทจะมไดแล ทสตวผใดผหนง จตจากชนนนแลวมาเปนอยางน เมอมาเปนอยางนแลว จงออกจากเรอน บวชเปนบรรพชต เมอบวชแลวอาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศย ความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวบรรลเจโตสมาธ เมอจตตงมนแลวยอมตามระ- ลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนนนได หลงแตนนไประลกไมได. เขา จงกลาวอยางนวาทานพวกเทวดาผมใชเหลา ขฑฑาปโทสกะ ยอมไม พากนหมกมนอยแตในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกน เวลา สตยอมไมหลงลม เพราะสตไมหลงลม พวกเหลานนจงไมจตจากชน นนเปนผเทยง ยงยน คงทน มอายยน มอนไมแปรผนเปนธรรมดา จงตงอย เทยงเสมอไปเชนนนแล. สวนพวกเราเหลา ขฑฑาปโทสกะ หมกมนอย แตในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา สตยอม หลงลม เพราะสตหลงลม พวกเราจงพากนจตจากชนนน เปนผไมเทยง ไมยงยน ไมคงทน มอายนอย ยงตองจตมาเปนอยางน. กพวกทานบญญต สงทโลกสมมตวาเลศ วามมลมาแตเทวดาเหลา ขฑฑาปโทสกะ ตาม ลทธอาจารย มแบบเชนนหรอมใช. สมณพราหมณเหลานนตอบอยางน วา ทานโคดม พวกขาพเจาไดทราบมา ดงททานโคดมไดกลาวมานแล. ภคควะ เรายอมทราบชดสงทโลกสมมตวาเลศทงรชดยงกวานน และ ไมยดมนความรชดนน ดวย เมอไมยดมน จงทราบความดบเฉพาะตน


ฉะนน ตถาคตจงไมถงทกข. กถาวาดวยเทวดาชอมโนปโทสกะ [๑๕] ภคควะ มสมณพราหมณบางจาพวก บญญตสงทโลก สมมตวาเลศ วามมลมาแตเทวดาเหลา มโนปโทสกะ ตามลทธอาจารย เราจงเขาไปถามเขาอยางนวา ทราบวา เธอทงหลายบญญตสงทโลก สมมตวาเลศ วามมลมาแตเทวดาเหลามโนปโทสกะตามลทธอาจารยจรง หรอ. สมณพราหมณเหลานน ถกเราถามอยางนแลว ยนยนวาเปนเชน นน เราจงถามตอไปวา พวกทานบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ วา มมลมาแตเทวดาเหลามโนปโทสกะ ตามลทธอาจารย มแบบอยาง อะไร. สมณพราหมณเหลานนถกเราถามอยางนแลว กตอบไมถก เมอ ตอบไมถก จงยอนถามเรา เราถกถามแลว จงพยากรณวา เธอทงหลาย พวกเทวดาชอ มโนปโทสกะ มอย พวกนนมกเพงโทษกนและกนเกน ควร เมอมวเพงโทษกนและกนเกนควร ยอมคดมงรายกนและกน เมอ ตางคดมงรายกนและกน จงลาบากกาย ลาบากใจ พากนจตจากชนนน. เธอทงหลาย กเปนฐานะทจะมได ทสตวผใดผหนงจตจากชนนน แลวมาเปนอยางน เมอมาเปนอยางนแลว จงออกจากเรอนบวชเปน บรรพชต เมอบวชแลวอาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความ เพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศย มนสการโดยชอบแลวบรรลเจโตสมาธ เมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถง ขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนนนได หลงแตนนไประลกถงไมได. เขา จงกลาวอยางนวา ทานพวกเทวดาผมใชเหลา มโนปโทสกะ ยอมไมมว เพงโทษกนและกนเกนควร เมอไมมวเพงโทษกนแลกนเกนควร กไม คดมงรายกนและกน เมอตางไมคดมงรายกนและกนแลว กไมลาบาก

กายไมลาบากใจ พวกนนจงไมจตจากชนนน เปนผเทยง ยงยน คงทน


มอายยน มอนไมแปรผนเปนธรรมดา จกตงอยเทยงเสมอไปเชนนนท เดยว. สวนพวกเราเหลา มโนปโทสกะ มวเพงโทษกนและกนเกนควร เมอมวเพงโทษกนละกนเกนควร กคดมงรายกนและกน จงพากนลา- บากกาย ลาบากใจ พวกเราจงพากนจตจากชนนน เปนผไมเทยง ไม ยงยน ไมคงทน มอายนอย ยงตองจตมาเปนอยางน. กพวกทานบญญตสง ทโลกสมมตวาเลศ วามมลมาแตเทวดาเหลา มโนปโทสกะ ตามลทธ อาจารย มแบบเชนน หรอมใช. สมณพราหมณเหลานนตอบอยางนวา ทานโคดม พวกขาพเจาไดทราบมาดงททานโคดมไดกลาวมานแล. ภคควะ เรายอมทราบชดสงทโลกสมมตวาเลศ ทงรชดยงกวานน แตเราไมยดมน ความรชดนนดวย เมอไมยดมน จงทราบความดบเฉพาะตน ฉะนน ตถาคตจงไมถงทกข. กถาวาดวยมความเหนวาเกดขนลอย ๆ [๑๖] ดกอนภคควะ มสมณพราหมณพวกหนง บญญตสงท โลกสมมตวาเลศ ถอกนวาเกดขนลอย ๆ ตามลทธอาจารย เราจงเขาไป ถามเขาอยางนวา ทราบวา ทานทงหลายบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ ถอ กนวาเกดขนลอย ๆ ตามลทธอาจารยจรงหรอ. สมณพราหมณเหลานน ถกเราถามอยางนแลว ยนยนวาเปนเชนนน เราจงถามตอไปวา พวก ทานบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ ถอกนวาเกดขนลอย ๆ ตามลทธอาจารย มแบบอยางไร. สมณพราหมณเหลานนถกเราถามอยางนแลว กตอบไม ถก เมอตอบไมถกจงยอนถามเรา เราถกถามแลว จงพยากรณวา เธอทงหลาย มเทวดาเหลาอสญญสตว กแลเทวดาเหลานนยอม จตจากชนนน เพราะความเกดขนแหงสญญา. ดกอนเธอทงหลาย ก เปนฐานะทจะมไดผล ทสตวผใดผหนงจตจากชนนนแลวมาเปนอยางน


เมอมาเปนอยางนแลว จงออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เมอบวช แลวอาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรเปนทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดย ชอบ แลวบรรลเจโตสมาธ เมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถงความเกดขน แหงสญญานนได หลงแตนนไประลกไมได. เขาจงกลาวอยางนวา อตตา และโลกเกดขนลอย ๆ ขอนนเปนเพราะอะไร เพราะวาเมอกอนขาพเจา ไมไดมแลว (ไมมสญญา) เดยวนขาพเจานนไมม เพราะนอมไปเพอความ เปนผสงบ. กพวกทานบญญตสงทโลกสมมตวาเลศ ถอกนวาเกดขนลอยๆ ตามลทธอาจารย มแบบเชนนหรอ. สมณพราหมณเหลานน ตอบอยางน วา ทานโคดม พวกขาพเจากไดทราบมาดงททานโคดมไดกลาวมานแล. ภคควะเรายอมทราบชดสงทโลกสมมตวาเลศ ทงรชดยงกวานน และ ไมยดมนความรชดนนดวย. เมอไมยดมน จงทราบความดบเฉพาะตน ฉะนน ตถาคตจงไมถงทกข. กถาวาดวยสภวโมกข [๑๗] ภคควะ สมณพราหมณบางพวกกลาวตเรา ซงกลาว อยอยางน ดวยคาทไมมจรง ดวยคาเปลา ดวยคามสา ดวยคาทไมเปน จรง พระสมณโคดมตรสอยางนวา สมยใด พระโยคาวจรเขาสภวโมกข อย. สมยนน ยอมทราบชดสงทงปวงวาไมงาม. ภคควะ กเราไมไดกลาว อยางนเลยวา สมยใด พระโยคาวจรยอมเขาสภวโมกขอย. สมยนน ยอม ทราบชดสงทงปวงวาไมงาม. แตเรายอมกลาวอยางนวา สมยใด พระ โยคาวจรยอมเขาสกวโมกขอย สมยนน ยอมทราบชดแตสงทดงามเทา นน. สละ ผทชอวาวปรตไปแลว กคอผทกลาวรายพระผมพระภาค และพวกภกษ เพราะตนวปรตไปเองไดวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ


องคเลอมใสในพระผมพระภาคอยางน พระผมพระภาคทรงสามารถแสดง ธรรมใหขาพระองคเขาถงสภวโมกขอย. ภคควะ การทเธอผมความเหนไปทางหนง มความพอใจทาง หนง มความชอบใจไปทางหนงไมมความเพยรเปนเครองประกอบ ไมม ลทธอาจารยจะเขาถงสภวโมกขอย เปนของยากมาก ขอใหเธอจงรกษา ความเลอมใสในเราเทาทเธอมอยใหดกพอ. ปรพาชกชอ ภคควะโคตร จงกราบทลวา ขาแตพระองคผ เจรญ ถาวาการทขาพระองคผมความเหนไปทางหนง มความพอใจไป ทางหนง มความชอบใจไปทางหนง ไมมความเพยรเปนเครองประกอบ ไมมลทธอาจารย เขาถงสภวโมกขอย เปนของยากกจรง ขาพระองคก จะพยายามรกษาความเลอมใสในพระผมพระภาคเทาท ขาพระองคมอย ใหด. พระผมพระภาคไดตรสพทธพจนนแลว. ปรพาชกชอ ภคควะ- โคตร มความยนด ชนชม พระภาษตของพระผ มพระภาคแลวแล. จบ ปาฏกสตรท ๑


สมงคลวลาสน ทฆนกาย ปาฏกวรรควรรณนา อรรถกถาปาฏกสตร ปาฏกสตร มคาบาลวา เอวมเม สต ฯ เป ฯ มลเลส วหรต. ในปาฎกสตรนนจะไดอธบายขอความตามลาดบบทดงตอไปน :- คาวา มลเลส วหรต มคาอธบายดงน แมชนะแหงหนง ซงเปนถนพานกอาศยของบรรดามลลราชกมาร ผมนวาสฐาน อยในชนบท กเรยกวา มลละ เพราะเพมศพทเขามา (พระผมพระภาคเจาประทบ อย) ในชนบทแหงหนงนน ในบรรดามลลชนบททงหลาย. คาวา อนปปย นาม มลลาน นคโม มคาอธบายดงน มนคมชนบทของ ชาวมลละแหงหนงชอวา อนปยะ พระผมพระภาคประทบอย ในราว ปาแหงหนงถอพรอมดวยรมเงาและนา อาศยอนปยนคมชนบทนนเปน โคจรคาม. บาลบางแหงเปน "อโนปยะ" กม. บทวา ปาวส แปลวา ไดเสดจเขาไปแลว. อนง จะกลาววาพระผมพระภาคเสดจเขาไปเสรจ สนแลวไมได ตองกลาววายงตองเสดจเขาไปอก เพราะเหตวาแมเสดจ ออกมาแลว กยงทรงมพระราชประสงคจะเสดจเขาไปอก. มอปมาดงน. เชนชายคนหนงออกจากบานประสงคจะไปยงบานอกแหงหนง แมจะเดน ทางยงไมถงบานแหงนน เมอมคาถามวา ชายคนนอยทไหน กตอง ตอบวาเขาไปบานนนแลว ขอนมอปมาฉนใด อปไมยกมฉนนน. คาวา เอตทโหส พระราชดารนไดเกดขนแลวเมอพระผม พระภาคประทบยนอยใกลบานและทอดพระเนตรดวงอาทตย. คาวา อตปปโค โข แปลวา ยงเชามดเกนไป คนในตระกลทงหลาย


ยงจดขาวยาคไมเสรจ. มคาถามวา กพระผมพระภาคเจาไมทรงทราบ เวลาหรอจงเสดจออกไป. มคาตอบวา พระองคไมทรงทราบเวลาเสดจ ออกไปกหามได. เพราะในเวลาเชาตร พระผมพระภาคทรงแผขายพระ ญาณตรวจดสตวโลก ทอดพระเนตรเหนฉนนปรพาชก ภคควโคตร เขา ไปปรากฏในขายพระญาณ ทรงทราบแนชดวา ในวนน เราจกนาเหตท เราไดบาเพญไวในปางกอนมาแสดงธรรมแกปรพาชกน ธรรมกถานนจก มผลเพราะปรพาชกนนไดความเลอมใสในเรา ทรงมพระประสงคจะเสดจ เขาไปยงอารามของปรพาชก จงไดเสดจออกไปแตเขาตร เพราะฉะนน จงทรงบงเกดมพระราชดารอยางน เพราะมพระราชประสงคจะเสดจเขา ไปในอารามของฉนนปรพาชกนน. คาวา เอตทโวจ มคาอธบายดงน ฉนนปรพาชก เหนพระ ผมพระภาคเจาแลว มไดแสดงอาการแขงกระดางเพราะมมานะ ไดถวาย การตอนรบพระศาสดากราบทลถอยคาวา ขอเชญพระองคเสดจเขามา เถด พระเจาขา" เปนตน. คาวา อม ปรยาย ไดแก วาระน อธบาย วา วาระทไดเสดจมานในวนน. แมเมอครงกอนพระผมพระภาคเคยได เสดจไปในอารามของฉนนปรพาชกนนบางหรอ. ไมเคยเสดจไป. แต ปรพาชกไดกราบทลอยางนน เพราะคลอยตามสานวนของชาวโลกทงหลาย. เพราะชาวโลกทงหลายไดเหนคนทตนพอใจ ไมวาจะเคยมานานแลวกด หรอไมเคยมาเลยกด ยอมกลาวคาเปนตนวา ทานผเจรญ ทานมาจากไหน เปนเวลานานเหลอเกนททานผเจรญไดมาทนอก ทานรทางมาทนไดอยางไร ทานหลงทางมาหรอ เปนตน เพราะฉะนน พงทราบวา ฉนนปรพาชกน ไดกลาวอยางน เพราะคลอยตามสานวนของชาวโลก. ประโยควา อทมาสน หมายความวา ปรพาชก ไดกลาวอยางนนพรอมกบชบอก อาสนะทตนนง.


คาวา สนกขตโต ลจฉวปตโต ไดแก พระราชโอรสของ กษตรยลจฉว ทรงพระนามวา สนกขตตะ. ไดยนวา พระราชโอรสพระ องคนนเปนสหายคฤหสถขอฉนนปรพาชกนน ไดเสดจมาสสานกของ ปรพาชกนน ในบางครงบางคราว. คาวา ปจจกขาโต ไดแก บอกคน คอสละ ละทง ดวยกลาวถอยคาอยางนวา ขาแตทานผเจรญ บดน ขาพเจา บอกคนพระผมพระภาค บดน ขาพเจาจะไมขออย อทศพระผมพระภาค เจา. คาวา ภควนต อททสส ไดแก แสดงอางอยางนวา พระผมพระ ภาคเปนศาสดาของเรา เราจะปฏบตตามโอวาทของพระผมพระภาค. คาวา โกสนโต ก ความวาพระผมพระภาค ทรงแสดงวา ผขอ พงบอกคนผถกขอ หรอวาผถกขอพงผขอแตวาเธอมใชทงผขอและ ผถกขอ ดกอนโมฆบรษ เมอเปนเชนน เธอจะเปนใคร บอกคนใครเลา. คาวา ปสส โมฆปรส แปลวา ดกอนโมฆบรษ เธอจงด. คาวา ยาวจ เต อท อปรทธ แปลวา เรองน เปนความผดของเธอมากเพยงใด. พระ ผมพระภาคทรงแสดงวา เราขอยกโทษทมอยอยางนวา เธอมความผดเพยง ใด กมโทษเพยงนน. บทวา อตตรมนสสธมมา แปลวา ยงยวดกวาธรรมของมนษย ไดแกศล ๕ และศล ๑๐. บทวา อทธปาฏหารย ไดแก ปาฏหารย เปนฤทธ. บทวา กเต วา แปลวา ไดทาแลวกตาม. บทวา ยสสตถาย ไดแก เพอประโยชนแหงความสนทกขใด. ดวยคาวา โส นยยาต ตกกรสส พระผมพระภาคเจาตรสถามวา ธรรมนนยอมไป คอเปนไป เพอความสนทกขในวฏฏะทงปวง ไดแกเพอทาใหแจงซงอมตนพพาน แกผกระทาตามธรรมนน คอผกระทาตามธรรมทเราแสดงไว ไดแกบคคล ผปฏบตชอบ. หรอดวยคาวา ตตร สนกขตต เปนตน พระผมพระภาค เจาทรงแสดงความไรประโยชนแหงปาฏหารยวา ดกอนสนกขตตะเมอธรรม


ทเราแสดงแลวนน เปนไปเพอความสนทกขโดยชอบแกผปฏบตธรรมนน อทธปาฏหารยอนยงยวดกวาธรรมของมนษยทเรากระทาแลว จกทาอะไรได คอ มประโยชนอะไรดวยการกระทาปาฏหารยนน เพราะแมเราจะกระทา ปาฏหารยนนหรอไมกระทากตาม ความเสอมแหงคาสอนของเรายอมไมม ความจรงเราบาเพญบารมมาเพอมงใหเทวดาและมนษยทงหลาย บรรล อมตนพพาน มไดมงใหทาปาฏหารยแลวไดทรงยกโทษทสองวา ดกอน โมฆบรษ เธอจงเหน. คาวา อคค คอ บญญตแหงโลกทพงรอยางนวา สงนเปน เลศในโลก ไดแกความประพฤตอนเลศ พระราชกมารตรสวา พระผม พระภาคเจาไมบญญตสงทโลกสมมตวาเลศนน. คาทเหลอในพระสตรน พงทราบตามทานองวาระทอยถดไปนนเทยว. คาวา อเนกปรยาเยน โข น พระผมพระภาคเจาทรงปรารภขน เพราะเหตใด. ไดยนวาสนกขตต- ราชกมาร ไดทรงพราบนคาเชนนวา เราจกลบลางคณของพระผมพระ ภาคเจา บญญตโทษขนเมอไดสดบพระดารสของพระผมพระภาค ดารง อยไมได ไมกลาเปลงพระสรเสยง. ครงนน พระผมพระภาคเจาไดตรส คาวา อเนกปรยาเยน เปนตน เพอทรงแสดงโทษในความเปนผลบหล วา ดกอนสนกขตตะ เธอตงอยในความเปนผลบหลอยางน จกไดรบคา ตเตยนเองทเดยว. บทวา อเนกปรยาเยน ในพระสตรนน แปลวาโดยมใชหนง. บทวา วชชคาเม ไดแกเวสาลนคร ซงเปนบานของคณะเจาวชช. บทวา วา โน วสห ไดแก ไมสามารถ. บทวา โส อวสหนโต ไดแก สนก- ขตตราชกมารพระองคนน. ในครงกอน พระราชกมารพระองคใด เมอ ตรสสรรเสรญพระรตนตรย พระโอฐทตรสไมเพยงพอ บดน พระราช กมารพระองคนน ไดทรงใชพระโอฐนนเหมอนกน มาตรสตเตยนพระ


รตนตรย. บทวา อวสหนโต ไดแกไมอาจประพฤตพรหมจรรย ได ตรสตเตยนเพราะความทพระองคเปนพาล แลวเวยนมาเพอเปนคนเลว สวนเหลามนษยผชมเชยพระรตนตรยอยางนวา พระพทธเจาตรสรดจรง พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดจรง พระสงฆปฏบตดจรง ยอมช โทษของเธอโดยเฉพาะ. คาวา อต โข เต ความวา พระผมพระภาค เจาทรงแสดงวา ดกอนสนกขตตะ เหลามนษยจกกลาวตเตยนอยางนแล. เพราะฉะนน เมอโทษเกดขนอยางน เธอไมอาจจะกลาวไดวา พระ ศาสดาผมพระญาณไมขดของในอดตและอนาคต แมทรงทราบวา โทษ จกเกดแกเราอยางน กไมตรสเตอนเราลวงหนากอน. บทวา อปกกเมว ไดแก ไดหลกออกไปทเดยว. หรอไดหนออกไป อธบายวา เคลอนออก ไป. คาวา ยถา ต อาปายโก อธบายวา สตวผควรไปเกดในอบาย สตวผควรไปเกดในนรกพงหนไปเกดฉนใด เธอกไดหนไปฉนนน. ดวยคาวา เอกมทาห น พระผมพระภาคทรงแสดงอะไร. พระ องคทรงเรมสตรน ดวยสองบทวา ไมทรงทาอทธปาฏหารยและไม บญญตสงทชาวโลกสมมตวาเลศ. ในสองบทนน บทวา ไมทรง บญญตสงทชาวโลกสมมตเลศ น จกทรงแสดงในตอนทายสตร. สวนบทวา ไมทรงทาปาฏหารย น ไดทรงเรมเทศนานดวยอานาจททรง แสดงสบตอ. คาวา เอกมทาห ในบาลนน แยกบทเปน เอกสม อห. บท วา สมย ไดแก ในสมย. อธบายวา ในกาลครงหนงเรา. บทวา ถลส อธบายวา มชนบทแหงหนงชอวา ถล เราอยในชนบทนน. บทวา อตตรกา นาม อธบายวา มนคมถลชนบท มชอเปนเพศหญงวา อตตรกา ทรงอาศยนคมนนเปนโคจรคาม. บทวา อเจโล ไดแกผเปลอยกาย. บทวา โกรกขตตโย ไดแก กษตรยผมพระบาทงองม. บทวา กกกรวตตโก ไดแก มาหานสนขวตร ดมกลน กนอาหาร นอนในบรเวณเตาไฟ เหมอน


สนข ทากรยาของสนขแมอยางอนอก. บทวา จตโกณฑโก คอเดนส ขา ไดแกคเขาสองขางและศอกสองขางลงบนพนเดนเทยวไป. บทวา ฉมานกณณ ไดแก ทเรยราย ใสไว วางไว บนพน. บทวา ภกขส ไดแกอาหาร คอของเคยว ของบรโภคอยางใดอยางหนง. บทวา มเขเนว คอ มไดใชมอหยบอาหาร ใชปากอยางเดยวเคยวอาหารทพงเคยว แม อาหารทพงบรโภค. กใชปากอยางเดยวบรโภค. บทวา สาธรโป ไดแก มรปงาม. บทวา อรห สมโณ ไดแก สมณะผเปนพระอรหนตองคหนง. ศพทวา วต ในบาลนน เปนนบาต ลงในอรรถแหงความปรารถนา.ได ยนวา พระราชกมารนน มความปรารถนาอยางนวา นกบวชอนทจะจด วาเปนสมณะเชนสมณะรปน ไมม เพราะสมณะรปนไมนงผา เพราะเปน ผ มความปรารถนานอย มความสาคญวา สงนเปนเหตใหเกดความเนนชา จงไมใชแมภาชนะสาหรบใสอาหาร กนอาหารทกองอยบนพนเทานน นกบวชรปนจดวาเปนสมณะ สวนพวกเราจะเปนสมณะไดอยางไร. สาวก ผเดนตามหลงพระพทธเจาผเปนสพพญอยางน ไดมความนกคดชวเชนน. คาวา เอตทโวจ อธบายวา ไดยนวา พระผมพระภาค ทรง ดารวา สนกขตตะ ผมอธยาศยทรามน เปนนกบวชนแลวคดอยางไรหนอ ครนทรงดารอยางน ทรงทราบอธยาศยของเขา ทรงพจารณาเหนวา โมฆบรษผน เดนตามหลงของพระสพพญเชนเรา ไปสาคญนกบวชผ เปลอยกายวาเปนพระอรหนต บดน คนพาลผน ควรถกตาหนโทษ ณ ท นแหละ ยงไมทนไดเสดจกลบเลย ไดตรสคาวา ตวป นาม เปนตนน. ป ศพทในคาวา ตวป นาม นน ลงในอรรถวา ตเตยน. เพราะพระผม พระภาค เมอทรงตเตยนสนกขตตะ ไดตรสคาวา ''ตวป นาม". ในคา น มคาอธบายดงน วาแมตวเธอมอธยาศยทรามขนาดน ยงจกปฏญาณอยาง นวา เราเปนสมณะ ผเปนศากยบตร อกหรอ. ดวยคาวา ก ปน เม


ภนเต สนกขตตะไดกราบทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระ ภาคทรงเหนสงทนาตาหนอะไร ในตวของขาพระองค จงไดตรสอยางน. ครงนน พระผมพระภาคเจาเมอตรสบอกแกเขา ไดตรสคาวา นน เต เปนตน. ดวยคาวา มจฉรายต น สนกขตตะ ไดกราบทลถามวา พระ ผมพระภาคเจาทรงหวงพระอรหต เพราะทรงดารอยางนวา ผอนจงอยาได เปนพระอรหนต หรอ. คาวา น โข อห อธบายวา ดกอนโมฆบรษ เรา ปรารถนาใหโลกมนษยพรอมทงเทวโลกไดพระอรหนตกนทงนน เราทา กรรมททาไดยากมากมาย บาเพญบารมมากเพอประโยชนอยางนเทานน เราไมไดหวงพระอรหตเลย. คาวา ปาปก ทฏ คต อธบายวา เขา บงเกดมความเหนในผทมใชพระอรหนตวา เปนพระอรหนต และในผ ทเปนพระอรหนตวามใชพระอรหนต. พระผมพระภาคเจา ตรสวา ปาปาก ทฏ คต หมายถงความเหนผดทกลาวมานน. คาวา ย โข ปน ไดแก เธอสาคญนกบวชผเปลอยกายรปนนใด อยางน. คาวา สตตม ทวส แปลวา ในวนท ๗. บทวา อลสเกน ไดแก ดวยพยาธชอ อลสากะ. คาวา กาล กรสสต แปลวา มทองพองตาย. คาวา กาลกชกาเปนชอของอสรเหลานน. ไดยนวา อสรเหลานน ม อตภาพยาวสามคาวตมเนอและโลหตนอย เชนกบใบไมเกา มตาออกมาตด อยบนหวเหมอนปมปากเทารเขม ตดอยบนหวเชนกน กมตวลงใชปากนน กนอาหาร. บทวา วรณตถมภเก อธบายวา ในปาชานน มเสาปกคลม ดวยกอหญา เพราะฉะนน จงเรยกปาชานนวา "วรณตถมภก". คาวา เตนปสงกม อธบายวา เมอพระผมพระภาคเจาตรสเชนนน เสดจไป บณฑบาตในบานนนแลวเสดจไปสวหาร สนกขตตะ ไดออกจากวหารเขา ไปหานกบวชเปลอยนน. คาวา เยน ตว แปลวา ทานถกพระผมพระภาค ทรงพยากรณไวเพราะเหตใด. อธบายวา เพราะเหตททานถกพระผมพระ


ภาคเจาทรงพยากรณไว. คาวา มตต มตต แปลวา พอควรแกประมาร ๆ. บาลบางแหงวา มนตา มนตา กม อธบายวาใชปญญาพจารณา ๆ. คาวา ยถา สมณสส ความวา สนกขตตะ ไดกลาววา ทานพงทาใหคากลาว ของพระสมณโคดมผดไป. เมอสนกขตตะกลาวอยางนแลว นกบวชเปลอย นอนในบรเวณเตาไฟเหมอนสนข ไดชศรษะลมตามองด กลาววา พระ- สมณโคดม ผผกเวรเปนศตรกบพวกเรา ไดพดอะไร นบตงแตพระสมณ- โคดมอบตขนมา พวกเรากลายสภาพเปนเหมอนฝงหงหอยในยามดวง อาทตยอทย พระสมณโคดมพงกลาววาจาอยางนกบพวกเรา หรอกลาว อยางอน แตยอมเปนธรรมดาวา ถอยคาของผทเปนศตรกนยอมไมเปน จรง ทานจงไปเสยเถด เราจกรในเรองนเอง แลวนอนตอไป. บทวา เอกทวหกาย ไดแก กลาวนบวา หนง สอง. บทวา ยถา ต อธบายวา นบดจคนบางคนทไมเชอพงนบ และในวนหนงได เขาไปหาสามครงบอกวา วนหนงลวงไปแลว สองวนลวงไปแลว. คาวา สตตม ทวส อธบายวา ไดยนวา นกบวชเปลอยนน ไดฟงคาของสนก- ขตตะแลว ไมบรโภคอาหารเลยตลอด ๗ วน. ครนถงวนท ๗ อปฐาก คนหนงของเขาคดวา วนนเปนวนท ๗ ทสมณะประจาสกลของพวกเรา ไมมา ชรอยวาจะเกดความไมสบาย แลวใหปงเนอหม นาอาหารไปกอง ไวบนพนขางหนา. นกบวชเปลอย แลดแลวคดวา ถอยคาของพระสมณ- โคดมจะเปนจรงหรอเทจกตาม แตเมอเราบรโภคอมหนาแลว แมเราจะ ตายกถอวาตายด แลวกลกขนคลานกนอาหาร จนอมทอง. ในเวลากลาง คน เขาไมอาจจะใหอาหารยอยได จงสนชวตดวยโรคชอ อลสกะ. ถง แมเขายงไมคดวาจะบรโภค แมกระนนเขาจะตองบรโภคในวนนนแลว สนชวตดวยโรคชอ อลสกะ. เพราะพระตถาคตทงหลายยอมไมมวาจา เปนสอง.


คาวา วรณตถมภเก อธบายวา ไดยนวา พวกเดยรถยทราบขาว วา โกรกขตตยะสนชวตแลว นบวนแลวกลาววา คาพยากรณของ พระสมณโคดมเกดเปนจรงแลว บดน พวกเราจะนาศพเขาไปทงในทอน จกขมพระสมณโคดมดวยมสาวาท ไดพากนไปนาเอาเถาวลยมาพนศพแลว ลากไปพรอมกบกลาววา ทงศพไวตรงน ๆ. สถานท ๆ ลากศพไปนนเปน เนนทงนน. พวกเขาจงลากศพไปสปาชาชอ วรณถมภกะ ทราบวาเปน สสานกไดลากศพตอไปตงใจวาจะนาไปทงในทอน. ทนใดนน เถาวลย ลากศพขาด. พวกเขาไมอาจใหศพเคลอนไหวได จงพากนหนไปจาก ทนน. เพราะฉะนน.พระผมพระภาคจงตรสวา ไดทงไวในปาชาชอ วรณถมภกะ. คาวา เตนปสงกม มคาอธบายดงน เพราะเหตไร โอรสของ เจาลจฉว นามสนกขตตะจงเขาไปหา ไดทราบวา สนกขตตะโอรสเจา ลจฉวนน คดวา คาพดของพระสมณโคดม ยอมสมจรงแนนอน กธรรมดา วาคนตายจะลกขนพดกบคนอน ยอมไมม เอาเถอะ เราจะไปถาม ถา พระสมณโคดมตรสบอก กดไป ถาไมบอกไซร เราจกขมพระสมณโคดม ดวยมสาวาท. สนกขตตะเขาไปเฝาเพราะเหตน. บทวา อาโกฏเฏส แปลวา วา เคาะ (ดวยฝามอ). มคาถามวา ทรากศพของคนทตายแลว ยอมไม สามารถจะลกขนมาพดได นกบวชเปลอยรปนนไดกลาวคาวา "ดกอนผ มอาย เราร" ไดอยางไร. มคาถามวา เขาพดไดดวยพทธานภาพ. ได ทราบวา พระผมพระภาคไดนาโกรกขตตยะ จากกาเนดอสรใหเขาสง ในทรากศพแลวใหพด. อกนยหนง พระองคไดทรงใหทรากศพนนพด. เพราะวสยพระพทธเจา เปนอจนไตย (คนอนไมควรคด) คาวา ตเถว ต วปาก ไดแก ผลของคาพดนน เกดแลวอยางนนทเดยว ศพทวา วปา ก นน จดเปนลงควปลาศ. ความหมายทถกตองกคอ ตเถว โส วปาโก.


สวนอาจารยบางพวก กลาววา วปกก กม. เนอความคอเกดแลว. ถง คราวน ควรจะไดประมวลปาฏหารยมา กเหตการณทงหมดน เปนปาฎ- หารย ๕ อยาง. คอ พระดารสวา นกบวชเปลอยนนจกตายในวนท ๗ เขากตายตามพระดารสนน น เปนปาฏหารย ขอท ๑ พระดารสวา เขา จกตายดวยโรค "อลสกะ" เขากตายดวยโรคอลสกะจรง นเปนปาฏหารย ขอท ๒ พระดารสวา นกบวชเปลอยนนจกเกดในภพอสรชอวา กาลกญ- ชกา เขากเกดในภพอสรจรง นเปนปาฏหารยขอท ๓. พระดารสวา พวกเดยรถยจกทงซากศพไวในปาชา วรณตถมภกะ เขากถกทงในปา ขานนจรง นเปนปาฏหารยขอท ๔. พระดารสวา เขาจกมาจากทตน เกดแลว กลาวกบสนกขตตะโอรสเจาลจฉวเขากกลาวจรง นเปนปาฏหารย ขอท ๕. บทวา กฬารมชชโก คอ นกบวชเปลอย ผมฟนและหนวดงอก ออกมา หรอคาวา กฬารมชชโก นเปนชอของนกบวชเปลอยผนนเทา นน บทวา ลาภคคปปตโต คอผพงความเลศดวยลาภ อธบายวาผประสบ ลาภทดเลศ บทวา ยสคคปปตโต คอ ประสบความเลศดวยยศ คอม บรวารอยางยอดเยยม. บทวา วตตปทาน คอขอปฏบตทงหมด หรอขอ ปฏบตบางสวน บทวา สมตตาน ไดแก ถอเอา. บทวา สมาทนนาน เปนไวพจนของบทวา สมตตาน นนแล. คาวา ปรตถเมน เวลาล ได กในทศบรพาใกลกรงเวสาล. บทวา เจตย คอเปนเจดยสถานของยกษ. ทก ๆ บท กมนยเชนน. คาวา เยน อเจโล มอธบายวา สนกขตตะ โอรสเจาลจฉว กระทาวตรพระผมพระภาคเจาแลว ไดไปทางทศท อเจลกปรพาชก ชอวา กฬารมชชกะ อย. บทวา ปห ปจฉ คอ ถามปญหาทประกอบ ดวยไตรลกษณอยางลกซง. บทวา น สมปายาส อธบายวา กฬารมชชก-


ปรพาชกไมไดดาเนนไปดวยญาณคตทถกทาง เขาตอบผดพลาดในแตละ ปญหานน ๆ เหมอนคนตาบอดเดนลนลมในทขรขระ เขามองไมเหน เงอนปลายของปญหา. อกอยางหนง. บทวา น สมปายาส ความวา ไมใหถงพรอม (ดวย) ปญญา คอไมสามารถจะใหปญญาเกดขนกลาว (ตอบ) ได กฬารมชชกปรพาชกเมอไมสามารถ จะตอบ ไดกยนกรอกลก ตาไปมา พดวา ทานอยในสานกของผทไมไดรบการศกษาบวชในท ไมใชโอกาส เทยวถามปญหาทวไป จงหลกไป อยามายนในสถานทน. คาวา โกปจ โทสจ อปจจยจ ปาตวากาส มอธบายดงน กฬาร- มชชกปรพาชก ไดแสดงความโกรธ คออาการกาเรบ โทสะ มอาการ ประทษราย และความไมแชมชน คอโทมนส อนเปนอาการแหงความไม ยนด. บทวา อาสาทยมหเส ไดแก ไดรกราน คอเบยดเบยน. คาวา มา วต โน อโหส แปลวา โอ ขอนนไมพงมแกเรา. บาลวา ม วต โน อโหส ดงนกม. บรรดาบทเหลานน บทวา ม เปนทตยาวภตต ไข ในอรรถฉฏฐวภตต. ความวา ขอนนไดมแกเราแลวหนอ กแลสนกขตตะ ครนคดอยางนนแลว จงนงกระโหยงขอขมา กฬารมชชกปรพาชก นน วาขาแตทานผเจรญ ขอทานโปรดอดโทษแกขาพเจาดวยเถด แมปรพาชก นนกกลาววา ตงแตบดนเปนตนไป ทานจกไมถามปญหาอนใด. สนก ขตตะโอรสเจาลจฉวกลาววา ขาพเจาขอรบรองวา จะไมถามปญหาอก ปรพาชกนนกลาววา ถาเชนนนทานจงไป เราอดโทษใหทาน แลว สงสนกขตตะโอรสเจาลจฉวกลบไป. บทวา ปรหโต แปลวา นงหม คอกลบนงหมผา. บทวา สานจรโก ความวา ภรยาทานเรยก อนจารกา. บคคลผมภรรยา ทาน เรยก สานจรกะ อธบายวา อเจลกชอกฬารมชชกะ ละการประพฤต พรหมจรรยนน ๆ แลว มภรรยา. บทวา โอทนกมมาส ไดแก กนขาว


บาง กนขนมบาง ยงกวาทดมสราและกนเนอสตว. บทวา ยสา นหโน ความวา เขาประสบความเลศดวยลาภ ความเลศดวยยศอนใด ทเสอม จากลาภและยศอนนน อทธปาฏหารยทสงยงกวาปกตธรรมดาของมนษย ชอวาเปนคณทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลว เพราะเหตนน ใน ขอนพงทราบปาฏหารย ๗ อยาง คอการกาวพระบาทไปได ๗ กาว. บทวา ปาฏกปตโต คอเปนบตรของพราหมณชอ ปาฏกะ. บทวา าณวาเทน คอกบญาณวาทะ. บทวา อปฑฒปถ ความวา ถาในระหวางพวกเรา พงม (หนทางไกล) หนงโยชน พระสมณโคดม พงเสดจไปกงหนทาง เรากพงไปในกงหนทาง. ในหนทางมกงหนทางเปนตน กนยน. บคคลผ เดนไปได ๑ กาว จกชนะ ผไมไดดาเนนไปจกแพ. บทวา เต ตตถ ความวา ในทพบกนนน เราทงสอง (พงกระทาอทธปาฏหารยทยงกวา ปกตธรรมดาของมนษย). บทวา ตททคณ ตททคณาห ความวา เรา จกกระทาใหมากกวานน เปนทวคณๆ. อเจลกชอปาฏกบตร แมทราบ ความทตนไมสามารถทาปาฏหารยแขงกบพระผมพระภาคเจา แตกทราบ วา ผทเรมทาปาฏหารยแขงกบบรษชนเยยม แมไมสามารถเอาชนะได กไดรบคาสรรเสรญกลวจงกลาวอยางน. แมชาวพระนครฟงคานนแลว กพากนคดวา ธรรมดาคนทไมสามารถยอมไมประกาศอยางน อเจลก- ปาฏกบตร แมนจกเปนพระอรหนตแนแท จงไดพากนทาสกการะเปน อนมากแกเขา. คาวา เยนาหนเตนปสงกม ความวา ไดยนวา สนกขตตะ ได สดบวา อเจลกปาฏกบตร ยอมกลาวอยางน. ทนน อเจลกชอวาปาฏก- บตร ไดเกดความคด (อยางน) เพราะมอธยาศยชว เพราะมความคดเหน ทราม. สนกขตตะ ทาวตรพระผมพระภาคเจาแลว เมอพระผมพระภาค เจาเสดจเขาพระคนธกฎจงไปสานก อเจลกชอปาฏกบตร แลวถามวา


ไดยนวา ทานกลาวคาเชนนหรอ. เขาตอบวา ใช เรากลาว. สนกขตตะ กลาววา เมอเปนเชนนน ทานอยาคด อยากลวเลย ทานเปนผ ทคนเคย จงพดอยางนราไป ขาพเจาเปนอปฏฐากของพระสมณโคดม ยอมทราบ วสยของพระองค พระสมณโคดม จกไมสามารถทาปาฏหารยกบทานได เราจกบอกแกพระสมณโคดมใหเกดความกลว จกพาพระองคไปทอน ทาน อยากลวไปเลย ไดปลอบโยนอเจลกปาฎกบตรจนเบาใจ ไปสานกพระผม พระภาคเจาแลว ดวยเหตนน ทานจงกลาววา เยนาห เตนปสงกม. ในคาวา ต วาจ เปนตนนน ความวา อเจลกปาฏกบตร เมอ กลาววา ขาพเจาไมไดเปนพระพทธเจาเลย ไดเทยวพดวา ขาพเจาเปน พระพทธเจา ไดกลาวถอยคาไมจรงเลย ขาพเจาไมไดเปนพระพทธเจา เลย ชอวาละวาจานน อเจลกชอวาปาฏกบตร นงคดในทลบตาคน คดวา ขาพเจาไมไดเปนพระพทธเจาเลยตลอดกาลนน ไดเทยวพดวา ขาพเจาเปนพระพทธเจา จาเดมตงแตบดนเปนตนไปขาพเจามไดเปน พระพทธเจา ชอวาละความคดนน ปาฏกบตร เมอละความคดวา ขาพเจามไดเปนพระพทธเจาแตไดยดถอทฏฐชววาขาพเจาเปนพระพทธ- เจาเทยวไปตลอดกาลเทาน ขาพเจาละทฏฐนจาเดมตงแตบดนเปนตนไป ชอวาสละทฏฐนน แตปาฏกบตรไมทาอยางน ทานจงกลาววาไมละวาจา นน ไมละความคดนน ไมสละทฏฐนน. บทวา วปเตยย คอ ศรษะ ของเขา พงหลดจากคอเหมอนผลตาลสกหลดจากขว หรอพงแตกเจด เสยง. บทวา รกขเตต ไดแก จงทรงรกษาพระวาจานน. บทวา เอกเสน คอโดยนปปรยาย. บทวา โอธารตา แปลวา กลาวแลว. คา วา อเจโล จ ภนเต ปาฏกปตโต ความวา ถา อเจลกปาฏกบตร กลาวแลวโดยวาจาแกพระผมพระภาคเจาโดยสวนเดยวดวย ประการฉะน.


บทวา วรปรเปน ไดแก แปลงรป. อธบายวา อเจลกชอปาฏกบตร มาดวยรปทเปลยนจากสภาพเดม คอ ละรปขอคนมาอยเฉพาะพระพกตร พระผมพระภาคเจา ดวยการทไมปรากฏ หรอดวยรปตาง ๆ เชน ราชสห และ เสอ เปนตน. คาวา ตทสส ภควโต มสา ความวา เมอเปนเชนนน พระดารสนนของพระผมพระภาคเจาพงเปนคาเทจ คอ (อเจลกปาฏกบตร) ขมดวยมสาวาท. ไดยนวา พระผมพระภาคเจา ไมพงถกขมดวยมสาวาทอนเวนแตมสาวาทขอนน. บทวา ทวยคามน ความวา มพระวาจาเปนสองอยางน คอ มอยโดยยอแตไมมโดยเนอหา ทเปนประโยชน. คาวา ทวยคามน นน เปนชอวาจาทเหลาะแหละ เปลาประโยชน และไมมผล. คาวา อชโตป นาม ลจฉวน เสนาปต ความวา ไดทราบวา อชตะนน เปนอปฏฐาก ของพระผมพระภาคเจา เขาตายเสยแลว. คราวนน พวกมนษยไดทาฌาปนกจศพเขาแลวถามปาฏกบตรวาเสนาบด เกดทไหน ปาฏกบตรตอบวา เกดในมหานรก. กแล ปาฏกบตร ครน กลาวอยางนแลวพดอกวา เสนาบดของพวกทานมาสานกของเราแลวรอง- ไหวา เราไมทาตามถอยคาของทาน เชอในวาทะของสมณโคดม บงเกด ในนรกแลว. ในคาวา เตนปสงกม ทวาวหาราย น ถามวา เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจา จงไมตรสวา เพอทาปาฏหารย. ตอบวา เพราะไม มเหต แมความเผชญหนากนของปาฏกบตรกบพระผมพระภาคไมม การ กระทาปาฏหารย จะมแตไหน เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา จง ไมตรสอยางนน ตรสวา ทวาวหารราย. บทวา คหปตเนจยกา ไดแก คฤหบดมหาศาล. จรงอย คฤหบดเหลานนไดสะสมทรพยสละขาวเปลอกเปนอนมากไว เพราะฉะนน


คฤหบดเหลานน ทานจงเรยกวา เนจยกา. บทวา อเนกสหสสา ได แก คานวนไมได แมดวยจานวนพน. ไดยนวา บคคลอนเวนสนกขตตะยอม ไมสามารถใหบรษทใหญประชมกนไดอยางน เพราะเหตนนนนแล พระ ผ มพระภาคเจาไดพาสนกขตตะเทยวไป ตลอดกาลประมาณเทาน. ความ สะดงแหงจต ชอวาภย ความหวนไหวแหงสรระทกสวน ชอวา ฉมภตตต. การทเสนขนทงหลายชชนขน ชอวา โลมหโส. ไดยนวา อเจลกชอวา ปาฏกบตร คดวา เราไดกลาวถอยคาใหญยง ทาผดกบบคคลผเลศในโลก กบทงเทวโลก ความเปนพระอรหนตหรอเหตแหงการกระทาปาฏหารย ไมมภายในเราเลย สวนพระสมณโคดม จกกระทาปาฏหารย เมอเปนเชน นน มหาชนเหนปาฏหารยของพระสมณโคดมนนแลว จกเบยดเบยนดวย เครองประหารม ทอนไม กอนดน และอาชญาเปนตน ดวยกลาววา บดน ทานไมสามารถทาปาฏหารยได เพราะเหตไรจงไมรประมาณตวเอง มา ตงตวเปนคตอสกบบคคลชนเลศในโลก แสดงกรยารกราน. เพราะฉะนน ความกลว ความหวาดกลวหรอความขนพองสยองเกลาจงไดเกดขนแกเขา เพราะสดบขาวการประชมกนของมหาชนและการเสดจมาของพระผมพระ ภาคเจา. อเจลกปาฏกบตรนน ใครจะพนจากทกขนน จงไดไปอาราม ของปรพาชกชอวา ตณฑกขาณ. เพอจะแสดงเนอความนน พระธรรม สงคาหกจารยจงกลาววา อถ โจ ภคคว เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อปสงกม ความวา อเจลกชอวาปาฏก- บตร มไดเขาไปหาอยางเดยว กครนเขาไปแลว กเขาไปยงอารามของปร- พาชกไกลไดกงโยชน ยงไมไดความสบายใจ จงเขาไปทางดานรมสดของ อาราม เลอกไดสถานทเปนปารกแหงหนง ทรมอาราม นงบนแผนหน. ครงนนพระผมพระภาคเจาทรงดารวา ถาอเจลกปาฏกบตรนเปนคนพาล เชอคาของคนบางคน พงมาในสถานทนไซร คนพาลจงอยาฉบหายเลย จง


ทรงอธษฐานวา ขอแผนหนทนงจงตดกบสรระของเขาพรอมกบจตทอธษ- ฐานทนงนนไดตดกบสรระของเขา. อเจลกปาฏกบตรนน ไดเปนเหมอน ถกผกดวยเครองผกคอโซตรวนใหญและเหมอนถกตดเทาฉะนน. บทวา อสโสส ความวา พวกบรษทพากนแสวงหา อเจลกชอปาฏกบตร ขางโนน และขางน เมอถกบรษคนใดคนหนงผตดตามรอยเทาของอเจลกชอปาฏก- บตร รทนงมาแลว ถามวา พวกทานแสวงหาใคร ตางพากนตอบวา อเจลก- ชอปาฏกบตร ไดฟงวาจาทบรษนนตอบวา อเจลกชอปาฏกบตร นน นงอยในอารามปรพาชกชอวา ตณฑกขาณ. บทวา ส สปปต ไดแก ซบศรษะ คออยในอารามนนนนเอง. ตะโพก ทานเรยกวา ปาวฬะ. บทวา ปราภตรโป ไดแก เปนผแพแลว คอฉบหายแลว. บทวา โคยเคห ความวา ดวยคเทยมแลวดวยโคจานวนรอย หรอจานวนพน. บทวา อาวเชยยาม แปลวา พงลากมา. บทวา ฉชเชร ไดแก พงขาดออกหรอ อเจลกชอปาฏกบตร พงขาดออก ในทผก. บทวา ทารปตตกนเตวาส ไดแก ผเปนศษยแหงชางกลง- ไม. ไดสดบวา ศษยชางกลงไมนน ไดมความคดวา จงยกปาฏหารยไว กอน พระสมณโคดมกลาววา อเจลกชอวาปาฏกบตร จกไมลกขนแม จากอาสนะ เอาเถอะเราจกไปใหปาฏกบตรนนลกขนจากอาสนะดวย อบายอยางใดอยางหนง ดวยเหตเพยงเทาน พระสมณโคดมกจกแพ เพราะฉะนน ศษยชางกลงไมจงกลาวอยางน. บทวา สหสส ความวา พญาสหมคราช ม ๔ ชนด คอ พญาสหตณราช พญาสหกาฬราช พญาสหปณฑราช และ พญาสหเกสรราช. บรรดาพญาสหราช เหลานน พญาสหเกสรราช ไดถงความเปนสตวเลศ. ในทน


ทานประสงคเอาพญาสหเกสรราช. บทวา มครโ ไดแก ผเปน ราชา แหงสตวสเทาทกชนด. บทวา อาสย ไดแกสถานทอย. บท วา สหนาท คอ บนลอแบบไมกลว. บทวา โคจราย ปกกเมยย ความวา พงเทยวไปเพอหาอาหาร. คาวา วร วร ไดแก ฝงเนอ ตวลาสน ชนยอดเยยม. บทวา มทมสาน ไดแก เนอทออน นม. บาลวา มธมสาน กม. อธบายวา เนอทมรสอรอย. บทวา อชฌเปยย ไดแก พงเขาไป. บทวา สหนาท นทตวา ความ วา บนลอแลวดวยความการณย ซงอาศยความเปนผกลาของตนวา สตวเหลาใดมกาลงนอย สตวเหลานนจงหนไป. บทวา วฆาสสวฑโฒ ความวา อวนทวนดวยเนอทเปนทเปนเดน คอ กนเนอทเปนแดนท เหลอจากสตวอนกนแลว เตบโตขน. บทวา ทตโต คออวนทวน คอ มรางกายอวน. บทวา พลวา คอสมบรณดวยกาลง. บทวา เอตทโหส ไดแก ไดมแลวเพราะเหตไร. เพราะโทษแหงอสมมานะ. ในขอนนม อนปพพกถาดงตอไปน. ไดยนวา วนหนง พญาสหราชนน กลบจากทแสวงหาอาหาร ไดเหนสนขจงจอกนน กาลงหนไปเพราะความกลว เกดความการณย จงพดวา สหายรก อยางกลวเลย หยดกอน ทานชออะไร. สนขจงจอก ตอบวา เราชอ ชมพกะ นาย. พญาราชสหจงพดวา ชมพกะ ผมวย เสมอกน ตงแตนไปทานสามารถอปฏฐากเราไดหรอ. สนขจงจอกตอบ วา เราจกอปฏฐากทาน. ตงแตนนมา สนขจงจอกนน กอปฏฐาก (พญาราชสห). พญาราชสหเมอกลบจากทแสวงอาหาร กนาเนอ ชนใหญมาให. สนขจงจอกนนเคยวกนเนอชนใหญนนแลวกอยบนแผน หนในทไมไกล. พอเวลาลวงไปสองสามวนเทานน สนขจงจอกนนก อวนทวน มลาคอใหญ. ครงนน พญาราชสหนนไดกลาวกบสนขจงจอก นนวา เฮย ชมพกะ ทานจกสามารถพดวา ในเวลาทเราบดกาย


ทานสามารถจะยนอย ในทไมไกลแลวพดวา ขาแตนาย ทานจงโกรธ ไดหรอไม. สนขจงจอกตอบวา สามารถนาย. ในเวลาทราชสหบดกาย สนขจงจอกไดทาตามคาสง เพราะการกระทาตามนน. พญาราชสหจง มอสมมานะอยางยง. ตอมาวนหนง สนขจงจอกแก เมอดมนาในสระ ไดเหนเงาของตน เหนรางตนอวนและคอใหญ ไมทาใจวา เราเปน สนขจงจอกแกมากแลว แตสาคญวา แมเรากเปนราชสห จงไดพด คานกบตนวา เฮย ชมพกะ การทอตภาพนของเจา บรโภคเนอท เปนเดนผอน ควรแลวหรอ เจามใชลกผชายหรอ แมราชสหกมสเทา สองเขยว สองหและมหางเดยว แมอวยวะทงหมดของเจากมเหมอน ราชสห เจาเองมใชมกาลงเพยรเกสรดอกไมอยางเดยวเทานน. เมอ สนขจงจอกแกคดอยางน อสมมานะกกาเรบขน. ครงนน สนขจงจอก แกนน ไดเกดความสาคญวา เราคอใครเปนตน เพราะโทษแหงอสม- มานะตน. บรรดาบทเหลานน บทวา โก จาห ความวา เราคอใคร พญา สหมคราช คอใคร พญาสหมคราช ไมใชญาต ไมใชนายของเรา อธบายวา เราจะทาความออนนอมแกสตวใหญทาไม. บทวา สคาลกเยว ไดแก รองอยางสนขนนแล. บทวา เกรณฑกเยว ไดแก เสยงไมนารก และไมนาพอใจ. คาวา เก จ เฉเว สคาเล ความวา สนขจงจอกทตา ทรามจะเปนอยางไร. คาวา เก ปน สหนาเท ไดแก กการบนลอ แบบสหะจะเปนอยาง. อธบายวา กการนบถอของสนขจงจอกและของ พญาราชสห มอะไรเกยวเนองกน. บทวา สคตาปทาเนส ไดแก ตามสกขา ๓ อยาง อนเปนลกษณะ ของพระสคต คอเปนศาสนาของพระสคต. กพระสคตนนดารงชพตาม แบบสกขา ๓ อยางนน อยางไร. มอย พทธศาสนกชนเมอถวายปจจย


๔ แดพระสคตนน ยอมถวายดวยคดวา เราจะถวาย (ปจจย ๔) แดพระสม- มาสมพทธเจาผสมบรณดวยคณมศลเปนตน (สวน) อเจลกปาฏกบตร นน ไมไดเปนพระพทธเจา เมอบรโภคปจจยทชนกาหนดถวายพระ พทธเจาชอวาดาเนนชวตในศาสนาของพระสคต. บทวา สคตาตรตตาน อธบายวา ไดยนวา ประชาชนเมอจะใหโภชนะแกพระพทธเจาเหลา นน ไดใหแกพระพทธเจา และสาวกของพระพทธเจาเหลานน ภาย หลงจงใหอาหารทเหลอในเวลาเยน อเจลกชอปาฏกบตร น ชอวา บรโภคอาหารทเปนเดนพระสคต ดวยประการฉะน. บทวา ตถาคเต ความวา ทานสาคญวาพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา เปนผทพง เบยดเบยนคอพงรกราน. อกนยหนง. บทวา ตถาคเต เปนตน เปน ทตยาวภตตพหวจนะ. แมบทวา อาสาเทตพพ นกเปนพหวจนะเหมอนกน ทานกลาววาเปนเหมอนเอกวจนะ. บทวา อาสาทนา ไดแกเบยดเบยน วา "เราจกทาปาฏหารยกบพระพทธเจา". บทวา สเมกขยาน แปลวา พจารณาแลว คอสาคญแลว. บทวา อม แปลวา ไดถอตว. บทวา โกตถ หมายเอา สนขจง จอก. คาวา อตตาน วฆาเส สเมกขย ไดแก ไดเหนอตตภาพอวน พ ในนาทใสในสระนา. บทวา ยาวตตาน น ปสสต ความวา ยอมไมเหนตนตามความเปนจรงอยางนวา เราเปนสนขจงจอกแก เตบ โตขนเพราะเนอทเปนเดนของพญาสหมคราช. บทวา พยคโฆต ม- ต ไดแก ยอมสาคญวา เราเปนพญาสหมคราช หรอถอตววา เราม กาลงเทากบสหะเปนพยคฆแท. บทวา ภตวาน เภงเค ไดแกกนกบตาม บอ. บทวา ขลมสกาโย ความวา กนหนในลานขาว. บาทคาถาวา กฏสส ขตตาน จ กณปาน ความวา กนซากศพททงไวในปาชา. บท วา มหาวเน คอในปาใหญ. บทวา สวเน คอในปาเปลยว. บท วา ววฑโฒ คอเตบโตแลว. คาวา ตเถว โส สคาลก อนท ความ


วา สนขจงจอก แมนน แมเตบโตไดอยางน กยงสาคญวา เราเปนพวก มคราช กรองเหมอนสนขแก เหมอนอยางทเปนสนขจงจอกเสอมกาลง ในคราวกอนฉะนน. ศษยของชางกลงไม ชอ ชาลยะ ไดรกราน ปาฏกบตรนนแลววา ทานบรโภคอาหารทเปนเดนแลวตดอยในลาภ สกการะ เหมอนสนขจงจอกตวทกนสตวมกบเปนตนแลวเตบโตขนฉะนน ดวยคาถาแมน. บทวา นาเคห คอ ดวยเหลาขาง. บทวา มหาพนธนา คอ ใหพนจากเครอง คอ กเลสใหญ. บทวา มหาวทคคา ความวา โอฆะ ๔ อยาง ชอวาหลมใหญ รอถอนจากหลมใหญนนแลว ใหดารง อยบนบกคอพระนพพาน. พระอรรถกถาจารย ครนแสดงบทอนสนธ วา พระผมพระภาคเจายอมไมทรงกระทา ปาฏหารย ดวยกถามรรค ประมาณเทานแลว บดนเมอจะแสดงอนสนธแหงบทนวา น อคค ปเปต จงเรมเทศนาวา อคคจาห เปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา อคคจาห ความวา ดกอน ภคควะ เรายอมรชดซงสงทโลกสมมตวาเลศ และจรยาวตรทเกด ขนของโลก. บทวา ตจ ปชานาม ความวา เรามใชจะทราบชดสง โลกสมมตวาเลศอยางเดยวเทานน ยอมรชดสงทโลกสมมตวาเลศนน ดวย แลวรชดกวานน คอทราบชดตงแตศล สมาธ จนถงพระสพพญ- ตญาณ. คาวา ตจ ปรชานน น ปรามสาม ความวา เราแมเมอ ทราบชดซงสงนน กไมยดมนดวยอานาจของตณหา ทฏฐ และ มานะวา เรายอมรชดถงสงชอน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา พระตถาคตไมมความยดถอมน. คาวา ปจจตตเว นพพต วทตา ไดแก ทรงทราบการดบกเลส ในพระองคดวยพระองคเดยว. คาวา ยท- ภชาน ตถาคโต คอ พระตถาคตทรงร คอ ทรงทราบ การดบกเลส


คาวา โน อนย อาปชชต มอธบายวา พระตถาคตยอมไมถงอนยะ คอทกข ไดแกความพนาศ เหมอนเดยรถยผยงไมทราบพระนพพาน ฉะนน. บดน พระผมพระภาคเจา เมอแสดงถงสงทเหลาเดยรถยบญญตวาเลศ จงตรสวา สนต ภคคว เปนตน บรรดาบทเหลานน. บทวา อส- สรกตต พรหมกตต ไดแก พระอศวรทาให พระพรหมทาให. อธ- ขายวา พระอศวรเนรมตให พระพรหมเนรมตให. จรงอยพงทราบวา พระพรหมเทานน ชอวาเปนใหญโดยความเปนอธบด ในคาวา อสสรกตต พรหมกตต น. บทวา อาจรยก คอ ความเปนอาจารย ไดแกลทธของอาจารย. ในคาวา อาจรยก นน อาจรยวาท ชอวา สง ทชาวโลกสมมตกนวาเลศ. กอาจรยวาทนน อนพระผมพระภาคเจาทรง อธบายวา สงทชาวโลกสมมตวาเลศ เราแสดงไวในคาวา อาจรย- วาทน จงตรสวา อคค ดงน. บทวา กถวหตก คอ ใครจกไว จดไวอยางไร. คาทเหลอ พงทราบตามนยทอธบายพสดารแลวในพรหม ชาลสตร. บทวา ขฑฑาปโทสก ไดแก มมลมาแตเทวดาเหลา ขฑฑาปโทสกะ. บทวา อสตา คอไมมอย. อธบายวา เพราะอรรถวาไมม. บท วา ตจฉา ไดแกดวยคาเปลา คอเวนจากแกนภายใน. บทวา มสา คอ ดวยมสาวาท. บทวา อภเตน คอเวนจากถอยคาทเปนจรง. บทวา อพภาจกขนต แปลวา กลาวต (รา). บทวา วปรโต คอ มสญญา วปรต ไดแก มจตวปรต. บทวา ภกขโว จ ความวา มใชพระสมณ- โคดมอยางเดยวทวปรต พวกภกษผทาตามคาสอนพระสมณโคดมนนก วปรตไปดวย. ครงนน เพอจะแสดงคากลาวทพวกเดยรถยกลาวหมายเอา


วา พระสมณโคดมเปนผวปรต พระผมพระภาคเจาจงตรสคาวา สมโณ โคตโม เปนตน. บทวา สภวโมกข ไดแก วณณกสณ. บทวา อสภนเตวว ไดแก รชดอยางน วาสงทงาม และสงทไมงาม ทงหมด จดเปนอสภะ. คาวา สภนเตน ตสม สมเย ความวา ยอม รชดในสมยนน วาสงนงาม ยอมไมรสงทไมงาม. บทวา ภกขโว จ ความวา พวกภกษ และสมณะอนเตวา- สกของเหลาชนทพดอยางน (นนแหละ) วปรต. บทวา ปโหต ไดแก สามารถ คอ อาจ. บทวา ทกกร โข ไดแก ปรพาชกน. เลอมใส อยางนแลว จงพดเขาวา อห ภนเต เปนตน. (ความจรง) ปรพาชก กลาวคานนดวยความโออวด คอดวยการหลอกลวง ไดทราบวา ปรพาชก นนมความคดวา พระสมณโคดมแสดงธรรมกถาประมาณเทานแกเรา เราแมฟงธรรมกถานนแลว กไมสามารถบวชได เราควรทาตวเหมอน จะปฏบตตามคาสอนพระสมณะโคดมนน. เพราะเหตนน ปรพาชกนน จงกลาวอยางน ดวยความโออวด คอดวยความหลอกลวง. เพราะ เหตนน พระผมพระภาคเจาเปนเหมอนจะตดขาดความเยอใยตอปรพา- ชกนน จงตรสวา ทกกร โข เอต ภคคว ตยา อทฏ เกน เปนตน. คานนมเนอความตามทกลาวไวในโปฏฐปาทสตร. บทวา สาธกมนรกข ไดแกจงรกษาใหด. พระผมพระภาคเจาทรงชกชวน ปรพาชกรกษาความเลอมใส (เพยงเทาทมอยใหด) ดวยประการฉะน. ปรพาชกชอภคควะโคตรแมนน แมฟงพระสตรอยางมากมายอยางน กไมสามารถทากเลสใหสนไปได. กการเทศนา (พระสตรน) ไดเปน


ปจจยเพอวาสนาในภพตอไปของเขา. คาทเหลอทก ๆ บท มเนอความ ชดเจนแลวทงนนแล จบ อรรถกถาปาฏกสตรแหงอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสน ดวยประการฉะน. จบสตรท ๑


๒. อทมพรกสตร เรองสนธานคฤหบด [๑๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ เขาคชฌกฏ ใน พระนครราชคฤห ก สมยนนนโครธปรพาชกอาศยอยในอารามปรพาชก ของพระนางอทมพรกา พรอมกนบรษทปรพาชกหมใหญ ประมาณ สามพนคน ครงนน สนธานคฤหบดออกจากพระนครราชคฤหในเวลา ขาย เพอจะเฝาพระผมพระภาคเจา ครงนนแล สนธานคฤหบดคดวา เวลาน ยงไมถงเวลาเฝาพระผมพระภาคเจากอน พระผมพระภาคเจาทรง หลกเรนอย มใชสมยสมควรทจะเขาไปพบปะเหลาภกษผอบรมใจ ภกษ ทงหลายผอบรมใจยงหลกเรนอย ถากระไร เราควรจะเขาไปยงปรพา- ชการามของพระนางอทมพรกา เขาไปหานโครธปรพาชกเสยกอน ครงนน แล สนธานคฤหบดเขาไปยงปรพาชการามของพระนางอทมพรกา เขาไป หานโครธปรพาชก [๑๙] สมยนนแล นโครธปรพาชกนงอยกบบรษทปรพาชก หมใหญ กาลงสนทนาตรจฉานกถาตาง ๆ ดวยเสยงดงลน คอพดเรอง พระราชา เรองโจร เรองมหาอามาตย เรองกองทพ เรองภย เรองการรบ เรองขาว เรองนา เรองผา เรองทนอน เรองดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยาน เรองบาน เรองนคม เรอง ชนบท เรองนคร เรองสตร เรองบรษ เรองดมสรา เรองตรอก เรองทานา เรองคนทลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด เรองโลก เรองทะเล เรองความเจรญและความเสอม ดวยประการนน ๆ


นโครธปรพาชกไดเหนสนธานคฤหบดมาแตไกล จงเตอนบรษทของตน ใหสงบเสยงวา ทานทงหลายจงสงบเสยงหนอย อยางสงเสยงดงนก สน- ธานคฤหบดนเปนสาวกของพระสมณโคดม กาลงมา สนธานคฤหบดน เปนสาวกคนหนง ในบรรดาสาวกของพระสมณโคดมทเปนคฤหสถนงหม ผาขาว อาศยอยในเมองราชคฤห ทานเหลานชอบเสยงเบา กลาว สรรเสรญคณของเสยงเบา บางท สนธานคฤหบดนทราบถงบรษทมเสยง เบาแลว พงเหนความสาคญทจะเขาไปหากได เมอนโครธปรพาชก กลาวอยางน พวกปรพาชกเหลานนไดพากนนงแลว [๒๐] ครงนนแล สนธานคฤหบดเขาไปหานโครธปรพาชก ถงทอย ครนเขาไปหาแลวไดปราศยกบนโครธปรพาชก ครนยงสมโม- ทนยกถาอนเปนเหตใหระลกถงกนผานไปแลว จงนงทสมควรสวนขางหนง สนธานคฤหบดนง ณ ทควรสวนขางหนงแลว กลาวกะนโครธปรพาชก วาพวกปรพาชกอญญเดยรถยผเจรญเหลาน มาพบปะสมาคมกนแลว ม เสยงดงลนอกทก พากนขวนขวาย กลาวแตตรจฉานกถาตาง ๆ โดย ประการอนแล คอ เรองพระราชา เรองโจร ฯลฯ ดวยประการนน ๆ สวนพระผมพระภาคเจานน ทรงเสพราวไพรในปา เสนาสนะทสงด ม เสยงนอย มเสยงกกกองนอย มลมพดออน ๆ สมควรแกการทาธรรมอน เรนลบของมนษย สมควรแกการหลกเรนโดยประการอนแล เมอสนธาน- คฤหบดกลาวอยางนแลว นโครธปรพาชกไดกลาวกะสนธานคฤหบดวา เอาเถด คฤหบด ทานพงทราบวาพระสมณโคดมจะเจรจากบใคร จะ เขาไปสนทนากบใคร จะมปญญาเฉลยวฉลาดกบใคร พระปญญาของ พระสมณโคดมหายไปในสญญาคาร พระสมณโคดมไมกลาเขาไปสท ประชม ไมสามารถเจรจา พระองคทานทรงเสพทอนสงด ณ ภายใน อยางเดยว เหมอนโคบอดตาขางเดยวเทยววนเวยน เสพทอนสงด ณ ภายใน


ฉนใด ปญญาของพระสมณโคดมหายไปในสญญาคาร พระสมณโคดม ไมกลาเขาสทประชม ไมสามารเจรจา พระองคทานทรงเสพทอนสงด ณ ภายในอยางเดยว ฉนนนเหมอนกน เชญเถด คฤหบด ขอเชญพระ สมณโคดมเสดจมาสทประชมน พวกเราจะพงเหยยดหยามพระองคดวย ปญหาขอหนง พวกเราจะบบรดพระองคเหมอนบคคลบบรดหมอเลา ฉะนน เรองนโครธปรพาชก [๒๑] พระผมพระภาคเจา ไดทรงสดบการเจรจาระหวาง สนธานคฤหบดกบนโครธปรพาชกนดวยพระทพยโสตธาต อนบรสทธ ลวงโสตธาตของมนษย. ครงนน สนเดจพระผมพระภาคเจาเสดจลงจาก ภเขาคชฌกฏแลว เสดจเขาไปยงสถานทใหเหยอแกนกยง ทฝงสระโบก- ขรณสมาคธา ครนแลว เสดจจงกรมอย ในทแจง ณ สถานทใหเหยอ แกนกยง ทฝงสระโบกขรณสมาคธา นโครธปรพาชกเหนพระผมพระ- ภาคเจาเสดจจงกรมอยในทแจง ณ สถานทใหเหยอแกนกยง ทฝงสระ โบกขรณสมาคธา จงเตอนบรษทของตนใหสงบเสยงวา ขอทานทงหลาย จงสงบเสยง อยาสงเสยงดงนก พระสมณโคดมนเสดจจงกรมอยในทแจง ณ สถานทใหเหยอแกนกยง ทฝงสระโบกขรณสมาคธา พระองคโปรด เสยงเบา และกลาวสรรเสรญคณของเสยงเบา บางท พระองคทรงทราบ วา บรษทนมเสยงเบาแลว พงเหนความสาคญทจะเสดจเขาไปกได ถา วา พระสมณโคดมจะพงเสดจมาสทประชมน เราจะพงทลถามปญหากะ พระองควา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาทรงแนะนาพระ สาวก ดวยธรรมใด สาวกอนพระผมพระภาคเจาทรงแนะนาแลวถงความ เบาใจ ยอมรเฉพาะซงอาทพรหมจรรย อนเปนอชฌาศย ดวยธรรมใด


ธรรมนนชออะไร เมอนโครธปรพาชกกลาวอยางนแลว พวกปรพาชก เหลานนไดพากนนงอย. [๒๒] ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหานโครธ ปรพาชก นโครธปรพาชกจงกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขอเชญ พระผมพระภาคเสดจมาเถด พระเจาขา พระองคเสดจมาดแลว นาน ๆ พระองคจงจะไดเสดจมาเยยมเยยน คอเสดจมา ณ ทน ขอเชญประทบ นง นอาสนะทจดไว พระผมพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทจดไว ฝายนโครธปรพาชกกถอเอาอาสนะทตาแหงหนง นง ณ ทสมควร ขางหนง. พระผมพระภาคเจารบสงถามนโครธปรพาชก ผนง ณ ทควร สวนขางหนงวา นโครธะ บดน พวกเธอนงสนทนาดวยเรองอะไรหนอ และเรองอะไรเลาทพวกเธอสนทนาคางอยในระหวาง เมอพระผมพระ ภาคเจาตรสอยางนแลว นโครธปรพาชกไดกราบทลวา ขาแตพระองค ผเจรญ พวกขาพระองคไดเหนพระผมพระภาคเจาเสดจจงกรมอยในทแจง ณ สถานทใหเหยอแกนกยงทฝงสระโบกขรณสมาคธา จงไดกลาวอยางน วา ถาวา พระสมณโคดมจะพงเสดจมาสทประชมน พวกเราจะพงถาม ปญหานกะพระองควา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคทรงแนะนา ดวยธรรมใด สาวกอนพระผมพระภาคเจาทรงแนะนาแลว ถงความเบาใจ ยอมรเฉพาะซงอาทพรหมจรรยอนเปนอชฌาศย ดวยธรรมใด ธรรมนน ชออะไร เรองนแหละ ทพวกขาพระองคสนทนาคางอยในระหวาง พอด พระองคเสดจมาถง. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ การททาน มความเหนไปทางหนง มความพอใจไปทางหนง มความชอบใจไปทาง หนง ไมมความพยายาม ไมมลทธอาจารย ยากทจะรธรรมทเราแนะนา พระสาวก ยากทจะรธรรมสาหรบใหพระสงฆผไดรบแนะนาแลวมความ


ยนด รแจงชดพรหมจรรยเบองตนอนเปนอชฌาศย เชญเถด นโครธะ เธอ จงถามปญหาในการเกลยดบาปอยางยง ในลทธอาจารยของตน กะเราวา ขาแตพระองคผเจรญ การเกลยดบาปดวยตบะ อยางไรบรบรณ อยางไร ไมบรบรณ เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางน พวกปรพาชกเหลานน ไดเปนผมเสยงดงอกทกขนวา นาอศจรรยนก ทานผเจรญ ไมเคยมมา ทานผเจรญ พระสมณโคดมมฤทธ มอานภาพมาก พระองคจกหยดวาทะ ของพระองคไว จกหามดวยวาทะของผอน. กถาวาดวยการรงเกยจบาปดวยตบะ [๒๓] ครงนน นโครธปรพาชกเตอนปรพาชกเหลานนใหสงบเสยง แลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระ- องคกลาวการเกลยดบาปดวยตบะ แนบแนนการเกลยดบาปดวยตบะอย การ เกลยดบาปดวยตบะ อยางไรบรบรณ อยางไรไมบรบรณ พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน เปนคนเปลอย ไรมารยาทเลยมอ เขาเชญใหรบภกษากไมมา เขาเชญ ใหหยดรบภกษา กไมหยด ไมยนดภกษาทเขานามาไวกอน ไมยนด ภกษาทเขาทาเฉพาะ ไมยนดการเชอเชญ เขาไมรบภกษาจากปากหมอ ไมรบภกษาจากปากภาชนะ ไมรบภกษาทบคคลยนครอมธรณประตนามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมครกนามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมสาก นามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมทอนไมนามา ไมรบภกษาของตน ๒ คนทกาลงบรโภคอย ไมรบภกษาของหญงมครรภ ไมรบภกษาของ หญงผกาลงใหลกดมนม ไมรบภกษาของหญงทคลอเคลยบรษอย ไมรบ ภกษาทเขาประกาศใหร ไมรบภกษาในทมสนขปรากฏ ไมรบภกษาใน ทมแมลงวนไตตอมเปนกลม ๆ ไมกนปลา ไมกนเนอ ไมดมสรา ไมดม

เมรย ไมดมนาสม เขาอยเรอนหลงเดยว มคาขาวคาเดยว หรออยเรอน


สองหลง มคาขางสองคา หรออยเรอนเจดหลง มคาขาวเจดคา เยยวยา อตตภาพดวยภกษาในภาชนะใบเดยวบาง สองใบบาง เจดใบบาง กนอาหารทเกบไววนหนงบาง สองวนบาง เจดวนบาง เปนผ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคอาหารทเวยนมาจนถง ทเกบไวกง- เดอน ดวยประการฉะน เขาเปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปน ภกษาบาง มลกเดอยเปนภกษาบาง มถากขาวเปนภกษาบาง มของจด เปนภกษาบาง มราเปนภกษาบาง มขาวตงเปนภกษาบาง มกายานเปน ภกษาบาง มหญาเปนภกษาบาง มโคมยเปนภกษาบาง มเงาและผลไม ในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลน เยยวยาอตตภาพ. เขาทรงผาปาน บาง ผาแถมกนบาง ผาหอศพบาง ผาบงสกลบาง ผาเปลอกไมบาง หนงสอบาง หนงสอทงเลบบาง ผาคากรองบาง ผาเปลอกปอกรองบาง ผาผลไมกรองบาง ผากาพลทาดวยผมคนบาง ผากาพลทาดวยขนสตวบาง ผาทาดวยขนปกนกเคาบาง เปนผถอนผมและหนวด คอประกอบความ ขวนขวายในการถอนผมและหนวดบาง เปนผยนคอหามอาสนะบาง เปน ผกระโหยง คอประกอบความเพยรในการกระโหยงบาง เปนผนอนบน หนาม คอสาเรจการนอนบนหนามบาง สาเรจการนอนบนแผนกระดาน บาง สาเรจการนอนบนเนนดนบาง เปนผนอนตะแคงขางเดยวบาง เปนผหมกหมมดวยธลบาง เปนผอยกลางแจงบาง เปนผนงบนอาสนะ ตามทลาดไวบาง เปนผบรโภคคถ คอประกอบการขวนขวายในการ บรโภคคถบาง เปนผหามนาเยน คอขวนขวายในการหามนาเยนบาง เปนผอาบนาวนละ ๓ ครง คอประกอบการขวนขวายในการลงนาบาง นโครธะ ทานจะสาคญความขอนนอยางไร ถาเมอเปนเชนน การ เกลยดบาปดวยตบะ เปนการเกลยดบรบรณ หรอไมบรบรณ


นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปน เชนน การเกลยดบาปดวยตบะ เปนการเกลยดบรบรณ ไมใชไมบรบรณ อยางแนแท พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ เรากลาวอปกเลสมาก อยางในการเกลยดบาปดวยตบะ แมทบรบรณแลว อยางนแล. กถาวาดวยอปกเลสของผรงเกยจบาปดวยตบะ [๒๔] นโครธปรพาชกทลถามวา ขาแตพระองคเจรญ ก พระผมพระภาคเจาตรสอปกเลสมากอยางในการเกลยดบาปดวยตบะทบร- บรณ อยางน อยางไรเลา ? พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน ยอมถอมนตบะ เขาเปนผดใจ มความดารบรบรณดวยตบะนน แมขอ ผมตบะ ถอมนตบะ ดใจ มความดารบรบรณดวยตบะนน นแลยอม เปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ยอมยกตนขมขอนดวยตบะนน แมขอทผมตบะถอมนตบะ ยกตนขม ผอนดวยตบะ นแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ยอมมวเมา ยอมลมสต ยอมถงความมวเมาดวยตบะนน แมขอทผมตบะ ถอมนตบะ มวเมา ลมสต ถงความมวเมาดวยตบะนน นแลยอมเปน อปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ใหลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน ดวยเหตเขาเปนผ ดใจ มความดารบรบรณดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน แมขอ


ท ผมตบถอมนตบะ ดใจ มความดารบรบรณดวยลาภสกการะและความ สรรเสรญนน นแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ใหลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน เขายอมยกตนขม ผ อนดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน แมขอทผมตบะถอมนตบะ ยงลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขนดวยตบะนน ยกตนขมผอน ดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน นแลยอมเปนอปกเลสแกบคคล ผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ใหลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน เขายอมมวเมา ยอมลมสต ยอมถงความมวเมาดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน แมขอทผมตบะถอมนตบะ ยงลาภสกการะและความสรรเสรญใหเกดขน ดวยตบะนน มวเมา ลมสต ถงความมวเมาดวยลาภสกการะสละความ สรรเสรญนน นแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ ยอม ถงสวน ๒ ในโภชนะทงหลายวา สงนควรแกเรา สงนไมควรแกเรา กสงใดแลไมควรแกเขา เขามงละสงนนเสย แตสวนสงใดควรแกเขา เขากาหนด ลมสต ตดสงนน ไมแลเหนโทษ ไมมปญญาคดสลดออก บรโภคอย แมขอนแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมยดถอมนตบะ ดวยคดวา พระราชา มหาอามาตยของพระราชา กษตรย พราหมณ คฤหบด เดยรถย จกสกการะเรา เพราะเหตแหงความใครลาภสกการะ และความสรรเสรญ แมขอนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ.


นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมเปนผรกรานสมณะ พราหมณอนแตทไหน ๆ วา กไฉน ผนเลยงชพดวยวตถหลายอยาง กน วตถทก ๆ อยาง คอพชเกดแตเงา พชเกดแตลาตน พชเกดแตผล พช เกดแตยอด พชเกดแตเมลด เปนทครบ ๕ ปลายฟนของผนคมประดจ สายฟา คนทงหลายยอมจากนได ดวยการตวา เปนสมณะ แมขอนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ เหนสมณะหรอ พราหมณอนทเขาสกการะ เคารพนบถอ บชาอยในสกลทงหลาย เขา ดารอยางนวา คนทงหลายยอมสกการะ เคารพ นบถอ บชาสมณะหรอ พราหมณชอนแลเลยงชพดวยวตถหลายอยางในสกลทงหลาย แตไม สกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชาเราผมตบะ เลยงชพดวยวตถเศรา หมองในสกลทงหลาย เขาเปนผใหความรษยา และความตระหนเกด ขนในสกลทงหลาย ดงน แมขอนแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงอยอก บคคลผมตบะเปนผนงในทางท มนษยเหน แมขอนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมเทยวแสดงตนไป ในสกลทงหลายวา กรรมแมนกเปนตบะของเรา กรรมแมนเปนตบะของ เรา แมขอนแลยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมเสพโทษอนปกปด บางอยาง เขาถกผอนถามวา โทษนควรแกทานหรอ กลาวโทษทไมควร วาควร กลาวโทษทควรวาไมควร เขาเปนผกลาวเทจทงทรอย ดงน แม ขอนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ เมอพระตถาคต หรอสาวกของพระตถาคตแสดงธรรมอย ยอมไมรปรยายทควรรอนมอย


นนแล แมขอนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะเปนผมกโกรธ มก ผกโกรธ แมขอทผ มตบะเปนผมกโกรธ มกผกโกรธ นแล ยอมเปนอป- กเลสแกบคคลผมตบะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลพดลผมตบะเปนผมความลบหล ดเสมอ รษยา ตระหน โออวด มมารยา กระดาง ถอตวจด เปนผมความ ปรารถนาลามก ไปสอานาจแหงความปรารถนาลามก เปนมจฉาทฏฐ ประกอบดวยทฏฐอนดงถงทสด เปนผลบคลาทฏฐเอง เปนผถอมน สละ คนไดยาก ขอทบคคลผมตบะ ฯลฯ แมนแล ยอมเปนอปกเลสแกบคคล ผมตบะ. นโครธะ ทานจะพงสาคญความขอนนเปนไฉน การเกลยดบาป ดวยตบะเหลาน เปนอปกเลสหรอไมเปนอปกเลส. นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ การเกลยด บาปดวยตบะเหลาน เปนอปกเลสแนแท ไมเปนอปกเลสหามได บคคล ผมตบะในโลกน พงเปนผประถอบดวยอปกเลสเหลานครบทกอยาง ขอน แลเปนฐานะทมได จะปวยกลาวไปไยถงอปกเลสเพยงบางขอ ๆ. กถาวาดวยความบรสทธของผรงเกยจตบะ [๒๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะใน โลกนยอมถอมนตบะ เขาเปนผไมดใจ ไมมความดารบรบรณดวยตบะ นน ขอทผ มตบะถอมนตบะ ไมดใจ ไมมความดารบรบรณดวยตบะนน อยางน เขายอมเปนผบรสทธ ในฐานะ. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขายอม ไมยกตน ไมขมผอนดวยตบะนน ฯลฯ อยางน เขายอมเปนผบรสทธใน

ฐานะนน.


นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ยอมไมมวเมา ไมลมสต ยอมไมถงความมวเมาดวยตบะนน ฯลฯ อยางน เขายอมบรสทธในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ. เขาให ลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน เขาเปนผไมดใจ ไมมความดารบรบรณดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน ฯลฯ อยาง น เขายอมบรสทธในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ใหลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน เขายอมไมยกตน ไมขมผอน ดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน ฯลฯ อยางน เขาเปน ผบรสทธ ในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ เขา ใหลาภสกการะและความสรรเสรญเกดขนดวยตบะนน เขาไมมวเมา ไม หลงลมสต ไมถงความมวเมาดวยลาภสกการะและความสรรเสรญนน ฯลฯ อยางน เขายอมบรสทธในฐานะนน . นโครธะ ขออนยงอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ ยอม ไมถงสวน ๒ ในโภชนะทงหลายวา สงนควรแกเรา สงนไมควรแกเรา กสงใดแลไมควรแกเขา เขาไมมงละสงนนเสย สวนสงใดควรแกเขา เขา ไมกาหนด ไมลมสต ไมคดสงนน แลเหนโทษ มปญญาคดสลดออกบรโภค อยอยางน เขายอมเปนผบรสทธในฐานะนน. นโครธ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมถอมนตบะ แต เขาไมคดวา พระราชา มหาอามาตยของพระราชา กษตรย พราหมณ คฤหบด เดยรถย จกสกการะเรา เพราะเหตแหงความใครลาภสกการะ และความสรรเสรญ อยางน เขายอมเปนผบรสทธในฐานะนน.


นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ ไมรกรานสมณะหรอ พราหมณอนวา กไฉนผนเลยงชวตดวยวตถหลายอยาง กนวตถทก ๆ อยาง คอ พชเกดแตเงา พชเกดแตลาตน พชเกดแตผล พชเกดแตยอด พชเกดแตเมลด เปนทครบ ๕ ปลายฟนของผนคมประดจสายฟา คนทง หลายยอมจากนไดดวยการตวาเปนสมณะ อยางน เขายอมเปนผบรสทธ ในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ เหนสมณะหรอ พราหมณอนทเขาสกการะเคารพนบถอบชาอยในสกลทงหลาย เขาไม ดารอยางนวา คนทงหลายยอมสกการะเคารพนบถอบชาสมณะหรอ พราหมณชอนแล ผเลยงชพดวยวตถหลายประการในสกลทงหลาย แต ไมสกกาะร ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชาเราผมตบะ เลยงชพดวยวตถ เศราหมองในสกลทงหลาย เขาไมใหความรษยาและความตระหนเกดขน ในสกลทงหลาย ดงน อยางน เขายอมเปนผบรสทธ ในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะเปนผไมนงในทางท มคนเหน อยางน เขายอมเปนผบรสทธในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะยอมไมเทยวแสดงตน ไปในสกลทงหลายวา กรรมแมนกเปนตบะของเรา กรรมแมนกเปนตบะ ของเรา อยางน เขายอมเปนบรสทธ ในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลมตบะยอมไมเสพโทษอน ปกปดบางอยาง เขาถกผอนถามวา โทษนควรแกทานหรอ กลาวโทษท ไมควรวาไมควร กลาวโทษทควรวาควร เขาเปนผไมกลาวเทจทงรอย ดงน อยางน เขายอมเปนผบรสทธในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ เมอพระตถาคตหรอ


สาวกของพระตถาคตกาลงแสดงธรรมอย ยอมรตามปรยายอนมอยทควรร อยางน เขายอมเปนผบรสทธในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ ไมเปนผมกโกรธ ไมผกโกรธ ขอทบคคลผมตบะ ไมเปนผมกโกรธ ไมผกโกรธ อยางน เขา ยอมเปนผบรสทธ ในฐานะนน. นโครธะ ขออนยงมอยอก บคคลผมตบะ ไมลบหล ไมดเสมอ ไมรษยา ไมตระหน ไมโออวด ไมมมารยา ไมกระดาง ไมดหมนทาน ไมปรารถนาลามก ไมลอานาจความปรารถนาลามก ไมเปนมจฉาทฎฐ ไม ประกอบดวยทฏฐอนดงถงทสด ไมเปนผลบคลาทฏฐเอง ไมเปนผถอมน สละคนไดงาย ขอทบคคลผมตบะ ไมลบหล ฯลฯ ไมเปนผถอมน สละ คนไดงาย อยางน เขาเปนผบรสทธในฐานะนน. นโครธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนน การเกลยดบาปดวยตบะจะบรสทธหรอไมบรสทธ. นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปน เชนน การเกลยดบาปดวยตบะเหลานบรสทธแนแท ไมใชไมบรสทธ เปนกรยาทถงยอดถงแกน. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ การเกลยดบาปดวยตบะ ดวยเหตเพยงเทาน เปนกรยาทถงยอดถงแกนหามได ทแทเปนกรยาทถง สะเกดเทานน. กถาวาดวยการบรรลธรรมเปนสาระอนเลศ [๒๖] นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ก การเกลยดบาปดวยตบะ เปนกรยาทถงยอดถงแกนดวยเหตเพยงเทาไร ขอประทานวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาจงใหขาพระองคถงยอดถง

แกนแหงการเกลยดบาปดวยตบะเถด.


วาดวยสงวร ๔ พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน เปนผสารวมดวยสงวร ๔ ประการ. ๔ ประการเปนอยางไร นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน ๑. ไมฆาสตว ไมใชผอนใหฆาสตว เมอผอนฆาสตว ไมเปน ผดใจ ๒. ไมถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให ไมใชใหผอนถอ เอาสงของทเจาของเขาไมไดให เมอผอนถอเอาสงของท เจาของไมไดให ไมเปนผดใจ ๓. ไมพดเทจ ไมใชอนใหพดเทจ เมอผอนพดเทจ ไมเปน ผดใจ ๔. ไมเสพกามคณ ไมใชใหผอนเสพกามคณ เมอผอนเสพ กามคณไมเปนผดใจ นโครธะ บคคลผมตบะ เปนผสารวมแลวดวยสงวร ๔ ประการ อยางน นโครธะ เพราะวา บคคลผมตบะเปนผสารวมแลวดวยสงวร ๔ ประการ ขอทจะกลาวตอไปนจงเปนลกษณะของเขา เพราะเปนผมตบะ เขารกษาศลใหยง ไมเวยนมาเพอความเปนคนเลว เขาเสพเสนาสนะ อนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถาในภเขา ปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง ในปจฉาภต เขากลบจากบณฑบาตแลว นงขดสมาธ ตงกาย ตรง ดารงสตไวจาเพาะหนา เขาละความเพงเลงในโลกเสยแลว มใจ ปราศจากความเพงเลงอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความเพงเลงได ละความประทษรายคอพยาบาท มจตไมพยาบาท มความกรณาหวง ประโยชนแกสตวทงปวง ชาระจตใหบรสทธจากความประทษรายคอ พยาบาทได ละถนมทธะแลว เปนผปราศจากถนมทธะ มความกาหนด


หมายอยทแสงสวาง มสตสมปชญญะอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากถน- มทธะได ละอทธจจกกกจจะ เปนผไมฟงซาน มจตสงบ ณ ภายในอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจจะได ละวกจฉา เปนผขาม วจกจฉา ไมมความสงสยอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉาใน กศลธรรมทงหลายได เขาละนวรณ ๕ เหลานอนเปนอปกเลสแหงใจททา ใหปญญาเสอมกาลง มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศ ทสอง ทศทสาม ทศทส กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง ทงโลก เพราะทวไปในททกสถาน มใจอนประกอบดวย เมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมม ความเบยดเบยนแผไปอย เขามใจประกอบดวยกรณา มทตา อเบกขา แผไปตลอดทศหนงอย ทศทสอง ทศทสาม ทศทส กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง ทวโลก เพราะทวไปในททกสถาน กมใจอนประกอบดวยอเบกขาอนไพบลยถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนแผไปอย. นโครธะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนน การเกลยดบาปดวยตบะ จะบรสทธหรอไมบรสทธ. นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปน เชนน การเกลยดบาปดวยตบะบรสทธไมใชไมบรสทธแนแท เปนกรยา ทถงยอดหรอถงแกน. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ การเกลยดบาปดวยตบะ ดวยเหตเพยงเทาน เปนกรยาทถงยอดถงแกนหามได ทแท เปนกรยาท ถงเปลอกเทานน. [๒๗] นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กการ เกลยดบาปดวยตบะ เปนกรยาทถงยอดและถงแกน ดวยเหตเพยงเทาไร ขอ


ประทานวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาจงใหขาพระองคถงยอดหรอถง แกนแหงการเกลยดบาปดวยตบะเถด. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน เปนผสารวมแลวดวยสงวร ๔ ประการ ๔ ประการเปนอยางไร ฯลฯ นโครธะ เพราะวา บคคลผมตบะ เปนผสารวมแลวดวยสงวร ๔ ประการ ขอทจะกลาวตอไปน จงเปนลกษณะของเขา เพราะความเปนผมตบะ เขา รกษาศลใหยง ไมเวยนมาเพอความเปนคนเลว เขาเสพเสนาสนะอนสงด ฯลฯ เขาละนวรณ ๕ เหลาน อนเปนอปกเลสแหงใจททาใหปญญาเสอม กาลง มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ฯลฯ เขายอมระลก ถงชาตกอนไดเปนอนมาก คอระลกชาตได ๑ ชาตบาง ๒ ชาตบาง ๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕ ชาตบาง ฯลฯ สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบ ชาตบาง ยสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาต บาง ตลอดสงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏกปและววฏฏกปเปนอนมากบางวา ในภพโนนเรามชออยาง นน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวย ทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดไป เกดในภพโนน แมในภพนน เรากไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ ม กาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เขา ยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศดวย ประการฉะน. นโครธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนน การเกลยดบาปดวยตบะ จะบรสทธหรอไมบรสทธ.


นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปน เชนน การเกลยดบาปดวยตบะบรสทธ ไมใชไมบรสทธแนแท เปนกรยา ทถงยอดถงแกน. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ การเกลยดบาป ดวยตบะ ดวยเหตเพยงเทาน เปนกรยาทถงยอดหรอถงแกนหามได ท แท เปนกรยาทถงกระพเทานน. [๒๘] นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ก การเกลยดบาปดวยตบะเปนกรยาถงยอดสละถงแกน ดวยเหตเพยงเทาไร ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจา จงใหขาพระองคถงยอด ถงแกนแหงการเกลยดบาปดวยตบะเถด. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ บคคลผมตบะในโลกน เปนผสารวมแลวดวยสงวร ๔ ประการ ฯลฯ เขายอมระลกถงชาตกอนได เปนอนมาก คอระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง ฯลฯ เขาระลกถง ชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการ ฉะน เขาเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณ ด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพจกษอนบรสทธ ลวงจกษ ของมนษย ยอมรชดหมสตวผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบ ดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉา- ทฏฐ ยดถอกรรมคอมจฉาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอม เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก สวนสตวเหลานประกอบดวยกาย สจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยด ถอกรรมคอสมมาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถง สคตโลกสวรรค ดงน เขายอมเหนหมสตวกาลงจต อบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการ


ฉะน นโครธะ ทานจะสาคญความขอนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนน การเกลยดบาปดวยตบะจะบรสทธหรอไมบรสทธ. นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปน เชนน การเกลยดบาปดวยตบะบรสทธ ไมใชไมบรสทธแนแท เปน กรยาทถงยอดและถงแกน. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ การเกลยดบาปดวยตบะ เปนกรยาทถงยอดและถงแกนดวยเหตเพยงเทาน นโครธะ ทานไดกลาว กะเราอยางนวา พระผมพระภาคเจาทรงแนะนาสาวกทงหลาย สาวกอน พระผมพระภาคเจาทรงแนะนาแลว ถงความเบาใจ ยอมรเฉพาะซง อาทพรหมจรรยอนเปนอชฌาศย ดวยธรรมใด ธรรมนนคออะไร นโครธะ เราแนะนาสาวก สาวกอนเราแนะนาแลว ถงความเบาใจ ยอมรเฉพาะ อาทพรหมจรรยอนเปนอชฌาศย ดวยธรรมใด ธรรมนนคออะไร นโครธะ เราแนะนาสาวก สาวกอนเราแนะนาแลว ถงความเบาใจ ยอมรเฉพาะ อาทพรหมจรรยอนเปนเปนอชฌาศยดวยฐานะใด ฐานะนนยงกวา ประณต ดวยประการฉะนแล. เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนนแลว พวกปรพาชกเหลานน เปนผมเสยงดงลนวา ในขอน เรากบอาจารยยงไมเหน เราไมรยงไป กวาน. [๒๙] เมอใด สนธานคฤหบดไดรแลววา บดน พวกปรพาชก อญญเดยรถยเหลานตงใจฟงภาษตของพระผมพระภาคเจา ตงโสตสดบ ตงจตเพอรทว เมอนน สนธารคฤหบดจงไดกลาวกะนโครธปรพาชกวา นโครธะ ทานไดกลาวกะเราอยางนแลวา เอาเถด คฤหบด ทานพงร พระสมณโคดมจะทรงเจรจากบใคร สนทนากบใคร จะถงความเปนผม ปญญาเฉลยวฉลาดกบใคร พระปญญาของพระสมณโคดมหายเสยใน


สญญาคาร พระสมณโคดมไมกลาเขาไปสทประชม ไมสามารถเจรจา พระองคทรงเสพทอนสงด ณ ภายในอยางเดยว เหมอนโคตาบอดขาง เดยวเทยววนเวยน เสพทอนสงด ณ ภายใน ฉนใด พระปญญาของ พระสมณโคดมหายเสยในสญญาคาร พระสมณโคดมไมกลาเขาไปสท ประชม ไมสามารถเจรจา พระองคทรงเสพทอนสงด ณ ภายในอยางเดยว ฉนนน เอาเถอะพระสมณโคดมเสดจเขามาสทประชม พวกเราจะพง หยามพระองคดวยปญหาขอเดยวเทานน พวกเราจะบบรดพระองค เหมอน บคคลบบรดหมอเปลา ฉะนน ทานนโครธะผเจรญ บดน พระผมพระ- ภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนเสดจถงทนแลว กพวกทานจง ทาพระองคไมใหกลาเสดจเขาสทประชม จงทาใหเปนเหมอนโคตาบอด ขางเดยวเทยววนเวยน จงหยามพระองคดวยปญหาขอเดยวเทานน จง บบรดพระองค เหมอนบคคลบบรดหมอเปลา ฉะนน เมอสนธานคฤหบด กลาวอยางนแลว นโครธปรพาชกเปนผนงนง เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา ไมมปฏภาณ. นโครธปรพาชกสารภาพผด [๓๐] ครงนน พระผมพระภาคทรงทราบวานโครธปรพาชก เปนผนงนง เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา ไมมปฏภาณ จงตรสกะ นโครธปรพาชกวา นโครธะ วาจานเธอกลาวจรงหรอ. นโครธปรพา- ชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ วาจานขาพระองคกลาวจรง ดวย ความเปนคนเขลา คนหลงไมฉลาด. พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอเคยไดยนปรพาชกผเฒาผแก เปน อาจารยและบรพาจารยกลาวกนมาอยางนบางหรอวา พระอรหนตสมมา สมพทธเจาทงหลายไดมแลวในอดตกาล พระผมพระภาคเจาทงหลาย

ประชมพรอมกนแลว มเสยงดงลนอกทก ขวนขวายกลาวตรจฉานกถา


ตาง ๆ อย คอ ราชกถา โจรกถา ฯลฯ เรองความเจรญและความเสอม ดวยประการนน ๆ เหมอนทานกบอาจารยในบดน หรอวาทานเคยได ยนมาอยางนวา พระผมพระภาคเจาทงหลายยอมทรงเสพราวไพรในปา เสนาสนะอนสงด ซงมเสยงนอย มเสยงกกกองนอย มลมพดออน ๆ สมควรแกการทากรรมอนเรนลบของมนษย สมควรแกการหลกเรน เหมอนเราในบดน. นโครธปรพาชกกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเคยไดยนปรพาชกผเฒาผแก เปนอาจารยและบรพาจารยกลาว สบกนมาวา พระอรหนตสมพทธเจาทงหลายไดมในอดตกาล พระผม พระภาคเจาทงหลายนนประชมพรอมกนแลว มเสยงดงลนอกทก ขวน ขวายกลาวดรจฉานกถาตาง ๆ อยอยางน คอ ราชกถา โจรกถา ฯลฯ เรองความเจรญเละความเสอม ดวยประการนน ๆ เหมอนขาพระองคกบ อาจารยในบดน ขาพระองคเคยไดยนมาวา พระผมพระภาคเจาทงหลาย ยอมทรงเสพราวไพรในปา เสนาสนะอนสงด มเสยงนอย มเสยงกกกอง นอย มลมพดออน ๆ สมควรแกการทากรรมอนเรนลบของมนษย สมควร แกการหลกเรน เหมอนพระผมพระภาคเจาในบดน อยางนแล. พระผม พระภาคเจาตรสวา นโครธะ ความคดนไมมแกวญชนคนแกนนวา พระผมพระภาคเจานนเปนพระพทธเจา ยอมทรงแสดงธรรมเพอความ ตรสร พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนผฝกตนแลว ยอมทรง แสดงธรรมเพอความฝก พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนผสงบแลว ยอมทรงแสดงธรรมเพอความสงบ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปน ผขามไดแลว ยอมทรงแสดงธรรมเพอความขาม พระผมพระภาคเจาพระ- องคนน ทรงดบสนทแลว ยอมทรงแสดงธระ เพอความดบสนท. [๓๑] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นโครธปรพาชก ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ โทษทขาพระ-


องคเปนคนโง คนหลง ไมฉลาด ไดลวงเกนแลว ขาพระองคจงไดกลาว กะพระผมพระภาคเจาอยางน ขอพระผมพระภาคเจาจงยกโทษแกขา พระองค เพอสารวมตอไป. กถาวาดวยคณของพระสมมาสมพทธะ พระผมพระภาคเจาตรสวา นโครธะ ความผดททานผเปนคน โง คนหลง ไมฉลาด ไดลวงเกนแลว เธอจงไดกลาวกะเราอยางนน เพราะเธอเหนโทษแลวจงยอมรบผด เรายกโทษแกเธอ ผใดเหนโทษ สารภาพโทษตามความเปนจรง ถอความสงวรตอไป นเปนความเจรญใน พระวนยของพระอรยเจา นโครธะ กเรากลาวอยางนวา บรษผร ไม โออวด ไมมมารยา เปนคนตรง จงมาเถด เราจะสงสอน เราจะ แสดงธรรม เขาปฏบตอยตามคาสงสอน ทกลบตรทงหลายผออกจากเรอน บวชโดยชอบเพอประโยชนอนใด จกกระทาใหแจงซงประโยชนอนนน อนมพรหมจรรยเปนทสดอยางยง ดวยความรยงของตนเอง ในทฏฐธรรม เขาถงอยตลอด ๗ ป นโครธะ เจดป จงยกไว บรษผร ไมโออวด ฯลฯ เขาถงอยตลอดหกป...หาป...สป...สามป...สองป...ปหนง นโครธะ ปหนงจงยกไว บรษผร ไมโออวด ฯลฯ เขาถงอยตลอดเจดเดอน นโครธเจดเดอนจงยกไว ฯลฯ เขาถงอยตลอดหกเดอน...หาเดอน...ส เดอน...สามเดอน...สองเดอน...หนงเดอน...กงเดอน นโครธะ กงเดอน จงยกไว บรษผรไมโออวด ไมมมารยา ฯลฯ เขาถงอยตลอดเจดวน นโครธะ แตบางทเธอจะพงดารอยางนวา พระสมณโคดมตรสอยางน เพราะใครไดอนเตวาสก ขอนนเธอไมพงเหนอยางนน ผใดเปนอาจารย ของเธอไดอยางน ผนแหละจงเปนอาจารยของเธอ นโครธะ แตบางท เธอจะพงดารอยางนวา พระสมณโคดมปรารถนาจะใหเราเคลอนจาก

อเทศ จงตรสอยางน ขอนนเธอไมพงเหนอยางนน อเทศใดของเธอได


อยางน อเทศนนแหละจงเปนอเทศของเธอ นโครธะ แตบางทเธอ จะพงดารอยางนวา พระสมณโคดมปรารถนาจะใหเราเคลอนจาก อาชวะ จงตรสอยางน ขอนนเธอไมพงเหนอยางนน กอาชวะของ เธอนนแหละจงเปนอาชวะของเธอ นโครธะ แตบางทเธอจะพงดาร อยางนวาพระสมณโคดมปรารถนาจะใหเรากบอาจารยตงอยในอกศล- ธรรมซงเปนสวนอกศล จงตรสอยางน ขอนนเธอไมพงเหนอยาง นน อกศลธรรมเหลานนแหละจงเปนสวนอกศลของเธอกบ อาจารย นโครธะ แตบางทเธอจะพงดารอยางนวา พระสมณโคดม ปรารถนาจะใหเรากบอาจารยสงดจากกศลธรรมซงเปนสวนกศล จง ตรสอยางน ขอนนเธอไมพงเหนอยางนน กศลธรรมเหลานนแหละ จงเปนสวนกศลของเธอกบอาจารย นโครธะ ดวยประการอยางนแล เรากลาวอยางน เพราะใครไดอนเตวาสก หามได เราปรารถนาจะ ใหเธอเคลอนจากอเทศจงกลาวอยางนกหาไม ปรารถนาจะใหเคลอน จากอาชวะ จงกลาวอยางน กหาไม ปรารถนาจะใหเธอกบอาจารย ตงอยในอกศลธรรม ซงเปนสวนอกศล จงกลาวอยางน กหาไม ปรารถนาจะใหเธอกบอาจารยสงดจากกศลธรรม ซงเปนสวนกศล จงกลาวอยางน กหาไม นโครธะ ทเราแสดงธรรมเพอใหละอกศล- ธรรมเหลาใด อกศลธรรมเหลานนยงละไมได เศราหมอง สรางภพ ใหม มความกระวนกระวาย มทกขเปนผล เปนปจจยแกชาต ชรา มรณะตอไป ยงมอย เธอทงหลายผปฏบตตามธรรมแลว จกละธรรม เปนเครองเศราหมองได ธรรมอนเปนทตงแหงความผองแผวจกเจรญ ยง เธอทงหลายจกทาใหแจงซงความบรบรณแหงมรรคปญญา และความ เปนผไพบลยดวยผลปญญา เพราะรยงดวยตนเองในทฏฐธรรมเขาถงอย


เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พวกปรพาชกไดนงนง เกอเขน คอตก กมหนา ซบเซา ไมมปฏภาณ เหมอนถกมารดลใจ ฉะนน. วาดวยมารดลใจพวกปรพาชก [๓๒] ครงนน พระผมพระภาคเจาทรงดารวา โมฆบรษ เหลานทงหมด ถกมารใจบาปดลใจแลว ในพวกเขาแมสกคนหนง ไม มใครคดอยางนวา เอาเถด พวกเราจกประพฤตพรหมจรรยในพระ สมณโคดม เพอความรทวถงบาง เจดวนจกทาอะไร ครงนน พระผม พระภาคเจาทรงบนลอสหนาท ในปรพาชการามของพระนางอทม- พรกาแลว เหาะขนไปในอากาศ ปรากฏอยบนภเขาคชฌกฏ. ทนใด นนเอง สนธานคฤหบดเขาไปในกรงราชคฤห ดวยประการฉะน. จบ อทมพรกสตร ท ๒


อรรถกถาอทมพรกสตร อทมพรกสตร เรมตนวา เอวมเม สต ดงน. ในอทมพรกสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน. บทวา ปรพพาชโก หมายเอาฉนนปรพาชก. บทวา อทม- พรกาย ปรพพาชการาเม ไดสก ในอารามปรพาชก ในสานกของนาง อทมพรกาเทว. คาวา สนธาโน เปนชอของคฤหบดนน. คฤหบดผนมอานภาพ มาก เปนยอดบรษในจานวนอบาสก ๕๐๐ คน ผแวดลอมเทยวไป เปน พระอนาคาม ( ดวย). พระผมพระภาคเจาไดสรรเสรญเขาในทามกลาง มหาบรษทวา สนธานคฤหบดประกอบดวยองค ๖ ประการ มความ เชอมนในพระตถาคต ดารงตนอยในพระสทธรรม. องค ๖ ประการ เปนไฉน. คอ ดวยความเลอมใสไมคลอนแคลนในพระพทธเจา ใน พระธรรม ในพระสงฆ ดวยอรยศล ดวยอรยญาณ ดวยอรยวมตต. ภกษ ทงหลาย สนธานคฤหบดประกอบดวยองค ๖ ประการเหลานแล จงชอ วา มความเชอมนในพระตถาคต ดารงตนอยในพระสทธรรม. สน- ธานคฤหบดนน อธษฐานองคอโบสถแตเชาตรแลว ในเวลาเชา ก ถวายทานแดพระสงฆมพระพทธเจาเปนประมข. เมอพวกภกษไปวหาร แลว เกดความราคาญ เพราะเสยงรบกวนของเดกเลกและเดกใหญ ใน บาน จงออกไปดวยคดวา จกฟงธรรมในสานกพระศาสดา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากรงราชคฤหตอนบาย. บรรดาบทเหลานน บทวา ทวาทวสเสว ไดแก เวลาเลยเทยง ไป ชอวา เวลาบาย. อธบายวา สนธานคฤหบดนนไดออกไป ในเวลาบาย


คอพอเลยเทยงไป. บทวา ปฏสลลโน ไดแก รวบรวมจตจากอารมณม รปเปนตนนน ๆ หลกเรนอย คอถงความเปนผมจตมอารมณเปนหนง ดวยอานาจแหงความเสวยความยนดในฌาน. บทวา มโนภาวนยาน คอ ผยงใจใหเจรญ ไดแก จตของผระลกถง กระทาไวในใจ ยอม เปนจตอนปราศจากนวรณ คอจตฟขน เจรญขน. บททงหลายมบทวา อนนาทนยา เปนตน พงทราบตามนย โดยพสดารในโปฏฐปาทสตรนนแล. บทวา ยาวตา คอ มจานวนเทาใด. บทวา อยนเตส อตโร ความวา บรรดาสาวกเหลานน สนธานคฤหบดนนบเนองอยภายในสาวก เหลานน หรอเปนสาวกคนหนง. ไดสดบวา เหลาสาวกของพระผม พระภาคเจา เฉพาะคฤหสถซงเปนพระอนาคาม มจานวน ๕๐๐ คน อาศยอยในกรงราชคฤห. นโครธปรพาชกกลาววา อย เตส อตโร ดงนเปนตน หมายถงเหลาอบาสกแตละคนมบรวารคนละ ๕๐๐ คน. นโครธปรพาชกปรารถนาการเขามาของคฤหบดนน จงกลาววา อปเปว นาม ดงน. กเหตแหงความปรารถนาไดกลาวไวแลวในโปฏฐปาทสตร นนแล. บทวา เอตทโวจ ไดแก สนธานคฤหบดกาลงเดนมา ไดกลาว คานวา อถา โข อเม เปนตน เพราะตนไดสดบถอยคาของปร- พาชกเหลานน ในระหวางทางนนแล. ในบทเหลานน บทวา อตตถยา ความวา ทชอวาอญญเดยรถย เพราะเปนเดยรถยเหลาอน ดวยการเหน บาง. มารยาบาง กรยาบาง อาจาระบาง การอยบาง อรยาบถ บาง. บทวา สงคมม สมาคมม ไดแก ในสถานท (พวกปรพาชก) ไปมารวมกนนงเปนกลม. บทวา อรเ วนปฏาน ไดแก ราวไพร


ในปา คอเสนาสนะทไกลพนจากเขตบาน. เสนาสนะทสงด คอ สถานทอยไกลหางจากแดนของมนษย. บทวา อปปสททาน คอมเสยงเบาบาง แมแตเสยงคนเดนทาง ซงเดนผานไปใกลทอย. บทวา อปปนคโฆสาน คอมเสยงเบา ๆ โดยไมมเสยงกกกอง. บทวา วชนวาตาน คอปราศจากวาทะของคนผ สญจรไปในภายใน. บทวา มนสสราหเสยยากาน ไดแก สมควร คอเหมาะแกการทากรรมอนเรนลบของมนษย. บทวา ปฏสลลานสารป- ปาน ไดแก เหมาะแกการอยคนเดยว. เพราะฉะนน สนธานคฤหบด จงคดวา โอ พระศาสดาของเราเสพเสนาสนะเหนปานน จงประคอง อญชลไวเหนอศรษะแลว นงเปลงอทานน. คาวา เอว วตเต ความวา เมอสนธานคฤหบดเปลงอทาน อยางน นโครธปรพาชกจงคดวา คฤหบดน แมนงในสานกเรา กยง ชมเชยยกยองพระศาสดาของตนองคเดยว แตไมสาคญเราวามอย เราจะ ใหความกาเรบทเกดขนในคฤหบดนนตกไปในเบองบนของพระสมณโค- ดม จงไดกลาวคานกบสนธานคฤหบด. คาวา ยคเฆ เปนนบาต ใช ในอรรถวาทกทวง. บทวา ชาเนยยาส แปลวาควรร ควรเหน. บทวา เกน สมโณ โคตโม สลลปต ความวา พระสมณโคดมยอม เจรจา พด กลาวกบใคร ดวยเหตไร. มคาอธบายอยางไร มคาอธ- บายวา ผวา เหตแหงการเจรจาอะไร ๆ จะพงม หรอ ผวา ใคร ๆ ม ความตองการเจรจา พงไปสานกพระสมณโคดม พงเจรจา แตไมมเหต ใคร ๆ กไมไปหาทาน. พระสมณโคดมนนจะเจรจากมใครเลา เมอไม ไดเจรจากจกบนลอพระสหนาทอยางได. บทวา สากจฉ คอสนทนา รวมกน. บทวา ปาเวยยตตย ไดแก ความเปนผฉลาดในญาณ โดยอตตรนยและปจจตตรนย.


บทวา สาคารตา คอหายไปแลวในสญญาคาร. นโครธ ปรพาชกแสดงวา เพราะพระสมณโคดม ไดบรรลพระปญญาเพยงนด หนอยทโคนโพธ เมอพระสมณโคดมพระองคเดยวนงทสญญาคาร พระ ปญญานนกหายไป แตถาพระสมณโคดมนน พงนงคลกคลดวยหมคณะ เหมอนเรา พระปญญาของพระองคกจะไมพงหายไป. บทวา อปรสาวจโร ไดแก ไมอาจเขาสทประชมได เพราะไมกลา. บทวา นาล สลลาปาย คอ ไมสามารถเจรจาปราศยได. บทวา อนตปนตาเนว ความวา พระสมณโคดมกลวตอปญหา วาใคร ๆ พงถามปญหากะเรา ดงน จง เสพทอนสงด ณ ภายในอยางเดยว คอเสนาสนะอนสงด. บทวา โค- กาณา ไดแก แมโคมตาบอดขางเดยว ไดยนวา แมโคบอดนนเทยววน เวยนเสพทอนสงดภายในเทานน ไดสดบมาวา แมโคบอดนน แมมง หนาไปราวปา กไมสามารถไปได เพราะเปนโคตาบอด. ถามวา เพราะ เหตไร ? ตอบวา เพราะแมโคบอดนนยอมกลวตอใบไม กงไม หรอ หนามกระทบเอา. ยอมไมสามารถจะอยเฉพาะหนาฝงโคได. ถามวา เพราะเหตใด ตอบวา เพราะแมโคบอดนนยอมกลวตอเขาโค หโค หรอหางกระทบเอา. ศพทวา องฆ เปนนบาต ใชในอรรถวาทกทวง. บทวา สสา- เทยยาม ไดแก เราพงทาความเหยยดหยาม คอใหถงความกระอก กระอวนเทานน ดวยการถามปญหาขอหนง. บทวา ตจฉกมภว น ไดแก (พงบบรด) พระสมณโคดมนน เหมอนบคคลบบรดหมอเปลา ฉะนน. บทวา โอโรเธยยาม คอ พงบบรด. จรงอย หมอทเตมแลว กลงไปขางโนนขางน บคคลบบรดไมได สวนหมอทเปลา บคคล จะสามารถพลกกลบบบรดตามความชอบใจได ฉนใด นโครธปรพาชก นยอมกลาววา เราจกบบรดพระสมณโคดม เหมอนกบบบรดหมอทเปลา


โดยรอบดาน ดวยการบบคนดวยวาทะ เพราะพระองคมปญญาถกขจด เสยแลว. ปรพาชก เมอไมเหนวงพระนลาฏสทองของพระศาสดา จงแสดง กาลงของตนในทลบหลงพระทศพล คารามเปลา ๆ ปร ๆ มประการ ตาง ๆ เหมอนบตรคนจณฑาลเสยดสขตตยกมาร ซงมไดเจอปนโดย ชาต และเหมอนสนขจงจอกเสยดสพญาไกสรสหราชแท ๆ ดวยกาลง ฉะนน. แมอบาสกกคดวา ปรพาชกผนขตะคอกเกนไป พยายามโดยไม มประโยชน เหมอนเหยยดเทาไปเพอสมผสอเวจ เหยยดมอไปเพอจบ ภวคคพรหม ฉะนน ถาพระศาสดาของเราพงมาสทน พระองคพงลดธง คอมานะทปรพาชกนยกขนจนถงภวคคพรหมโดยฐานะทเดยว. แมพระผ มพระภาคเจากไดทรงสดบการสนทนาปราศยนน. ดวยเหตนน ทานจง กลาววา อสโสส โข อม กถาสลลาป ดงน. บทวา สมาคธาย ความวา บรษคนใดคนหนงนงทฝงสระ โบกขรณชอสมาคธา ไดเหนหมพวกอสรกาลงเขาไปยงภพอสร ทางกาน ดอกบว. อาหารทานเรยกวา นวาปะ ในคาวา โมรนวาเป น อธบายวา ได แกสถานท ๆ บคคลใหเหยอพรอมทงใหอภยแกนกยง. บทวา อพโภกาเส คอในสถานทเปนเนน. บทวา อสสาลปปตตา ไดแก ไดประสบความ ยนด คอประสบความโสมนส. บทวา อชฌาสย คอ เปนนสยแหงมรรค ชนสง. บทวา อาทพรหมจรย ไดแก อรยมรรค กลาวคอพรหมจรรยชน ตน. นโครธปรพาชกไดกลาวดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ พระสาวก ทพระผมพระภาคเจาทรงแนะนาแลว บาเพญอรยมรรคอนเปนอาทพรหม- จรรยดวยอธยาศยแลว ถงความปลอดโปรง ยอมรเฉพาะ ดวยการบรรล พระอรหตดวยธรรมชออะไร.


บทวา วปปกถา ไดแก ทคางอยยงไมจบ เพราะการมาของ เราเปนปจจย. พระผมพระภาคเจาทรงยนยอมแบบพระสพพญวา เธอจงกลาวไปเถด เราจกแสดงธรรมนนใหจบใหถงทสด. บทวา ทช- ชาน โข ความวา พระผมพระภาคเจาทรงสดบคาของปรพาชกแลว ทรง ดารวา ปรพาชกนยอมถามถงธรรมทเราแสดงพระสาวก อนเปน ขอปฏบตทพระสาวกเหลานนพงบาเพญ หากเราจกกลาวธรรมนนแตตน แกเขา เขาจกไมรธรรมแมทเรากลาวแลว กปรพาชกนเปนผมวาทะ รงเกยจบาปดวยความเพยร เอาเถอะ เราจะใหเขาถามปญหาในวสย แหงวาทะนนเทานน แลวจะแสดงความไมมประโยชนแหงลทธของสมณ- พราหมณเปนอนมาก ครนแลว จกพยากรณปญหานในภายหลง จงตรสวา ทชชาน โข เอต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา สเก อาจรยเก คอไมลทธอา- จารยขอตน. บทวา อธเชคจเฉ คอ ในการเกลยดบาปดวยความ เพยร. บทวา กถ สนตา คอ เปนอยางไร. บทวา ตโปชคจฉา ไดแก การเกลยดบาป คอการหนายบาปดวยความเพยร. บทวา ปรปณ- ณา คอบรสทธแลว. คาวา กถ อปรปณณา ไดแก เธอจงถามอยาง นวา ไมบรสทธอยางไร. บทวา ยตร ห นาม คอ โย นาม. บทวา อปปสทเท กตวา ไดแก ใหไมมเสยงดง คอ ให มเสยงเบา. ไดสดบวา ปรพาชกนน คดวา พระสมณโคดมยอมจะไม บอกเพยงปญหาขอเดยว แมการสนทนาปราศยของพระสมณโคดมนนไม มากนก กชนเหลาน ยอมคลอยตามและสรรเสรญพระสมณโคดมตงแตตน เอาเถอะ เราจะทาชนเหลานใหเงยบเสยงพดเสยเอง. ปรพาชกไดทา ตามนนแลว. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา อปปสทเท กตวา เปนตน. ในคาเปนตนวา ตโปชคจฉวาทา ความวา เรากลาวการเกลยดบาปดวย


ตบะ ยอมยดถอการเกลยดบาปดวยตบะนน โดยความเปนสาระ ดวย ใจบาง ยอมแนบแนน การเกลยดบาปดวยตบะนน ประกอบความเพยร ในการทรมานตนเอง ซงมประการตาง ๆ แลวอยดวยกายบาง. บทวา ตปสส คอ อาศยตบะ. คาวา อเจลโก เปนตน พงทราบโดย นยพสดารในสหนาทสตร. บทวา ตป สมาทยต ไดแก ยดถอตบะมความเปนอเจลกะ เปนตน คอถออยางมนคง. บทวา อตตมโน โหต ความวา ปรพา- ชกดใจวา มใครอนในตบะนเชนเรา. บทวา ปรปณณสงกปโป ไดแก มความดารสนสดลงอยางนวา เพยงนกพอ. กคานมาดวยอานาจ แหงพวกเดยรถย พงแสดงแมดวยสามารถการเกยวของทางศาสนา. จรง อย คนบางคนสมาทานธดงค เขายอมยนดดวยธดงคนนวา คนอน ใครเลาจะทรงธดงคเชนเรา ชอวามความดารบรบรณแลว. คาวา ตปสสโน อปกกเลโส โหต ไดแก นคออปกเลสของผมตบะทงสอง ประการนน. เรายอมกลาววา ตบะเปนอปกเลสแกบคคลนน ดวยเหต เพยงเทานน. บทวา อตตานกกเสต ไดแก ยกตน คอชตนวา ใครจะ เปนเชนเรา. บทวา ปร วมเภต ไดแก ข คอดหมนคนอนวา ผน ไมเหมอนเรา. บทวา มชชต คอ มวเมาดวยความเมาคอมานะ. บท วา มจฉต ไดแก ลมสต คอตดอยไดแกของอย. บทวา มทมาปชชต ไดแก ถงความมวเมาวา สงนเทานนเปนสาระ. ปรพาชกน แมบวช ในศาสนาแลว เปนผมธดงคบรสทธ ไมใชมกมมฏฐานบรสทธ. ยอม ยดถอธดงคเทานน โดยความเปนสาระ เหมอนยดถอพระอรหต. ใน คาวา ลาภสกการสโลก น มวนจฉยดงตอไปน


ชอวาลาภ เพราะอรรถวาไดปจจย ๔. ปจจยเหลานนแหละท ตกแตงทาไวอยางดไดมา ชอวา สกการะ. การกลาวสรรเสรญ ชอวา สโลกะ. บทวา นพพตเตต ความวา ลาภเปนอนมาก ยอมเกดขน เพราะอาศยความเปนอเจลกเปนตน หรอการทาสมาทานธดงคของเขา เพราะฉะนนปรพาชกจงกลาววา นพพตเตต ดงน. คาทเหลอในทน พงทราบดวยอานาจแหงผมตบะทงสองประเภท โดยนยทกลาวไวครงกอน นนแล. บทวา โวทาสมาปชชต ไดแก ถง ๒ สวน คอทาใหเปน ๒ สวน. บทวา ขมต คอ ชอบใจ. บทวา น ขมต คอไมชอบใจ. บทวา สาเปกโข ปชหต ไดแก ผมความอยากยอมละ. ถามวา อยางไร. ตอบวา ตอนเชา เขาบรโภคนม. ทนน ทายกไดนาเนอไปใหเขาอก. เขามความคดอยางนวา บดน เมอไรเราจกไดอยางนอก. ถารอยางนเรา จะไมควรบรโภคนมตอนเชา เราสามารถทาอะไรได จงมงสละเหมอนการ สละชวตดวยการกลาววาไปเถด ทานผเจรญ ทานนนแหละจงบรโภค. บทวา คธโต คอ กาหนดแลว. บทวา มจฉโต ไดแก หลงลมแลว เพราะความอยากมกาลง คอเปนผมสตหลงลม. บทวา อชฌาปนโน คอของอยในอามส. ไมทาแมเพยงการเชอเชญโดยธรรม วา ดกอนทานผมอาย ทานจกบรโภค กระทาใหเปนคาใหญ ๆ. บทวา อนาทนวทสสาว คอไมเหนแมเพยงโทษ. การรจกประมาณ ชอวา นสสรณะ ในคาวา อนสสรณปโ น. เขาไมทาแมเพยงการพจารณา และการบรโภค. บทวา ลาภสกการสโลกนกกนตเหต คอ เพราะเหตแหงความอยากในลาภเปนตน. บทวา สภกเขต แปลวา เคยวกน. บทวา อสนวจกก คอมสณฐานคมเหมอนสายฟา. มคา อธบายวา ปลายฟนของบคคลนคมประดจสายฟา มใชจะไมบรโภค


พชอะไรในบรรดาพชอนเกดแตรากเปนตน กเมอเปนเชนนน ชนทง หลาอยอมรจกวาเขาวาเปนสมณะ ดวยการตวาเปนสมณะ. เขายอมรกราน คอดหมน ดวยอาการอยางน. ขอนมาดวยอานาจพวกเดยรถย. แตดวยอา- นาจพระภกษ ในขอนมคาอธบายประกอบดงตอไปนวา ภกษน ตน เองไดทรงธดงค เขายอมรกรานผอนอยางนวา ชนเหลานจะชอวา เปนสมณะไดอยางไร แตกลาววา พวกเราเปนสมณะ ดงน แมคณ เพยงธดงคกไมม คนเหลานเมอแสวงหาอาหารมอทเทสภตเปนตน ชอ วามกมากดวยปจจยเทยวไป. บทวา ลชชว ไดแก ผมความเปนอยเศราหมอง ดวยความ เปนอเจลกะเปนตน หรอดวยอานาจธดงค. บทวา อสสามจฉรย ไดแก ความรษยามการรดรอนสมบตมสกการะเปนตนของผอนเปนลกษณะ และ ความตระหนมความไมยอมทาสกการะเปนตนเปนลกษณะ. บทวา อาปา- ถกนสาท โหต ไดแก นงอยในทางเดน คอในททเหนมนษยทงหลาย. บคคลผมตบะยนอยในสถานททชนทงหลายจะเหนได ยอมสอนวคคล- วตร (ขอปฏบตดจคางคาว) บาเพญตบะ ๕ อยาง ยนดวยเทาขางเดยว ไหวพระอาทตย. แมภกษผบวชในศาสนาแลว ไดสมาทานธดงคนอนหลบ ตลอดคนแลว บาเพญตบะในทางทคนแลเหน เวลาเยน ทาจวรกฏบน ทนอนใหญ เมอพระอาทตยขนกเกบ พอทราบวา พวกมนษยมาหา กเคาะระฆง วางจวรไวบนศรษะเดนจงกรม (ตอมา) กจกไมกวาด กวาด ลานวหาร. บทวา อตตาน ไดแก ซงคณของตน. อ อกษรในคาวา อทสสยมาโน เปนเพยงนบาต. ความวา แสดงอย. บทวา อทมป เม ตปสม ไดแก กรรมแมนอยในตบะของเรา. อกนยหนง บทวา ตปสม น เปนสตตมวภตต ใชในอรรถปฐมาวภตต. อธบาย วา กรรมแมนเปนตบะของเรา. จรงอย คนมตบะนน ไดยนวา นกบวชอเจลกะผทอดทงอาจาระมอยทโนน เปนตน กพดวา นเปนตบะ


ของเรา อเจลกะนนเปนอนเตวาสกของเรา เปนตน ไดฟงวา ภกษ ผทรงผาบงสกลอยในทโนนเปนตน กพดวา นเปนตบะของเรา ภกษ นนเปนอนเตวาสกของเรา เปนตน. บทวา กจเทว ไดแก โทษหรอ ทฏฐอะไร ๆ. ทวา ปฏจฉนน เสวต ไดแก ยอมเสพโดยประการ ทชนเหลาอนจะไมร. บทวา อกขมมาน อาห ขมต ไดแก ยอมกลาว ถงสงทตนไมชอบใจวา เราชอบใจ. คนมตบะยอมบญญตโทษทตนทา แลวมากมายวามจานวนนอย แตแสดงโทษทคนอนทาแลวเพยงแตอาบต ทกกฏวาเปนเหมอนตองอาบตปาราชก. บทวา อนเยย ไดแก พง ทราบ คอพงอนโมทนา. บทวา โกธโน โหต อปนาห ไดแกผประ กอบดวยโกธะ มความขดเคองเปนลกษณะ และดวยอปนาหะมการไม สละคนเวรเปนลกษณะ. บทวา มกข โหต ปลาส ไดแกประกอบดวยมก- ขะ มการลบหลคณคนอนเปนลกษณะ และดวยปลาสะ มการตเสมอ เปนลกษณะ. บทวา อสสก โหต มจฉร ไดแก ประกอบดวยความ รษยาในสกการะของผอนเปนตนเปนลกษณะ และดวยความตระหน ๕ อยาง มความตระหนในอาวาส ตระกล ลาภ วรรณะและธรรมเปน ลกษณะ. บทวา สโ โหต มายาว ไดแกประกอบดวยสาเถยยะม ความโออวดเปนลกษณะ และมายามการปกปดกรรมททาแลวเปนลกษณะ. บทวา ถทโธ โหต อตมาน ไดแก ประกอบดวยถมกะมความดอรน ซงขาดเมตตาและกรณาเปนลกษณะ และอตมานะมการดหมนลวงเกน ผอนเปนลกษณะ. บทวา ปาปจโฉ โหต ไดแก ประกอบดวยความ ปรารถนาลามก มการยกยองและปรารถนาอสตบรษเปนลกษณะ. บทวา ปาปกาน คอลอานาจความอยากทลามกเหลานนนนแล. บทวา มจฉา- ทฏ โก คอประกอบดวยทฏฐทไมถกตอง ซงเปนไปตามนยวา ทาน ทบคคลใหแลวไมมผล เปนตน. บทวา อนตคคาหกาย ไดแก ทฏฐ


นนนนแล ทานเรยกวา อนตคคาหกา เพราะเขายดถอความขาดสญ อธบายวา ผประกอบดวยอนตคคาหกทฏฐนน. พงทราบวนจฉยในคาวา สนทฏ ปรามาส เปนตน ดงตอไปน- การเหนดวยตนเอง ชอวา สนทฏ ผใดจบตองยดถอสนทฏฐนนนนแลเทยวไป เหตนน ผนน ชอวา สนทฏฐปรามาส. การตงไวดวยด มนคงด เรยกวา อาธานะ. ผใดยดถอไวอยางมนคง ผนนชอวา อาธานคคาห. ผใดไมสามารถจะ สละการ ยดถอมนนน เหมอนอรฏฐะสามเณร เหตนน ผนนชอวา ทปปฏนสสคค. ศพทวา ยทเม ตดเปน ยท อเม. บทวา อธ นโครธ ตปสส ความวา พระผมพระภาคเจาทรง แสดงพระบาลฝายทเศราหมอง คอทรงแสดงลทธทพวกอญญเดยรถยถอเอา ตบะทพวกเดยรถยเหลานนรกษาวาเปนสงเศราหมองทงหมดแลว บดน เพอแสดงบาลฝายบรสทธ เมอเรมเทศนา จงตรสวา อธ นโครธ ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา น อตตมโน เปนตน พง ทราบดวยอานาจบททตรงกนขามจากทกลาวแลว. ในวาระบททก ๆ บท พงประกอบขอความดวยอานาจผมตบะเศราหมองและผทรงธดงค. บทวา เอว โส ตสม ฐาเน ปรสทโธ โหต ความวา ผมตบะนน เปน ผบรสทธ คอไรอปกเลส เพราะมความพอใจดวยตบะนน กหาไม เพราะเหตกลาวคอความดารบรบรณ กหาไม. ผมตบะน เมอพยายาม ยง ๆ ขนไป กเปนผมกรรมฐานบรสทธ ยอมบรรลพระอรหตได. พงทราบเนอความในวาระทก ๆ บท โดยนยน. บทวา อทธา โข ภนเต ความวา ปรพาชกยอมรตามวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอ เปนอยางน วาทะทเกลยดบาปดวยความเพยรยอมบรสทธ โดยสวน เดยว. อนง ปรพาชกนนไมรยอดและแกนอนจากน จงกลาววา อคคปปตตา สารปปตตา จ ดงน. ทนน พระผมพระภาคเจา เมอ


ทรงปฏเสธวาทะนนเปนแกนสารแกปรพาชกนน จงตรสวา น โข นโครธ เปนตน. บทวา ปปปฏกมตตา โหต ความวา พระผมพระภาคเจา ยอมทรงแสดงวา การเกลยดบาปดวยตบะเหนปานน เปนเชนกบสะเกด ภายนอกพนจากแกน กระพ เปลอก ของตนไมมแกน. บทวา อคค ปาเปต ความวา ยอมทลขอกะพระทศพลวา ขอพระผมพระภาคเจาโปรดแสดงใหถงยอด คอ โปรดแสดงใหถงแกน ดวยอานาจแหงเทศนา. บทวา จาตยามสวรสวโต คอปดแลวดวยความสารวม ๔ อยาง. บทวา น ปาณมตปาเปต คอ ไมเบยดเบยนสตว. บทวา น ภาวต- มาสสต ความวา กามคณ ๕ อยาง ชอวาเปนสงทปฏบตกนมา เพราะกาหนดจดจาไว ไมหวง คอไมเสพกามคณเหลานน. บทวา อทจสส โหต ความวา ขอทจะกลาวในบดนเปนตนวา โส อภหรต จงเปนลกษณะของเขา. บทวา ตปสสตาย คอ เพราะความเปนผ มตบะ. บรรดาบทเหลานน บทวา โส อภหรต ความวา เขายอม รกษาศลนนใหยง คอบาเพญใหสงยงขนไป ไดแกไมยอมละความ เพยรวา ศลเราบรบรณแลว ตบะเราเรมแลว พอละ ดวยเหตเพยงเทา น. บทวา โน หนายาวตตต ความวา ไมเวยนมาเพอความเปน คนเลว คอเพอความเปนคฤหสถ ไดแกทาความเพยรเพอตองการบรรล คณวเศษยงกวาศล. เขาเมอทาไดอยางน ยอมเสพเสนาสนะอนสงด. บทวา อร เปนตน มพสดารอยแลวในสามญญผลสตร. บทวา เมตตาสหคเตน เปนตน ทานพรรณนาไวในวสทธมรรค. บทวา ตจปปตตา คอถงเปลอกภายในแตสะเกด. บทวา เผค- คปปตตา คอถงความเปนกระพภายในแตเปลอก อธบายวา เปนเชน


กระพ. พระผมพระภาคเจาตรสดาวา เอตตาวตา โข นโครธ ตโป- ชคจฉา อคคปปตตา จ โหต สารปปตตา จ น ดวยอานาจพวก เดยรถย. จรงอย ลาภและสกการะของพวกเดยรถย เปนเหมอนกบกงไม และใบไม. เพยงศล ๕ เชนสะเกดไม. เพยงสมาบต ๘ เชนเปลอกไม. ปพเพนวาสญาณและอภญญาในทสด เชนกระพ. กพวกเดยรถยเหลานน ยอมถอเอาทพพจกขวาเปนพระอรหต. เพราะเหตนน ความยดถอนน ของพวกเขา เชนแกนตนไม. สวนลาภและสกการะในพระศาสนา เปน เชนกงไมและใบไม. ความถงพรอมดวยศล เชนกบสะเกด. ฌานและ สมาบต เชนกบเปลอก. โลกยอภญญาเชนกระพ. มรรคและผล เปนแกน. พระผมพระภาคเจาทรงเปรยบเทยบศาสนาของพระองคดวย ตนไมมผลดกทกงนอมลงและแผออก ดวยประการฉะน. เพราะพระองคฉลาดในการแสดงเทศนา พระผมพระภาคเจา พระองคนนทรงเรมแสดงวา อต โข นโครธ เปนตน เพอแสดงความ แปลกแหงเทศนาของพระองควา ศาสนาของเรายงกวา ประณตกวา ความถงพรอมดวยแกนของทานนน ทานจกรศาสนานนเมอไร. บทวา เต ปรพพาชกา ไดแก ปรพาชกจานวน ๓,๐๐๐ คน เหลานน เปนบรวารของเขา. บทวา เอตถ มย น ปสสาม ไดแก ในบาลมแบบแผนอเจลกะเปนตนน. ทานกลาววา แมแบบแผนอเจลกะ ก ไมมแกเรา แบบแผนทบรสทธจกมแตทไหน แมแบบแผนทบรสทธของพวก เรากไมมในทนน. ความสารวม ๔ อยางเปนตน จกมแตทไหน แมความ สารวม ๔ อยาง กไมม การอยปาเปนตน จกมแตทไหน แมการอยปา ไมม การละนวรณเปนตน จกมแตทไหน แมการละนวรณ ไมม แมพรหมวหาร เปนตน จกมแตทไหน แมพรหมวหารไมม ปพเพนวาสญาณเปนตน


จกมแตทไหน แมปพเพนวาสญาณ ไมม ทพพจกขของพวกเราจกมแต ทไหน พวกเราพรอมทงอาจารยฉบหายในทน. บทวา อโต ภยโย อตตรตร ความวา ปรพาชกเหลานนยอมกลาววา พวกเรายงไมรชด การบรรลคณวเศษอนทยงไปกวาการบรรลทพพจกขญาณน แมดวยอานาจ การฟง. บทวา อถ นโครธ ปรพพาชก ความวา สนธานคฤหบด นนไดมความคดอยางนวา ปรพาชกเหลาน ตงใจฟงภาษตของพระผม พระภาคเจาในบดน กนโครธปรพาชกน ไดกลาวคาจวงจาบอยางกก- ขฬะลบหลงพระผมพระภาคเจา บดน ปรพาชกนไดเกดอยากฟง บดน เปนกาลทจะลดธงคอมานะของปรพาชกนลงแลว ยกพระศาสนาของ พระผมพระภาคเจาขน ลาดบนน เขาจงไดพดคานนกะนโครธปรพาชก และแมสนธานคฤหบดนนกไดมความคดอนอกวา ปรพาชกน เมอเราไม พด กจกไมขอขมาพระศาสดา และการไมขอโทษนน จกเปนไป เพอมใชประโยชนเกอกลเพอทกขแกเขา ในอนาคต แตเมอเราพดแลว เขาจกขอขมา การขอขมานน จกเปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอความ สขแกเขาตลอดกาลนาน ดงน ทนน เขาจงไดกลาวคานนกะนโครธ- ปรพาชก. ศพทวา ปน ในคาวา อปรสาวจร ปน น กโรถ น เปนนบาต. ความวา กพวกทานจงทาพระองคทานไมใหกลาเสดจเทยว ไปในทประชม. บาลวา อปรสาวจเรต ดงน กม. อกอยางหนง อธบายวา พวกทานจงทาพระสมณโคดมนนไมใหกลาเทยวไปในทประ ชม หรอจงทาใหเปนเหมอนแมโคตาบอดเปนตน ตวใดตวหนง. แม ในคาวา โคกาณ น มอธบายวา พวกทานจงทาพระสมณโคดมให เปนเหมอนโคตาบอดเทยววนเวยนไป ฉะนน. บทวา ตณหภโต คอ


เขาถงความเปนผนง. บทวา มงกภโต คอ หมดอานาจ. บทวา ปตตกขนโธ คอคอตก. บทวา อโธมโข คอ กมหนา. บทวา พทโธ โส ภควา สมโพธาย ความวา พระผมพระ ภาคเจาตรสรเองแลว ทรงแสดงธรรมเพอใหสตวทงหลายรอรยสจ ๔ ดวย. บทวา ทนโต คอ ฝกทางจกษบาง ฯลฯ ฝกทางใจบาง. บทวา ทมถาย ไดแก เพอตองการฝกสตวเหลาอน หาใชเพอวาทะ. บทวา สนโต ไดแก ทรงสงบแลว เพราะมราคะสงบระงบ คอทรงสงบ เพราะมโทสะ และโมหะสงบ เพราะมอกศลธรรมทงปวง และอภสงขารทงปวงสงบ. บทวา สมถาย คอทรงแสดงธรรมเพอให มหาชนมราคะเปนตนสงบ. บทวา ตณโณ คอ ขามพนโอฆะ ๔ อยาง ได. บทวา ตรณาย คอ เพอตองการจะใหมหาชนผานพนโอฆะ. บท วา ปรนพพโต ไดแก เปนผดบแลวดวยกเลสนพพาน. บทวา ปรนพ- พานาย ไดแก ทรงแสดงธรรม เพอตองการใหมหาชนดบกเลสทกอยาง ไดหมด. บทวา อจจโย เปนตน ไดกลาวไวแลวในสามญญผลสตร. บทวา อชชาตโก ไดแก เวนจากความคดทางกายเปนตน มความ ซอตรงเปนสภาพ. บทวา อหมนสาสาม ความวา เราจะสงสอน บคคลเชนทาน และจะแสดงธรรมแกบคคลเชนทานนน. บทวา สตตาห คอตลอดเจดวน. กพระผมพระภาคเจาทรงมงถงบคคลผมปญญาทบ จง ตรสคานทงหมด. ก บคคลผไมโออวด ไมมมายาเปนคนตรง จก สามารถบรรลพระอรหตได โดยกาลครเดยวเทานน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงทรงแสดงวา คนผโออวด คดโกง เราไมสามารถ สอนได ดงน ดวยคาเปนตนวา อส ดงน จงเหมอนทรงจบปรพาชก ทเทา ขวางไปทเชงเขาพระสเมร. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา


เพราะปรพาชกผนโออวดเหลอเกน มจตใจคดโกง. แมเมอพระศาสดา ตรสอยอยางน ปรพาชกกไมนอมใจไปในพระพทธ พระธรรม และ พระสงฆ ไมเงยโสตไปเพอความเปนผนอมใจไป คงอยในความหลอก ลวง ขอขมาพระศาสดา เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบ อธยาศยของเธอ จงตรสวา เรากไมสามารถสอนคนโออวดได. บทวา อนเตวาสกมยตา ไดแก อยากไดอนเตวาสก คอ ปรารถนาพวกเราเปนอนเตวาสก. บทวา เอวมาเห ไดแก พระผมพระ ภาคเจาตรสคาวา บรษผร ไมโออวด จงมา เปนตน. บทวา โยเอว โว อาจรโย ความวา ผใด ตามปกตเปนอาจารยของทาน. บทวา อทเทสา โน จาเวตกาโม ความวา พระสมณโคดมปรารถนาจะให เราถอคาสอนของพระองค แลวใหพวกเราเคลอนจากอเทศของพวกเรา. บทวา โสเยว โว อทเทโส โหต ความวา ตามปกต อเทศใดเปน อเทศของทาน อเทศนนกเปนอเทศของทานนนแหละ เราไมมความ ตองการดวยอเทศของทาน. บทวา อาชวา คอจากความเปนอย. บท วา อกสลสงขาตา คอถงสวนวาอกศล. บทวา อกสลา ธมมา ไดแก ธรรมคอความเกดแหงอกศลจต ๑๒ ดวง อกอยางหนง โดยพ เศษ กไดแกตณหานนเอง. แทจรง ตณหานน พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกวา โปโนพภวกา เพราะทาใหเกดอก. บทวา สทรถา คอประกอบดวยความกระวนกระวายดวยกเลส. บทวา ชาตชรามรณยา คอเปนปจจยแหงชาต ชรา และมรณะ. บทวา สงกเลสกา ธมมา คอ ถอความเกดแหงอกศลจต ๑๒ ดวง. บทวา โวทานยา ไดแก ธรรม คอสมถะและวปสสนา. เพราะธรรมคอสมถะและวปสสนาเหลานนยอม ทาใหสตวหมดจดได เพราะเหตนน ธรรมเหลานน พระผมพระภาค เจาจงตรสวา โวทานยา. บทวา ปาปารปร คอบรบรณดวยมรรค


ปญญา. บทวา เวปลลตตจ ไดแก ความไพบลยดวยผลปญญา. อกนยหนง ทงสองบทนเปนไวพจนของกนและกน. ทานอธบายไววา เพราะเหตนน พวกทานจกทาใหแจงมรรคปญญาและผลปญญา ดวยปญญา อนยงของตน ในปจจบนนนแล เขาถงอย ดงน. พระผมพระภาคเจา ทรงปรารภปรพาชกทงหลาย เมอจะทรงแสดงกาลงแหงพระโอวาทา- นสาสนของพระองค จงยงพระธรรมเทศนาใหจบลงดวยยอดคอพระอร- หต ดวยประการฉะน. บทวา ยถา ต มาเรน ไดแก พวกปรพาชก เหลานนเปนผนงนง ฯลฯ ไมมปฏภาณ เหมอนถกมารดลใจ ฉะนน. ไดยนวา มารคดวา พระศาสดาแสดงกาลงพระพทธเจาคกคามเหลอเกน แสดงธรรมแกปรพาชกเหลาน นาจะมการตรสรธรรมบางในบางคราว เอาเถอะ เราจะดลใจ ดงน. มารจงดลจตของปรพาชกเหลานน. จรง อย จตทยงละวปลาสไมได จงถกมารกระทาตามความปรารถนา. แมปรพาชกเหลานนถกมารดลใจแลว กนงนงไมมปฏภาณ เหมอน มอวยวะทกสวนแขงกระดาง ฉะนน. ลาดบนน พระศาสดาทรงราพงวา ปรพาชกเหลานนงเงยบเสยงเหลอเกน มเหตอะไรหนอแล ดงนจง ไดทราบวา พวกปรพาชกถกมารดลใจ. กถาเหตแหงการบรรลมรรค และผลของปรพาชกเหลานนพงม พระผมพระภาคเจากพงหามมารแลว แสดงธรรม แตพระผมพระภาคเจานนทรงรแลว เหตแหงมรรคผลไมม แกปรพาชกเหลานน ปรพาชกทงหมดนเปนคนเปลา เพราะฉะนน ทานจงกลาวคาเปนตนวา ครงนนแล พระผมพระภาคเจาทรงมพระ ดารวา ปรพาชกทงหมดเหลานเปนโมฆบรษ. ในบรรดาบทเหลานน บทวา ผฏา ปาปมตา ไดแก ถกมาร มมบาปใจแลว. บทวา ยตร ห นาม แปลวา ในปรพาชกเหลาใด. บทวา อาณตถมป คอ เพอความร. บทวา ก กรสสต สตตาโห


ไดแก เจดวนทพระสมณโคดมกาหนดไวแลว จกทาอะไรแกพวกเราได. พวกปรพาชกไดกลาววา พระสมณโคดมตรสวา นโครธปรพาชกจก ทาใหแจงดวยปญญาอนยงของตนตลอดหนงสปดาห หนงสปดาหนนจะทา ความไมผาสกอะไรแกเขา เอาเถอะ พวกเราจะประพฤตพรหมจรรย เพอความรวา ในภายในหนงสปดาห พวกเราจะสามารถทาใหแจงธรรม นนไดหรอไม. อกนยหนง ในขอน มอธบายวา ปรพาชกเหลานนไมได เกดความคด เพอจะรสกครงเดยววา ในวนหนงพวกเราจกรธรรมของ พระองคเลย กหนงสปดาหจดทาอะไรแกปรพาชกผเกยจครานเหลานน ได ปรหาชกเหลานน จกบาเพญตลอดสปดาหไดอยางไร. บทวา สหนาท คอบนลอแลว บนลอแบบไมกลวใคร เปนการทาลายวาทะผอน และเปนการประกาศวาทะของตน. บทวา ปจจฏาส คอดารงอยแลว. บทวา ตาวเทว แปลวา ในขณะนน นนเอง. บทวา ราชคห ปาวส ไดแก เสดจเขาไปยงกรงราชคฤห กจรง ถงอยางนน จดเปนปจจยเพอเปนวาสนาแกประพาชกเหลานน ตอไป. คาทเหลอทก ๆ บท ชดเจนแลวทงนน. จบ อรรถกถาอทมพรกสตร จบ สตรท ๒


๓. จกกวตตสตร เรอง พระเจาจกรพรรดทฬหเนม [๓๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาค เจาประทบอย ณ เมองมาตลาในแควนมคธ. ณ ทนนแล พระผม พระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายมาวา ดกอนภกษทงหลาย. ภกษ เหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาแลว. พระผมพระภาคเจาจงตรส ดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงมตนเปนเกาะ มตน เปนทพง อยามสงอนเปนทพง จงมธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง อยามสงอนเปนทพงอย. ดกอนภกษทงหลาย กภกษผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงเปนอยางไร. ดกอนภกษทงหลายภกษในพระธรรม วนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. ดกอนภกษทงหลาย ภกษ ในพระธรรมวนยน พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย มความ เพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน พจารณาเหนจตใน จตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. ดกอนภกษทงหลาย ภกษมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง มธรรม


เปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพงอย อยางนแล. ดกอน ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในโคจรซงเปนวสยอนสบมา จากบดาของตน. ดกอนภกษทงหลาย เมอเธอทงหลายเทยวไปใน โคจรซงเปนวสยอนสบมาจากบดาของตน มารจกไมไดโอกาส จก ไมไดอารมณ. ดกอนภกษทงหลาย บญน ยอมเจรญขนอยางนเพราะ เหตทถอมนธรรมทงหลายอนเปนกศล. วาดวยแกว ๗ ประการ [๓๔] ดกอนภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว มพระราชา จกรพรรดพระนามวา ทฬหเนม ผทรงธรรม ทรงเปนพระราชา โดยธรรม เปนใหญในแผนดนมมหาสมทร ๔ เปนขอบเขต ทรง ชนะแลว มราชอาณาจกรมนคง สมบรณดวยแกว ๗ ประการ แกว ๗ ประการมดงน คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว แกวมณ นางแกว คฤหบดแกว ปรณายกแกวเปนท ๗. พระราชโอรสของ พระองคมกวาพน ลวนกลาหาญ มรปทรงสมเปนวรกษตรย สามารถ ยายเสนาของขาศกได. พระองคทรงชานะโดยธรรมสมาเสมอ มตอง ใชอาชญา มตองใชศสตรา ครอบครองแผนดน มสาครเปนขอบเขต. ดกอนภกษทงหลาย ครงนนโดยลวงไปหลายป หลายรอยป หลาย พนป ทาวเธอตรสเรยกราชบรษคนหนงมารบสงวา ดกอนบรษผ เจรญ ในขณะททานเหนจกรแกวอนเปนทพยถอยเคลอนจากท พง บอกแกเราทนท ดกอนภกษทงหลาย บรษนนทลสนองพระราชดารส ของทาวเธอแลว. ดกอนภกษทงหลาย โดยลวงไปอกหลายป หลาย รอยป หลายพนป บรษนนไดเหนจกรแกวอนเปนทพยถอยเคลอน จากท จงเขาไปเฝาทาวเธอถงทประทบ แลวไดกราบทลวา ขอเดชะ


พระพทธเจาขา ขอพระองคพงทรงทราบ จกรแกวอนเปนทพยของ พระองคถอยเคลอนจากทแลว. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอตรสเรยกพระกมาร ซงเปนพระโอรสองคใหญมารบสงวา ดกอนพอกมาร ไดยนวา จกรแกวอนเปนทพยของพอถอยเคลอนจากทแลว กพอไดฟงมาดงน วา จกรแกวอนเปนทพยของพระเจาจกรพรรดองคใด ถอยเคลอน จากท พระเจาจกรพรรดพระองคนน พงทรงพระชนมอยไดไมนาน ในบดน กกามทงหลายอนเปนของมนษยพอไดเสวยแลว บดนเปน สมยทพอจะแสวงหากามทงหลายอนเปนทพย มาเถดพอกมาร พอ จงปกครองแผนดน อนมสมทรเปนขอบเขตน ฝายพอจกปลงผม และหนวด นงหมผายอมนาฝาดออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอทรงสงสอนพระ- กมารซงเปนโอรสองคใหญในราชสมบตเรยบรอยแลว ทรงปลงพระ เกศาและพระมสส ทรงครองผายอมนาฝาดเสดจออกจากเรอน ทรง ผนวชเปนบรรพชตแลว. ดกอนภกษทงหลาย กเมอพระราชฤาษ ทรงผนวชได ๗ วน จกรแกวอนเปนทพย อนตรธานไปแลว. [๓๕] ดกอนภกษทงหลาย ครงนน ราชบรษคนหนง เขา ไปเฝาพระราชาผเปนกษตรย ซงไดมรธาภเษกแลว ถงทประทบ ครนแลวไดกราบทลวา ขอเดชะ พระพทธเจาขา พระองคพงทรง ทราบเถด จกรแกวอนเปนทพย อนตรธานไปแลว. ดกอนภกษ ทงหลาย ลาดบนน เมอจกรแกวอนเปนทพยอนตรธานไปแลว ทาวเธอไดทรงเสยพระทยและทรงเสวยความโทมนส ทาวเธอเสดจ เขาไปหาพระราชฤาษถงทประทบ แลวไดกราบทลวา ขอเดชะ พระพทธเจาขา พระองคพงทรงทราบวา จกรแกวอนเปนทพย


อนตรธานไปแลว. ดกอนภกษทงหลาย เมอทาวเธอกราบทลอยางน แลว พระราชฤาษจงตรสกะทาวเธอวา ดกอนพอ พออยาเสยใจ และอยเสวยความโทมนสไปเลย ในเมอจกรแกวอนเปนทพยอนตร- ธานไปแลว ดวยวา จกรแกวอนเปนทพย หาใชสมบตสบมาจากบดา ของพอไม ดกอนพอ เชญพอประพฤตในจกกวตตวตรอนประเสรฐ เถด ขอนเปนฐานะทจะมไดแล เมอพอประพฤตในจกกวตตวตร อนประเสรฐ. ครนถงวนอโบสถขน ๑๕ คา จกรแกวอนเปนทพย ซงมกาพนหนง มกง มดม บรบรณดวยอาการทกอยาง จกปรากฏ มแกพอผสนานพระเศยร แลวรกษาอโบสถอย ณ ปราสาทอนประ- เสรฐชนบน. ทาวเธอถามวา พระพทธเจาขา กจกกวตตวตรอน ประเสรฐนน เปนไฉน. ราชฤาษตอบวา ดกอนพอ ถาเชนนน พอจงอาศยธรรมเทานน สกการะธรรม ทาความเคารพธรรม นบ ถอธรรม บชาธรรม ยาเกรงธรรม มธรรมเปนธงชย มธรรม เปนยอด มธรรมเปนใหญ จงจดการรกษาบอกกนและคมครองอน เปนธรรม ในชนภายใน ในหมพล ในหมกษตรยผไดรบราชา ภเษก ในหมกษตรยประเทศราช ในพวกพราหมณและคฤหบด ใน ชาวนคมและชาวชนบททงหลาย ในพวกสมณพราหมณ ในเหลา เนอและนก ดกอนพอ การกระทาสงทเปนอธรรม อยาเปนไปใน แวนแควนของลก อนง บคคลเหลาใดในแวนแควนของพอ ไมม ทรพย พอพงใหทรพยแกบคคลเหลานนดวย อนง สมณพราหมณ เหลาใด ในแวนแควนของลก งดเวนจากความเมาและความประมาท ตงมนอยในขนตและโสรจจะ ฝกตนแตผเดยว สงบตนแตผเดยว ใหตนดบกเลสอยแตผเดยว พงเขาไปหาสมณพราหมณเหลานน โดย กาลอนสมควรแลวไตถามสอบถามวา ทานขอรบ กศลคออะไร


อกศลคออะไร กรรมมโทษ คออะไร กรรมไมมโทษคออะไร กรรม อะไรควรเสพ กรรมอะไรไมควรเสพ กรรมอะไรอนขาพเจากระทาอย พงเปนไปเพอไมเปนประโยชน เพอทกข สนกาลนาน หรอวากรรม อะไรทขาพเจากระทาอย พงเปนไปเพอประโยชน เพอความสข สนกาลนาน พอไดฟงคาของสมณพราหมณเหลานนแลว สงใดเปน อกศล พงละเวนสงนนเสย สงใดเปนกศลพงถอมนสงนนประพฤต ดกอนพอ นแล คอจกกวตตวตรอนประเสรฐนน. ดกอนภกษทงหลาย ทาวเธอรบสนองพระดารสพระราช- ฤาษแลว ทรงประพฤตในจกกวตตวตรอนประเสรฐ เมอทาวเธอ ทรงประพฤตจกกวตตวตรอนประเสรฐอย เมอถงวนอโบสถ ๑๕ คา จกรแกวอนเปนทพยซงมกาพนหนง มกง มดม บรบรณดวย อาการทกอยาง ปรากฏมแกทาวเธอผสนานพระเศยร ทรงรกษา อโบสถอย ณ ปราสาทอนประเสรฐชนบน ทาวเธอทอดพระเนตร เหนแลว มพระดารวา กเราไดสดบมาวา จกรแกว อนเปนทพย มกาพนหนง มกง มดม บรบรณดวยอาการทกอยางปรากฏ มแกพระราชาผเปนกษตรยพระองคใด ผไดมรธาภเษก สนาน พระเศยร ทรงรกษาอโบสถ ณ ปราสาทอนประเสรฐชนบนในวน อโบสถ ๑๕ คา พระราชาพระองคนนเปนพระเจาจกรพรรด เราได เปนพระเจาจกรพรรดหรอหนอ. [๓๖] ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอเสดจลกจาก พระทแลวทรงทาผาอตตราสงคเฉวยงพระองสาขางหนง จบพระเตา ดวยพระหตถซาย ทรงประคองจกรแกวดวยพระหตถขวา แลวตรส วา ขอจกรแกวอนประเสรฐ จงหมนไปทวโลกเถด ขอจกรแกวอน ประเสรฐ จงชนะโลกทงปวงเถด.


