Tri91 33++เอกนิบาต ทุกนิบาต+เล่ม+๑+ภาค+๒

พระสตตนตปฎก เอกนบาต-ทกนบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกนบาต - ทกนบาต เลมท ๑ ภาคท ๒ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน เอตทคคบาล วรรคท ๕ วาดวยภกษณผมตาแหนงเลศ ๑๓ ทาน [๑๕๐] ดกอนภกษทงหลาย พระมหาปชาบดโคตมภกษณ เลศ กวาพวกภกษณสาวกาของเราผรราตรนาน. พระเขมาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมปญญามาก. พระอบลวรรณาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาววกาของเราผมฤทธ. พระปฏาจาราภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงวนย. พระธรรมทนนาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผเปน ธรรมกถก. พระนนทาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผยนดในฌาน. พระโสณาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผปรารภความ เพยร.


พระสกลาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมจกษทพย. พระภททากณฑลเกสาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเรา ผตรสรไดเรวพลน. พระภททกาปลานภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผระลก ชาตกอน ๆ ได. พระภททากจจานาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผได บรรลอภญญาใหญ. พระกสาโคตมภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงจวร เศราหมอง. พระสคาลมาตาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผพนจาก กเลสไดดวยศรทธา. จบวรรคท ๕


เถรบาล

อรรถกถาวรรคท ๕ อรรถกถาสตรท ๑

๑. ประวตพระมหาปชาบดโคตมเถร ในสตรท ๑ นน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ยทท มหาปชาปต โคตม ทานแสดงวา พระมหา ปชาบดโคตมเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผรราตรนาน ในปญหา กรรมของทาน มเรองทจะกลาวตามลาดบ ดงน:- ไดยนวา พระมหาปชาบดโคตมน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด สมยตอมา กาลงฟง พระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรป หนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผรราตรนาน กทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางถวายทานรกษาศล จนตลอดชวต จตจากภพนนแลวบงเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกใน พทธนดรหนงอก ไปบงเกดเปนหวหนาทาส ในจานวนทาส ๕๐๐ คน ในกรงพาราณส. ครงนน สมยเขาพรรษา พระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ลงจากเงอมเขานนทมลกะ ไปทปาอสปตนะ เทยวบณฑบาต ในกรงแลวกลบมาปาอสปตนะดารวา ควรเราจกขอหตถกรรมงานชาง ฝมอ เพอทากฎสาหรบเขาจาพรรษา. เพราะเหตไร. เพราะผจะเขาอย จาพรรษาในฤดฝน ทงปฏบตนาลกปฏปทา จาตองเขาอยในเสนาสนะ

ประจา ทมงบงดวยเครองมงบง ๕ อยาง อยางใดอยางหนง. สมจรง


ดงพระพทธดารสนวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษไมมเสนาสนะไมพงเขา อยจาพรรษา ภกษใดฝาฝน ตองอาบตทกกฏ ดงน. เพราะเหตนน เมอ ใกลฤดฝน [เขาพรรษา] ถาไดเสนาสนะนนกบญละ ถาไมได กจาตอง แสวงหาหตถกรรมทา เมอไมไดหตถกรรม กพงทาเสยเอง. ภกษไมม เสนาสนะไมควรเขาอยจาพรรษา. นเปนธรรมดาประเพณ. เพราะเหตนน พระปจเจกพทธเจาเหลานนคดวา เราจาจกตองขอหตถกรรม จงหมจวร เขาไปสพระนครเวลาเยน ยนอยทประตเรอนของเศรษฐ. นางทาส หวหนา ถอหมอนากาลงเดนไปทานา เหนเหลาพระปจเจกพทธเจาเดน เขาพระนคร เศรษฐรเหตทพระปจเจกพทธเจาเหลานนมาแลว กกลาววา ขาพเจาไมมเวลา โปรดไปเถด. ลาดบนน ทาสหวหนา ถอหมอนาจะ เขาไป เหนพระปจเจกพทธเจาเหลานนกาลงเดนจากพระนคร จงลด หมอนาลง ไหวอยางนอบนอม เผยปากถามวา ทาไมหนอ พระผเปน เจาทงหลาย พอเขาไปแลวกออกไป. ทานตอบวา เราพากนมา กเพอ ขอหตถกรรมงานสรางกฎสาหรบอยจาพรรษา. นางจงถามวา ไดไหมละ เจาขา. ตอบวา ไมไดดอก อบาสกา. นางถามวา จาเปนหรอทคน ใหญ ๆ เทานนจงจะทากฎนนได หรอแมคนยากจนกทาได. ทานตอบวา ใครๆ กทาได. นางจงกลาววา ดละเจาขา พวกดฉนจกชวยกนทา ขอโปรด รบอาหารของดฉนในวนพรงน นมนตแลว กถอหมอนาพกไวททาง ทานาทมาแลว กลาวกบนางทาสทงหลายวา พวกเจาจงอยตรงนกนนะ เวลาททาสเหลานนมา กกลาววา พวกเจาทงหลาย พวกเราจกทางานเปน ทาสสาหรบคนอนกนตลอดไปหรอ หรอวา อยากจะพนจากการเปนทาส เขา. เหลาทาสกตอบวา พวกเราอยากพนเสยวนนนแหละ แมเจา. นาง


จงกลาววา ถาอยางนน เหลาพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค ทยง ไมไดหตถกรรม เรากนมนตใหฉนในวนพรงนแลว พวกเจาจงใหสาม ของพวกเจา ใหงานหตถกรรมเสยวนหนง. เหลาทาสกรบวา ดละ แลว บอกพวกสาม เวลาทเขาออกมาจากดงเวลาเยน. สามเหลานนรบปากแลว มาประชมกน ทประตเรอนทาสหวหนา ครงนน ทาสหวหนาจงกลาววา พอ ทงหลาย พรงนพวกเจาจงถวายหตถกรรมแกพระปจเจกพทธเจาทงหลาย ดวย แลวบอกอานสงส ขคนทไมอยากจะทาดวยโอวาทอนหนกหนวง ใหทกคนยอมรบ. รงขน นางถวายอาหารแกเหลาพระปจเจกพทธเจา แลวใหการนดหมายแกลกทาสทกคน. ทนใดนนเอง ลกทาสเหลานน กพากนเขาปา รวบรวมทพพสมภาระแลว สรางกฎทละหลงเปนรอย ๆ หลง จดบรเวณมทจงกรมเปนตน วางเตยง ตง นาฉน นาใชเปนตน ไว ใหพระปจเจกพทธเจาทงหลายรบปฏญญาทจะอยจาพรรษา ณ ทนน ตลอดไตรมาส ใหจดเวรถวายอาหาร. ทาสผใดไมอาจถวายในวนเวรของ ตนได ทาสหวหนากนาอาหารจากเรอนตนถวายแทนทาสผนน. ทาส หวหนาบารงมาตลอดไตรมาสอยางน ใหทาสคนหนง ๆ จดผาสาฎกคนละ ผน. รวนเปนผาสาฎกเนอหยาบ ๕๐๐ ผน. นางใหเปลยนแปสงผาสาฎก เนอหยาบเหลานน ทาเปนไตรจวรถวายพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค. พระปจเจกพทธเจาทงหลายไปสเขาคนธมาทนทางอากาศทงททาสเหลานน เหนอยนนแล. ทาสเหลานนทกคนทากศลจนตลอดชวต กบงเกดในเทวโลก. บรรดาทาสเหลานน ทาสหวหนาจตจากภพนนแลว บงเกดในเรอนของ หวหนาชางทอหก ไมไกลกรงพาราณส. ตอมาวนหนง พระปจเจกพทธ-


เจา ๕๐๐ องค บตรนางปทมวด ทพระเจากรงพาราณสนมนตไว มาถงประตพระราชนเวศนไมพบคนใด ๆ ทจะดแล จงกลบออกไปทาง ประตกรง ไปยงหมบานชางทอหกนน. หญงผนนเหนพระปจเจกพทธ- เจาทงหลาย นกเอนด กไหวหมดทกองคแลวถวายอาหาร. พระ- ปจเจกพทธเจาทงหลาย ฉนอาหารเสรจแลว กไปสเขาคนธมาทนอยาง เดม. แมหญงผนน ทากศลจนตลอดชวต ทองเทยวอยในเทวดาและมนษย แลวถอปฏสนธในเรอนของเจามหาสปปพทธะ กรงเทวทหะ กอนพระ- ศาสดาของเราบงเกด. พระประยรญาตถวายพระนามของทานวา โคตมเปน กนษฐภคนของพระนางมหามายา [พระพทธมารดา]. เหลาพราหมณ ผชานาญมนตตรวจดพระลกษณะแลวพยากรณวา ทารกทอยในพระครรภ ของพระนางทงสองพระองค จกเปนจกรพรรด. พระเจาสทโธทน- มหาราชทรงมงคลอภเษกกบพระนางทงสองพระองค เวลาททรงเจรญวย แลวทรงนาไปอยพระราชนเวศนของพระองค. ตอมา พระโพธสตวของเรา จตจากสวรรคชนดสต ทรงถอปฏสนธในพระครรภของพระนางมหามายา- เทว. ในวนท ๗ ตงแตวนทพระโพธสตวประสตแลว พระนางมหามายา- เทวกสวรรคต บงเกดในสวรรคชนดสต. พระเจาสทโธทนมหาราชก ทรงสถาปนาพระนางมหาปชาบดโคตม พระมาตจฉา [พระนานาง] ของพระมหาสตวไวในตาแหนงพระอครมเหส. เวลานน นนทกมารก ประสต. พระมหาปชาบดน ทรงมอบพระนนทกมารแกพระพเลยงนางนม ทรงประคบประหงมบารงพระโพธสตวดวยพระองคเอง. สมยตอมา พระ- โพธสตวเสดจออกมหาภเนษกรมณ บรรลพระสพพญตญาณ ทรง


อนเคราะหโลก เสดจถงกรงกบลพสด เสดจเขาไปบณฑบาตในพระนคร. ครงนน พระเจาสทโธทนมหาราชพทธบดา ทรงสดบธรรมกถา ณ ระหวางถนน เปนพระโสดาบน. ครนวนท ๒ พระนนทกมาร กทรง ผนวช. วนท ๗ พระราหล กทรงผนวช. ตอมา พระศาสดา ทรงอาศย กรงเวสาลประทบอย ณ กฏาคารศาลา. สมยนน พระเจาสทโธทนมหาราช ทรงทาใหแจงพระอรหตแลวปรนพพาน ภายใตพระมหาเศวตฉตร. ครงนน พระนางมหาปชาบด เกดวาเหวพระหฤทยจะทรงผนวช. แตนน นางปาทปรจารกา ของพระกมาร ๕๐๐ พระองค ผซงเสดจ ออกทรงผนวชเมอจบกลหววาทสตร รมฝงแมนาโรหณ ทกคนมจตเปน อนเดยวกนวา พวกเราจกเขาไปเฝาพระนางมหาปชาบด แลวบวชในสานก พระศาสดาหมดทกคน จงใหพระนางมหาปชาบดเปนหวหนา ประสงคจะไป เฝาพระศาสดา. กพระนางมหปชาบดนทรงทลขอบรรพชากะพระศาสดา ครงเดยวครงแรกเทานน กไมได. เพราะเหตนน พระนางจงรบสงเรยก ชางกลบกมาแลวใหตดพระเกศา ทรงครองผากาสายะ [ผายอมนาฝาด] ทรงพาเหลาสากยานทงหมดนน เสดจถงกรงเวสาล ใหทานพระอานนท- เถระทลออนวอนพระทศพล กทรงไดบรรพชาอปสมบทดวยครธรรม ๘ ประการ. สวนเหลาสากยานทงหมด กไดอปสมบทพรอมกน. นเปน ความสงเขปในเรองน. สวนเรองนโดยพสดารมาแลวในพระบาล. กพระ นางมหาปชาบดครนทรงอปสมบทอยางนแลว เขาเฝาพระศาสดาถวาย บงคมแลว ประทบ ณ ทสมควรสวนขางหนง เวลานนพระศาสดาทรงแสดง ธรรมโปรดพระนาง พระนางรบกรรมฐานในสานกพระศาสดาพระองค เดยวกบรรลพระอรหต. ภกษณ ๕๐๐ รปนอกนน กบรรลพระอรหต