กอนภกษทงหลาย ขณะนน จกรแกวนน กหมนไปทาง ทศบรพา พระเจาจกรพรรดพรอมดวยจตรงคนเสนา กเสดจตดตาม ไป. พระเจาจกรพรรดพรอมดวยจตรงคนเสนา ไดไปประทบอย ณ ประเทศทจกรแกวประดษฐานอย. ดกอนภกษทงหลาย ฝายพระราชาอรราชทอย ณ ทศบรพา พากนเสดจเขาไปเฝาพระเจาจกรพรรดไดกราบทลกอยางนวา ขอเชญ เสดจมาเถด มหาราชเจา พระองคเสดจมาดแลว ราชอาณาจกร เหลานเปนของพระองคทงสน ขอพระองคจงทรงปกครองเถด มหา- ราชเจา. ทาวเธอจงตรสอยางนวา พวกทานไมพงฆาสตว ไมพง ถอเอาของทเจาของไมไดให ไมพงประพฤตผดในกามทงหลาย ไม พงกลาวคาเทจ ไมพงดมนาเมา จงเสวยสมบตตามเดมเถด. ดกอน ภกษทงหลาย พวกพระราชาอรราชทอย ณ ทศบรพา ไดพากนตาม เสดจทาวเธอไป. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน จกรแกวนน ก ลงไปสสมทรดานทศบรพา แลวโผลขนไปลงทสมทรดานทศทกษณ แลวโผลขนไปสทศปจฉม. ทาวเธอพรอมดวยจตรงคนเสนากเสดจ ตดตามไป. ดกอนภกษทงหลาย จกรแกว ประดษฐานอย ณ ประ- เทศใด ทาวเธอกเสดจเขาไปพกอย ณ ประเทศนน พรอมดวยจตรง- คนเสนา. ดกอนภกษทงหลาย ฝายพระราชาอรราช อย ณ ทศปจฉม กพากนเสดจเขาไปเฝาทาวเธอ ไดกราบทลอยางนวา ขอเชญเสดจมา เถด มหาราชเจา พระองคเสดจมาดแลว มหาราชเจา อาณาจกรเหลา นเปนของพระองคทงสน มหาราชเจา ขอพระองคทรงปกครองเถด. ทาวเธอจงตรสอยางนวา พวกทานไมพงฆาสตว ไมพงถอเอาสงของ ทเจาของเขาไมไดให ไมพงประพฤตผดในกามทงหลาย ไมพงกลาว


คาเทจ ไมพงดมนาเมา จงเสวยสมบต ดกอนภกษทงหลาย พวก พระราชาอรราช ทอย ณ ทศปจฉมไดพากนตามเสดจทาวเธอไป. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนนจกรแกวนน กลงสสมทรดานทศปจฉม แลวโผลขนไปสทศอดร. พระเจาจกรพรรด พรอมดวยจตรงคนเสนา กเสดจตดตามไป. ดกอนภกษทงหลาย จกรแกว ประดษฐานอย ณ ประเทศใดทาวเธอพรอมดวยจตรงคนเสนา กเสดจเขาไปพกอย ณ ประเทศนน. ดกอนภกษทงหลาย ฝายพระราชาอรราช ทอย ณ ทศอดรก พากนเสดจเขาไปเฝาทาวเธอ ไดกราบทลอยางนวา ขอเชญเสดจมา เถด มหาราชเจา พระองคเสดจมาดแลว มหาราชเจา อาณาจกร เหลานเปนของพระองคทงสน มหาราชเจา ขอพระองคทรงปกครอง เถด. ทาวเธอจงตรสอยางนวา พวกทานไมพงฆาสตว ไมพงถอเอา สงของทเจาของไมไดให ไมพงประพฤตผดในกามทงหลาย ไมพง กลาวคาเทจ ไมพงดมนาเมา จงเสวยสมบตตามเดมเถด. ดกอน ภกษทงหลาย พวกพระราชาอรราชทอย ณ ทศอดร ไดพากนตาม เสดจทาวเธอไป. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน จกรแกวนนได ชนะวเศษยงซงแผนดนมสมทรเปนขอบวชไดแลว จงกลบคนส ราชธานนน ไดหยดอยทประตพระราชวงของทาวเธอ ปรากฏเหมอน เครองประดบ ณ มขสาหรบทาเรองราว วางไสวอยทวภายในพระ- ราชวงของทาวเธอ. วาดวยจกรแกวทพยถอยเคลอนจากท [๓๗] ดกอนภกษทงหลาย พระเจาจกรพรรดองคท ๒ กด องคท ๓ กด องคท ๔ กด องคท ๕ กด องคท ๖ กด องค-


ท ๗ กด โดยกาลลวงไปหลายป หลายรอยป หลายพนป ไดตรส เรยกบรษคนหนงมารบสงวา ดกอนบรษผเจรญ ในขณะททานเหน จกรแกวอนเปนทพย ถอยเคลอนจากท พงบอกแกเราทนท. ดกอนภกษทงหลาย บรษนนทลสนองพระราชดารสของ ทาวเธอแลว. ดกอนภกษทงหลาย โดยลวงไปอกหลายป หลายรอยป หลายพนป บรษนนไดแลเหนจกรแกวอนเปนทพยถอยเคลอนจากท จงเขาไปเฝาทาวเธอถงทประทบ แลวไดกราบทลวา ขอเดชะ พระ- พทธเจาขา ขอพระองคพงทรงทราบ จกรแกวอนเปนทพยของพระองค ถอยเคลอนจากทแลว. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอ ตรสเรยกพระกมารซงเปนโอรสองคใหญมารบสงวา ดกอนพอกมาร ไดยนวา จกรแกวอนเปนทพยของพอถอยเคลอนจากทแลว นนเปน ความสขของพอ กพอไดสดบมาดงนวา จกรแกวอนเปนทพยของ พระเจาจกรพรรดพระองคใด ถอยเคลอนจากท พระเจาจกรพรรด พระองคนนพงทรงพระชนมอยไดไมนาน ในบดน กกามทงหลาย อนเปนของมนษย พอไดเสวยแลว บดนเปนสมยทพอจะแสวงหา กามทงหลายอนเปนทพย มาเถดพอกมาร ลกจงปกครองแผนดน อนมสมทรเปนขอบเขตน ฝายพอจะปลงผมและหนวด นงหมผา ยอมนาฝาด ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอทรงสงสอนพระกมารซงเปนโอรสองคใหญใน ราชสมบตเรยบรอยแลว ทรงปลงพระเกศาและพระมสส ทรงครอง ผายอมนาฝาด เสดจออกจากเรอน ทรงผนวชเปนบรรพชตแลว. ดกอนภกษทงหลาย กเมอพระราชฤาษ ทรงผนวชได ๗ วน จกรแกว อนเปนทพย อนตรธานไปแลว. [๓๘] ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน บรษคนหนงเขาไป


เฝาพระราชาผเปนกษตรย ซงไดมรธาภเษกแลวถงทประทบ ครน แลว ไดกราบทลวา ขอเดชะ พระพทธเจาขา พระองคทรงทราบ เถด จกรแกวอนเปนทพย อนตรธานไปแลว. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอเมอจกรแกวอนเปนทพยอนตรธานไปแลว ไดทรง เสยพระทย และไดทรงเสวยความโทมนส แตไมไดเสดจเขาไปเฝา พระราชฤาษ ทลถามถงจกกวตตวตรอนประเสรฐ. นยวา ทาวเธอ ทรงปกครองประชาราษฎรตามพระมตของพระองคเอง เมอทาวเธอ ทรงปกครองประชาราษฎรตามพระมตของพระองคเองอย ประชา- ราษฎรกไมเจรญตอไป เหมอนเกากอน เหมอนเมอกษตรยพระองค กอน ๆ ซงไดทรงประพฤตในจกกวตตวตรอนประเสรฐอย. ดกอน ภกษทงหลาย ครงนน คณะอามาตยขาราชบรพารโหราจารยและมหา- อามาตย นายกองชาง นายกองมา เปนตน คนรกษาประต และ คนเลยงชพดวยปญญา ไดประชมกนกราบทลทาวเธอวา พระพทธ- เจาขา ไดยนวา เมอพระองคทรงปกครองประชาราษฎรตามพระมต ของพระองคเอง ประชาราษฎรไมเจรญเหมอนเกากอน เหมอนเมอ กษตรยพระองคกอน ๆ ซงไดทรงประพฤตในจกกวตตวตรอนประ- เสรฐอย พระพทธเจาขา ในแวนแควนของพระองคมอามาตยขา ราชบรพาร โหราจารย และมหาอามาตย นายกองชาง นายกองมา เปนตน คนรกษาประต และคนเลยงชพดวยปญญา อยพรอม ทเดยว ขาพระพทธเจาทงหลาย คอขาพระพทธเจาทงหลายดวย และประชาราษฎรเหลาอนดวย ทรงจาจกกวตตวตรอนประเสรฐได อย ขอเชญพระองคโปรดตรสถามถงจกกวตตวตรอนประเสรฐเถด พวกขาพระพทธเจา อนพระองคตรสถามแลว จกกราบทลแกจกก- วตตวตรอนประเสรฐถวายพระองค.


วาดวยอทนนาทาน [๓๙] ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอโปรดให ประชมอามาตยราชบรพารโหราจารยและมหาอามาตย นายกองชาง นายกองมาเปนตน คนรกษาประต และคนเลยงชพดวยปญญา แลว ตรสถามจกกวตตวตรอนประเสรฐ. เขาเหลานน อนทาวเธอตรส ถามจกกวตตวตรอนประเสรฐแลว จงกราบทลแกถวายทาวเธอ. ทาวเธอไดฟงคาทลแกของพวกเขาแลว จงทรงจดการรกษาปองกน และคมครองอนชอบธรรม แตไมไดพระราชทานทรพยใหแกคนท ไมมทรพย. เมอไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความ ขดสนจงไดถงความแพรหลาย. เมอความขดสนถงความแพรหลาย บรษคนหนงจงขโมยทรพยของตนอนไป. เขาชวยกนจบบรษนนได แลว แสดงแกทาวเธอวา พระพทธเจาขา บรษคนนขโมยเอาทรพย ของคนอนไป. ดกอนภกษทงหลาย เมอเขาพากนกราบทลอยางน แลว ทาวเธอจงตรสคานกะบรษผนนวา พอบรษ ไดยนวา เธอ ขโมยเอาทรพยของคนอนไปจรงหรอ. บรษนนทลวา จรงพระพทธ- เจาขา. ทาวเธอถามวา เพราะเหตไร. บรษทลวา เพราะขาพระพทธ- เจาไมมอะไรจะเลยงชพ. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอจงพระราชทาน ทรพยใหแกเขาแลวรบสงวา พอบรษเธอจงเลยงชพ จงเลยงมารดา บดา จงเลยงบตรภรรยา จงประกอบการงานทงหลาย จงตงทกษณา ทมผลในเบองบน อนเกอกลแกสวรรค มสขเปนผล เปนไปเพอ สวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ดวยทรพยนเถด ดกอนภกษ ทงหลาย เขาไดสนองพระราชดารสของทาวเธอแลว.


ดกอนภกษทงหลาย แมบรษอกคนหนง กไดขโมยทรพย ของคนอนไป. เขาชวยกนจบบรษนนไดแลว จงแสดงแกทาวเธอวา พระพทธเจาขา บรษผนขโมยเอาทรพยของคนอนไป. ดกอนภกษ ทงหลาย เมอเขาพากนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอจงตรสคาน กะบรษนนวา พอบรษ ไดยนวาเธอขโมยเอาทรพยของคนอนไป จรงหรอ. บรษนนทลวา จรง พระพทธเจาขา. ทาวเธอตรสถามวา เพราะเหตไร. บรษนนทลวา เพราะขาพระพทธเจาไมมอะไรจะ เลยงชพ. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอจงพระราชทาน ทรพยใหแกเขา แลวรบสงวา พอบรษ เธอจงเลยงชพ จงเลยงมารดา บดา จงเลยงบตรภรรยา จงประกอบการงานทงหลาย จงตงทกษณา ทมผลในเบองบน อนเกอกลแกสวรรค มสขเปนผล เปนไปเพอ สวรรคในสมณพราหมณทงหลาย ดวยทรพยนเถด. ดกอนภกษ ทงหลาย เขาไดสนองพระราชดารสของทาวเธอแลว. กอนภกษทงหลาย มนษยทงหลายไดฟงมาวา ดกอนทาน ผเจรญทงหลาย ไดยนวา คนขโมยทรพยของคนพวกอนไป พระ เจาแผนดน ยงทรงพระราชทานทรพยใหอก. พวกเขาไดยนมา จง พากนคดเหนอยางนวา อยากระนนเลย แมพวกเรา กควรขโมย เอาทรพยของคนอนบาง. [๔๐] ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน บรษคนหนงขโมย เอาทรพยของคนอนไป. เขาชวยกนจบบรษนนไดแลว จงแสดงแก ทาวเธอวา พระพทธเจาขา บรษผน ขโมยเอาทรพยของคนอนไป. ดกอนภกษทงหลาย เมอเขาพากนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอจง ตรสคานกะบรษผนนวา พอบรษ ไดยนวา เธอขโมยเอาทรพยของ


คนอนไป จรงหรอ. บรษนนทลวา จรง พระพทธเจาขา. ทาวเธอ ตรสถามวา เพราะเหตไร. บรษนนทลวา เพราะขาพระพทธเจา ไมมอะไรจะเลยงชพ. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอจง ทรงพระดารอยางนวา ถาเรา จกใหทรพยแกคนทขโมยเอาทรพย ของคนอนเสมอไป อทนนาทานนจกเจรญทวขนดวยประการอยางน อยากระนนเลย เราจะใหคมตวบรษผนใหแขงแรง จะทาการตด ตนตอ ตดศรษะของบรษนนเสย. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน ทาวเธอ ตรสสงบงคบราชบรษทงหลายวา แนะ พนาย ถาเชนนน ทานจงเอาเชอกเหนยว ๆ มดบรษน ใหมอไพลหลงใหแนน เอา มดโกน โกนศรษะใหโลน แลวพาตระเวนตามถนน ตามตรอก ดวย บณเฑาะกเสยงกราว ออกทางประตดานทกษณ จงคมตวใหแขงแรง ทาการตดตนตอ ตดศรษะบรษนนเสยนอกพระนครทศทกษณ ราชบรษทงหลายรบพระราชดารสของทาวเธอแลว จงเอาเชอกเหนยว มดบรษนนใหมอไพลหลงใหแนน เอามดโกน ๆ ศรษะใหโลน แลว พาตระเวนตามถนน ตามตรอก ดวยกลองพฆาตเสยงกราว ออกทาง ประตดานทกษณ คมตวใหแขงแรง ทาการตดตนตอ ตดศรษะ บรษนน นอกพระนคร ทศทกษณแลว. [๔๑] ดกอนภกษทงหลาย มนษยทงหลายไดฟงวา ดกอน ทานผเจรญทงหลาย ไดยนวา พระเจาแผนดน ไดคมตวบคคลผ ขโมยเอาทรพยของคนอนอยางแขงแรง ทาการตดตนตอ ตดศรษะ พวกเขาเสย. ครนไดฟงมา พวกเขาจงมความคดเหนอยางนวา อยา กระนนเลย แมพวกเราควรใหชางทาศสตราอยางคม ๆ ครนแลว จะคมตวคนทเราจบขโมยไดใหแขงแรง จกทาการตดตนตอ ตด ศรษะพวกมนเสย. พวกเขาจงใหชางทาศสตราอยางคม. ครนแลว


จงเรมทาการปลนบานบาง ปลนนคมบาง ปลนพระนครบาง ปลน ตามถนนหนทางบาง คมตวพวกทขโมยไวอยางแขงแรง ทาการตด ตนตอ ตดศรษะบคคลเหลานนเสย. วาดวยปาณาตบาตทาใหอายเสอม [๔๒] ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการยงพรรณนามาน เมอพระมหากษตรย ไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความขดสนกไดถงความแพรหลาย เมอความขดสนถงความแพร- หลาย อทนนาทานกไดถงความแพรหลาย เมออทนนาทานถงความ แพรหลาย ศสตรากไดถงความแพรหลาย เมอศสตราถงความแพร หลาย ปาณาตบาตกไดถงความแพรหลาย เมอปาณาตบาตถงความ แพรหลาย มสาวาทกไดถงความแพรหลาย เมอมสาวาทถงความ แพรหลาย แมอายของสตวเหลานนกเสอมถอย แมวรรณะกเสอม ถอย เมอพวกเขาเสอมถอยจากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอายแปดหมนป กมอายถอยลง เหลอสหมนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายสหมนป บรษคนหนงขโมยเอา ทรพยของคนอนไป. เขาชวยกนจบบรษนนไดแลว จงแสดงแกพระราชา ผเปนกษตรย ซงไดมรธาภเษกวา พระพทธเจาขา บรษผนขโมยเอา ทรพยของคนอนไป. ดกอนภกษทงหลาย เมอเขาพากนกราบทลอยางน แลว ทายเธอจงตรสคานกะบรษนนวา พอบรษ ไดยนวา เธอขโมยเอา ทรพยของคนอนไป จรงหรอ. บรษนนไดกราบทลคาเทจทงทรอยวา ไมจรงเลย พระพทธเจาขา. [๔๓] ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการดงพรรณนามาน เมอ พระมหากษตรย ไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความ

ขดสนไดถงความแพรหลาย เมอความขดสนถงความแพรหลาย อทนนา-


ทาน กไดถงความแพรหลาย เมออทนนาทานถงความแพรหลาย ศสตรา กไดถงความแพรหลาย เมอศสตราถงความแพรหลาย ปาณาตบาต กได ถงความแพรหลาย เมอปาณาตบาตถงความแพรหลาย มสาวาท กไดถง ความแพรหลาย เมอมสาวาทถงความแพรหลาย แมอายของสตวเหลานน กเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขาเสอมถอยจากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอายสหมนป กม อายสอง หมนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายสองหมนป บรษคนหนง ขโมยเอาทรพยของคนอนไป บรษอกคนหนง จงกราบทลแกพระราชา ผเปนกษตรย ซงไดมรธาภเษกไดกระทาการสอเสยดวา พระพทธเจาขา บรษชอนขโมยเอาทรพยของคนอนไป. [๔๔] ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการดงพรรณนามาน เมอ พระมหากษตรย ไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความ ขดสนกไดถงความแพรหลาย เมอความขดสนถงความแพรหลาย ฯลฯ ปสณวาจากไดถงความแพรหลาย เมอปสณวาจาถงความแพรหลาย แม อายของสตวเหลานนกเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขาเสอม ถอยจากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอายสอง- หมนป กมอายถอยลงเหลอหนงหมนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอ มนษยมอายหนงหมนป สตวบางพวกมวรรณะด สตวบางพวกมวรรณะ ไมด ในสตวสองพวกนน สตวพวกทมวรรณะไมด กเพงเลงสตวพวกท มวรรณะด ถงความประพฤตลวงในภรรยาของคนอน. วาดวยอกศลกรรมบถทาใหอายเสอม [๔๕] ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการดงพรรณนามาน เมอ พระมหากษตรย ไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความขดสน

กไดถงความแพรหลาย เมอความขดสนถงความแพรหลาย อทนนาทาน


กไดถงความแพรหลาย เมออทนนาทานถงความแพรหลาย กาเมสมจ- ฉาจาร กไดถงความแพรหลาย เมอกาเมสมจฉาจารถงความแพรหลาย แมอายของสตวเหลานนกเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขา เสอมถอยจากอายบางเสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอาย หนงหมนป กมอายถอยลงเหลอหาพนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอ มนษยมอายหาพนป ธรรม ๒ ประการ คอ ผรสวาจาและสมผปปลาปะ กไดถงความแพรหลาย เมอธรรม ๒ ประการ ถงความแพรหลาย แม อายของสตวเหลานน กเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขา เสอมถอยจากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอาย หาพนป บางพวกมอายถอยลงสองพนหารอยป บางพวกมอายถอยลงสอง พนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายสองพนป อภชฌาและ พยาบาท กไดถงความแพรหลาย เมออภชฌาและพยาบาทถงความแพร หลาย แมอายของสตวเหลานน กเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอ พวกเขาเสอมถอยจากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษย ทมสองพนหารอยป กมอายถอยลงเหลอหนงพนป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายหนงพนป มจฉาทฏฐ กไดถงความแพรหลาย เมอมจฉาทฏฐ ถงความแพรหลาย แมอายของ สตวเหลานน กเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขาเสอมถอย จากอายบาง เสอมถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอายหนงพนป กมอายถอยลงเหลอ ๕๐๐ ป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๕๐๐ ป ธรรม ๓ ประการ คอ อธรรมราคะ วสมโลภ มจฉาธรรม กไดถงความแพร หลาย เมอธรรม ๓ ประการถงความแพรหลาย แมอายของสตวเหลานน


กเสอมถอย แมวรรณะกเสอมถอย เมอพวกเขาเสอมถอยจากอายบาง เสอม ถอยจากวรรณะบาง บตรของมนษยทมอาย ๕๐๐ ป บางพวกมอายถอย ลง ๒๕๐ ป บางพวกมอายถอยลง ๒๐๐ ป. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๒๕๐ ป. ธรรมเหลาน คอ ความไมปฏบตชอบในมารดา ความไมปฏบตชอบในบดา ความไม ปฏบตชอบในสมณะ ความไมปฏบตชอบในพราหมณ ความไมออนนอม ตอทานผใหญในตระกล กไดถงความแพรหลาย. ดกอนภกษทงหลาย ดวยประการดงพรรณนามาน เมอพระ มหากษตรย ไมพระราชหานทรพยใหแกคนทไมมทรพย ความขดสน กไดถงความแพรหลาย เมอความขดสนถงความแพรหลาย อทนนาทาน กไดถงความแพรหลาย เมออทนนาทานถงความแพรหลาย ศสตรากได ถงความแพรหลาย เมอศสตราถงความแพรหลาย ปาณาตบาตถงความ แพรหลาย เมอปาณาตบาตถงความแพรหลาย มสาวาทกไดถงความแพร หลาย เมอมสาวาทถงความแพรหลาย ปสณวาจากไดถงความแพรหลาย เมอปสณวาจาถงความแพรหลาย กาเมสมจฉาจารกไดถงความแพรหลาย เมอกาเมสมจฉาจารถงความแพรหลาย ธรรม ๒ ประการ คอ ผรสวาจา และสมผปปลาปะกไดถงความแพรหลาย เมอธรรม ๒ ประการถงความ แพรหลาย อภชฌาและพยาบาทกไดถงความแพรหลาย เมออภชฌาและ พยาบาทถงความแพรหลาย มจฉาทฏฐกไดถงความแพรหลาย เมอมจฉา- ทฏฐถงความแพรหลาย ธรรม ๓ ประการ คอ อธรรมราคะ วสมโลภ มจฉาธรรม กไดถงความแพรหลาย เมอธรรม ๓ ประการถงความแพร หลาย ธรรมเหลานคอ ความไมปฏบตชอบในมารดา ความไมปฏบตชอบ ในบดา ความไมปฏบตชอบในสมณะ ความไมปฏบตชอบในพราหมณ ความไมออนนอมตอผใหญ ในตระกล กไดถงความแพรหลาย เมอธรรม


เหลานถงความแพรหลาย แมอายของสตวเหลานน กเสอมถอย แม วรรณะกเสอมถอย เมอสตวเหลานนเสอมถอยจากอายบาง เสอมถอยจาก วรรณะบาง บตรของมนษยทมอาย ๒๕๐ ป กมอายถอยลงเหลอ ๑๐๐ ป. วาดวยความเสอมของกศล อกศล [๔๖] ดกอนภกษทงหลาย จกมสมยทมนษยเหลาน มบตรอาย ๑๐ ป ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป เดกหญงมอาย ๕ ป จกสมควรมสาม ได. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป รสเหลาน คอ เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย และเกลอ จกอนตรธานไปสน ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษย มอาย ๑๐ ป หญากบแก จกเปน อาหารอยางด ดกอนภกษทงหลาย ขาวสาล เนอ ขาวสก จกเปนอาหาร อยางด ในบดนฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป หญากบแก กจกเปนอาหารอยางด ฉนนนเหมอนกน ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป กศลกรรมบถ ๑๐ จกอนตรธานไปหมดสน อกศลกรรมบถ ๑๐ จกรงเรองเหลอเกน ดกอนภกษทงหลาย ในเมอ มนษยมอาย ๑๐ป แมแตชอวากศลกจกไมม และคนทากศลจกมแตท ไหน ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป คนทงหลายจกไม ปฏบตชอบใจในพราหมณ จกไมประพฤตออนนอมตอทานผใหญ ใน ตระกล เขาเหลานนกจกไดการบชา และไดรบการสรรเสรญ ดกอน ภกษทงหลาย คนปฏบตชอบในมารดา ปฏบตชอบในบดา ปฏบตชอบ ในสมณะ ปฏบตชอบในพราหมณ ประพฤตออนนอมตอทานผใหญใน ตระกล เขาเหลานนจกไดรบการบชาและไดรบการสรรเสรญฉนใด ด กอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยทงหลายมอาย ๑๐ ป เขาจกไม ปฏบตชอบในมารดา บดา สมณพราหมณ ไมประพฤตออนนอมตอผใหญ


ในตระกล เขาเหลานน จกไดรบการบชาและการสรรเสรญฉนนนเหมอน กน ในบดน. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยทงหลายมอาย ๑๐ ป เขาจก ไมมจตคดเคารพยาเกรงวา นแม นนา นพอ นอา นปา นภรรยาของ อาจารย หรอวานภรรยาของทานทเคารพทงหลาย สตวโลกจกถงความ สมสปะปนกนหมด เปรยบเหมอนแพะ ไก สกร สนขบาน สนขจงจอก ฉะนน ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป สตวเหลานน ตางกจกเกดความอาฆาต ความพยาบาท ความคดราย ความคดจะฆา อยางแรงกลาในกนและกน มารดากบบตรกด บตรกบมารดากด บดา กบบตรกด บตรกบบดากด พชายกบนองหญงกด นองหญงกบพชายกด จกเกดความอาฆาต ความพยาบาท ความคดราย ความคดจะฆากน อยางแรงกลา ดกอนภกษทงหลาย นายพรานเนอเหนเนอเขา เกดความ อาฆาต ความพยาบาท ความคดราย ความคดจะฆา อยางแรงกลา ฉนใด ดกอนภกษทงหลายเมอมนษยทงหลายมอาย ๑๐ ป สตวเหลานนจกม ความอาฆาต...ความคดจะฆาอยางแรงกลาในกนและกน ฉนนนเหมอน กน. [๔๗] ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอาย ๑๐ ป จกม สตถนตรกป สน ๗ วน มนษยเหลานนจกสาคญกนและกนวาเปนเนอ ศสตราทงหลายอนคม จกปรากฏมในมอของพวกเขา พวกเขาจะฆากน เองดวยศสตราอนคมนนโดยสาคญวา นเนอ. ดกอนภกษทงหลาย ครงนน สตวเหลานน บางพวกมความคดอยางนวา พวกเราอยาฆาใคร ๆ และ ใคร ๆ กอยาฆาเรา อยากระนนเลย เราควรเขาไปตามปาหญาสมทม ปาไม ระหวางเกาะ หรอซอกเขา มรากไมและผลไมในปาเปนอาหาร เลยงชวตอยสก ๗ วน เขาพากนเขาไปตามปาหญาสมทมปาไม ระหวาง


เกาะหรอซอกเขา มรากไมและผลไมในปาเปนอาหารเลยงชวตอยตลอด ๗ วน. เมอลวง ๗ วนไป เขาพากนออกจากปาหญาสมทมปาไม ระหวาง เกาะซอกเขา แลวตางสวมกอดกนและกน จกขบรองปลอบใจกนในท ประชมวา สตวผเจรญ เราพบเหนกนแลว ทานยงมชวตอยหรอ ๆ. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน สตวเทานน จกมความคด อยางนวา เราถงความสนญาตอยางใหญเหนปานน เหตเพราะสมาทาน ธรรมทเปนอกศล อยากระนนเลย เราควรทากศล ควรหากศลอะไร เราควรงดเวนปาณาตบาต ควรสมาทานกศลธรรมนแลวประพฤต. เขาจก งดเวนจากปาณาตบาต จกสมาทานกศลธรรมนแลวประพฤต. เพราะเหต ทสมาทานกศลธรรม พวกเขาจกเจรญดวยอายบาง เจรญดวยวรรณะบาง เมอเขาเจรญดวยอายบาง เจรญดวยวรรณะบาง บตรของมนษยทงหลาย ทมอาย ๑๐ ป จกมอายเจรญขนถง ๒๐ ป. ดกอนภกษทงหลาย ลาดบนน สตวเหลานนจกมความคดอยาง นวา พวกเราเจรญดวยอายบาง เจรญดวยวรรณะบาง เพราะเหตท สมาทานกศลธรรม อยากระนนเลย พวกเราควรทากศลยง ๆ ขนไป ควรทากศลอะไร พวกเราควรงดเวนจากอทนนาทาน ควรงดเวนจาก กาเมสมจฉาจาร ควรงดเวนจากมสาวาท ควรงดเวนจากปสณวาจา ควร งดเวนจากผรสวาจา ควรงดเวนจากสมผปปลาปะ ควรละอภชฌา ควร ละพยาบาท ควรละมจฉาทฏฐ ควรละธรรม ๓ ประการ คอ อธรรม- ราคะ วสมโลภ มจฉาธรรม อยากระนนเลย พวกเราควรปฏบตชอบ ในมารดา ควรปฏบตชอบในบดา ควรปฏบตชอบในสมณะ ควรปฏบต ชอบในพราหมณ ประพฤตออนนอมตอทานผใหญในตระกล ควรสมา- ทานกศลธรรมนแลวประพฤต. เขาเหลานน จกปฏบตชอบในมารดา ปฏบตชอบในบดา ปฏบตชอบในสมณะ ปฏบตชอบในพราหมณ ประ-


พฤตออนนอมตอทานผใหญในตระกล จกสมาทานกศลธรรมนแลว ประพฤต เพราะเหตทสมาทานกศลธรรมเหลานน เขาเหลานนจกเจรญ ดวยอายบาง จกเจรญดวยวรรณะบาง เมอเขาเหลานนเจรญดวยอายบาง เจรญดวยวรรณะบาง บตรของคนผมอาย ๒๐ ป จกมอายเจรญขนถง ๔๐ ป. บตรของคนผมอาย ๔๐ ป จกมอายเจรญขนถง ๘๐ ป. บตร ของคนผมอาย ๘๐ ป จกมอายเจรญขนถง ๑๖๐ ป. บตรของคนผม อาย ๑๖๐ ป จกมอายเจรญขน ๓๒๐ ป. บตรของคนผมอาย ๓๒๐ ป จกมอายเจรญขนถง ๖๔๐ ป. บตรของคนผมอาย ๖๔๐ ป จกมอายเจรญ ขนถงสองพนป. บตรของคนผมอายสองพนป จกมอายเจรญขนถงสพนป. บตรของคนผมอายสพนป จกมอายเจรญขนถงแปดพนป. บตรของคน ผมอายแปดพนป จกมอายเจรญขนถงสองหมนป. บตรของคนผมอาย สองหมนป จกมอายเจรญขนถงสหมนป. บตรของคนผมอายสหมนป จกมอายขนถงแปดหมนป. วาดวยการงดเวนอกศลกรรมบถ ๑๐ อายยน [๔๘] ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายแปดหมนป เดกหญงมอาย ๕๐๐ ป จงจกสมควรมสามได. ดกอนภกษทงหลาย ใน เมอมนษยมอายแปดหมนป จกเกดมอาพาธ ๓ อยาง คอ ความอยากกน ๑ ความไมอยากกน ๑ ความแก ๑ ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยม อายแปดหมนป ชมพทวปน จกมงคงและรงเรอง มบานนคมและราช- ธานพอชวไกบนตก. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายแปดหมนป ชมพทวปนประหนงวาอเวจนรก จกยดเยยดไปดวยผคนทงหลาย เปรยบ เหมอนปาไมออ หรอปาไมแกน ฉะนน. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายแปดหมนป เมองพาราณ-


สน จกเปนราชธานมนามวาเกตมด เปนเมองทมงคงและรงเรองม พลเมองมาก มผคนคบคง และมอาหารสมบรณ. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายแปดหมนป ในชมพทวปน จกมเมองแปดหมนสพน เมอง มเกตมดราชธานเปนประมข. กอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยมอายแปดหมนป จกมพระ- เจาจกรพรรด ทรงพระนามวา พระเจาสงขะ ทรงอบตขน ณ เมอง เกตมดราชธาน เปนผทรงธรรม เปนพระราชาโดยธรรม เปนใหญใน แผนดน มมหาสมทร ๔ เปนขอบเขต ทรงชนะแลว มราชอาณาจกร มนคงสมบรณดวยแกว ๗ ประการ คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว แกวมณ นางแกว คฤหบดแกว ปรณายกแกวเปนท ๗. พระราชบตรของพระองคม กวาพน ลวนกลาหาญ มรปทรงสมเปนวรกษตรย สามารถยายเสนาของ ขาศกได. พระองคทรงชานะโดยธรรม มตองใชอาชญา มตองใชศสตรา ครอบครองแผนดนมสาครเปนขอบเขต. ดกอนภกษทงหลาย ในเมอมนษยอายแปดหมน พระผม พระภาคเจาทรงพระนามวาเมตไตรย จกเสดจอบตขนในโลก พระองค เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจ ไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผ จาแนกพระธรรม เหมอนตถาคตอบตขนแลวในโลกในบดน เปนพระ อรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว รแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดา และมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม. พระผม พระภาคพระนามวา เมตไตรยพระองคนน จกทรงทาโลกนพรอมเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชด ดวยพระปญญาอนยงดวยพระองคเองแลว


ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณเทวดาและมนษยใหรตาม เหมอน ตถาคตในบดน ทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ให แจงชดดวยปญญาอนยงดวยตถาคตเองแลว สอนหมสตวพรอมทงสมณ- พราหมณเทวดาและมนษยใหรตามอย. พระผมพระภาคเจาพระนามวา เมตไตรยพระองคนน จกทรงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง เหมอนตถาคตในบดน แสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง. พระผมพระภาคเจาพระนาม วาเมตไตรยพระองคนน จกทรงบรหารภกษสงฆหลายพน เหมอนตถาคต บรหารภกษสงฆหลายรอย ในบดน ฉะนน. ดกอนภกษทงหลาย ครงนน พระเจาสงขะ จกทรงใหยกขน ซงปราสาททพระจามหาปนาทะทรงสรางไว แลวประทบอย แลวจกทรง สละ จกทรงบาเพญทาน แกสมณพราหมฌ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก ละยาจกทงหลาย จกทรงปลงพระเกศาและพระมสส ทรงครอง ผากาสาวพสตร เสดจออกจากเรอน ทรงผนวชเปนบรรพชต ในสานก ของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา พระนามวาเมตไตรยทาวเธอ ทรงผนวชอยางนแลว ทรงปลกพระองคอยแตผเดยวไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลว ไมชานก กจกทรงทาใหแจง ซงประโยชนอนยอดเยยมท กลบตรทงหลาย พากนออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบ อนเปน ทสดแหงพรหมจรรย ดวยพระปญญาอนยงดวยพระองคเอง ในทฏฐธรรม เทยว เขาถงอย. วาดวยการพงตนพงธรรม

[๔๙] ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงมตนเปนเกาะ มตน


เปนทพง อยามสงอนเปนทพง จงมธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนสรณะ อยามสงอนเปนสรณะอย. ดกอนภกษทงหลาย กภกษผมตนเปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง มธรรมเปนเกาะ มธรรมเปนสรณะ ไมมสงอนเปนสรณะอย อยางไรเลา. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน พจารณาเหนวา ในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนส ในโลกเสยได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอยมความเพยร มสม- ปชญญะ มสตกาจดอภชฌาละโทมนสในโลกเสยได พจารณาเหนจตในจต อย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาสละโทมนสในโลกเสย ได พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได. ดกอนภกษทงหลาย ภกษมตน เปนเกาะ มตนเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง มธรรมเปนเกาะ มธรรม เปนสรณะ ไมมสงอนเปนสรณะอยอยางนแล. [๕๐] ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในโคจร ซงเปนวสยอนสบมาจากบดาของตน. ดกอนภกษทงหลาย เมอเธอทง หลายเทยวไปในโคจรซงเปนวสยอนสบมาจากบดาของตน จกเจรญดวย อายบาง จกเจรญดวยวรรณะบาง จกเจรญดวยสขบาง จกเจรญดวยโภคะ บาง จกเจรญดวยพละบาง. ดกอนภกษทงหลาย ในเรองอายของภกษ มอธบายอยางไร. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน เจรญอทธบาทประกอบ ดวยฉนทสมาธปธานสงขาร เจรญอทธบาทประกอบดวยวรยสมาธ... จตตสมาธ... วมงสาสมาธปธานสงขาร เธอนน เพราะเจรญอทธบาท ๔ เหลาน เพราะกระทาใหมากซงอทธบาท ๔ เหลาน เมอปรารถนา


กพงตงอยไดถงกป ๑ หรอเกนกวากป ๑. ดกอนภกษทงหลาย นแลเปน อธบายในเรองอายของภกษ. ดกอนภกษทงหลาย ในเรองวรรณะของภกษ มอธบายอยางไร. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมศล สารวมระวง ในพระปาตโมกข ถงพรอมดวยมรรยาทละโคจร มปกตเหนภยในโทษ เพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททหลาย ดกอนภกษทงหลาย นแล เปนอธบายในเรองวรรณะของภกษ. ดกอนภกษทงหลาย ในเรองสขของภกษ มอธบายอยางไร. ด กอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจาก อกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวก อย บรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจต ณ ภายใน เปนธรรมเอกผด ขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกด แตสมาธอย เปนผมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ผได ฌานน เปนผมอเบกขา มสต อยเปนสข บรรลจตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขา เปนเหตใหสตบรสทธอย. ดกอนภกษทงหลาย นแลเปนอธบายในเรอง สขของภกษ.

วาดวยธรรมททาใหอายเปนตนเจรญ ดกอนภกษทงหลาย ในเรองโภคะของภกษ มอธบายอยางไร. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน มจตประกอบดวยเมตตา แผไปตลอดทศ ๑ อย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอนกน ตาม นยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง ดวยจตประกอบดวยเมตตาอน


ไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยด เบยน แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน. มจตประกอบ ดวยกรณา...มทตา...อเบกขา แผไปตลอดทศ ๑ อย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง ดวย จตประดวยอเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวรไมมความเบยดเบยน แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในท ทกสถาน. ดกอนภกษทงหลาย นแลเปนอธบายในเรองโภคะของภกษ. ดกอนภกษทงหลาย ในเรองพละของภกษ มอธบายอยางไร. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน ทาใหแจงซงเจโตวมต และปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอน ยงดวยตนเอง ในทฏฐธรรมเทยว เขาถงอย. ดกอนภกษทงหลาย นแล เปนคาอธบายในเรองพละของภกษ. ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนแมกาลงสกอยางหนงอน อน ขมไดแสนยาก เหมอนกาลงของมารนเลย ดกอนภกษทงหลาย บญนจะ เจรญขนไดอยางน เพราะเหตถอมนกศลธรรมทงหลาย. พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระพทธพจนนแลว. ภกษเหลานน ยนดชนชม พระภาษตของพระผมพระภาคเจาแลว ดงนแล. จบจกกวตตสตรท ๓


อรรถกถาจกกวตตสตร จกกวตตสตรมคาเรมตนวา ขาพเจาไดฟงแลวอยางน. ในพระสตร นน มการพรรณาบททยากดงตอไปน. บทวา มาตลาย ไดแก ในพระนครทมชออยางนน. พระผม พระภาคเจาทรงพระนครนนใหเปนโคจรคาม ประทบอย ณ ไพร- สณฑไมไกล. ในคาวา ตตร โข ภควา ภกข อามนเตส นมอน- ปพพกถาดงตอไปน. เลากนวา ในสมยทพระสตรนเกดขน พระผมพระภาคเจาออก จากมหากรณาสมาบต ในเวลายารง ทรงตรวจดสตวโลก ทอดพระเนตร เหนการตรสรธรรมของเหลาสตว ๘๔,๐๐๐ ผอยในมาตลนคร ดวยการ กลาวพระสตร อนแสดงถงอนาคตวงศน จงพรอมดวยภกษ ๒๐,๐๐๐ รป เสดจไปยงมาตลนครแตเชาตร. เจามาตลนคร ตรสวา "ขาววาพระผม พระภาคเจาเสดจมา" จงตอนรบนมนตพระทศพลใหเสดจเขาสพระนคร ดวยเครองสกการะเปนอนมาก ทรงตระเตรยมสถานทประทบนง อา- ราธนาใหพระผมพระภาคเจาประทบนงบนบลลงกอนลาคา ไดถวาย มหาทานแดภกษสงฆ อนมพระพทธเจาเปนประมข. พระผมพระ- ภาคเจา ทรงทาภตรกจเสรจทรงดารวา ถาเราจกแสดงธรรม แกพวก มนษยน ในทนไซร สถานนคบแคบ พวกมนษย จกไมมโอกาส จะยนจะนง แตสมาคมใหญแล พงมได. ลาดบนน พระผมพระ ภาคเจาไมทรงทาภตตานโมทนา แกพวกราชตระกลเลย ทรงถอบาตร เสดจออกจากพระนครไป.


พวกมนษยคดวา พระศาสดาไมทรงทาอนโมทนาแกพวกเรา เสดจไปเสย อาหารเลศรส คงไมถกพระทยเปนแนแท ขนชอวาพระ พระพทธเจาทงหลาย ใคร ๆไมอาจเอาพระทยไดถก ธรรมดาวาการ ทาความคนเคยกบพระพทธเจาทงหลาย กเปนเชนกบการจบคออสร- พษทแผแมเบย มาเถดทานผเจรญทงหลาย พวกเราจกขอขมาพระ ตถาคต. พวกชาวพระนครทงสน ตางพากนออกไป พรอมกบพระผม พระภาคเจา. พระผมพระภาคเจา ขณะเสดจไปอยนนเอง ทอดพระเนตรเหน ตนมาตละ (ตนลาโพง) ตนหนงยนตนอย ในนาของชาวมคธ สะพรงพรอม ดวยกงคาคบแผไพศาล ตงอยในภมภาคประมาณกรสหนง ดารวา เรา จกนงทโคนไมน เมอเราแสดงธรรม มหาชนจกมโอกาสยนและนงได จงเสดจกลบเลาะลดบรรดา เสดจแวะเขาหาโคนไม ทอดพระเนตร ดพระอานนท ผเปนธรรมภณฑาคารก (คลงพระธรรม). พระเถระทราบ วา พระศาสดาประสงคจะประทบนง ดวยความหมายทพระองคทอด พระเนตรเทานน จงปลาดจวรใหญสาหรบพระสคตเจาถวาย. พระผ มพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทพระอานนทปลาดแลว. ลาดบนน พวกมนษยพากนนงดานพระพกตรพระตถาคต. หมภกษนงทดานขาง ทงสอง และดานหลง เหลาเทวดา ตางยนอยในอากาศ. พระผมพระ ภาคเจา ประทบในทามกลางบรษทใหญนนแล ดวยอาการอยางน จง ไดตรสเรยกภกษทงหลายแลว. สองบทวา เต ภกข ความวา ภกษ ผเปนธรรมปฏคาหกรบธรรมเขาไปในสมาคมนน. บทวา อตตทปา ความวา พวกเธอจงทาตนใหเปนเกาะ เปนทตานทาน เปนทกาบงเปน คต เปนทไปเบองหนา เปนทพง อยเถด. คาวา อตตสรณาน เปนไว- พจนของคาวา อตตทปา นนเอง. คาวา อนสรณา เปนคาปฏ-


เสธทพงอยางอน. ความจรง คนอนจะเปนทพงแกคนอนหาไดไม เพราะ คนอนบรสทธดวยความพยายามของคนอนไมได. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสวา ตนแลเปนทพงของตน คนอนใครเลาจะเปนทพงได. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจง ตรสวา อนสรณา. ถามวา กในคาวา อตตทปา น อะไรเลา ชอวาตน. แกวา โลกยธรรมและโลกตรธรรม. ดวยเหตนน พระผม พระภาคเจาจงตรสวา ธมมทปา ธมมสรณา อนสรณา มธรรม เปนเกาะ มธรรมเปนทพง ไมมสงอนเปนทพง ดงน. คาวา กาเย กายานปสส เปนตน ไดกลาวพสดารไวแลวใน มหาสตปฏฐานสตร. บทวา โคจเร ไดแก ในสถานทควรเทยวไป. บทวา สเก คอทอนเปนของมอยแหงตน. บทวา เปตตเก วสเย คอในถนทมา จากพอแม. บทวา จรต คอเทยวไปอย บาลวา จรนต ดงนกม. เนอความก เชนนแหละ. บทวา น ลจฉต ความวา จกไมได คอ จกไมเหน. บทวา มาโร ไดแกเทวบตรมารบาง กเลสมารบาง. บทวา โอตาร ไดแก รองรอย คอชองทางเปด. กความนบณฑตพงแสดงดวยเรองเหยยว นกเขา ซงโฉบเฉยวเอานกมลไถตวบนออกจากท (หลบ) กอนดน โผ จบอยาบนเสาระเนยด (เสาคาย) กาลงผงแดดออนไป. สมจรงดงคาท พระผพระภาคเจาตรสวา ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว เหยยวนก เขา เขาโฉบเฉยวเอานกมลไถโดยฉบพลนเอาไป ภกษทงหลาย ครง นนแล นกมลไถถกเหยยวนกเขานาไปอยคราครวญอยางนวา พวกเรา นนแล เทยวไปในทอโคจร อนเปนถนของปรปกษ นบวาไมมบญ มบญนอย. ถาหากวนนเราพงเทยวไปในทโคจรอนเปนถนของพอแม ของคนไซร เหยยวนกเขาจกไมอาจ (จบ) เราดวยการตอสเชนน. เหยยวนกเขาถามวา ดกอนนกมลไถ กสาหรบทาน อะไรเลา เปนถน


ของพอแมของตน นกมลไถตอบวา คอ ทกอนดนรอยไถ. ภกษทงหลาย ครงนนแล เหยยวนกเขาไมทรนงในกาลงของตน เชอในกาลงขอ ตน ปลอยนกมลไถไปโดยกลาววา ดกอนนกมลไถ เจาจงไปเถด ถงเจาไปในทนนกไมพน. ครงนนแล นกมลไถ เจาจงไปเถด รอยไถ ขนยงกอนดนกอนใหญ ยนทาเหยยวนกเขาวา มาเดยวนซ เจา เหยยวนกเขา มาเดยวนซ เจาเหยยวนกเขา. ครนนนเหยยวนกเขา ผไมทรนงในกาลงของตน เชอมนใน กาลงของตน ลปกทงสองพลนโฉบลงตรงนกมลไถ. ดกอนภกษทงหลาย ครงใดแล นกมลไถรตววา เหยยวนกเขาตวนสามารถพงตวลงมาแลว ครงนนแล นกมลไถกหลบซอนตรงระหวางกอนดนนนนนเอง. ดกอน ภกษทงหลาย ครงนนแล เหยยวนกเขา จงไดแตใหอกกระแทก ทกอนดนนนแล. ภกษทงหลาย ขอนนกเหมอนกบทภกษเทยวไปในท อโคจร อนเปนถนของปรปกษ ดกอนภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล พวกเธอจงอยาเทยวไปในทอโคจร อนเปนถนของปรปกษ. เมอเธอเทยว ไปในแดนอโคจร อนเปนถนของปรปกษ มารยอมไดชอง มารยอมไดอา- รมณ. ภกษทงหลาย กอะไรเลาคออโคจร ถนของปรปกษ สาหรบภกษ คอ กามคณ ๕. กามคณ ๕ เปนไฉน ? ไดแกรปทพงรไดดวยจกษอนนาปรารถนา นาใครนาพงใจประกอบดวยความใครเปนทตงแหงความกาหนด ฯลฯ โผฏ- ฐพพะทพงรดวยกาย ฯลฯ อนเปนทตงแหความกาหนด. ดกอนภกษ ทงหลาย น คออโคจรอนเปนถนของปรปกษสาหรบภกษ. ดกอนภกษ ทงหลาย พวกเธอจงเหยวในโคจร ฯลฯ มารยอมไมไดอารมณ. ดกอนภกษทงหลาย อะไรคอโคจรของภกษ ซงเปนถนของบดามารดา ของตน คอสตปฏฐาน ๔. สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน ? ดกอนภกษทง หลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนภายในกายอย ฯลฯ ธรรมท เปนถนบดาของตน.


บทวา กสลาน คอ ธรรมทไมมโทษเปนลกษณะ. บทวา สมา- ทานเหต คอ เพราะเหตสมาทานแลวประพฤต. บทวา เอวมท ป ปวฑฒต ความวา ผลบญอนเปนโลกยะและโลกตระน ยอมเจรญอยาง น. อนง คาวา ผลบญนนพงทราบวา ไดแกทงบญทงผลของบญชนสง ๆ. ในคาวา ปผล นน กศลม ๒ อยาง คอวฏฏคามกศล กศลเปน ทางไปสวฏฏะ ๑ ววฏฏคามกศล กศลเปนทางไปสววฏฏะ ๑ ในกศล ๒ อยางนน จตทออนโยนของมารดาบดาดวยอานาจทมความรกในบตร ธดา และจตทออนโยนของบตรธดาดวยอานาจทมความรกในมารดาบดา ชอวา วฏฏคามกศล. โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ มประเภทเปน ตนวา สตปฏฐาน ๔ ชอวาววฏฏคามกศล. ในกศลเหลานน สาหรบ กศลทเปนวฏฏคาม สนสดกนตรงศรสมบตของพรเจาจกรพรรด ใน มนษยโลก. สาหรบกศลทเปนววฏฏคามสนสดกนทมรรคผลและนพ- พานสมบต. ในกศลสองอยางนน พระผมพระภาคเจาจกแสดงวบากของ ววฏฏคามกศลไว ในตอนทายของสตร. แตในทน เพอแสดงวบากแหง วฏฏคามกศล พระองคจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เมอใดบตรธดา ไมตงอยในโอวาทของมารดาบดา เมอนนพวกเขา เสอมอายบาง ผว พรรณบาง ความเปนใหญบาง แตวา เมอใดเขาตงอยในโอวาท เมอ นนจงเจรญ ดงนแลว จงเรมพระธรรมเทศนา ดวยอานาจความสบตอ วฏฏคามกศลวา ภตปพพ ภกขเว เปนตนไป. ในคาเหลานน คาเปนตนวา จกกวตต ไดกลาวพสดารแลว ในมหาปทานสตรนนแล. บทวา โอสกกต แปลวา ยอหยอนไปนดหนอย. บทวา านา จต แปลวา เคลอนไปจากฐานะโดยประการทงปวง. เลากนวา จกรแกวนน ไดลอยขนไปตงอย ในอากาศเหมอนนาไปดวยลออยเหนอประ ต พระราชวงชนใน. ครงนน พระราชารบสงใหฝงเสาไมตะเคยนสองตน


ไวทขางทงสองแหงจกรนน ทบนสดของจกรแกว ผกเชอกดายไวเสนหนง ใหอยตรงกบกง. แมในดานลาง กผกเชอกดายเสนหนงใหอยตรงกบกง. จกรแกวยอยตาลงแมนดเดยว จากเสนเชอกขางบนเสนหนงในบรรดา เชอกสองเสนนนกเปนอนวาหยอนลง. ปลายสดของจกรแกวอยเลยทตงของ ดายชนลาง ชอวาเคลอนจากฐานแลว. เมอมโทษแรงมาก จกรแกวน นนจะเปนอยางน คอ คลอยเคลอนจากฐานแมประมาณเสนดายหนง หรอประมาณหนงองคลสององคล. ทานหมายเอาเหตนนจงกลาววา โอสกกต านา จต หยอน เคลอนจากฐานดงน. ขอวา อถ เม อาโรเจยยาส ความวา พระ ราชารบสงวา พอเอย นบแตวนนเปนตนไป เจาจงไปสทบารงจกรแกว วนละ ๓ ครง เจาเมอไปอยางนน พบเหนจกรแกวคลอย คอ เคลอน จากทแมนดเดยวเมอใด พงบอกแกเราเมอนน เพราะวา ชวตของเรา ฝากไวในมอของเจา. บทวา อททส ความวา บรษนนไมประมาท แลว ไปดวนละ ๓ ครง ไดพบเหนเขาไปวนหนง. ขอวา อถโข ภกขเว ความวา พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ครงนนพระเจาทฬหเนม สดบวา จกรแกวเคลอน ทแลว เกดความโทมนสอยางรนแรง ดารวา เราจกมชวตไมยงยนนาน อายของเราเหลอนอยเตมท บดน เราจะไมมเวลาบรโภคกามอกแลว เวลาแหงการบรรพชา ยอมมแกเรา ณ บดน ดงนแลว ทรงกนแสง คราครวญ รบสงใหเรยกหาพระราชกมารพระราชโอรสองคใหญมาแลว ตรสคาน. คาวา สมททปรยนต คอ มสมทรหนงทลอมรอบอยเปน ขอบเขตนนเอง. ทจรง ทรพยคอแผนดน นเปนของประจาราชตระกล ของพระราชาพระองคนน . อนงจกรแกวนนมจกรวาลเปนขอบเขต เกด ขนไดดวยอานาจบญฤทธ ใคร ๆ ไมอาจจะยกใหกนได. กพระราชาเมอ


จะมอนจกรแกวอนเปนของประจาราชตระกล จงตรสวา สมททปรยนต ดงน. บทวา เกสมสส ความวา ทจรงบคคลทงหลาย แมเมอจะบวช เปนดาบส กปลงผมและหนวดออกกอน แตนนไป จงไดกระหมวดมน ผมทงอกขนมา เทยวไป เพราะเหตนน ทานจงกลาววา เกสมสส โอหาเรตวา. บทวา กาสายาน ไดแกผาทยอมดวยนาฝาด. อธบาย วา เบองตนไดทาอยางนน ภายหลงจงทรงแมผาเปลอกไม. บทวา ปพพช ปลวา ผนวชแลว. อธบายวา กครนผนวช แลว ไดประทบอยในพระราชอทยานอนเปนมงคลสวนพระองคนนเอง. บทวา ราชสมห คอ ราชฤาษ. แทจรง ผบวชจากวรรณะพราหมณ ทานเรยกวา พราหมณฤาษ. สวนผละเศวตฉตร บวชจากวรรณะกษตรย เรยกวา ราชฤาษ. บทวา อนตรธาย แปลวา อนตรธานแลว คอถง ความไมม ดจเปลวประทปทดบแลว. บทวา ปฏสเวเทส ความวา (พระราชโอรส) กนแสงราพน ทลใหทราบแลว. บทวา เปตตก คอ ทานแสดงวา มใชทรพยมรดก ตกทอด ทมาจากขางราชบดา อนใคร ๆ ทมความเกยจคราน มความ เพยรยอหยอน สมาทานประพฤตอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ ไมอาจ ละได แตวาผทอาศยกรรมททาไวดของตน บาเพญวตรของพระเจา จกรพรรด ๑๐ อยาง หรอ ๑๒ อยางเทานน จงจะไดจกรแกวนน. ครง นน ราชฤาษ เมอตกเตอนราชบตรนนไวในขอวตรปฏบต จงตรสคา เปนตนวา องฆ ตว เชญเถดทาน. ในขอวตรปฏบตนนคาวา อรเย คอหมดโทษ. คาวา จกกวตต- วตเต ไดแก ในวตรของพระเจาจกรพรรด.


บทวา ธมม ไดแก ธรรม คอ กศลกรรมบถ ๑๐. บทวา นสสาย คอกระทาธรรมนนเทานนใหเปนทอาศย ดวยพระทยทอธษ- ฐานธรรมนนไวแลว. บทวา ธมม สกกโรนโต ความวา ธรรมนนอน เขาบาเพญแลว คอ บาเพญดวยดอยางไร ทานกบาเพญธรรมนนอยาง นนเหมอนกน. สองบทวา ธมม ครกโรนโต คอ กระทาธรรมนน ใหเลศลอย ดวยการเขาถงความเคารพในธรรมนน. บทวา ธมม มาเนน- โต คอ กระทาธรรมนนเทานนใหเปนทรก แบะใหควรแกการยกยอง อย. บทวา ธมม ปเชนโต คออางองธรรมนนแลว กระทาการบชาตอ ธรรมนนดวยการบชาดวยวตถมของหอมและดอกไมเปนตน. บทวา ธมม อปจายมาโน ความวา กระทาการประพฤตออนนอม ตอธรรมนนนน เอง ดวยสามจกรรมมการประนมมอเปนตน. บทวา ธมมธโช ธมมเกต อธบายวา ชอวามธรรมเปนดจ ธงชย และชอวามธรรมเปนสงสดยอด เพราะเชดชธรรมนนไวเบอง หนาเหมอนธงชย สละยกธรรมนนขนทาใหเหมอนยอดประพฤต. บทวา ธมมาธปเตยโย คอมธรรมเปนใหญ ไดแกเปนธรรมา- ธปไตย เพราะภาวะแหงธรรมทมมาแลว สละเพราะกระทากรยาทง หมดดวยอานาจธรรมเทานน. บทวา ธมมก รกขาวรณคตต สวทหสส มวเคราะหดงน ธรรมของการรกษามอย เหตนน การรกษานนชอวามธรรม การรกษา การปองกน และการคมครอง ชอวา รกขาวรณคตต. บรรดาธรรม เครองรกษาเหลานน ธรรมทงหลายมขนตเปนตน ชอวาการรกษา เพราะ พระบาลวา บคคลเมอรกษาผอน ชอวารกษาตน. สมจรงดงพระดารส ทพระมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย กบคคลเมอรกษาผ


อน ชอวารกษาตนไวไดอยางไรเลา ? บคคลเมอรกษาผอน ชอวา รกษาตนไวไดดวยขนต ดวยความไมเบยดเบยน ดวยความมเมตตา จต และดวยมความเอนด. การปองกนวตถ มผานงผาหมและเรอนเปน ตน ชอวา อาวรณะการปองกน. การคมครองเพอหามอปทวนตรายมโจร เปนตน ชอวา คตต การคมครอง. อธบายวา ทานจงจดแจงกจการทง หมดนน คอใหเปนไป ใหดารงอยดวยด. บดน เมอทรงแสดงสงทพง จดการรกษาปองกนคมครอง ฤาษจงกลาววา อนโตลนสม เปนตน ความยอในคานนมดงตอไปน.- วตรของพระเจาจกรพรรด เจาจงยงบตรและภรรยา กลาวคอชนภายในของเจา ใหตงอย ในศลสงวร จงใหวตถมผาดอกไมและของหอมเปนตน แกพวกบตร และภรรยานน และจงปองกนอปทวะทงหมดใหแกเขา. แมในเหลา ทหารเปนตนกนยนเหมอนกน. แตมขอแตกตางกนดงน. เหลาทหารอน พระราชาควรสงเคราะหดวยการเพมบาเหนจรางวลให ไมใหลวงเลยกาล เวลา. กษตรยผไดรบการอภเษก ควรสงเคราะหดวยการใหรตนะมมา อาชาไนยอนสงางามเปนตน. กษตรยทเปนประเทศราช ควรใหยนด แมดวยการมอบใหยานพาหนะอนสมควรแกความเปนกษตรยนน. พราหมณ ทงหลายควรใหยนดดวยไทยธรรมมขาวนาและผาเปนตน. พวกคฤหบด ควรสงเคราะห ดวยการใหพนธ ขาว ไถ ผาล และโคงานเปนตน. ผอยในนคม ชอ เนคมะ (ชาวนคม) และผอย


ในชนบท ชอวา ชนปทา (พวกชาวชนบท) กเหมอนกน (คอควร สงเคราะห ดวยการใหพนธขาว ไถ ผาลและโคงานเปนตน). พวกสมณพราหมณ ผมบาปสงบ มบาปลอยเสยแลว ควรสก- การะ ดวยการถวายบรขารสาหรบสมณพราหมณ. หมเนอและนก ควรใหโปรงใจเสยไดดวยการใหอภย. บทวา วชเต คอในถนฐานท อยในอานาจปกครองของตน. บทวา อธมมกาโร คอการกระทาทไม ชอบธรรม. บทวา มา ปวตตตถ อธบายวา จงยงการกระทาอนเปน อธรรมนน ไมใหเปนไป. บทวา สมณพราหมณา ไดแกผมบาปสงบ คอมบาปลอยเสย แลว. บทวา มทปปมาทา ปฏวรตา คอ งดเวนจากความเมาดวยอานาจ มานะ ๙ อยาง และจากความประมาท กลาวคอการปลอยจตไปในกาม- คณ ๕. บทวา ขนตโสรจเจ นวฏา ความวา ดารงอยในอธวาสน- ขนตและในความเปนผสงบเสงยม. บทวา เอกมตตาน ความวา สมณ- พราหมณทงหลายทานกลาววา ยอมฝกตน สงบ ระงบ ดบตนผเดยว ดวย การขมกเลสมราคะเปนตนของตน. บทวา กาเลน กาล คอทกเวลา. บทวา อภนวชเชยยาส ความวา พงเวนเสยซงอกศล ซง เปรยบเหมอนคถ เหมอนยาพษ ละเหมอนไฟดวยด. บทวา สมาทาย คอ พงยดถอ กศล ซงเปรยบเหมอนพวกดอกไม ทมกลนหอม และ เปรยบเหมอนนาอามฤต แลวปฏบตโดยชอบ. บณฑตตงอยในกศลธรรม น แลวพงนาวตรมาปฏบตสมาเสมอ. วตรนนม ๑๐ ประการ อยางน คอ วตรทพงปฏบตในหม ทหารทเปนชนภายใน ๑ ในพวกกษตรย ๑ ในกษตรยประเทศ


ราช ๑ ในพราหมณสละคฤหบด ๑ ในชาวนคม และชาว ชนบท ๑ ในสมณพราหมณ ๑ ในหมมฤคและเหลาปกษา ๑ การหาม การกระทาอนไมเปนธรรม ๑ การมอบทรพยใหแกผไมมทรพย ๑ การ เขาไปหาสมณพราหมณแลวถามปญหา ๑ แตเมอถอเอาคฤหบดและ เหลาปกษาชาตเปนแผนกหนงแลวกจะม ๑๒ อยาง. บณฑตผถอเอาคาท มไดกลาวไวในครงกอน พงทราบวาวตรม ๑๒ อยาง โดยอาศยการละ ราคะทไมเปนธรรมและวสมโลภ โลภะทไมสมาเสมอเปนตน. ขอวา อท โข ตาต ต ดงน ความวา วตร ทง ๑๐ อยาง และ ๑๒ อยางน ชอวา วตรปฏบตของพระเจาจกรพรรด อนประเสรฐ. บทวา วตตมานสส คอบาเพญใหบรบรณ. คาเปนตนวา ตทหโปสเถ ไดกลาวไวแลวในมหาสทสสนสตร. บทวา สมเตน คอตามมตของตน. คาวา สท เปนเพยงน- บาต. บทวา ปสาสต คอ ปกครอง. มคากลาวอธบายไววา พระรา- ชา ทรงสละราชวงศดงเดม ไดแกราชธรรม อนเปนราชประเพณเสย แลว ดารงอยในธรรมเพยงเปนมตของตน ปกครองประเทศ. เมอ เปนเชนนน พระราชาพระองคน จงเปนพระราชาองคสดทาย ซงเปน ผตดวงศของพระเจาทฬหเนม ประดจผใหเกดความดางพรอยแกวงศมฆ- เทพฉะนน. บทวา ปพเพนาปร คอในกาลตอมา ชาวประชาราษฎร ไมรงเรอง คอไมเจรญ เหมอนกบกาลกอน. ขอวา ยถา ต ปพพกาน ความวา ประชาราษฎร เจรญแลวเปนดจเดยวกน ทงในรชกาลตน และรชกาลหลงของพระราชาองคกอน ๆ ฉนใด จะเจรญรงเรองฉน นนหามได คอในทไหน กวางเปลา ถกโจรปลนสดมภ อธบายวา แม โอชา ในนามนนาผงนาออยเปนตน และในยาคภตรเปนตน กเสอม


ไป. สองบทวา อมจจา ปารสชชา คอเหลาอามาตย และผเทยวไป ในบรษท. บทวา คณกมหามตตา ไดแกเหลาโหรผชานาญในปาฐะ มอจฉนทกะ ทานายผาขาดเปนตน และเหลาอามาตยชนผใหญ. บทวา อนกฏา คอพวกอาจารยทงหลายมหตถาจารยเปนตน. บทวา โทวา- รกา คอผรกษาประต. ปญญาเรยกวามนต ในบทวา มนตสสาชวโน. อามาตยผใหญเหลาใด กระทาปญญานนใหเปนเครองอาศยเปนอย อา มาตยผใหญเหลานน ชอวาบณฑต คาวา มนตสสาชวโน นนเปน ชอแหงมหาอามาตยเหลานน. บทวา โน จ โข อธนาน ความวา แก มนษยผไรทรพย คอ ผยากจน เพราะตนมความโลกรนแรง. บทวา ธเน นานปปทยมาเน ความวา อนเขาไมมอบทรพยให. อกอยางหนง บาลกเปนเชนนเหมอนกน. บทวา ทาลททย แปลวา ความเปนผยาก จน. บทวา อตตนา จ ชวาห ความวา จงเปนอย คอจงยงอตภาพ ใหเปนไปเอง. บทวา อทธคคก มวเคราะหวา ผลของทกษณนนไป ในเบองบน ดวยอานาจใหผล ในภมสง ๆ ขนไป เหตนน ทกษณานน จงชอวามผลไปในเบองบน. ทกษณาชอวา โสวคคกา เพราะเปนประ โยชนเกอกลตอสวรรค เพราะใหอบตเกดในสวรรคนน. ทกษณา ชอ วามวบากเปนสข เพราะมวบากเปนสข ในททตนบงเกดแลว. ทกษณา ชอวาเปนไปเพอสวรรค เพราะใหบงเกดผลวเศษ ๑๐ อยางม วรรณะ อนเปนทพยเปนตนทลาเลศดวยด. อธบายวา ทานจงยงทกษณาทานเหน ปานน ใหดารงอย. บทวา ปวฑฒสสต คอ จกเจรญ คอ จกมมาก. บทวา สนเสธ นเสเธยย ความวา เราจะทาการหาม คอพงปฏเสธเดดขาด. บทวา มลฆจฉ คอถอนราก. บทวา ขรสสเรน คอ มเสยงหยาบ. บทวา ปณเวน คอ กลองพฆาต.


บทวา สสาน เนส ฉนทสสาม ความวา โดยทสด พวก เรานา แมเผอกมน เพยงกามอเดยวของผใดไป เราจกตดศรษะของ ผนนโดยประการทใคร ๆ จกไมรแมเรองทเราฆา บดน ในทน จะม ประโยชนอะไรแกพวกเรา แมพระราชา เสดจลกขนอยางนนแลว รบ สงใหฆาบคคลอน. พงทราบอธบาย แหงคาเหลานน ดงกลาวมาน. บทวา อปกกมส คอ เรมแลว. บทวา ปนถทหน ความวา ดก ปลนคนเดนทาง. คาวา น ห เทว ความวา เลากนวา บรษนนคดวา พระ ราชานรบสงใหประหารตามทใหการสารภาพวา จรงพระเจาขา เอาเถด เราจะใหการเทจ ดงนแลว เพราะกลวตายจงทลวา ไมจรงพระเจาขา. คาวา อท ในคาวา เอกท นเปนเพยงนบาต. อธบายวา สตวพวก หนง. บทวา จารตต ไดแกความประพฤตผด. บทวา อภชฌาพยา- ปาทา ไดแก อภชฌาและพยาบาท. บทวา มจฉาทฏ ไดแก ทฏฐทเปนขาศก มอนคคาหกทฎฐ มอาทวา "ทานทบคคลใหแลวไมมผล" ดงน. บทวา อธมมราโค ไดแก ความกาหนดในฐานะอนไมสมควร เปนตนวา มารดา ๑ นา หญง ๑ บดา ๑ อาหญง ๑ ปา ๑. บทวา วสมโลโภ ไดแก ความโลภทรนแรงในฐานะแมทควรบรโภค. บทวา มจฉาธม- โม ความวา ความกาหนดดวยอานาจความพอใจระหวางชายกบชาย หญงกบหญง. ในบทวา อมตเตยยตา เปนตน มวเคราะหวา ผ เกอกลมารดา ชอมตเตยยะ ภาวะแหงมตเตยยะนนชอ มตเตยยตา. คาวา มตเตยยตา นน เปนชอแหงการปฏบตชอบในมารดา ความ ไมมแหงมตเตยยตานน สละความเปนปฎปกษตอมตเตยยตานน ชอวา อมตเตยยตา. แมใน อเปตเตยยตา เปนตน กนยนนนเอง.


บทวา น กเลเชฏาปจายตา ความวา ภาวะคอการไมกระ ทา ความยาเกรง คอการประพฤตออนนอมตอผเจรญในตระกล. บทวา ย อเมส คอ ในสมยใด แหงมนษยเหลาน. บทวา อลปเตยย ความวา ควรใหแกผว. บทวา อมาน รสาน ความวา รสเหลาน เปนรสทเลศในโลก. บทวา อตพยาทปสสนต ได แก จกรงเรองอยางยง. อกอยางหนง บาลกอยางนเหมอนกน. บทวา กสลนตป น ภวสสต ความวา แมชอน "กศล" ดงนกจกไมม. อธบายวา แมเพยงบญญตจกไมปรากฏ. บทวา ปชชา จ ภวสสนต ปาสสา ความวา จกเปนผควรบชา และควรสรรเสรญ. เลากน วา ในสมยนน พวกมนษยคดกนวา บคคลชอโนนประหารมารดา ประหารบดา ปลงชวตสมณพราหมณ นาสงเวชหนอ บรษยอมไมทราบ แมความทผเจรญในตระกลมอย ดงนแลว จกบชาและจกสรรเสรญบรษนน นนเอง. ขอวา น ภวสสต มาตาต วา ความวา จตทประกอบดวยความ เคารพวา " ผนเปนมารดาของเรา จกไมมเลย. มนษยทงหลายเมอกลาว ถอยคาอสตบรษ ชนดตาง ๆ ดจกลาวกะมาตคามในเรอน กจกเขาไปหา โดยอาการไมเคารพ. แมในญาตทงหลาย มนาหญงเปนตน กนยน เหมอนกน. กในคาวา มาตจฉา เปนตนน คอนองชอวา มาตจฉา ไดแก นองสาวของแม ชอวา มาตลาน ไดแกภรรยาของลง. ชอวา อาจรยภรยา ไดแกภรรยาของอาจารย ผใหศกษาศลปวทยา. บทวา ครน ทารา ไดแก ภรรยาของญาตมอาและลงเปนตน. บทวา สมเภท ความวา ภาวะทเจอ ปน หรอวา การทาลายประเพณ. บทวา ตพโต อาฆาโต ปจจปฏ โต ภวสสต ความวา ความโกรธทรนแรงจกเกดขนเฉพาะ โดยทเกดขนบอย ๆ สองบทหลง กเปนไวพจนของความโกรธนนทงนน. จรงอยความโกรธ


ยอมทาจตใหผกอาฆาต เหตนนจงชอวา อาฆาต. ความโกรธยอมทาประ- โยชนเกอกล และความสขของตนและบคคลอนใหเสยหาย เหตนนจงชอ วา พยาบาท จะกลาววา ความประทษรายแหงใจกได เพราะประทษ รายใจ. บทวา ตพพ วธกจตต ความวา จตคดจะฆาเพอใหผอนตาย ยอมมไดแมแกมใจรกใครกน. เพอจะแสดงเรองแหงจตคดจะฆากนนน จงกลาวคาเปนตนวา มาตป ปตตมห ดงน. บทวา มาควกสส ได แก พรานลาเนอ. บทวา สตถนตรกปโป ความวา กปทพนาศในระหวางดวย ศาสตรา คอยงไมทนถงสงวฏฏกป โลกกพนาศเสยในระหวาง. กชอวา อนตรกป นม ๓ อยางคอ ทพภกขนตรกป กปทโลกพนาศในระหวาง ดวยทพภกขภย ๑ โรคนตรกป กปทโลกพนาศในระหวางดวยโรค ๑ สตถนตรกป กปทโลกพนาศในระหวางดวยศาสตรา ๑. ในกปเหลานน ทพภกขนตรกป มขนไดแกหมสตวทหนาดวยความโลภ. โรคนตรกป ม ขนไดแกหมสตวทหนาดวยความโมหะ. สนถนตรกป มขนไดแกหมสตว ทหนาดวยโทสะ. ในกปเหลานน เหลาสตวทฉบหาย เพราะทพภกขนตรกป ยอม เกดขนในปตตวสยแหงเปรตเสยโดยมาก. เพราะอะไร ? เพราะมความ อยากในอาหารเปนกาลง. เหลาสตวทฉบหายเพราะโรคนตรกป บงเกด ในสวรรคโดยมาก. เพราะอะไร ? เพราะสตวเหลานนเกดเมตตาจตขนวา โอหนอ โรคเหนปานนไมพงมแกสตวเหลาอน. เหลาสตวทฉบหายเพราะ สตถนตรกป ยอมเกดในนรกโดยมาก เพราะอะไร ? เพราะมความอาฆาต ตอกนและกนอยางรนแรง. บทวา มคส ความวา มนษยเกดความ สาคญขนวา ผน เปนเนอ ผนเปนเนอ. บทวา ตณหาน สตถาน หตเถส


ปาตภวสสนต ความวา เลากนวา สาหรบมนษยเหลานน วตถอะไร ๆ พอจะเอามอหยบฉวยได โดยทสดตระทงใบหญาทจะกลายเปนอาวธไป เสยทงนน. ขอวา มา จ มย กจ ความวา พวกเราอยาปลงแมบรษ ผหนงไร ๆ เสยจากชวตเลย. ขอวา มา จ อมเห โกจ ความวา บรษ ผหนงไร ๆ อยาปลงแมพวกเราเสยจากชวตเลย. คาวา ยนนน มย ความ วา เหลาสตวจกสาคญคดอยางนวา ความพนาศแหงโลกน ปรากฏเฉพาะ แลว อนเราทงหลายสองคนอยในทเดยวกนไมอาจมชวตอยได. บทวา วนคหน ความวา ทรกชฎดวยพฤกษขาดมพมหญาและเถาวลลเปนตน อนนบวาปา. บทวา รกขคหน คอ รกชฎดวยตนไมคอทเขาไปยาก. บทวา นทวทคค คอทซงไปลาบาก ในทซงมเกาะอยระหวางเปนตน แหงแมนาทงหลาย. บทวา ปพพตวสม คอ ทอนไมสมาเสมอไปดวยภ เขาทงหลาย หรอวา ทอนขลขละในภเขาทงหลาย. บทวา สภาคายสสนต ความวา เหลาสตวจกทาคนเหลานนใหเสมอกบตน ดวยถอยคาทชวนให บนเทงอยางนวา ทานผเจรญทงหลาย เราเปนอยโดยประการใด สตว ทงหลายทานกพบเหนแลว แมทานกเปนอยโดยประการนน. บทวา อายต คอ มาก. บทวา ปาณาตปาตา วรเมยยาม ความวา พวกเราควรลด ปาณาตบาตลงเสย. อาจารยบางพวกสวดวา ปาณาตปาต วรเมยยาม ก ม. ในคานนมอธบายวา พวกเราควรละปาณาตบาต. บทวา วสตวสสายกา ความวา มารดาบดางดเวนจากปาณาตบาต เพราะเหตใด บตรทงหลายจง มอายเพยง ๒๐ ป. เพราะมเขตบรสทธ. แทจรง มารดาบดาแหงบตร เหลานน เปนผมศล ดงนน พวกเขาจงมอายยน เพราะเขตบรสทธน เหตทพวกบตรเจรญในครรภของผมศล. กสตวเหลาใด ทากาละเสยใน ทน แลวเกดในทนนนนเอง สตวเหลานนมอายยนดวยสมบตคอศลของตน


เทานน. บทวา อสสาม แปลวาพงม. บทวา จตตาลสวสสายกา ความวา สวนทเปนเบองตนบณฑตพงทราบ ดวยอานาจบคคลผเวนขาด จากอทนนาทานเปนตน. บทวา อจฉา ความวา ตณหาซงเกดขนอยางนวา พวกทานจงให อาหารแกเรา. บทวา อนสน ความวา ไมมการกน คอ ภาวะทไมเบก บาน ไดแก ความเกยจครานทางกาย คอ ความประสงคจะนอน เพราะ ปจจยคอความเมาในอาหารของผบรโภคอาหาร. อธบายวา ภาวะทกายม กาลงทราม เพราะการบรโภค. บทวา ชรา ไดแก ความชราปรากฏ. บทวา กกกฏสมปาตกา มวเคราะหวา ความตกพรอมแหงไก กลาวคอ การทไกตวบนขนจากหลงคา บานหนงแลวตก ลงบนหลงคา อกบานหนงม อยในคามนคมและราชธานเหลาน เหตนนคามนคมเละราชธานเหลาน ชอวาเปนทระยะไกบนตก. บาลวา สมปาทกา ดงนกม. อธบายวา ความถงพรอมแหงไก กลาวคอการเดนไปดวยเทาแหงไกจากระหวางบาน หนงไปยงอกระหวางบานหนงมอยในคามนคมและราชธานเหลาน. ทาน แสดงความทสตวอยรวมกนเปนกลมนนแลแมทงสองนน. บทวา อวจ มเ ผโฏ ภวสสต ความวา จกเตมแนนขนดประดจอเวจมหานรก. พระผมพระภาคเจาไมตรสไวดวยสามารถแหงอาย สตวทเจรญวา ดกอนภกษทงหลายในเวลามนษยมอาย ๘๐,๐๐๐ ป พระผมพระภาคเจา นามวา เมตตรย จกอบตขนในโลก. เพราะพระพทธเจาทงหลาย ยอม ไมบงเกดในเวลาสตวทมอายเจรญแตยอมเกดในเวลาสตวมอายเสอม. อธ- บายวา เพราะเหตนนเวลาใด อายนน เจรญแลว ถงความเปนอสงไขย แลว กลบตกไปอก จกตงอยในกาลทสตวมอาย ๘๐,๐๐๐ ป ในกาลนน พระพทธเจาจกอบตขน. กบทวา ปรหรสสต น ทานกลาวไวดวยสามารถ


แหงสตวทเทยวแวดลอมไป. บทวา ยโป ไดแกปราสาท. บทวา รญา มหาปนาเทน การาปโต ความวา มพระราชาผเปนตนเหต ทาวสกกะ- เทวราช จงสงพระวษณกรรมเทพบตรไปใหสรางปราสาท เพอประโยชน แกพระราชาพระองคนน. เลากนวา เมอกอน บดากบบตรสองคน เปนชางสานชวยกนเอา ไมออและไมมะเดอสรางบรรณศาลาถวายแดพระปจเจกพทธเจา แลวนมนต ใหทานอยในทนนบารงดวยปจจย ๔. ครนทากาละแลวกบงเกดในเทว- โลก. ในสองบดาและบตรนน บดายงอยในเทวโลกนนเอง. บตรจต จากเทวโลกแลวบงเกดในพระครรภของพระนางสเมธาเปนเทวของพระ- เจาสรจต เปนพระราชกมารพระนามวามหาปนาทะ. ภายหลง ทาวเธอ รบสงใหยกฉตร ไดเปนพระราชานามวามหาปนาทะ. ลาดบนน ดวย บญญานภาพของทาวเธอ ทาวสกกะเทวราช จงสงพระวษณกรรมเทพบตร ใหไปสรางปราสาทถวายพระราชา. พระวษณกรรมเทพบตรนนเนรมต ปราสาทถวายทาวเธอสงถง ๒๕ โยชน ๗ ชน ลวนแลวดวยรตนะทง ๗ ประการ ซงทานหมายเอากลาวไวในชาดกวา พระราชาพระนามวาปนาทะ มปราสาทลวนแลว ดวยทอง กวาง ๑๖ ชวลกธน ชนทงหลายกลาวสวน สงถงพนชวธน ปราสาทนน ๗ ชน สงพนชวลกธน สะพรงไปดวยธง แพรวพราวไปดวยแกวสเขยว นก ฟอน ๖ พน แบงเปน ๗ พวก ไดฟอนอยในปราสาท นน ดกอนภททชเศรษฐ ทานกลาวไว โดยประการใด เหตนนไดมในกาลนน โดยประการนน ครงนนเราได เปนทาวสกกะ ผทาการขวนขวายใหแกทาน ดงน.


พระราชานน ประทบอยทปราสาทนนตลอดพระชนมายสวรรคต แลว บงเกดในเทวโลก. เมอทาวเธอบงเกดในเทวโลก ปราสาทนนกจม ลงในกระแสแมนามหาคงคา. พระนครชอปยาคะประดษฐ เปนอนเทวดา นรมตแลว ณ ทใกลเคยงหวบนไดของปราสาทนน. บานชอโกฎคาม มในทตรงกบยอดปราสาทพอด. ภายหลงตอมา ครงพระผมพระภาคเจาของเรา เทพบตรชาง สานนน จตจากเทวโลก เปนเศรษฐชอภททช ในถนมนษย บวชในสา- นกพระศาสดา บรรลพระอรหตแลว. พงใหเรองพสดารดวยคาวา "ทาน นนแสดงปราสาทนนแกหมภกษ ในวนทเอาเรอขามแมนาคงคา". ถาม วา กเพราะเหตใดปราสาทนจงไมอนตรธานไป แกวา เพราะอานภาพ บญเทพบตรนอกจากน. กลบตรผทาบญรวมกบทานบงเกดในเทวโลก ใน อนาคต จกเปนพระราชานามวา สงขะ ปราสาทนนจกตงขน สาหรบให พระราชานนใชสอย เพราะเหตนน ปราสาทจงไมอนตรธานไปแลว. บทวา อสสาเปตวา ความวา ใหปราสาทนนตงขน. บทวา อชฌาวสตวา ไดแก ประทบอย ณ ทนน. บทวา ต ทตวา วสชชตวา ความวา ใหปราสาทนนดวยอานาจทานและสละดวยอานาจการบรจาค โดยไมเพง (ผลตอบแทน). ถามวา ถวายปราสาทอยางนนแกใคร. แก วา แกเหลาสมณะเปนตน. เพราะเหตนน ทานจงไดกลาวไววา "ให ทานแกสมณพราหมณคนกาพราคนเดนทางวณพกยาจก". ถามวา กพระ ราชา (พระภททช) นน จกแสดงปราสาทหลงหนง แกภกษเปนอนมาก อยางไร ? แกวา นยวา จตของทานจกเกดขนอยางนวา ปราสาทน จง กระจดกระจาย. ปราสาทนนจกกระจดกระจายเปนทอนเลกทอนนอย. ทาว เธอไมมจตขอเกยวปราสาทนนเลย จกสละดวยอานาจทาน ดวยพระดารส


วาผใดปรารถนาจานวนเทาใด ผนนจงถอเอาจานวนเทานน ดวยเหตนน ทานจงกลาววา ทาน ทตวา เมตเตยยสส ภควโต ฯเปฯ วหรสสต ดงน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงอนสนธสบตอแหงวฏฏคามกศล ดวย พระดารสมประมาณเทาน. บดน เมอจะทรงแสดงความสบตอแหงวฏฏคามกศล จงตรสคาวา อตตทปา ภกขเว วหรถ เปนตนไวอก. ขอวา อทโข ภกขเว ภกขโน อายสม ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา ดกอนภกษ ทงหลาย เราไดกลาวคาใดไวกะเธอวา "เธอทงหลายจกเจรญดวยอายบาง" คานยอมมในอายของภกษนน คอ คานเปนเหตแหงอาย. เพราะฉะนน พวกเธอเมอตองการใหอายเจรญ ตองเจรญอทธบาท ๔ อยางเหลาน. บท วา วณณสม ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา เราไดกลาวคา ใดไวกบเธอวา พวกเธอจกเจรญดวยวรรณะบาง นเปนเหต (เจรญ) วรรณะในวรรณะนน ดวยวาวรรณะแหงสรระของผมศล ยอมเจรญดวย อานาจความไมเดอดรอนเปนตน แมวรรณะคอคณกเจรญดวยอานาจชอ เสยง เพราะฉะนน พวกเธอเมอตองการใหวรรณะเจรญตองมศลบรบรณ. บทวา สขสม ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา เราได กลาวคาใดไวกบพวกเธอวา พวกเธอจกเจรญดวยความสขบางดงน คา นยอมมความสขทเกดจากฌานมประการตาง ๆ มปตแลสขเกดจากวเวก ในความสขนน คอ เปนตน เพราะเหตนน พวกเธอเมอตองการใหเจรญ ดวยความสข ตองเจรญฌาน ๔ อยางเหลาน. บทวา โภคสม ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา เราไดกลาวคาใดไวกบพวกเธอวา พวก เธอจกเจรญดวยโภคะบาง ดงน นคอโภคะไดแกพรหมวหารทพงแผไดทว ทศอนนาซงความเปนผไมเกลยดชงเหลาสตวทหาประมาณมได มอานสงส


๑๑ ประการเชนนอนเปนสขเปนตน เพราะฉะนนพวกเธอเมอตองการให โภคะเจรญ ตองเจรญพรหมวหารเหลาน. บทวา พลสม ความวา พระ ผมพระภาคเจาทรงแสดงวา เราไดกลาวคาใดไวกบพวกเธอวา พวก เธอจกเจรญดวยกาลงบางดงน คานคอกาลงกลาวคออรหตผล ซงเกด ขนในทสดแหงความสนไปแหงอาสวะ เพราะเหตนน พวกเธอเมอตองการ จะใหกาลงเจรญ ตองทาความพากเพยรเพอการบรรลถงพระอรหต. บท วา ยถยท ภกขเว มารพล ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา เรายอมไมพจารณาเหนแมกาลงอนเปนเอกในโลกอยางอน ทขมยาก กา- จดยาก เหมอนกาลงของเทวบตรมารมจจมารกเลสมารนเลย อรหตตผล นเทานน ยอมขม ครอบงา ทวมทบกาลงแมนนได เพราะเหตนน พวก เธอควรทาความพากเพยรในพระอรหตนเทานน. ขอวา เอวมท ป ความวา แมบญทเปนโลกตตระน ยอมเจรญจนตราบสนอาสวะ. พระผม พระภาคเจาเมอยงอนสนธสบตอแหงวฏฏคามกศลใหจบลง จงยงเทศนา ใหจบลงดวยยอดคอพระอรหต. ในเวลาจบพระสตร ภกษ ๒๐,๐๐๐ รป บรรลพระอรหต สตว ๘๔,๐๐๐ ไดดมนาอมฤตแลว แล. จบอรรถกถาจกกวตตสตร ท ๓


๔. อคคญญสตร เรอง วาเสฏฐะภารทวาชะ [๕๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปราสาทของนาง วสาขามคารมารดา ในบพพารามกรงสาวตถ. กโดยสมยนนแล วาเสฏฐ- สามเณรสละภารทวาชสามเณร หวงความเปนภกษ จงอยประจาในสานก ของภกษ. ลาดบนนในเวลาเยนวนหนง พระผมพระภาคเจาเสดจออก จากทเรนแลว ไดเสดจลงจากปราสาท ทรงจงกรมอยในทกลางแจง ทรมเงาปราสาท. วาเสฏฐสามเณรไดเหนพระผมพระภาคเจาเสดจออกจาก ทเรนลงจากปราสาทแลว เสดจจงกรมอยกลางแจงทรมเงาปราสาทในเยน วนหนง ครนเหนแลว จงเรยกภารทวาชสามเณรมากลาววา ภารทวาชะ ผมอาย พระผมพระภาคเจานเสดจออกจากทเรนลงจากปราสาท ภารทวาชะ จงกรมอยทกลางแจงทรมเงาของปราสาทในเวลาเยน ภารทวาชะผอาวโส เรามาไปกน เราจกเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาจนถงทประทบ เราพงได เพอจะฟงธรรมกถา ในทเฉพาะพระพกตรของพระผมพระภาคเจาดงน. ภารทวาชสามเณรกรบคาของวาเสฏฐสามเณรวา ตกลงทานผมอาย. ครงนนแล วาเสฏฐสามเณรและภารทวาชสามเณรจงพากนเขาไปเฝา พระผมพระภาคเจาจนถงทประทบ ครนเขาไปเฝาแลว ไดถวายอภวาท พระผมพระภาคเจาแลว ไดเดนจงกรมตามพระผมพระภาคเจาซงกาลงเสดจ จงกรมอย ครงนนแล พระผมพระภาคเจาตรสเรยกวาเสฏฐสามเณรมา แลวตรสวา ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เธอทงหลายแล มชาตเปน พราหมณมตระกลเปนพราหมณ ออกบวชจากตระกลของพราหมณ ดกอน


วาเสฏฐะและภารทวาชะ พราหมณทงหลาย ไมดา ไมบรภาษเธอทงหลาย หรอดงน. วาเสฏฐะและภารทวาชสามเณรจงทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พราหมณทงหลาย ยอมดา ยอมบรภาษขาพระองคทงหลายดวยถอยคาตาม สมควรแกตนอยางเตมท ไมมลดหยอนเลย ดงน. พระผมพระภาคเจาจง ตรสถามวา ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กพวกพราหมณดาบรภาษเธอ ดวยคาดาอนสมควรแกตนอยางเตมท ไมมลดหยอนเลยอยางไร. สามเณร ทงสองทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พราหมณทงหลายกลาวอยางนวา พราหมณเทานน เปนวรรณะประเสรฐทสด วรรณะเหลาอนเลวทราม พราหมณเทานนเปนวรรณะขาว วรรณะอนดา พวกพราหมณทงหลาย เทานนบรสทธ คนทไมใชพราหมณ หาบรสทธไม พวกพราหมณทง หลาย เปนบตรเกดจากอระ เกดจากปากของพระพรหม เกดจากพระ- พรหม พระพรหมเนรมตขนมา เปนทายาทของพระพรหม พวกทานมา ละเสยจากวรรณะทประเสรฐทสดเขาไปอยในวรรณะทเลวทราม คอพวก สมณะโลน เปนพวกคหบดเปนพวกดา เกดจากเทาของพระพรหม การทพวกทานมาละเสยจากวรรณะประเสรฐสด ฯลฯ เชนน ไมเปน การด ไมเปนการสมควรเลย ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณได พากนดาบรภาษขาพระองคทงหลายดวยถอยคาบรภาษอนสมควรแกตนอยาง เตมท ไมมลดหยอนเลย อยางนแลดงน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ พวกพราหมณระลกถงเรองเกาของตนไมได จง กลาวอยางนวา พราหมณเทานนเปนวรรณะประเสรฐทสด วรรณะเหลา อนเลวทราม พราหมณเทานนมวรรณะขาว วรรณะเหลาอนดา พวก พราหมณเทานนบรสทธ หมชนทไมใชพราหมณหาบรสทธไม พวก พราหมณ เปนบตรเกดแตอระ เกดจากปากของพระพรหม เกดจากพระ-


พรหม พรหมเนรมตขน เปนทายาทของพรหม ดงน. ดกอนวาเสฏฐะและ ภารทวาชะ ตามทปรากฏชดเจนอยวา นางพราหมณของพวกพราหมณ ทงหลายมระดบาง มครรภบาง ตลอดอยบาง ใหลกดมนมบาง กพราหมณ เหลานนเปนผเกดทางชองตลอดของนางพราหมณทงนน พราหมณเทานน เปนวรรณะประเสรฐทสด ฯลฯ เปนทายาทของพรหม ดงน. กพราหมณ เหลานนยอมกลาวตพระพรหม และพดมสา พวกเขาจะตองประสพ สง ไมเปนบญมากมาย. วาดวยวรรณะ ๔ [๕๒] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ วรรณะเหลานม ๔ คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษตรย บางพระองคในโลกนมปกตฆาสตว มปกตถอเอาของทเขาไมไดให ม ปกตประพฤตผดทางกาม มปกตพดมสา มวาจาสอเสยด มวาจา หยาบคาย พดเพอเจอ เพงเลงอยากจะไดของเขา พยาบาทปองรายเขา ม ความเหนผด. ดกอนวาเสฎฐะและภารทวาชะ ธรรมทงหลายเหลานอนใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษนบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไม ควรเสพ ไมควรเปนอรยธรรม กนบวาไมควรเปนอรยธรรม เปนธรรมท ดา มวบากดา วญชนตเตยน ดงกลาวมาน ธรรมเหลานนยอมปรากฏ อยางชดเจนในกษตรยบางพระองค. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ แม พราหมณแล...ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะแมแพศยแล...ดกอนวาเสฏฐะ และภารทวาชะ แมศทรและบางคนในโลกน มปกตฆาสตว มปกตถอเอา ของทเขาไมไดให ฯลฯ เปนมจฉาทฏฐ. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ อยางนแล ธรรมทงหลายเหลาใด เปนอกศลนบวาเปนอกศล ฯลฯ เปน ธรรมดามวบากดา วญชนตเตยน ธรรมเหลานนกยอมปรากฏอยางชดเจน

ในศทรแมบางคน.


วาดวยธรรมอนประเสรฐในโลกทงสอง [๕๓] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษตรยแมบางคนในโลก น เปนผเวนขาดจากปาณาตบาต เวนขาดจากอทนนาทาน เวนขาดจาก กาเมสมจฉาจาร เวนขาดจากมสาวาจา เวนขาดจากปสณวาจา เวน ขาดจากผรสวาจา เวนขาดจากสมผปปลาปะ ไมเพงเลงอยากไดของเขา มจตไมพยาบาท เปนสมมาทฏฐ. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ อยางน แล ธรรมเหลานเหลาใด เปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษนบวา ไมมโทษ ควรเสพนบวาควรเสพ ควรเปนอรยะนบวาควรเปนอรยะ เปน ธรรมขาว มบากขาว วญชนสรรเสรญ ธรรมเหลานนยอมปรากฏ อยางชดเจนในกษตรยบางคนในโลกน. ดกอนเวเสฏฐะและภารทวาชะ แมพราหมณ...ดกอนวาเสฏฐะและการทวาชะ แมแพศยแล. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ แมศทรแลบางคนในโลกนเปนผเวนขาดจาก ปาณาตบาต ฯลฯ ไมเพงเลงอยากไดของเขา มจตไมพยาบาทเขา มความ เหนถกตอง. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ อยางนแล ธรรมทงหลาย เหลานเหลาใดเปนกศลนบวาเปนกศล ไมมโทษนบไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพควรเปนอรยะนบวาควรเปนอรยะ เปนธรรมขาว มวบากขาว วญชนสรรเสรญ ธรรมทงหลายเหลานนยอมปรากฏอยางชดเจนแมใน ศทรบางคน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เมอวรรณะทง ๔ เหลาน แลรวมกนเปน ๒ ฝาย คอ พวกทตงอยในธรรมฝายดา วญชนตเตยน พวกหนง และพวกตงอยในธรรมฝายขาว วญชนไมตเตยนพวกหนง ในเรองนเหตไร พวกพราหมณ จงพากนกลาวอยางนวา พราหมณเทานน เปนวรรณะประเสรฐทสด วรรณะเหลาอนลวนเลวทราม พราหมณเทา นนมวรรณะขาว วรรณะเหลาอนดา พราหมณเทานนยอมบรสทธ


หมคนทไมใชพราหมณหาบรสทธไม พราหมณทงหลายเปนบตรเกดแต อกเกดจากปากของพรหม เกดจากพระพรหมโดยตรง พรหมเนรมตขน เปนทายาทของพรหม ดงน. วญชนทงหลายยอมไมรบรองถอยคาของ พราหมณเหลานน. ขอนนเพราะเหตอะไร. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะวา บรรดาวรรณะทง ๔ เหลาน ผใดเปนภกษผขณาสพ อยจบ พรหมจรรยมกจทควรทาทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว ตามบรรล ประโยชนของตน มสงโยชนเครองผกสตวไวในภพสนรอบแลว หลดพน ไดเพราะรโดยชอบ ผนนยอมปรากฏวาเปนยอดกวาคนทงหลายโดยธรรม แท หาใชโดยอธรรมไม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กธรรมเทานน ประเสรฐทสดภารทวาชะ โดยบรรยายมาน พวกเธอพงเขาใจขอนนอยางน วาเสฏฐะและภารทวาชะ โดยบรรยายมาน พวกเธอพงเขาใจขอนนอยางน วา ธรรมเทานน ประเสรฐทสดในหมชนทงในทฏฐธรรม และใน อภสมปรายภพ. วาดวยธรรมประเสรฐทสด [๕๔] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ พระราชาทรงพระนามวา ปเสนทโกศลกทรงทราบวา พระสมณโคดมผยอดเยยม เสดจออกบวชจาก ศากยราชตระกลดงน. ดกอนวาเสฎฐะและภารทวาชะ พวกศากยราช ทงหลายแลยอมเปนผตดตามพระเจาปเสนทโกศลทกขณะ. ดกอนวาเสฏฐะ และภารทวาชะ พวกศากยราชทงหลายแลยอมกระทาการนอบนอมการ ไหว การตอนรบ อญชลกรรม สามจกรรม ในพระเจาปเสนทโกศล. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะอยางนแล ศากยะทงหลายยอมพากนกระทา การนอบนอม การไหว การตอนรบ อญชลกรรม สามจกรรมในพระเจา ปเสนทโกศล พระเจาปเสนทโกศลยงทรงกระทาการตอนรบ การไหว การ


ตอนรบ อญชลกรรม สามจกรรมนนในพระตถาคต ดวยพระดารวา พระสมณโคดมมชาตดกวา เรามชาตไมด พระสมณโคดมทรงมกาลง เราเองมกาลงทราม พระสมณโคดมนาเลอมใส เราเองมผวพรรณเศรา- หมอง พระสมณโคดมมศกดใหญ เราเองมศกดนอย ดงน โดยทแท พระเจาปเสนทโกศลทรงสกการะพระธรรม เคารพพระธรรม นบถอ พระธรรม บชาพระธรรม นอบนอมพระธรรม. พระเจาเสนทโกศล ทรงทาการนอบนอม อภวาท ตอนรบ อญชลกรรม สามจกรรม ในพระตถาคตอยางนแล. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ โดยบรรยายน เธอพงทราบอยางนวา พระธรรมเทานนประเสรฐทสดในหมชนทงใน ทฏฐธรรมและอภสมปรายภพ. วาดวยบตรเกดแตพระอระ พระโอษฐพระผมพระภาค [๕๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เธอทงหลายแล มชาตตางกน มชอตางกน มโคตรตางกน ออกจาก เรอนมาบวชเปนบรรพชต ถกเขาถามวา ทานเปนพวกไหนดงน พงตอบ เขาวา พวกเราเปนพวกพระสมณะศากยบตรดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารท- วาชะ กผใดแลมศรทธาในพระตถาคตตงมน เกดแตมลราก ตงมนอยาง มนคง อนสมณพราหมณ เทวดามารพรหมหรอใคร ๆ ในโลกใหเคลอน ยายไมได ควรจะเรยกผนนวา เราเปนบตรเถดแตพระอระเกดจากพระโอษฐ ของพระผมพระภาค เกดจาก พระธรรม พระธรรมเนรมตขน เปน ทายาทของพระธรรมดงน. ขอนนเพราะเหตไร. เพราะคาวา ธรรมกายกด พรหมกายกด ธรรมภตกด พรหมภตกดเปนชอของพระตถาคต. [๕๖] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ มบางสมยบางคราว โดย อนลวงไปแหงกาลอนยาวนาน โลกนกจะพนาศไป เมอโลกกาลงพนาศ

อย โดยมากหมสตวยอมวนเวยนไปเกดในชนอาภสสรพรหม ในชน


อาภสสรพรหมนน สตวเหลานนมความสาเรจไดโดยทางใจ มปตเปน ภกษา มรศมเอง ทองเทยวไปไดในอากาศ ดารงอยในวมานอนแสนงาม ยอมดารงอยไดสนกาลยดยาวนาน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ม สมยอกบางครง โดยอนลวงไปแหงกาลยดยาวนาน โลกนยอมเจรญขน เมอโลกกาลงเจรญขน โดยมากเหลาสตวกจะพากนเคลอนจากพวกอาภสสร- พรหมมาสความเปนอยางนอก และสตวเหลานนมความสาเรจไดโดยทางใจ มปตเปนภกษา มรศมเอง ทองเทยวไปในอากาศได ดารงอยในวมานอน งดงาม ยอมดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กโดยสมยนนแลจกรวาลนกจะกลายเปนนาไปหมด มความมด มองไมเหน ทงดวงจนทรและดวงอาทตยกยงไมปรากฏ ดวงดาวนกษตรกยงไมปรากฏ กลางวนกลางคนกไมปรากฏ เดอนหนงกง เดอนหนงกยงไมปรากฏ ฤด และปกยงไมปรากฏ หญงชายกยงไมปรากฏ. หมสตวทงหลายกถงการ นบวา สตวดงนอยางเดยวกน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ในกาล บางคราว โดยอนลวงไดแหงกาลยดยาวนาน งวนดนกเกดลอยอยบนนา ปรากฏแกสตวเหลานน เหมอนนานมสดทบคคลเคยวแลวทาใหเยนสนท แลวปรากฏเปนฝาอยขางบนฉะนน งวนดนนนไดสมบรณดวยส กลน รส มสคลายเนยใสอยางดและเนยขนอยางดฉะนน และไดมรสอนนาชอบใจ เหมอนนาผงอนปราศจากโทษฉะนน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะทนน แล มสตวบางตนมชาตโลเลกลาววา ทานผเจรญ สงทลอยอยน จะเปน อะไรดงนแลวเอานวมอชอนเอางวนดนขนมาลมด เมอเขากาลงเอานวมอ ชอนงวนดนขนมาลมอย งวนดนทไดซานไปทว ความอยากจงเกดขน แกเขา. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวเหลาอนแลกถงทฏฐานคต ของสตวนนกจะพากนเอานวมอซอนงวนดนนนขนมาลมด. เมอสตวเหลา


นนกาลงเอานวมอชอนเอางวนดนนนขนมาชม งวนดนกแผซานไปทว สรรพางค และตณหากเกดขนแกสตวเหลานน. ดกอนวาเสฏฐะและภารท- วาชะ ทนนแล สตวเหลานนจะพากนพยายามเอามอปนงวนดนปนทาให เปนคาเพอทจะบรโภค. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เมอใดแลทสตว เหลานนพยายามทจะเอามอปนงวนดนทาเปนคาเพอทจะบรโภค เมอนน รศมเฉพาะตวของสตวเหลานนกจะหายไป. เมอรศมเฉพาะตวหายไป พระจนทรและพระอาทตยกปรากฏขนมา เมอพระจนทรและพระอาทตย ปรากฏขนแลว หมดาวนกษตรกจะปรากฏ เมอหมดาวนกษตรปรากฏ แลว กลางคนและกลางวนกปรากฏ เมอกลางคนกลางวนปรากฏแลว เดอนหนง กงเดอนหนงกปรากฏขน เมอเดอนหนงและกงเดอนหนง ปรากฏขนแลว ฤดและปกปรากฏขน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ดวยเหตเพยงประมาณเทานแล โลกนกยอมเจรญขนมาอก. [๕๗] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวเหลานน พากนบรโภคงวนดน มงวนดนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาล ยดยาวนาน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวเหลานนบรโภคงวนดน มงวนดนนนเปนภกษาเปนอาหารไดตงอยตลอดกาลยดยาวนานโดยประการ ใดแล ความแขงแกรงกเกดมในกายของสตวเหลานน ความมผวพรรณด กไดปรากฏชดขนมา สตวบางพวกกมผวพรรณด บางพวกมผวพรรณเลว. บรรดาสตวเหลานน สตวเหลาใดมผวพรรณด สตวเหลานนกดหมนสตว ทมผวพรรณเลววา เรามผวพรรณดกวาสตวเหลานน สตวเหลานนม ผวพรรณเลวกวาเราดงน. เมอสตวเหลานนเกดมมานะถอตวเพราะการ ดหมนเรองผวพรรณเปนปจจย งวนดนกไดอนตรธานหายไป. เมองวนดน หายไปแลว สตวเหลานนจงประชมกน ครนประชมกนแลวตางกพากน


ทอดถอนใจวา รสด รสดดงน. แมในทกวนนพวกมนษยไดของมรสดบาง อยางเทานน กพากนกลาวอยางนวา รสด รสด ดงน หมพราหมณทง หลายพากนอนสรณถงอกขระทรกนวาเปนของเลศเปนของเกานน แต หาไดรถงความหมายของอกขระนนเลย. วาดวยกะบดนเปนตนเกดขน [๕๘] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล เมองวนดน ของสตวเหลานนหายไป กะบดนกปรากฏขน. กะบดนนนปรากฏเหมอน เหด. กะบดนนนถงพรอมดวยส กลน รส ไดมสเหมอนเนยใสทปรง อยางดหรอเนยขนอยางด และไดมรสอยางนาชอบใจเหมอนนาผงซงปราศ- จากโทษฉะนน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวเหลานนก ไดพยายามเพอจะบรโภคกะบดน สตวเหลานน บรโภคกะบดนนนแลว มกะบดนนนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน. ด กอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวเหลานนเมอบรโภคกะบดน มกะบดน นนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนานโดยประการใด แล ความเปนผกลาแขง โดยประมาณโดยยงกไดปรากฏขนในกายของ สตวเหลานน และความเปนผมผวพรรณงดงามกไดปรากฏขนในกายของ ประการนน. สตวบางพวกมผวพรรณด บางพวกมผวพรรณเลว. บรรดา สตวเหลานน สตวเหลาใดมผวพรรณด สตวเหลานนกพากนดหมนสตว ทมผวพรรณทรามวา พวกเรามผวพรรณงามกวาสตวเหลาน สตวเหลาน มผวพรรณเลวกวาพวกเราดงน. เมอสตวเหลานนตางพากนมมานะเกดขน เพราะการดหมนผวพรรณเปนปจจย กะบดนกอนตรธานหายไป. เมอ กะบดนหายไปแลว เครอดนไดปรากฏขนมา. เครอดนนนไดปรากฏคลาย ผลมะพราวฉะนน. เครอดนนนสมบรณดวยส กลน รส ไดมสเหมอน


เนยใสทปรงอยางดหรอเหมอนเนยขนอยางดฉะนน และไดมรสนาชอบใจ เหมอนนาผงซงปราศจาดโทษฉะนน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนน สตวเหลานนไดพากนพยายามเพอทจะบรโภคเครอดน สตว เหลานนบรโภคเครอดน ไดมเครอดนนนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารง อยตลอดกาลยดยาวนาน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวเหลานน บรโภคเครอดน มเครอดนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยด ยาวนานโดยประการใดแล ความเปนผกลาเขงโดยประมาณโดยยงกได ปรากฏในการแกสตวเหลานน ละความเปนผมผวพรรณดไดปรากฏขน อยางชดเจน. สตวบางพวกมผวพรรณด บางพวกมผวพรรณเลว. บรรดา สตวเหลานน สตวเหลาใด มผวพรรณด สตวเหลานนยอมดหมนหมสตว ทมผวพรรณเลววา พวกเรามผวพรรณดกวาสตวเหลาน สตวเหลานม ผวพรรณเลวกวาเราทงหลายดงน. เมอสตวเหลานนตางกเกดมมานะ ถอตวเพราะมมานะวามผวพรรณดนนเปนปจจย เครอดนไดอนตรธาน หายไป. เมอเครอดนหายไปแลว เหลาสตวประชมกน ครนประชม กนเลวกทอดถอนใจวา เครอดนไดมแกเราหนอ เครอดนของเราได สญหายไปหมดแลวหนอ ดงน. ในสมยนมนษยทงหลายพอถกทกขธรรม บางอยางถกตองเขากพากนกลาววา ของนไดมแลวสเรา ของนของเรา ไดสญหายไปหมดแลว ดงน. พวกพราหมณ ยอมอนสรณถงอกขระอนควรร ซงเปนของดเปนของเกานนแล แตวาพวกพราหมณเหลานน หารทวถง ใจความของอกขระนนไม. วาดวยปรากฏการณทางธรรมชาต [๕๙] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครนนนแล เมอเครอดน ของสตวเหลานนสญหายไปแลว ขาวสาลซงบงเกดในททไมตองไถ ไมม


ราไมมแกลบ บรสทธมกลนหอม มเมลดเปนขาวสารกปรากฏขนมา. สตว ทงหลายกพากนขนเอาขาวสาลชนดใดมา เพอเปนอาหารมอเยนในเวลา เยน ตอนเชาขาวสาลชนดนนกสกงอกขนมาเทน และในตอนเชาสตว ทงหลายไดพากนขนเอาขาวสาลชนดใดมา เพอรโภคในเวลาเชา ใน ตอนเยน ขาวสาลชนดนนกสกงอกขนมาแทน ความบกพรองไปหาได ปรากฏไม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล เหลาสตวทงหลาย พากน บรโภคขาวสาลซงเกดสกเองในททไมตองไถมขาวสาลนนเปนภกษา เปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน. ดกอนวาเสฏฐะและภาร- ทวาชะ สตวเหลานนบรโภคขาวสาล ซงเกดสกเองในททไมตองไถ ม ขาวสาลนนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน โดย ประการใดแล ความกลาแขงโดยประมาณโดยยงไดเกดมในกายของสตว เหลานน และความเปนผมผวพรรณงดงามกไดปรากฏอยางชดเจนโดยประ- การนน. และเพศหญงกปรากฏแกหญง เพศชายกปรากฏแกชาย. กได ยนวาหญงยอมเพงดชายอยตลอดเวลา และชายกเพงดหญงอยตลอดเวลา เชนกน. เมอชนเหลานนตางเพงดกนและกนอยตลอดเวลา ความกาหนด กเกดขน ความเรารอนกปรากฏขนในกาย. ชนเหลานน เพราะความ เรารอนเปนปจจย จงไดเสพเมถนธรรม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ก โดยสมยนน สตวเหลาใดแลเหนสตวเหลาอนกาลงเสพเมถนกนกโปรย ฝนลงบาง โปรยเถาลงบาง โปรยโคมยลงบาง ดวยกลาววา คนถอย เจาจงฉบหาย คนถอยเจาฉบหายดงน แลวกลาววา กสตวจกกระทา กรรมอยางนแกสตวอยางไรดงน. แมในขณะน ในชนบทบางแหง เมอ นาสตวถกฆาไปสตะแลงแกง มนษยเหลาอนกจะซดฝนบางซดเถาบาง ซดโคมยบางใสคนชอนน. พวกพราหมณยอมระลกถงอกขระทรกนวาดซง


เปนของเกานน แตวาพราหมณเหลานนหารเนอความของอกขระนนอยาง ชดเจนไม. [๖๐] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะกโดยสมยนน การซดฝน เปนตนนนแล รกนวาไมเปนธรรม ในบดนรกนวาเปนธรรม. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ โดยสมยนน สตวเหลาใดแลยอมเสพเมถนกน สตวเหลานนยอมไมไดเพอจะเขาไปยงหมบาน หรอนคมตลอด ๓ เดอน บาง ๒ เดอนบาง. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ในกาลใดแล สตวทง หลายถงความชวชาในอสทธรรมนนตลอดเวลา ในกาลนน สตวเหลานน จงไดพากนพยายามสรางเรอนอย เพอประโยชนแกการปกปดอสทธรรม นน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวบางตนซงมชาตขเกยจไดม ความคดนวา ทานผเจรญ เรานตองนาเอาขาวสาลมาเพอเปนอาหารเยน ในเวลาเยนและเพอเปนอาหารเชาในตอนเชา ยอมเดอดรอนจรง อยา กระนนเลย เราควรนาขาวสาลมาครงเดยวใหพอเพอบรโภคทงในเวลาเชา และเวลาเยนดงน ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวนนก นาเอาขาวสาลมาเพยงคราวเดยว เพอเปนอาหารทงในเวลาเยนทงในเวลา เชา. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวอนจงเขาไปหาสตว นนจนถงทอย ครนเขาไปหาแลวจงไดกลาวกะสตวนนวา มาเถด สตว ผเจรญ เราจะไปนาขาวสาลมาดงน. สตวนนจงกลาววา อยางเลยสตว ผเจรญ เรานาขาวสาลมาครงเดยวเพอบรโภคทงในเวลาเยนทงในเวลา เขาดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวนนกถงทฏฐา- นคตของสตวนนแลว นาขาวสาลมาครงเดยว เพออาหารทงสองเวลา ดวยกลาววา ไดยนวา อยางนกดนะผเจรญดงน ดกอนวาเสฏฐะและภาร- ทวาชะ ครงนนแล สตวอนจงเขาไปหาสตวนนจนถงทอย ครนแลวจงได


กลาวคานกะสตวนนวา มาเถดสตวผเจรญ เราจะไปเกบขาวสาลกนดงน. สตวนนจงตอบวา อยาเลยสตวผเจรญ เรานาขาวสาลมาครงเดยวเพอเปน อาหารทงเชาและเยนดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวนนถง ทฏฐานคตของสตวนนจงนาขาวสาลมาเพอเปนอาหารถง ๔ วน ดวย กลาววา ไดยนวา อยางนกดนะผเจรญดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ สตวอนเขาไปหาสตวนนจนถงทอย ครนแลวไดกลาวคานกะสตวนนวา มาเถดสตวผเจรญ พวกเราไปเกบขาวสาลกนดงน. สตวนนจงกลาววา อยาเลยผเจรญ เรานาขาวสาลมาครงเดยวเพอเปนอาหารได ๔ วนดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวนนถงทฏฐานคตของสตว นนไดไปขนเอาขาวสาลมาครงเดยวเทานนเพอเปนอาหาร ๔ วน ดวย กลาววา ไดยนวา อยางนกดนะผเจรญดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เมอใดแล สตวนนกไดพยายามเพอจะบรโภคขาวสาลทสงสมไว. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล ขาวสาลจงมราหอเมลดบาง มแกลบ หอเมลดบาง ตนทถกเกยวแลวกไมกลบงอกขนอก การขาดตอนกปรากฏ ขน ขาวสาลจงไดมเปนกลมขนมา. [๖๑] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวเหลานน จงประชมพรอมกน ครนแลวกพากนทอดถอนใจวา ผเจรญ ธรรมอนเลว- ทรามไดปรากฏในสตวทงหลาย ดวยวา ในกาลกอน พวกเรามความ สาเรจทางใจ มปตเปนภกษา มรศมเอง ทองเทยวไปในอากาศได ดารง อย ในวมานอนงดงาม ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน ในกาลบางคราว โดยลวงไปแหงกาลยดยาวนาน งวนดนเกดในนาแกพวกเรา งวนดนนน ไดสมบรณดวยส กลน รส พวกเรานน ไดพยายามเอามอปนงวนดนเปน คา ๆ เพอทจะบรโภค เมอพวกเราพากนพยายามเอามอปนงวนดนทา


เปนคา ๆ เพอทจะบรโภคอย รศมเฉพาะตวกหายไป เมอรศมเฉพาะตว หายไป พระจนทรและพระอาทตยกปรากฏ เมอพระจนทรและพระอาทตย ปรากฏแลว หมดาวนกษตรทงหลายกไดปรากฏ เมอหมดาวนกษตร ปรากฏแลว กลางคนกลางวนกไดปรากฏ เมอกลางคนกลางวนปรากฏ แลว เดอนหนงกงเดอนหนงกปรากฏ เมอเดอนหนงกงหนงเดอนปรากฏอย ฤดและปกปรากฏ พวกเราเหลานนบรโภคงวนดน มงวนดนนนเปน ภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน เพราะอกศลธรรมอน ลามก งวนดนของพวกเรานนจงไดหายไป เมองวนดนหายไปแลว กะบดน กปรากฏ กะบดนนนถงพรอมดวยส กลน รส พวกเรานนบรโภคกะบดนนนแลว กนพยายามเพอจะบรโภคกะบดนนน พวกเรานนบรโภคกะบดนนนแลว มกะบดนนนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน เพราะ ความปรากฏแหงอกศลธรรมอนลามกของพวกเรานน กะบดนจงไดหายไป เมอกะบดนหายไปแลว เครอดนกปรากฏขนมา เครอดนนนกสมบรณ ดวย ส กลน รส พวกเรานนไดพากนพยายามเพอทจะบรโภคเครอดนนน พวกเรานนบรโภคเครอดนนนแลว กมเครอดนนนเปนภกษาเปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน เพราะความปรากฏแหงอกศลธรรมอน ลามกของพวกเรานน เครอดนจงไดหายไป เมอเครอดนหายไปแลว ขาวสาลอนเกดสกในททไมตองไถ ไมมรา ไมมแกลบ บรสทธ มกลนหอม มเมลดเปนขาวสารกไดปรากฏขน พวกเราไปนาเอาขาวสาลชนดใดมา เพอเปนอาหารเยนในเวลาเยน ในตอนเชาขาวสาลนนกสกงอกขนอก พวกเราไปนาเอาขาวสาลชนดใดมาเพอเปนอาหารเชาในตอนเชา ใน ตอนเยนขาวสาลนนกสกงอกขนเอง ความขาดหาไดปรากฏไม พวกเรา นน เมอบรโภคขาวสาลซงเกดในททไมไดไถ กมขาวสาลนน เปนภกษา


เปนอาหาร ไดดารงอยตลอดกาลยดยาวนาน เพราะความปรากฏ แหงอกศลธรรมอนลามกของพวกเรานนแล ขาวสาลจงมราหมเมลด บาง มแกลบหมเมลดบาง ขาวสาลทเราเกยวแลวหาไดงอกขนอกไม แมความขาดตอนกไดปรากฏ ขาวสาลเปนกลมจงเกดขน ไฉนหนอ เราควรแบงขาวสาลกน และพงกนเขตคนกนดงน. ดกอนวาเสฏฐะ และภารทวาชะ ครงนนแล สตวทงหลายจงพากนแบงขาวสาลและ กนเขตคนกนขน. [๖๒] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวบาง ตนมความโลเล รกษาสวนของตนไว ถอเอาสวนอนทเขาไมไดให บรโภค. สตวเหลาอนไดจบสตวนนได ครนจบไดแลวจงกลาววา สตวผเจรญ ทานทากรรมชวทรกษาสวนของตนไวถอเอาสวนอนท เขาไมไดใหบรโภค สตวผเจรญ ทานอยาไดทากรรมชวชาอยางนอก ดงน. สตวนนกรบคาของสตวเหลานนวา เราจะไมทาอยางนอก ผเจรญ. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ แมในครงท ๒ สตวนน ฯลฯ ดกอนนวาเสฏฐะและภารทวาชะ แมในครงทสามสตวนนกรบอยางนน และสตวนนกยงรกษาสวนของตน แลวถอเอาสวนอนทเขาไมไดให บรโภค. สตวทงหลายไดพากนจบสตวนนแลว ครนจบแลวกลาวคา นวา สตวผเจรญ ทานทากรรมชวชาทรกษาสวนของตนแลวถอเอา สวนอนทเขาไมไดใหกลนกน สตวผเจรญ ทานอยาไดทาอยางนอก ดงน. สตวเหลาอนเอามอทบ เอากอนดนขวาง เอาทอนไมต. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ในเพราะเรองนนเปนสาคญแล อทน- นาทานจงปรากฏ การครหาจงปรากฏ มสาวาทปรากฏ การจบทอนไม จงปรากฏ. ครงนนแล สตวประเสรฐทงหลายจงไดประชมพรอมกน


ครนแลวกทอดถอนใจวา ผเจรญ ธรรมอนลามกเลวทรามปรากฏ ในหมสตวได กอทนนาทานจกปรากฏ การครหาจกปรากฏ มสาวาท จกปรากฏ การจบทอนไมกจกปรากฏ อยากระนนเลย เราควรนบถอ สตวผหนงซงจะวากลาวผทควรวากลาวได ตเตยนผทควรตเตยนได ขบไลผทควรขบไลได สวนพวกเราจกใหสวนแหงขาวสาลแกผนน ดงน. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ครงนนแล สตวเหลานนจง เขาไปหาสตวทมรปงามกวา นาดกวา นาเลอมใสกวา มศกดใหญกวา แลวไดกลาวคานนวา มาเถดสตวผเจรญ ทานจงวากลาวผทควรวา กลาวไดโดยชอบ จงตเตยนผทควรตเตยนได จงขบไลผทควรขบไล ได สวนพวกเราจกใหสวนแหงขาวสาลแกทานดงน. สตวนนได รบคาของสตวเหลานนวา อยางนนผเจรญดงน แลวไดวากลาวผท ควรวากลาวไดโดยชอบ ตเตยนผทควรตเตยนได ขบไลผทควรขบไล ได. สวนสตวเหลานน กไดใหสวนแหงขาวสาลแกสตวนน. วาดวยตนเหตเกดอกขระวามหาสมบต กษตรย ราชา [๖๓] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะชนผเปนหวหนา อนมหาชนสมมตแลวอกขระวา มหาสมมตจงไดเกดขนเปนครงแรก ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะผเปนหวหนาเปนใหญแหงเขต ฉะนน อกขระวากษตรย กษตรย จงอบตขนเปนคาท ๒. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะเหตทผเปนใหญยอมยงชนเหลาอนให ยนดโดยชอบธรรม ฉะนน อกขระวา ราชา ราชา ดงน จงบงเกดขน เปนคาท ๓. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะเหตดงกลาวมาน แล การบเกดขนของหมกษตรยจงเกดมขนมาดวยอกขระทเขาใจ กนวาเลศเปนของเกา. เรองของสตวเหลานนจะเหมอนกน และไม


เหมอนกนกบสตวอนนนกดวยธรรม หาใชดวยอธรรมไม. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ กธรรมเทานนประเสรฐทสดในหมชน ทง ในทฏฐธรรมและอภสมปรายภพ. [๖๔] ครงนนแล สตวบางจาพวกเหลานนไดมความคด อยางนวา ผเจรญ การถอเอาสงของทเขาไมไดใหจกปรากฏ การครหา จกปรากฏ มสาวาทจกปรากฏ การถอเอาทอนไมจกปรากฏ การ ขบไลจกปรากฏในเพราะบาปธรรมใด บาปธรรมเหลานนไดปรากฏ ในหมสตวทงหลาย อยากระนนเลย พวกเราควรลอยอกศลธรรม อนลามกทงเสยเถดดงน. สตวเหลานนจงไดพากนลอยอกศลธรรม อนลามกนนทงไป ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะสตวทง หลายพากนลอยอกศลธรรมทงไป ฉะนน อกขระวา พราหมณ ดงน จงบงเกดขนครงแรก. พราหมณเหลานนจงสรางกระทอมมง ดวยใบไมไวในราวปาแลวเพงอยในกระทอมทมงดวยใบไมนน. พวก พราหมณเหลานนไมมการหงตม ไมมการตาขาว ในเวลาเยนใน เวลาเชา พวกเขากพากนเทยวไปยงหมบานตาบลและเมองแสวงหา อาหาร เพอบรโภคในเวลาเยนและในเวลาเชา. พวกเขาไดอาหาร แลวกเพงอยในกฏใบไมในราวปานนอก. หมมนษยพบเขาเขา ก กลาวอยางนวา ผเจรญ สตวเหลานสรางกระทอมมงดวยใบไมใน ราวปาแลวเพงอยในกระทอมซงมงดวยใบไมนน พวกเขาไมมการ หงตม ไมมการตาขาวในเวลาเยนในเวลาเชา พวกเขาพากนเทยวไป ยงหมบานตาบลและเมองแสวงหาอาหาร เพอบรโภคในเวลาเยนใน เวลาเชา. เขาไดอาหารแลวมาเพงอยในกฏทมงดวยใบไมในราวปา อก. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ อกขระวา ฌายกา ฌายกา ดงน


จงบงเกดขนเปนคาทสอง ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ บรรดา สตวเหลานน บางพวกเมอไมไดสาเรจฌานในกระทอมทมงดวยใบไม ในราวปา จงเทยวไปรอบหมบานรอบนคม ทาคมภร มาอย. มนษย ทงหลายเหนเขาเขา จงกลาวอยางน ผเจรญ สตวเหลานแลไมได บรรลฌานในกฏทมงดวยใบไมในราวปา จงเทยวไปรอบบานรอบ นคม ทาคมภรมาอย. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ บดนชนเหลาน ไมเพงอย ชนเหลานไมเพงอยในบดนฉะนน อกขระวา อชฌายกา อชฌายกา ดงนจงบงเกดขนเปนคาท ๓. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กคานน โดยสมยนนสมมตกนวาเปนคาเลว แตในสมยน คานน สมมตกนวาประเสรฐ. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะการ พรรณนาดงวามาน การบงเกดขนของหมพราหมณนนโดยอกขระท เขาใจกนวาเลศเปนของเกาจงไดม เรองของสตวทงหลายจะเหมอน หรอไมเหมอนกนโดยธรรมเทานนหาใชโดยอธรรมไม. ดกอนวาเสฏฐ และภารทวาชะ ก ธรรมเทานนประเสรฐทสดในหมชนทงในทฏฐ- ธรรมและอภสมปรายภพ วาดวยการเกดขนแหงแพศย [๖๕] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ บรรดาสตวนนบาง พวก ยดมนเมถนธรรมแยกประกอบการงาน. ดกอนวาเสฏฐะและ ภารทวาชะ สตวเหลานนยดมนเมถนธรรมแลว แยกประกอบการ งาน ฉะนน อกขระวา เวสสา เวสสา ดงนจงบงเกดขน. ดกอน วาเสฏฐะและภารทวาชะ เพราะเหตดงกลาวมาน การบงเกดของพวก แพศยจงมไดอยางน. ทานยอคาไวแลว. ดกอนวาเสฏฐะและภาร- ทวาชะ เพราะเหตดงกลาวนแล การบงเกดขนของหมศทรนน จงม


ไดดวยอกขระทเขาใจกนวาเลศเปนของเกา เรองของสตวเหลานนจะ เหมอนกนหรอไมเหมอนกบสตวอน กโดยธรรมเทานน หาใชโดย อธรรมไม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ธรรมเทานนประเสรฐ ทสดในหมชนทงในทฏฐธรรมและอภสมปรายภพ. [๖๖] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ มสมยทกษตรยตเตยน ธรรมของตน จงออกจากเรอนบวชดวยคดวา เราจะเปนสมณะ. ดกอนวาเสฏฐะและภาทรวาชะ มสมยทพราหมณ ฯลฯ แพศย ฯลฯ ศทร ตเตยนธรรมของตนจงออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ดวยคด วา เราจกเปนสมณะดงน. ดกอนวาเสฏฐะสละภารทวาชะ การบงเกด ขนแหงหมสมณะจงไดมขนดวยหมทง ๔ เหลาน เรองของสตวเหลา นนจะเหมอนหรอไมเหมอนกบสตวเหลาอนกโดยธรรมเทานน หาใช โดยอธรรมไม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ธรรมเทานนประเสรฐ ทสดในหมชนทงในทฏฐธรรมและอภสมปรายภพ. [๖๗] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษตรยกด พราหมณ กด แพศยกด ศทรกด ประพฤตกายทจจรต วจทจจรต มโนทจจรต เปนมจฉาทฏฐ ยดถอกรรมดวยมจฉาทฏฐ เพราะการยดถอกรรม ดวยอานาจมจฉาทฏฐเปนเหต เบองหนาแตตาย เพราะกายแตก ยอมเชาถงอบาย ทคคต วนบาต นรก. [๖๘] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ กษตรยกด พราหมณ กด แพศยกด ศทรกด ประพฤตกายสจรต วจสจรต มโนสจรต เปนสมมาทฏฐ สมาทานกรรมดวยอานาจสมมาทฏฐ เพราะการยดถอ กรรมดวยอานาจสมมาทฏฐเปนเหต เบองหนาแตตาย เพราะกายแตก ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค.


[๖๙] ดกอนวาเสฎฐะและภารทวาชะ กษตรยกด พราหมณกด แพศยกด ศทรกด มปกตทากรรมทงสองอยาง ดวยกาย ดวยวาจา ดวยใจ มความเหนเจอปนกน ยดถอกรรมดวยอานาจความเหนอนเจอปนกน เพราะการยดถอกรรมดวยอานาจความเหน อนเจอปนกนเปนเหต เบอง หนาแตตาย เพราะกายแตก ยอมไดเสวยสขบาง ทกขบาง. [๗๐] ดกอนวาเสฎฐะและภารทวาชะ กษตรยกด ฯลฯ พราหมณ กด ฯลฯ แพศยกด ฯลฯ ศทรกด สารวมทางกาย สารวมทางวาจา สารวมทางใจ อาศยการเจรญโพธปกขยธรรมทง ๗ แลว ยอมปรนพพาน ในโลกนแท. [๗๑] ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ บรรดาวรรณะทง ๔ เหลาน วรรณะใดเปนภกษผอรหนต สนอาสวะแลว อยจบแลว มกรณยะอนกระทา แลว ปลงภาระไดแลว ตามบรรลประโยชนของตนแลว มสงโยชน เครองผกสตวไวในภพสนแลว นบแลว เพราะรโดยชอบ วรรณะนน ปรากฏวาเปนผเลศกวาวรรณะเหลานนโดยธรรม หาใชโดยอธรรมไม. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ ธรรมเทานนประเสรฐทสดในหมชนทงใน ทฏฐธรรมและอภสมปรายภพ. ดกอนวาเสฏฐะแลภารทวาชะ แมสนง- กมารพรหมกไดกลาวคาถาไววา [๗๒] กษตรยเปนผประเสรฐทสด ในหมชนผมความ รงเกยจดวยโคตร ทานผถงพรอมดวยวชชาและ จรณะ เปนผประเสรฐทสดในหมเทวดาและ มนษยดงน. ดกอนวาเสฎฐะและภารทวาชะ กคาถานสนงกมารพรหมขบไว ถกตองไมผด ภาษตไวถก ไมผด ประกอบดวยประโยชน มใชไมประกอบ


ดวยประโยชน เรารแลว. ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ แมเราเองก กลาวอยางนวา กษตรยเปนผประเสรฐทสด ในหมชนผมความ รงเกยจดวยโคตร ทานผถงพรอมดวยวชชาและ จรณะ เปนผประเสรฐทสดในเทวดาและมนษย ทงหลายดงน. พระผมพระภาคไดตรสพระดารสนแลว. วาเสฏฐะและภารทวาชะ กยนดชนชม ภาษตของพระผมพระภาค ฉะนแล. จบอคคญญสตร ท ๔.