เมอจบนนทโกวาทสตร. เรองนเกดขนดวยประการฉะน. ตอมาภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลาย ไวในตาแหนงเอคทคคะหลายตาแหนง จงทรงสถาปนาพระมหาปชาบดไว ในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผเปนรตตญ ร ราตรนาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒

๒. ประวตพระเขมาเถร ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เขมา ไดแก ภกษณมชออยางน. กแล ตงแตนไป ขาพเจา จะกลาววา ในปญหากรรมของทาน มเรองทจะกลาวตามลาดบดงนแลว จะกลาวขอนควรจะกลาวตงแตอภนหารเปนตนไปไวทกแหง. ดงไดสดบมา ในอดตกาลครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ นางเขมานกบงเกดนบเนองกบคนอน ในกรงหงสวด. ตอมา วนหนง นางพบพระสชาตเถร อครสาวกาของพระผมพระภาคเจานน กาลงเทยว บณฑบาต จงถวายขนมตม ๓ กอน ในวนนนนนแล กจดในเรอนของ คนแลวถวายทาน แตพระเถรทาความปรารถนาวา ดฉนพงมปญญามาก เหมอนทาน ในพทธปบาทกาลในอนาคต. เปนผไมประมาทในกศล กรรมทงหลายจนลอดชวต ทองเทยวอยในเทวดาและมนษยแสนกป- ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ กถอปฏสนธในพระราชนเวศนของ พระเจากงก เปนพระธดาอยระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ทรง


ประพฤตกมารพรหมจรรย ในพระราชนเวศนถง ๒๐,๐๐๐ ป รวมกบ พระพนองนางเหลานน สรางบรเวณทประทบอยของพระทศพล เวยนวาย อยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน กถอปฏสนธ ในราชสกล กรงสาคละ แควนมททะ พระประยรญาตเฉลมพระนามของ พระนางวา เขมา พระนางมพระฉววรรณแหงพระวรกายเลอมเรอดง นาทอง พอเจรญพระชนษา กเสดจไปอยในพระราชนเวศน [เปนพระเทว] ของพระเจาพมพสาร. เมอพระตถาคตทรงอาศยกรงราชคฤหประทบอย ณ พระเวฬวนวหาร พระนางทรงสดบวา เขาวา พระศาสดาทรงแสดง โทษในรป เปนผมวเมาในรปโฉม ไมกลาไปเฝาพระทศพล ดวยทรง กลววาพระศาสดาจะทรงแสดงโทษในรปของเรา. พระราชาทรงพระดารวา เราเปนอครอปฐากของพระศาสดา แตอครมเหสของอรยสาวกเชนเรา ก ยงไมไปเฝาพระทศพล ขอนเราไมชอบใจเลย. จงทรงใหเหลากวประพนธ คณสมบตของพระเวฬวนราชอทยาน รบสงวา พวกทานจงขบรอง ใกล ๆ ทพระนางเขมาเทวทรงไดยน. พระนางทรงสดบคาพรรณนาคณ ของพระราชอทยาน กมพระประสงคจะเสดจไป จงกราบทลสอบถามพระ- ราชา. ทาวเธอตรสวา ไปอทยานกได แตไมเฝาพระศาสดา อยาได กลบมานะ พระนางไมถวายคาตอบแดพระราชา กเสดจไปตามทาง. พระ- ราชาตรสสงเหลาบรษทไปกบพระนางวา ถาพระเทวเมอจะกลบจากสวน เฝาพระทศพลไดอยางนนนกเปนบญ ถาไมเฝา พวกทานกจงใชราชอานาจ แสดงกะพระนาง. ครงนน พระนางเสดจชมพระราชอทยานเสยจนสนวน เมอเสดจกลบกไมเฝาพระทศพล เรมจะเสดจกลบ. แตเหลาราชบรษนา พระนางไปยงสานกพระศาสดา ทงทพระนางไมชอบพระทย.


พระศาสดาทรงเหนพระนางกาลงเสดจมาจงทรงใชพทธฤทธเนรมต เทพอปสรนางหนงซงกาลงถอกานใบตาลถวายงานพดอย. พระนางเขมาเทว เหนเทพอปสรนน แลวทรงพระดารวา เสยหายแลวสเรา เหลาสตรทเทยบ กบเทพอปสรเหนปานน ยงยนอยไมไกลพระทศพล เราแมจะเปนปรจารกา ของสตรเหลานน กยงไมคควรเลย กเพราะเหตไรเลาเราจงเปนผเสยหาย ดวยอานาจจตทคดชว เพราะอาศยความมวเมา แลวกถอนมตนน ยน ทอดพระเนตรสตรนนอย. เมอพระนางพจารณาสตรนนอยนนแล แต ดวยกาลงพระอธฐานของพระตถาคต สตรนนลวงปฐมวยไป เหมอนตง อยในมชฌมวยฉะนน ลวงมชฌมวยไป เหมอนตงอยในปจฉมวยฉะนน ไดเปนผมหนงเหยวยน ผมหงอก ฟนหกแลว. แตนนเมอพระนางกาลงแลด อยนนแหละ. สตรนนกลมลงกลงพรอมกบพดใบตาล. ลาดบนน พระนาง เขมา เมออารมณนนมาสวถ เพราะเปนผสมบรณดวยบพเหต จงทรง พระดารอยางนวา สรระมอยางอยางน ยงถงความวบตอยางนได แมสรระ ของเรา กจกมคตอยางนเหมอนกน. ขณะทพระนางมพระดารอยางน พระศาสดาจงตรสพระคาถาในธรรมบทนวา เย ราครตตานปตนต โสต สย กต มกกฏโกว ชาล เอตมป เฉตวาน ปรพพชนต อนเปกขโน กามสข ปหาย. ชนเหลาใด ถกราคะยอมแลว ยอมตกไป ตามกระแส เหมอนแมลงมมตกไปตายใยขายทตนเอง


ทาไว ชนเหลานน ตดกระแสนนไดแลว ไมเยอใย ละกามสขเสย ยอมบวช ดงน. จบพระคาถา พระนางประทบยนในอรยาบถทยนอยนนแล กบรรลพระ อรหตพรอมดวยปฏสมภทา ธรรมดาวา ผอยครองเรอนบรรลพระอรหต จาตองปรนพพานหรอบวชเสยในวนนนนนแหละ. กพระนางรวาอาย สงขารของพระองคยงเปนไปได ทรงพระดารวา เราจกใหพระราชาทรง อนญาตการบวชของพระองค จงเสดจกลบพระราชนเวศน ไมถวายบงคม พระราชาประทบยนอย. พระราชากทรงทราบโดยสญญาณคอพระอาการวา พระนางคงจกบรรลอรยธรรมแลว. พระราชาจงตรสกะพระนางวา พระ- เทวเสดจไปเฝาพระศาสดาหรอ. ทลวา พระมหาราชเจา หมอมฉน ประพฤตทศนะอยางทพระองคทรงเหนแลว หมอมฉนไดทาพระทศพล ใหเปนผอนหมอมฉนเหนดวยดแลว ขอไดโปรดทรงอนญาตการบรรพชา แกหมอมฉนเถด. พระราชาตรสรบวา ดละพระเทว ทรงนาไปยงสานก ภกษณดวยวอทอง ใหทรงผนวช. ครงนน ความทพระนางมพระปญญา มาก ปรากฏไปวา ชอพระเขมาเถร บรรลพระอรหตทงทอยในเพศคฤหสถ ในขอนมเรองดงน . ตอมาภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวน วหาร เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรง สถาปนาพระเขมาเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ- สาวกา ผมปญญามาก แล. จบอรรถกถาสตรท ๒


อรรถกถาสตรท ๓

๓. ประวตพระอบลวรรณาเถร ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปลวณณา ไดแกพระเถรมชออยางน กเพราะประกอบ ดวยผวพรรณเสมอนหองดอกอบลขาบ. ไดยนวา พระอบลวรรณาเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในครอบครวในกรงหงสวด ภายหลงไปสานกพระ- ศาสดาพรอมกบมหาชน กาลงฟงธรรมอย เหนพระศาสดาทรงสถาปนา ภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผม ฤทธ จงถวายมหาทานแดภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ๗ วน ปรารถนาตาแหนงนน. นางทากศลจนตลอดชวต เวยนวายอยในเทวดา และมนษย ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ถอปฏสนธในราชนเวศน ของพระราชาพระนามวากงก กรงพาราณส เปนพระธดาอยในระหวางพระ พนองนาง ๗ พระองค ประพฤตพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ป ทาบรเวณ ถวายภกษสงฆ บงเกดในเทวโลก จตจากเทวโลกนนไปสมนษยโลกอก บงเกดในถนของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชพในหมบานแหงหนง วน หนง นางไปยงกระทอมในนา ระหวางทางเหนดอกปทมบานแตเชาตรใน สระแหงหนง ลงสระนนแลวเกบดอกปทมนนและใบของปทมเพอใสขาว ตอก เดดรวงขาวสาลใกลคนนา นงในกระทอมควขาวตอก นบได ๕๐๐ ดอก. ขณะนน พระปจเจกพทธเจาองคหนงออกจากนโรธสมาบต ทเขาคนธมาทน มายนไมไกลนาง. นางแลเหนพระปจเจกพทธเจา กถอ


ดอกปทมพรอมทงขาวตอกลงจากกระทอม ใสขาวตอกในบาตรของพระ- ปจเจกพทธเจา ปดบาตรดวยดอกปทมถวาย. ครงนน เมอพระปจเจก- พทธเจาไปไดหนอยหนง นางกคดวา ธรรมดาเหลาบรรพชตไมตองการ ดอกไม จาเราจกไปเอาดอกไมมาประดบ แลวไปเอาดอกไมจากมอพระ- ปจเจกพทธเจาแลวคดอกวา ถาพระผเปนเจาไมตองการดอกไมไซร ทาน จะไมใหวางดอกไมนนไวบนบาตร พระผเปนเจาจกตองการแนแท แลว ไปวางไวบนบาตรอก ขอขมาแลวทาความปรารถนาวา พระคณเจาขา ดวยผลานสงสของขาวตอกเหลาน ขอจงมบตรเทาจานวนขาวตอก ดวย ผลานสงสของดอกปทม ขอดอกปทมจงผดทกยางกาวของดฉน ในสถาน ทเกดแลว. ทงทนางเหนอยนนแล พระปจเจกพทธเจากไปสเขาคนธ- มาทนทางอากาศ วางดอกปทมนนไวสาหรบเชดเทา ใกลบนไดทพระ- ปจเจกพทธเจาทงหลายเหยยบ ณ เงอมเขานนทมลกะ ดวยผลทานนน นางถอปฏสนธในเทวโลก. จาเดมแตเวลาทนางเกด. ดอกปทมขนาดใหญ กผดขนทก ๆ ยางกาวของนาง. นางจตจากเทวโลกนนแลว กบงเกดในหองของดอกปทม ในสระ ปทมแหงหนงใกลเชงเขาทดาบสองคหนงอาศยเชงเขาอย. ดาบสนนไปสระ แตเชาตร เพอลางหนา เหนดอกไมนนแลวกคดวา ดอกนใหญกวาดอก อน ๆ ดอกอน ๆ บาน ดอกนยงตมอย คงจะมเหตในดอกนน แลวจงลง นา จบดอกนน. พอดาบสนนจบเทานน มนกบาน. ดาบสเหนเดกหญง นอนอยภายในหองปทม ไดความสเนหาดงธดา นบแตพบเขา จงนาไป บรรณศาลาพรอมทงดอกปทม ใหนอนบนเตยง. ขณะนนดวยบญญานภาพ


ของนาง นานมกบงเกดทนวหวแมมอ. ดาบสนนเมอดอกปทมนนเหยว กนาดอกปทมดอกอนมาแทน ใหเดกหญงนนหลบนอน. นบตงแตเดก หญงนนสามารถเลนวงมาวงไปได ดอกปทมกผดทก ๆ ยางกาว. ผว พรรณแหงสรระของนาง เปนเหมอนดอกบวบก. เดกหญงนน ยงไม เจรญวย กลาผวพรรณเทวดา ลาผวพรรณมนษย. เมอบดาไปแสวงหา ผลาผล เดกหญงนนกถกทงไวทบรรณศาลา. เมอเวลาเจรญวยแลว อยมาวนหนง เมอบดาไปแสวงหาผลาผล พรานปาคนหนงเหนนางกคดวา ขนชอวาเหลามนษยรปรางอยางนไมม จาเราจกตรวจสอบนาง แลวนงรอการมาของดาบส. เมอบดากลบมา นางกเดนสวนทางไปรบสาแหรกจากมอของดาบสนนมาดวยตวเอง แลว แสดงขอวตรทคนควรทาแกดาบสซงนงลงแลว. ครงนน นายพรานปาก รวานางเปนมนษย จงกราบดาบสแลวนงลง ดาบสจงตอนรบดวยผล หมากรากไมกบนาดมแลวถามวา ดกอนบรษผเจรญ ทานจกพกอยใน ทนหรอจกไป. เขาตอบวา จกไปเจาขา อยในทนจกทาอะไรได. ดาบส ขอรองวา เหตททานเหนอยนอยาไดพดไปเลยนะ. เขารบวา ถาพระผ เปนเจาไมประสงคกจะพดไปเพราะเหตไรเลา แลวไหวดาบส ทากงไม รอยเทา และเครองหมายตนไมไวในเวลาทจะมาอก กหลกไป. นายพรานปานนไปกรงพาราณสเฝาพระราชา. พระราชาตรสถาม วา เหตไรเจาจงมา. กราบทลวา ขาแตเทวะ ขาพระบาทเปนพรานปา ของพระองค พบอตถรตนะอนนาอศจรรยทเชงเขา จงมาเฝาพระเจาขา แลวทลเลาเรองทงหมดถวาย. พระราชาสดบคาของนายพรานปานนแลว รบเสดจไปเชงเขา ตงคายพกในทไมไกลจงพรอมดวยนายพรานปา และ เหลาราชบรษอน ๆ เสดจไปทนน เวลาดาบสนงฉนอาหาร ทรงอภวาท


ปฏสนถารแลวประทบนง พระราชาทรงวางเครองบรขารสาหรบนก บวชไวแทบเทาดาบส ตรสวา ทานเจาขา พวกเราจะทาอะไรสกอยางกจะไป ดาบสทลวา โปรดเสดจไป เถด มหาบพตร. ตรสวา ทานเจาขา ขาพเจา จะไป ไดทราบวาบรษททเปนขาศกอยใกลพระผเปนเจามอย บรษทนน ไดชอวาเปนผทาใหการปฏบตเนนชาสาหรบนกบวชทงหลาย ขอบรษท นนจงไปเสยกบขาพเจาเถด ทานเจาขา. ทลวา ขนชอวาจตใจของเหลา มนษยรายนก หญงผนจกอยกลางหมผคนมากๆ อยางไรได. ตรสปลอบวา ทานเจาขา นบแตขาพเจาชอบใจนางกจะตงนางไวในตาแหนงหวหนา ของคนอน ๆ ทะนบารงไว. ดาบสฟงพระราชดารสแลว กรองเรยกธดา โดยชอทตงไวครงยงเลก ๆ วา ลกปทมวดจา. โดยเรยกคาเดยว นางก ออกมาจากบรรณศาลายนไหวบดา. บดาจงกลาวกะนางวา ลกเอย เจาเจรญ วยแลวคงจะอยในทนไดไมผาสก นบแตพระราชาทรงพบแลว จงไปกบ พระราชาเสยเถดนะลกนะ. นางรบคาบดาวา เจาคะ ทานพอ ไหวบดา แลวเดนไปรองไหไป. พระราชาทรงพระดารวา จาเราจะยดจตใจบดา ของหญงผน จงวางนางไวบนกองกหาปณะแลวทรงทาอภเษก. จาเดมแตพระราชาทรงพานางมาถงนครของพระองคแลว กไมทรง เหลยวแลสตรอน ๆ เลย ทรงอภรมยอยกบนางเทานน. เหลาสตรอน ๆ ก รษยา ประสงคจะทานางใหแตกกนระหวางพระราชา จงพากนกราบทลวา ขาแตพระมหาราชเจา หญงผนมใชชาตมนษยดอกเพคะ ดอกปทมทง- หลายทปรากฏอยในทพวกมนษยทองเทยวไป พระองคเคยพบแลวมใช หรอ หญงผนตองเปนยกษณแนแลว โปรดขบไลมนไปเถดเพคะ. พระ- ราชาทรงสดบคาของสตรเหลานน กไดแตทรงนงอย. บงเอญสมยนน


เมองทางชายแดน กอการกาเรบ พระนางปทมวดกทรงพระครรภแก เพราะฉะนน พระราชาจงทรงคงพระนางไวในพระนคร เสดจไปเมอง ชายแดน. ครงนน สตรเหลานนจงตดสนบนหญงผรบใชพระนางสงวา เจาจงนาทารกของพระนางทพอคลอดแลวออกไป จงเอาทอนไมทอน หนงทาเลอดแลววางไวใกล ๆ แทน. ไมนานนกพระนางปทมวดกประสต พระมหาปทมกมารอยในพระครรภพระองคเดยว. นอกนนทารก ๔๙๙ พระองค กบงเกดเปนสงเสทชะ ในขณะทพระมหาปทมกมารออกจาก ครรภของพระมารดาแลวบรรทมอย ขณะนนหญงรบใชพระนางรวาพระ- นางปทมวดนยงไมไดสตกเอาทอนไมทอนหนงทาเลอดแลววางไวใกล ๆ แลวกใหสญญาณนดหมายแกสตรเหลานน สตรทง ๕๐๐ คน แตละคน กรบทารกคนละองค สงไปสานกของเหลาชางกลง ใหนากลองทงหลาย มาแลวใหทารกทแตละคนรบไวนอนในกลองนน ทาตราเครองหมายไว ภายนอกวางไว. ฝายพระนางปทมวดรสกพระองคแลวถามหญงรบใชนน วา ขาคลอดบตรหรอจะแมนาง หญงผนนพดขพระนางวา พระนางจก ไดทารกแตไหนเลา มแตทารกทออกจากพระครรภพระนางอนน แลวก วางทอนไมทเปอนเลอดไวเบองพระพกตร. พระนางทอดพระเนตรเหน แลว กเสยพระหฤทย ตรสวา เจาจงรบผาทอนไมนนเอาออกไปเสย ถา ใครเขาเหนจะอบอายขายหนาเขา. หญงผนนฟงพระราชเสาวนยกทาเปน หวงด ผาทอนไมแลวใสเตาไฟ. ฝายพระราชเสดจกลบจากเมองชายแดนแลว รอพระฤกษอย ตง คายพกอยนอกพระนคร ครงนนสตร ๕๐๐ คน กมาตอนรบพระราชา กราบทลวา ขาแตพระมหาราชเจา พระองคคงจกไมทรงเชอขาพระบาท


ทงหลายวา ทขาพระบาทกราบทลประหนงไมมเหต ขอไดโปรดสอบถาม หญงรบใชพระมเหสด พระเทวประสตเปนทอนไม พระราชาทรงสอบ สวนเหตนนแลวทรงพระดารวา พระนางคงจกไมใชชาตมนษยแน ดงน แลวทรงขบไลพระนางออกไปจากพระนเวศน. พอพระนางเสดจออก พระราชนเวศนเทานน ดอกปทมทงหลายกอนตรธานไป พระสรระกม ผวพรรณแปลกไป พระนางทรงดาเนนไปในทองถนนพระองคเดยว ครงนนหญงเจรญวยผหนงแลเหนพระนางกเกดสเนหาพระนางประดจวา เปนธดา จงพดวา แมคณจะไปไหนจะ พระนางตรสวา ดฉนเปนคนจร กาลงเทยวเดนหาทอยจะ หญงชราพดวา มาอยเสยทนซจะ แลวใหทอย จดแจงอาหารใหเสวย. เมอพระนางอยในทนนโดยทานองน สตร ๕๐๐ คนนนกรวมใจกน กราบทลพระราชาวา ขาแตพระมหาราชเจา เมอพระองคประทบคาย พก พวกขาพระบาทมความปรารถนาวา เมอเทวะของพวกขาพระบาท ชนะสงครามกลบมา จกทรงเลนกฬาทางนา เปนพลกรรมแกเทวดา ประจาแมคงคา ขอเทวะโปรดประกาศใหทราบเรองนเพคะ พระราชาด พระหฤทย ดวยคาทลของสตรเหลานน เสดจไปทรงกฬาทางนาในแม พระคงคา หญงเหลานนถอกลองทแตละคนรบไวอยางมดชดไปยงแมนา หมคลมเพอปกปดกลองเหลานน ทาเปนตกนาแลวทงกลองทงหลายเสย กลองเหลานนมารวมกนหมดแลว ตดอยในขายทเขาขงไวใตกระแสนา. แตนน เวลาทพระราชาทรงกฬาทางนาเสดจขนแลว ราชบรษทงหลายก ยกตาขายขนเหนกลองเหลานน จงนาไปราชสานก พระราชาทอดพระ- เนตรเหนกลองทงหลาย จงตรสถามวา อะไรในกลอง พอเขากราบทลวา


ยงไมทราบพระเจาขา ทาวเธอทรงใหเปดกลองเหลานนสารวจด ทรงให เปดกลองใสพระมหาปทมกมารเปนกลองแรก ในวนนพระกมารเหลานน ทงหมดบรรทมอยในกลองทงหลาย นานมกบงเกดทหวนวแมมอ ดวย บญฤทธ ทาวสกกเทวราชสงใหจารกอกษรไวทขางในกลอง เพอพระ- ราชาจะไดไมทรงสงสยวา พระกมารเหลานประสตในพระครรภของพระ- นางปทมวด เปนโอรสของพระเจากรงพาราณส ครงนนสตร ๕๐๐ คน ซงเปนศตรของพระนางปทมวด ใสพระกมารเหลานนไวในกลองแลว โยนนา ขอพระราชาโปรดทราบเหตน พอเปดกลองพระราชาทรงอาน อกษรทงหลายแลวทอดพระเนตรเหนทารกทงหลาย ทรงยกพระมหาปทม- กมารขน ตรสสงวา จงรบเทยมรถจดมาไว วนนเราจกเขาไปในพระนคร ทาใหเปนทรกสาหรบแมบานบางจาพวก แลวเสดจขนปราสาท ทรงวาง ถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ ไวบนคอชาง โปรดใหตกลองปาวประกาศ วา ผใดพบพระนางปทมวด ผนนจงรบถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะไป. พระนางปทมวด ทรงไดยนคาประกาศนนแลว ไดใหสญญา นดหมายแกมารดาวา แมจา จงรบถงทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ จาก คอชางเถด. หญงชรากลาววา ขาไมอาจรบทรพยขนาดนนไดดอก. พระนาง แมเมอมารดาปฏเสธ ๒ - ๓ ครง กตรสวา แมพดอะไร รบ ไวเถดแม. หญงชราคดวา ลกของเราคงพบพระนางปทมวด เพราะ- ฉะนน จงกลาววา รบไวเถด. หญงชรานน จงจาใจเดนไปรบถง ทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะ. ขณะนน ผคนทงหลายพากนถามหญงชรานนวา คณแม เหนพระนางปทมวดเทวหรอ. หญงชราตอบวา ขาไมเหนดอก แตลกสาวของขาเหน. ผคนเหลานนถามวา กลกสาวของคณแมอยทไหน