อรรถกถาอคคญญสตร อคคญญสตร มคาขนตนวา เอวมเม สต ดงน. ในอคคญญสตรนน มการพรรณนาบททยงมเนอความไมชด ดงตอไปน. ในคาวา ปพพาราเม มคารมาตปาสาเท น มอนปพพกถา ดงตอไปน. ไดยนวา ในอดตกาล ในทสดแสนกลป อบาสกาคนหนง นมนต พรผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ แลวถวายทานแกภกษสงฆแสน หนงมพระพทธเจาเปนประธานแลว หมอบลงแทบบาทมลของพระผมพระ- ภาคเจาแลวไดตงความปรารถนาวา ในอนาคตกาล ดฉนจงไดเปนอปฏฐา- ยกาผเลศของพระพทธเจาผเชนกบพระองค. อบาสกานนทองเทยวไปใน เทวโลกและมนษยโลกตลอดแสนกลป แลวไดถอปฏสนธในครรภของนาง สมนาเทวในเรอนของธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรของเมณฑกะเศรษฐใน ภททยนครในกาลของพระผมพระภาคของเราทงหลาย. ในเวลาทนางเกด แลวหมญาตไดตงชอใหนางวาวสาขา. นางวสาขานน เมอใดทพระผม พระภาคไดเสดจไปยงเมองภททยนคร เมอนนนางไปทาการตอนรบพระ- ผมพระภาคพรอมดวยเดกหญงอก ๕๐๐ คน ในการไดเหนพระผมพระภาค เพยงครงแรกเทานน นางกไดเปนพระโสดาบน ในกาลตอมา นางได ไปสเรอนของปณณวฒนกมารบตรของมคารเศรษฐในเมองสาวตถ. มคาร- เศรษฐตงนางไวในตาแหนงมารดาในเรอนนน. ฉะนนเขาจงเรยกนางวา มคารมารดา. กเมอนางไปสตระกลสาม บดาใหนายชางทาเครองประดบ ชอวามหาลดาประสาธน. เพชร ๓ ทะนาน แกวมกดา ๑๑ ทะนาน แกวประพาฬ ๒๒ ทะนาน แกวมณ ๓๓ ทะนาน ไดถงการประกอบ


เขาในเครองประดบนน. เครองประดบนน ไดสาเรจลงดวยรตนะทงหลาย เหลานดงกลาวมานและดวยรตนะ ๗ ส เหลาอนอก. เครองประดบนน สวมบนศรษะยอมยอยคลมจนจดหลงเทา. หญงททรงพลงชางสาร ๕ เชอก ไดเทานน จงจะสามารถทรงเครองประดบนนไวได. ในกาลตอมา นางวสาขานนไดเปนอปฏฐายกาผเลศของพระ- ทสพล นางไดสละเครองประดบนนแลว ใหสรางวหารถวายพระผม พระภาคดวยทรพยเกาโกฏแลว ใหสรางปราสาทบนภมภาคประมาณกรส หนง. ปราสาทนนประดบดวยหองพนหองอยางนคอ ทพนชนบนม ๕๐๐ หอง ทพนชนลางกม ๕๐๐ หอง. นางคดวา ปราสาทลวนอยางเดยว ยอมไมงามดงน จงใหสรางเรอน ๒ ชน ๕๐๐ หลง ปราสาทเลก ๕๐๐ หลง ศาลายาว ๕๐๐ หลง แวดลอมปราสาทนน. การฉลองวหารได เสรจสนลงโดยใชเวลา ๔ เดอน. ขนชอวาภารบรจาคทรพยไวในพระ- พทธศาสนาของหญงอน เหมอนการบรจาคของนางวสาขาผดารงอยใน ภาวะความเปนมาตคาม หามไม. การบรจาคทรพยไวในพระพทธศาสนา ของชายอน เหมอนการบรจาคของอนาถปณฑกเศรษฐ ผดารงอยใน ความเปนบรษกหามไม. เพราะอนาถปณฑกเศรษฐนนสละทรพย ๕๔ โกฎ แลวใหสรางมหาวหารชอวาเชตวน ในทเชนกบมหาวหารของเมอง อนราธบรในดานทศทกษณของเมองสาวตถ. นางวสาขาใหสรางวหารชอวา บพพารามในทเชนกบวหารของนางอตตมเทว ในดานทศปราจนแหงเมอง สาวตถ. พระผมพระภาคเจาทรงอาศยประทบอย ในเมองสาวตถอยประจา ในวหารทง ๒ น ดวยความวเคราะหตระกลทง ๒ เหลาน. ภายใน พรรษาหนง ประทบอยทพระเชตวนวหาร. ภายในพรรษาหนง ประทบ อยในปพพารามวหาร. กในสมยนน พระผมพระภาคเจาประทบอยท


ปพพาราม. ดวยเหตนนทานจงกลาววา ปพพาราเม มคารมาตปาสาเท ดงน. บทวา วาเสฏภารทวาชา ไดแก วาเสฏฐสามเณรและภารท- วาชสามเณร. ดวยสองบทวา ภกขสปรวสนต ความวา สามเณร ทงสองอยปรวาสอยางเดยรถย หาอยปรวาสเพอพนอาบตไม. แตสามเณร เหลานน เพราะมอายยงไมบรบรณ จงปรารถนาความเปนภกษอย. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ภกขภาว อากงขมานา. แทจรง สามเณรแมทงสองเหลานนเกดในตระกลพราหมณมหาศาลชอ อทจจะ มทรพยสมบตฝายละ ๔๐ โกฏ บรรลถงฝงแหงไตรเพท ไดฟง วาเสฏฐสตรในมชฌมมนกายไดถงสรณะ ฟงเตวชชสตรแลวไดบรรพชาใน เวลานปรารถนาความเปนภกษจงอยปรวาส. บทวา อพโภกาเส จงกมต ความวา พระผมพระภาคทรงความดวยพระรศมอนมวรรณะ ๖ ซงแผซาน ออกไปในกลางหาว เปรยบเสมอนทองคาอนมคาสง ๑๑ ศอกซงบคคลดง มาดวยเชอกยนตฉะนน เสดจจงกรมไป ๆ มา ๆ อยทเงาของปราสาทใน สวนทศบรพาของปราสาท ซงตดตอกนกบทางดานทศอดรและทศทกษณ. บทวา อนจงกมส ความวา สามเณรทงสอง ประคองอญชลนอมสรระ ลงแลวจงกรมตามพระผมพระภาค. บทวา วาเสฏ อามนเตส ความวา วาเสฏฐะและภารทวาชะ สามเณรเหลานน วาเสฏฐะสามเณรฉลาดกวา ยอมรถงสงทควรยดถอ เอาสงทควรสละ ฉะนน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกวาเสฏฐสามเณร นนมา. บทวา ตมเห ขวตถ ตดบทเปน ตมเห โข อตถ. บทวา พราหมณชจจา ความวาเปนพราหมณโดยเชอชาต. บทวา พราหมณกลนา ความวา มตระกล คอสมบรณดวยตระกลในหมพราหมณ. บทวา พราหมณ- กลา ความวา จากตระกลพราหมณ อธบายวา ละตระกลพราหมณ


ซงสมบรณดวยโภคะเปนตน. บทวา น อกโกสนต ความวา ยอมไมดา ดวยอกโกสวตถ ๑๐. บทวา น ปรภาสนต ความวา ยอมไมบรภาษ ดวยการ กลาวถงความเสอมชวตมวธตาง ๆ. พระผมพระภาคเจาทรงทราบวา พราหมณทงหลาย ยอมดา ยอมบรภาษสามเณรเหลานดงนแทจงได ตรสถาม ดวยประการฉะน. ถามวา เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจง ตรสถาม. ตอบวา พระองคทรงดารวา สามเณรเหลาน เราไมถามจะ ไมพดขนกอน เมอเราไมกลาว ถอยคากจะไมเกดขนดงน ฉะนน พระ- องคจงตรสถามเพอใหถอยคาตงขน. บทวา ตคฆ เปนนบาตใชในคาอยางเดยวกน. อธบายวา ขาแตพระองคผเจรญ พราหมณทงหลาย ยอมดา ยอมบรภาษ ขาพระ- องคทงสองโดยสวนเดยวแท. บทวา อตตรปาย ความวา ตามสมควร แกตน. บทวา ปรปณณาย ความวา ทยกบทสละพยญชนะมากลาว บรบรณตามความชอบใจของตน. บทวา โน อปรปณณาย ความวา ทไมหยดอยในระหวางกลาวตดตอไปตลอด. ถามวา กเพราะเหตไร พวกพราหมณจงดาสามเณรเหลาน. ตอบวา เพราะไมตงอย (ในฐานะ ของตน). สามเณรเหลานเปนบตรของพราหมณผเลศบรรลถงฝงไตรเพท มชอเสยงปรากฏ ไดยกยองในระหวางพราหมณทงหลายในชมพทวป. เพราะขอทสามเณรทงสองนนบวช บตรของพราหมณอนเปนอนมากกได บวชตาม. ลาดบนน พวกพราหมณทงหลายคดวาเราทงหลายหมดทพง พาอาศยดงน เพราะขอทตนเองไมมทพงนเอง พบสามเณรเหลานนท ประตบานกด ภายในบานกดจงกลาววา พวกทานทาลายลทธของพราหมณ พวกทานเปนผตดในรส จงทองเทยวตามหลงสมณะโลนดงนเปนตน และ กลาวคาเปนตนวา พราหมณเทานนมวรรณะประเสรฐสด ดงน อนมาใน


พระบาลแลวจงดา. ถงแมเมอพราหมณเหลานนจะพากนดา สามเณร ทงหลายกไมไดทาความโกรธหรอความอาฆาต เพราะขอทถกพระผม พระภาคเจาตรสถามจงกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณ ทงหลายยอมพากนดาพากนบรภาษพวกขาพระองคดงน. ลาดบนน พระ- ผมพระภาคเจาเมอจะตรสถามอาการคอการดาจงตรสถามวา กเธอกลาววา อยางไรดงน. สามเณรเหลานนเมอจะกราบทลอาการคอการดา จงกราบ ทลวา พราหมณา ภนเต ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เสฎโ วณโณ ดงน ความวา พราหมณทงหลายยอมแสดงวา พราหมณเทานนเปนวรรณะประเสรฐทสด ดงน ในฐานะเปนทปรากฏแหงชาตและโคตรเปนตน. บทวา หนา อเ วณณา ความวา พราหมณทงหลายยอมกลาววา วรรณะสามนอกน เลวทรามตาชาดงน. บทวา สกโก แปลวา ขาว. บทวา กณโห แปลวา ดา. บทวา สชฌนต ความวา พราหมณทงหลายยอมบรสทธ ในฐานะ มชาตและโคตรเปนตนปรากฏ. บทวา พรหมโน ปตตา ความวา พราหมณทงหลายเปนบตรของทาวมหาพรหม. บทวา โอรสา มขโต ชาตา ความวาอยในอก ออกจากปาก (ของทาวมหาพรหม). อกอยางหนง ชอวาเปนโอรส เพราะอนทาวมหาพรหมกระทาไวในอกแลวใหเจรญแลว. บทวา พรหมชา ความวา บงเกดแลวจากทาวมหาพรหม. บทวา พรหมนมมตา ความรา อนทาวมหาพรหมนรมตขน. บทวา พรหม- ทายาทา ความวา เปนทายาทของพระพรหม. บทวา หนมตถวณณ อชฌปคตา ความวา พวกทานไดเปนผเขาถงวรรณะทเลว. บทวา มณฑเก สมณเก ความวา พราหมณทงหลายนนทา รงเกยจ จงกลาว. หากลาวหมายเอาความเปนคนโลนและความเปนสมณะไม. บทวา อพเภ


ไดแกคหบดทงหลาย. บทวา กณเห คอดา. บทวา พนธ แปลวา เปนเผาพนธ ของมารคอ เปนฝกฝายของมาร. บทวา ปาทาปจเจ ความ วา ผเปนเหลากอแหงพระบาทของทาวมหาพรหม. อธบายวา เกดจาก พระบาท. คาวา โว ในคาวา ตคฆ โว วาเสฏ พราหมณา โปราณ อสรนตา เอวมาหส น เปนเพยงนบาต อกอยางหนง เปนฉฏฐวภต. อธบายวา พราหมณทงหลายระลกเรองเกาของทานไมได จงกลาวอยางนน. บทวา โปราณ ความวา วงศแหงความประพฤต ผอบตขนในโลกท รกนวาเลศเปนของเกา. บทวา อสรนตา แปลวาร ไมได. มคาอธบาย ทพระผมพระภาคเจาตรสไววา วาเสฏฐะ พราหมณทงหลาย ระลกไมได รไมไดซงการอบตขนในโลกอนเปนของเกาของทาน จงพากนกลาว อยางน. คาวา ทสสนต โข ปน ดงนเปนตน พระผมพระภาคตรสไว เพอประโยชนแกการทาลายความเหนของพราหมณเหลานน. บรรดาบท เหลานน บทวา พราหมณโยความวา นางพราหมณทงหลายทพวก พราหมณนามาสตระกลดวยอานาจการอาวาหมงคลและววาหมงคล เพอ ประโยชนแกการไดบตร กปรากฏอย. กโดยสมยตอมา นางพราหมณทง หลายเหลานนแลกเปนหญงมระด. อธบายวามระดเกดขน. บทวา คพภนโย แปลวา มครรภ. บทวา วชายมานา แปลวาคลอดบตรและธดาอย. บทวา ปายมานา ความวา ใหเดกทารกดมนานมอย. บทวา โยนชาว สมานา ความวา เปนผเกดแลวโดยทางชองคลอดของนาง พราหมณทงหลายแท. บทวา เอวมาหส ความวา ยอมกลาวอยางน. ถามวา กลาววา อยางไร. ตอบวา กลาววาพราหมณเทานน เปนวรรณะ ประเสรฐทสด ฯลฯ เปนทายาทของพระพรหม. ถามวา กถาคาพดของ


พราหมณเหลานนพงเปนคาจรงแลวไซร หองของนางพราหมณพงเปน อกของทาวมหาพรหม ชองคลอดของนางพราหมณกพงเปนพระโอษฐของ ทาวมหาพรหมละซ. ตอบวา กขอนนไมพงเหนอยางนน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสพระดารสเปนตนวา เต จ พรหมมานเจว อพภาจกขนต ดงน. พระผมพระภาคเจา ตรสมขเฉทกวาทะนดวยประสงควา ขอ พราหมณทงหลายอยาไดเพอกลาววา พวกเราอยในพระอระออกมาจาก พระโอษฐของทาวมหาพรหมดงน ดวยพระดารสเพยงเทาน เพอจะทรง แสดงวา วรรณะแมทงส สมาทานประพฤตกศลธรรมแท จงบรสทธได ดงนอก จงตรสวา จตตาโรเม วาเสฏ วณณา เปนตน. บทวา อกสลสขาตา ความวา นบวาเปนอกศลดงน หรอเปนสวนแหงอกศล. ในทก ๆ บท กนยน. บทวา น อลมรยา ความวา ไมสามารถในความ เปนพระอรยะได. บทวา กณหา แปลวา มปกตดา. บทวา กณหวปากา ความวา วบาก ของธรรมเหลานน ดา อธบายวา เปนทกข. บทวา ขตตเยป เต ความวา ธรรมเหลานนมอยแมในพระมหากษตรย. บทวา เอกจเจ ไดแก เอกสม. ในทก ๆ บทกนยน. บทวา สกกา แปลวา ขาว ดวยภาวะทหมดกเลส. บทวา สกกวปากา ความวา แมวบากของธรรมเหลานนเปนของขาว อธบายวา ใหผลเปนสข. บทวา อภยโพยกณเณส ความวา รวมกนคอเจอปนกน ในชน ๒ จาพวก. ถามวา ในชน ๒ จาพวกเหลาไหน. ตอบวาในธรรม ฝายดาทวญชนตเตยนพวกหนง และในธรรมฝายขาวทวญชนสรรเสรญ พวกหนง. ในบทวา ยเทตถ พราหมณา เอวมาหส นมวนจฉยวา พราหมณทงหลาย แมประพฤตในธรรมทงฝายดาและฝายขาวนนยอม


กลาวอยางนวา พรหมโณว เสฏโ วณโณ เปนตน. หลายบทวา ต เนส ว นาชานนต ความวา ชน ผเปนบณฑตในโลก ยอมไม ยนดอธบายวา ยอมไมสรรเสรญ. ขอนน เปนเพราะเหตไร. ในคาวา อเม- สห วาเสฏา เปนตนน มความสงเขปดงน. หากมคาถามวา ทาน กลาวคาวานานชานนต ดงนไว เพราะเหตไร. พงตอบวา เพราะบรรดา- วรรณะทง ๔ เหลานวรรณะใดเปนภกษผอรหนต ฯลฯ พนแลวเพราะร โดยชอบ วรรณะนน ยอมปรากฏวาเปนเลศกวาวรรณะทงหลาย พราหมณ เหลานน หาเปนเชนนนไมเลย ฉะนนบณฑตผรทงหลาย จงไมรบรอง คาพดของพราหมณเหลานน. พงทราบวนจฉยในบท อรห เปนตนตอไป ทชอวาอรหนต เพราะ เหตมความทกเลสทงหลายอยหางไกล ทชอวา ขณาสพ เพราะความทอาสวะ ทงหลายสนไป. พระเสขะ ๗ จาพวก และกลยาณปถชน ชอวายอมอย ประพฤตพรหมจรรย. กภกษน ผมธรรมเครองอยอนอยจบแลว ฉะนน จงชอวาผอยแลว. กจทจะพงกระทามการกาหนดรในสจจะทง ๔ เปนตน ดวยมรรค ๔ อนภกษนนทาแลว ฉะนน ภกษนนจงชอวา มกจทควรทา ทาเสรจแลว. กเลสภาระและขนธภาระอนภกษนนปลงลงแลว ฉะนน เธอ จงชอวาปลงภาระไดแลว. บทวา โอหโต แปลวาปลงลงแลว. ประโยชน อนด หรอประโยชนอนเปนของตน ฉะนน จงชอวาประโยชนตน. ประโยชนของตนอนภกษนนตามบรรลไดแลว ฉะนน เธอจงชอวาตาม บรรลประโยชนตนแลว. ตณหาทานเรยกวา สงโยชนเครองผกสตวไวใน ภพ. ตณหานนของภกษนนสนแลว ฉะนน เธอจงชอวามสงโยชนเครอง ผกสตวไวในภพสนแลว. บทวา สมมทา วมตโต ความวา พน แลวเพราะรโดยชอบคอโดยเหตโดยการณ บทวา ชเนตสม ตดบทเปน


ชเน เอตสม อธบายวา ในโลกน หลายบทวา ทฏเ เจว ธมเม อภสม- ปรายจ ความวา ในอตภาพน และในอตภาพอนสตวจะพงถงในโลก หนา. บทวา อนนตรา ความวา เวนแลวจากระหวาง. อธบายวา เปน เชนเดยวกนดวยตระกลของตน. บทวา อนยนตา ความวา เปนไปใน อานาจ. บทวา นปจจการา ความวา พวกศากยะทงหลายทแกกวายอม แสดงการนอบนอม ทหนมกวา ยอมทากจมการอภวาทเปนตน. บรรดา คาเหลานน คาวา สามจกมม ดงนนคอ กรรมอนสมควรมการกระทา วตรตอพระเจาปเสนทนนเปนตน. บทวา นวฏา ความวา ตงมนแลว คอดารงอยอยางไมหวนไหว. ถามวากศรทธาเหนปานนยอมมแกใคร. ตอบวา ยอมมแกพระโสดาบน. กพระโสดานนมศรทธาตงมน แมเมอจะถกเขาเอาดาบตดศรษะกยงไม กลาววาพระพทธเจาไมใชพระพทธเจาดงนบาง พระธรรมไมใชพระ ธรรมดงนบาง พระสงฆไมเปนพระสงฆดงนบาง. พระโสดาบนยอมเปน ผมศรทธาดารงมนแท เปรยบเสมอนสรอมพฏฐอบาสกฉะนน. นยวา อบาสกนนฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว เปน พระโสดาบนไดกลบไปเรอน. ทนนมารเนรมตพระพทธรปอนประดบ ดวยลกษณะอนประเสรฐ ๓๒ ประการ ยนอยทประตเรอนของอบาสกนน แลวสงสาสนไปวา พระศาสดาเสดจมาดงน. สรอบาสกคดวา เราฟงธรรม ในสานกของพระศาสดามาเดยวนเอง อะไรจกมอกหนอดงนแลว เขาไป หาไหวดวยสาคญวาเปนพระศาสดาแลวจงไดยนอย. มารกลาววา อมพฏฐะ คาใดทเรากลาวแกทานวา รปไมเทยง ฯลฯ วญญาณไมเทยงดงน คานน เรากลาวผดไป เพราะเรายงไมพจารณาจงกลาวคานนไป ฉะนนเธอจง


ถอเอาวา รปเทยง ฯลฯ วญญาณเทยงดงนเถด. สรอบาสกคดวา ขอท พระพทธเจาทงหลายไมพจารณาไมทาการตรวจตราอยางประจกษแลว พง ตรสอะไรไปนนไมใชฐานะทจะมได มารนมาเพอมงทาลายเราอยางแน นอน. ลาดบนน สรอบาสกจงกลาวกะมารนน วาทานเปนมารใชไหมดงน. มารนนไมอาจทจะกลาวมสาวาทได จงรบวา ใชเราเปนมาร ดงน. อบาสก ถามวาเพราะเหตไร ทานจงมา. มารตอบวา เรามาเพอทาศรทธาของทาน ใหหวนไหว. อบาสกกลาววาดกอนมารผใจบาปอามหต ทานผเดยวนน จงหยดอยกอน พวกมารเชนทาน รอยกด พนกด แสนกด ไมสามารถ จะทาศรทธาของเราใหหวนไหวไดชอวาศรทธาอนมาแลวดวยมรรค เปน ของมนคงไมหวนไหวเหมอนภเขาสเนรซงตงอยบนแผนดนอนลวนแลวดวย สลา ทานจะทาอะไรในการมาน ดงนแลวปรกมอขน. มารนนเมอไม สามารถจะดารงอยไดจงหายไปในทนนนนเอง. คาวา นวฏา นนพระ ผมพระภาคตรสหมายเอาสทธาอยางนน. บทวา มลชาตา ปตฏ ตา ความวาดารงมนแลวดวยมรรคนนอน เปนมลเพราะมลรากคอมรรคเกดพรอมแลว. บทวา ทฬหา แปลวามนคง. บทวา อสหารยา ความวา อนใคร ๆ ไมพงอาจเพอจะใหหวนไหวไดเปรยบ เหมอนเสาเขอนทเขาฝงไวอยางเปน. บทวา ตสเสต กลล วจนาย นนความวา คานน ควรทจะเรยกพระอรยสาวก. ทานกลาววาอยางไร. ทานกลาวคาเปนตนวา เราเปนบตรเกดแตอกของพระผมพระภาค ดงน. ความจรง พระอรยสาวกนนอาศยพระผมพระภาคจงเกดขนในภมของ พระอรยะ ฉะนน จงชอวา เปนบตรของพระผมพระภาค และชอวาเปน โอรสเกดแตพระโอษฐ เพราะอยในอกแลวดารงอยในมรรคและผลดวย อานาจการกลาวธรรมอนออกมาจากพระโอษฐ ชอวาเกดแตธรรม เพราะ


เกดจากอรยธรรม และชอวาอนธรรมเนรมตขน เพราะถกอรยนรมตขน ชอวาธรรมทายาท เพราะควรรบมรดกคอนวโลกตตรธรรม. บทวา ต กสส เหต ความวา หากมคาถามวา พระผมพระภาค ตรสวา ภควโตมห ปตโต ดงนแลว ตรสอกวา ธมมโช ธมมนมมโต ดงนอก คานนพระองคตรสเพราะเหตไร. บดน เมอจะแสดงเนอความ ของคานนทานจงกลาวคาเปนตนวา ตถาคตสส เหต ดงนเปนตน. ใน บาลประเทศนน คาวา ธมมกาโย อตป ความวา เพราะเหตไร พระ ตถาคตจงไดรบขนานนามวา ธรรมกาย. เพราะพระตถาคตทรงคดพระ พทธพจนคอพระไตรปฎกดวยพระหทยแลว ทรงนาออกแสดงดวยพระวาจา. ดวยเหตนน พระวรกายของพระผมพระภาคจงจดเปนธรรมแทเพราะ สาเรจดวยธรรม. พระธรรมเปนกายของพระผมพระภาคนนดงพรรณนา. มาน ฉะนน พระผมพระภาคจงชอวาธรรมกาย. ชอวาพรหมกายเพราะ มธรรมเปนกายนนเอง แทจรง พระธรรมทานเรยกวาพรหมเพราะเปน ของประเสรฐ. บทวา ธมมภโต ไดแกสภาวธรรม. ชอวาพรหมภต เพราะเปนผเกดจากพระธรรมนนเอง. พระผมพระภาคครนทรงแสดงวาทะอนเปนเครอง ทาลายความ เปนผประเสรฐดวยพระดารสมประมาณเทานแลว บดนเมอจะทรงแสดง วาทะอนเปนเครองทาลายความเปนผประเสรฐโดยนยอนอกจงตรสวา โหต โข โสวาเสฎา สมโย ดงนเปนตนบรรดาถอยคาเหลานน กถาวาดวย สงวฏฏะ และ ววฏฏะ ไดพรรณนาโดยพสดารแลวในพรหมชาลสตร. บทวา อตถตต อาคจฉนต ความวา ยอมมาสความเปนอยางน คอ สความเปนมนษย. บทวา เต จ โหนต มโนมยา ความวา สตว เหลานนแมบงเกดในมนสโลกน กเปนพวกโอปปาตกกาเนด บงเกด


ขนดวยใจเทานน ฉะนน จงชอวาผมความสาเรจทางใจ. ปตเทานนยอม ใหสาเรจกจดวยอาหารแกสตวเหลานนแมในมนสสโลกน เหมอนใน พรหมโลก ฉะนน สตวเหลานนจงชอวามปตเปนภกษา. พงทราบเหต มรศมเองเปนตนโดยนยน. บทวา เอโกทกภต ความวา จกรวาฬทงหมด เปนททมนาเหมอนกน. บทวา อนธกาโร แปลวา ความมด. บทวา อนธการตมสา ความวา กระทาความมด คอม ความมดมด ดวยการ หามการบงเกดขนแหงจกษวญญาณ. บทวา สมนตาน ความวา ดารงอย คอแผไปรอบ. บทวา ปยตตสส แปลวานามนทเคยวใหงวด. บทวา วณณสมปนนา ความวา ถงพรอมดวยส. กสของงวนดนนนไดเปนเหมอนดอกกรรณการ. บทวา คนธสมปนนา ความวาถงพรอมดวยกลน คอกลนอนเปนทพยยอมฟง ไป. บทวา รสสมปนนา ความวา ถงพรอมดวยรส เหมอนใสโอชา ทพยลงไปฉะนน. บทวา ขททกมธ ความวา นาผงอนแมลงผงตวเลก ๆ ทาไว. บทวา อเนฬก ความวา มโทษออกแลวคอเวนจากไขแมลงวน. บทวา โลลชาตโก ความวามความโลภเปนสภาพ. แมในกลปถดไป ทลวงไปแลวกมความโลภเหมอนกน เราเกดอศจรรยจงกลาววา อมโภ ดงน. บทวา กเมวท ภวสสต ความวา สกด กลนกด ของงวนดน นนนาชอบใจ แตรสของงวนดนนนจกเปนอยางไรหนอ. ผมเกดความ โลภในงวนดนนนกเอานวมอจบงวนดนนนมาชมด ครนเอามอจบแลว เอามาไวทลน. บทวา อจฉาเทส ความวา งวนดนนนพอเขาเอามาวาง ไวทปลายลนกแผซานไปทว เสนเอนรบรสอาหาร ๗,๐๐๐ เสน เปนขอ นาชอบใจตงอย. บทวา ตณหา จสส โอกกม ความวา กความอยากใน รสในงวนดนนนกเกดขนแกสตวผมความโลภนน. หลายบทวา อาลปป-


กากร อปกกมส ปรภญชต ความวา เขาปนเปนคา คอแบงออกเปน กอนแลวเรมทจะบรโภค. พระจนทร และพระอาทตย ชอวา จนทมสรยา. บทวา ปาตรเหส แปลวาปรากฏขน. กบรรดาพระจนทรและพระอาทตยนน อยางไหนปรากฏกอน ใครอยในทไหน ประมาณของใครเปนอยางไร ใครอยสง ใครหมนเรว วถทางของพระจนทรและพระอาทตยนนเปน อยางไร เทยวไปไดอยางไร ทาแสงสวางในทมประมาณเทาใด. พระจนทรและพระอาทตยทงสองไมปรากฏพรอมกน. พระอาทตย ปรากฏขนกอน. ก เมอรศมเฉพาะตวของสตวเหลานนไดหายไป ความ มดมนจงไดมขน. สตวเหลานนทงกลวทงสดงคดกนวาคงจะดหนอ ถา แสงสวางปรากฏขนมาดงน ตอแตนนดวงอาทตยอนใหความกลาเกดขน แกมหาชนกไดตงขน. ดวยเหตนนดวงอาทตยนนจงไดนามวา สรโย ดงน. เมอดวงอาทตยนน ทาแสงสวางตลอดวนแลวอสดงคตไป ความมด มนกกลบมขนอก. สตวเหลานน พากนคดวา คงจะเปนการดหนอ ถา หากวาพงมแสงสวางอยางอนเกดขนดงน. ทนนดวงจนทรรความพอใจ ของสตวเหลานนจงเกดขนมา. ดวยเหตนนนนแล ดวงจนทรจงไดนาม วา จนโท ดงน. บรรดาดวงจนทรและดวงอาทตยนน ดวงจนทรอย ในวมานภายในลวน แลวดวยแกวมณ วมานภายนอกลวนแลวดวยเงน ทงภายในและภายนอกนนเยนแท. ดวงอาทตยอยในวมาน ภายในลวน แลวดวยทอง วมานภายนอกลวนแลวดวยแกวผลก. ทงภายในเละภาย นอกรอนจด. วาโดยประมาณ ดวงจนทรมเสนผาศนยกลาง ๔๙ โยชน เสน


รอบวงยาว ๒๕๐ โยชน. ควรอาทตยมเสนผาศนยกลาง ๕๐ โยชน เสน รอบวงยาว ๒๕๐ โยชน. ดวงจนทรอยขางลาง พระอาทตยอยขางบน. ดวงจนทรและ ดวงอาทตยนนอยหางกนโยชนหนง. จากสวนลางของพระจนทรถงสวน บนของดวงอาทตย มระยะ ๑๐๐ โยชน. ดวงจนทรหมนไปทางดานตราชา แตหมนไปทางดานขวางเรวหม ดาวนกษตรกหมนไปในสองดาน ดวงจนทรหมนไปใกลหมดาวนน ๆ เหมอน แมโคเขาไปหาลกโคฉะนน. สวนหมดาวไมทงทอยของตนเลย. การหมน ไปของดวงอาทตยทางตรงเรว ไปทางขวางชา. ดวงอาทตยนโคจรหาง ดวงจนทรแสนโยชน ในวนปาฏบทจากวนอโบสถกาฬปกษ. เวลานน ดวงจนทรปรากฏเหมอนรอยเขยนฉะนน. ดวงอาทตยโคจรหางไปเปน ระยะแสนโยชนในปกษท ๒ ดวงอาทตยไดโคจรหางไป ดงทกลาวแลวน เปนระยะแสนๆ โยชนจนถงวนอโบสถ . ลาดบนนดวงจนทรกใหญขนโดย ลาดบ ไปเตมดวงในวนอโบสถ. โคจรหางออกไปแสนโยชนในวนปาฏบท อก. โคจรหางออกไปเปนระยะแสนโยชนในปกษท ๒ ดวงอาทตยโคจร หางไปดงกลาวแลวนเปนระยะสน ๆ โยชนจนถงอโบสถ. ทนนดวง จนทรอบแสงลงโดยลาดบแลวไมปรากฏทงดวงในวนอโบสถ. ดวงอาทตย ลอยอยเบองบนใหดวงจนทรอยเบองลางยอมปกปดดวงจนทรไวได เหมอน ภาชนะเลกถกถาดใหญปดไวฉะนน. เงาของดวงจนทรไมปรากฏเหมอน เงาเรอนไมปรากฏในเวลาเทยง. ควรอาทตยนนเมอเงาไมปรากฏ แมตว เองกไมปรากฏ เหมอนประทปในกลางวนไมปรากฏแกหมชนผยนอย ไกลฉะนน. กพงทราบวนจฉยใน คาวาวถของอาทตยและดวงจนทรเปน อยางไร ตอไปนวถมดงนคอวถแพะ วถชาง วถของโค. บรรดาวถ


เหลานน นาเปนของปฏกลสาหรบแพะทงหลาย แตนานนเปนทชอบใจ ของชางทงหลาย เปนทผาสกของฝงโค เพราะมความเยนและความรอน เสมอกน. ฉะนน ในเวลาใด ดวงจนทรและดวงอาทตยขนสวถของแพะ เวลานน ฝนไมตกเลยแมสกเมดเดยว เมอใดดวงจนทรและดวงอาท ขนสวถของชาง เมอนนฝนจะตกแรงเหมอนทองฟารว. เมอดวงจนทร และดวงอาทตยขนสวถของโค เมอนนความสมาเสมอของฤดกยอมถง พรอม. ดวงจนทรและดวงอาทตย ยอมเคลอนอยภายนอกภเขาสเนรเปน เวลา ๖ เดอน และโคจรอยภายในอก ๖ เดอน. ความจรงดวงจนทร และดวงอาทตยนนยอมโคจรไปใกลภเขาสเนรในเดอน ๘. แตนนเคลอน ออกไปโคจรอยในภายนอก ๒ เดอนแลว เคลอนไปอยโดยทามกลางใน ตนเดอน ๑๒. แตนน เคลอนมงหนาตอจกรวาลแลวโคจรอย ใกลๆ จกรวาล เปนเวลา ๓ เดอน แลวเคลอนออกหางมาอก ไปอยตรงกลางจกรวาลใน เดอน ๕ ตอแตนนในเดอนอนกเคลอนมงหนาตอภเขาสเนร แลวไป โคจรอยใกล ๆ ภเขาสเนรในเดอน ๘ อก. พงทราบวนจฉยในคาวาดวงอาทตยและดวงจนทรทาแสดงสวางใน ทนประมาณเทาไร ดงน ดวงจนทรและดวงอาทตย ยอมทาแสงสวางใน ทวปทง ๓ โดยพรอมกน. กระทาไดอยางไร. กเวลาพระอาทตยขนใน ทวปนเปนเวลาเทยงในปพพวเทหทวป เวลาทพระอาทตยตกในอตตกร ทวปเปนมชฌยามในอมรโคยานทวป. เวลาทดวงอาทตยขนในปพพว- เทหทวปเปนเวลาเทยงในอตตรกรทวป เวลาทพระอาทตยตกในอมรโค- ยานทวปเปนมชฌมยามในทวปน. เวลาทพระอาทตยขนในอตตรกรทวป เปนเวลาเทยงในอมรโคยานทวป เวลาทพระอาทตยตกในทวปน เปนเวลา


มชฌมยามในปพพวเทหทวป. เวลาทพระอาทตยขนในอมรโคยานทวป เปนเวลาเทยงในทวปน เวลาทพระอาทตยตกในบพพวเทหทวปเปนในเวลา มชฌมยามในอตตรกรทวป ฉะนแล. พงทราบวนจฉยในสองบทวา นกขตตาน ตารกรปาน ตอไป ดาวนกษตรมดาวฤกษเปนตน และหมดาวทงหลายทเหลอ ยอมปรากฏ พรอมทงดวงจนทรและดวงอาทตย. บทวา รตตนทวา ความวา ตงแตพระ อาทตยตกจนถงอรณขน เปนเวลากลางคน ตงแตเวลาอรณขนจนถงพระ อาทตยตกจดเปนเวลากลางวน กลางคนและกลางวนยอมปรากฏอยางวา มาน. ตอแตนน ๑๕ ราตร จดเปนกงเดอน ๒ กงเดอนเปนเดอน กงเดอน และเดอนหนงปรากฏอยางวามาน. ทนน ๔ เดอนจดเปน ๑ ฤด ๓ ฤด เปน ๑ ป ทงฤดและปจงปรากฏอยางวามาน. คาวา วณณเววณณตา จ ไดแกความมผวพรรณตางกน. บทวา เตส วณณาตมานปจจยา ความวา เพราะการถอตวจดซงเกดขนเพราะ ปรารภวรรณะของสตวทงหลายเหลานนเปนปจจย. บทวา มานาตมาน- ชาตกาน ความวาผมมานะและอตมานะเกดขนบอย ๆ เปนสภาพ. บทวา รสปวยา ความวา อนไดนามวา รส เพราะสมบรณดวยรส. บทวา อนตถนส ความวา พากนบนถง. บทวา อโห รส ความวา โอ รสอรอยมแกพวกเรา. คาวา อคค อกขร นเปนคากลาวถงวงศ ซงบงเกดขนในโลก. บทวา อนปทนต ความวายอมไปตาม. บทวา เอวเมว ปาตรโหส ความวา ไดเปนเชนนตงขน และ ไดตงขนเหมอนพนเปอกตมอนแหงเกดขน ในเมอนาภายในสระแหง ไปฉะนน. เครออนเจรญมรสหวานอยางหนง ชอวาเครอดน. บทวา กลมพกา ไดแก ตนมะพราว. บทวา อห วต โน ความวา เครอดน


มรสหวานไดมแกเราทงหลายแลวหนอ. บทวา อหาย วต โน ความวา เครอดนนน ของพวกเราไดหายไปแลวในบดน. บทวา อกฏปาโก ความวา เกดขนในภมภาคซงไมไดไถ เลย. บทวา อกโณ แปลวา ไมมราเจอปน. บทวา อถโส แปลวาไมม แกลบ. บทวา สคนโธ ความวา กลนทพย ยอมฟงขจายไป. บทวา ตณฑลปผโล ความวา ยอมเมลดผลเปนเมลดขาวสารขาวบรสทธ. บทวา ปกก ปฏวรฬห ความวา ททเขาเกบในเวลาเยน กไดสกแทนในตอน เชา งอกงามขนตามปกตอก ททเขาเกบไปหาปรากฏไม. บทวา นาปทาน ปายต ความวา ยอมปรากฏเปนพชทไมถกเกบเกยวไมมบกพรองเลย บทวา อตถยา จ ความวา เพศหญงของหญงในเวลาเปนมนษยในชาตกอนๆ กปรากฏ เพศชายของชายในกาลกอน ๆ นนกปรากฏ. ความจรง มาต- คาม เมอตองการไดความเปนบรษกพยายามบาเพญธรรมอนเปนปจจยแหง ความเปนบรษโดยลาดบกยอมสาเรจได. บรษ เมอตองการเปนหญงก ประพฤตการเมสมจฉาจาร ยอมสาเรจได. กในเวลานน ตามปกต เพศ หญงยอมปรากฏขนแกมาตคาม เพศชายกปรากฏขนแกบรษ. บทวา อปนชฌายต ความวา เพงอยคอแลดอย. บทวา ปรฬาโห ไดแกความ เรารอนดวยอานาจราคะ. บทวา เสฏ ไดแกเถาถาน. บทวา นพพยหมานาย ความวา นาออกไป. บทวา อธมมสมมต ความวาการโปรยฝนเปนตนนนสมมตกน วาไมเปนธรรม. บทวา ตเทตรห ธมมสมมต ความวา แตในบดน การโปรยฝนเปนตนนสมมตกนวาเปนธรรม. พวกพราหมณทงหลายพากน ถอเอาการโปรยฝนเปนตนนนวาเปนธรรม เทยวไป. จรงอยางนน ใน ชนบทบางแหง พวกหญงทงหลายทะเลาะกนยอมกลาววา เพราะเหตไร


เธอจงกลาว ทานจกไมไดอะไรแมเพยงกอนโคมยสด. บทวา ปาตพยต ได แกความสองเสพ. บทวา สนนธการก ไดแกทาการสงสม. บทวา อปาทาน ปายตถ ความวา ททเขาเกบไปแลวไดปรากฏเปนของพรองไป. บทวา สณฑสณฑา ความวา เปนกลม ๆ เหมอนจดไวเปนพวกหมในทหนง ๆ. บทวา มรยาท เปยยาม ความวา พวกเราจะตงเขตแบงกน. บทวา ปาณนา ปหรส ความวา สตวเหลานนเอามอตคนทไมเชอคาตน ถง ๓ ครง บทวา ตทคเค โข ปน แปลวา เพราะทาเหตนนเปนสงสาคญ. บทวา ขยตพพ ขเยยย อธบายวา พงประกาศบอกบคคลผควรประกาศ คอตเตยนบคคลทควรตเตยน ขบไลผทควรขบไล. บทวา โย เนส สตโต ความวาบรรดาสตวเหลานนสตวผใด. ถามวา กสตวนนเปนใคร. ตอบวา คอพระโพธสตวของเราทงหลาย. หลายบทวา สาลน ภาค อนปปทสสาม ความวาเราจกนาขาวสาลมาจากไรของแตละคน ๆ ละทะนาน แลวจะให สวนขาวสาลแกทาน ทานไมตองทางานอะไร ขอทานจงตงอยในฐานะ เปนหวหนาของเราทงหลายเถด. บทวา อกขร อปนพพตต ความวา เกดบญญตโวหารซงเขาใจ กนไดดวยการนบ. คาวา ขตตโย ขตตโย ดงนเปนคาทเกดขนคาท สอง. บทวา อกขร ความวา ไมใชเฉพาะอกษรอยางเดยวเทานน แต พวกสตวเหลานนยงไดทาการอภเษกบคคลนน ดวยการยกยองถง ๓ ครง วา ขอใหทานจงเปนใหญในนาของพวกเราดงน. บทวา รเชต แปลวา ยอมยงผอนใหมความสขเอบอม บทวา อคคเน ความวา การ บงเกดขนดวยอกษร อนเกดขนในสมยแหงโลกเกดขน ทรกนวาเลศหรอ รจกกนในสวนเลศ


บทวา วตงคารา วตธมา ความวา ปราศจากควนและถาน เพลง เพราะไมมอาหารทจะพงหงตมแลวเคยวกน. บทวา ปณณมสลา ความวาไมมการซอม เพราะไมมอาหารทพงซอมตาแลวหงตม. บทวา ฆาสเมสนา ความวา แสวงหายาคและภตดวยอานาจภกขาจาร. บทวา ตเมน มนสสา ความวา หมมนษยเหลานนไดเหนบคคลเหลานน. บทวา อนภสมภนมานา แปลวาอดกลนไวไมได คอไมสามารถจะอดกลน ไวได. บทวา คนเถ กโรนตา ความวา แตงคอบอกสอนไตรเพท. บทวา อจฉนต แปลวายอมอยอาศย. บาลวา อจเฉนต ดงนบาง. เนอความ เชนเดยวกน. บทวา หนสมมต ความวา ดกอนวาเสฏฐะ โดยสมยนน คาวาหมพราหมณยอมทรงจามนตยอมบอกมนตดงน เปนคาสมมตวาตาชา บทวา ตเทตรห เสฏสมมต ความวา บดนคาวา พราหมณทงหลาย ยอมทรงจามนตมประมาณเทาน ยอมบอกกลาวมนตมประมาณเทาน เปนคาสมมตวาประเสรฐ. บทวา พราหมณมณฑลสส ไดแกหมพราหมณ. บทวา เมถนธมม สมาทาย แปลวา ยดถอเมถนธรรม. หลาย บทวา วส กมมนเต ปโยเชส ความวา หมสตวตางพากนประกอบการ งานทมชอเสยง คอไดรบยกยองมการเลยงโคและการคาขายเปนตน. คาวา สททา สททา น อธบายวา พวกศทร ไปอยางนารงเกยจคอเสอมเรว ๆ เรยกวา สทท สทท เพราะการงานทประพฤตตา และการงานทประ- พฤตเลกนอยนน. บทวา อห โข ไดแก โหต โข. บทวา สก ธมม ครหมาโน ความวากษตรยบางพระองคตเตยนขตตยธรรมของตนเองอยางนวา ใครไม อาจจะบรสทธไดดวยเพยงแตใหยกเศวตฉตรขน. ในทกบทกนยน. ดวย คานวา อเมห โข วาเสฏา จตห มณฑเลห น พระผมพระภาคยอม


ทรงแสดงคานวา เหลาสมณะยอมไมมการแบงแยก. แตเพราะใคร ๆ ไม อาจจะบรสทธดวยขาดได ความบรสทธจะมไดกดวยการปฏบตชอบของตน เอง ฉะนนการบงเกดของพระสมณะ จงเกดมขนไดดวยหมทง ๔ เหลาน หมทงหลายเหลานยอมอนวตตามหมสมณะ และหมทอนวตตามเหลานนก ยอมอนวตตามธรรมเทานน หาอนวตตามธรรมไม ความจรงเหลาสตว ทงหลายอาศยหมสมณะบาเพญสมมาปฏบต ยอมถงความบรสทธไดดงน. บดน พระผมพระภาคเมอจะทรงทาขอความนนวา ใคร ๆไมอาจทจะ บรสทธตามชาตได แตเหลาสตวจะบรสทธไดกดวยการประพฤตชอบ เทานนดงนอยางชดเจน จงเรมเทศนาวา ขตตโยป โข วาเสฏา ดงน. บรรดาบทเหลานนบทวา มจฉาทฏ กมมสมาทานเหต ความวาเพราะ เหตคอการสมาทานธรรม ดวยอานาจมจฉาทฏฐ. อกอยางหนง ความ วา เพราะเหตทสมาทานมจฉาทฏฐกรรม. บทวา ทวยการ ความวา มกทากรรมทงสองฝายอยางนคอ บาง เวลาทากศลกรรม บางเวลาทาอกศลกรรม. บทวา สขทกขปฏสเวท ความวา ธรรมดาวาสถานททใหผลพรอมกนทงสองฝายในเวลาพรอมกน หามไม. กผใดไดทาอกศลกรรมไวมากทากศลกรรมไวนอย เขาอาศย กศลกรรมนนไปบงเกดในตระกลกษตรยหรอตระกลพราหมณ. ทนนอกศล กรรมนน ยอมทาเขาใหเปนผบอดบาง ผงอยบาง ผเปลยบาง เขายอม ไมควรแกราชสมบต หรอเขาเปนอยางนแลวในเวลาทไดรบการอภเษก แลวกไมอาจทจะใชโภคทรพยสมาบตได. ตอมาในเวลาตายของเขาทง กศลกรรมและอกศลกรรมทงสองนนกปรากฏเหมอนนกมวยปลา ทมกาลง มาก ๒ คน. บรรดากรรมทงสองนนอกศลกรรมมกาลงมากกวาจงหามกศล กรรมไวเสยแลวใหสตวนนบงเกดในกาเนดสตวดรจฉาน. ฝายกศลกรรม


เปนกรรมทสตวจะตองเสวยในปวตตกาล. กศลกรรมนนยอมสรางชาง มงคลบาง มามงคลบาง โคมงคลบาง เขายอมไดเสวยสมบตนน. พระผม พระภาคเจาทรงหมายเอากศลกรรมนจงตรสวา สขทกขปฏสเวท โหต ดงน บทวา สตตนน โพธปกขยาน ความวา โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ ซงแบงเปน ๗ หมวดตามลาดบดวยอานาจสวนธรรมขอตนวา สตปฏฐาน ๔. บทวา ภาวนมนวาย ความวา ไปตามภาวนา อธบายวา ปฏบต ภาวนา. บทวา ปรนพพาต ความวา ยอมดบ ดวยการดบกเลส. พระผมพระภาคทรงแสดงวรรณะ ๔ ดงพรรณนามาฉะนแลว กลบมาแสดง ยกเอาพระขณาสพผบรรลสจจะทง ๔ ไดแลว วาเปนผประเสรฐในหม เทวดาและมนษย. บดน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงเนอความนนทาใหมน ตามทานองการแสดงถอยคาแมของพรหมซงโลกยกยอง จงตรสพระดารสวา อเมส ห วาเสฏา จตนน วณณาน เปนตน. คาวา พราหมโณ เวสโส เปนตนไดอธบายพสดารในอมพฏฐสตรแลว. พระผมพระภาคเจาทรงแสดง วาทะอนเปนเครองทาลายความเปนผประเสรฐดวยกถามรรคน เพยงเทาน ดวยประการฉะน แลวทรงหนกลบมาทรงแสดงเทศนาใหจบลงดวยธรรม อนเปนยอดคอพระอรหตต. บทวา อตตมนา วาเสฏฐภารทวาชา ความวา กวาเสฎฐะ และภารทวาชะสามเณรพากนชนชมยนดไดชมเชยภาษตของ พระผมพระภาควา สาธสาธ ดงน. สามเณรทงสองนน กาลงนอมระลก ถงรตามพระสตรนนนเอง ไดบรรลพระอรหตพรอมปฏสมภทาทงหลาย ฉะนแล. จบอรรถกถาอคคญญสตรท ๔


๕. สมปสาทนยสตร เรอง พระสารบตรเถระ [๗๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ สวนมะมวงของปาวา- รกเศรษฐ เขตเมองนาลนทา. ครงนน ทานพระสารบตรเขาไปเฝา พระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควรขางหนง ครนนงเรยบเรยบแลว ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระผมพระภาคเจาอยางนวา ทงอดต อนาคต และปจจบน ไมมสมณะหรอพราหมณอนทจะมความร ยงไปกวาพระผม พระภาคเจาในทางพระสมโพธญาณ. พระผมพระภาคเจาตรสวา สารบตร เธอกลาวอาสภวาจานประ เสรฐแท เธอเชอมนตนเองฝายเดยว บนลอสหนาทวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเลอมใสพระผมพระภาคเจาอยางนวา ทงอดต อนาคต และ ปจจบน ไมมสมณะหรอพราหมณอนจะทจะมความร ยงไปกวาพระผมพระ- ภาคเจาในทางพระสมโพธญาณ. [๗๔] สารบตร เธอกาหนดใจดวยใจ แลวรซงพระผมพระภาค อรหนตสมมาสมพทธเจาทงหมด ซงไดมในอดตวา พระผมพระภาคเจา เหลานน ไดมศลอยางน มธรรมอยางน มพระปญญาอยางน มวหาร ธรรมอยางน มวมตอยางน แมเพราะเหตนไดละหรอ. สารบตร. ขอนนเปนไปไมได พระเจาขา. พระผมพระภาคเจา. สารบตร กเธอกาหนดใจดวยใจ แลวรซง พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาทงหมด ซงจกมในอนาคตวา


พระผมพระภาคเจาเหลานน จกมศลอยางน มธรรมอยางน มพระปญญา อยางน มวหารธรรมอยางน มวมตตอยางน แมเพราะเหตนไดละหรอ. สารบตร. ขอนนเปนไปไมได พระเจาขา. พระผมพระภาคเจา สารบตร กเธอกาหนดใจดวยใจ แลวรเรา ผเปนอรหนตสมมาสมพทธเจาอย ณ บดนวา พระผมพระภาคเจามศล อยางน มธรรมอยางน มพระปญญาอยางน มวหารธรรมอยางน มวมตต อยางน แมเพราะเหตนไดละหรอ. สารบตร. ขอนนเปนไปได พระเจาขา. พระผมพระภาคเจา สารบตร กเธอไมมเจโตปรยญาณในพระ- อรหนตสมมาสมพทธเจาทมในอดต อนาคต และปจจบน เหลานน เหตไฉน เธอจงหาญกลาวอาสภวาจา อนประเสรฐน เธอเชอมนตนเอง ฝายเดยว บนลอสหนาทนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเลอมใส ในพระผมพระภาคเจาอยางนวา ทงอดต อนาคต และปจจบน ไมมสมณะ หรอพราหมณอน ทจะมความรยงไปกวาพระผมพระภาคเจาในทางพระ สมโพธญาณ. สารบตร. ขาแตพระองคผเจรญ ถงวาขาพระองคจะไมมเจโต- ปรยญาณในพระอรหนตสมมาสมพทธเจาทมในอดต อนาคต และปจจบน กจรง แตขาพระองคกทราบอาการทเปนแนวของธรรมได เปรยบเหมอน เมองชายแดนของพระราชา มปอมแนนหนา มกาแพงและเชงเทนมนคง มประต ๆ เดยว คนยามเฝาประตของพระราชาทเมองนนเปนบณฑต เฉยบแหลม มปญญา คอยหามคนทตนไมรจกไมใหเขาไป ยอมใหแต คนรจกเขาไป เขาเทยวตรวจดแนวกาแพงรอบ ๆ เมองนนไมเหนทตอ หรอชองกาแพง โดยทสด แมพอแมวลอดออกมาได จงคดวา สตวทม


รางใหญจะเขามาเมองนหรอจะออกไป ทงหมดสน จะตองเขาออกทาง ประตนเทานน ฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกทราบอาการ ทเปนแนวของธรรมได ฉนนน พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา ทไดมแลวในอดตทงสน ลวนทรงละนวรณ ๕ อนเปนเครองเศราหมอง ใจ ทอนกาลงปญญา ลวนมพระมนสตงมนในสตปฏฐาน ๔ เจรญ สมโพชฌงค ๗ ตามเปนจรง จงไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ แมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา ซงจกมในอนาคตทงสน กจกตองทรงละนวรณ ๕ อนเปนเครองเศราหมองใจ ทอนกาลงปญญา จกมพระมนสตงมนแลว ในสตปฏฐาน ๔ ทรงเจรญสมโพชฌงค ๗ ตามเปนจรง จงจะไดตรสพระอนตตสมมาสมโพธญาณ ถงแมพระผม พระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา ณ บดน กทรงละนวรณ ๕ อนเปนเครอง เศราหมองใจ ทอนกาลงปญญา มพระมนสตงมนในสตปฏฐาน ๔ ทรงเจรญสมโพชฌงค ๗ ตามเปนจรง จงไดตรสรพระอนตตสมมาสม- โพธญาณ. ขาพระองคเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ เพอฟง ธรรม. พระองคทรงแสดงธรรมอยางเยยมยอดประณตยงนก ทงฝายดา ฝายขาว พรอมดวยอปมาแกขาพระองค. พระองคทรงแสดงธรรมอยาง เยยมยอด ประณตยงนก ทงฝายดาฝายขาว พรอมดวยอปมาดวยประการ ใด ๆ ขาพระองคกรยงในธรรมนนดวยประการนน ๆ ไดถงความสาเรจ ธรรมบางสวนในธรรมทงหลายแลว จงเลอมใสในพระองควา พระผม พระภาคเจาเปนผตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ พระธรรมอนพระผมพระ ภาคเจาตรสดแลว พระสงฆเปนผปฏบตชอบแลว. วาดวยโพธปกขยธรรมและการบญญตอายตนะ [๗๕] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนขอธรรม


ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมฝายกศลธรรมทงหลาย ซง ไดแกกศลธรรมเหลาน คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคประกอบดวยองค ๘. ขา แตพระองคผเจรญ ภกษในธรรมวนยน ทาใหแจงซงเจโตวมต ปญญา- วมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลาย สนไปดวยปญญาอนรยง เองในปจจบนเขาถงอย. นกเปนขอธรรมทเยยมในกศลธรรมทงหลาย พระผมพระภาคเจายอมทรงรธรรมขอนนไดหมดสน ไมมเหลออย เมอทรง รยงธรรมขอนนไดหมดสน ไมมเหลออย กไมมธรรมขออนทจะทรงรยง ขนไป ซงสมณะหรอพราหมณอนรยงแลวจะมความรยงไปกวาพระองค ในฝายกศลธรรมทงหลาย. [๗๖] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนขอธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายบญญตอายตนะ อน ไดแกอายตนะภายในและอายตนะภายนอก อยางละ ๖ เหลาน คอ จกษกบรป โสตะกบเสยง ฆานะกบกลน ชวหากบรส กายกบโผฏฐพพะ มนะกบธรรมารมณ. ขาแตพระองคผเจรญ นกเปนธรรมทเยยมในฝาย บญญตอายตนะ พระผมพระภาคเจายอมทรงรยงธรรมขอนนไดหมดสน ไม มเหลออย เมอทรงรยงธรรมขอนนไดหมดสน ไมมเหลออย กไมมธรรม ขออนทจะทรงรยงขนไป ซงสมณะหรอพราหมณอนรยงแลวจะมความร ยงไปกวาพระองค ในฝายบญญตอายตนะ. วาดวยการกาวสครรภและวธแหงการดกใจคน [๗๗] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง เปนขอธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในการกาวลงสครรภ. การ กาวสครรภ ๔ เหลาน คอ


สตวบางชนดในโลกน ไมรสกตวกาวลงสครรภมารดา ไม รสกตวอยในครรภมารดา ไมรสกตวคลอดจากครรภมารดา นเปน การกาวลงสครรภขอท ๑. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สตวบางชนดในโลก น รสกตวกาวลงสครรภมารดาอยางเดยว แตไมรสกตวอยในครรภ มารดา ไมรสกตวคลอดจากครรภมารดา นเปนการกาวลงสครรภ ขอท ๒. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สตวบางชนดในโลก น รสกตวกาวลงสครรภมารดา รสกตวอยในครรภมารดา แตไม รสกตวคลอดจากครรภมารดา นเปนการกาวลงสครรภขอท ๓. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สตวบางชนดในโลกน รสกตวกาวลงสครรภมารดา รสกตวอยในครรภมารดา รสกตว คลอดจากครรภมารดา นเปนการกาวลงสครรภขอท ๔. ขาแต พระองคผเจรญ นเปนขอธรรมทเยยม ในการกาวลงสครรภ. [๗๘] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปน ขอธรรมทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในวธแหงการ ดกใจคน. วธแหงการดกใจคน ๔ อยางเหลาน คอ ขาแตพระองคผเจรญ คนบางคนในโลกน ดกใจไดดวยนมต วา ใจของทานอยางน ใจของทานเปนอยางน จตของทานเปน ดงน. เขาดกใจไดมากอยางทเดยววา เรองนนตองเปนเหมอนอยาง นนแนนอน เปนอยางอนไปไมได. นวธดกใจคนขอท ๑. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง คนบางคนในโลกน มไดดกใจไดดวยนมต ตอไดฟงเสยงของมนษย หรออมนษย หรอ


เทวดาทงหลายแลว จงดกใจไดวา ใจของทานอยางน ใจของทาน เปนอยางน จตของทานเปนดงน. เขาดกใจไดมากอยางทเดยว วา เรองนนตองเปนเหมอนอยางนนแนนอน เปนอยางอนไปไม ได. นวธแหงการดกใจคน ขอท ๒. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง คนบางคนในโลกน มไดดกใจไดดวยนมต ทงมไดฟงเสยงของมนษยหรออมนษย หรอ เทวดาทงหลายดกใจไดเลย ตอไดฟงเสยงละเมอของผวตกวจาร จง ดกใจไดวา ใจของทานอยางน ใจของทานเปนอยางน จตของทาน เปนดงน. เขาดกใจไดมากอยางทเดยววา เรองนนตองเปนเหมอน อยางนนแนนอน เปนอยางอนไปไมได. นวธแหงการดกใจคน ขอท ๓. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง คนบางคนในโลกน มไดดกใจไดดวยนมต มไดฟงเสยงของมนษยหรออมนษย หรอ เทวดาทงหลายดกใจไดเลย ทงมไดฟงเสยงละเมอของผวตกวจาร ดกใจไดเลย แตยอมกาหนดรใจของผไดสมาธ ซงยงมวตกวจารดวย ใจไดวา มโนสงขารของทานผนตงอยดวยประการใด เขาจะตองตรก ถงวตกชอน ในลาดบจตน ดวยประการนน เขาดกใจไดมากอยาง ทเดยววา เรองนนตองเปนเหมอนอยางนนแนนอน เปนอยางอน ไปไมได. นวธการดกใจคนขอท ๔. ขาแตพระองคผเจรญ นกเปนขอธรรมทเยยม ในวธการ ดกใจคน. วาดวยทศนสมาบต [๗๙] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนขอ


ธรรมทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในทศนสมาบต. ทศนสมาบต ๔ อยางเหลาน คอ ขาแตพระองคผเจรญ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศย ความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดย ชอบแลว ไดบรรลเจโตสมาธทเมอจตตงมนแลว ยอมพจารณากายน แหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงหอหมโดยรอบ เตมไปดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอยในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา นาด เสลด นาเหลอ เลอด เหงอ มนขน นาตา มนเหลว นาลาย นามก ไขขอ มตร นทศนสมาบตขอท ๑. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สมณะหรอพราหมณ บางคนในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยร ทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศย มนสการโดยชอบ แลวไดบรรลเจโตสมาธทเมอจตตงมนแลว ยอม พจารณากายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนง- หอหมโดยรอบ เตมไปดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอย ในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหาร เกา นาด เสลด นาเหลอง เลอด เหงอ มนขน นาตา มนเหลว นาลาย นามก ไขขอ มตร เธอพจารณาเหนกระดก กาวลวงผวหนง เนอและเลอดของบรษเสย นทศนสมาบตขอท ๒.


ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สมณะหรอพราหมณบางคน ในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดย ชอบ แลวไดบรรลเจโตสมาธ ทเมอจตตงมนแลว ยอมพจารณาเหนกายน แหละแตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงหอหมโดยรอบ เตมไป ดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอยในกายน คอผม ขน เลบ ฟน หนง เนอเอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงพด ไต ปอด ไส- ใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา นาด เสลด นาเหลอง เลอด เหงอ มนขน นาตา มนเหลว นาลาย นามก ไขขอ มตร เธอพจารณาเหน กระดก กาวลวงผวหนงเนอและเลอดของบรษเสย และยอมรกระแส วญญาณของบรษซงกาหนดแลวโดยสวนสอง คอทงทตงอยในโลกน ทงท ตงอยในปรโลกได นทศนสมาบตขอท ๓ ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สมณะหรอพราหมณบางคน ในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศย ความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวไดบรรลเจโตสมาธท เมอจตตงมนแลว ยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงหอหมโดยรอบ เตมไปดวย ของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอยในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา นาด เสลด นาเหลอง เลอด เหงอ มนขน นาตา มนเหลว นาลาย นามก ไขขอ มตร เธอยอมพจารณา เหนกระดก กาวลวงผวหนงเนอเละเลอดของบรษเสย และยอมรกระแสวญ- ญาณของบรษซงกาหนดแลวโดยสวนสอง คอทงทไมตงมนอยในโลกน ทงท


ไมตงอยในปรโลกได นทศนสมาบตขอท ๔. ขาแตพระองคผเจรญ นเปน ธรรมทเยยมในทศนสมาบต. วาดวยบคคล ๗ โพชฌงค ๗ ปฏปทา ๔ [๘๐] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรมท เยยม คอ พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมในฝายบคคลบญญต. บคคล ๗ พวก เหลานคอ อภโตภาควมต ๑ ปญญาวมต ๑ กายสกข ๑ ทฏฐ- ปตตะ ๑ สทธาวมต ๑ ธรรมาสสาร ๑ สทธานสาร ๑. ขาแตพระองคผ เจรญ นเปนธรรมทเยยม ในฝายบคคลบญญต. [๘๑] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนขอธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายธรรมเปนทตงมน. โพชฌงค ๗ เหลาน คอ สตสมโพชฌงค ๑ ธรรมวจยสมโพชฌงค ๑ วรยสมโพชฌงค ๑ ปตสมโพชฌงค ๑ ปสสทธสมโพชฌงค ๑ สมาธ- สมโพชฌงค ๑ อเบกขาสมโพชฌงค ๑ ขาแตพระองคผเจรญ นเปน ธรรมทเยยมในฝายธรรมทตงมน. [๘๒] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรมท เยยม คอ พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมในฝายปฏปทา. ปฏปทา ๔ เหลาน คอ ๑. ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา ปฏปทาทปฏบตลาบาก ทงร ไดขา ๒. ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา ปฏปทาทปฏบตลาบาก แต รไดเรว ๓. สขาปฏปทา ทนธาภญญา ปฏปทาทปฏบตไดสะดวก แต รไดชา


๔. สขาปฏปทา ขปปาภญญา ปฏปทาทปฏบตไดสะดวก ทง รไดเรว ขาแตพระองคผเจรญ ในปฏปทา ๔ นน ปฏปทาทปฏบต ลาบากทงรไดชาน นบเปนปฏปทาททราม เพราะประการทงสอง คอ เพราะปฏบตลาบากและเพราะรไดชา. อนง ปฏปทาทปฏบตลาบากแต รไดเรวน นบวาเปนปฏปทาททราม เพราะปฏบตลาบาก. ปฏปทาท ปฏบตไดสะดวกแตรไดชาน นบวาเปนปฏปทาททราม เพราะรไดชา. สวนปฏปทา ทปฏบตสะดวกทงรไดเรวน นบวาเปนปฏปทาประณต เพราะประการทงสอง คอ เพราะปฏบตสะดวก และเพราะรไดเรว. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยมในฝายปฏปทา. วาดวยภสสสมาจารและศลสมาจารของบรษ [๘๓] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรมท เยยม คอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายภสสมาจาร (มารยาท เกยวดวยคาพด) คนบางคนในโลกน ไมกลาววาจาเกยวดวยมสาวาท ไม กลาววาจาสอเสยด อนทาความแตกราวกน ไมกลาววาจาอนเกดแตความ แขงดกน ไมมงความชนะ กลาวแตวาจาซงไตรตรองดวยปญญา อนควร ฝงไวในใจ ตามกาลอนควร. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยม ในฝายภสสสมาจาร. [๘๔] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนขอธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมฝายศลสมาจารของบรษ. คน บางคนในโลกน เปนคนมสจจะ มศรทธา ไมเปนคนพดหลอดลวง ไม พดเลยบเคยง ไมพดหวานลอม ไมพดแทะเลม ไมแสวงหาลาภดวยลาภ เปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย รจกประมาณในโภชนะ ทาความ


สมาเสมอ ประกอบชาครยานโยค ไมเกยจคราน ปรารภความเพยร เพงฌาน มสต พดด และมปฏภาณ มคต มปญญาทรงจา มความร ไมตดอยในกาม มสต มปญญารกษาตน เทยวไป. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยม ในฝายศลสมาจารของบรษ. วาดวยอนสาสนวธ ๔ [๘๕] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรม ทเยยม คอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายอนสาสนวธ อนสา- สนวธ ๔ อยางเหลาน คอ ๑. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลน เมอปฏบตตามทสงสอน จกเปนพระ- โสดาบน มอนไมตกตาเปนธรรมดา เปนผเทยง มอนจะตรสรในเบอง หนา เพราะสงโยชน ๓ สนไป. ๒. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอนดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลนเมอปฏบตตามทสงสอน จกเปนพระสกทา คาม จกมาสโลกนอกคราวเดยวเทานน แลวจกทาทสดแหงทกข เพราะ สงโยชน ๓ สนไป และเพราะราคะ โทสะ และโมหะเบาบาง. ๓. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการ โดยชอบเฉพาะพระองควา บคคลน เมอปฏบตตามทสงสอน จกเปนพระ- อนาคามผเปนโอปปาตกะ ปรนพพานในชนสทธาวาสนน ไมตองกลบมา จากโลกนน เพราะสงโยชนเบองตา ๕ สนไป. ๔. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการ โดยชอบเฉพาะพระองควา บคคลน เมอปฏบตตามทสงสอน จกไดบรรล เจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป


จกทาใหแจงดวยปญญาอนรยงเองในปจจบนเขาถงอย. ขาแตพระองค ผเจรญ นเปนธรรมทเยยมในฝายอนสาสนวธ. [๘๖] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรมท เยยม คอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายวมตญาณของบคคลอน คอ ๑. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลนจกเปนพระโสดาบน มอนไมตกตาเปน ธรรมดา เปนผเทยง มอนจะตรสรในเบองหนา เพราะสงโยชน ๓ สนไป. ๒. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลนจกเปนพระสกทาคาม จกมาสโลกนอก คราวเดยวเทานน แลวจกทาทสดแหงทกข เพราะสงโยชน ๓ สนไป และเพราะราคะโทสะ และโมหะเบาบาง. ๓. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลนจกเปนพระอนาคามผโอปปาตกะ ปรนพ- พานในชนสทธาวาสนน ไมตองกลบมาจากโลกนน เพราะสงโยชนเบองตา ๕ สนไป. ๔. พระผมพระภาคเจายอมทรงทราบบคคลอน ดวยมนสการโดย ชอบเฉพาะพระองควา บคคลนจกไดบรรลเจโตวมต ปญญาวมต อนหา อาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป จกทาใหแจงดวยปญญาอนร ยงเองในปจจบนเขาถงอย. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยม ในฝายวมตญาณของบคคลอน.


วาดวยอสสสตวาทะ ๓ [๘๗] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรม ทเยยม คอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายสสสตวาทะ. สสสต- วาทะ ๓ เหลาน คอ ๑. สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน อาศยความเพยรเครอง เผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศย ความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวบรรลเจโตสมาธ ทเมอ จตตงมนแลว ยอมความระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลาย ประการ คอตามระลกชาตได หนงชาตบาง สองชาตบาง สามชาต บาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาต บาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายรอยชาตบาง หลายพนชาตบาง หลายแสนชาตบางวา ในภพโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพ นนแลว ไดไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรากไดมชออยางนน ม โคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกข อยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมา บงเกดในภพน. ยอมตามระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลาย ประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน เขากลาว อยางนวา ขาพเจารจกกาลทเปนอดตไดวา โลกพนาศแลว หรอเจรญขน แลว. อนง ขาพเจารจกกาลทเปนอนาคตไดวา โลกจกพนาศ หรอจก เจรญขน. อตตาและโลกเทยงคงท ตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระ- เนยด สวนเหลาสตวนนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมเกด


แตสงทเทยงเสมอ คงมอยแท. นเปนสสสตวาทะขอท ๑ ๒. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สมณะหรอพราหมณ บางคนในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตง มน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการ โดยชอบ แลวบรรลเจโตสมาธทเมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถงขนธ ทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ตามระลกถงขนธ ทเคย อาศยอยในกาลกอนไดสงวฏกปววฏกปหนงบาง สองบาง สามบาง สบาง หาบาง สบบาง วาในภพโนน เรามชออยางนน มโคตรอยาง นน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาบงเกดในภพน. ยอมตามระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอม ทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน เขากลาวอยางนวา ขาพเจา รกาลทเปนอดตไดวา โลกพนาศแลว หรอเจรญขนแลว. อนง ขาพเจา รกาลทเปนอนาคตไดวา โลกจกพนาศ หรอจกเจรญขน. อตตาและโลก เทยง คงท ตงมนดจภเขา ตงมนดจเสาระเนยด สตวเหลานนยอมแสน ไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมเกด แตสงทเทยงเสมอ คงมอยแท. นเปนสสสตวาทะขอท ๒. ๓. ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง สมณะหรอพราหมณ บางคนในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดย ชอบ แลวบรรลเจโตสมาธทเมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถงขนธทเคย อาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ตามระลกถงขนธทเคยอาศย อยในกาลกอนไดสบสงวฏกปววฏกปบาง ยสบบาง สามสบบาง สสบบาง วา ในภพโนนเราไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน


มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาบงเกดในภพน ยอมตามระลกถงขนธทเคย อาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน เขากลาวอยางนวา ขาพเจารกาลทเปนอดตไดวา โลก พนาศแลว หรอเจรญขนแลว อนง ขาพเจารกาลทเปนอนาคตไดวา โลกจกพนาศ หรอจกเจรญขน. อตตาและโลกเทยงคงท ตงมนดจยอด ภเขา ตงมนดจเสาระเนยด สวนเหลาสตวนน ยอมแลนไป ยอมทอง- เทยวไป ยอมจต ยอมเกด แตสงทเทยงเสมอ คงมอยแท. นเปนสสสต- วาทะขอท ๓. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยม ในสสสตวาทะ. วาดวยบพเพนวาสานสสตญาณ [๘๘] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรมท เยยม คอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายบพเพนวาสานสตญาณ. ขาแตพระองคผเจรญ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน อาศยความ เพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวบรรลเจโตสมาธท เมอจตตงมนแลว ยอมตามระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลาย ประการ คอ ตามระลกไดหนงชาตบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายสงวฏกปบาง หลายววฏกปบาง หลายสงวฏววฏกปบางวา ในภพ โนน เราไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน ม อาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน


ครนจตจากภพนนแลว ไดไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรามชอ อยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวย- สขเสวยทกขอยางนน มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาบงเกดในภพน ยอมตามระลกถงขนธทเคยอาศยอย ในการกอนได หลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน. ขาแดพระองคผเจรญ สตวทงหลายทมชาตอนไมอาจนบไดดวย วธคานวณ หรอวธนบ กยงมอย มภพซงเปนท ๆ เขาเคยอาศย อย คอรปภพ อรปภาพ สญญภพ เนวสญญนาสญญภพ กยงม ยอมตาม ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศดวยประการฉะน. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมท เยยมในฝายบพเพนวาสานสตญาณ. วาดวยจตปปาตญาณ [๘๙] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายรจตและอบตของ สตวทงหลาย. ขาแตพระองคผเจรญ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลก น อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยความ ประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลว บรรลเจโตสมาธทเมอจตตงมนแลว เขายอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลง อบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดดตกยาก ดวย ทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตว ผเปนไป ตามกรรมวา สตวเหลาน ประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจมจฉาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก สวน


สตวเหลาน ประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยน พระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจสมมาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดงน. เขายอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดดตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษ ของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการ ฉะน. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมทเยยมในฝายรจตและอบต ของสตวทงหลาย. วาดวยอทธวธ ๒ [๙๐] ขาแตพระองคผเจรญ ยงมอกขอหนง ซงเปนธรรม ทเยยม คอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมในฝายอทธวธ. อทธ วธ ๒ อยาง น คอ (๑) ฤทธทประกอบดวยอาสวะ ประกอบดวยอปธ ไมเรยก วาเปนของพระอรยะ มอย. (๒) ฤทธทปราศจากอาสวะ ปราศจากอปธ เรยกวาเปนของ พระอรยะมอย. ๑. ขาแตพระองคผเจรญ ฤทธทประกอบดวยอาสวะ ประ- กอบดวยอปธ ทไมเรยกวาเปนของพระอรยะนน เปนไฉน. คอ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยงทตงมน อาศยความประกอบเนอง ๆ อาศยความ ไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวบรรลเจโตสมาธทเมอจต ตงมนแลว เขาไดบรรลอทธวธหลายประการ คอคนเดยวเปนหลาย คนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทาใหหายไป


กได ทะลฝา กาแพงภเขาไปได ไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนดาลงแมในแผนดนเหมอนลงในนากได เดนบนนาไมแตก เหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบ- คลาดวงจนทร ดวงอาทตยซงมฤทธ มอานภาพมากดวยฝามอกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได. ขาแตพระองคผเจรญ นฤทธทประกอบดวยอาสวะ ประกอบดวยอปธ ไมเรยกวาเปนของ พระอรยะ. ๒. สวนฤทธทปราศจากอาสวะ ปราศจากอปธ ทเรยกวา เปนของพระอรยะนนเปนไฉน. คอ ภกษในธรรมวนยน ถาหวง อยวา เราพงมสญญาในสงปฏกลวาไมปฏกลอย กยอมเปนผมสญญา ในสงปฏกลนนวาไมปฏกลอย ถาหวงอยวาเราพงมสญญาในสงไม ปฏกลวาเปนสงปฏกลอย กยอมเปนผมสญญาในสงไมปฏกลนนวา เปนสงปฏกลอย ถาหวงอยวา เราพงมสญญาในสงทงทปฏกลและไม ปฏกลวาไมปฏกลอย กยอมเปนผมสญญาในสงทงทปฏกลและไมปฏ- กลนนวาไมปฏกลอย ถาหวงอยวา เราพงมสญญาในสงทงทปฏกล และไมปฏกลวาเปนสงปฏกลอย กยอมเปนผมสญญาในสงทงทปฏกล และไมปฏกลนนวาเปนสงปฏกลอย ถาหวงอยวา เราพงละวางสงท เปนปฏกลและไมเปนปฏกลทง ๒ นนเสย แลววางเฉยมสตสมปชญ- ญะ กยอมเปนผวางเฉยในสงนนทเปนปฏกลและไมปฏกลนนเสยม สต สมปชญญะอย. นฤทธทปราศจากอาสวะ ปราศจากอปธ ทเรยก วาเปนของพระอรยะ. ขาแตพระองคผเจรญ นเปนธรรมในฝายอทธ- วธ. พระผมพระภาคเจายอมทรงรขอธรรมนนไดทงสน ไมมเหลออย เมอทรงรขอธรรมนนไดทงสน ไมมเหลออย กไมมขอธรรมอนทจะตอง


ทรงรยงขนไปกวานน ซงไมมสมณะหรอพราหมณอนทรยงแลว จะ มความรยงขนไปกวาพระองคในฝายอทธวธ. วาดวยพระสารบตรทลถาม [๙๑] ขาแตพระองคผเจรญ สงใดอนกลบตรผมศรทธา ปรารภความเพยร มความเพยรมน จะพงถงดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษ ดวยความเอา ธระของบรษท สงนนอนพระผมพระภาคเจาไดบรรลเตมทแลว. อนง พระผมพระภาคเจาไมทรงประกอบความพวพนดวยความสขในกาม ซง เปนของเลว เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน และไมทรงประกอบการทาตนใหลาบาก เปนทกข ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน อนง พระผมพระภาคเจาทรงไดฌาน ๔ อนลวงกามาวจรจตเสย ใหอยสบาย ในปจจบนไดตามประสงค ไดไมยาก ไมลาบาก. ถาเขาถามขาพระ- องคอยางนวา ดกอนทานสารบตร สมณะหรอพราหมณเหลาอนท ไดมในอดต ทานทมความรเยยมยงกวาพระผมพระภาคเจาในสมโพธ- ญาณมไหม. เมอเขาถามอยางน ขาพระองคพงตอบวา ไมม. ถาเขา ถามวา สมณะหรอพราหมณเหลาอนทจกมในอนาคต ทานทมความ รเยยมยงกวาพระผมพระภาคเจาในสมโพธญาณจกมไหม. เมอเขา ถามอยางน ขาพระองคพงตอบวา ไมม. ถาเขาถามวา สมณะหรอ พราหมณเหลาอนทมอยในปจจบน ทานทมความรเสมอเทากบ พระผมพระภาคเจาในสมโพธญาณมอยไหม. เมอเขาถามอยางน ขา- พระองคพงตอบวาไมม. ถาเขาถามวา สมณะหรอพราหมณ เหลาอน ทไดมในอดต ทานทมความรเสมอเทากบพระผมพระภาคเจาในสม-


โพธญาณมไหม. เมอเขาถามอยางน ขาพระองคพงตอบวา มอย. ถาเขาถามวา สมณะหรอพราหมณเหลาอนทจกมในอนาคต ทานทม ความรเสมอเทากบพระผมพระภาคเจา ในสมโพธญาณจกมไหม. เมอ เขาถามอยางน ขาพระองคพงตอบวา มอย. ถาเขาถามวา สมณะ หรอพราหมณเหลาอนทมอยในปจจบน ทานทมความรเสมอเทากบ พระผมพระภาคเจาในสมโพธญาณมไหม. เมอเขาถามอยางน ขาพระ องคพงตอบวา ไมม. กถาเขาถามขาพระองควา เหตไรทานจงตอบรบ เปนบางอยาง ปฏเสธเปนบางอยาง เมอเขาถามอยางน ขาพระองค พงตอบเขาวา นแนะทาน ขอน ขาพเจาไดสดบมาเฉพาะพระพกตร ไดรบเรยนมาเฉพาะพระพกตร พระผมพระภาคเจาวา พระอรหนต- สมมาสมพทธเจาทงหลายในอดต เปนผมความรเสมอเทากบเราใน สมโพธญาณ ขอนขาพเจาไดสดบมาเฉพาะพระพกตรไดรบเรยนมา เฉพาะพระพกตร พระผมพระภาคเจาวา พระอรหนตสมมาสมพทธ- เจาทงหลายในอนาคต จกเปนผมความรเสมอเทากบเราในสมโพธ- ญาณ ขอนขาพเจาไดสดบมาเฉพาะพระพกตร ไดรบเรยนมาเฉพาะ พระพกตร พระผมพระภาคเจาวา ขอทพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค จะเกดพรอมกนในโลกธาตเดยวกนนน ไมใชฐานะ ไมใชโอกาส นนเปนฐานะทจะมไมได. [๙๒] ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคถกเขาถามอยาง น จะนบวากลาวตามพระพทธพจนทพระผมพระภาคเจาตรสไวแลว แล ไมชอวากลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรงแลหรอ ชอวาแก ไปตามธรรม สมควรแกธรรมแลหรอ ทงการโตตอบอนมเหตอยางไรๆ มไดมาถงสถานะอนควรตเตยนแลหรอ.


พระผมพระภาคเจาตรสวา ถกแลว สารบตร เมอเธอถกเขา ถามอยางน แกอยางน นบวาเปนผกลาวตามพทธพจนทเรากลาว แลวทเดยว ไมชอวากลาวตเราดวยคาไมจรง ชอวาแกไปตามธรรม สมควรแกธรรม ทงการโตตอบอนมเหตอยางไร ๆ กมไดมาถงสถานะ อนควรตเตยน. พระอทายสรรเสรญพระพทธองค [๙๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว ทานพระอทาย ยไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยนก ไมเคยมมา ความมกนอย ความสนโดษ ความขดเกลา มอยแกพระตถาคต ผทรงมฤทธมอานภาพมากอยางน แตไมทรงแสดงพระองคใหปรากฏ ขาแตพระองคผเจรญ ถาพวกอญญเดยรถยปรพาชก ไดเหนธรรม แมสกขอหนงจากธรรมของพระองคนในตนแลว พวกเขาจะตองยก ธงเทยวประกาศ ดวยเหตเพยงเทานน ขาแตพระองคผเจรญ นา อศจรรยนก ไมเคยมมา ความมกนอย ความสนโดษ ความขดเกลา มอยแกพระตถาคตผทรงมฤทธมอานภาพมากอยางน แตไมทรงแสดง พระองคใหปรากฏ. พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนอทาย เธอจงดความนกนอย ความสนโดษ ความขดเกลาของตถาคตผมฤทธมอานภาพมากอยางน แตไมแสดงตนใหปรากฏ เพราะเหตนน ถาพวกอญญเดยรถยปร- พาชก ไดเหนธรรมแมสกขอหนงจากธรรมของเรานในตนแลว พวกเขาจะตองยกธงเทยวประกาศ ดวยเหตเพยงเทาน ดกอนอทาย เธอจงดความมกนอย ความสนโดษ ความขดเกลาของตถาคตผม ฤทธมอานภาพอยางน แตไมแสดงตนใหปรากฏ.


ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ตรสกะทานพระสารบตรวา เพราะเหตนนแล สารบตร เธอพงกลาวธรรมปรยายนเนอง ๆ แก ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ทงหลาย ในธรรมวนยน ดกอน สารบตร ความสงสยหรอความเคลอบแคลงในตถาคต ซงจกยงม อยบางแกโมฆบรษทงหลาย พวกเขาจกละเสยได กเพราะไดฟงธรรม ปรยายน. ทานพระสารบตรไดประกาศความเลอมใสของตนน เฉพาะ พระพกตรพระผมพระภาคเจา ดวยประการฉะน. เพราะฉะนน คา ไวยากรณน จงมชอวา "สมปสาทนยะ" ดงนแล. จบสมปสาทนยสตร ท ๕


อรรถกถาสมปสาทนยสตร สมปสาทนยสตร มคาขนตนวา เอวมเน สต ดงน. ในสมปสาทนยสตรนน มการพรรณนาบททยงไมชด ดงตอไป น. บทวา นาฬนทาย ความวา ใกลพระนครซงไดนามวา นาฬนทา พระผมพระภาคเจาไดทรงทาเมองนาลนทานนใหเปนทโคจรคาม. บทวา ปาวารกมพวเน ความวา ทสวนมะมวงของเศรษฐผมผามขนออนนม. ไดยนวา สวนมะมวงนนเปนสวนของเศรษฐนน. เขาไดฟงพระธรรม- เทศนาของพระผมพระภาคเจาแลว มความเลอมใสในพระผมพระภาคเจา ไดสรางวหาร ซงประดบดวยกฏทพกผอนและมณฑปเปนตนในอทยานนน มอบถวายพระผมพระภาคเจา วหารนนไดถงการนบวา ปาวารกมพวน เหมอนชวกมพวนฉะนน. อธบายวา พระผมพระภาคเจานน ประทบอยท ปาวารกมพวนนน. ทานพระสารบตรไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจา วา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมความเลอมใสในพระผมพระภาคเจา อยางน. ถามวา เพราะเหตไร พระเถระจงทลอยางน ตอบวา เพอ ประกาศความโสมนสซงบงเกดแกตน. ในเรองน มการกลาวตามลาดบดงตอไปน. นยวา ในวนนน พระเถระชาระรางกายแตเชาตร นงหมเรยบรอยแลว ถอบาตรจวร นา ความเลอมใสมาใหเกดแกหมเทวดาและมนษย ดวยอรยาบถมการกาวไป ขางหนาเปนตนอนนาเลอมใส หวงเพมพลประโยชนสขแกชาวเมอง นาลนทา จงเขาไปเพอบณฑบาต ในเวลาหลงภตกกลบจากบณฑบาตไป วหารแลว แสดงวตรแดพระศาสดา เมอ พระศาสดาเสดจเขาพระคนธกฏ แลว ถวายบงคมพระศาสดาแลว กลบไปยงทพกกลางวนของตน เมอสทธ-


วหารกและอนเตวาสกในทนน พากนแสดงวตรแลวหลกไป พระ เถระไดกวาดทพกกลางวนนนแลว ปลาดแผนหนง เอานาจากลกจนชบ มอและเทาใหเยนแลว นงคบลลงก ๓ ชน ทาตามกาหนดเวลาแลว จง เขาผลสมาบต. ทานออกจากสมาบตดวยเวลาตามทไดกาหนดไวแลว เรม ทจะระลกถงคณของตน. ทนน เมอทานกาลงระลกถงคณอย ศลกได มาปรากฏ ตอแตนน สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสสนะ ปฐม- ญาน ฯลฯ จตตถฌาน อากาสานญจายตนสมาบต ฯลฯ เนวสญญา- นาสญญายตนสมาบต ฯลฯ วปสสนาญาณ ฯลฯ ทพพจกขญาณ ฯลฯ โสดาปตตมรรค โสดาปตตผล ฯลฯ อรหตตมรรค อรหตตผล อตถ- ปฏสมภทา ธรรมปฏสมภทา นรตตปฏสมภทา ปฏภาณปฏสมภทา สาวก- บารมญาณ กปรากฏขนตามลาดบ. จาเดมแตนน เมอทานกาลงระลก ถงคณของตน เรมตนแตอภนหารทไดทาไวแทบบาทมลของพระพทธเจา ทรงพระนามวา อโนมทสส เหนออสงไขยกาไรแสนกลป จนกระทงถงเวลา ทกาลงนงคบลลงก คณทงหลายกไดปรากฏ. พระเถระระลกถงคณของ ตนเปนอนมากอยางน กไมอาจเหนประมาณหรอกาหนดของคณทงหลาย ไดเลย. ทานคดวา ประมาณหรอกาหนดแหงคณทงหลายของพระสาวก ดารงอยในญาณบางสวน ยอมไมมแกเรากอน แตเราบวชอทศพระ ศาสดาองคใด พระศาสดาพระองคนนมพระคณเปนเชนไรหนอ ดงนแลว จงเรมระลกถงพระคณของพระทสพล. ทานไดอาศยศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสนะ สตปฏฐาน ๔ ของพระผมพระภาคเจา อาศย สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ มรรค ๔ ผล ๔ ปฏสมภทา ๔ โยนปรจเฉ- ทกญาณ ๔ อรยวงศ ๔ ของพระทสพล แลวเรมระลกถงพระคณของพระ


ทศพล. อนง พระเถระอาศย องคของปธาน ๕ สมมาสมาธมองค ๕ อนทรย ๕ พละ ๕ นสสรณยธาต ๕ วมตตายตนะ ๕ ปญญาเครอง สงสมวมตต ๕ สาราณยธรรม ๖ อนสสตกมมฏฐาน ๖ คารวะ ๖ นส- สรณยธาต ๖ สตตวหารธรรม ๖ อนตตรยะ ๖ ปญญาอนเปนสวนแหงการ ตรสร ๖ อภญญา ๖ อสาธารณญาณ ๖ อปรหานยธรรม ๗ อรย- ทรพย ๖ โพชฌงค ๗ สปปรสธรรม ๗ นชชรวตถ (เรองของเทวดา) ๗ ปญญา ๗ ทกขไณยบคคล ๗ ขณาสวพละ ๗ ปญญาปฏลาภเหต ๘ สมมตตธรรม ๘ การกาวลวงโลกธรรม ๘ อารพภวตถ ๘ อกขณเทสนา ๘ มหาปรสวตก ๘ อภภายตนะ ๘ วโมกข ๘ ธรรมอนเปนมลของโยน- โสมมสการ ๙ องคแหงความเพยรอนบรสทธ ๙ สตตาวาสเทสนา ๙ อาฆาตปฏวนย ๙ ปญญา ๙ นานตตธรรม ๙ อนปพพวหาร ๙ นาถกรณธรรม ๑๐ กสณายตนะ ๑๐ กศลกรรมบถ ๑๐ ตถาคตพละ ๑๐ สมมตตธรรม ๑๐ อรยวาสธรรม ๑๐ อเสขธรรม ๑๐ อานสงส เมตตา ๑๑ ธรรมจกร มอาการ ๑๒ ธดงคคณ ๑๓ พทธญาณ ๑๔ ธรรมเครองอบรมวมตต ๑๕ อานาปานสต ๑๖ พทธธรรม ๑๘ ปจจ- เวกขณญาณ ๑๙ ญาณวตถ ๔๔ กศลธรรมเกน ๕๐ ญาณวตถ ๗๗ สมาบต ๒๔ แสนโกฏ สญจารตมหาวชรญาณแลว เรมระลกถงคณ ของพระทศพล. ก พระสารบตรนงในทพกกลางวนนนนนแลว อาศยธรรมอนเปน เชอสายขออนอก ๑๖ ขอซงจกมาตอไปโดยพระบาลวา อปร ปน ภนเต เอตทานตตรย จงไดเรมระลกถงพระคณของพระทศพล. พระสารบตรนน ระลกถงพระคณของพระทสพลอยางนวา พระศาสดาของเราทรงเปนผยอด เยยมในกศลบญญต ยอดเยยมในอายตนบญญต ยอดเยยมในการกาวลงสพระ


ครรภ ยอดเยยมในวธแสดงดกใจผฟง ยอดเยยมในทสสนสมบต ยอด เยยมในบคคลบญญต ยอดเยยมในปธาน ยอดเยยมในปฏทา ยอดเยยม ในภสสสมาจาร ยอดเยยมในปรสสลสมาจาร ทรงยอดเยยมในอนสาสนวธ ยอดเยยมในปรปคคลวมตตญาณ ยอดเยยมในปพเพนวาสญาณ ยอดเยยม ในทพพจกขญาณ ยอดเยยมในอทธวธ ยอดเยยมดวยธรรมน ดงน ก ไมเหนทสด ไมเหนประมาณแหงพระคณทงหลายของพระผมพระภาคเจา ได. พระเถระไมเหนทสด ไมเหนประมาณแหงคณทงหลายของตนกอน จกเหนพระคณทงหลายของพระผมพระภาคเจาไดอยางไร ก ผใดมปญญามากและมญาณแขงกลา ผนนยอมเชอพทธคณ อยางมาก โลกยมหาชน ไอกด จามกด ดารงอยในอปนสยของตน ๆ ยอมระลกถงพระคณของพระพทธเจาทงหลายวา ขอความนอบนอมจงม แดพระพทธเจาทงหลาย. พระโสดาบนคนเดยงยอมเชอพระพทธคณมาก กวาโลกยมหาชนทงหมด. พระสกทาคามคนเดยวเชอพระพทธคณมาก กวาพระโสดาบนตงรอยตงพน. พระอนาคามคนเดยวเชอพระพทธคณ มากกวาพระสกทาคามตงรอยตงพน. พระอรหนตองคเดยวเชอพระพทธ- คณมากกวาพระอนาคามตงรอยตงพน. พระอสตมหาเถระเชอพระพทธ- คณมากกวาพระอรหนตทเหลอ. พระมหาเถระ ๔ รป เชอพระพทธคณ มากกวาพระอสตมหาเถระ. พระอครสาวกทงสองรปเชอพระพทธคณมาก กวาพระมหาเถระทง ๔ รป บรรดาพระอครสาวกทงสองนน พระสาร- บตรเถระเชอพระพทธคณมากกวาพระโมคคลลานะ. พระปจเจกพทธเจา รปเดยวกเชอพระพทธคณมากกวาพระสารบตรเถระ กถาพระปจเจกพทธ- เจาทงหลายพงนงเอาชายสงฆาฎกระทบกบชายสงฆาฏ ในหองแหงจกรวาล ทงสน แลวระลกถงพระคณของพระพทธเจา พระสพพญพทธเจาองค


เดยวเทานน เชอในพระพทธคณมากกวาพระปจเจกพทธเจาทงปวง เหลานน. มหาชนฟนเชอกทงหลาย เพอตองการรวา มหาสมทรลก-ตน เทาไร ดงน บรรดาชนเหลานน บางคนฟนไดวาหนง บางคนฟนได ๒ วา ฯลฯ บางคน ๑๐ วา บางคน ๒๐ วา บางคน ๓๐ วา บางคน ๔๐ วา บางคน ๕๐ วา บางคน ๑๐๐ วา บางคนได ๑๐๐๐ วา บางคนได ๘๔,๐๐๐ วา ชนเหลานนพากนลงเรอแลว ดารงอยในทามกลาง มหาสมทรหรอบนภเขาสงเปนตนแลว หยอนเชอกของตน ๆ ลงไป บรร- ดาชนเหลานน ผใดม เชอกยาววาหนง เขากรนาไดในทประมาณ วาหนงเทานน ฯลฯ ผใดมเชอกยาวถง ๘๔,๐๐๐ วา ผนนยอมรนาได ในทลกประมาณ ๘๔,๐๐๐ วาเทานน ตอจากนนไป ยอมไมรวา นา ในมหาสมทรมความลกเทาน ดงน อนง นาในมหาสมทร มใชมประ- มาณเพยงเทานน โดยทแทยอมมมากหาทสดหาประมาณมได เพราะ มหาสมทรมความลกถง ๘๔,๐๐๐ โยชน ขอนมอปมาฉนใด พงทราบ พระพทธคณทโลกยมหาชนเหน เปรยบเสมอนนาทบรษรไดดวยเชอก พงทราบพระพทธคณมอปไมยฉนนน คอ ตงแตวาหนงจนถง ๙ วา พง ทราบพระพทธคณทโลกยมหาชนเหน เปรยบเสมอนนาทบรษรไดดวย เชอกตงแตวาหนงจนถง ๙ วา พงทราบพระพทธคณทพระโสดาบนเหนได เปรยบเสมอนนาทบรษรไดในทประมาณ ๑๐ วา ดวยเชอกยาว ๑๐ วา พง ทราบพระพทธคณทพระสกทาคามเหนได เปรยบเสมอนนาทบรษรไดใน ทลก ๑๐ วาดวยเชอกยาว ๒๐ วา พงทราบพระพทธคณทพระอนาคามเหน ไดเปรยบเสมอนนาทบรษรไดในทลก ๓๐ วา ดวยเชอกยาว ๓๐ วา พง ทราบพระพทธคณทพระอรหนตเหนได เปรยบเสมอนนาทบรษเหนไดในท ลก ๔๐ วา ดวยเชอกยาว ๔๐ วา พงทราบพระพทธคณทพระอสตมหาเถระ เหนได เปรยบเสมอนนาทบรษเหนไดในทลก ๕๐ วา ดวยเชอกยาว


๕๐ วา พงทราบพระพทธคณทพระมหาเถระ ๔ รปเหนได เปรยบเหมอน นาทบรษเหนไดในทลก ๑๐๐ วา ดวยเชอกยาว ๑๐๐ วา พงทราบพระ- พทธคณทพระมหาโมคคลลานะเหนได เปรยบเหมอนนาทบรษเหนไดใน ทลก ๑,๐๐๐ วา ดวยเชอกยาว ๑,๐๐๐ วา พงทราบพระพทธคณทพระ- ธรรมเสนาบดสารบตรเหนได เปรยบเหมอนนาทบรษรได ในทลกประ มาณ ๘๔,๐๐๐ วา ดวยเชอกยาว ๘๔,๐๐๐ วา ในบรรดาชนเหลานน บรษคนใดยอมถอเอาวา นาในมหาสมทรไมมเพยงเทาน ยอมหาทสด หาประมาณมได ฉนใด ทานพระสารบตรกฉนนนเหมอนกน ดารงอย ในสาวกบารมญาณ ระลกถงพระคณของพระทศพลโดยแนวแหงธรรม คอโดย รตามกนมา อนมาน ถอเอาโดยนย จงเชอวา พระพทธคณ ไมมทสด ไมมประมาณ ดงน. ความจรง เฉพาะพระพทธคณทบคคลพงถอเอา โดยแนว ธรรม มมากกวาพระพทธคณทพระเถระเหนแลว. ทานอธบายวา เหมอน อะไร. ทานอธบายไววา บรษคนหนงพงเอาบวงเขมตดเอานาจาก แมนาใหญชอจนทรภาคา ซงกาลงไหลทวมสถานทถง ๑๘ โยชน คอ ขางน ๙ โยชน ขางโนนอก ๙ โยชน นาทบรษมไดตกไป มมากกวานาทบรษเอาหวงเขมตกไป กหรอบรษพงเอานวมอจบเอา ฝนจากแผนดนใหญ ฝนทเหลอนนแลมมากกวาฝนทบรษนนเอานวมอจก ไดมา กหรอ บรษพงชนวไปยงมหาสมทร นาทเหลอนนแลมมากกวานา ตรงทบรษชนวไป และบรษพงชนวไปยงอากาศ สวนอากาศทเหลอ มมากกวาอากาศตรงทบรษชนวไป พระพทธคณทงหลายทพระเถระไม เหนนนแล พงทราบวามมากกวาพระพทธคณทพระเถระไดเหนแลว ฉน- นน สมจรงดงคาททานกลาวไววา


มาตรแมนพระพทธเจาไมตรสคาอน พงพรรณนาเฉพาะพระ พทธคณตลอดกลป กลปพงสนไปในระหวางเวลายดยาวนาน แตพระคณของพระตถาคตหาสนไปไม ดงน. เมอพระเถระระลกถงคณของตน และพระคณของพระศาสดาอย อยางน ปตและโสมนสทวมทบทในภายใน เหมอนหวงนาใหญไหลทวม แมนาใหญสองสาย ยงสรระทกสวนใหเตมเปยม เหมอนลมทาใหถงลม เตมเปยม (และ ) เหมอนสายนาทไหลแยกพงขน ยงหวงนาใหญใหเตม. ฉะนนลาดบนน พระเถระคดวา เราผไดบวชในสานกของพระศาสดาเชน นนบวาไดตงความปรารถนาไวดแลว และการบวชเราไดดแลว. ปตและ โสมนสอนมกาลงมา ไดเกดแกพระเถระผกาลงคดอยอยางน. ทนน พระเถระคดวา เราควรบอกปตและโสมนสนแก ใครหนอ ดงนแลว คดอกวา สมณะหรอพราหมณ หรอเทวดา หรอมาร หรอ พรหมบางคน ไมสามารถทจะรบเอาความเสอมใสของเรานทาใหเหมาะ สมได เราจกกราบทลความโสมนสนแดพระศาสดาเทานน พระศาสดาเทานน ทจกสามารถรบเอาความโสมนสของเราไดปต โสมนสของเรานนจงนนจงยกไวกอน เมอสมณะเชนเรารอยหนงกด พน หนงกด แสนหนงกด ประกาศความโสมนสอย พระศาสดาของเรา ครองใจคนทงปวง กทรงสามารถทจะรบปตโสมนสนนไดเหมอนบง หรอซอกเขา ไมสามารถทจะรบแมนาใหญ ชอจนทรภาคา ซงกาลง ไหลบาทวมไปถง ๑๘ โยชนได มหาสมทรเทานนทจะรบนานนได แมนาใหญชอจนทรภาคาจงยกไวกอน แมนาเหนปานนรอยหนงกด พนหนงกด แสนหนงกด มหาสมทรยอมรบไวไดหมด ความพรองหรอ ความเตมดวยนานน ของมหาสมทรนน หาปรากฏไม ฉนใด พระ


ศาสดาของเรากฉนนนเหมอนนน เมอพระสมณะเชนเรารอยหนงกด พน หนงกด แสนหนงกด กาลงประกายปตโสมนสอย ทรงครองใจคนทง- ปวงสามารถทจะรบไวได สมณะพราหมณเปนตนทเหลอ ยอมไมสามารถ เพอจะรบโสมนสของเราไวได เหมอนบงและซอกเขาไมสามารถทจะรบ แมนาใหญ ชอจนทรภาคาไวไดฉะนน อยากระนนเลย เราจะกราบทลปต- โสมนสของเราแกพระศาสดาเทานนดงนแลว จงเลกนงคบลลงกสะบดแผน หนงถอเขาไปเฝาพระศาสดาในเวลาเยน อนเปนเวลาทดอกไมหลดจากขว หลนลงมา เมอจะประกาศโสมนสของตนจงทลวา เอว ปสนโน อห ภนเต ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลาน บทวา เอว ปสนโน ความวา มความเชอ เกดขนแลวอยางน อธบายวา ขาพระองค เชออยางน. บทวา ภย- โยภตโร ความวา รยงกวาหรอผมความรยงไปกวา. อธบายวา ผ มญาณยงกวา. บทวา สมโพธย ความวา ในสพพญตญาณหรอใน อรหตตมรรคญาณ. ดวยวา พทธคณทงหลายมไดมสวนหนงตางหาก ทานถอเอาดวยอรหตมรรคนนเอง. ความจรง พระอครสาวกทงสองยอม ไดเฉพาะสาวกบารมญาณดวยอรหตตมรรคนนเอง. พระปจเจกพทธ- เจา ยอมไดปจเจกโพธญาณแทนพระพทธเจาทงหลาย ยอมไดทงพระสพ ฬญตญาณและพระพทธคณทงสน. ความจรง เพราะพระสพพญตญาณ เปนตนนน ยอมสาเรจแกทานเหลานน ดวยอรหตตมรรคนนเอง. ฉะนน อรหตตมรรคญาณจงชอวาสมโพธ. บคคลผยงกวาพระผมพระภาคเจาดวย อรหตตมรรคนนหามไม. ดวยเหตนน ทานพระสารบตรจงทลวา ภควตา ภยโยภตโร ยทท สมโพธยดงน. บทวา อฬารา คอประเสรฐ


ความจรง อฬารศพทนมาในอรรถวาอรอย ในประโยคเปนตนวา ยอมเคยวกนของเคยวอนอรอย. มาในอรรถวาประเสรฐในประโยควา นยวาทานวจฉายนะ ยอมสรรเสรญพระสมณโคดมดวยคาสรรเสรญอนประ เสรฐ. มาในอรรถวาไพบลย ในประโยคเปนตนวา รศมอนไพบลยหาประ มาณมได ดงน. ในบาลประเทศนอฬารศพทนนมาในอรรถวาประเสรฐ. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา บทวา อราฬารา แปลวา ประเสรฐ. บทวา อาสภ ความวา เปนวาจาไมหวนไหว ไมสนคลอน เชนกบวาจา ของผองอาจ. บทวา เอกโส คหโต ความวา ถอเอาสวนเดยวเหมอน รสกซงดวยญาณโดยประจกษไมกลาว เพราะฟงตามกนมา เพราะเชอตาม อาจารย เพราะเชอขาวลอ เพราะอางตารา เพราะตรกตามอาการ เพราะชอบใจวา ถกตองกบความเหนของตน เพราะเหตแหงการเดา เอาเอง หรอเพราะเหตแหงการคาดคะเน. อธบายวา ทานถอเอาสนนฏ- ฐานกถาอยางเดยว. บทวา สหนาโท คอ การบนลออยางประเสรฐ. อธบายวา บนลอเสยงสงเหมอนราชสห มใชเปลงเสยงชา ๆ มใช เปลงเสยงเหมอนเครองสบ ถามวา เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงทรงเรมเทศนานวา กนน เต สารปตต ดงน. ตอบวา เพอใหทานยอมใหซกถามได เพราะบค คลบางคนบนลอสหนาทแลว ไมอาจทจะตอบคาซกถามได ในการบนลอ ของตนทงทนการเสยสไมได ยอมเปนเหมอนลงทตดตงฉะนน. ถานเพลง ทเผาไหมสาหรบชางทองใชเผาโลหะทไมบรสทธ ฉนใด บคคลนนกเปน เหมอนถานเพลงทเผาไหม ฉนนน. บคคลบางคนเมอถกซกถามใน สหนาท ยอมสามารถทจะตอบได ทงหนตอการเสยดสได ยอมงามยง เหมอนทองคาไมมโทษ (บรสทธ) ของชางทองฉะนน พระเถระเปนเชน


นน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบพระเถระนนวา พระสาร- บตรน ควรแกการซกถามได จงทรงเรมเทศนาแมน เพอจะใหทาน ยอมใหซกถามไดในการบนลอสหนาท. บรรดาบทเหลานน บทวา สพเพ เต ความวา พระพทธเจา ทงหมดเหลานน เธอกาหนดรแลว. ในคาเปนตนวา เอวสลา ดงน พระผมพระภาคเจายอมตรสถามศลเปนตน ดวยอานาจศลทงทเปนโลกยะ และโลกตตระ. คาเหลานนไดกลาวพสดารไวแลวในมหาปทาน. ดวยคา วา ก ปน เต สารปตต เย เต ภวสสนต น พระผนพระภาคเจาเมอจะ ตรสถามวา กพระพทธเจาทงหลายซงมในอดตดบไปกอนแลว คอ ถงความ เปนผหาบญญตไมได ไดแก ดบไปเหมอนเปลวประทปฉะนน เมอพระ พทธเจาดบไป คอ ถงความเปนผหาบญญตมไดอยางน เธอจกร ไดอยางไร กคณของพระพทธเจาในอนาคต เธอกาหนดรไดดวยจตของตนอยางไร ดงน จงตรสอยางน. ดวยคาวา ก ปน เต สารปตต อห เอตรห น พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงซกถามวา พระพทธเจาทงหลายแมยง ไมมาถง คอยงไมประสต ยงไมเกด ยงไมอบตขน เธอจกรพระพทธเจา เหลานนไดอยางไร เพราะการรพระพทธเจาเหลานน ยอมเปนเหมอนการ ดรอยเทาในอากาศ ซงไมมรอยเทาเลยฉะนน. บดนเธออยในวหาร หลงเดยวกนกบเรา เทยวภกขาจารรวมกน ในเวลาแสดงธรรม เธอก นงอยทขางเบองขวา (ของเรา) กคณทงหลายของเรา เธอกาหนดรดวย ใจของคนแลวหรอ ดงนแลว จงตรสอยางน. กเมอพระผมพระภาคเจาตรส ถามแลว ๆ พระเถระจงกราบทลปฏเสธวา ขอนนหาเปนเชนนนไม พระ เจาขา ดงน.


ถามวา กสงทพระเถระรกมอยบาง สงทพระเถระไมรกมอยบาง พระเถระนนยอมทาการโตแยงในท ๆ ตนร และในท ๆ ตนไมรอยาง ไร. ตอบวา ในสงทตนร พระเถระไมโตแยง ในสงทตนไมร พระ เถระจงโตแยง. ไดยนวา เมอเรมการการชกถามนนแหละ พระ เถระไดรวา นไมเปนการซกถามในสาวกบารมญาณ นเปนการซกถาม ในพระสพพญตญาณ ดงน. พระเถระไมทาการโตแยงในสาวก- บารมญาณของตน ยอมทาการโตแยงในพระสพพญตญาณ อนเปน ฐานะทตนไมร. ดวยเหตน พระสารบตร จงแสดงความขอนวา ขา- แตพระผมพระภาคเจา พระสพพญตญาณอนสามารถในการรเหตแหง ศล สมาธ ปญญาและวมตต ของพระพทธเจาทงหลาย ในอดต อนาคต และปจจบนของขาพระองค หามไม ดงน. บทวา เอตถ ไดแก ในบรรดา พระพทธเจาทงหลายทแตกตางกน มพระพทธเจาในอดตเปนตน เหลา นน. ดวยบทวา อถ กจรห พระผมพระภาคเจายอมตรสวา เมอเปน เชนนน เมอญาณอยางนไมม เพราะเหตไรเลา เธอจงกลาวคาอยางน ดงน. บทวา ธมมนวโย ไดแก อนมานญาณแหงธรรม คอ ความร โดยประจกษแกธรรม อนเกดขนคลอยตามการซกถาม คอ การถอเอาโดยนย อนขาพระองคทราบแลว. เพราะดารงอยในสาวกบารมญาณเทานน พระ เถระจงกราบทลวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคทราบโดยอาการ นเทานน. ความจรง การถอเอานยของพระเถระหาประมาณมได และ หาทสดมได. ประมาณหรอทสดของพระสพพญพญตญาณไมม ฉนใด การถอเอานยของพระธรรมเสนาบดกไมมทสด หรอประมาณ ฉนนน. ดวยเหตนน พระเถระยอมรวา พระผมพระภาคเจาทรงเปนอยางนดวยวธ น เปนศาสดายอดเยยมโดยวธน. แทจรงการถอเอานยของพระเถระ กเปน


ไปตามแนวแหงพระสพพญตญาณนนเอง. บดน พระเถระเมอจะแสดงขอ อปมา เพอจะทาการถอเอานยนนใหปรากฏชด จงกราบทลวา เสยย- ถาป ภนเต ดงนเปนตน. ในคาวา เสยยถาป ภนเต นน มวนจฉยวา เชงเทนและกา- แพงอนแขงแรงเปนตน ของพระนครในมชฌมประเทศ จะเปนของมนคง กตาม ไมมนคงกตาม กหรอวาไมมโดยประการทงปวง ความระแวงภยจาก พวกโจรกไมม ฉะนน พระเถระไมถอเอามชฌมประเทศนนจงทลวา ปจจนตม นคร ดงน. บทวา ทฬหททาป ไดแก มเชงกาแพงมงคง. บทวา ทฬหปาการโตรณ คอ มกาแพงมนคง และมเสาคายตนหลงมน คง. ถามวา เพราะเหตไร พระเถระจงกลาววา เอกทวาร ดงน. ตอบ วา เพราะในพระนครทมมากประต ตองมคนรกษาประตทฉลาดมาก ในพระนครทมประตเดยว กสมควรมคนรกษาประตเพยงคนเดยว อนง ไมมใครอนจะเทาเทยมปญญาของพระเถระได ฉะนน เพอจะแสดงคน รกษาประตคนเดยวเทานน เพอเปรยบเทยบความเปนบณฑตของตน พระเถระจงกลาววา เอกทวาร ดงน. บทวา ปณฑโต ไดแก ประ- กอบดวยความเปนบณฑต. บทวา พยตโต คอ ประกอบดวยความเฉยบ- แหลม หรอเปนผมญาณแกกลา. บทวา เมธาว คอประกอบดวยเมธา คอ ปญญาทเกดขนตามฐานะ. บทวา อนปรยายปถ ไดแก ทางกาแพง อนไดนามวาอนปรยาย. (เวยนรอบไปมาได). บทวา ปาการสนธ ไดแก ท อนไมมอฐสองกอนเชอมอย. บทวา ปาการววร คอ รอบทะลของกาแพง. บทวา เจตโส อปกกเลเส ความวา นวรณทงหา ยอมยงจตให เศราหมอง คอ ยอมทาจตใหหมนหมองใหเรารอน ไดแก ยอมเบยดเบยน จต ฉะนน นวรณหานนทานจงเรยกวา ความเศราหมองแหงใจ.


บทวา ปาย ทพพลกรเณ ความวา นวรณทงหลาย เมอบงเกด ขน ยอมไมใหเพอจะใหปญญาทยงไมเกดใหเกดขนได ทงไมยอมให ปญญาทเกดขนแลวเจรญได ฉะนน นวรณเหลาน ทานจงเรยกวาเปน เครองทาปญญาใหทรามกาลง. บทวา สปฏ ตจตตา ความวา เปน ผมจตตงมนไวด ในสตปฏฐาน ๔. บทวา สตต โพชฌงเค ยถาภต ความวา เจรญโพชฌงคทง ๗ ตามสภาพ. ดวย บทวา อนตตร สมมา- สมโพธ พระเถระยอมแสดงวา พระพทธเจาทงหลายทรงแทงตลอด พระอรหตตหรอพระสพพญตญาณ. อกอยางหนง คาวา สตปฏฐาน ในทน ไดแก วปสสนา โพชฌงค ไดแก มรรค อนตตรสมมาสมโพธญาณ ไดแก พระอรหตต. อกอยางหนง คาวา สตปฏฐาน ไดแกวปสสนา สมมาสมโพธญาณอนเจอดวยโพชฌงค ไดแก พระอรหตตนนเอง. กพระ- มหาสวเถระผกลาวทฆนกายกลาวไววา เมอทานถอเอาสตปฏฐานวาเปน วปสสนา แลวถอเอาโพชฌงควา เปนมรรค และเปนพระสพพญตญาณ แลวพงมปญหาทด แตขอนทานมไดถอเอาอยางนดงน. พระเถระไดแสดง ความแตกตางกนในทามกลางในการละนวรณ ในการเจรญสตปฏฐาน และในสมโพธญาณของพระสพพญพทธเจาทงหลาย เหมอนแสดงทอง และเงนแตกตางกนฉะนน ดวยประการฉะน. บณฑตดารงอยในทน พงเทยงเคยงอปมา. ความจรง ทานพระสารบตรเถระ แสดงปจจนตนคร ๑ แสดง กาแพง ๑ ทางเดนรอบกาแพง ๑ แสดงประต ๑ แสดงคนเฝาประต ซงเปน คนฉลาด ๑ แสดงสตวใหญ ซงเขาออกในพระนคร ๑ แสดงความปรากฏ แหงสตวเหลานนแกนายประตนน ๑ ในขออปมานหากมคาถามวา อะไร เหมอนกบอะไร ดงน. พงตอบวา กพระนพพานเหมอนพระนคร ศล


เหมอนกาแพง หรเหมอนทางเดนรอบกาแพง อรยมรรคเหมอนประต พระ ธรรมเสนาบดเหมอนคนเฝาประตทฉลาด พระพทธเจาทงหลายซงอบตขน ในอดตอนาคตและปจจบน เหมอนสตว ใหญทเขาออกในพระนคร ความ ปรากฏดวยศลสละสมถะเปนตนของพระพทธเจาทงหลาย ทงในอดตอนา- คตและปจจบนแกพระสารบตร เหมอนกบความปรากฏแหงสตวทงหลาย เหลานน แกนายประตนน. ถอยคามประมาณเทาน เปนอนพระเถระ ตอบการซกถามแหงสหนาทของตนวา ขาแตพระผนพระภาคเจา ขา- พระองคดารงอยในสาวกบารมญาณอยางน ยอมรไดโดยอาการอนเปน แนวธรรม โดยถอเอานย ดงน. ถามวา เพราะเหตไร พระเถระจงเรมธรรมเทศนานวา อธาห ภนเต เยน ภควา ดงน. ตอบวา เพอแสดงความสาเรจแหงสาวก- บารมญาณกในเรองน มอธบายดงน ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระ- องคเมอไดสาวกบารมญาณ ไดเขาไปหาสมณะหรอพราหมณแมบางคน อนในบรรดานกบวชนอกศาสนาทง ๙๕ คนแลว จงไดสาวกบารมญาณก หามได ขาพระองคเขาไปหาพระองคเทานน เขาไปนงใกลพระองค เทานนจงได. ในบรรดาบทเหลานน คาวา อธ เปนเพยงนบาต. บทวา อป- สงกม ธมมสสวนาย ความวา อกอยางหนง ขาพระองคเมอเขาไป เฝาพระองคนน มไดเขาไปเฝาเพราะเหตแหงปจจยมจวรเปนตน แตเขาไป เฝาเพอฟงธรรม ไปเฝาอยางนแลวจงไดสาวกบารมญาณ ถามวา พระ- เถระเขาไปเผาเพอฟงธรรม ในกาลไร จงไดสาวกบารมญาณ. ตอบ วา พระเถระเขาไปเฝาในวนทพระผมพระภาคเจา ทรงแสดงเวทนาปรคห- สตรแกทฆนขปรพาชกผเปนหลานทถาสกรขาตา จงไดสาวกบารมญาณ


ในเวลานน. ควานจรงในวนนน พระเถระถอพดใบตาลยนพดพระผม พระภาคเจา ไดฟงเทศนานนแลวไดทาสาวกบารมญาณใหตกอยในเงอม มอในทนนนนเอง. บทวา อตตรตตร ปณตปปณต ความวา พระ องคทรงแสดงอยางยอดเยยม และอยางประณตยงนก. บทวา กณห- สกก สปปฏภาค ความวา พระองคทรงแสดงทงฝายดาและฝายขาว และ ทรงแสดงธรรมฝายดาและฝายขาวนนใหเปนปฏภาคตอกน คอ ใหเปน ปฏปกษตอกน พระองคทรงแสดงธรรมฝายดาและฝายขาวใหเปนปฏภาค กนอยางน คอ ทรงหามธรรมฝายดา แสดงฝายขาว และหามฝายขาว แสดงฝายดา. อกอยางหนง พระองคเมอทรงแสดงธรรมฝายดา กทรง แสดงพรอมกบความอตสาหะพรอมกบวบาก. เมอทรงแสดงธรรมฝายขาว กทรงแสดงพรอมกบอตสาหะพรอมกบวบาก. ในหลายบทนวา ตสม ธมเม อภา อเธกจจ ธมม ธม- เมส นฏมคม ความวา เมอพระองคทรงแสดงธรรมนนแลว ขาพระองค ไดรสาวกบารมมญาณอนจดเปนธรรมบางสวน ไดถงความสาเรจในธรรมทง หลาย. ถามวา ในธรรมเหลาไหน. ตอบวา ในสจจธรรม ๔ ประการ. ในเรองน มการเจรจาของพระเถระดงตอไปน. พระสมนเถระผอยใน กาฬวลลวหาร กลาวไวกอนวา บดน ไมมเหตแหงการถงความสาเรจใน สจจธรรม ๔. ความจรง ในวนทพบพระอสสชมหาเถระนนเอง ทานพระ- สารบตรนนไดถงความสาเรจในสจจธรรม ๔ ดวย มรรคท ๑ (โสดาปตต- มรรค) ในเวลาตอมาไดถงความสาเรจในสจจธรรมทง ๔ ดวยมรรค ๓ เบองสงทประตถาสกรขาตา แตในทน ทานไดถงความสาเรจในพระพทธ- คณทงหลาย ชอวาสาเรจในธรรมทงหลาย. สวนพระจฬสวเถระผอย ในโลกนตรวหาร กลาวคาทงหมดเชนเดยวกนนนเอง แลวกลาวอกวา ก


ในทน พระเถระไดถงความสาเรจในพระอรหตต ชอวา สาเรจในธรรม ทงหลาย. สวนพระมหาสวเถระผทรงพระไตรปฎกกลาวทฆนกาย กลาว คาตอนตนเชนเดยวกนแลวกลาววา กในทน พระเถระไดถงความสาเรจ ในสาวกบารมญาณ ชอวาสาเรจในธรรมทงหลาย ดงนแลว กลาวอกวา กพระพทธคณทงหลายมาแลวโดยนย ดงน. บทวา สตถร ปสท ความวา ขาพระองคนนไดถงความสาเรจใน ธรรม คอ สาวกบารมญาณอยางนแลว ไดมความเลอมใสในพระศาสดา โดยประมาณอยางยงวา พระผมพระภาคเจานน ตรสรดวยพระองคเองโดย ชอบหนอ ดงน. บทวา สวากขาโต ภควตา ธมโม คอ มรรคอน เปนนยานกธรรมทพระพทธเจาตรสไวดแลว คอ ทรงกลาวไวดแลว ยอมนา ออกไปเพอใหบรรลอรยผล สามารถบรรเทา ราคะ โทสะและโมหะได. สอง บทวา สปฏปนโน สงโฆ คอ พระเถระยอมแสดงวา ขาพระองคมความ เลอมใสในพระผมพระภาคเจาวา แมพระสงฆสาวกของพระผมพระภาค- พทธเจาชอวาปฏบตดแลว เพราะปฏบตสมมาปฏปทา ซงเวนจาก โทษมความคดโกงเปนตน ดงน. บดน พระเถระนงในทพกกลางวน แลว เพอจะแสดงธรรมซงเปนประเพณขออนอก ๑๖ ขอ ทตนบรรล พรอมแลว จงไดเรมเทศนานวา อปร ปน ภนเต เอตทานตตรย เปนตน. ในบรรดาคาเหลานน ความเปนผยอดเยยม ชอวา อนตตรยะ. ดวยคาวา ยถา ภควา ธมม เทเสต น พระเถระยอมทลวา พระผม พระภาคเจาทรงแสดงธรรมโดยประการใด คอโดยอาการเชนไร ดวยเทศนา เชนใด เทศนาของพระองคนน จดเปนเทศนาทยอดเยยม. ดวยคาวา กสเลส ธมเมส พระเถระยอมแสดงวา พระผมพระภาคเจาทรงเปนผ


ยอดเยยม แมในกศลธรรมทงหลายทพระองคทรงแสดงแลวดวยเทศนา นน. อกอยางหนง พระเถระแมเมอจะแสดงภมของเทศนานน จงทลวา กสเลส ธมเมส ดงน. บทวา ตตรเม กสลา ธมมา ความวา ใน บทท กลาววา กสเลส ธมเมส นน พงทราบธรรมทจดเปนกศลธรรม เหลาน. ในคาวา กสเลส ธมเมส นน พงเขาใจกศลธรรมโดยสวน ๕ คอ โดยอรรถวาไมมโรค โดยอรรถวาไมมโทษ โดยอรรถวา เปนบอเกดแหงความฉลาด โดยอรรถวาหมดความกระวนกระวาย และ โดยอรรถวามสขเปนผล. ในอรรถเหลานน กศลควรมอรรถวา ไมมโรค เพราะถอตามแนวชาดก. กศลควรมอรรถวาไมมโทษ เพราะ ถอตามแนวพระสตร. กศลควรมอรรถวา เปนบอเกดแหงความฉลาด หมด ความกระวนกระวาย สละมสขเปนผล เพราะถอตามแนวพระอภธรรม. แตในทนพงเหนเปนกศล โดยอรรถวาไมมโทษตามแนวแหงพาหยสตร บทวา จตตาโร สตปฏานา ความวา พระผมพระภาคเจาทรง จาแนกออกโดยนยตาง ๆ แลวทรงแสดง สตปฏฐาน ๔ ประการ ซง เจอปนกนทงฝายโลกยะและโลกตตระ ดวยอานาจแหงสมถะวปสสนาและ มรรคอยางนวา กายานปสสนาสตปฏฐาน โดย ๑๔ วธ เวทนาน- ปสสนาสตปฏฐาน ๙ วธ จตตานปสสนาสตปฏฐาน ๑๖ วธ ธมมาน- ปสสนาสตปฏฐาน ๕ วธ. แตในทนไมประสงคเอาสตปฏฐานฝายผล. บทวา จตตาโร สมมปปธานา ความวา พระผมพระ ภาคเจาทรงแสดงสมมปปธานไว ๔ ประการ ซงมลกษณะอยางเดยวกน อรรถวาเปนเครองประคองจต มกจตางกนดวยอานาจกจ ซงเจอปนกน ทงฝายโลกยะและฝายโลกตตระ ดวยอานาจแหงสมถะวปสสนาและมรรค โดยนยเปนตนวา ภกษในศาสนานยอมปรารภความเพยรเพอความไม


เกดขนแหงบาปอกศลธรรมทยงไมเกดขน. บทวา จตตาโร อทธปาทา ความวา พระผมพระภาคเจาทรง แสดงอทธบาท ๔ ซงรวมอยหมวดเดยวกน โดยอรรถวา เปนเครองสาเรจ มสภาวะตางกนดวยอานาจสภาพมความพอใจ เปนตน ซงเจอกนทงฝาย โลกยะและฝายโลกตตระ ดวยอานาจแหงสมถะวปสสนาและมรรค โดย นยเปนตนวา ภกษในศาสนาน ยอมเจรญอทธบาท ซงประกอบดวย ความพอใจ ความตงใจมน ความเพยรและการปรงแตง ดงน. บทวา ปจนทรยาน ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงอน- ทรย ๕ มสทธนทรยเปนตน ซงมจะลกษณะอยางเดยวกน ดวยอรรถวา เปนใหญ มสภาพตางกน ดวยอานาจสภาพนอมใจเชอเปนอาท ซง เจอกนทงฝายโลกยะ และฝายโลกตตระ ดวยสามารถแหงสมถะวปสสนา และมรรค. บทวา ปจ พลาน ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงพละ ไว ๕ ประการ มศรทธาเปนตน ซงรวมอยในหมวดเดยวกน ดวยอรรถ วาเปนเครองอปถมภ หรอดวยอรรถวาไมหวนไหว มสภาพตางกนตาม ลกษณะของตน ซงเจอกนทงฝายโลกยะและฝายโลกตตระ ดวยสามารถ แหงสมณะวปสสนาและมรรค. บทวา สตต โพชฌงคา ความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดง โพชฌงคไว ๗ ประการ รวมอยในหมวดเดยวกน ดวยอรรถวาเปนเครอง นาออก มสภาพตางกน ตามลกษณะของตนมความปรากฏ เปนตน ซงเจอ กนทงฝายโลกยะและฝายโลกตตระ ดวยอานาจแหงสมถะวปสสนาและ มรรคนนแล.


บทวา อรโย อฏงคโก มคโค ความวา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงมรรคอนเปนประกอบดวยองค ๘ อนประเสรฐ ซงรวมอย ในหมวด เดยวกน ดวยอรรถวาเปนตวเหต และมสภาพตาง ๆ กนตามลกษณะของตน มการเหนเปนอาท เจอกนทงฝายโลกยะและฝายโลกตตระ ดวยอานาจ แหงสมถะวปสสนาและมรรคนนแล. ถามวา เพราะเหตไร พระเถระจงเรมคานวา อธ ภนเต ภกข อาสวาน ขยา ดงน. ตอบวา เพอแสดงทสดของพระศาสนา. ความจรง ทสดของพระศาสนาหามดวยมรรคอยางเดยวเทานนไม ยอมม แมดวยพระอรหตตผล ฉะนน พงทราบวา พระเถระเรมคาน กเพอจะ แสดงทสดของพระศาสนานน. หลายบทวา เอตทานตตรย ภนเต กสเลส ธมเมส ความ วา ขาแตพระองคผเจรญ การแสดงอยางนนน จดเปนขอธรรมทเยยม ในฝายกศลธรรมทงหลาย. บทวา ต ภควา คอ พระผมพระภาคเจา ยอม ทรงทราบชดเทศนานนทงสน ไมมเหลอ. บทวา ต ภควโต ความวา เมอพระผมพระภาคเจาทรงทราบชด เทศนานนโดยไมมเหลอ. บทวา อตตร- อภเยย นตถ ความวา ขอธรรมทจะพงรยงขนไปกวาน หามไม คอ คานวา ธรรมหรอบคคลทพระผมพระภาคเจาไมทรงทราบนอกจากนชอ น ยอมไมม. บทวา ยทภชาน อโ สมโณ วา ความวา สมณะ หรอพราหมณอนรสงทพระองคไมทรงร พงเปนผมความรยงกวา คอม ปญญายงกวาพระผมพระภาคเจา. คาวา ยทท ในบทวา ยทท กสเลส ธมเมส น เปนเพยงนบาต. ในขอน มคาอธบายดงนวา สมณะหรอ พราหมณทยงกวาพระผมพระภาคเจา ในฝายกศลธรรมยอมไมม. พระสาร- บตรเมอจะแสดงวา พระผมพระภาคเจาเทานนทรงเปนผยอดเยยมในกศล-


ธรรมทงหลาย ดวยประการฉะน ดงนแลว ยอมแสดงวา ขาแตพระ องคผเจรญ ขาพระองคมความเลอมใสในพระผมพระภาคเจาอยางน ดวย เหตแมน ดงน. ในคาวา อปร ปน เปนตน นอกจากน เราจะพรรณนา เพยงขอทแตกตางกนเทานน. สวนคาทเหมอนกบวาระขางตน พงทราบ ตามนยทกลาวแลวแล. บทวา อายตนปณณตตส คอ ในการบญญตอายตนะ. บดนเมอ จะแสดงอายตนบญญตทงหลายเหลานน พระสารบตรเถระจงทลวา ฉย- มาน ภนเต ดงนเปนตน. กกถาวาดวยอายตนะน ทานกลาวไวอยาง พสดารในปกรณวเศษชอวสทธมรรค. ฉะนน ขาพเจาจกไมพรรณนา อายตนะนนใหพสดาร. เพราะฉะนน พงทราบอายตนกถานนอยาง พสดาร โดยนยไดกลาวไวแลว ในวสทธมรรคนนเถด. บท เอตทาน- ตตรย ภนเต อายตนปณณตตส คอ การแสดงอยางนดวยอานาจ การกาหนดเปนอายตนภายในและภายนอกเปนตนน จดเปนขอธรรมท เยยมในอายตนบญญตน. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวนนแล. บทวา คพภาวกกนตส คอ ในการกาวลงสครรภ. พระสาร- บตรเถระ เมอจะแสดงการกาวลงสครรภเหลานน จงกราบทลวา จตสโส อมา ภนเต ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อสมปชาโน คอ ไมร ไดแก หลง พรอม. บทวา มาต กจฉ โอกกมต คอ ยอมเขาไปสครรภ ดวยอา- นาจปฏสนธ. บทวา าต แปลวา ยอมอย. บทวา นกขมต คอ แมเมอจะออกกไมร คอหลงพรอมออกไป (จากครรภ). บทวา อย ปมา คอ นจดเปนการกาวลงสครรภของเหลามนษยชาวโลกตามปกต ขอท ๑.


บทวา สมปชาโน ห โข คอ สตวเมอจะกาวลง กเปนผรไม หลงกาวลงสครรภ. บทวา อย ทตยา คอ ขอนจดเปนการกาวลงส ครรภขอท ๒ ของหมอสตมหาสาวกทงหลาย. ความจรง พระมหาสาวก เหลานน เมอจะเขาไปสครรภเทานนยอมร เมออยและเมอออกยอม ไมร. บทวา อย ตตยา ความวา ขอนจดเปนการกาวลงสครรภขอ ท ๓ ของพระอครสาวกทงสองและของพระปจเจกโพธสตวทงหลาย. นย วา ทานเหลานนถกลมกมมชวาตพดใหหนศรษะลงเบองลาง หนเทาขน เบองบน มาอยทปากชองคลอด เหมอนอยในเหวทลกหลายรอยชวบรษ ออกจากชองคลอดซงคบแคบ กยอมประสบทกขเปนอนมาก เปรยบเสมอน ชางทออกจากโพรงตนตาล ยอมประสบความทกข ฉะนน. ดวยเหตนน สตวเหลานนยอมไมมความรวา เราออกไปแลว ดงน. ความทกขอยางใหญ หลวงในฐานะเหนปานน ยอมเกดขนแกเหลาสตว แมผบาเพญบารม มาแลวแทอยางน ฉะนน ควรจะเบอหนาย ควรจะคลายกาหนดในการอย ในครรภ. บทวา อย จตตถา คอ ขอนเปนการกาวลงสครรภขอท ๔ ดวย อานาจแหงพระสพพญโพธสตวทงหลาย. ความจรง พระสพพญโพธ- สตวทงหลาย แมเมอถอปฏสนธในครรภของมารดายอมร ทงเมออยใน ครรภกยอมร. และแมในเวลาประสตจากพระครรภ ลมกมมชวาต ทงหลาย ยอมไมสามารถทจะพดพาทาพระสพพญโพธสตวเหลานนใหม เทาอยขางบน และศรษะอยขางลางได พระสพพญโพธสตวเหลานน เหยยดพระหตถทงสองแลวลมพระเนตร ประทบยน เสดจออกมา. เวน พระสพพญโพธสตวเสย สตวอนในระหวางอเวจจน ถงภวคคพรหม ทชอ


วารในระยะเวลาทงสามยอมไมมเลย. ดวยเหตนนนนแล ในเวลาทพระสพ- พญโพธสตวทงหลายเหลานน กาวลงสพระครรภมารดา และในเวลา ประสต หมนโลกธาตจงไดหวนไหว. คาทเหลอในเรองการกาวลงสครรภ นพงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. บทวา อาเทสนวธาส คอ ในสวนแหงการแสดงธรรมดกใจ คน. บดน พระสารบตรเมอจะแสดงวธการแสดงธรรมดกใจคนเหลานนจง กราบทลคาวา จตสโส อมา ดงนเปนตน. ดวยคาวา นมตเตน อาทสต น พระสารบตรยอมแสดงวา ชอวาการแสดงธรรมดกใจคนนจกมได ดวยอาคตนมตบาง ดวยคตนมตบาง ดวยฐตนมตบาง. ในขอนนมเรองน เปนอทาหรณ. พระราชาองคหนงทรงถอเอาแกวมกดามา ๓ ดวง แลวตรส ถามปโรหตวา อาจารย อะไรอยในมอของเราน. ปโรหตนนจงมองด ไปขางโนนและขางน. กโดยสมยนน ตกแกตวหนงวงแลนออกไปดวย หมายใจวา เราจกจบแมลงวนกน ดงน. ในเวลาทจะจบ แมลงวนบนหน ไปเสย. ปโรหตนนจงทลวา ขาแตมหาราช แกวมกดาพระเจาขา ดงน เพราะเหตทแมลงวนบนหนพนไปได. พระราชาจงตรสถามอกวา แกว มกดาจงยกไวกอน (แต) แกวมกดามกดวง. ปโรหตนนจงมองดนมตนน อก. ลาดบนน ไกเปลงเสยงขนขน ๓ ครงในทไมไกล. พราหมณจง กราบทลวา ๓ ดวง พระเจาขา ดงน. คนบางคนยอมพดดวยนมตทมาปรา- กฏอยางน. พงเขาใจการกลาวแมดวยคตนมตและฐตนมต โดยอ- บายนน. บทวา อมนสสาน คอ หมยกษและปศาจ เปนตน. บทวา เทวตาน คอ เหลาเทวดาผดารงอยในชนจาตมมหาราช เปนตน


บทวา สทท สตวา ความวา ฟงเสยงของเหลาเทวดาและ อมนษย ผซงรจตของผอนแลวกลาว. บทวา วตกกวปผารสทท ไดแก เสยงของหมชนผหลบและ ประมาทแลวเปนตน ผเพออย ซงบงเกดขนมาดวยการแผซานไปแหง วตก. บทวา สตวา คอ ไดยนเสยงนน. เสยงนนเกดขนแกบคคลนนผ ตรกเรองใด เขายอมดกใจไดวา ใจของทานเปนอยางน ดวยอานาจแหง การตรกนน บทวา นโมสงขารา ปณหตา คอ จตตสงขารตงมนดวยดแลว. บท วา วตกเกสสต คอ เขายอมรวา ผนจกตรก คอ จกให (จตตสงขาร) เปน ไป. อนงเขาเมอร ยอมรดวยการมาของนมต ยอมรดวยนมตอนเปนสวน เบองตน ตรวจดจตในภายในสมาบตยอมรได. บคคลยอมรวา ในเวลาบร- กรรมกสณนนเอง บคคลนเรมภาวนากสณดวยอาการใดจกยงปฐมฌาน ฯลฯ หรอจตตถฌาณ หรอ สมาบต ๘ ใหเกดได บคคลนชอวา ยอมรดวยการมา ปรากฏของนมต. บคคลบางคนยอมรเมอเรมบาเพญสมถะปสสนา คอ รวา บคคลน เรมบาเพญวปสสนาโดยอาการใด จกยงโสดาปตตมรรคใหเกด ฯลฯ หรอยงอรหตตมรรคใหเกด ผนชอวา ยอมรไดดวยนมตอนเปนสวนเบองตน. บคคลบางคนยอมรวา มโนสงขารของบคคลนตงมนดวยด โดยอาการใด เขาจกตรกถงวตกชอน เปนลาดบแหงจตชอน เมอบคคลนนออกจากวตก น สมาธอนเปนฝายเสอม หรอเปนฝายตงอย หรอเปนฝายแหงความว- เศษขน หรอเปนฝายทาลายกเลสจกมได หรอจกยงอภญญาใหเกดขน ผนชอวา ตรวจดจตในภายในสมาบตแลวจงรได. ในบรรดาชน เหลานน ปถชนผไดเจโตปรยญาณ ยอมรจตของปถชนเทานน หาร จตของพระอรยทงหลายไดไม. แมในพระอรยทงหลาย พระอรยบคคลผ


ตงอยในมรรคเองตา ยอมไมรจตของพระอรยบคคลผตงอยในมรรคเบอง สงได. สวนพระอรยบคคลผตงอยในมรรคเบองสง ยอมรจตของพระอรย- บคคลผตงอยในมรรคเบองตาได. กในบรรดาทานเหลานน พระโสดาบน ยอมเขาโสดปตตผลสมาบต พระสกทาคาม ยอมเขาสกทาคามผลสมาบต พระอนาคาม ยอมเขาอนาคามผลสมาบต พระอรหนต ยอมเขาอรหตตผล สมาบต พระอรยบคคลผตงอยในผลเบองสง ยอมไมเขาสมาบตอนตงอยใน เบองตา. ความจรง สมาบตเบองตาของทานเหลานนกม ความเปนไปใน สมาบตนนเหมอนกน. บทวา ตเถว ต โหต ความวา เรองนยอมเปน อยางนนแลโดยสวนเดยว. ความจรง ขนชอวาความเปนโดยประการอนทร ดวยอานาจเจโตปรยญาณยอมไมม. คาทเหลอพงประกอบเขาโดยนยกอน นนแล. คาเปนตนวา อาตปปมนวาย พระผมพระภาคเจาตรสใหพส- ดารแลวในพรหมชาลสตร. สวนความสงเขปในทน ดงตอไปน. ความ เพยรชอวา อาตปปะ. ความเพยรนนเองชอวา ปธาน เพราะเปนของ อนบคคลพงตงไว ชอวา อนโยค เพราะเปนของอนบคคลพงประกอบ ไว. บทวา อปปมาท คอ การไมอยปราศจากสต. บทวา สมมา มน- สการ คอ การทามนสการโดยอบาย ซงเปนไปดวยอานาจการพจารณา ในสงทไมเทยงวาไมเทยงเปนตน. บทวา เจโตสมาธ ไดแก สมาธ ในปฐมฌาน. หลายบทวา อย ปมา ทสสนสมาปตต ความวา ปฐมฌานสมาบตทพระโยคาวจรพจารณาอาการ ๓๒ โดยเปนของปฏกล แลว ใหเกดขน ดวยอานาจการเหนวา เปนของปฏกลน ชอวา ทสสนสมาบตท ๑ แตถาพระโยคาวจรทาฌานนนใหเปนบาทแลว เปนพระโสดาบน นกจดเปนทสสนสมาบตขอท ๑ โดยตรงนนเอง


บทวา อตกกมม จ คอ กาวลวง. บทวา ฉวมสโลหต คอ ผวหนง เนอ และโลหต. บทวา อฏ ปจจเวกขต คอ ยอมพจารณา วา กระดก กระดก ดงน. บทวา อฏ อฏ ความวา ฌานสมาบตซง มทพพจกขเปนบาทมกระดกเปนอารมณ ทพระโยคาวจรพจารณาแลวให เกดขน ชอวาทสสนสมาบตท ๒. แตถาพระโยคาวจรกระทาฌานนนให เปนบาทแลว ยอมใหสกทาคามมรรคบงเกดขนได. ขอนกจดวาเปนทสส- นสมาบตขอท ๒ โดยทางตรง. สวนพระสมนเถระผอยในกาฬวลลวหาร กลาววา ยอมศวรตงแตมรรคท ๓. วญญาณนนเองชอ วญญาณโสตะ. บทวา อภยโต อพโพจ- ฉนน ความวา กระแสวญญาณนนทานตดขาดไดแลวดวยสวนแมทงสอง. บทวา อธ โลเก ปตฏ ตจคอ อนตงอยแลวในโลกน ดวย อานาจฉนทราคะ. แมในบทท ๒ กนยนเหมอนกน. อกอยางหนง กระแส วญญาณเมอเขาถงกรรมโดยกรรม ชอวาตงอยเฉพาะแลวในโลกน. กระ- แสวญญาณเมอครามาไดซงกรรมภพ ชอวาตงอยเฉพาะในปรโลก. ถาม วา ดวยบทนทานกลาวอะไรไว. ตอบวา ทานกลาวเจโตปรยญาณของ เสขปถชนทงหลายไว. ความจรง เจโตปรยญาณของเสขปถชนทงหลาย ชอวาทสสนสมาบตขอท ๓. บทวา อธ โลเก อปปตฏ ตจ คอ ดารงอยไมไดใน โลกน เพราะมความกาหนดดวยอานาจความพอใจออกแลว. แมใน บทท ๒ กนยน. อกอยางหนง กระแสวญญาณไมเขาถงกรรมโดยกรรม ชอ วาดารงอยในโลกนไมได. เมอครากรรมภพมาไมได ชอวาดารงอยใน ปรโลกไมได. ถามวา ดวยบทนทานกลาวอะไรไว. ตอบวา ทานกลาว


เจโตปรยญาณของพระขณาสพไว. ความจรง เจโตปรยญาณของพระข- ณาสพชอวาในทสสนสมาบตขอท ๔. อกอยางน แมวปสสนาทพระโยคาวจรปรารภอาการ ๓๒ กจด เปน ทสสนสมาบตขอท ๑. วปสสนาทพระโยคาจวรปรารภกมมฏฐานซงม กระดกเปนอารมณ จดเปน ทสสนสมาบตขอท ๒. บททงสองนวา เจโตปรย- ญาณของเสขปถชน เจโตปรยญาณ ของพระขณาสพ ดงน ไมหวนไหวเลย. อกนยหนง. ปฐมฌาน ชอวา ทสสนสมาบตขอท ๑. ทตยฌาน ชอวา ทสสน- สมาบตขอท ๒. ตตยฌาน ชอวา ทสสนสมาบต ขอท ๓. จตตถฌาน ชอวา ทสสนสมาบตขอท ๔. อนง ปฐมมรรค ชอวาทสสนสมาบตขอท ๑. มรรคท ๒ ชอวา ทสสนสมาบตขอท ๒. มรรคท ๒ ชอวา ทสสนสมาบตขอท ๓. มรรคท ๔ ชอวาทสสนสมาบตขอท ๔. คาทเหลอในบทน พงประกอบ เขาโดยนยกอนนนแล. บทวา ปคคลปณณตตส คอ ในโลกบญญตทบคคลพง บญญตอยางนวา สตตะ ปคคละ นระ โปสะ ดงน ตามโวหารทางโลก. ความจรง กถาทงสองคอ สมมตกถา ปรมตถกถา ของพระพทธเจาทงหลาย ทานใหพสดารแลวในโปฏฐปาทสตร ในบรรดากถาทงสองนน กถา นวา ในบคคลบญญตทงหลาย ดงน ชอสมมตกถา. พระผมพระภาคเจา เมอทรงบญญตบคคลเหลาใด ทรงเปนผยอดเยยมในบคคลบญญตทงหลาย บดน พระสารบตรเถระเมอจะแสดงบคคลเหลานน จงทลคาเปนตนวา สตตเม ภนเต ปคคลา อภโตภาควมตต ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา อภโตภาควมตโต ความวา บคคล ผหลดพนแลว โดยสวนสองคอ ผหลดพนจากรปกาย ดวยอรปสมาบต หลดพนจากนามกายดวยมรรค. บคคลนนออกจากบรรดาอรปสมาบตทง ๔


อยางหนง ๆ แลว พจารณาสงขารแลวยอมเปนบคคล ๕ จาพวกดวยอานาจ แหงบคคล คอ พระอรยบคคล ๔ ผบรรลพระอรหนต และพระอนาคามผ ออกจากนโรธแลวบรรลพระอรหตต. กพระบาลในทนวา ก บคคลผ หลดพนโดยสวนสองเปนไฉน คอ บคคลบางคนในโลกนถกตองวโมกขทง ๘ ดวยกายอย และอาสวะทงหลายของทานกสนรอบแลว เพราะเหนดวย ปญญา บคคลนทานเรยกวาผหลดพนแลวโดยสวนสอง. พระบาลนมาแลว ดวยอานาจแหงทานผไดวโมกข ๘ อยางน. บทวา ปาวมตโต แปลวา หลดพนแลวดวยปญญา. บคคล ผหลดพนไดดวยปญญานนม ๕ จาพวก ดวยอานาจแหงบคคลแหลานคอ สกขวปสสกบคคล ๑ และบคคลผออกจากฌานทง ๔ แลวบรรลพระอรหตต ๔ พวก ๑. กพระบาลในทน มาแลวดวยอานาจธรรมอนเปนปฏปกษตอว- โมกข ๘ สมดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา บคคลไมถกตองวโมกขทง ๘ ดวยกายอยเลย และเพราะเหนดวยปญญา อาสวะของเขาจงเปนอน สนรอบแลว บคคลนเรยกวา ผหลดพนดวยปญญา. บคคลยอมกระทาใหแจงซงกายทถกตองอย ฉะนนจงชอวา กาย- สกข. บคคลนนยอมถกตองฌานกอน จงทาใหแจงซงนโรธคอนพพาน ในภายหลง. กายสกขนนพงทราบวาม ๖ จาพวก เรมตนแตทานผตงอยใน โสดาปตตผล จนถงทานผตงอย ในอรหตตมรรค. ดวยเหตนน พระผมพระ- ภาคเจาจงตรสไววา บคคลบางคนในโลกน ถกตองวโมกขทง ๘ ดวยกาย อย และเพราะเหนดวยปญญา อาสวะบางเหลาของเขาเปนอนสนรอบไป บคคลน เรยกวา กายสกข. บคคลบรรลถงทสดของทฏฐ ฉะนนจงชอวา ผบรรลทฏฐ. ใน ขอนนมลกษณะโดยสงเขปดงตอไปน. อนบคคลนน ไดร ไดเหน ได


ทราบ ไดทาใหแจง ไดถกตองดวยปญญาวา สงขารทงหลายเปนทกข ความ ดบแหงสงขารทงหลายเหลานนเปนสข ดงน ฉะนนบคคลนน ชอวาผบรรล ทฏฐ. กบรรลผบรรลทฏฐแมนกม ๖ จาพวก โดยพสดารเหมอนกายสกข- บคคล. ดวยเหตนนนนแล พระผมพระภาคเจาจงตรสวา บคคลบางคนใน โลกนยอมรชดตามความเปนจรงวา สงนเปนทกข ฯลฯ ยอมรชดตามความ เปนจรงวา น คอขอปฏบตใหถงความดบทกข ธรรมทงหลายทพระตถาคต ประกาศแลว เปนธรรมอนเธอเหนแลวดวยปญญา ประพฤตแลวดวยปญญา บคคลน เรยกวาผบรรลทฏฐ ดงน. บทวา สทธาวมตโต คอ บคคลผพนแลวดวยศรทธา. แมบคคล ผพนดวยศรทธานนกม ๖ จาพวกโดยนยกอนนนแล. ดวยเหตนน พระผ มพระภาคเจาจงตรสวา บคคลบางคนในโลกน ยอมรชดตามความเปนจรง วา สงนเปนทกข ฯลฯ นคอปฏบตใหถงความดบทกข และธรรม ทงหลายทพระตถาคตประกาศแลว เปนอนเธอเหนแจงแลวดวยปญญา และประพฤตแลวดวยปญญา บคคลนเรยกวา ผหลดพนแลวดวยศรทธา หาใชวายอมรชดตามความเปนจรง เหมอนการรชดของบคคลผบรรลทฏฐ ไม. กในบคคลสองประเภทน การสนกเลสของบคคลผหลดพนดวยศรทธา เหมอนกบเชอ ปลงใจเชอ และนอมใจเชอ ในขณะแหงมรรคอนเปนสวน เบองตน. ญาณอนเปนเครองตดกเลสของบคคลผบรรลทฏฐ เปนญาณไม เฉอยชา เปนญาณทคมกรบและแกลวกลา ยอมนาไปในขณะแหงมรรคอน เปนสวนเบองตน เพราะฉะนน จงเหมอนเมอบคคลเอาดาบทไมคมตดตน กลวย ททบคคลตดกไมเกลยง ทงดาบกไมผานไปไดโดยเรว บคคลยอมได ยนเสยง ททบคคลตดกไมเกลยง ทงดาบกไมผานไปไดโดยเรว บคคลยอมได อนเปนสวนเบองตนของบคคลผหลดพนดวยศรทธาเหนปานนน กพงทราบ


ฉนนน. อนงเหมอน เมอบคคลเอาดาบทลบดแลวตดตนกลวย ททเขาตดก เกลยง ทงดาบกผานไปไดเรว บคคลกไมไดยนเสยง กจคอความพยายาม ดวยกาลงมากกไมม ฉนใด มรรคภาวนาอนเปนสวนเบองตนของบคคลผ หลดพนดวยปญญาเหนปานนน กพงทราบ ฉนนน. บคคลยอมตามระลกถงธรรม ฉะนน จงชอวา ธมมานสาร. ปญญา ชอวาธรรม อธบายวา บคคลยอมเจรญมรรคอนมปญญาเปนเบองตน. แมในสทธานสารบคคลกนยนเหมอนกน. บคคลทงสองแมเหลานน คอ บคคลผตงอยในโสดาปตตมรรคนนเอง. สมจรงดงพระดารสทพระผม พระภาคเจาตรสไววา ปญญนทรยของบคคลผปฏบตเพอกระทาใหแจงโสดา- ปตตผล เปนปญญาทมประมาณอนยง บคคลผขวนขวายเพอไดมาซงศรทธา ยอมเจรญอรยมรรคอนมศรทธาเปนเบองตน บคคลน เรยกวาสทธานสาร บคคล. อนง สทธนทรยของบคคลผปฏบตเพอทาใหแจงโสดาปตตผลยอม มประมาณมากยงนก บคคลผขวนขวายเพอไดมาซงศรทธา ยอมเจรญอรย- มรรคอนมศรทธาเปนเบองตน บคคลนเรยกวาสทธานสารบคคล. ความ สงเขปในเรองนเพยงเทาน. สวนกถาวาดวยอภโตภาควมตตะเปนตนน ทานกลาวไวแลวในอธการแหงปญญาภาวนา ในปกรณพเศษชอวสทธมรรค โดยพสดาร. ฉะนน พงทราบวตถารกถา โดยนยททานกลาวไวใน วสทธมรรคนนแล. คาทเหลอแมในทนพงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. โพชฌงค ๗ พระผมพระภาคเจาตรสวา ปธาน ดวยอานาจการเรม ตงความเพยร ในบทนวา ปธาเนส ดงน. กถาโดยพสดารของโพชฌงค ๗ เหลานนพงทราบ โดยนยทพระผมพระภาคเจาตรสไวในมหาสตปฏฐาน. คาทเหลอแมในทนพงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. ในคาวา ทกขาปฏ- ปทา เปนตน มนยโดยพสดารดงตอไปน.


ในบาลประเทศนน ปญญาทงปฏบตลาบาก ทงร ไดชา เปนอยางไร คอ ปญญา ความรชด ฯลฯ ความไมหลง ธรรมวจย สมมาทฏฐ อนใด ของ บคคลผใหสมาธเกดขนไดโดยยากลาบาก ทงรฐานะนนชา นเรยกวา ปญญาอนเปนขอปฏบตลาบากทงรไดชา. บาลประเทศนน ปญญาอนปฏบตลาบาก แตรไดเรว เปน อยางไร คอ ปญญา ความรชด ฯลฯ สมมาทฏฐ อนใด ของบคคลผใหสมาธ เกดขนไดโดยยากลาบาก แตรฐานะนนไดโดยฉนพลน นเรยกวา ปญญาอนเปนขอปฏบตลาบาก แตรไดเรว. ในบาลประเทศนน ปญญาอนปฏบตสะดวก แตรได ชาเปนอยาง ไร คอ ปญญา ความรชด ฯลฯ สมมาทฏฐ อนใด ของบคคลผใหสมาธเกด ขนโดยไมยากไมลาบาก รฐานะนนไดอยางชา นเรยกวาปญญาอนเปนขอ ปฏบตสะดวก แตรไดชา. ในบาลประเทศนน ปญญาอนปฏบตสะดวกทงรไดเรว เปน อยางไร คอ ปญญา ความรชด ฯลฯ สมมาทฏฐอนใด ของบคคลผใหสมาธ เกดขนโดยไมยาก ไมลาบาก ทงรชดฐานะนนอยางเรวพลน นเรยกวา ปญญาอนเปนขอปฏบตสะดวกทงรไดเรว. ความสงเขปในทน เทาน. สวนความพสดารทานกลาวไวแลว ในวสทธมรรค. คาทเหลอแมในทนพงประกอบโดยนยทกลาวแลวนนแล. บทวา น เจว มสาวาทปสหต ความวา ภกษบางรปใน ศาสนานดารงอยในภสสสมาจาร (มารยาทเกยวกบการพด) บาง ไมเขา ไปตดกถามรรคกลาวบาง ยอมไมกลาววาจาอนประกอบดวยมสาวาทเลย เวนโวหารอนไมประเสรฐ ๘ อยางเสย กลาววาจาอนประกอบดวยโวหาร อนประเสรฐ ๘ อยางเทานน. บทวา น จ เวภตย ความวา ภกษบางรป


ในศาสนานแมดารงในภสสสมาจาร ยอมไมกลาววาจาอนทาความแตก ราวกน. คาวา เปสณย นนเปนไวพจนของคาวา เวภตย นน. ความ จรง วาจาอนทาความแตกราวกนทานเรยกวา เปสณย เพราะทาความ เปนทรกกนใหสญหาร. พระมหาสวเถระกลาววา คาวา เปสณย นนเปน ชอของวาจานน. บทวา น จ สารมภช ความวา วาจาใดเกด เพราะ การแขงด ภกษ ยอมไมกลาววาจานน เมอเขากลาววา ทานทศล หรอ วา ทานทศล อาจารยของทานกทศล หรอเมอเขากลาววา ทานตองอาบต ยอมไมกลาววาจา ทเปนไปดวยการกลาวซดไปภายนอก หรอวาจาทยงกวา การกระทา โดยนยเปนตนวา เราไปเทยวบณฑบาตจนถงเมองปาฏลบตร ดงน. บทวา ชยาเปกโข คอ เปนผมงตอชยชนะ. อธบายวา ภกษผเพงถง ชยชนะคอหวงชยชนะเปนเบองหนา ยอมไมกลาว เหมอนหตถกศากยบตร กลาววาจาจรงเละเหลาะแหละอยางใดอยางหนงวา ธรรมดาพวกเดยรถย บคคลพงชนะ ดวยธรรมบาง ดวยอธรรมบาง ดงน. ปญญาทานเรยกวา มนตา ในคาวา มนตา มนตา จ วาจ ภาสต น. กลาววาจา ดวยปญญา ชอวามนตา. อกอยางหนง บทวา มนตา คอ ใครครวญแลว. มคาอธบาย ทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ภกษในศาสนานดารงอยในภสสสมาจาร เมอกลาวตลอดทงวนกใครครวญดวยปญญา กลาวเฉพาะถอยคาอนสมควร เทานน. บทวา นธานวต คอ ควรเพอจะฝงไว แมในใจ. บทวา กาเลน คอ ตามกาลอนควรแลวและถงแลว. ความจรง วาจาอนบคคลกลาวแลวอยาง นยอมเปนวาจาทไมเทจ ไมสอเสยด ไมหยาบ ไมโออวดไมเพอเจอ. ก วาจาเหนปานนนเรยกวา วาจาองอาศยสจจะ ๔ บาง วาจาองอาศย ไตรสกขาบาง วาจาองอาศยกถาวตถ ๑๐ บาง วาจาองอาศยธดงคคณ ๑๓ บาง วาจาองอาศยโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการบาง วาจาองอาศยมรรคบาง.