เลา แลวกเดนไปกบหญงชรานน จาพระนางปทมวดไดกพากนหมอบอย แทบยคลบาท. ในเวลานน หญงชรานนกชวา นพระนางปทมวดเทว แลวกลาววา ผหญงทากรรมหนกหนอ เปนถงพระมเหสของพระราชา อยางน ยงอยปราศจากอารกขา ในสถานทเหนปานน. ราชบรษเหลานน เอามานขาววงลอมเปนนเวศนของพระนางปทมวด ตงกองอารกขาไวใกล ประต แลวกราบทลแดพระราชา. พระราชาทรงสงสวรรณสวกา พระ- วอทองไปรบ. พระนางรบสงวา เราจะไมไปอยางน เมอพวกทานลาด เครองลาดอนวจตรดวยผาเปลอกไมอยางด ระหวางตงแตสถานทอยของ เราจนถงพระราชนเวศน ใหตดเพดานผาอนวจตรดวยดาวทองไวขางบน แลวสงสรรพอาภรณเพอประดบไป เราจกเดนไปดวยเทา ชาวพระนคร จกเหนสมบตของเราอยางน พระราชาตรสวา พวกทานจงทาตามความ ชอบใจของปทมวด. แตนน พระนางปทมวด ทรงพระดารวา เรา จกประดบเครองประดบทกอยางเดนไปพระราชนเวศนแลวเสดจเดนทาง. ครงนน ดอกปทมทงหลาย กชาแรกเครองลาดอนวจตรดวยผาเปลอกไม อยางด ผดขนในททกยางกาวพระบาทของพระนาง. พระนางครนแสดง สมบตของพระองคแกมหาชนแลว เสดจขนพระราชนเวศน โปรด ประทานเครองลาดอนวจตรทงหมด เปนคาเลยงดแกหญงชรานน. พระราชารบสงใหเรยกสตร ๕๐๐ คนมาแลวตรสวา ดกอนเทว เราใหหญงเหลานนเปนทาสของเจา. พระนางทลวา ดละเพคะ หมอมฉน ขอใหทรงประกาศใหชาวเมองทวไปไดทราบวา หญงเหลานพระราชทาน แกหมอมฉนแลว. พระราชากโปรดใหตกลองบาวประกาศวา หญง ๕๐๐ คน ผประทษรายพระนางปทมวด เราใหเปนทาสของพระนางพระองค


เดยว. พระนางปทมวดนน ทรงทราบวา ในนครทวไป กาหนดรวา หญงเหลานนเปนทาสแลว จงทลถามพระราชาวา ขาแตเทวะ หมอมฉน จะทาทาสของหมอมฉนใหเปนไท ไดไหมเพคะ. พระราชารบสงวา เทว เจาตองการกไดส. พระนางกราบทลวา เมอเปนเชนนน ขอได ทรงโปรดใหเรยกคนตกลองปาวประกาศสงใหเขาตกลองปาวประกาศอก วา พวกทาส ทพระองคพระราชทานแกพระนางปทมวด พระนางทาให เปนไทหมดทง ๕๐๐ คนแลว. เมอสตรเหลานนเปนไทแลว พระนางก มอบพระโอรส ๔๙๙ พระองคใหสตรเหลานนเลยงด สวนพระองคเอง ทรงรบเลยงดเฉพาะพระมหาปทมกมารเทานน. เมอถงเวลาพระราชกมาร เหลานนทรงเลนได พระราชากโปรดใหสรางสนามเลนตาง ๆ ไวในพระ- ราชอทยาน. พระราชกมารเหลานน มพระชนษาได ๖ พรรษา ทก พระองคกพรอมกนลงเลนในมงคลโบกขรณ ทปกคลมดวยปทม ใน พระราชอทยาน ทรงเหนปทมดอกใหมบาน ดอกเกากาลงหลนจากขว กพจารณาเหนวา ดอกปทมนไมมใจครอง ยงประสบชราเหนปานน ก จะปวยกลาวไปไยถงสรระของพวกเราเลา แมสรระนกคงจกมคตอยางน เหมอนกน แลวทรงยดเปนอารมณ ทกพระองคบงเกดปจเจกพทธญาณ แลวพากนลกขน ประทบนงขดสมาธ ณ กลบดอกปทม ขณะนน พวก ราชบรษทไปกนพระราชกมารเหลานนรวาสายมากแลว จงทลวา พระ- ลกเจา เจาขา ขอไดโปรดทราบเวลาของพระองค. พระราชกมารทงหมด นนกนงเสย. ราชบรษเหลานน กพากนไปกราบทลพระราชาวา ขาแต เทวะ. พระราชกมารทงหลายประทบนงในกลบดอกปทม เมอพวกขา- พระบาทกราบทล กไมทรงเปลงพระวาจาเลย. พระราชาตรสวา พวก


เจาจงใหพวกเขานงตามชอบใจเถด. พระราชกมารเหลานน ไดรบ อารกขาตลอดคนยงรง กประทบนงในกลบดอกปทมทานองนนนนแหละ จนอรณจบฟา พวกราชบรษกกลบไป รงขน จงพากนเขาไปเฝาทลวา ขอเทวะทงหลาย โปรดทราบเวลาเถด พระเจาขา. ทกพระองคตรสวา พวกเราไมใชเทวะ พวกเราชอวา พระปจเจกพทธะ. พวกเขากราบทล วา ขาแตพระลกเจาทงหลาย พระองคตรสพระดารสหนก พระเจาขา. ธรรมดาวา พระปจเจกพทธะทงหลาย ไมเปนเชนพระองคดอก ตองม หนวดเครา ๒ องคล มบรขาร ๘ สวมพระกายสพระเจาขา. พระราช- กมารเหลานนเอาพระหตถขวาลบพระเศยร. ทนใดนนเอง เพศคฤหสถ กอนตรธานหายไป. กลายเปนผมบรขาร ๘ สวมพระวรกาย แลวกเสดจ ไปเงอมเขานนทมลกะ ทงทมหาชนกาลงมองดอยนนแล. ฝายพระนางปทมวด กทรงเศราโศกพระหฤทยวา เรากมลกมาก แตกจาพลดพรากกนไป. เสดจทวงคตดวยพระโรคนนนนแล บงเกดใน สถานของคนทางานดวยมอตนเองเลยงชพ ในหมบานใกลประตกรงราช- คฤห. ตอมา นางมเหยาเรอนแลว วนหนง กาลงนาขาวยาคไปใหสาม กแลเหนพระปจเจกพทธะ ๘ องค อยในจานวนบตรเหลานนของตน ซงกาลงเหาะไปในเวลาแสวงหาอาหาร จงรบไปบอกสามวา เชญดพระผ เปนเจาปจเจกพทธะ ชวยนมนตทานมา เราจกถวายอาหาร. สามพดวา ขนชอวาพวกนก กบนเทยวไปอยางนน นนไมใชพระปจเจกพทธะดอก. พระปจเจกพทธะเหลานน กลงในทไมไกลคนทง ๒ นน ซงกาลงพดจา กนอย. หญงนนกถวายโภชนะคอขาวสวยและกบแกลมสาหรบตนในวนนน แดพระปจเจกพทธะเหลานนแลวนมนตวา พรงน ทานทง ๘ ขอโปรด


รบอาหารของดฉนดวย. พระปจเจกพทธะเหลานนกลาววา ดละทาน อบาสกา ทานมสกการะและมอาสนะ ๘ ทเทานน กพอ เหนพระปจเจก- พทธะองคอน ๆ เพมมากขน กจงคงจตใจของทานไว. วนรงขน นาง กปอาสนะไว ๘ ท นงจดสกการะสาหรบพระปจเจกพทธะ ๘ องค. พระปจเจกพทธะทงหลายทรบนมนตจงใหสญญาณนดหมายแกเหลาพระ- ปจเจกพทธะนอกนนวา ทานผนรทกขทงหลาย วนนอยาไปทอน ทงหมด จงชวยกนสงเคราะหโยมมารดาของพวกทานเถด. ฟงคาของพระปจเจก- พทธะ ๘ องคนนแลว ทกองคกเหาะไปพรอมกน ปรากฏอยทประต เรอนของมารดา. แมนางเหนพระปจเจกพทธะจานวนมากกวาสญญาทได รบคราวแรก กมไดหวนไหว. นมนตทกองคเขาไปเรอนใหนงเหนอ อาสนะ. เมอพระปจเจกพทธะกาลงนงตามลาดบ องคท ๙ กเนรมต อาสนะเพมขนอก ๘ ท ตนเองนงเหนออาสนะทไกล. เรอนกขยายตาม เทาทอาสนะเพมขน. เมอพระปจเจกพทธะทกองคนงอยางนนแลว หญง นนกถวายสกการะทจดไวสาหรบพระปจเจกพทธะ ๘ องค จนเพยงพอ เทาพระปจเจกพทธะ ๕๐๐ องค แลวจงนาเอาดอกอบลขาบทง ๘ ดอก ทอยในมอวางไวแทบเทาของพระปจเจกพทธะทนมนตมาเทานน กลาว อธฐานวา ทานเจาขา ขอผวกายของดฉน จงเปนประดจผวภายในหอง ดอกอบลขาบเหลาน ในสถานททดฉนเกดแลวเกดอกนะเจาขา. พระ- ปจเจกพทธะทงหลาย ทานอนโมทนาแกมารดาแลวกไปสเขาคนธมาทน. แมหญงนน ทากศลจนตลอดชวต จตจากภพนนแลวบงเกดใน เทวโลก ในพทธปบาทกาลน กถอปฏสนธในครอบครวเศรษฐ. ก เพราะนางมผวพรรณเสมอดวยดอกอบลขาบ. บดามารดาจงขนานนาม


ของนางวา อบลวรรณา. เมอเวลานางเจรญวย พระราชาทวชมพทวป กสงคนไปสานกเศรษฐขอนาง ไมมราชาพระองคใดทไมสงคนไปขอ. แตนน เศรษฐคดวา เราไมอาจยดเหนยวจตใจของคนทกคนได แต จาเราจะทาอบายสกอยางหนง จงเรยกธดามาถามวา เจาบวชไดไหมลก. เพราะเหตทนางเกดในภพสดทาย คาของบดานนจงเปนเหมอนนามน เคยว ๑๐๐ ครงราดลงบนศรษะ. เพราะเหตนน นางจงกลาวกะบดาวา บวชไดจะพอ. เศรษฐนน จงทาสกการะแกนางแลวนาไปสานกภกษณ ใหบวช เมอนางบวชใหม ๆ ถงเวร [วาระ] ในโรงอโบสถ. นาง ตามประทปกวาดโรงอโบสถ ถอเอานมตทเปลวประทป ตรวจดบอย ๆ กทาฌานมเตโชกสณเปนอารมณใหฌานบงเกด แลวทาฌานนนใหเปน บาท กบรรลพระอรหต. พรอมดวยพระอรหตผลนนแล กเปนผ ชาชองชานาญในการแสดงฤทธตาง ๆ ตอมา ในวนทพระศาสดาทรง ทายมกปาฏหารย ทานกบนลอสหนาทวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกทาปาฏหารยถวาย. พระศาสดาทรงทาเหตอนนใหเปน อตถปปตต เหตเกดเรอง ประทบนง ณ พระเชตวนมหาวหาร เมอ ทรงสถาปนาภกษณทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนา พระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมฤทธ แล. จบอรรถกถาสตรท ๓


อรรถกถาสตรท ๔

๔. ประวตพระปฏาจาราเถร

ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วนยธราน ยทท ปฏาจารา ทานแสดงวา พระ- ปฏาจาราเถรเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผทรงวนย. ดงไดสดบมา พระเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผทรงวนย ทากศลใหยงยวดขน ไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานทากศลจนตลอดชวต เวยนวายอยใน เทวดาและมนษย ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ. ถอปฏสนธใน พระราชนเวศนของพระเจากงก เปนพระธดาพระองคหนงระหวาง พระพนองนาง ๗ พระองค ประพฤตพรหมจรรยอยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณถวายภกษสงฆ บงเกดในเทวโลกอก เสวยสมบตอยพทธนดร หนงในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธในครอบครวเศรษฐ กรงสาวตถ. ตอมา นางเจรญวยไดทาการลกลอบกบลกจางคนหนงในบาน ภายหลงกาลงจะมสามทมชาตเสมอกน จงไดทาการนดหมายกบบรษท ลกลอบกนนนวา ตงแตวนพรงนไป เจาจกไมไดเหนเรา แมจะประหาร สก ๑๐๐ ครง ถาเจายงรกเรา กจงพาเราไปเสยเดยวน. บรษผนน รบคาวา ตกลง แลวกถอเอาสงของมคาตดมอไปพอสมควร พานาง ออกไป ๓-๔ โยชนจากพระนคร อาศยอยในหมบานแหงหนง ตอมา


ภายหลงนางตงครรภ เมอครรภแก จงกลาววา ทนไมสมควรแกเรา ฉนจะไปเรอนสกลนะนาย. เขากผดวา วนนจะไป พรงนคอยไป แตก ไมไดไปจนลวงเวลาไป. นางรเหตของสามนน คดวา สามนเขลาจงไม พาเราไป เมอสามนนออกไปนอกบาน จงเดนไปลาพงคนเดยว ดวย หมายใจจะกลบไปยงครอบครว. สามกลบมาไมเหนนางในเรอน จงถาม คนทคนเคยกน รวา นางกลบไปยงครอบครว กคดวา นางเปนธดา ของสกล อาศยแตเราไมมทพงเลย จงเดนตามรอยเทาจนทนกน นางก ตลอดบตรเสยในระหวางทางนนเอง. สองสามภรยาปรกษากนวา ประ- โยชนทเราจะพงเดนทางไป กสาเรจแลวในระหวางทาง เดยวนเราจกไป ทาไมเลาจงพากนกลบ . นางกตงครรภอก. พงทาเรองใหพสดารตามนย กอนนนแล. แตในระหวางทาง พอนางคลอดบตร เมฆฝนกตงเคามา ทง ๔ ทศ. นางจงกลาวกะสามวา นาย ไมใชเวลาแลว เมฆฝนตงเคา นาทง ๔ ทศ จงพายามทาทอยสาหรบตวเราเถด. สามรบคาวา จกทา เดยวน เอาทอนไมมาทากระทอม คดวาจะหาหญามามงบง จงตดหญา ทเชงจอมปลวกใหญแหงหนง. ทนน งเหาทนอนในจอมปลวกกกดเทาเขา. บรษผนน กลมลงทนนนนเอง. แมนางคดวาเดยวเขาคงมา. รอจนตลอด ทงคน กคดอกวา เขาคงจกคดวา เราน เปนหญงอนาถา พงไมไดแลว ทอดทงไวในทางหนไปแลว ครนเกดแสงสวางแวบขน จงมองดตาม รอยเทา เหนสามลมลงทเชงจอมปลวก กคราครวญวา เพราะเรา เขา จงเสย แลวเอาลกคนเลกแนบขาง เอานวมอจงลกคนโต เดนไปตานทาง ระหวางทางพบแมนาตน ๆ สายหนง คดวา เราไมอาจพาลกไปคราวเดยว กนไดทง ๒ คน จงวางลกคนโตไวฝงน นาลกคนเลกไปฝงโนน ให


นอนบนเบาะเกา ๆ ลงขามแมนา ดวยหมายจะพาลกคนนไป. เวลาท นางถงกลางแมนา เหยยวตวหนงกมาโฉบเดกไปดวยสาคญวา เปนกอน เนอ. นางกยกมอไลเหยยว. ลกคนโตเหนนางทามออยางนน สาคญวา แมเรยก กลงขามแมนา ตกไปในกระแสนา กลอยไปตามกระแสนา เมอนางยงขามไมถงนนเอง เหยยวกโฉบเอาลกคนเลกนนไป. นางเศรา- โศกเปนกาลง ในระหวางทาง กเดนขบเพลงราพน ดงนวา อโภ ปตตา กาลกตา ปนเถ มยห ปต มโต. บตรสองคนกตาย สามเรากตายเสยทหนทาง. นางราพนอยางน จนถงกรงสาวตถ ไปหาคนทชอบพอกนของสกล กกาหนดจาเรอนของตนไมได ดวยอานาจความเศราโศก สอบถามวา ทตรงน มสกล ชออยางน เรอนอยไหนเลา. ผคนทงหลายกลาววา เจาสอบถามถงสกลนนจกทาอะไร เรอนทอยของคนเหลานน ลมแลว เพราะลมกระหนา คนเหลานนในเรอนหลงนน เสยชวตหมด เขาเผา คนเหลานนบนเชงตะกอนอนเดยวกน ทงเดกทงผใหญ ดเสยส กลม ควนไฟยงปรากฏอยนน. นางฟงคาบอกเลาแลว กพดวา พวกทานพด อะไร กทรงผานงของตนไวไมได ทานองวนเกดนนแหละ ประคอง สองแขนราไห เดนไปสถานทเชงตะกอนเผาเหลาญาต คราครวญเพลง ราพนพลาปจนครบคาถาวา อโภ ปตตา กาลกตา ปนเถ มยห ปต มโต มาตา ปตา จ ภาตา จ เอกจตตกสม ฑยหเร. บตรสองคนกตาย สามเรากตายเสยทหนทาง มารดาบดาและพชาย เขากเผาทเชงตะกอนเดยวกน.


ทงยงฉกผาทคนอนใหเสยอก. ครงนน มหาชนกเทยวหอมลอมนาง ในทพบเหนแลว. คนทงหลายจงขนานชอนนางวา ปฏาจารา เพราะนาง ปฏาจาราน เวนการนงผาเทยวไป. อนง เพราะเหตทปรากฏวานาง มอาจาระทไมมความละอาย เพราะเปนผเปลอยกาย ฉะนน คนทงหลาย จงขนานชอนางวา ปฏาจารา. เพราะมอาจาระอนตกไปแลว. วนหนง เพราะศาสดากาลงทรงแสดงธรรมแกมหาชน นางกเขาไปในพระวหาร ยนอยทายบรษท พระศาสดาทรงแผพระเมตตาตรสวา นองหญง จงกลบ ไดสต นองหญง จงกลบไดสตเถด. เพราะสดบพระพทธดารส หรโอตตปปะมกาลงกกลบคนมา. นางกนงลงทพนตรงนนนนเอง. ชาย คนทยนอยไมไกล กโยนผานงไปให. นางนงผานนแลวกฟงธรรม. เพราะจรยาของนาง พระศาสดาจงตรสพระคาถาในพระธรรมบท ดงน วา น สนต ปตตา ตาณาย น ปตา นป พนธวา อนตเกนาธปนนสส นตถ ญาตส ตาณตา. ไมมบตรจะชวยได บดากไมได พวกพองกไมได เมอบคคลถกความตายครอบงาแลว หมญาตกชวย ไมไดเลย. เอตมตถวส ตวา ปณฑโต สลสวโต นพพานคมน มคค ขปปเมว วโสธเย. บณฑตรความจรงขอนแลว สารวมในศล พง รบเรงชาระทางไปพระนพพานทเดยว.


จบพระคาถา นางกดารงอยในโสดาปตตผล ทงทยนอย จงเขา ไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวทลขอบวช. พระศาสดาทรงรบการบวช ของนางวา ไปสานกภกษณบวชเสย. นางครนบวชแลว ไมนานนก กบรรลพระอรหต เรยนพทธวจนะ. ทานเปนผชาชองชานาญในวนยปฎก ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนา เหลาภกษณไวในตาแหนงตางๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระปฏาจารา- เถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผทรงวนย แล. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕

๕. ประวตพระธรรมทนนาเถร ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ธมมกถกานทานแสดงวา พระธรรมทนนาเถรเปน เลศกวาพวกภกษณสาวกา ผเปนธรรมกถก. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ทานบงเกด ในสถานของตนทตองอาศยเขา กรงหงสวด ทากศลใหยงยวดขนไป แกทานพระสชาตเถระ อครสาวกของพระผมพระภาคเจาพระนามวา ปทมตตระแลว ปรารถนาตาแหนงนน ทานทากศลจนตลอดชวต บงเกดในสวรรค. ทกอยางพงทราบ โดยอานาจอภนหารของพระเขมา- เถร ในหนหลง. ครงพระพทธเจาพระนามวา ปสสะ นางกอยในเรอน ของคนทางาน ทถกแตงตงไวในตาแหนงเปนใหญในเรองทาน ของ


สามพนองตางมารดากน ถกสงวา จงใหหนง แตกใหเสยสอง. นาง ถวายทานทกอยางไมลดลงเลยอยางน ลวงกปท ๙๒ ครงพระพทธเจา พระนามวากสสปะ ถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจากงก เปน ราชธดาพระองคหนง ระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ประพฤต พรหมจรรยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณทอยถวายพระภกษสงฆ เวยนวาย อยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน ถอปฏสนธ ในครอบครวหนง. ภายหลง นางมเรอน เปนภรยาของวสาขเศรษฐ. ธรรมดาวา วสาขเศรษฐ เปนพระสหายของพระเจาพมพสาร ไปเฝาพระทศพล ครงแรกกบพระเจาพมพสาร ฟงธรรมแลวดารงอยในโสดาปตตผล ตอมา กกระทาใหแจงพระอนาคามผล. วนนน วสาขเศรษฐนนกลบบานแลว เมอนางธรรมทนนา ผซงยนทหวบนไดยนมอมา กไมเกาะมอไว ขน ปราสาทเลย แมกาลงบรโภคกไมสงวา จงใหสงน จงนาสงนมา นาง- ธรรมทนนาถอทพพเลยงดอยคดวา เศรษฐนเมอเรายนมอใหเกาะ กไม เกาะ. เมอบรโภคกไมพดจาอะไร เรามโทษผดอะไรหรอหนอ ครน เศรษฐบรโภคแลว นางจงถามวา พอลกเจา ฉนมโทษผดอะไรหรอ. เศรษฐกลาววา ธรรมทนนา เจาไมมโทษผดดอก แตนบแตวนนไป ฉนไมควรนง ไมควรยน ไมควรใหนาอาหารมาเคยว มากนใกล ๆ เจา ดวยความชนชมไดดอก ถาเจาประสงคทรพยเทาใด จงเอาไปเทานน กลบไปครอบครวเดมเสยเถด. นางกลาววา พอลกเจา เมอเปนเชนน ดฉนกจกไมเอาศรษะเทนหยากเยอ ซงเปรยบเหมอนนาลายททานทงแลว เทยวไปได. ขอไดโปรดอนญาตใหดฉนบวชเถด. วสาขเศรษฐกลาววา