ดวยเหตนน ทานพระสารบตรจงกลาววา เอตทานตตรย ภนเต ภสส- สมาจาเร ดงน. คานน พงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. หลายบทวา สจโจ จสส สทโธ จ ความวา ภกษในพระ ศาสนานผตงอยในสลาจาร พงเปนผจรง กลาววาจาจรง พงเปนผมศรทธา และถงพรอมดวยศรทธา. ถามวา สจจะพระผมพระภาคเจาตรสไวใน หนหลงแลวมใชหรอ เพราะเหตไร ในทนพระองคจงตรสไวอกเลา. ตอบวา วาจาสจพระองคตรสไวแลวในหนหลง. ในทนพระองคตรสไว เพอทรงแสดงวา กภกษดารงอยในลลาจารแลวยอมไมกลาวมสาวาท โดย ทสดแมดวยการกลาวใหหวเราะกน. บดนพระเถระเพอจะแสดงวา โดย นนยอมสาเรจการเปนอยโดยธรรมสมาเสมอ ดงน จงกลาวคาเปนตนวา น จ กหโก ดงนเปนตน. บรรดาคาเหลานน คาวา กหโก เปนตน พระ ผมพระภาคเจาทรงอธบายพสดาร แลวในพรหมชาลสตร. หลายบทวา อนทรเยส คตตทวาโร โภชเน มตต ความวา เปนผคมครอง ทวารดแลวในอนทรยทง ๖ ทงเปนผรจกประมาณในโภชนะ. บทวา สมการ คอ ผมปกตสมาเสมอ. อธบายวา ภกษ ในพระศาสนา นเวนเหตมการคดทางกายเปนตน ประพฤตสมาเสมอทางกายวาจาและ ใจ. บทวา ชาครยานโยคมนยตโต ความวา ภกษยอมขวนขวายประ- กอบความเปนผตนอย โดยนยทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ภกษพงแบง กลางวนและกลางคนออกเปน ๖ สวน แลวพงประกอบความเพยรในกลาง วนดวยการจงกรมและนง. บทวา อตนทโต คอ ไดแก ไมเกยจคราน คอ เวนจากการเกยจครานทางกาย. บทวา อารทธวรโย ความวา เปนผเรม ความเพยรแมดวยความเพยรทางกาย บรรเทาความเกยวของดวยหมเสยแลว อยแตผเดยว ดวยอานาจอารพภวตถ ๘ ในอรยาบถทง ๔. เปนผเรมความ เพยรแมดวยความเพยรทางใจ บรรเทาความเกยวของดวยกเลสเสย อยแต


ผเดยวดวยอานาจสมาบต ๘. อกอยางหนง หามการเกดขนแหงกเลสเสย แลวโดยประการใดประการหนง กจดวาเปนผเรมความเพยรดวยความเพยร ทางใจเหมอนกน. บทวา ฌาย คอ เปนผเพงดวยอารมมณปนชฌานและ ลกขณปนชฌาน. บทวา สตมา คอประกอบดวยสตอนสามารถระลกถง กจททาไวนานแลวไดเปนตน. บทวา กลยาณปฏภาโณ คอสมบรณดวย การพดดและสมบรณดวยปฏภาณ. กบคคลนนเปนผประกอบดวยปฏภาณ มใชเปนผขาดปฏภาณ. จรงอย ภกษดารงอยในสลสมาจารหาไดขาด ปฏภาณไม. อนง ภกษผประกอบดวยปฏภาณ ยอมเปนเหมอนพระวง- คสเถระฉะนน. บทวา คตมา คอ ประกอบดวยปญญาอนสามารถใน การดาเนนไป. บทวา ธตมา คอ ประกอบดวยปญญาอนสามารถในการทรง จาไว. ก คาวา มต ในคาวา มตมาน เปนชอของปญญาแท ฉะนน อธบาย วา ผมปญญา ปญญานนเองทานกลาวไวดวยบทแมทง ๓ เหลาน ดงพรรณนา มาฉะน ในบาลประเทศนน ความเพยรเปนเครองทาสมณธรรมทาน กลาวไวในหนหลง. ในทน ทานกลาวความเพยรเปนเครองเลาเรยน พระพทธพจน. อนง วปสสนาปญญา ทานกลาวไวแลวในหนหลง ใน ทนทานกลาวถงปญญาเปนเครองเลาเรยนพระพทธพจน. หลายบทวา น จ กาเมส คทโธ คอ เปนผไมตดในวตถกามและกเลสกาม. หลาย บทวา สโต จ นปโก จเร ความวา ภกษพงเปนผประกอบดวย สตและดวยญาณในฐานทง ๗มการกาวไปขางหนาเปนตนเทยวไป. ปญญา ชอ เนปกกะ ภกษทานกลาววามปญญา ดงน เพราะประกอบดวยปญญา นน คาทเหลอในทนพงประกอบเขาดวยนยกอนนนแล บทวา ปจจตต โยนโสมนสการา คอ ดวยการทาไวในใจ โดย อบายของพระองค. บทวา ยถานสฏ ตถาปฏปชชมาโน คอเปนผ ปฏบตตามทเราไดใหอนศาสนพราสอนไว. คาเปนตนวา ตณณ


สโณชนาน ปรกขยา มเนอความดงกลาวแลว. คาทเหลอแมในทน พงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. บทวา ปรปคคลวมตตาเณ คอ ในญาณเครองหลดพนจาก กเลสดวยมรรคนน ๆ ของบคคลอนมพระโสดาบนเปนตน. คาทเหลอในท น พงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. บทวา อมตราส เอวนาโม ความวา บคคลหนงเมอระลกบพเพ นวาส ยอมกาหนดชอและโคตรไปได. บคคลหนงระลกไดแตขนธลวนๆเทา นน. คนหนงสามารถระลกไดคนหนงไมสามารถ. ในทนน มไดถอเอาดวย อานาจแหงผสามารถ.ไดถอเอาดวยอานาจแหงผไมสามารถกผไมสามารถ จะทาอะไรได. บคคลนนระลกเฉพาะแตขนธลวน ๆไป ดารงอยในทสด หลายแสนชาต หยงญาณลงกาหนดนามและโคตร. พระสารบตรเถระเมอ จะแสดงนามและโคตรนนจงกลาวคาเปนตนวา เอวนาโม ดงน. บทวา โส เอวมาห คอ บคคลผถอทฏฐนนไดกลาวอยางน. ในบาลประเทศนน เมอบคคลนนกลาววาเทยง แลวกลาววาสตวเหลานนยอมทองเทยวไป ดงน คาพดยอมมเบองตนและเบองปลายขดแยงกนกจรง. แตบคคลนนกาหนดคา นนไมไดเพราะเปนผยดถอทฏฐ. ความจรงฐานะหรอการกาหนดของผยด ถอทฏฐยอมไมม. คานนทานใหพสดารแลวในพรหมชาลสตรวา บคคลนน ถอเอาสงนแลวกปลอยสงน ครนปลอยสงนแลวกยดถอเอาสงน ดงน. ดวย คาวา อย ตตโย สสสตวาโท น พระเถระกลาวบคคลผเปนสสสตวาทะ ไว ๓ ประเภทดวยอานาจแหงฌาณลาภบคคลเทานน. แตพระผมพระภาคเจา ไดตรสบคคล ๔ ประเภทไวในพรหมชาลสตร เพราะรวมเอาแมบคคลทเปน ตกกวาทะเขาไวดวย. กคากลาวพสดารของบคคลผมวาทะ ๓ ประเภทนน


พงทราบโดยนยททานกลาวไวแลวในพรหมชาลสตร คาทเหลอแมในทน พงใหพสดารโดยนยทกลาวแลวในกอน บทวา คณนาย วา คอ ดวยการนบเปนหมวด. บทวา สงขาเนน คอ ดวยการนบดวยใจโดยไมใหขาดสายโดยสองวธนน. พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงเฉพาะการนบเปนหมวด มคาอธบายทพระสารบตรกลาวไว วา ใครไมสามารถทจะทาเปนหมวดดวยอานาจ รอย พน แสน โกฏแหงปทงหลาย แลวนบวา รอยปเทานน ดงน หรอวาฯลฯ โกฏปเทาน . พระเถระยอมแสดงวา เพราะพระองคทรงบาเพญบารม ๑๐ ประการ เพราะพระองคทรงบรรลสพพญตญาณ เพราะพระอนาวรญาณของพระ องคดาเนนไปแกกลา พระองคจงทรงมความฉลาดในเทศนาญาณเปนเบอง หนา ทาใหมทสดดวยการนบป แมดวยการนบกปกกาหนดแสดงวาม ประมาณเทานได. เนอความในบาล มนยกลาวแลวในบาลน. คาทเหลอ แมในทนกพงประกอบเขาโดยนยกอนนนแล. ดวยหลายบทวา เอตทานต- ตรย ภนเต สตตาน จตปปาตญาเณ พระเถรยอมแสดงวา ขาแตพระ- องคผเจรญญาณเทสนา ดวยอานาจจตและปฏสนธของสตวทงหลายนใด มอย ญาณเทสนานนจดเปนยอดเยยมของพระองค แมพระพทธเจาในอดต ทงหลายกทรงแสดงอยางนเหมอนกน. แมพระพทธเจาในอนาคต กจกทรง แสดงอยางนเหมอนกน. พระองคทรงเทยบเคยงดวยพระญาณของพระ- พทธเจาทงในอดตและในอนาคตเหลานนแลวทรงแสดง ขาแตพระองคผ เจรญ ดวยเหตแมน ขาพระองคมความเสอมใสพระมพระภาคเจาอยางน. กเนอความของพระบาลในทน ทานกใหพสดารแลวเหมอนกน. สองบทวา สาสวา สอปธกา คอ ฤทธทมโทษ คอ มขอตเตยน. หลายบทวา โน อรยาต วจจต ความวา ฤทธเชนนนไมเรยกวาฤทธอนเปน


อรยะ. สองบทวา อนาสวา อนปธกา คอไมมโทษ ไดแก ไมมขอนาตเตยน. สองบทวา อรยาต วจจต คอ ฤทธเชนนเรยกวาฤทธอนเปนอรยะ. หลาย บทวา อปปฏกลส ตตถ วหรต ความวา ภกษยอมมความสาคญใน สงปฏกลวาไมปฏกลอยอยางไร. คอ เธอยอมแผเมตตาไปในสตวทปฏกลคอ รวมความสาคญวาเปนธาตลงในสงขาร. เหมอนอยางททานกลาวไววา ภกษ เปนผมความสาคญในสงปฏกล วาไมปฏกลนนอยางไร คอ เธอยอมแผ เมตตาไปในวตถอนไมนาปรารถนา หรอรวมลงโดยเปนธาตดงน. หลาย บทวา ปฏกลส ตตถ วหรต ความวา ภกษยอมแผอสภสญญาไป ในสตวซงไมปฏกล คอรวมอนจจสญญาลงในสงขาร. เหมอนอยางท ทานกลาวไววา ภกษเปนผมความสาคญในสงไมปฏกลวา ปฏกลอยอยางไร คอ เธอยอมแผไปดวยอสภสญญาในวตถทนาปรารถนาหรอรวมลง โดย เปนของไมเทยง ดงน. พงทราบเนอความแมในบททเหลออยางน. หลาย บทวา อเปกขโก ตตถ วหรต ความวา ภกษไมกาหนดในอารมณทนา ปรารถนา และไมชงในอารมณทไมนาปรารถนา ทงไมใหโมหะเกด ขน เหมอนชนเหลาอนใหโมหะเกดขน ดวยการเพงอารมณอนไมมสวน เสมอ เปนผวางเฉยในอารมณทง ๖ ดวยอเบกขามองค ๖ อย. หลายบทวา เอตทานตตรย ภนเต อทธวธาส ความวา ขาแตพระองคผเจรญ นจดวาเปนเทศนา อนยอดเยยมอยางนในฝายฤทธทงสอง บทวา ต ภควา ความวา พระผมพระภาคเจายอมทรงรยงซงเทศนา นนทงสนไมเหลอเลย. สองบทวา ต ภควโต ความวา เมอพระผมพระภาค เจาทรงรยงซงเทศนานนโดยไมเหลอ. หลายบทวา อตตร อภเยย นตถ ความวา ธรรมทจะพงรยงขนไปกวาน ยอมไมม คอ คานวา ธรรม หรอบคคลอนจากนทพระผมพระภาคเจาไมทรงทราบ ดงน ยอมไมมเลย.


หลายบทวา ยทภชาน อโ สมโณ วา ความวา สงใดทพระองคไมร สมณะหรอพราหมณอนจะรสงนน เปนผมความรยงกวา คอ มปญญามาก กวาพระผมพระภาคเจา. คาวา ยทท ในคาวา อทท อทธวธาส เปนเพยง นบาต. บคคลผยงกวาพระผมพระภาคเจาในฝายอทธวธ ยอมไมมเลย. ความ จรงแมพระพทธเจาในอดตทงหลายกทรงแสดงฤทธ ๒ อยางเหลาน. แมพระ พทธเจาในอนาคตกจกแสดงทง ๒ เหลาน. แมพระองคทรงเทยบเคยง ดวยญาณของพระพทธเจาเหลานนแลว กทรงแสดงฤทธเหลานแหละ. พระเถระเมอจะแสดงวา พระผมพระภาคเจาเทานนทรงยอดเยยมในฝาย อทธวธดงพรรณนามาฉะน ดงน จงแสดงวา ขาแตพระองคผเจรญ แมดวย เหตน ขาพระองคจงมความเสอมใสในพระผมพระภาคเจา. ดวยคามประมาณเทาน พระธรรมเสนาบดนงในทพกกลางวนแลว พจารณาธรรมอนตอไป ๑๖ อยางเหลาใด ธรรมเหลานนเปนอนทานแสดง แลว. บดน พระเถระเมอจะแสดงคณของพระผมพระภาคเจาโดยอาการแม อนอกจงทลคาเปนตนวา ยนต ภนเต ดงน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา สทเธน กลปตเตน ความวา พระโพธสตวซงมในอดตอนาคตและปจจบน ชอวากลบตรผมศรทธา. เพราะฉะนน จงมคาอธบายวา สงใดทพระสพพญโพธสตวพงบรรล. ถาม วา กอะไรทพระสพพญโพธสตวพงบรรล. ตอบวา โลกตตรธรรม ๙ อน พระสพพญโพธสตวนนพงบรรล. คาทงหมดเปนตนวา วรย ถาโม ใน บทวา อารทธวรเยน เปนตนน เปนไวพจนของความเพยร. บรรดาบทเหลา นน บทวา อารทธวรเยน คอ ผประคองความเพยร. บทวา ถามวตา คอ สมบรณดวยกาลง คอ มความเพยรแขงแรง. บทวา ปรสถามน อธบาย วา สงใดทพระสพพญโพธสตวผมเรยวแรงนน พงบรรลดวยเรยวแรงของ


บรษ. ในสองบททถดไป กมนยเชนนเหมอนกน บทวา ปรสโธเรยเหน คอ มหาบรษผสามารถเพอจะนาธระ ทพระพทธเจาทงหลายผมธระหาผ เสมอไมได พงนาไป. ดวยสองบทวา อนปปตต ต ภควตา พระเถระยอม แสดงวาสงนน ทงหมดทพระพทธเจาทงในอดตทงในอนาคตพงบรรล สงนนทงหมดพระผมพระภาคเจาทรงตามบรรลไดแลว แมคณอยางหนงจะ พรองไปกหามไม ดงน. สองบทวา กาเมส กามสขลลกานโยค คอ พระผมพระภาคเจา ไมทรงตามประกอบกามสขในฝายวตถกาม. พรแถระ ยอมแสดงวา สมณ- พราหมณเหลาอนมเกณยชฎลเปนตนคดกนวา ใครจะรปรโลก การท นางปรพพาชกานเอาแขนทมขนออนนมมาสมผสเปนความสข ดงน จงปรน เปรอดวยพวกนางปรพพาชกาซงผกมวยผมเปน ๓ หยอม พวกเขาพากนเสวย อารมณมรปเปนตนทสมบรณอยางยง ตามประกอบความสขในกาม ฉนใด พระผมพระภาคเจาหาทรงประกอบเชนนนไม. บทวา หน คอ เลวทราม. บทวา คมม คอ เปนธรรมของชาวบาน. บทวา โปถชชนก คอ อนปถชน ควรเสพ. บทวา อนรย คอ จะไมมโทษกหามได หรออนพระอรยะทง- หลายไมควรเสพ. บทวา อนตถสหต คอ ไมประกอบดวยประโยชน. บทวา อตตกลมถานโยค คอ การตามประกอบความเพยรอนทาตนให เดอดรอนและเรารอน. บทวา ทกข คอ ประกอบดวยทกข หรอทนไดยาก. สมณพราหมณบางเหลาคดกนวา พวกเราจกงดเวนซงความประกอบความสข ทางกาม ดงน จงพากนแลนไปสความลาบากทางกาย ตอแตนน กคดวาเรา จกพนจากความลาบากนนดงน จงพากนแลนไปสความสขทางกาย ฉนใด พระผมพระภาคเจาหาเปนเชนนนไม. แตพระผมพระภาคเจาทรงเวนทสด ๒ อยางเหลานนแลว ทรงปฏบตขอปฏบตชอบ ทพระองคตรสไวอยางนวา


ภกษทงหลาย มชฌมาปฏปทา ทพระตถาคตรยงแลว กระทาใหแจงดวย จกษมอย ดงน ฉะนน พระองคจงตรสวา น จ อตตกลมถานโยค ดงน เปนตน. บทวา อภเจตสการน คอ เกดขนในอภจต อธบายวา ลวงกามา- วจรจตแลวดารงอย. บทวา ทฏธมมสขวหาราน คอ อนใหอยอยางสบาย ในอตภาพนนนเอง. ความจรง ทตยฌานผลสมาบตพรอมดวยปต พระผม พระภาคเจาตรสไวในโปฏฐปาทสตร. ฌานซงเปนบาทแหงวปสสนาพรอม ดวยมรรค พระผมพระภาคเจาตรสไวในปาสาทกสตร. ผลสมาบตอนนบ เนองในจตตถฌาน พระองคตรสไว ในทสตตรสตร. ในสมปสาทนยสตรน ไดตรสฌานอนเปนเครองอยเปนสขในปจจบน. บทวา นกามลาภ คอ พระ ผมพระภาคเจาทรงไดฌานความปรารถนา. บทวา อกจฉลาภ คอ ทรงไดโดยไมยากลาบาก. บทวา อกสรลาภ คอ ทรงไดอยางไพบลย. บทวา เอกสสา โลกธาตยา คอ ในหมนโลกธาต. ความจรง เขตแดนม ๓ อยางคอ ชาตเขต อาณาเขต วสยเขต. ในบรรดาเขต ทง ๓ นน หมนโลกธาต ชอชาตเขต. กในเวลาทพระตถาคตเสดจกาวลงส พระครรภของพระมารดา ในเวลาเสดจออกจากพระครรภ ในเวลาตรสร ในเวลาประกาศพระธรรมจกร ในเวลาปลงพระชนมายสงขารและใน คราวปรนพพาน โลกธาตนนยอมหวนไหว. สวนแสนโกฏจกรวาลชอ วา อาณาเขต. แทจรง อาณาของอาฏานาฏยปรตร โมรปรตร ธชคค- ปรตร และรตนปรตร เปนตน ยอมเปนไปในแสนโกฏจกรวาล. สวนวสย เขต ไมมปรมาณเลย. ความจรง ชอวาสงอนมใชวสยของพระพทธเจา ทงหลายยอมไมม เพราะพระบาลวา ญาณมเทาใด สงทพระองคพงรกม เพยงนน สงทพระองคพงรมเทาใด ญาณกมเพยงนน สงทพระองคพงรม ญาณเปนทสด ญาณกมสงทพระองคพงรเปนทสด ดงน. พระสตรวา กใน


เขตทง ๓ เหลาน พระพทธเจาทงหลายยอมทรงอบตขนในจกรวาลอน เวน จกรวาลน ดงน ยอมไมม แตพระสตรวา พระพทธเจาทงหลายยอมไมทรง อบตขน ดงนมอย. ปฎกม ๓ คอ วนยปฎก สตตนตปฎก อภธรรมปฎก. การสงคายนาม ๓ ครง คอ การสงคายนาทพระมหากสสปะกระทา ๑ สง คายนาทพระยสเถระกระทา ๑ สงคายนาทพระโมคคลลบตรเถระกระทา ๑. ในพระพทธพจนคอพระไตรปฎก ทพระธรรมสงคาหกาจารยยกขนส สง- คายนาทง ๓ ครงเหลาน กไมมพระสตรวา พระพทธเจาทงหลายยอมอบต ในจกรวาลอนนอกจกรวาลน แตพระสตรวา พระพทธเจาทงหลายยอม ไมทรงอบตขน ดงน มอย. บทวา อปพพ อจรม ความวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมทรง อบตขนพรอมกนไมกอนไมหลง มคาอธบายวา ยอมทรงอบตขนกาลกอน หรอในภายหลง. ระยะเวลานบตงแตพระพทธเจาประทบนงอย ณ โพธ- บลลงกนนดวยตงใจวา เราไมไดบรรลพระโพธญาณแลวจกไมลกขน จน กระทงถอปฏสนธในพระครรภของพระมารดา ไมควรเขาใจวา เปนเวลา กอน. เพราะไดทาการกาหนดเขตไวแลว ดวยการหวนไหวแหงหมน จกรวาล ในขณะทพระโพธสตวถอปฏสนธ แมการอบตขนแหงพระพทธเจา พระองคอน เปนอนหามแลว. อนงระยะเวลานบแตปรนพพานจนกระทง พระธาตทงหลายแมเทาเมลดพนธผกกาดยงดารงอย กไมพงเขาใจวา เปนเวลาภายหลง. เพราะเมอพระธาตทงหลายยงดารงอย พระพทธเจา ทงหลายกชอวายงดารงอยทเดยว. เพราะฉะนน การอบตขนของพระพทธ- เจาพระองคอนในระหวางน จงเปนอนหามแลว. แตเมอการปรนพพาน ของพระธาตเกดขน การอบตขนของพระพทธเจาพระองคอนเปนอนไม หามแลว.


จรงอย อนตรธานม ๓ อยาง คอ ปรยตตอนตรธาน ๑ ปฏเวธ- อนตรธาน ๑ ปฏปตตอนตรธาน ๑. ในอนตรธานเหลานน พระไตร- ปฎกชอวา ปรยต. การแทงตลอดสจจะชอวาปฏเวธ. ขอปฏบตชอวา ปฏบต. ใน ๓ อยางนน ปฏเวธและปฏบต ยอมมบาง ยอมไมมบาง. ก ในกาลหนง หมภกษผทรงปฏเวธมมาก. ภกษนนพงถกชนวแสดงวา ภกษรปนเปนปถชน. ในทวปเดยวเทานน ขนชอวาภกษผเปนปถชน คราวเดยวกนหามไม. เหลาภกษแมผบาเพญขอปฏบตในกาลบางครงม มาก ในกาลบางครงมนอย. ปฏเวธและการปฏบตยอมมบาง ยอมไมม บางดวยประการฉะน. แตวาปรยตยอมเปนประมาณของการดารงอยได ของพระศาสนา. เพราะบณฑตทงหลายไดฟงพระไตรปฎกแลวยอมบาเพญ ไดทงปฏบตและปฏเวธทงสอง. พระโพธสตวของเราทงหลายใหอภญญา ๕ และสมาบต ๘ บงเกดขนในสานกของอาราฬดาบสแลว ตรสถามบรกรรม ของเนวสญญานาสญญายตนสมาบต อาฬารดาบสทลวา ขาพระองคไม ทราบ ดงน ตอแตนนพระโพธสตวนนจงเสดจไปสสานกของอทกดาบส แลว ทรงเทยบเคยงคณวเศษ ทพระองคบรรลแลว ตรสถาม การบรกรรมของเนว- สญญานาสญญายตนสมาบต อทกดาบสนนกทลแจงใหทรงทราบ พระ- มหาสตวกทรงใหฌานนนเกดขน ในลาดบแหงถอยคาของอทกดาบส นน ฉนใด ภกษผปญญากฉนนนเหมอนกน ไดฟงปรยตธรรมแลว กยอม บาเพญทงปฏบตและปฏเวธทงสองได. เพราะฉะนน เมอพระปรยตดารง อยได ศาสนากเปนอนตงอยได. แตในกาลใด ปรยตนนอนตรธานไป ในกาลนน อภธรรมปฎกยอมเสอมไปกอน. ไปอภธรรมนน พระปฏฐาน ยอมอนตรธานไปกอนกวาอยางอนทงหมด. ธรรมสงคหะยอมเสอมในภาย หลงตามลาดบ. เมออภธรรมปฎกนนเสอมไป แมเมอปฎกทงสองนอกน


ยงดารงอย ศาสนากยอมเปนอนตงอยไดแท. ในปฎกเหลานนเมอพระสต- ตนตปฎกอนตรธาน องคตตรนกายยอมเสอมไปกอน ตงแตหมวดท ๑๑ จน ถงหมวด ๑. ในลาดบนนสงยตตนกาย กเสอมไป เรมแตจกกเปยยาล จน ถงโอฆตรณสตร. ในลาดบนน มชฌมนกาย กอนตรธานเรมตงแตอนทรย- ภาวนาจนถงมลปรยายสตร. ในลาดบนน ทฆนกายกอนตรธานเรมแต ทสตตรสตรจนถงพรหมชาลสตร. คาถามของคาถาหนงกด สองคาถากด ยอมอยไปนาน ยอมไมสามารถดารงศาสนาไวได เชนสภยปจฉาและอาฬ- วกปจฉา. ไดยนวา ระหวางกาลของพระกสสปะพทธเจาหนงไมสามารถ จะดารงศาสนาไวได. กเมอปฎกทงสองถงจะอนตรธานไป เมออภโต วภงคยงดารงอย ศาสนากเปนอนตงอย ไดแท. เมออภโตควภงคอนตร ธานไป แมเมอมาตกายงดารงอย ศาสนากเปนอนตงอยไดแท. เมอ มาตกาอนตรธานไป เมอปาฏโมกข บรรพชา และอปสมบท ยงดารงอย ศ าสนากยอมดารงอยได. เพศยงเปนไปอยไดนาน. แตวงศของสมณะ ผนงผาขาว ไมสามารถจะดารงศาสนาไวไดตงแตกาลของพระพทธเจา ทรงพระนามกวากสสปะ. ศาสนาดารงอยไดตลอดพนปดวยภกษผบรรล ปฏสมภทา ดารงอยไดพนปดวยภกษผทรงอภญญา ๖ ดารงอยไดพนป ดวยภกษผทรงวชชา ๓ ดารงอยไดพนปดวยภกษผเปนสกขวปสสกะ ดารง อยไดพนปดวยเหลาภกษผทรงปาฏโมกข. กศาสนายอมมอนทรดลงตงแต การแทงตลอดสจจะของภกษรปหลง ๆ และแตการทาลายศลของภกษรป หลง ๆ. จาเดมแตนนไป การอบตขนของพระพทธเจาพระองคอนทาน มไดหามไว. ขนชอวาปรนพพานม ๓ อยางคอ กเลสปรนพพาน ๑ ขนธ-


ปรนพพาน ๑ ธาตปรนพพาน ๑. ในปรนพพานทง ๓ อยางนน การ ดบรอบแหงกเลสไดมแลวทโพธบลลงก การดบรอบแหงขนธไดมทเมอง กสนารา การดบแหงธาตจกมในอนาคต. ไดยนวา ในเวลาทศาสนา ทรดลง พระธาตทงหลายกจกไปรวมกนอยในมหาเจดยในเกาะตามพปณ- ณทวปน ตอจากมหาเจดยกจกไปรวมกนอยทราชายตนเจดยในนาคทวป ตอแตนน กจกไปสมหาโพธบลลงก. พระธาตทงหลายจากภพแหงนาค กด จากพรหมโลกกด จกไปสมหาโพธบลลงกทเดยว. พระธาตแมมประมาณ เทาเมลดพนธ ผกกาด กจกไมอนตรธานไปเลย. พระธาตทงหมดกจะรวม กนเปนกองอยในมหาโพธบลลงก รวมกนอยแนนเหมอนกองทองคาฉะนน เปลงฉพพณณรงสออกมา. พระธาตเหลานนจกแผไปตลอดหมนโลกธาต. ตอแตนน เทวดาในหมนจกรวาลกประชมพรอมกนแลว กลาวกนวา พระศาสดายอมปรนพพานไปในวนน ศาสนากยอมทรดโทรมไปในวนน นเปนการไดเหนครงสดทายของเราทงหลายในบดน ดงนแลว จกพากน กระทาความกรณาอนยงใหญ กวาวนทพระทศพลปรนพพาน. เวนพระ อนาคามและพระขณาสพเสย ภกษทเหลอกจกไมสามารถดารงอยไดโดย ภาวะของตน. เตโชธาตในบรรดาธาตทงหลาย กจกลกพงขนไปจนถงพรหม โลก เมอมพระธาตแมเทาเมลดพนธ ผกกาดอย กจกลกเปนเปลวเดยวกน เมอธาตทงหลายถงความหมดแลว เตโชธาตกจกดบหายไป. เมอพระธาตทง หลายไดแสดงอานภาพอนใหญหลวงอยางนแลวหายไป ศาสนากเปนอนชอ วาอนตรธานไป. ศาสนายงไมอนตรธานอยางนตราบใด ศาสนาจดวา ยงไมสดทายตราบนน. ขอทพระศาสดาพงเกดขนไมกอนไมหลงอยางนยอม เปนฐานะทจะมไมได. ถามวา กเพราะเหตไร พระพทธเจาทงหลายยอมไมทรงอบตขน


ไมกอนไมหลง ดงน. ตอบวา เพราะความเปนสงทไมนาอศจรรย. ความ จรง พระพทธเจาทงหลายเปนมนษยผอศจรรย. เหมอนอยางทพระองค ตรสไววา ภกษทงหลาย บคคลผเปนเอก เมอจะอบตขนในโลกยอมอบต ขนเปนมนษยอศจรรย บคคลเปนเอกอยางไร คอ พระตถาคตอรหนต สมมาสมพทธเจา. กถาพระพทธเจาทงหลายพงเสดจอบตขนคราวเดยว กน ๒ พระองคบาง ๔ พระองคบาง ๘ พระองคบาง ๑๖ พระองค บางไซร พระพทธเจาทงหลายกพงเปนผทไมนาอศจรรย. แมพระเจดย สองแหงในวดเดยวกน ลาภสกการะกไมมาก ทงภกษทงหลายกไมนา อศจรรย เพราะขอทมอยมาก ฉนใด แมพระพทธเจาทงหลาย กพงเปนเชน นน เพราะฉะนน พระพทธเจาทงหลาย จงไมทรงเสดจอบตขนอยางน. อนง พระพทธเจาทงหลายไมทรงอบตขนพรอมกน กเพราะความทเทศนา ไมแตกตางกน. จรงอย พระพทธเจาองคหนงทรงแสดงธรรมแตกตางกน มสตปฏฐานเปนตนอนใด พระธรรมนนนนแหละพระพทธเจาพระองคอน ซงทรงอบตขนแลวกพงแสดง ฉะนน พระพทธเจากจะเปนผไมนาอศจรรย. แตเมอพระพทธเจาองคเดยวแสดงธรรม แมพระเทศนากเปนของทนาอศ- จรรย. อนง พระพทธเจาทงหลายไมทรงอบตขนพรอมกน เพราะไมมการว วาทกน. ความจรง เมอพระพทธเจาเปนอนมากเสดจอบตขน ภกษทงหลาย พงววาทกนวา พระพทธเจาของเราทงหลายนาเลอมใส พระพทธเจาของ พวกเรามพระสรเสยงไพเราะ มลาภ และมบญ ดงน เหมอนอนเตวาสกของ อาจารยมากองค. เพราะฉะนน พระพทธเจาทงหลายจงไมทรงอบตขน อยางน. อกอยางหนง เหตขอน พระนาคเสนเถระถกพระยามลนทตรสถาม กไดทลตอบไวอยางพสดาร. ความจรง ในมลนทปญหานนพระยามลนทร ตรสไววา ทานพระนาคเสนผเจรญ กพระผมพระภาคเจาไดทรงภาษตไววา


ภกษทงหลาย ขอนนไมใชฐานะ ไมใชโอกาส คอ ขอทพระอรหนตสมมา- สมพทธเจา ๒ พระองค พงอบตขนไมกอนไมหลงในโลกธาตนนน เปนฐานะ ทจะมได ดงน ทานพระนาคเสนผเจรญ พระตถาคตทงหมดเมอจะทรง แสดงธรรม ยอมทรงแสดงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ และเมอจะตรสกยอม ตรสอรยสจจธรรม ๔ และเมอจะทรงใหศกษา ยอมทรงใหศกษาในไตร- สกขา เมอจะทรงพราสอน กทรงพราสอนขอปฏบต คอความไมประมาท ทานพระนาคเสนผเจรญ ถาพระตถาคตทงหมด มอทเทศอยางเดยวกน ม กถาอยางเดยวกน มสกขาบทอยางเดยวกน มอนสนธอยางเดยวกน เพราะ เหตไร พระตถาคต ๒ พระองคจงไมทรงอบตขนในขณะเดยวกน โลก นเกดมแสงสวางดวยการอบตขนของพระพทธเจา องคเดยวกอน ถาพระ พทธเจาองคทสองพงมขน โลกนพงทแสงสวางขนมามประมาณยงดวย พระรศมของพระพทธเจา ๒ พระองค และพระตถาคตทงสองพระองค เมอจะทรงโอวาทกพงโอวาทอยางสบาย เมอจะทรงพราสอนกพงพราสอน อยางสบาย ขอทานจงแสดงเหตในขอนนใหโยมหายสงสยเถด. พระ นาคเสนเถระถวายพระพรวา มหาบพตร หมนโลกธาตน ธารไวไดซงพระ พทธเจาเพยงพระองคเดยว ธารไวไดซงพระคณของพระตถาคตองคเดยว เหมอนกน ถาองคทสองพงเสดจอบตขน หมนโลกธาตนกพงธารไวไมได พงหวนไหว สนคลอน นอมไปโอนไป เอยงไป เรยราย กระจดกระจาย พ- นาศไปไมพงเขาถงการตงอยได มหาบพตร เปรยบเสมอนเรอทรบบรษไว ไดคนเดยว เมอบรษคนหนงขนไป เรอพงตงอยไดพอด ถาบรษคนทสองซง เปนเชนเดยวกนโดยอาย โดยส โดยวย โดยประมาณ โดยอวนและผอมโดย อวยวะนอยใหญเทากน และบรษนนพงขนสเรอลานน มหาบพตร เรอนน จะพงธารบรษทงสองนนไวไดหรอหนอ. พระยามลนทตรสตอบวา ทานผ


เจรญ เรอนนพงธารไวไมได พงหวนไหว สนคลอน นอมไป โอนไป เอยงไป เรยรายกระจดกระจายไป พนาศไป ไมพงเขาถงความตงอยไดเลย เรอนน- พงจมลงไปในนาแท ดงน. พระนาคเสนถวายพระพรวา มหาบพตร ขอนก มอปมาฉนนนเหมอนกน หมนโลกธาตนธารพระพทธเจาไวไดพระองค เดยว ทงทรงคณของพระตถาคตไวไดพระองคเดยวเทานน ถาพระพทธเจา องคทสองพงอบตขน หมนโลกธาตนกธารไวไมได ฯลฯ ไมพงเขาถงความ ตงอยได มหาบพตร อกนยหนง เปรยบเสมอนบรษผมความสขพงบรโภค โภชนะตามความตองการ คอ เมอหวกบรโภคเตมแคคอ (เตมอม) บรษนน กเอบอมแนนทอง อดอด งวงเหงาเกดตวแขงแคคอ (เตมอม) การบรโภคนน ในวนรงขนกบรโภคโภชนะเพยงเทานน มหาบพตร บรษนนจดวาเปนผมความสขไดหรอไม ดงน. พระยามลนทตรสตอบวา ทาน ผเจรญ บรษนนบรโภคคราวเดยวไมพงตายได ดงน. พระนาคเสนถวาย พระพรวา มหาบพตร ขอนกฉนนนเหมอนกนแล หมนโลกธาตนธารพระ พทธเจาไวไดพระองคเดยว ฯลฯ ไมพงเขาถงความตงอยไดเลย ดงน. พระ ยามลนทตรสวา พระนาคเสนผเจรญ แผนดนยอมไหวดวยธรรมท หนกยง อยางไรหนอ. พระนาคเสนถวายพระพรวา มหาบพตร ในโลก นเกวยน ๒ เลมบรรจดวยรตนะจนเตม จนเสมอปาก คนทงหลายกพากนขน เอารตนะของเกวยนเลมหนงมาเกลยไวในเกวยนอกเลมหนง มหาบพตร เกวยนเลมนนจะพงธารรตนะของเกวยนทงสองเลมนนไว ไดหรอไม ดงน. พระยามลนท ตรสวา ทานผเจรญ เกวยนนนยอมธารไวไดแน คม ของเกวยนนนพงไหวบาง กาของเกวยนนนพงหกไปบาง เพลาของเกวยน นนพงหกไปบาง ดงน. พระนาคเสนทลถามวา เกวยนยอมหกไปดวย


การเขนรตนะทมากเกนไปใชหรอไม. พระยามลนทตรสตอบวา ใช แลว ทานผเจรญ ดงน. พระนาคเสนถวายพระพรวา มหาบพตร ขอนกม อปไมยฉนนน เหมอนกนแล แผนดนยอมหวนไหวดวยธรรมะทหนกยง. อกอยางหนง มหาบพตร เหตนเปนอนรวมลงในการแสดงพระกาลงของ พระพทธเจา ขอพระองคโปรดสดบเหตอนสมควรอยางอนในการแสดง กาลงของพระพทธเจานน เพราะเหตอนใดพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระ องคจงไมทรงอบตขนในขณะเดยวกน ถาพระสมมาสมพทธเจาสองพระองค พงเสดจอบตขนในขณะเดยวกนไซร การทะเลาะววาทแมของบรษทพง บงเกดขน มนษยทงหลายกจะเปนสองฝกสองฝายโดยกลาววา พระพทธเจา ของพวกทาน พระพทธเจาของพวกเรา ดงน มหาบพตร เปรยบเสมอน บรษทของอามาตยผมกาลงสองคนพงเกดการววาทกน คนเหลานนกจะ เปนสองฝกสองฝาย โดยกลาววา อามาตยของพวกทาน อามาตยของ พวกเรา ดงน ฉนใด มหาบพตร ขอนกฉนนนเหมอนกนแล ถาหากวาพระ สมมาสมพทธเจา ๒ พระองคพงเสดจอบตขนในขณะเดยวกนไซร ความ ววาทของบรษทพงบงเกดขนได และมนษยทงหลายกจะเปนสองฝกสอง ฝาย โดยกลาววา พระพทธเจาของพวกทาน พระพทธเจาของพวกเรา ดงน ของพระองคโปรดไดสดบเหตขอท ๑ น ดวยเหตอนใดพระสมมา- สมพทธเจา ๒ พระองค จงไมทรงอบตขนในขณะเดยวกน ขอพระองค โปรดสดบเหตอนยงแมอยางอน ดวยเหตอนใด พระสมมาสมพทธเจาสอง พระองคไมทรงอบตขนในขณะเดยวกน มหาบพตร ถาพระสมมาสม- พทธเจา ๒ พระองคพงอบตขนในขณะเดยวกน คาวา พระพทธเจาเปนผ เลศ กยอมเปนคาผด คาวา พระพทธเจาเปนผเจรญทสด คาวาพระพทธเจา


เปนผประเสรฐทสด คาวา พระพทธเจาเปนผวเศษทสด คาวา พระพทธ เจาเปนผสงสด คาวา พระพทธเจาเปนผประเสรฐ คาวา พระพทธเจา ไมมผเสมอ คาวา พระพทธเจาหาผเสมอเหมอนมได คาวา พระพทธเจา ไมมผเสมอเหมอน คาวา พระพทธเจาหาบคคลเปรยบมได คาวา พระพทธเจาไมมบคคลเปรยบดงน พงเปนคาผด มหาบพตร ขอพระ องคโปรดทรงยอมรบเหตทพระสมมาสมพทธเจาสองพระองค ไมทรงอบต ในขณะเดยวกน โดยผล (ทนามาถวายวสชนาแลว) อกอยางหนง มหา- บพตร ขอทพระพทธเจาพระองคเดยวยอมทรงอบตขนในโลกน เปน สภาพตามปกตของพระพทธเจาทงหลาย. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะคณของพระสพพญพทธเจาทงหลายมเหตใหญ มหาบพตร คณ อนประเสรฐอยางใหญหลวงอนนนกมขอเดยวเทานน มหาบพตร แผนดน ใหญนนมผนเดยวเทานน สาครใหญมสายเดยวเทานน ภเขาสเนรยอดแหง ภเขาใหญประเสรฐทสดกมลกเดยวเทานน อากาศใหญมแหงเดยวเทานน ทาวสกกะผใหญมองคเดยวเทานน พระพรหมผใหญมองคเดยวเทานน พระตถาคตอรหนตสมพทธเจาผใหญกมพระองคเดยวเทานน พระ- องคเสดจอบตขนในทใด ในทนนกไมมโอกาสแกพระพทธเจาทงหลาย องคอน ฉะนน พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคเดยวเทานน ยอมอบตขนในโลก ดงน. พระยามลนทไดตรสวา ขาแตพระนาคเสน ผเจรญ พระคณเจาไดกลาวแกปญหาแจมแจงดแลว ดวยอปมาอปไมย ทงหลาย. สองบทวา ธมมสส จ อนธมม ความวา ปฏปทาอนเปนสวน เบองตนอนเปนธรรมสมควรแกโลกตตรธรรม ๙ อยาง บทวา สหธมมโก คอ การโตตอบซงมเหต.


บทวา อายสมา อทาย ความวา พระเถระชออทายม ๓ องค คอ พระโลฬทาย ๑ กาฬทาย ๑ มหาอทาย ๑ ในทนประสงคเอามหา- อทาย. ไดยนวา เมอทานพระมหาอทายนนฟงพระสตรนตงแตตนจนจบ ปตมวรรณะ ๕ เกดขนในภายใน ยอมแผไปตงแตหลงเทาขนไปสกระ- หมอม ตงแตกระหมอม แผลงมายงหลงเทา แตขางทงสองมารวามลง ในทามกลาง ตงแตทามกลางกแผไปโดยขางทงสอง. พระมหาอทายนน อนปตถกตองทวสรระ เมอจะกลาวคณของพระทศพลดวยโสมนสอนมกาลง จงกลาวคาเปนตนวา อจฉรย ภนเต ดงนเปนตน. ความเปนผหมด ตณหา ชอวา ความเปนผมกนอย. ความพอใจดวยอาการ ๓ อยางในปจจย ๔ ชอวา ความเปนผสนโดษ. ความขดเกลากเลสทกอยางชอ ความเปนผขด เกลา. บทวา ยตร ห นาม คอ โย ห นาม. บทวา น อตตาน ปาตกรสสต ความวา ไมทรงกระทาคณของพระองคใหปรากฏ. บทวา ปฏาก ปรหเร- ยย ความวา พวกอญญเดยรถยปรพาชกทงหลายเมอจะกลาววา ใครเปนผ เชนเดยวกนกบเรามไหม ดงน กยกธงแผนผาขนเทยวไปยงเมองนาลน- ทา. ดวยหลายบทวา ปสสโข ตว อทาย ตถาคตสส อปปจฉตา น พระ ผมพระภาคเจาตรสรบคาของพระเถระวา ดกอนอทาย เธอจงดตถาคต มความมกนอยเชนใด. หากมคาถามวา เพราะเหตไร พระตถาคตจง ไมทรงกระทาพระองคใหปรากฏ ทงไมตรสคณของพระองค. พงตอบวา ไมตรสกหาไม พระองคไมตรสคาทควรตรส ดวยคณมความเปนผ ปรารถนานอยเปนตน เพราะเหตแหงลาภมจวรเปนตน. ดวยเหตนน พระองคจงตรสคาเปนตนวา ดกอนอทาย เธอจงดความปรารถนานอยของ ตถาคต. กพระผมพระภาคเจาทรงอาศยสตวผทจะตรสรตรสไวดวยอา- นาจเวไนยสตว. เหมอนอยางทพระองคตรสไววา


อาจารยของเราไมม บคคลผเชนกบเรากไมม บคคลผ เปรยบดวยเรายอมไมม ในโลกพรอมทงเทวโลก. คาถากด พระสตรกด เปนอนมากทเปนเครองแสดงพระคณของ พระตถาคตกควรใหพสดาร อยางน. บทวา อภกขณ ภาเสยยาส คอ เธอพงกลาวบอย ๆ. อธบายวา อยาไดกลาวในเวลาเทยวเปนตน เพราะคดวา เราไดกลาวในเวลาเชาแลว หรออยาไดกลาวในวนมะรนนเปนตน เพราะคดวา เราไดกลาวในวนน แลว. บทวา ปเวเทส คอ กลาวแลว. สองบทวา อมสส เวยยากรณสส ความวา พระสตรนทานกลาววา ไวยากรณ เพราะไมมคาถา. คาวา อธวจน คอ ชอ. กคาน พระสงคตกาจารยตงบทไวตงแต คาวา อต หท. คาทเหลอในทก ๆ บท มเนอความชดเจนแลวแทฉะนแล. จบ พรรณนาความของสมปสาทนยสตร ในอรรถกถาทฆนกาย ชอ วาสมงคลวลาสน ดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาสมปสาทนยสตร ท ๕


๖. ปาสาทกสตร เรองนคณฐนาฏบตรถงแกกรรม [๙๔] ขาพเจา (พระอานนทเถระเจา) ไดสดบมาอยางน สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปราสาทในสวนอม- พวนของพวกศากยะ มนามวา เวธญญา ในแควนสกกะ. กสมยนน นคณฐนาฏบตร ไดถงแกกรรมทเมองปาวา ไมนานนก. เพราะนคณฐ- นาฏบตรนนไดถงแกกรรม พวกนครณฐ จงแตกกน ไดแตกแยกกน เปนสองฝาย เกดบาดหมางกน ทะเลาะกน ววาทกนขน ทมแทงกนและ กนดวยหอกคอปากอยวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน เรารทวถงธรรมวนย น ทานจกรทวถงธรรมวนยนไดอยางไร ทานเปนผปฏบตผด ขาพเจาปฏบต ถก ถอยคาของขาพเจาเปนประโยชน ของทานไมเปนประโยชน คาทควร จะกลาวกอน ทานกลบกลาวภายหลง คาทควรจะกลาวภายหลง ทานกลบ กลาวกอน สงททานชาชองไดผนแปรไปแลว ขาพเจาจบผดวาทะของทานได แลว ขาพเจาขมทานไดแลว ทานจงถอนวาทะเสย หรอจงแกไขเสย ถา สามารถ. เหนจะมแตความตายเทานน จะเปนไปในพวกอนเตวาสกของน- ตณฐนาฏบตร. พวกสาวกของนคณฐนาฏบตรเหลาใดทเปนคฤหสถนงขาว หมขาว พวกสาวกเหลานนมอาการเบอหนาย คลาดความรก รสกทอถอยใน พวกอนเตวาสกของนคณฐนาฏบตร โดยเหตทธรรมวนยทนคณฐนาฏบตร กลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรมวนย ทนาผปฏบตใหออกจากทกข


ได ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรมวนยอนพระสมมาสมพทธะประกาศ ไว เปนธรรมวนยทถกทาลายเสยแลว เปนธรรมวนยอนไมมทพงอาศย. [๙๕] ครงนน พระจนทสมณเทสจาพรรษาอยในเมองปาวาได เขาไปหาทานพระอานนทเถระซงอยในสามคาม ครนเขาไปหาแลวได กราบไหวทานพระอานนทเถระเจาแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง. ครน แลวไดกลาวกะทานพระอานนทเถระเจาวา ขาแตพระคณเจา นคณฐ- นาฎบตร ไดถงแกกรรมเสยแลวทเมองปาวา เมอไมนานมาน เพราะนคณฐ- นาฏบตรถงแกกรรม พวกนครณฐแตกกน เกดแยกเปนสองพวก ฯลฯ โดยเหตทธรรมวนยทนคณฐนาฏบตรกลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไม เปนธรรมวนยทจะนาผปฏบตใหออกจากทกขได ไมเปนไปเพอความสงบ ไมใชธรรมวนยททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว เปนธรรมวนยทถกทา ลายเสยแลว เปนธรรมวนยไมมทพงอาศย. เมอพระจนทสมณเทสกลาว อยางนแลว ทานพระอานนทไดกลาวกะพระจนทสมณเทสวา ดกอนอาวโส จนทะ มมลเหตแหงถอยคาน เพอเฝาพระผมพระภาคเจา อาวโสจนทะมา เถด เราจกเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ณ ทประทบ แลวพงกราบทล เรองน แดพระผมพระภาคเจา. พระจนทาสมณเทสรบคาของทาน พระอานนทเถระเจาแลว. ครงนน ทานพระอานนทเถระเจา และพระจนทสมณเทส ได พากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ไดกราบถวายบงคม พระผมพระภาคเจาแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง. ทานพระอานนท-


เถระเจา ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระ จนทสมณเทสนไดบอกวา นคณฐนาฏบตรไดถงแกกรรมเสยแลว เมอไม นานมาน เพราะนคณฐนาฏบตรถงแกกรรม พวกนครณฐแตกกน เกด แยกเปนสองพวก ฯลฯ โดยเหตทธรรมวนยทนคณฐนาฏบตรกลาวไว ไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรมวนยทจะนาผปฏบตใหออกจากทกข ได ไมเปนไปเพอความสงบ ไมใชธรรมวนยททานผเปนสมมาสมพทธะ ประกาศไว เปนธรรมวนยทถกทาลายเสยแลว เปนธรรมวนยไมมทพง พาอาศย. วาดวยธรรมวนยทกลาวไวไมด [๙๖] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนจนทะ ขอนยอมเปน อยางนน ในธรรมวนยทศาสดากลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรม- วนยทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนไปเพอความสงบ ไมใช ธรรมวนยทสมมาสมพทธะประกาศไว. ดกอนจนทะ ศาสดาในโลกนไม เปนสมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวไมด. ประกาศ ไวไมด ไมเปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนไปเพอ ความสงบ ไมใชธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว และ สาวก ไมเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมในธรรมนนอย ไมเปนผปฏบต ชอบ ไมเปนผประพฤตตามธรรม และประพฤตหลกเลยงจากธรรม นน สาวกนนควรทใคร ๆ จะกลาวไดอยางนวา ดกอนผมอาย เปนลาภของทาน ทานไดดแลว ศาสดาของทานไมเปนสมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปน ธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนเพอความสงบ ไมใช


ธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว แตทานไมเปนผปฏบตธรรม สม ควรแกธรรมในธรรมนนอยไมเปนผปฎบตชอบไมเปนผประพฤตตามธรรม และประพฤตหลกเลยงจากธรรมนน. ดกอนจนทะ ดวยเหตนแล มศาสดา กเปนผควรถกตเตยนในธรรมนน แมธรรมกควรถกตเตยน แตสาวกควรได รบการสรรเสรญในธรรมนนอยางน. ดกอนจนทะ ผใดแลพงกลาวกะสาวก เหนปานนนอยางนวา ทานจงปฏบตตามธรรมทศาสดาของทานแสดงไวแลว บญญตไวแลวเถด. ผทชกชวน ผทถกชกชวน และผทเขาชกชวนแลว ปฏ- บตเพอความเปนอยางนน คนทงหมดนนจะประสบสงทไมใชบญ เปน อนมาก. ขอนนเพราะเหตไร. ดกอนจนทะ เพราะวา ขอนยอมมในธรรม วนย ทศาสดากลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรมวนยทจะนาผ ปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรมวนยท พระสมมาสมพทธะประกาศไวอยางนแล. [๙๗] ดกอนจนทะ อนง ศาสดาในโลกไมเปนสมมาสมพทธะ และธรรมเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรม ทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนไปเพอความสงบ มใชธรรม ททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว และสาวกกเปนผปฏบตธรรมสมควร แกธรรมในธรรมนนอย เปนผปฏบตชอบ เปนผประพฤตตามธรรา ยอม ยดถอประพฤตธรรมนน สาวกนนควรทใคร ๆ จะพงกลาวอยางนวา ด กอนอาวโส ไมเปนลาภของทาน ทานไดไมดแลว และศาสดาของทาน กไมเปนสมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมทศาสดากลาวไวไมด ประ- กาศไวไมด ไมเปนธรรมทจะนาผปฏบต ใหออกไปจากทกขได ไมเปนไป เพอความสงบ มใชธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว ทงตวทาน


กเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม เปนผปฏบตชอบ เปนผปฏบตตามธรรม ยอมยดถอประพฤตธรรมนน. ดกอนจนทะ ดวยเหตดงนแล แมศาสดาก เปนผควรถกตเตยนในธรรมนน แมธรรมกควรถกตเตยน แมสาวกกเปน ผควรถกตเตยนในธรรมนนอยางน. ดกอนจนทะ ผใดพงกลาวกะสาวก เหนปานนนอยางนวา ทานเปนผปฏบตเพอธรรมอนควรร จกยงธรรมทควร รใหสาเรจไดโดยแท. ผทสรรเสรญ ผทรบสรรเสรญ และผทไดรบสรร- เสรญแลว ปรารภความเพยรโดยประมาณยง คนทงหมดนน ยอมประสบ สงทไมใชบญเปนอนมาก. ขอนนเพราะเหตไร. ดกอนจนทะ เพราะวา ขอนยอมมในธรรมวนยมศาสดากลาวไวไมด ประกาศไวไมด ไมเปนธรรม วนยทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได ไมเปนไปเพอความสงบ มใช ธรรมวนยททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไวอยางนแล. [๙๘] ดกอนจนทะ อนง ศาสดาในโลกน เปนสมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมอนศาสดานนกลาวไวดแลว ประกาศไวดแลว เปน ธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขไดเปนไปเพอความสงบ เปนธรรม ททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว แตสาวกไมเปนผปฏบตธรรมสมควร แกธรรมในธรรมนนอย ไมเปนผปฏบตชอบ ไมเปนผประพฤตตามธรรม และยอมประพฤตหลกเลยงจากธรรมนน สาวกนนควรจะกลาวอยางนวา ด กอนผมอาย ไมเปนลาภของทาน ทานไดไมดแลวดวยวาศาสดาของทาน เปน สมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวดแลว ประกาศไว ดแลว เปนธรรมทจานาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความ สงบ เปนธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว แตวาตวทานไม


เปนผปฏบตธรรม สมควรแกธรรมในธรรมนนอย ไมเปนผปฏบตชอบ ไม เปนผประพฤตตามธรรม และยอมประพฤตหลกเลยงจากธรรมนน. ดวยเหต ดงนแล ดกอนจนทะ แมศาสดากควรไดรบการสรรเสรญในธรรมนน แม ธรรมกควรไดรบการสรรเสรญ แตวา สาวกควรไดรบการตเตยนในธรรมนน อยางน. ดกอนจนทะ ผไดแลพงกลาวกะสาวกเหนปานนนอยางนวา ทาน จงปฏบตธรรมทศาสดาของทานแสดงไวแลว บญญตไวแลวเถด. ผทชกชวน ผทถกชกชวน ผทถกชกชวนแลวยอมปฏบตเพอความเปนอยางนน คนทง หมดนนจะประสบบญเปนอนมาก. ขอนนเพราะเหตไร. ดกอนจนทะ เพราะวาขอนมอยในธรรมวนยทพระศาสดากลาวไวดแลว ประกาศไวดแลว เปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความสงบ เปน ธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไวอยางนแล. [๙๙] ดกอนจนทะ อนง ศาสดาในโลกนเปนสมมาสมพทธะ และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวดแลว ประกาศไวดแลว เปน ธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความสงบ เปนธรรม ททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว ทงสาวกกเปนผปฏบตธรรมสม- ควรแกธรรมในธรรมนนอย เปนผปฏบตชอบ เปนผประพฤตตามธรรม ยอมยดถอปฏบตธรรมนน สาวกนนควรทใคร ๆ จะพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย เปนลาภอยางยงของทาน ทานไดดแลว ดวยวา ศาสดาของ ทาน. กเปนอรหนตสมมาสมพทธะ ธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวด แลว ประกาศไวดแลว เปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกข ได เปนไปเพอความสงบ เปนธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศ


ไว ทงตวทานกเปนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมในธรรมนนอย เปนผ ปฏบตชอบเปนผประพฤตตามธรรม ยอมยดถอประพฤตธรรมนน. ดกอน จนทะ ดวยเหตดงนแลแมศาสดากควรไดรบความสรรเสรญในธรรมนน แมธรรมกควรไดรบความสรรเสรญ แมสาวกกควรไดรบความสรรเสรญใน ธรรมนนอยางน. ดกอนจนทะ ผใดแลพงกลาวกะสาวกเหนปานนนอยาง นวา ทานเปนผปฏบตเพอธรรมอนควรร จกยงธรรมอนควรรใหสาเรจ ไดโดยแท. ผทสรรเสรญผทไดรบสรรเสรญ ผทไดรบสรรเสรญแลวยอม ปรารภความเพยรโดยประมาณยง คนทงหมดนนจะประสบบญเปนอนมาก. ขอนนเพราะเหตไร. ดกอนจนทะ เพราะวาขอนยอมมในธรรมวนยท ศาสดากลาวไวดแลว ประกาศไวดแลว เปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไป จากทกขได เปนไปเพอความสงบ เปนธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะ ประกาศไวอยางนแล. วาดวยกาลกรยาของศาสดา [๑๐๐] ดกอนจนทะ ศาสดาผเปนอรหนตสมมาสมพทธะเกด ขนแลวในโลกน และธรรมอนศาสดานนกลาวไวดแลว ประกาศไวด แลว เปนธรรมทนาปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความสงบ เปนธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว แตสาวกทงหลายของ ศาสดานนเปนผไมรแจงเนอความในสทธรรม และพรหมจรรย อน บรบรณสนเชง เปนคาสอนอนศาสดาของสาวกเหลานนทาใหแจงแลว ทาใหตนแลว ทาใหมบทรวบรวมไวพรอมแลว ทาใหมปาฏหารย ครนตอมา เทวดาและมนษยทงหลายประกาศไวดวยด แกสาวกเหลานน ครนตอมา ศาสดาของสาวกเหลานนยอมอนตรธานไป. ดกอนจนทะ ศาสดาเหน


ปานนน ไดถงแกกรรมเสยแลว ทาใหสาวกเหลานนเดอดรอน. ขอนน เพราะเหตไร. เพราะวาศาสดาผเปนอรหนตสมมาสมพทธะไดเกดแลวใน โลก และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาวไวดแลว ประกาศไวดแลว เปนธรรมทนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความสงบเปน ธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว แตวาเราทงหลายไมไดเปน ผรแจงในเนอความในสทธรรม และพรหมจรรยอนบรบรณสนเชง ไมไดเปนคาสอนอนเราทงหลายทาใหแจงแลว ทาใหตนแลว ทาให มบทรวบรวมไวพรอมแลว ทาใหมปาฏหารย พอทเทวดาและมนษย ทงหลายประกาศไวดวยด ครนตอมาศาสดาของเราทงหลายยอมอนตรธาน ไป ดกอนจนทะ ศาสดาเหนปานนนแล ไดถงแกกรรมเสยแลวทา สาวกเหลานนเดอดรอน. [๑๐๑] ดกอนจนทะ อนง ศาสดาผเปนอรหนตสมมา- สมพทธะ เกดขนแลวในโลกน และธรรมกเปนธรรมทศาสดา นนกลาวไวแลว เปนธรรมททานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว และสาวกทงหลายของศาสดานน เปนผรแจงเนอความในสทธรรม และสาวกทงหลายของศาสดานน เปนผรแจงเนอความในสทธรรม และพรหมจรรยอนบรบรณสนเชง เปนคาสอนอนศาสดานนทาใหแจง แลว ทาใหตนแลว ทาใหมบทรวบรวมไวพรอมแลว ทาใหมปาฏหารย พอทเทวดาและมนษยทงหลายประกาศไวดวยด แกสาวกเหลานน ครน ตอมาศาสดาของสาวกเหลานน ยอมอนตรธานไป. กอนจนทะ ศาสดา เหนปานนแล ไดถงแกกรรมเสยแลว ยอมไมทาใหสาวกเหลานนเดอด รอน. ขอเพอเหตไร. เพราะวาแมศาสดาผเปนอรหนตสมมา-


สมพทธะ กเกดขนแลวในโลก และธรรมกเปนธรรมทศาสดานนกลาว ไวดแลว ประกาศไวดแลว เปนธรรมทนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไปเพอความ เปนธรรมอนทานผเปนสมมาสมพทธะประกาศไว และเราทงหลายกเปนผรแจงเนอความในในสทธรรม และพรหมจรรย อนบรบรณสนเชง กเปนคาสอนอนเราทงหลายทาใหแจงแลว. ทา ใหตนแลว ทาใหมบทรวบรวมไวพรอมแลว ทาใหมปาฏหารย พอท เทวดาและมนษยทงหลายประกาศไวดวยด ครนตอมาศาสดาอนตรธานไป. ดกอนจนทะ ศาสดาเหนปานนน ไดถงแกกรรมเสยแลว กไมทาใหสาวก ทงหลายเดอดรอน. วาดวยพรหมจรรย [๑๐๒] ดกอนจนทะ แมหากวา พรหมจรรยประกอบดวยองค เหลาน คอ ศาสดาไมเปนเถระ ไมเปนรตตญ ไมเปนผบวชนาน ไม เปนผลวงกาลผานวย พรหมจรรยนนยอมไมบรบรณดวยองคนน. ดกอน จนทะ เมอใดแล แมหากวา พรหมจรรยประกอบดวยองคเหลาน คอ ศาสดาเปนเถระ เปนรตตญ เปนผบวชนาน เปนผลวงกาลผานวย เมอนน พรหมจรรยยอมบรบรณดวยองคนน. [๑๐๓] ดกอนจนทะ แมหากวา พรหมจรรยประกอบดวยองค เหลาน คอ ศาสดาเปนเถระ เปนรตตญ เปนผบวชนาน เปนผลวงกาล ผานวย แตภกษทงหลายผเปนสาวกของศาสดานน ไมเปนเถระ ไมเปน ผฉลาด ไมเปนผไดรบแนะนา ไมเปนผแกลวกลา และบรรลธรรม อนเกษมจากโยคะ ไมสามารถกลาวพระสทธรรมได ไมสามารถแสดง ธรรมใหมปาฏหารย ขมขปรปปวาทอนเกดขนแลวไดดวยด โดยชอบธรรม


พรหมจรรยนนยอมไมบรบรณดวยองคนน. ดกอนจนทะ เมอใดแล แม หากวา พรหมจรรยประกอบดวยองคเหลาน คอ ศาสดาเปนเถระ เปนรต- ตญ ผเปนบวชนาน เปนผลวงกาลผานวย และภกษทงหลายผเปน สาวกของศาสดานน กเปนเถระ เปนผฉลาด เปนผไดรบแนะนา เปน ผแกลวกลา และเปนผบรรลธรรมอนเกษมจากโยคะแลว สามารถกลาวสท- ธรรมไดโดยชอบ สามารถแสดงธรรมใหมปาฎหารย ขมขปรปปวาททเกด ขนแลวไดดวยด โดยชอบธรรม อยางน เมอนน พรหมจรรยยอมบรบรณ ดวยองคนน. [๑๐๔] ดกอนจนทะ แมหากวา พรหมจรรยประกอบดวยองค เหลาน คอศาสดาเปนเถระ เปนรตตญ เปนผบวชนาน เปนผลวงกาล ผานวย และภกษทงหลายผเปนสาวกของศาสดานนกเปนเถระ เปนผฉลาด เปนผไดรบแนะนาแลว เปนผแกลวกลา เปนผบรรลธรรมอนเกษมจาก โยคะแลว สามารถกลาวสทธรรมไดโดยชอบ สามารถแสดงธรรมใหม ปาฏหารย ขมขปรปปวาทอนเกดขนแลวไดดวยด โดยชอบธรรม แตภกษ ทงหลายทเปนสาวกของศาสดานนทเปนผปานกลางไมม. และภกษทง หลายผเปนสาวกผปานกลางถงจะมอย. แตภกษทงหลายผเปนสาวกของ ศาสดานนทเปนผใหมไมม และภกษณทงหลายผเปนสาวกาของศาสดา นนเปนผใหมถงจะมอย แตภกษณทงหลายผเปนสาวการของศาสดานน ทเปนเถรถงจะไมม และภกษณทงหลายทเปนสาวกาของศาสดานนท เปนเถรถงจะมอย แตภกษณทงหลายผเปนสาวกาของศาสดานนท เปนเถรถงจะมอย แตภกษทงหลายผเปนสาวกาของศาสดานนท เปนผปานกลางไมม และภกษณทงหลายผเปนสาวกาของศาสดานนท เปนผ ปานกลางมอย แตภกษณทงหลายผเปนสาวกาของศาสดานนทเปนผ


ใหมไมม และภกษณทงหลายผเปนสาวกาของศาสดานน ทเปนผใหมถง จะมอยแตอบาสกทงหลายผเปนสาวกของศาสดานน. ทเปนคฤหสถนงขาว หมขาวประพฤตพรหมจรรยไมม และอบาสกทงหลาย ผเปนสาวก ของศาสดานน ทเปนคฤหสถ นงขาวหมขาว ประพฤตพรหมจรรย มถงจะอย. แตอบาสกทงหลายผเปนสาวกของศาสดานน ทเปนคฤหสถ นงขาวหมขาว บรโภคกามไมม และอบาสกทงหลายผเปนสาวกของ ศาสดานนทเปนคฤหสถ นงขาวหมขาว บรโภคกามถงจะมอย. แตอษา สกาทงหลาย ผเปนสาวกา ของศาสดานน ทเปนคฤหสถนงขาวหมขาว ประพฤตพรหมจรรยไมม และอบาสกาทงหลายทเปนสาวกาของศาสดานน ทเปนคฤหสถ นงขาวหมขาว ประพฤตพรหมจรรยถงจะมอย. แต อบาสกาผเปนสาวกาของศาสดานน ทเปนคฤหสถ นงขาวหมขาว บรโภคกามไมม และอบาสกาทงหลายเปนสาวการของศาสดานนทเปน คฤหสถ นงขาวหมขาว บรโภคกาม ถงจะมอย. แตพรหมจรรยของ ศาสดานนมไดเปนพรหมจรรย สาเรจผล แพรหลาย กวางขวาง ชนเปนอนมากรได เปนปกแผน พอทเทวดาและมนษยทงหลายประกาศ ไดดวยด และพรหมจรรยนนแมจะเปนพรหมจรรย สาเรจผลแพรหลาย กวางขวาง ชนเปนอนมากรไดเปนปกแผน พอทเทวดามนษยทง หลายประกาศไดดวยด แตพรหมจรรยนนไมถงความเลศดวยลาภเลศดวย ยศอยางน พรหมจรรยอยางนน ยอมไมบรบรณดวยองคนน. ดกอนจนทะ เมอใดแล พรหมจรรยประกอบดวยองคเหลาน คอ ศาสดาเปนเถระ เปนรตตญ เปนผบวชนาน เปนผลวงกาลผานวย และ ภกษทงหลายผเปนสาวกของศาสดานน กเปนเถระผฉลาด ไดรบแนะนา แลว แกลวกลา ไดบรรลธรรมอนเกษมจากโยคะแลว สามารถเพอจะกลาว พระสทธรรมไดโดยชอบ สามารถเพอแสดงธรรมใหมปาฏหารย ขมขปรบ-


ปวาททเกดขนแลวไดดวยด โดยชอบธรรม. ภกษทงหลายผเปนสาวกของ ศาสดานน ทเปนผปานกลางกมอย ทเปนผใหมกมอย ภกษณทงหลาย ผเปนสาวภาของศาสดานน ทเปนเถรกมอย ทเปนผปานกลางกมอย ทเปน ผใหมกมอย อบาสกทงหลายผเปนสาวกของศาสดานน ทเปนคฤหสถนง- ขาวหมขาว ประพฤตพรหมจรรยกมอย ทบรโภคกามกมอย อบาสกาทง หลายทเปนสาวกาของศาสดานน ทเปนคฤหสถกนงขาวหมขาว ประพฤต พรหมจรรยกมอย บรโภคกามกมอย และพรหมจรรยของศาสดานนก เปนคาสอนสาเรจผล แพรหลาย กวางขวาง ชนเปนอนมากรได เปนปก- แผนพอทเทวดาและมนษยทงหลายประกาศไดดวยด และถงความเลศดวย ลาภเลศดวยยศ เมอนนพรหมจรรยนนยอมบรบรณดวยองคนน. [๑๐๕] ดกอนจนทะ กบดนเราเปนศาสดาเปนอรหนต- สมมาสมพทธะเกดขนแลวในโลก ธรรมกเปนธรรมทเรากลาวดแลว ประกาศดแลว เปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปจากทกขได เปนไป เพอความสงบ เปนธรรมอนเราผเปนสมมาสมพทธะประกาศไวแลว สาวก ทงหลายของเรากเปนผรแจงเนอความในสทธรรม และพรหมจรรย อนบรบรณสนเชง กเปนพรหมจรรยอนเราทาใหแจงแลว ทาใหตนแลว ทาใหมบทรวบรวมไวพรอมแลว ทาใหมปาฏหารยพอทเทวดาและมนษย ทงหลายประกาศไดดวยด กสาวกเหลานนแลว. ดกอนจนทะ กบดน เราแลเปนศาสดา ผเถระ เปนรตตญ ผบวชนาน ผลวงกาลผานวยมา โดยลาดบ. [๑๐๖] ดกอนจนทะ กบดนภกษสาวกของเราเปนเถระ เปนผ ฉลาด ไดรบแนะนาแลว เปนผแกลวกลา บรรลธรรมเปนแดนเกษมจาก โยคะแลว สามารถจะกลาวสทธรรมไดโดยชอบ สามารถจะแสดงธรรมให มปาฏหารย ขมขปรปปวาททเกดขนแลวไดดวยด โดยชอบธรรมมอย


ดกอนจนทะ บดน ภกษทงหลายของเราผเปนเถระกมอย. ผปานกลางกมอย. ผใหมกมอย. ดกอนจนทะ บดนภกษณสาวกาทงหลายของเราผเปนเถร กมอย. ผปานกลางกมอย. ผใหมกมอย. ดกอนจนทะอบาสกผสาวกและ อบาสกาผสาวกาทงหลายของเราผเปนคฤหสถนงขาวหมขาวประพฤตพรหม- จรรยกมอย บรโภคกามกมอย. ดกอนจนทะ บดนพรหมจรรยของเราก สาเรจผล แพรหลาย กวางขวาง ชนเปนอนมากกรได เปนปกแผนพอท เทวดาและมนษยทงหลายประกาศไวดวยดแลว. วาดวยศาสดาทเลศดวยลาภ [๑๐๗] ดกอนจนทะ เทาทศาสดาทงหลายเกดขนแลวในโลกใน บดน เรายงไมเหนศาสดาอนสกผเดยวทถงความเลศดวยลาภ เลศดวยยศ เหมอนเรา. ดกอนจนทะ อนง เทาทสงฆ หรอคณะเกดขนแลวในโลก น เรายงไมเหนสงฆหรอคณะสกหมเดยว ทถงความเลศดวยลาภ เลศดวย ยศเหมอนภกษสงฆเลย. ดกอนจนทะ บคคลเมอกลาวโดยชอบ พงกลาววา พรหมจรรยนเทานนเปนพรหมจรรยสมบรณดวยอาการทงปวง บรบรณดวย อาการทงปวง ไมหยอน ไมยง อนศาสดากลาวไวดแลว บรบรณสนเชง ประกาศไวดแลว ดงน. ดกอนจนทะ ไดยนมาวา อทกดาบสรามบตรกลาววาจาอยางนวา บคคลเหนอยชอวายอมไมเหน. บคคลเหนอยซงอะไรชอวายอมไมเหน. บคคลเหนพนสวนเบองลางแหงมดโกนทลบดแลว แตจะไมเหนคมแหงมด โกนนน. ดกอนจนทะ ขอนทอทกดาบสรามบตรกลาววา บคคลเหนอยชอ วายอมไมเหน. ดกอนจนทะ กคานนแหละทอทกดาบสรามบตรกลาวแลว เปนคาเลว เปนของชาวบาน เปนคาของปถชน ไมใชของพระอรยะ ไม ประกอบดวยประโยชน เพราะหมายเอามดโกนเทานน. ดกอนจนทะ เมอ


บคคลกลาวโดยชอบพงกลาวคานวา บคคลเหนอยเชอวายอมไมเหนดงน เหนอะไรชอวายอมไมเหน บคคลเหนอยอยางนวา พรหมจรรยทสมบรณดวย อาการทงปวง บรบรณดวยอาการทงปวง ไมหยอนไมยง ศาสดากลาวไวด แลว บรบรณสนเชง เปนพรหมจรรยทศาสดากลาวไวดแลว ดงน ดวยเหต ดงนแล พงนาคาวา บคคลยอมไมเหนนน ออกเสย. บคคลเหนอยซง พรหมจรรยนนอยางนวา พรหมจรรยทบรสทธกวา พงม ดงน ดวยเหตน แลพงนาคาวา บคคลยอมไมเหนนน เขาไวในคานน. บคคลเหนอยซง พรหมจรรยอยางนวา พรหมจรรยทบรสทธกวา พงมดงน ดวยเหตดงนแล บคคลชอวายอมไมเหนพรหมจรรยนน นแหละ เรยกวา บคคลเหนอย ชอวายอมไมเหน. ดกอนจนทะ บคคลเมอกลาวโดยชอบพงกลาวพรหมจรรย ทสมบรณดวยอาการทงปวง บรบรณดวยอาการทงปวง ไมหยอน ไมยง ศาสดากลาวไวดแลว บรบรณสนเชงเปนพรหมจรรยอนศาสดาประกาศไว ดแลวดงน. วาดวยอภญญาเทสตธรรม [๑๐๘] เพราะเหตนแหละ ดกอนจนทะ ควรทบรษททงหมด พรอมเพรยงกน ประชม รวบรวม ตรวจตราอรรถดวยอรรถ พยญชนะดวย พยญชนะ ในธรรมทเราแสดงแลว เพอความรยง จะเปนเหตใหพรหมจรรย น พงเปนไปตลอดกาลยดยาว ตงมนอยนาน พรหมจรรยนนจะพงเปนไป เพอประโยชนสข แกชนหมมาก เพออนเคราะหแกชาวโลก เพอ ประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย. ดกอน จนทะ กธรรมทงหลาย ทเราแสดงแลวเพอความรยงเปนไฉน ทบรษท ทงหมดพรอมเพรยงกนประชมรวบรวมตรวจตราอรรถดวยอรรถ พยญชนะ ดวยพยญชนะ จะเปนเหตใหพรหมจรรยนพงเปนไปตลอดกาลยดยาว

ตงมนอยนาน พรหมจรรยนนจะพงเปนไปเพอประโยชนสขแกชนเปนอน


มาก เพออนเคราะหแกชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสข แกเทวดาและมนษยทงหลาย ธรรมเหลานนคอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘. ดกอน จนทะ ธรรมเหลานแล ทเราแสดงแลว เพอความรยง การทบรษททง หมด พงพรอมเพรยงกนประชมรวบรวมตรวจตราอรรถดวยอรรถ พยญ- ชนะดวยพยญชนะ จะเปนเหตทาใหพรหมจรรยพงตงอยยดยาว ตงมนอย นาน พรหมจรรยนนจะพงเปนไปเพอประโยชนสขแกชนเปนอนมาก เพอ อนเคราะหแกชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสข แก เทวดาเละมนษยทงหลาย. [๑๐๙] ดกอนจนทะ กบรษทเหลานนแล พงพรอมเพรยงกน ชนบานกนไมววาทกนศกษาเถด สพรหมจารสงฆรปใดรปหนงพงกลาว ธรรม หากวาในภาษตของสพรหมจารนนจะพงมคาอยางน แกเธอทง หลายวา ดกอนผมอาย ทานผนแล ถอเอาอรรถผด และยกพยญชนะ ผดดงน เธอไมควรยนด ไมควรคดคาน ตอสพรหมจารนน ครนไมยนด ไมคดคานแลว พวกเธอควรกลาวกะสพรหมจารนนวา ดกอนผมอาย พยญชนะเหลาน หรอพยญชนะเหลานน ของอรรถน เหลาไหนจะ สมควรกวากน อรรถนหรออรรถนน ของพยญชนะทงหลายเหลาน อยาง ไหนจะสมควรกวากน หากวาสพรหมจารนนพงกลาวอยางนวา ดกอนผม อาย พยญชนะเหลานแหละของอรรถนสมควรกวา และอรรถนแหละ ของพยญชนะเหลานสมควรกวา พวกเธอไมสมควรยนด ไมควรรกราน สพรหมจารนน ครนไมยนดไมรกรานแลวพวกเธอควรใหสพรหมจารนน แหละ รดวยด เพอไตรตรองอรรถนน และพยญชนะนน.