ดละ ธรรมทนนา แลวกราบทลพระราชา เอาวอทองสงนางธรรมทนนา ไปสานกภกษณ เพอบวช. นางบวชแลวคดวา แตกอน เศรษฐนกอย กลางเรอน ยงทาทสดทกขได นบแตไดบวชแลว แมเรากควรจะทา ทสดทกขได จงเขาไปหาอปชฌายอาจารยกลาววา พระแมเจา จตของ ดฉนนอมไปในสถานทเคยไปบอย ๆ ดฉนจะไปยงอาวาสใกลบาน. พระเถร ทงหลายไมอาจหามจตของนางได ดวยความทนางออกจากสกลใหญ จงพานางไปยงหมบาน. เพราะเหตทนางยายสงขารไดในอดตกาล ไมนาน นก นางกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ครงนน พระธรรมทนนาเถรดารวา กจของเราถงทสดแลว อยใน ทนจกทาอะไร จาเราจะไปกรงราชคฤห หมญาตเปนอนมากอาศยเรา ในทนนจกทาบญทงหลายกน . แลวกพาพระเถรทงหลายกลบสพระนคร. วสาขอบาสกรวานางกลบมา กรบไป สงสยวา นางคงจกกระสนกระมง เวลาเยนกเขาไปสานกนาง ไหวแลวนง ณ ทควรสวนหนง คดวาจะ ถามถงภาวะทนางกระสนไมสมควร จงถามปญหาดวยอานาจปญจขนธ เปนตน. พระธรรมทนนาเถรกวสชนาปญหา ทวสาขอบาสกถามแลว เหมอนเอาพระขรรคตดกานบวฉะนน. อบาสกรวา พระธรรนทนนาเถร มญาณกลา จงถามปญหา โดยอาการทกอยางในมรรค ๓ ตามลาดบ ในฐานะทตนบรรลแลว ทงยงถามปญหาในอรหตมรรค โดยอานาจ การเลาเรยน พระธรรมทนหาเถรกรวา อบาสกมวนยเพยงอนาคามผล เทานน คดวา บดน อบาสกจกแลนเกน. วสยของตนไป จงทาใหอบาสก นนกลบ กลาววา ทานวสาขะ ทานยงไมอาจกาหนดทสดแหงปญหา ทงหลายได ทานวสาขะ กทานยงจานงหวงพรหมจรรยทหยงลงสพระ-


นพพาน มพระนพพานเปนเบองหนา มพระนพพานเปนทสด ทาน วสาขะ ทานจงไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามความขอนน พระผม- พระภาคเจาทรงพยากรณอยางไร กพงทรงจาไวอยางนน. วสาขอบาสก เขาไปเฝาพระศาสดา กกราบทลนยแหงปจฉาและวสชนาถวายทกประ- การ. พระศาสดาทรงสดบคาของวสาขอบาสกนนแลวตรสวา ธดา ของเราไมมตณหาในขนธทงหลาย ทงอดตปจจบนและอนาคต แลวตรส พระคาถาในพระธรรมบท ดงนวา ยสส ปเร จ ปจฉา จ มชเฌ จ นตถ กจน อกจน อนาทาน ตมห พรม พราหมณ. ผใดไมมกเลสเครองกงวล ทงกอน ทงหลง ทงกลาง เราเรยกผนนซงไมมกเลสเครองกงวล ไม ยดมน วาเปนพราหมณ ดงน. แตนน กประทานสาธการแกพระธรรมทนนาเถรแลวตรสกะวสาข- อบาสกวา ดกอนวสาขะ ธรรมทนนาภกษณเปนบณฑต ธรรมทนนา- ภกษณมปญญามาก ดกอนวสาขะ ถาแมทานพงถามความขอนน ถงเรา กพงพยากรณความอยางนน เหมอนอยางทธรรมทนนาภกษณพยากรณ ไวแลว ความของขอนนกเปนอยางนน ทานจงทรงจาความขอนนไว อยางนนเถด. เรองนตงขนดวยประการฉะน. ตอมา พระศาสดาประทบ อย ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ ทรงนาจฬเวทลลสตรนนแล ใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง จงทรงสถาปนาพระเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ


สาวกา ผเปนธรรมกถก ในพระศาสนาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖

๖. ประวตพระนนทาเถร ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ฌายน ยทท นนทา ทานแสดงวาพระนนทาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผยนดในฌาน. ดงไดสดบมา พระนนทาเถรนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงธรรมกถา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปน เลศกวาพวกภกษณสาวกา ผยนดยงในฌาน จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. จากนน นางกเวยนวายอยในเทวดาและมนษย ตลอดแสนกป ถอปฏสนธในพระครรภของพระมหาปชาบดโคตม กอน พระศาสดาของเราอบต. พระประยรญาตไดเฉลมพระนามพระนางวา นนทา เรยกกนวา รปนนทา. ตอมา พระนางไดชอวา ชนบทกลยาณ เพราะทรงมพระสรโฉมงามเยยม. เมอพระทศพลของเรา ทรงบรรล พระสพพญตญาณแลวเสดจมากรงกบลพสด ตามลาดบ ทรงใหพระ- นนทะและพระราหลผนวชแลว เสดจหลกไปแลว. เวลาพระเจาสทโธทน- มหาราชปรนพพานแลว พระนางทรงทราบวา พระนางมหาปชาบด- โคตมและพระมารดาของพระราหลเสดจออกทรงผนวชในสานกพระ- ศาสดาแลว ทรงดารวา ตงแตพระมารดามหาปชาบดโคตมและพระมารดา


พระราหลทรงผนวชแลว เรากมงานอยในทน จงไปสานกพระมหาปชาบด- โคตมทรงผนวชแลว. นบตงแตวนททรงผนวช ทรงทราบวาพระศาสดา ทรงตาหนรป จงไมไปเฝาพระศาสดา ถงวาระรบพระโอวาท กสงภกษณ รปอนไปแลวใหนาพระโอวาทมา. พระศาสดาทรงทราบวา พระนางหลงมวเมาพระสรโฉม จงตรสวา ภกษณทงหลายตองมารบโอวาทของตนดวยตนเอง สงภกษณรปอนไป แทนไมได. แตนน พระนางรปนนทา เมอไมเหนทางอน กไปรบ พระโอวาท ทงทไมปรารถนา. พระศาสดาทรงเนรมตรปหญงผหนง ดวย พทธฤทธ โดยอานาจจรตของพระนาง ทรงทาใหเปนเหมอนหญงนน จบใบตาลถวายงานพดอย. พระนางรปนนทาเหนรปหญงนนแลวคดวา เรามวเมาโดยมใชเหต จงไมมา. หญงแมเหลาน เทยวไปสนทสนมใน สานกพระศาสดา รปของเราไมถงเสยวท ๑๖ แหงรปของหญงเหลาน เราไมรเลย จงไมมาเสยตงนาน ถอเอาอตถนมตนนนนแหละ ยนสารวจ ดอย. เพราะพระนางสมบรณดวยบพเหตอยางนน พระศาสดาจงตรส พระคาถาในพระธรรมบทวา อฏ น นคร กต ทาใหเปนบตรแหงกระดก ทงหลาย เปนตน แลวตรสพระสตรวา จร วา ยทวา ตฏ นสนโน อท วา สย เดนกด ยนกด นงกด นอนกด เปนตน. พระนางตงความสนความเสอมลงในรปนนนนแหละ. บรรลพระ- อรหต. เรองนในทน ทานมไดทาใหพสดาร เพราะเหมอนกบเรองของ พระเขมาเถร. ตงแตนนมา พระรปนนทาเถรกไดบรรลธระระหวาง ภกษณ ผยนดยงในฌาน. ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระ-


เชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรง สถาปนาพระนนทาเถร ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ สาวกา ผยนดในฌาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗

๗. ประวตพระโสณาเถร ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อารทธวรยาน ยทท โสณา ทานแสดงวา พระ- โสณาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผปรารภความเพยร. ไดยนวา พระโสณาเถรน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตะ ถอปฏสนธในครอบครว กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงธรรมของพระศาสดา เหนพระศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผปรารภความเพยร. ทากศลใหยงยวดขน ไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอด แสนกป ในพทธปบาทกาลนถอปฏสนธในครอบครวกรงสาวตถ ตอมา อยในฆราวาสวสย ไดมบตรธดามาก กใหบตรทกคนตงอยในฆราวาส- วสยคนละแผนก ๆ จาเดมแตนน บตรเหลานนคดวา หญงผนจกทาอะไร แกพวกเรา ตางไมสาคญหญงทมาสานกตนวาเปนมารดา. นางโสณาผม บตรมากรวาพวกบตรไมเคารพตน คดวา เราจะทาอะไรดวยฆราวาสวสย ดงนแลวจงออกบวช. ครงนน ภกษณทงหลายลงทณฑกรรมนางวา ภกษณ รปนไมรขอวตร ทากจทไมสมควร. เหลาบตรธดาพบนางตองทณฑกรรม


กพากน พดเยาะเยยในทพบเหนวา หญงผนไมรแมเพยงสกขา จนทกวน น. นางไดยนคาพดของบตรธดาเหลานน กเกดความสลดใจ คดวา เราควรทาการชาระคตของตน จงทองบนอาการ ๓๒ ทงในท ๆ นง ทงในท ๆ ยน แตกอนปรากฏชอวา พระโสณาเถร ผมบตรมาก ฉนใด ภายหลงกปรากฏชอวา พระโสณาเถร ผปรารภความเพยรมาก ฉนนน. ภายหลงวนหนง เหลาภกษณไปวหารบอกวา แมโสณา ตมนาถวายภกษณสงฆนะ. แมนางกเดนจงกรมทโรงไฟกอนนาเดอด ทองบนอาการ ๓๒ เจรญวปสสนา. พระศาสดาประทบนงในพระคนธ- กฎ ตรสพระคาถาพรอมกบเปลงโอภาส ดงนวา โย จ วสสสต ชเว อปสส ธมมมตตม เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต ธมมมตตม. ผเหนธรรมสงสด มชวตเปนอยวนเดยว ประเสรฐกวา ผไมเหนธรรมสงสด มชวต เปนอยถง ๑๐๐ ป. จบพระคาถา นางกบรรลพระอรหต คดวา เราบรรลพระอรหต แลว คนจรมรไมใครครวญกอน พดอะไร ๆ ดหมนเรา กจะพงประ- สบบาปเปนอนมาก เพราะเหตนน เราควรทาเหตทเขาจะกาหนดรกน ได นางจงยกกานาขนตงบนเตาไฟ ไมใสไฟไวภายใต. เหลาภกษณ มาเหนแตเตา ไมเหนไฟ กกลาววา พวกเราบอกใหหญงแกคนนตมนา ถวายภกษณสงฆ แมวนน นางกยงไมใสไฟในเตา. นางจงกลาววา แมเขา พวกทานตองการอาบนา ดวยนารอนดวยไฟหรอ โปรดถอเอา นาจากภาชนะแลวอาบเถด. ภกษณเหลานนจงไปดวยหมายจะรวา จกม


เหตในเรองน. เอามอจมลงในนา กรวานารอน จงนาหมอนาหมอหนงมา บรรจนา. ทบรรจแลว ๆ กเตมนา. ขณะนนภกษณทงหมดกรวา นางตงอย ในพระอรหต ทออนกวากหมอบลงดวยเบญจางคประดษฐขอขมากอน วา แมเจา พวกเราไมพจารณาแลวกลาวเสยดสแมเจา ขอแมเจาโปรด อดโทษแกพวกเราดวยเถด. ฝายเหลาพระเถรทแกกวา กนงกระหยง ขอขมาวา โปรดอดโทษดวยเถดแมเจา. จาเดมแตนน คณของพระเถร กปรากฏไปวา พระเถรแมบวชเวลาแกเฒากดารงอยในผลอนเลศในเวลา ไมนาน เพราะเปนผปรารภความเพยร. กาลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระโสณาเถรไวในตาแหนงเอตทคคะเปน เลศกวาพวกภกษณสาวกา ผปรารภความเพยร แล. จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘

๘. ประวตพระสกลาเถร ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทพพจกขกาน ยทท สกลา ทานแสดงวา พระ- สกลาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผมจกษทพย. ไดยนวา พระสกลาเถรน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล ตอมากาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระ- ศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศ กวาพวกภกษณสาวกาผมทพยจกษ ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา


ตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ใน พทธปบาทกาลนบงเกดในเรอนสกล กรงสาวตถ ตอมา ฟงพระ- ธรรมเทศนาของพระศาสดา. ไดศรทธาแลวกบวช ไมนานนก กบรรล พระอรหต. ตงแตนนมา ทานกเปนผชาชองชานาญในทพยจกษ. ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณ ไวในตาแหนงเอตทคคะตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมจกษทพย แล. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙

๙. ประวตพระภททากณฑลเกสาเถร ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ขปปาภาน ทานแสดงวา พระภททากณฑลเกสาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผตรสรเรว ไดยนวา พระภททากณฑลเกสาน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมของพระศาสดา แลว เหนพระศาสดากาลงทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอต- ทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผตรสรเรว จงทากศลใหยงยวดขน ไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอด แสนกป ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ เปนพระธดาพระองคหนง ระหวางพระพนองนาง ๗ พระองค ในพระราชณวศนของพระเจากงก. สมาทานศล ๑๐ ประพฤตกมารพรหมจรรยถง ๒๐,๐๐๐ ป สรางบรเวณ


ถวายสงฆ เวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาท- กาลนถอปฏสนธในสกลเศรษฐ กรงราชคฤห. บดามารดาตงชอนางวา ภททา. วนนนเหมอนกน บตรปโรหตกเกดในพระนครนน. เวลาเขาเกด อาวธทงหลายกลกโพลงไปทวพระนครตงแตพระราชนเวศนเปนตนไป. ปโรหตกไปราชสกลแตเชาตร ทลถามพระราชาถงการบรรทมเปนสข พระราชาตรสวา เราจะนอนเปนสดไดแตทไหนเลา อาจารย เราเหนอาวธ ทงหลายในราชนเวศนลกโพลงตลอดคนยงรง ในวนน จะตองประสบภย กนหรอ. ปโรหตกราบทลวา ขาแตมหาราชเจา พระองคโปรดอยา ทรงพระดารเพราะขอนนเปนปจจยเลย อาวธทงหลาย มใชลกโพลงแต ในพระราชนเวศนของพระองคเทานน ทวพระนครกเปนอยางน พระ- เจาขา ตรสถามวา เพราะเหตไรเลา อาจารย. กราบทล ในเรอน ขาพระองค เดกชายเกดโดยฤกษโจร เขาเกดเปนศตรทวพระนคร. นนเปนบพนมตของเขา แตพระองคไมมอนตรายดอก พระเจาขา แตถา จะทรงพระประสงค กโปรดใหฆาเขาเสย. ตรสวา เมอไมเบยดเบยนเรา กไมตองฆาดอก. ปโรหตคดวา บตรเราถอเอาชอของตนมาดวย จงตงชอ เขาวา สตตกะ. ภททากเตบโตในเรอนเศรษฐ. สตตกะกเตบโตในเรอน ปโรหต. ตงแตเขาสามารถเลนวงมาวงไปได เขาจะนาทกสงทเขาพบใน ทเทยวไป มาไวเตมเรอนบดามารดา. บดาจะพดกะเขาแมตง ๑,๐๐๐ เหต กหามปรามเขาไมได. ตอมา บดารวาหามเขาไมไดโดยอาการทงปวง จง ใหผาเขยวแกเขา ๒ ผน ใหเครองอปกรณตดชอง และ สฆาตกยนต [กลไกรปกระจบ] ไวในมอ แลวสละเขาไป ดวยกลาววา เจาจง


เลยงชพดวยงานชนดน . ตงแตวนนนมา เขากเหวยงกลไกกระจบ [พาตว] ขนไปบนปราสาทของสกลทงหลาย ตดชอง [ทตอเรอน ] ขโมยทรพยสงของทเขาเกบไวในสกลผอน เหมอนตวเองเกบไวแลวกไป. ทวพระนคร ขนชอวาเรอนหลงทเขาไมยองเบาไมมเลย. วนหนง พระ- ราชาเสดจเทยวไปในพระนครโดยราชรถ จงตรสถามสารถวา ทาไม หนอ ในเรอนหลงนน ๆ ในพระนครน จงปรากฏมชองทงนน. สารถ กราบทลวา ขาแตเทวะ ในพระนครนมโจรชอสตตกะ ตดฝาเรอน ลกทรพยของสกลทงหลาย พระเจาขา. พระราชาจงรบสงใหหาเจาหนาท นครบาลมาแลว ตรสถามวา เขาวาในพระนครนมโจรชออยางน เหตไร เจาจงไมจบมน. เจาหนาทนครบาลกราบทลวา ขาแตเทวะ พวกขาพระ- องคไมอาจพบโจรนนพรอมทงของกลาง พระเจาขา. ตรสสงวา ถาวนน เจาพบโจรนน จงจบ ถาไมจบ เราจกลงอาชญาเจา. เจาหนาทนครบาล ทลรบวา พระเจาขา เทวะ. เจาหนาทนครบาลสงใหมนษยทวพระนคร เทยวสบสวนจนจบตวโจรผตดฝาเรอนลกทรพยเขา พรอมทงของกลาง นนได นาไปแสดงแกพระราชา. พระราชตรสสงวา จงนาโจรนออก ทางประตดานทศใตแลว ประหารเสย. เจาหนาทนครบาลรบสนองพระ- ราชโองการแลว โดยโจรนนครงละ ๔ ท ๑,๐๐๐ ครง ใหจบตวพาไป ทางประตดานทศใต. สมยนน ภททา ธดาเศรษฐน เผยสหบญชร [หนาตาง] ด เพราะเสยงโกลาหลของมหาชน เหนสตตกะโจร ถกเขานาไปฆา กเอา มอทงสองทาบหวใจ ไปนอนควาหนาบนทนอนอนเปนสร. กนางเปน ธดาคนเดยวของสกลนน. ดวยเหตนน พวกญาตของนางจงไมอาจทน


เหนหนาอนหมนหมองแมเลกนอยได. ครงนนมารดาเหนนางนอนบนท นอน จงถามนางวา ลกเอย เจาทาอะไร. นางตอบตรง ๆ วา แมจา ดฉน พบโจรทเขากาลงนาไปฆาจะ เมอไดเขามาจงจะเปนอยได เมอดฉนไมได ตายเสยเทานนประเสรฐ บดามารดาปลอบโดยประการตาง ๆ กไมอาจให นางยนยอมได จงกาหนดไววา เปนอยดกวาตาย. ครงนนบดาของนาง จงหาเจาหนาทนครบาล คดสนบน ๑,๐๐๐ กหาปณะ. แลวบอกวา ธดา ของเรามจตตดพนในโจร โปรดจงปลอยโจรน ดวยอบายวธอยางใด อยางหนงเสย. เจาหนาทนครบาลรบปากเศรษฐวา ไดจะ แลวพาโจร หนวงเหนยวใหชกชาไปทางโนนทางนบาง จนพระอาทตยตก เมอพระ- อาทตยตกแลวกใหนาเอาโจรคนหนงจากพวกโจรออกมา ทาเปนโจรขน แกสตตกะโจรออกจากเครองจองจาพาไปสงยงเรอนเศรษฐแลว เอาเครอง จองจานนพนธนาการโจรอกคนหนง นาตวออกไปทางประตดานทศใต ประหารชวต (แทน ) เสย. แมพวกทาสของเศรษฐตางพาตวสตตกะโจร มายงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐเหนแลวคดวา เราจกทาใจของธดาให เตมเสยท จงใหพวกทาสเอานาหอมอาบสตตกะโจร แลวใหตกแตงประ- ดบประดาดวยเครองอาภรณทกชนด พาไปสงตวยงปราสาท. นางภททา คดวา ความดารของเราเตมทแลว จงแตงตวใหเพรศพรงดวยเครองอลง- การนานาชนดคอยบาเรอเขา. สตตกะโจร พอลวงมาได ๒ - ๓ วนคดวา สงของเครองประดบ ของนางจกเปนของเรา เราควรจะถอเอาเครองอาภรณนดวยอบายบาง ประการเสย ดงนแลว พอถงเวลานงใกลชดกนอยางมความสขจงพดกะ นางภททาวา เรามเรองทจะพดสกเรองหนง. ธดาเศรษฐปลาบปลมใจ


ประหนงวาไดลาภตงพนจงตอบวา พทาน เราสนทสนมกนแลว พทาน จงบอกมาเถด โจรกลาววา เธอคดวาโจรนไดชวตมาเพราะอาศยเรา แตเราพอถกจบเทานน ไดออนวอนเทวดาผสงสถตอยทเขาทงโจรวา ถาขาพเจาจกไดชวต ขาพเจาจกถวายพลกรรมแดทาน เราไดชวต เพราะอาศยเทวดานน ขอเธอจงรบใหจดเครองพลกรรมเถด. นางภททา คดวา เราจกทาใหเขาเตมใจเสยท สงใหจดแจงเครองพลกรรม ประดบ ประดาเครองประดบทกชนด ขนนงในรถคนเดยวกนไปยงเหวทงโจร พรอมกบสาม เรมไตภเขาขนไปดวยคดวา เราจกทาพลกรรมแกเทวดา ประจาภเขา. สตตกะโจรคดวา เมอขนไปกนหมดแลวเราจกไมมโอกาส ถอเอาเครองอาภรณของนางได จงใหนางภททานนนนแหละถอภาชนะ เครองเซนสรวง แลวขนภเขาไป. เขาพดถอยคาทาทเปนพดกบ นางภททา พดคยกนไป ดวยเหตนนนงเองนางจงไมรความประสงค ของโจร. ทนน โจรจงพดกะนางวา นองภททา เธอจงเปลองผาหม ของเธอออก แลวเอาเครองประดบทประดบอยรอบกายทาเปนหอไว ณ ทน. นาง. นายจา ดฉน มความผดอะไรหรอ. โจร. แนนางผเขลา กเธอทาความสาคญวา เรามาเพอทาพลกรรม หรอ ความจรงเราจะตวกบถวายแกเทวดาน แตเรามประสงคจะถอเอา เครองอาภรณของเธอโดยอางพลกรรมจงไดมา. นาง. นายจา เครองประดบเปนของใคร ตวฉนเปนของใคร. โจร. เราไมรบร ของของเธอกเปนสวนหนง ของของเรากเปน สวนหนง.


นาง. ดแลวจะพทาน แตขอใหพทานจงทาความประสงคของ นองอยางหนงใหบรบรณทเถด ขอพทานใหนองไดสวมกอดพทงดานหนา และดานหลงโดยทานองทแตงตวอยอยางนนแหละ. โจรกรบปากวา ไดสจะ. นางทราบวา โจรรบปากแลวกสวมกอดขางหนาแลวกทาเปนทสวม กอดขางหลง จงผลกเขาตกเหวไป. เขาเมอตกลงไปกแหลกละเอยดไปใน อากาศนนแหละ. เทวดาผสงสถตอยทภเขา เหนความทนางทาใหโจรเหลกละเอยด ไป จงไดกลาวคาถาดวยประสงคจะสรรเสรญ มดงนวา น โส สพเพส าเนส ปรโส โหต ปณฑโต อตถ จ ปณฑตา โหต ตตถ ตตถ วจกขณา น โส สพเพส ฐาเนส ปรโส โหต ปณฑโต อตถ จ ปณฑตา โหต มหตตมป จนตเย ผชายนนมใชจะเปนบณฑตไปเสยในททกสถาน แตผหญงผมวจารณญาณในทนนๆ กเปนบณฑตได ผชายนนนะมใชจะเปนบณฑตไปเสยในททกสถาน แตผหญงคดอานแมครเดยว กเปนบณฑตได. ลาดบนน นางภททาจงคดวา เราไมสามารถจะกลบไปบานโดย ทานองนได เราไปจากทนแลวจกบวชสกอยางหนง จงไดไปยงอาราม ของพวกนครนถขอบรรพชากะพวกนครนถ. ทนนพวกนครนถเหลานน กลาวกะนางวา จะบวชโดยทานองไหน. สงใดเปนของสงสดในบรรพชาของทาน ขอทานจงการทาสงนน