[๑๑๐] ดกอนจนทะ ถาสพรหมจารสงฆ แมอนอก พงกลาว ธรรม หากวาในภาษตของสพรหมจารนน จะพงมคาอยางนแกพวกเธอ วา ทานผมอายนแล ถอเอาอรรถผด ยกพยญชนะทงหลายชอบดงน. เธอทงหลายไมพงยนด ไมพงคดคาน ตอสพรหมจารนน. ครนไมยนด ไมคดคานแลว พวกเธอพงกลาวกะสพรหมจารนนอยางนวา ดกอนผม อาย อรรถน หรออรรถนน ของพยญชนะเหลาน อยางไหนจะสมควร กวากน. หากวาสพรหมจารนนพงกลาวอยางนวา อรรถนแหละของพยญ ชนะเหลานสมควรกวา พวกเธอไมควรยกยอง ไมควรรกราน สพรหม- จารนน ครนไมยกยอง ไมรกรานแลว พวกเธอควรใหสพรหมจารนนร ดวยดเพอไตรตรองอรรถนน. [๑๑๑] ดกอนจนทะ ถาสพรหมจารสงฆแมอนอก พงกลาว ธรรม หากวาในภาษตของสพรหมจารนน จะพงมคาอยางนแกพวกเธอ วา ทานผมอายนแล ถอเอาอรรถชอบ ยกพยญชนะทงหลายผดดงน. พวกเธอทงหลายไมควรยนด ไมควรคดคานตอสพรหมจารนน. พวกเธอ ควรกลาวกะสพรหมจารนนอยางนวา ดกอนผมอาย พยญชนะเหลาน หรอพยญชนะเหลานนของอรรถน เหลาไหนจะสมควรแกกน. หากวา สพรหมจารนน พงกลาวอยางนวา พยญชนะเหลานแหละของอรรถนแล สมควรกวา. พวกเธอไมควรยกยอง ไมควรรกราน สพรหมจารนน. พวกเธอควรใหสพรหมจารนน รดวยด เพอไตรตรองพยญชนะเหลานน. [๑๑๒] ดกอนจนทะ หากสพรหมจารสงฆ แมอนอก พง กลาวธรรม หากวาในภาษตของสพรหมจารนน จะพงมคาอยางนแกพวก เธอวา ทานผมอายนแหละ ถอเอาอรรถชอบ ยกพยญชนะทงหลาย


ชอบดงน. พวกเธอควรยนด ควรอนโมทนาภาษตของพรหมจารนนวา ดแลว พวกเธอควรกลาวกะสพรหมจารนนอยางนวา ดกอนผมอาย เปน ลาภของเราทงหลาย พวกเราไดดแลว ทพวกเราจกระลกถงทานผม อาย ผเปนสพรหมจาร เชนทานผเขาถงอรรถเขาถงพยญชนะอยางน ดงน. วาดวยการแสดงธรรมเพอปดกนอาสวะ [๑๑๓] ดกอนจนทะ เราไมแสดงธรรมเพอปดกนอาสวะทง หลายทเปนไปในปจจบนแกพวกเธอเทานน ดกอนจนทะ อนงเราไม แสดงธรรม เพอกาจดอาสวะทงหลายทเปนไปในสมปรายภพเทานน แต เราแสดงธรรมเพอปดกนอาสวะทงหลายทเปนไปในปจจบนดวย เพอกาจด อาสวะทงหลายทเปนไปในสมปรายภพดวย. ดกอนจนทะ เพราะฉะนน แล เราอนญาตจวรแกพวกเธอกเพยงเพอเปนเครองบาบดหนาว บาบด รอน บาบดสมผสแหงเหลอบยง ลมแดดและสตวเลอยคลาน เพยงเพอ เปนเครองปกปดอวยวะอนยงความละอายใหกาเรบ เราอนญาตบณฑบาต แกพวกเธอกเพยงเพอใหกายดารงอยได ใหกายเปนไปได ใหความ ลาบากสงบ เพออนเคราะหพรหมจรรย ดวยคดวา เราจกบรรเทาเวทนา เกา จกไมใหเวทนาใหมเกดขน ดวยประการดงน ความเปนไปแหง ชวต ความเปนผไมมโทษ และความอยสบาย จกมแกเรา เราอนญาต เสนาสนะแกพวกเธอ กเพยงเพอบาบดหนาว บาบดรอน บาบดสมผสแหง เหลอบยง ลม แดด และสตวเลอยคลาน เพยงเพอเปนเครองบรรเทาอน- ตรายอนเกดแตฤด เพอความยนดในการหลกออกเรนอย เราอนญาต คลานปจจยเภสชบรขารแกพวกเธอ กเพยงเพอกาจดเวทนาอนเกดแต อาพาธตาง ๆ ทเกดขนแลว เพอความไมลาบากอยางน ดงน.


[๑๑๔] ดกอนจนทะ ขอนนเปนฐานะทจะมได คอการท พวกปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา พวกสมณะศากยบตรเปนผ ขวนขวายในการประกอบตนใหตดอยในความสขดงน. ดกอนจนทะ พวกเธอควรกลาวกะปรพาชกอญญเดยรถยผกลาวอยางนนอยางนวา ด ดกอนผมอาย การประกอบตนใหตดในความสขเปนไฉน เพราะการ ประกอบตนใหตดอยในความสขมมากมายหลายอยาง ๆ กน. ดกอน จนทะ การประกอบตนใหตดเนองอยในความสข ๔ อยางเหลาน เปน ของเลว เปนของชาวบาน เปนของปถชน มใชของพระอรยะ ไม ประกอบดวยประโยชน ไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายความ กาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอพระนพพาน. ๔ อยางเปนไฉน. ดกอนจนทะ คนพาลบางคนใน โลกน ฆาสตวยงตนใหถงความสข ใหเอบอมอย ขอนเปนการประกอบตน ใหตดในความสขขอท ๑ คนพาลบางคนในโลกน ถอเอาสงของทเจา ของไมไดใหแลวยงตนใหถงความสข ใหเอบอมอย ขอนเปนการ ประกอบตนใหตดอยในความสขขอท ๒ คนพาลบางคนในโลกน กลาว คาเทจแลวยงตนใหถงความสข ใหเอบอมอย ขอนเปนการประกอบตน ใหตดอยในความสขขอท ๓ คนพาลบางคนในโลกน เปนผเพรยบพรอม พรงพรอมบาเรออยดวยกามคณทง ๕ ขอนเปนการประกอบตนใหตดอย ในความสข ขอท ๔. ดกอนจนทะ การประกอบตนใหคดอยในความ สข ๔ ประการเหลาน เปนของเลว เปนของชาวบาน เปนของปถชน มใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ไมเปนไปเพอความเบอ หนาย เพอคลายความกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความร ยง เพอความตรสร เพอพระนพพาน.


วาดวยการประกอบตนใหตดความสข ๔ อยาง [๑๑๕] ดกอนจนทะ ขอนนเปนฐานะทจะมได คอการท พวกปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา พวกสมณะศากยบตร เปน ผขวนขวายในการประกอบตนใหตดอยในความสข ๔ อยางเหลาน ดงน. พวกเธอควรกลาวกะพวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานนวา พวกทานอยา กลาวอยางนเลย พวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานนเมอจะกลาวชอบ ไมควรกลาวแกพวกเธอหามได พวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานนพง กลาวตพวกเธอดวยสงทไมมไมเปนจรง หามได. ดกอนจนทะ การ ประกอบตนใหตดอยในความสข ๔ ประการเหลาน ยอมเปนไปเพอ ความเบอหนาย เพอคลายความกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอพระนพพาน โดยสวนเดยว เปนไฉน ดกอนจนทะ ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงด จากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ขอนเปนการประกอบตนใหตดอยในความสขขอท ๑ ภกษบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบ ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธอย ขอนเปนการประกอบ ตนใหตดอยในความสขขอท ๒ ภกษมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยกายเพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสต เปนสขอย ขอนเปน การประกอบตนใหตดอยในความสขขอท ๓ ภกษบรรลจตตถฌาน ไมม ทกข ไมมสข เพราะละสข ละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ขอนเปนการประกอบตนใหตดอยใน สขขอท ๔.


ดกอนจนทะ การประกอบตนใหตดอยในความสข ๔ ประการ เหลานแล ยอมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอคลายความกาหนด เพอ ความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอพระนพ- พานโดยสวนเดยว. ดกอนจนทะ ขอนกเปนฐานะทจะมได คอการท พวกปรพาชกอญญเดยรถย พงกลาวอยางนวา พวกสมณะศากยบตรเปน ผขวนขวายในการประกอบตนใหตดอยในความสข ๔ ประการเหลานแล ดงน. พวกเธอควรกลาวกะปรพาชกอญญเดยรถยเหลานนอยางน พวก ปรพาชกอญญเดยรถยเหลานน เมอจะกลาวกะพวกเธอ พงกลาวไดโดย ชอบ พวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานน พงกลาวตกะพวกเธอดวยสง ไมมจรง ไมเปนจรง หามได. วาดวยอานสงส ๔ [๑๑๖] ดกอนจนทะ ขอนกเปนฐานะทจะมได คอการทพวก ปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย กเมอพวกทาน ประกอบตนใหตดอยในความสข ๔ ประการ เหลาน พวกทานพงหวงได ผลกประการ อานสงสกประการ. ดกอนจนทะ พวกทานควรกลาวกะ ปรพาชกอญญเดยรถยอยางนวา ดกอนผมอายะ เมอพวกเราประกอบตน ใหตดอยในความสข ๔ ประการเหลาน พวกเราพงหวงไดผล ๔ ประการ อานสงส ๔ ประการ. ผล ๔ อานสงส ๔ เปนไฉน. ดกอนผมอาย ภกษในธรรมวนยน จะเปนพระโสดาบน มอนไมตกตาเปนธรรมดา เปนผเทยงมอนจะตรสรในภายหนา เพราะสงโยชน ๓ สนไป ขอนเปน ผลประการท ๑ เปนอานสงสประการท ๑ ภกษจะเปนพระสกทาคาม มาสโลกนคราวเดยวเทานน แลวจะทาทสดแหงทกข เพราะสงโยชน


๓ สนไป และราคะ โทสะ โมหะ เบาบางลง ขอนเปนผลประการท ๒ เปนอานสงสประการท ๒. ภกษจะเปนอปปาตกะ (เปนอนาคาม) ผ จะปรนพพานในภพนนเปนผไมตองกลบมาจากโลกนนเปนธรรมดาเพราะ สงโยชนเบองตาทง ๕ สนไป ขอนเปนผลประการท ๓ เปนอานสงส ประการท ๓ ภกษทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเอง ในปจจบนเขา ถงอย ขอนเปนผลประการท ๔ เปนอานสงสประการท ๔. ดกอนผม อาย เมอพวกเราเปนผประกอบตนใหตดคอยในความสข ประการเหลา นแล พวกเราพงหวงไดผล ๔ ประการ อานสงส ๔ ประการ ดงน. วาดวยผไมควรลวงฐานะ ๙ [๑๑๗] ดกอนจนทะ ขอนนเปนฐานะทจะมได คอการทพวก ปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา พวกสมณะศากยบตร เปนผม ธรรมไมตงมนแลว. ดกอนจนทะ พวกเธอควรกลาวกะพวกปรพาชก อญญเดยรถย ผมวาทะอยางนวา ดกอนผมอาย ธรรมทงหลายอนพระ ผมพระภาคเจาผทรงรทรงเหน ผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาทรง แสดงแลว ทรงบญญตแลวแกสาวกทงหลาย เปนธรรมอนพวกสาวกไมควร กาวลวงตลอดชวต มอยแล. ดกอนผมอาย เสาเขอนหรอเสาเหลกมราก อนลก ปกไวดแลว ไมหวนไหว ไมสนสะเทอน ฉนใด ธรรมทงหลาย อนพระผมพระภาคเจาผทรงรทรงเหน ผเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงแลว ทรงบญญตแลว แกสาวกทงหลาย เปนธรรมอนสาวกไม กาวลวงตลอดชวต ฉนนนเหมอนกนแล. ดกอนผมอาย ภกษใด เปน พระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว มกจทควรทา ทาเสรจแลว


ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลว มสงโยชนในภพสนแลว เปน ผพนแลวเพราะรชอบ ภกษนนไมควรประพฤตลวงฐานะ ๙ ประการ. ดกอนผมอาย ภกษผเปนขณาสพ ไมควรจงใจปลงสตวจากชวต ไมควร ถอเอาสงของทเจาของมไดให ซงนบวาเปนขโมย ไมควรเสพเมถน ไมควรกลาวคาเทจทงทร ไมควรบรโภคกามททาความสงสม เหมอน อยางตนเปนผครองเรอนในกาลกอน ไมควรถงฉนทาคต ไมควรถงโทสาคต ไมควรถงโมหาคต ไมควรถงภยาคต. ดกอนผมอาย ภกษใดเปน พระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว มกจทควรทา ทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนแลว มสงโยชนในภพหมดสนแลว เปนผพนแลว เพราะความรชอบ ภกษนน เปนผไมควรประพฤตลวง ฐานะ ๙ ประการเหลาน. [๑๑๘] ดกอนจนทะ ขอนนเปนฐานะทจะมได คอการท ปรพาชกอญญเดยรถย พงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมปรารภกาลนาน ทเปนอดต บญญตญาณทสสนะอนหาฝงมได แตหาไดปรารภกาลนานท เปนอนาคต บญญตญาณทสสนะอนหาฝงมไดไม เพราะเหตไรจงทรง บญญตเชนนน การททรงบญญตเชนนน เปนอยางไรเลา. พวกปรพาชก อญญเดยรถยเหลานน ยอมสาคญสงทพงบญญตอนไมใชญาณทสสนะ. ซง เปนอยางอนดวยญาณทสสนะซงเปนอยางอน เหมอนคนโง ไมฉลาด ฉะนน. ดกอนจนทะ สตานสารญาณ ปรารภกาลนานทเปนอดต ยอม มแกตถาคต ยอมระลกไดตลอดกาล มประมาณเทาทตนหวง และญาณ


อนเกดแตความตรสร ยอมเกดขนแกตถาคต เพราะปรารภกาลนานทเปน อนาคตวา ชาตนมในทสด บดนภพใหมยอมไมม ดงน. วาดวยเหตทมพระนามวา ตถาคต [๑๑๙] ดกอนจนทะ แมหากวา สงทเปนอดต ไมเปนจรง ไมแท ไมประกอบดวยประโยชน ตถาคตกไมพยากรณสงนน. ดกอน จนทะ แมหากวาสงทเปนอดตเปนของจรง เปนของแท ประกอบดวย ประโยชน ตถาคตยอมเปนผรกาลในสงนน เพอพยากรณปญหานน. ดกอนจนทะ แมหากวาสงทเปนอนาคตไมเปนจรง ไมเปนของแท ไม ประกอบดวยประโยชน ตถาคตกไมพยากรณสงนน. ดกอนจนทะ แม หากวาสงทเปนอนาคตเปนของจรง เปนของแท แตไมประกอบดวยประ- โยชน ตถาคตกไมพยากรณแมสงนน. ดกอนจนทะ แมหากวา สงท เปนอนาคต เปนของจรงเปนของแท ประกอบดวยประโยชน ตถาคต ยอมเปนผรกาลในสงนน เพอพยากรณปญหานน. ดกอนจนทะ แมหาก วาสงทเปนปจจบนไมเปนของจรง ไมเปนของแท ไมประกอบดวยประโยชน ตถาคตยอมไมพยากรณสงนน ดกอนจนทะ แมหากวาสงทเปนปจจบน เปนของจรง เปนของแท แตไมประกอบดวยประโยชน ตถาคตกไม พยากรณแมสงนน ดกอนจนทะ แมหากวาสงทเปนปจจบน เปนของ จรง เปนของแท ประกอบดวยประโยชน ตถาคตยอมเปนผรกาลใน สงนน เพอพยากรณปญหานน. ดวยเหตดงนแล จนทะ ตถาคตเปน กาลวาท เปนสจจวาท เปนภตวาท เปนอตถวาท เปนธรรมวาท เปนวนย วาท ในธรรมทงหลายทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน เพราะฉะนน ชาวโลกจงเรยกวา ตถาคต ดวยประการฉะน.


[๑๒๐] ดกอนจนทะ สงใดทชาวโลกพรอมทงเทวโลกมารโลก หรหมโลก อนหมสตวพรอมดวยสมณพราหมณ เทวดามนษยเหนแลว ฟงแลว ทราบแลว รแจงแลว บรรลแลว แสวงหาแลว ตรองตามแลว ดวยใจ สงนนตถาคตไดตรสรยงแลวโดยชอบ เพราะฉะนนชาวโลกจง เรยกวา ตถาคต. ดกอนจนทะ ตถาคตยอมตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณในราตร ใดกด ยอมปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต ในราตร ใดกด ตถาคต ยอมกลาว ยอมแสดงซงสงใดในระหวางน สงนนทงหมดยอมเปนอยางนน ทเดยว ยอมไมเปนอยางอน เพราะฉะนนชาวโลกจงเรยกวา ตถาคต. ดกอนจนทะ ตถาคตเปนผกลาวอยางใด ทาอยางนน เปนผทา อยางใดกลาวอยางนน ดวยเหตน ตถาคตชอวา เปนผกลาวอยางใด ทา อยางนน หรอเปนผทาอยางใด กลาวอยางนน เพราะฉะนนชาวโลกจง เรยกวาตถาคต. ตถาคตเปนผใหญยง ไมมผใหญยงกวา เปนผเหนถอง แท เปนผกมอานาจ ในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใน หมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดามนษย เพราะฉะนนชาวโลกจง เรยกวา ตถาคต ดงน. วาดวยทฏฐตาง ๆ [๑๒๑] ดกอนจนทะ ขอนนเปนฐานะทจะมได คอการทพวก ปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย เบองหนาแตมรณะ สตวยอมมสงนแหละจรง สงอนเปลา หรอหนอ ดงน. ดกอนจนทะ พวก เธอควรกลาวกะปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะอยางนวา ดกอนผมอาย พระผมพระภาคเจา มไดทรงพยากรณไววา เบองหนาแตมรณะ สตว


ยอมมสงนแหละจรง สงอนเปลา. ดกอนจนทะ ขอนเปนฐานะทจะม ได คอการทพวกปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย กเบองหนาแตมรณะ สตวยอมไมม สงนแหละจรง สงอนเปลาหรอดงน. ดกอนจนทะ พวกเธอพงกลาวกะพวกปรพาชกอญญเดยรถย ผมวาทะ อยางนนวา ดกอนผมอาย แมขอนพระผมพระภาคเจากมไดทรงพยากรณ ไววา เบองหนาแตมรณะ สตวยอมไมม สงนแหละจรงสงอนเปลา. ดกอนจนทะ ขอนเปนฐานะทจะมได คอการทพวกปรพาชกอญญเดยรถย พงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย กเบองหนาแตมรณะ สตวยอมมดวย ยอมไมมดวย สงนแหละจรง สงอนเปลาหรอดงน. ดกอนจนทะ พวก เธอควรกลาวกะปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะอยางนวา ดกอนผมอาย แมขอนพระผมพระภาคเจากมไดทรงพยากรณไววา เบองหนาแตมรณะ สตวยอมมดวย ยอมไมมดวย สงนแหละจรง สงอนเปลา. ดกอนจนทะ ขอนกเปนฐานะทจะมได คอการทพวกปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาว อยางนวา ดกอนผมอาย กเบองหนาแตมรณะ สตวยอมมหามได ยอมไมม กหามได สงนแหละจรง สงอนเปลาหรอดงน. ดกอนจนทะ พวกเธอ ควรกลาวกะพวกปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะอยางนวา ดกอนผมอาย แมขอนพระผมพระภาคเจากมไดทรงพยากรณไววา เบองหนาแตมรณะ สตวยอมมกหามได ยอมไมมกหามได สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน. [๑๒๒] ดกอนจนทะ ขอนกเปนฐานะทจะมได คอการทพวก ปรพาชกอญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย กเพราะเหตไร ขอนพระสมณโคดมจงไมทรงพยากรณไวเลา. ดกอนจนทะ พวกเธอควร กลาวกะพวกปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะอยางนนอยางนวา ดกอนผม


อาย เพราะวาขอนไมประกอบดวยอรรถ ไมประกอบดวยธรรม ไม เปนเบองตนแหงพรหมจรรย ไมเปนไปเพอคลายความกาหนด เพอความ ดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอพระนพพาน โดยสวนเดยว ฉะนน ขอนพระผมพระภาคเจาจงมไดทรงพยากรณไว. ดกอนจนทะ ขอนกเปนฐานะทจะมได คอการทพวกปรพาชกอญ- ญเดยรถยเหลานน พงกลาววา ดกอนผมอาย กพระสมณโคดมทรงพยากรณ ไวอยางไรเลา. ดกอนจนทะ พวกเธอควรกลาวกะปรพาชกอญญเดยรถย ผมวาทะอยางนนอยางนวา ดกอนผมอาย พระผมพระภาคเจาทรงพยา- กรณไววา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตให ถงความดบทกข ดงนแล. ดกอนจนทะ ขอนนกเปนฐานะทจะมได คอการทพวกปรพาชก อญญเดยรถยพงกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย กเพราะเหตไร ขอนพระ สมณโคคมจงทรงพยากรณไวเลา. ดกอนจนทะ พวกเธอควรกลาวกะ พวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานน ผมวาทะอยางนนอยางนวา ดกอนผ มอาย เพราะวาขอน เปนสงทประกอบดวยอรรถ ประกอบดวยธรรม ขอ นเปนเบองตนแหงพรหมจรรย ยอมเปนไปเพอความหนาย เพอคลายความ กาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอ พระนพพาน โดยสวนเดยวฉะนน ขอนพระผมพระภาคเจาจงไดทรง พยากรณไวดงน. [๑๒๓] ดกอนจนทะ ทฏฐนสย แมเหลาใดอนสหรคตดวยสวน เบองตน ทฏฐนสย แมเหลานน อนเราไดพยากรณไวแลว เราไดพยา- กรณ ทฏฐนสยเหลานน ดวยประการใด และเราไมพยากรณดวยประการ


ใด ไฉนเราจกพยากรณทฏฐนสยเหลานนกะพวกปรพาชกอญญเดยรถย ในขอนนเลา. ดกอนจนทะ ทฏฐนสยแมเหลาใด อนสหรคตดวยสวนเบอง ปลาย ทฏฐนสยแมเหลานน เราไดพยากรณกะพวกเธอแลว ทฏฐนสยเหลา นนเราพงพยากรณดวยประการใด และเราไมพงพยากรณดวยประการใด ไฉนเราจกไมพยากรณทฏฐนสยเหลานนกะพวกเธอ ในขอนนเลา. ดกอน จนทะ ทฏฐนสยทงหลายอนสหรคตดวยสวนเบองตน ทเราไดพยากรณกะ พวกเธอโดยประการทเราพงพยากรณและโดยประการทเราไมพงพยากรณ เปนไฉน. ดกอนจนทะ มสมณพราหมณบางพวก ผมวาทะอยางน ผมทฏฐ อยางนวา อตตา และโลกเทยง สงนแหละจรง สงอนเปลา. ดกอนจนทะ อนง มสมณพระพราหมณบางพวก มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา อตตา และโลก ไมเทยง. สงนแหละจรง สงอนเปลา. อตตาและโลก เทยงดวยไมเทยงดวย. อตตาและโลกเทยงกไมใช ไมเทยงกไมใช. อตตาและโลกสตวทาไดเอง. อตตาและโลกผอนทาให. อตตาและโลก สตวทาไดเองดวย ผอนทาใหดวย. อตตาและโลกสตวมไดทาเอง และ ผอนมไดทา เกดขนลอย ๆ. สขและทกขเทยง. สขและทกขไมเทยง. สขและทกขเทยงดวยไมเทยงดวย. สขและทกขเทยงกไมใช ไมเทยง กไมใช. สขและทกขสตวทาไดเอง. สขและทกขผอนทาให. สข และทกขสตวทาไดเองดวย ผอนทาใหดวย. สขและทกขสตวมไดทา เองดวย ผอนมไดทาใหดวย เกดขนลอย ๆ สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน [๑๒๔] ดกอนจนทะ สมณพราหมณเหลาใด ผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา อตตาและโลกเทยง สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน เรา


เขาไปหาสมณพราหมณเหลานน แลวกลาวอยางนวา ดกอนผมอาย คา ททานทงหลายกลาววา อตตาและโลกเทยง มอยหรอหนอ ดงน และ สมณพราหมณเหลานนไดกลาวคาใดอยางนวา สงนแหละจรง สงอนเปลา ดงน. เราไมคลอยตามคานน ของสมณพราหมณเหลานน. ขอนนเพราะ เหตไร. ดกอนจนทะ เพราะวาในสมณพราหมณเหลานสตว จาพวกหนง แมเปนผมสญญาเปนอยางอนมอย. ดกอนจนทะ ดวยบญญต นแล เรายงไมเหนผสมาเสมอตนเลย ผยงกวาจกมแตไหน เราผเดยว เปนผยงในบญญต ทเปนอธบญญต โดยแท. [๑๒๕] ดกอนจนทะ สมณพราหมณเหลาใดผมวาทะอยางน ม ทฏฐอยางนวา อตตาและโลกไมเทยง สงนแหละจรง สงอนเปลา ฯลฯ อต- ตาและโลกเทยงดวย ไมเทยงดวย. อตตาและโลกเทยงกไมใช ไมเทยงก ไมใช. อตตาและโลกอนสตวทาไดเอง. อตตาและโลกผอนทาให อตตา และโลกสตวทาไดเองดวยผอนทาใหดวย อตตาและโลกสตวมไดทา เอง และผอนมไดทาให เกดขนลอย ๆ สขและทกข เทยง สขและทกขไมเทยง. สขและทกขเทยงดวยไมเทยงดวย. สขและ ทกขเทยงกไมใชไมเทยงกไมใช. สขและทกขสตวทาไดเอง. สขและ ทกขผอนทาให สขและทกขสตวทาไดเองดวย ผอนทาใหดวย. สข และทกขสตวมไดทาเองดวย ผอนมไดทาใหดวย เกดขนลอย ๆ สงน แหละจรง สงอนเปลา เราเขาไปหาสมณพราหมฌเหลานนแลว กลาว อยางนวา มอยหรอหนอคาททานทงหลายกลาววา สขและทกขสตวมได ทาเองดวย ผอนมไดทาใหดวย เกดขนลอย ๆ ดงน และสมณพราหมณ เหลานนไดกลาวคาใดอยางนวา สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน เรา


ยอมไมคลอยตามคานน ของสมณพราหมณเหลานน. ขอนนเพราะเหต ไร. ดกอนจนทะ เพราะวา ในสมณพราหมณเหลานน สตวจาพวกหนง แมเปนผมสญญาเปนอยางอนมอย. ดกอนจนทะ ดวยบญญตนแลเราไม เหนผอน สมาเสมอตนเลย ผยงกวาจกมแตไหน เราผเดยวเปนผยงใน บญญตทเปนอธบญญตโดยแท. ดกอนจนทะ ทฏฐนสยอนประกอบดวยสวนเบองตนนแล ทเรา ไดพยากรณกะพวกเธอโดยประการทเราพงพยากรณและโดยประการทเรา ไมพงพยากรณ ไฉนเราจกพยากรณทฏฐนสยเหลานนกะพวกเธอในขอนน เลา. วาดวยทฏฐนสยเกยวกบกาลอนาคต [๑๒๖] ดกอนจนทะ ทฏฐนสยทงหลาย อนสหรคตดวยสวนเบอง ปลาย ทเราไดพยากรณไวกะพวกเธอโดยประการทเราพยากรณแลว และ โดยประการทเราไมพงพยากรณเปนไฉน. ดกอนจนทะ มสมณพราหมณ พวกหนงผมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตมรณะ อตตามรป หาโรคมได สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน. ดกอนจนทะ มสมณพราหมณ พวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตมรณะ อตตาไม มรป. อตตา มรปดวย ไมมรปดวย. อตตามรปกไมใช ไมมรปกไมใช. อตตามสญญา อตตาไมมสญญา. อตตามสญญาดวย ไมมสญญาดวย. อตตา มสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช. อตตายอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม เบองหนาแตมรณะ สงนแหละจรง สงอนเปลา ดงน. ดกอนจนทะ สมณพราหมณเหลาใด เปนผมวาทะอยางน เปน ผมทฏฐอยางน เบองหนาแตมรณะ อตตามรปหาโรคมได สงนแหละจรง


สงอนเปลา ดงน เราเขาไปหาสมณพราหมณเหลานนแลว กลาวอยางน วา ดกอนผมอาย มอยหรอหนอ คาททานทงหลายกลาววา เบองหนา แตมรณะ อตตามรปหาโรคมได ดงน และสมณพราหมณเหลานน กลาว คาใดอยางนวา สงนแหละจรง สงอนเปลาดงน. เรายอมไมคลอยตามคา นนของสมณพราหมณเหลานน. ขอนเพราะเหตไร. ดกอนจนทะ เพราะ วาในสมณพราหมณเหลานน สตวจาพวกหนงแมเปนผมสญญาเปนอยาง อนมอย. ดกอนจนทะ ดวยบญญตนแล เราไมเหนผสมาเสมอตนเลย ผ ยงกวาจกมแตไหน เราผเดยวเปนผยงใหญในบญญตอนเปนอธบญญตน โดยแท. [๑๒๗] ดกอนจนทะ สมณพราหมณเหลาใด เปนผมวาทะ อยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตมรณะ อตตาไมมรป. อตตามรป ดวยไมมรปดวย อตตามรปกไมใชไมมรปกไมใช. อตตามสญญา. อตตา มสญญาดวย ไมมสญญาดวย. อตตามสญญากไมใช ไมมสญญากไม ใช เบองหนาแตมรณะ อตตายอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม สงนแหละ จรง สงอนเปลา ดงน เราเขาไปหาสมณพราหมณเหลานนแลว กลาวอยา นวา ดกอนผมอาย มอยหรอหนอ คาททานทงหลายกลาววา เบองหนา แตมรณะ ตนยอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม และสมณพราหมณเหลา นนกลาวคาใดอยางนวา สงนแหละจรง สงอนเปลา ดงน เราไมคลอย ตามคานนของสมณพราหมณเหลานน. ขอนนเปนเพราะเหตไร. ดกอน จนทะ เพราะวา ในสมณพราหมณเหลานน สตวพวกหนง แมเปนผม


สญญาเปนอยางอนมอย. ดกอนจนทะ ดวยบญญตนแล เราไมพจารณา เหนผสมาเสมอดวยตนเลย ผยงกวาจกมแตไหน เราผเดยวเปนผยงใหญ ในบญญตทเปนอธบญญตนโดยแท. ดกอนจนทะ ทฏฐนสย อนสหรคตดวยสวนเบองปลายนแล ท เราไดพยากรณกะพวกเธอ โดยประการทเราพงพยากรณ และโดยประการ ทเราไมพงพยากรณ เพราะฉะนน ไฉนเราจกพยากรณทฏฐนสยเหลานน กะพวกเธอในขอนนเลา. วาดวยสตปฏฐาน ๔ [๑๒๘] ดกอนจนทะ สตปฏฐาน ๔ ประการ อนเราแสดงแลว บญญตแลวอยางน เพอละ เพอกาวลวง ทฏฐนสย อนประกอบดวยสวน เบองตนเหลานดวย ทฏฐนสยอนสหรคตดวยสวนเบองปลายเหลานดวย สตปฏฐาน ๔ เปนไฉน. ดกอนจนทะ ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณา เหนกายในกายเนอง ๆ มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงกาจด อภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทง หลายเนอง ๆ. ยอมพจารณาเหนจตในจตเนอง ๆ. ยอมพจารณาเหนธรรม ในธรรมทงหลายเนอง ๆ มความเพยร มสมปชญญะ มสต พงกาจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได. ดกอนจนทะ สตปฏฐาน ๔ ประการน อน เราแสดงแลว บญญตแลวอยางน เพอละเพอกาวลวงซงทฏฐนสยอนสหรคต ดวยสวนเบองตนเหลานดวย ทฏฐนสยอนสหรคตดวยสวนเบองปลายเหลา นดวยดงน. [๑๒๙] ในเวลานน ทานอปทานะ ยนถวายงานพดอยเบอง พระปฤษฎางคของพระผมพระภาคเจา. ทานอปทานะไดกราบทลพระผม


พระภาคเจาวา นาอศจรรยพระเจาขา ไมเคยมเลยพระเจาขา ธรรม ปรยายน นาเสอมใสนก พระเจาขา ธรรมปรยายนนาเลอมใสดนกพระ เจาขา ธรรมปรยายชออะไร พระเจาขา พระผมพระภาคเจาตรสวา ด กอนอปทานะ เธอจงจาธรรมปรยายนไวเถดวา "ปาสาทก" ดงน. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนแลว ทานอปทานะ ยนดชนชมพระภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนแล. จบ ปาสาทกสตรท ๖


อรรถกถาปาสาทกสตร ปาสาทกสตรมบทเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน- จะอธบายถงบททยากในปาสาทกสตรนน. บทวา พวกศากยะม นามวา เวธญญา นนหมายความถงพวกศากยะพวกหนง ชอเวธญญา ศกษาการทาธน. บทวา ณ ปราสาท ในสวนอมพวนของพวกศากยะ เหลานน อธบายวามปราสาทยาวซงสรางไวเพอเรยนศลป ในสวนอมพวน ของพวกศากยะเหลานน พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ สวนอมพวน นน. บทวา อธนา กาลกโตไดแกนคณฐนาฏบตร ถงแกกรรมทนท ทนใด. บทวา เกดแยกกนเปนสองพวก คอ แยกกนเปนสองฝาย. ใน บรรดาความบาดหมางเปนตน การทะเลาะกนในตอนแรก เปนความบาด หมาง ความบาดหมางนนไดเจรญขนดวยสามารถการถอทอนไมเปนตน สละดวยสามารถการลวงบญญต เปนการทะเลาะ ถอยคาทาลายกนโดย นบเปนตนวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน เปนววาท. บทวา วตทนตา คอ ทมเทง. บทวา ถอยคาของขาพเจามประโยชน คอ คาของขาพเจา ประกอบดวยอรรถ. บทวา สงททานเคยชาชองไดผนแปรไปแลว อธบายวา อนใดททานชาชองมาแลวคอ คลองแคลว ดวยสามารถเสวนะ มาชานาน อนนน ไดผนแปรไปแลว เพราะอาศยวาทะของขาพเจา. บท วา ขาพเจาจบผดวาทะของทานไดแลว คอ ขาพเจาไดยกความผดไว เบองบนของทาน. บทวา ทานจงเทยวไปเพอปลดเปลองวาทะอธบาย วาทานจงถอหอขาวเขาไปยงชมชนนน ๆ แลวเทยวแสวงหาใหยง ๆ ขนเพอ


ปลดเปลองวาทะ. บทวา หรอทานจงแกไขเสย อธบายวา อกอยางหนง ทานจงปลดเปลองตนจากโทษทเรายกขน. บทวา สเจ ปโหส แปลวา หากทานสามารถ. บทวา วโธเยว คอตายนนเอง. บทวา ในพวกนาฏบตร คอ อนเตวาสกของนาฏบตร. บทวา มอาการเบอหนาย คอ สาวกของ นคณฐนาฎบตรมความกระสนเปนสภาวะยอมไมทาแมการอภวาทเปนตน. บทวา คลายความรก คอ ปราศจากความรก. บทวา รสกทอถอย คอมความทอถอยจากการทาความเคารพของพวกสาวกของนคณฐนาฏบตร บทวา โดยเหตทธรรมวนยอนนคณฐนาฏบตร กลาวไวไมด อธบาย วาไดเกดขนโดยเหตทสาวกเหลานน พงเปนผเบอหนาย คลายรก ทอถอย ในธรรมวนยอนนคณฐนาฏบตรกลาวไวไมดเปนตน. บทวา ทรากขาเต คอกลาวไวไมด. บทวาทปปเวทเต คอสอนไมด. บทวา อนปสมสวตตนเก คอไมสามารถจะทาราคะเปนตนให สงบได. บทวา ภนนถเป คอมทพานก อนทาลายแลว. กในบทน นคณฐนาฎบตรชอวาเปนทพานกเพราะอรรถ วาเปนทพงของสาวกเหลานน. แตเขาไดแตกดบคอตายเสยแลว. เพราะ ฉะนนทานจงกลาววา เปนธรรมวนยมทพานกอนทาลายเสยแลว บทวา เปนธรรมวนย ไมมทพงพาอาศย คอขาดทพงอาศยเพราะไมม นคณฐนาฏบตรนนนนเอง. กนาฏบตรนอาศยอยในเมองนาลนทามใชหรอ เหตไรเขาจง ถงแกกรรมทเมองปาวา. ไดยนวานาฏบตรนนสดบพทธคณทอบาลคฤหบด ผรแจงแทงตลอดสจจธรรม กลาวดวยคาถา ๑๐ คาถา จงสารอกโล- หตออกมารอน ๆ ครงนนสาวกทงหลายจงไดพานาฏบตรผ ไมมความ สบายไปเมองปาวา เขาจงไดถงแกกรรมในทนน อนงเมอนาฎบตร จะถงแกกรรม คดวาลทธของเราเปนลทธทไมนาออกไปได เปน


ลทธทขาดสาระ เราฉบหายไปชางเถด อยาใหชนทเหลอไดไปเตมใน อบายดวยเลย กหากเราจกกลาววา คาสอนของเรา เปนคาสอนทไมนา ออกไปได ชนทงหลายจกไมเชอ ถากระไรเราไมควรใหชนแมสอง ถอ แบบเดยวกนเมอเราลวงลบไป ชนเหลานนจกววาทกนและกน พระศาสดา จกตรสธรรมกถาบทหนงอาศยขอววาทนน จากนนชนทงหลายจกรความ ทพระศาสนาเปนศาสนาทมคณใหญดงน. ครงนนอนเตวาสกคนหนงเขา ไปหานาฏบตรนนแลวกลาววา ทานขอรบ ทานทพพลภาพ ขอจงบอกสา ระอนเปนอาจรยประมาณในธรรมนแกกระผมบางเถดดงน. นาฏบตร กลาววา ดกอนผมอาย เมอเราลวงลบไปเธอพงถอวา "เทยง" ดงน. อน- เตวาสกอกคนหนงเขาไปหา. นาฏบตรใหอนเตวาสกนนถอวา "สญ". นาฏบตรไมทาใหชนแมทงสองมลทธอยางเดยวกน อยางนแลว ใหชนเปนอนมากถอแบบตาง ๆ กน ไดถงแกกรรมเสยแลว ชนทงหลาย กระทาฌาปนกจนาฏบตรนนเสรจแลว จงประชมถามกนและกนขนวา ดกอนผมอาย อาจารยบอกสงทเปนสาระใหแกใคร. คนหนงลกขนกลาววา แกเรา ดงน. บอกไวอยางไร. บอกวา "เทยง" อกคนหนง คดคาน แลวกลาววา อาจารยไดบอกสงทเปนสาระแกเรา ดวยอาการอยางน ชน ทงหมดตางกววาทกนรนแรงขนวา อาจารยบอกสงทเปนสาระแกเรา เรา เปนใหญ ถงขน ดากน บรภาษกน และทารายกนดวยมอและเทาเปนตน ไมรวมทางเดยวกน เลยงกนไปคนละทศละทาง. บทวา ครงนนแล พระจนทสมณเทส มอธบายวา พระเถระ รปนเปนนองของพระธรรมเสนาบดสารบตร ภกษทงหลายเรยกทานวา พระจนทสมณเทส ในขณะเปนอนปสมบน แมขณะเปนขณะกยงเรยก


อยางนนเหมอนกน. เพราะฉะนนจงกลาววา จนทสมณเทสดงน. ในบท ทงหลายวา พระจนทสมณเทสอยจาพรรษาในเมองปาวา ไดเขาไปหา พระอานนทซงอยในสามคามดงน เพราะเหตไรจงเขาไปหา. ไดยนวา เมอนาฏบตรถงแกกรรมแลว พวกมนษยในชมพทวปตางพดกนอยาง ออฉาวในทนน ๆ วา นคณฐนาฏบตรประกาศเปนศาสดาผเดยว เมอเขา ถงแกกรรม พวกสาวกเกดววาทกนถงปานน กพระสมณโดดมปรากฏแลว ในชมพทวป ดจพระจนทรและพระอาทตย แมพระสาวกของพระองคก ปรากฏแลวเหมอนกน เมอพระสมณโคดมปรนพพานแลว พวกสาวกจก ววาทกนเชนไรหนอ ดงน. พระเถระสดบถอยคานนแลวคดวาเราจกนา ถอยคานไปทลแดพระทศพล พระศาสดาจกทาคาพดนนใหเปนเหตเกด เรองราว แลวจกทรงกลาวเทศนา ๑ กณฑ พระเถระนนจงออกไปหา พระอานนท ณ สามคาม. บทวา สามคาม เปนชอของบานนนเพราะ ขาวฟางหรอลกเดอยหนาแนน. บทวา เขาไปหาทานพระอานนท อธบายวา พระจนทเถระไมไปเฝาพระผมพระภาคเจาตรงทเดยว เขาไป หาทานพระอานนทผเปนอปชฌาย. ไดยนวาในครงพทธกาล พระสารบตรเถระและพระอานนทตาง นบถอซงกนและกน พระสารบตรเถระนบถอพระอานนทวาพระอานนท กระทาอปฏฐากพระศาสดาซงเราควรทา พระอานนทนบถอพระสารบตร วา พระสารบตรเปนผเลศกวาสาวกทงหลายของพระผมพระภาคเจา พระ- อานนท ใหทารกในตระกลบรรพชา แลวใหรบการดแลในสานกของ พระสารบตร แมพระสารบตรกไดทาอยางนนเหมอนกน ไดมภกษ ประมาณ ๑,๐๐๐ รป แตละรป ๆไดใหบาตรและจวรของตน ๆ แลวให


บรรพชาใหรการดแล. ทานพระอานนทไดแมจวรเปนตนอนประณตก ถวายพระเถระ. ไดยนวาพราหมณคนหนงคดวา การบชาพระพทธรตนะ และ พระสงฆรตนะยอมปรากฏชด อยางไรหนอจงชอวาเปนอนบชาพระธรรม- รตนะ พราหมณนนจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามความนน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ แมหากวาเธอใครจะบชา พระธรรมรตนะ กจงบชาภกษผเปนพหสตรรปหนงดงน. ขาแตพระองค ผเจรญ ขอพระองคทรงบอกถงภกษผเปนพหสตรเถด พระพทธเจาขา. เธอ จงถามภกษสงฆเถด. พราหมณนนเขาไปหาภกษทงหลายแลว กลาววา ขาแตพระคณเจา ขอพระคณเจาไดบอกถงภกษผเปนพหสตรเถด. ดกอน พราหมณ พระอานนทเปนพหสต พราหมณจงบชาพระเถระดวยไตรจวร มคาหนงพน พระเถระไดพาพราหมณนนไปเฝาพระผมพระภาคเจา พระ ผพระภาคเจาตรสถามวา อานนทเธอไดไตรจวรมาจากไหน. ขาแตพระ องคผเจรญ พราหมณผหนงถวาย แตขาพระองคประสงคจะถวายไตรจวรน แกทานพระสารบตรเถระ พระพทธเจาขา. จงใหเถดอานนท. พระสาร- บตรเถระออกจารกพระเจาขา. เธอจงให ในเวลาทสารบตรกลบมาเถด. พระองคไดบญญตสกขาบทไวแลวพระเจาขา. กสารบตรจกมาเมอไรเลา. ประมาณ ๑๐ วนพระเจาขา. อานนทเราอนญาตเพอเกบอตเรกจวรได ๑๐ วนเปนอยางยง ดวยประการฉะน. เราบญญตสกขาบทแลว แมพระ- สารบตรเถระไดสงทชอบใจอยางใดอยางหนง กถวายสงนนแกพระอานนท อยางนนเหมอนกน. พระสารบตรเถระนนไดใหพระจนทสมณเทสแมน ผเปนนองของตนเปนลทธวหารกของพระเถระ เพราะฉะนนทานจง กลาววา พระจนทสมณเทสเขาไปหาพระอานนทเถระผเปนพระอปชฌาย


ดงน. นยวาพระจนทสมณเทสไดมความคดอยางนวา พระอปชฌายของเรา มปญญามาก ทานจกกราบทลถอยคานแตพระศาสดา ทนนพระศาสดาจก ทรงแสดงธรรมอนรปแกกถานน ดงน บทวา กถาปภฏ แปลวามลแหง ถอยคา. จรงอย คาวาทานวาปาภฏ (ตนเหต) สมดงทพระผมพระ- ภาคเจาตรสไววา อปปเกนาป เมธาว ปาภเฏน วจกขโณ สมฏเปต อตตาน อณ อคคว สนธม ผมปญญามความเหนแจงชด ยงตนใหดารงอยไดสมาเสมอ ดวย ทนทรพยแมมประมาณนอยเหมอนกอไฟนอยฉะนน. บทวา ภควนต ทสสนาย แปลวา เพอเหนพระพทธเจา. มคาถามวา กพระ อานนทเถระนนไมเคยเหนพระผมพระภาคเจาตอกหรอ. ไมเคยเหน หามได. เพราะทานพระอานนทเถระนไปเฝาพระผมพระภาคเจาวน ละ ๑๘ ครง คอ กลางวน ๙ ครง กลางคน ๙ ครง แมประสงค จะไป ๑๐๐ ครง ๑๐๐๐ ครง ตอวนกไมไป เพราะไมมเหต ทานหยบยก ปญหาขอหนงขน แลวจงไปเฝา ในวนนนพระอานนทเถระนนประสงค จะไปดวยมลเหตแหงกถานนจงกลาวแลวอยางน. บทวา ดกอนจนทะขอนยอมมอยางนน ความวา แมพระ- อานนทเถระกราบทลเนอความแดพระผมพระภาคเจา เพราะพระอานนท เถระไมใชเจาของกถาน แตพระจนทเถระเปนเจาของกถา อนงพระจนท- เถระนนยอมรเบองตน ทามกลาง ทสดของกถานน ฉะนนพระผม พระภาคเจา เมอจะตรสกบพระจนทเถระนน จงตรสคาเปนอาทวา เอวเหต จนท โหต ดงน. อธบายความตอไปวา ดกอนจนทะขอน ยอมมอยางน สาวกในธรรมวนยอนมสภาวะเปนตนวากลาวไวไมด เกด แยกกนเปนสองพวก ทาการบาดหมางกนเปนตน ทมแทงกนดวยหอกคอ


ปาก เพราะคาสอนอนจะนาผปฏบตใหออกจากทกขได เปนอนปรากฏ โดยคาสอนอนไมนาผปฏบตใหออกจากทกขไดในบดน ฉะนนพระผม- พระภาคเจา เมอจะทรงแสดงคาสอนอนจะไมนาผปฏบตใหออกจากทกข ได แตตน จงตรสคาเปนอาทวา ดกอนจนทะ ศาสดาใหโลกนไมเปน สมมาสมพทธะดงน. ในบทวา ประพฤตหลกเลยงจากธรรมนน คอ ไมบาเพญตดตอกน. อธบายวา ประพฤตหลกเลยง คอทามชวงวาง. บทวา ดกอนผมอายเปนลาภของทานนน คอ การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม เปนตน เหลานเปนลาภของทานนน. บทวา อนทานไดดแลว คอ ทานไดความเปนมนษยดแลว. ในบทวา ธรรมอนศาสดาของทาน แสดงแลวอยางใด คอศาสดาของทานแสดงธรรมไวดวยอาการใด. บท วา ผใดชกชวน คออาจารยใดชกชวน. บทวา ชกชวนผใด คอชก ชวนอนเตวาสกใด. บทวา ผใดถกชกชวน คอ อนเตวาสกถกชกชวน โดยทปฏบตขอทอาจารยชกชวนเพอความเปนอยางนน. บทวา คนทง หมดเหลานน คอคนทงสามเหลานน อธบายวา ในบคคลทง ๓ นอาจารย ยอมประสบสงทไมใชบญเพราะเปนผชกชวน อนเตวาสกผถกชกชวน ยอมประสบสงทไมใชบญ เพราะเปนผถกชกชวน ผปฏบตยอมประสบ สงทไมใชบญ เพราะเปนผปฏบต เพราะฉะนนทานจงกลาววา คนทง หมดเหลานนยอมประสบสงทไมใชบญเปนอนมาก. พงทราบเนอความ ในวาระทงหมดโดยทานองน. อนงในบทนวาปฏบตเพอธรรมอนควรร คอปฏบตตามเหต บทวา จกยงธรรมอนควรรใหสาเรจ คอจกยงเหต ใหสาเรจ. บทวา ปรารภความเพยร คาทาความเพยรอนจะเกดทกขแก ตน ดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย ผใดปรารภ


ความเพยรในธรรมวนยทศาสดากลาวไวไมด ผนนยอมอยเปนทกข ผใด เกยจคราน ผนนยอมอยเปนสขดงน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดง คาสอนอนไมนาผปฏบตใหออกทกขไดอยางนแลว เมอจะทรงแสดงคา สอนอนจะนาผปฏบตใหออกจากทกขไดในบดนจงตรสคาเปนอาทวา ด กอนจนทะ อนงศาสดาในโลกน ยอมเปนพระสมมาสมพทธะดงน. ในบทเหลานน บทวา เปนธรรมทจะนาผปฏบตใหออกไปได คอ นาไปเพอประโยชนแหงมรรค และเพอประโยชนแหงผล บทวา ปรารภความเพยร คอ ปรารภความเพยรอนจะใหสาเรจสขแกตน ดงท พระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย ผใดเกยจครานในธรรม วนย อนตถาคตกลาวไวดแลว ผนนยอมอยเปนทกข ผใดมความเพยรอน ปรารภแลว ผนนยอมอยเปนสขดงน. ดวยประการดงน พระผมพระภาค เจาทรงแสดงอานสงสแหงกลบตรผปฏบตชอบในคาสอนอนจะทาผปฏบต ใหออกไปจากทกขไดแลว เมอจะทรงขยายพระธรรมเทศนาอกจงตรสคา เปนอาทวา ดกอนจนทะ กพระศาสดาอบตแลวในโลกนดงน. ในบทเหลา นน บทวา สาวกทงหลาย เปนผไมรแจงอรรถ คอไมมปญญาทจะ ตรสรได. บทวา ทาใหมบทอนรวบรวมไวพรอมแลว คอกระทาดวย บทอนรวบรวมไวทงหมด. อธบายวาไมใชรวบรวมไวอยางเดยว. ปาฐะวา สพพสงคาหปทคต ดงนบาง คอไมอยในบททรวบรวมไวทงหมดอธบาย วาไมสงเคราะหเขาเปนอนเดยวกน. บทวา ทาใหมปาฏหารย คอ เปน ธรรมทนาผปฏบตใหออกจากทกขได. บทวา ตลอดถงเทวดาและ มนษยทงหลาย คอ ประกาศไวดวยดแลวตงแตมนษยโลกจนถงเทวโลก. บทวายอมเปนเหตใหเดอดรอน คอเปนผทาความเดอดรอนในภายหลง.


บทวา ศาสดาของเราทงหลายเกดขนแลวในโลกน พระผมพระภาค- เจาตรสเพอแสดงถงอาการอนทาใหเดอดรอนของสาวกเหลานน. บทวา ยอมไมเปนเหตเดอดรอนในภายหลง อธบายวา ชอวายอมไมทาความ เดอดรอนในภายหลง เพราะขอทสาวกทงหลาย อาศยพระศาสดาพงบรรล ไดบรรลแลว. บทวา เถโร ไดแกผมนคง คอประกอบดวยธรรมอนทาใหเปน ผมนคง. คาวา รตต เปนตน มเนอความกลาวไวแลว. บทวา เอเตห เจป คอดวยคาเหลาน ทานกลาวไวตอนตน บทวา เปนผบรรลธรรมอน เกษมจากโยคะ ความวา พระอรหต ชอวา เปนแดนเกษมจากโยคะใน ธรรมวนยน เพราะพระอรหตเปนแดนเกษมมาจากโยคะ ๔ สาวกทงหลาย บรรลพระอรหตนน. บทวา ควรทจะกลาวพระสทธรรมไดโดยชอบ อธ- บายวา พงเปนผสามารถจะกลาวพระสทธรรมไดโดยชอบ เพราะเลาเรยน มาเฉพาะหนา. บทวา เปนผประพฤตพรหมจรรย คอ พระอรยสาวกทง หลาย เปนผประพฤตพรหมจรรยอย. บทวา เปนผบรโภคกาม คอ คฤหสถผเปนพระโสดาบน. บททงหลายเปนตนวา พรหมจรรยสาเรจ ผลนน พสดารแลวในมหาปรนพพานสตรนนแล. บทวา ลาภคคยสคคปปตต แปลวาถงความเลศดวยลาภและ ดวยยศ. บททงหลาย ดกอนจนทะ ภกษทงหลายผเปนเถระเปน สาวกของเราในบดนมอยแล ดงนผเปนเถระในบทน ไดแกพระ เถระมพระสารบตรและพระโมคคลลานะเปนตน. บทวา ภกษณทงหลาย ไดแกเขมาเถรและอบลวณณาเถรเปนตน. บททงหลายวา อบาสกทงหลาย ผเปนสาวก เปนคฤหสถนงขาวหมขาว ประพฤตพรหมจรรย ดงน


อบาสกในทนไดแกจตตคหบดและหตถกอาฬวกเปนตน. บทวา ผบรโภค กาม ไดแกจลอนาถบณฑกะและมหาอนาถบณฑกะเปนตน. บทวา หญง ผเปนพรหมจารน ไดแกหญงทงหลายมนนทมารดาเปนตน. บทวา หญง ผบรโภคกาม ไดแกหญงทงหลายมนางขชชตรา เปนตน บทวา สพพา- การสมปนนไดแกผถงพรอมดวยการณทงปวง บทวา อทเมว ต ความวา บคคลเมอจะกลาวถงพรหมจรรยน คอธรรมน พงกลาวโดยเหต โดย นยอนชอบ. บทวา อททกสสท ตดบทเปน อททโก สท. บทวา ปสส น ปสสต คอ บคคลเหนอยชอวายอมไมเหน. ได ยนวา อททกรามบตรนนถามปญหานกะมหาชน. มหาชนกลาววา ทาน อาจารย พวกเราไมร ขอทานอาจารยโปรดบอกแกพวกเราเถด อททกราม- บตรจงกลาววา ปญหานลกซง เมอมอาหารสปปายะ อาจคดไดประเดยว เดยวกตอบได แตนนมหาชนทงหลายเหลานนกพากนทาสกการะใหญ ตลอด ๔ เดอน อททกรามบตร เมอจะกลาวปญหานนไดกลาวคาเปน อาทวาบคคลเหนอยซงอะไรจงชอวายอมไมเหน ดงน. ในบทเหลานน บทวา มดโกนลบดแลว คอลบเสยคมกรบ ในขอนม อธบายวา ใบมด โกนลบดแลวยอมปรากฏ แตคมมดโกนไมปรากฏ. บทวา สงคมม สมาคมม คอรวบรวมตรวจตราอรรถดวยอรรถ พยญชนะดวยพยญชนะนน อธบายวา นามาเปรยบกนอรรถกบอรรถพยญ- ชนะกบแมพยญชนะ บทวา พงรวบรวม คอ พงบอกได พงสอดได บทวา ยถยท พรหมจรย ความวา ศาสนาพรหมจรรยทงสนน. บทวา ตตร เจ คอ ในทามกลางสงฆนนหรอในภาษตของสพรหมจารนน. ในบททง หลายวาทานผมอายถอเอาอรรถนนแลผดและยกพยญชนะทงหลาย


ผดดงน อธบายวา ในบทนวา สตปฏฐาน ๔ ยอมถอเอาอรรถวา อารมณ คอสตปฏฐาน ยกพยญชนะขนวา สตปฏานาน. บทวา อมสส ก น โข อาวโส อตถสส ความวา พยญชนะทงหลายเหลานคอ จตตาโร สตปฏานา หรอ หรอวาพยญชนะทงหลายเหลานน คอ จตตาร สต- ปฏานาน ของอรรถวาสตนนแหละคอสตปฏฐาน. บทวา อยางไหน จะสมควรกวากน คอพยญชนะทงหลายของอรรถนอยางไหน บทวา เขาถงกวา คอแนนกวา บทวา แหงพยญชนะทงหลายเหลาน คอ อรรถนวาสตนนแหละคอสตปฏฐานหรอ หรอวา อรรถนนวา อารมณ คอสตปฏฐานแหงพยญชนะทงหลายวา จตตาโร สตปฏานา. บทวา ด กอนผมอาย ของอรรถน คอ ของอรรถนวา อารมณเปนสตปฏฐาน บทวา ยาน เจว เอตาน ความวาพยญชนะเหลาน ใดอนขาพเจากลาว แลว. บทวา โย เจว เอโส ความวา ใดอนขาพเจากลาวแลว. บทวา โส เนว อสสาเทตพโพ ความวาพวกเธอควรตงอยในอรรถและในพยญ- ชนะโดยชอบกอน แตสพรหมจารนนพวกเธอไมควรยนด ไมควรรกราน บทวา สาเปตพโพ แปลวา ควรใหร. บทวา ตสส จ อตถสส คอ แหง อรรถ วาสตนนแหละคอสตปฏฐาน. บทวา เตสจ พยชนาน คอแหง พยญชนะวา สตปฏานา. บทวา นสนตยา คอ เพอพจารณา เพอทรงไว. พงทราบเนอความในวาระทงหมด โดยนยน. บทวา ตาทส แปลวาเชน กบ ทาน บทวา อตถเปต ไดแกถงโดยอรรถ คอรซงอรรถ บทวา พยช- ปเปต ไดแกเขาถงโดยพยญชนะ คอรซงพยญชนะ พวกทานสรรเสรญภก- ษนนอยางน จรงอยภกษนนไมชอวาเปนสาวกของพวกทาน ดกอนจนทะ ภกษนนชอวาเปนพระพทธะ ดวยประการดงน พระผมพระภาคเจาทรงตง ภกษพหสตในตาแหนง ของตน บดนพระผมพระภาคเจาเมอจะทรงขยาย พระธรรมเทศนาใหยง ๆ ขนกวานนจงตรสคาเปนอาทวา ดกอนจนทะเรา


ไมแสดงธรรมแกพวกเธอ เพอปดกนอาสวะทงหลายทเปนไปในปจจบน เทานนดงน. ในบทนนอาสวะทงหลายอนเกดขนเพราะมปจจยเปนเหตในโลก น ชออาสวะเปนไปในปจจบน อาสวะทงหลายอนเกดขนเพราะมการบาด หมางกนเปนเหตในปรโลก ชอวาอาสวะเปนไปในภพหนา. บทวา สารวม คอ เพอปดโดยทอาสวะเหลานนเขาไปไมได บทวา ปฏฆาตาย คอ เพอกาจดดวยการทาลายราก. ในบททงหลายวาเราอนญาตจวรแก พวกเธอกเพยงเปนเครองกาจดหนาว ดงนอธบายวา จวรนนสามารถ เพอกาจดหนาวแกพวกเธอ ขอนพระผมพระภาคเจาตรสไววา จวรใดอน เราอนญาตแกพวกเธอ พวกเธอจกหมจวรนนแลว ทาความสนกกด ถอตว กดดงนเราไมอนญาต แตพวกเธอหมจวรนนแลวทาการกาจดหนาวเปนตน แลวจดกระทาโยนโสมนสการสมณธรรมสะดวก ดงนเราอนญาต แม บณฑบาตเปนตนกอยางเดยวกบจวร กการพรรณนาอนบทในทนพงทราบ โดยนยทกลาวแลวในวสทธมรรคนนแล. บทวา สขลลกานโยค แปลวาประกอบความเพยรเฉอยแฉะใน ความสข อธบายวา ความเปนผพอใจในการเสพสข. บทวา สเข คอ กระทาใหตงอยในความสข. บทวา ปเนต คอทาใหเอบอม คอ อวน. บทวา อฏ ตธมมา คอ เปนสภาพไมยงยน. บทวา ชวหา โน อตถ อธบายวาปรารถนาเรองใด ๆ เมอกลาวถงเรองนน ๆ บางครงกลาวถงมรรค บางครงกลาวถงผล บางครงกลาวถงนพพาน. บทวา ชานตา คอรโดย สพพญตญาณ. บทวา ปสสตา คอเหนดวยจกษ ๕. บทวา คมภรเนโม คอฝงเขาไปในดนลก. บทวา สนขาโต คอฝงแนน. บทวา เอวเมว


โข อาวโส ความวา พระขณาสพเปนผไมควรประพฤตลวงฐานะ ๙ เปน ผไมหวนไหวไมสะเทอนในการประพฤตลวงนน. ในการประพฤตลวงนน แมพระอรยะทงหลายมพระโสดาบนเปนตน กไมควรในการแกลงปลง สตวจากชวตเปนตน. บทวา สนนธการก กาเม ปรภชต ความวา เพอทาการสงสมวตถกามและกเลสกามแลวบรโภค. บทวา เหมอนอยาง ทตนเปนผครองเรอนในกาลกอน ความวา ไมควรบรโภคเหมอน อยางทตนเปนคฤหสถบรโภคในกาลกอน จรงอยพระอรยะมพระโสดาบน เปนตนอย ณ ทามกลางเรอน ยอมตงอยดวยนมตของคฤหสถตลอดชวต. แตพระขณาสพบรรลพระอรหตแลวเปนมนษยยอมปรนพพาน หรอบวช พระขณาสพไมตงอยในกามาวจรเทวโลกทงหลายมจาตมมหาราชกาเปน ตนแมครเดยว เพราะเหตไร เพราะไมมทวเวก กแตวาพระขณาสพดารง อยในอตภาพแหงภมมเทวดา แมบรรลพระอรหตแลวกยงดารงอย กปญหานมาถงดวยอานาจแหงพระขณาสพนน พงทราบภกขภาวะของ พระขณาสพนนเพราะทาลายโทสะไดแลว. บทวา หาฝงมได คอ ไมมฝง ไมมกาหนด ใหญ บทวา พระสมณโคดมหาไดปรารภกาลนานทเปนอนาคตไม อธบายวา กพระ สมณโคดมหาไดทรงบญญตอยางนเพราะปรารภกาลนานอนเปนอนาคตไม พระสมณโคดมเหนจะทรงทราบอดตเทานน ไมทรงทราบอนาคต เปนจรง อยางนนการระลกถงกาเนดหารอยหาสบชาต ในอดตยอมปรากฏแกพระ- สมณโคดมนน การระลกถงมากอยางนยอมไมปรากฏในอนาคต พวก ปรพาชกอญญเดยรถยเหนจะสาคญความนดงนพงกลาวอยางนน. บทวา ตยท กส คอไมรอนาคตเปนอยางไร บทวา กถส คอดวยเหตไรหนอ.


อธบายวา พระสมณโคดมไมทรงรทเดยวหรอหนอ จงไมทรงระลกถง อนาคต คอวา เพราะทรงใครจะไมระลกถง จงไมระลกถง. บทวา อาวหตเกน าณเทสสเนน ความวาพวกปรพาชกอญญเดยรดยยอม สาคญสงทพงถอเอา สงทพงบญญต อนเปนญาณทสสนะซงเปนไปเพราะปรา รภญาณทสสนะอนซงเปนอยางอน ดวยญาณอนเปนทสสนะเพราะความเปน ผสามารถเหนเหมอนทาใหประจกษ ซงเปนโดยประการอน คอ ปรารภ- ญาณทสสนะอนเปนไป จรงอยพวกปรพาชกอญญเดยรถยเหลานน ยอมสาคญ ญาณทสสนะอนสงบตงขนแลวเฉพาะหนาเนอง ๆ แกผเดนไป ยนอยหลบ และตน. กชอวาญาณเชนนนยอมไมม เพราะฉะนน พงทราบปรพาชก อญญเดยรถยวา พวกเขายอมสาคญเหมอนอยางคนโงไมฉลาด ฉะนน. บทวา สตานสาร ไดแกญาณอนสมปยตดวยปพเพนวาสานสสต บทวา ยาวตก อากงขต ความวา พระตถาคตยอมสงพระญาณวา เราจกรเทา ทปรารถนาจะร ญาณของพระตถาคตนนไมถกปด ไมถกกน ยอมไปเหมอน ลกศรทเขายงไปในพวงใบไมผฉะนน เพราะฉะนนพระตถาคตยอมทรง ระลกไดเทาททรงหวง บทวาโพธช แปลวา เกดทโคนโพธ บทวา ญาณ อปปชชตไดแก จตมรรคญาณยอมเกด. บทวา ชาตนเปนชาตสดทาย อธ- บายวาชาตนมในทสด เพราะละเหตทจะทาใหมชาตไดดวยญาณนน. บท วาบดนภพใหมยอมไมม อธบายวา แมญาณอนอกกยอมเกดขน. บทวา ไมประกอบดวยประโยชน ความวา ไมอาศยประโยชนในโลกนหรอ ประโยชนในโลกหนา. บทวา พระตถาคตยอมไดทรงพยากรณสงนน อธบายวา พระตถาคตยอมไมทรงกลาวถงกถาอนไมนาผปฏบตใหออกจาก ทกขไดเชนภารตยทธ และการลกพาสดา. บทวา สงเปนของจรงเปน


ของแทแตไมประกอบดวยประโยชน หมายถงตรจฉานกถาม ราชกถา เปนตน. บทวา พระตถาคตทรงเปนผรจกกาล อธบายวาพระตถาคต ยอมทรงรกาล คอทาใหมเหตการณแลวจงทรงกลาวในกาลอนถงความ สมควร เพราะฉะนนจงเรยกวา ตถาคต. อธบายวา กระทา ท อกษร ใหเปน ต อกษร เพราะตรสโดยประการทควรตรส ทานจงกลาววาตถาคต. บทวาทฏ ไดแกรปายตนะ. บทวา สต ไดแกสททายตนะ. บทวา มต ไดแกคนธายตนะ รสายตนะ โผฏฐพพายตนะของสงทตนรแลว คอถงแลวพงถอเอา. บทวา วาณ ไดแกธรรมายตนะมสขและทกข เปนตน บทวา ปตต ไดแกแสวงหากด ไมแสวงกดบรรลแลว. บทวา ปรเยสต ไดแกแสวงหาสงทบรรลแลวกด สงทยงไมบรรลแลว. บทวา อนวจรต มนสา คอทองเทยวไปดวยจต. ทรงแสดงบทนดวยคานวา ตถาคเตน อภสมพทธ ดงน ทโคนโพธ บทวา ตถาคตตรสรยงแลว อธบายวา กรปารมณมสเขยวสเหลองเปนตนของโลกพรอมดวยเทวโลกน ในโลกธาตทงหลายหาประมาณมไดอนใดยอมมาสคลองในจกขทวาร สตว นเหนรปารมณนในขณะนเปนผดใจเสยใจ หรอมคนเปนกลางดงน รปารมณนนทงหมดอนพระตถาคตตรสรยงแลวดวยอาการอยางน. เชน เดยวกน สททารมณใดมเสยงกลอนเสยงตะโพนเปนตน ของโลกพรอม ดวยเทวโลกในโลกธาตทงหลายอนหาประมาณมได ยอมมาสคลองในโสต- ทวาร คนธารมฌใดมกลนทราก มกลนทเปลอกเปนตน ยอมมาสคลอง ในฆานทวาร รสารมณใดมรสทรากรสทลาตนเปนตนยอมมาสคลองใน ชวหาทวาร โผฏฐพพารมณใดอนตางดวยปฐวธาต เตโชธาต วาโยธาต มแขงมออนเปนตนยอมมาสคลองในกายทวาร สตวนถกตองโผฏฐพพา-


รมณนในขณะน เปนผดใจ เปนผเสยใจ หรอมตนเปนกลาง อารมณทง หมดนนพระตถาคตตรสรยงแลวดวยประการฉะน. เชนเดยวกน ธรรมา รมณใดอนตางดวยสขและทกขเปนตน ของโลกพรอมดวยเทวโลกนในโลก ธาตทงหลายอนหาประมาณมได ยอมมาสคลองแหงมโนทวาร สตวนรแจง ธรรมารมณนในขณะน เปนผดใจ เปนผเสยใจ หรอเปนผมตนเปนกลาง ธรรมารมณทงหมดนน อนพระตถาคตตรสรยงแลว ดวยประการฉะน. ดกอนจนทะ ตถาคตไมเหนไมฟงไมรหรอไมรแจงในสงทมนษย ทงหลายเหลานเหนแลวฟงแลวรแลว หรอรแจงแลวยอมไมม สงทมหาชน นแสวงหาแลวบรรลกม สงทมหาชนนแสวงหาแลวไมบรรลกม สงท มหาชนไมแสวงหาแลวบรรลกม สงทมหาชนไมแสวงหาแลวไมบรรลกม แมทงหมดนนชอวาพระตถาคตไมบรรลแลว ไมทรงทาใหแจงดวยญาณ ยอมไมม เพราะฉะนนจงเรยกวาตถาคตดงน ทเรยกวาตถาคต เพราะ ททไมเสดจไปในโลกเสดจไปแลว. แตในบาลกลาววา อภสมพทธะ คานนมความเดยวกบคตศพท พงทราบความแหงบทสรปวา ตถาคโต ในวาระทงหมดโดยนยน ความถกตองของอรรถนนทานกลาวความพสดาร ของตถาคตศพทไวในพรหมชาลสตร พระผมพระภาคเจาเมอจะทรง บนลอพระสหนาทวาเรากลาวถงความเปนผหาผเสมอมได ความเปนผหา ผยงกวามได ความเปนผรสงทงปวง ความเปนธรรมราชาของตนอยางน แลวชอวาไมรไมเหนในลทธทงหลายของพวกสมณพราหมณเปนอนมาก ในบดนยอมไมม ทงหมดยอมเปนไปในภายในญาณของเราทเดยวดงน จงตรสคาเปนอาทวา ดกอนจนทะขอนนเปนฐานะทจะมไดดงน. ในบท เหลานน บทวา ตถาคโต หมายถงสตว. บทวา ดกอนผมอาย เพราะ


วาขอนไมประกอบดวยอรรถ คอไมประกอบดวยประโยชนในโลกน และประโยชนในโลกหนา. บทวา ไมประกอบดวยธรรม คอไมอาศย นวโลกตตรธรรม. บทวา ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรย คอ ไมเปน เบองตนแหงศาสนพรหมจรรยทงสน อนสงเคราะหดวยไตรสกขา ในบท ทงหลายวานเปนทกขแลเปนตนมอธบายวา ธรรมทงหลายเปนไปในภม สามทเหลอเวนตณหา พระผพระภาคเจาทรงพยากรณวา นเปนทกข ตณหาเปนเหตเจรญเปนเหตเกดแหงทกขนนแล พระผมพระภาคเจาทรง พยากรณวา เปนทกขสมทย ความไมเปนไปของทงสองนนคอทกข และ ทกขสมทยพระผมพระภาคเจาทรงพยากรณวาเปนทกขนโรธ อรยมรรค คอ การรรอบทกข การละสมทย การทาใหแจงนโรธ พระผมพระภาคเจา ทรงพยากรณวา เปนทกขนโรธคามนปฏปทาในบททงหลายวา ดกอน ผมอายขอนประกอบดวยประโยชน เปนตน มอธบายวา ขอนอาศย ประโยชนในโลกนและประโยชนในโลกหนา อาศยนวโลกตตรธรรมเปน เบองตน คอ เปนประธาน คอเปนเบองหนาของศาสนาพรหมจรรยทงสน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงบนลอพระสหนาทวา บดนพวกปรพาชก อญญเดยรถยทงหลาย อยาไดเขาใจกนอยางนวา ขอใดทเราไมพยากรณ ไว ขอนนเราไมรจงไมพยากรณไวดงน เรารอยด ไมพยากรณ เพราะแม เมอเราพยากรณขอนไปกไมมประโยชน กขอใดทเราควรพยากรณ อยางไร ขอนนเรากไดพยากรณไวแลวนนแลดงน จงตรสอกวา ดกอน จนทะ ทฏฐนสยแมเหลาใด เปนอาท. ทฏฐทงหลายในบทนน อธบายวาไดแก ทฏฐนสย ทฏฐนสต ทฏฐคต บทวา สงนแหละจรง คอ สงนแหละเปนทสสนะทจรง บทวา คาอนเปน


โมฆะ ไดแกคาของคนอนเปนโมฆะ บทวา อสยกาโร แปลวาไมได ทา ดวยตนเอง. บทวา ตตร ไดแกสมณะแลพราหมณเหลานน บทวา ดกอน ผมอายมอยหรอหนอททานทงหลายกลาวคานดงน อธบายวาเราถาม พวกทานอยางนวาดกอนผมอาย คาใดทพวกทานกลาววา ตนและโลกเทยง ดงน คานมอยหรอไมม. บทวา สมณพราหมณเหลานนกลาวคาใด อยางน ความวา กสมณพรหมณเหลานนกลาวคาใดวา สงนแหละจรง สง อนเปลา เราไมอนญาตคานนแกสมณพรหมณเหลานน. บทวาโดยบญญต คอโดยทฏฐบญญต. บทวา เหมาะสม คอสมดวยญาณอนเสมอ. บทวา อทท อธปตตคอ นชออธบญญต. ในอธบญญตนเรานนแหละยงกวา ไมมผเสมอดวยเรา คาททานกลาวโดยบญญต และอธบญญต ทงสองคาน เปนอนเดยวกนโดยอรรถ โดยประเภทเปนสอง คอ เปนบญญต อธบญญต ในบญญตทงสองนน ทฏฐบญญต เรยกบญญต บญญต ๖ ททานกลาว ไวอยางนคอ ขนธบญญต ธาตบญญต อายตนบญญต อนทรยบญญต สจจบญญต บคคลบญญต ชออธบญญต แตในทนคาวา โดยบญญต ทาน หมาย ทงบญญตและอธบญญต จรงอยพระผมพระภาคเจาทรงเปนผยอด เยยมหาผอนยงกวามได ทงโดยบญญต ทงโดยอธบญญต ในบทวา อธบญญตแมน. เพราะเหตนนพระผมพระภาคเจาจงตรสวา เราผเดยว เปนผยงในบญญตทเปนอธบญญตดงน. บทวา ปหานาย คอ เพอละ. บทวา สมตกกมาย เปนไวพจนของบทนน. บทวา เทสตา แปลวากลาวแลว. บทวา ปตตา แปลวา ตงไวแลว อธบายวา เมอทาการแยกสงท เปนกอนออก เพอเจรญสตปฏฐานไดเหนสงทงปวง โดยความแนนอน


เปนอนละทฏฐนสยทงหมดโดยลงความเหนวายอมไมเขาไปรบรความเปน สตว ในกองสงขารลวน ดงน เพราะเหตนนพระผมพระภาคเจาจงตรส วา สตปฏฐาน ๔ อนเราแสดงแลวบญญตแลวเพอละ เพอกาวลวงซง ทฏฐนสยดงน สวนทเหลอมเนอความงายในททงปวงอยแลว จบอรรถกถาปาสาทกสตรท ๖.

Documents

Tri91 15+ทีฆนิกาย+ปาฏิกวรรค+เล่ม+๓+ภาค+๑ (1)