นนแหละ. พวกนครนถรบวาดแลว จงเอากานตาลทงถอนผมของนางแลวให บวช. ผมเมอจะงอกขนอกกงอกขนเปนวงกลมคลายตมห โดยเปนกลม กอนขนมา. เพราะเหตนนนางจงเกดมชอวา กณฑลเกสา. นางเรยนศลปะ ทกอยางในททคนบวชแลว ครนทราบวา คณวเศษยงกวานของพวก นครนถเหลานไมม จงเทยวไปยงคามนคมราชธาน บณฑตมในทใด ๆ กไปในทนนๆ แลวเรยนศลปะทบณฑตเหลานนรทกอยางหมด. ยอมา คนทงหลายผทสามารถจะใหคาโตตอบแกนางไดมไดม เพราะนางเปนผได ศกษามาในทเปนอนมาก. นางมไดมองเหนใครทสามารถจะกลาวกบตนได เขาไปสบานใดกด นคมใดกด กทากองทรายไวทประตบานหรอนคมนน แลวปกกงตนหวาไวบนกองทรายนนนนแหละ ใหสญญาแกพวกเดก ๆ ท ยนอยในทใกลดวยพดวา ผใดสามารถทจะโตตอบวาทะของเราได ผนน จงเหยยบกงไมน. แมตลอดตงสปดาหนนกหามคนเหยยบไม. แลวนางก ถอเอากงไมนนหลกไป. ในสมยนนพระผมพระภาคเจาของเราเสดจอบตขนแลวในโลก ทรง อาศยกรงสาวตถ เสดจประทบอยทพระเชตวน. ฝายนางกณฑลเกสากไป ถงกรงสาวตถตามลาดบ เมอเขาไปภายในนครแลว กปกกงไมไวบน กองทรายทานองเดนนนแหละ แลวใหสญญาแกพวกเดกแลวจงเขาไป. ในสมยนน เมอภกษสงฆเขาไปแลว พระธรรมเสนาบดจงเขาไป สนครเพยงรปเดยวเทานน เหนกงตนหวาทเนนทรายแลวถามวา เพราะ เหตไร เขาจงปกกงตนหวานไว พวกเดกบอกเหตนนโดยตลอด. จง กลาววา นแนะ หนทงหลาย เมอเปนเชนนนพวกเธอจงจบเอากงตนหวา


นออกมาเหยยบยาเสย. บรรดาเดกเหลานน บางพวกฟงคาพระเถระ แลวไมกลาทจะเหยยบยาได บางพวกเหยยบยาทนททเดยว การทาให แหลกละเอยดไป. นางกณฑลเกสาบรโภคอาหารแลวเดนออกไปเหน กงไมถกเหยยบยา จงถามวา นเปนการการทาของใคร. ทนนพวกเดก จงบอกการทพระธรรมเสนาบดใหพวกเขากระทาแกนาง. นางจงคดวา พระเถระนเมอไมรกาลงของตน จกไมกลาใหเหยยบยากงไมน พระเถระน จกตองเปนผยงใหแนนอน แตแมเรายงเปนคนเลก ๆ อยจกใหงาม ไมได. เราควรจะเขาไปภายในบานทเดยว แลวใหสญญาแกพวกบรษท ดงน แลวไดกระทาดงนน. พงทราบวา ในนครอนเปนทอาศยอยแหง ตระกลถง ๘๐,๐๐๐ ตระกล คนทงหมดนนแหละตางรจกกนดวยอานาจ ทมความเทาเทยมกน. ฝายพระเถระกระทาภตกจเสรจแลว จงนงทโคนตนไมแหงหนง. ทนน นางกณฑลเกสาน มมหาชนหอมลอมเดนไปยงสานกของพระเถระ กระทาปฏสนถารแลว ยน ณ ทควรสวนขางหนง ถามวา ขาแตทาน ผเจรญ พระคณเจาใหเหยยบยากงไมนหรอ. พระสารบตร - ใชแลว เราใหเหยยบยาเอง นาง - เมอเปนเชนนน ขอดฉนกบพระคณเจามาโต วาทะกนนะพระคณเจา. พระสารบตร - ไดสนองนาง. นาง - ใครจะถาม ใครจะกลาวแก เจาขา. พระสารบตร - ความจรงคาถามตกแกเรา แตทานจงถามสงท ทานรเถด.


นางถามลทธตามทตนรมาทงหมดทเดยว ตามทพระเถระยนยอม. พระเถระกกลาวแกไดหมด. นางครนถามแลวถามอกจนหมดจงไดนง. ลาดบนน พระเถระจงกลาวกะนางวา ทานถามเราหมดแลว แมเรา กจะถามทานขอหนง. นาง - ถามเถด เจาขา. พระสารบตร - ทชอวาหนงคออะไร. นางกณฑลเกสเรยนวา ดฉนไมทราบ เจาขา. พระสารบตร - เธอไมทราบแมเหตเพยงเทาน เธอจกทรามอะไร อยางอนเลา. นางหมอบแทบเทาทงสองของพระเถระ เรยนวา ดฉนขอถง พระคณเจาเปนสรณะ เจาขา. พระสารบตร - จะทาการถงเราเปนสรณะไมได บคคลผเลศ ในโลกพรอมทงเทวโลก ประทบอยทวหารใกล ๆ นเอง ขอเธอจงถงพระองคทานเปนสรณะเถด. นาง - ดฉน จกกระทาเชนนน เจาขา. พอตอนเยน ในเวลาทพระศาสดาทรงแสดงธรรม จงไปยงสานก ของพระศาสดา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐแลวไดยน ณ ทควร สวนขางหนง. พระศาสดาตรสคาถาในธรรมบทตามความเหมาะสม กบจรยาของนางทเคยพจารณาเหนสงขารอนทกขบบคนแลว ตอไปวา สหสสมป เจ คาถา อนตถปทสหตา เอก คาถาปท เสยโย ย สตวา อปสมมต หากคาถาไมประกอบดวยบทอนมประโยชน


แมจะมตง ๑,๐๐๐ คาถากตาม คาถาเดยวทบคคลฟง แลวสงบระงบได ยงประเสรฐกวา ดงน. ในเวลาจบพระคาถา นางทงทยนอยนนเองกไดบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา จงทลขอบรรพชา. พระศาสดาทรงรบใหนาง บรรพชาแลว. นางไปยงสานกภกษณบวชแลว. ในกาลตอมาเกดสนทนา กนขนในทามกลางบรษท ๔ วา นางภททากณฑลเกสานใหญยงจรงหนอ บรรลพระอรหตในเวลาจบคาถาเพยง ๘ บท. พระศาสดาทรงกระทา เหตนนใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลว ทรงสถาปนาพระเถรไวใน ตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาภกษณสาวกา ผตรสรเรว ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐

๑๐. ประวตพระภททกาปลานเถร ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปพเพนวาส อนสสรนตน ทานแสดงวา พระ- ภททกาปลานเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมปพเพนวาสญาณ ตามระลกขนธสนดานทเคยอาศยอยในกาลกอนได. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ นางบงเกดใน เรอนแหงสกล กรงหงสวด ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศ กวาพวกภกษณสาวกาผมบพเพนวาสญาณ จงกระทากศลกรรมใหยงยวด


ขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายตายเกดไปในเทวดาและมนษย ทงหลาย เมอพระพทธเจายงไมอบตขน ถอเอาปฏสนธในเรอนสกล กรง พาราณส กระทาการทะเลาะกบนองสาวของตน เมอนองสาวนนถวาย บณฑบาตแดพระปจเจกพทธเจา กคดวา นางนถวายบณฑบาตแดพระ- ปจเจกพทธเจาแลว จกใหเราตกอยใน อานาจของตน ดงนแลวจงรบบาตร จากมอของพระปจเจกพทธเจา เทอาหารทงเสย เอาเปอกตมใสจนเตม แลวถวายไป. มหาชนตางตเตยนกนวา นางนเปนพาล พดกนวา เธอ ทะเลาะกบหญงผใด ไมกระทาอะไรแกหญงผนน พระปจเจกพทธเจาทาผด อะไรตอเธอหรอ. นางละอายดวยคาพดของตนเหลานน จงรบบาตรมา ใหม เทเปอกตมออกลาง เอาฝนหอมขดส ใสอาหารมรสอรอย ๔ อยาง จนเตม แลววางบาตรซงสดใสดวยเนยใสมสประดจหองดอกบวหลวงซง เทลาดหนาไวบนมอของพระปจเจกพทธเจา แลวตงความปรารถนาไววา บณฑบาตนเกดมแสงสกใส ฉนใด ขอใหสรระของดฉนจงมแสงสกใส ฉนนนเถด. เรองนทงหมดพงทราบตามนยทกลาวแลวในเรองของพระ- มหากสสปเถระ. สวนพระมหากสสปเถระถอเอาทางขวา ไปยงโคนตนไทรชอ พหปตตะอนเปนสานกของพระทศพล. นางภททกาปลานถอเอาทางซาย ไดไปยงอารามของพวกปรพาชก เพราะเหตทการบรรพชามาตคาม พระผมพระภาคเจายงมไดทรงอนญาต. ตอเมอพระนางมหาปชาบดโคตม ทรงไดบรรพชาแลว นางจงไดบรรพชาและอปสมบทในสานกของ พระเถร ในกาลตอมาการทาวปสสนากรรมฐานไดบรรลพระอรหต จง เปนผมความชาของชานาญในบพเพนวาสญาณ. ลาดบนน พระศาสดา


ประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนง ตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวก ภกษณสาวกา ผมบพเพนวาสญาณ ดวยประการฉะนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑

อรรถกถาสตรท ๑๑ ๑๑. ประวตพระภททากจจานาเถร ในสตรท ๑๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา มหาภาปปตตาน ทานแสดงวา พระภททา- กจจานาเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผบรรลอภญญาใหญ. ความจรง สาหรบพระพทธเจาองคหนง มผทสาเรจอภญญาใหญได ๔ ทาน สาวก ทเหลอหาสาเรจไม. เพราะสาวกทเหลอยอมสามารถระลกชาตไดตลอด แสนกปเทานน ยงขนไปกวานนระลกไมได. แตทานผบรรลอภญญาใหญ ยอมระลกชาตไดอสงไขยหนงยงดวยแสนกป. ในศาสนาของพระศาสดา แมของพวกเรา ชน ๔ ทานเหลานนคอ พระอครสาวก ๒ รป พระ- พากลเถระ พระนางภททากจจานาเถร สามารถระลกชาตไดประมาณ เทาน เพราะฉะนน พระเถรนจงชอวาเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผมอภญญาใหญ. พระนางมพระนานวา ภททากจจานา. กผวพรรณ แหงสรระของพระนางนนเปนผวพรรณเหมอนผวของทองคาชนดทสด. เพราะฉะนน พระนางจงนบไดวาเปนคนสวยงามโดยแท นเปนพระนาม ของพระมารดาของพระราหล. แมพระนางนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมมตตระ ถอเอา


ปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ในกาลตอมาฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศ ของเหลาภกษณสาวกาผบรรลอภญญาอยางใหญ จงทากศลใหยงยวดขน ไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายตายเกดในเทวดาและมนษยโลก ตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนถอเอาปฏสนธในพระราชนเวศน พระเจาสปปพทธะ. เหลาพระประยรญาตเฉลมพระนามวา ภททากจจานา. พระนางเจรญวยไดอภเษกเปนมเหสพระโพธสตว. ตอมาพระนางได ประสตพระโอรสพระนามวา พระราหลกมาร. ในวนทพระราหลกมาร ประสตแลว พระโพธสตวเสดจออกทรงผนวช ทรงบรรลพระสพพญต- ญาณทโคนตนโพธ เมอจะกระทาการอนเคราะหชาวโลก เสดจมาถงกรง กบลพสดโดยลาดบ ไดทรงกระทาการสงเคราะหพระญาต ตอมาเมอ พระเจาสทโธทนมหาราชปรนพพานแลว พระนางมหาปชาบดโคตม พรอมกบมาตคาม ๕๐๐ นาง ขอบรรพชาในสานกของพระศาสดา. พระ- มารดาของพระราหลกด พระนางรปนนทาชนบทกลยากด กพากนไปยง สานกของพระเถร บวชแลว. นางจาเดมแตบวชแลวไดปรากฏชอวา ภททากจจนาเถร. ตอนาพระนางเจรญวปสสนาบรรลพระอรหตแลวเปน ผชาชองชานาญในอภญญาทงหลาย นงขดสมาธครงเดยว ระลกชาตได ถงอสงไขยหนงยงดวยแสนกปโดยการระลกถงครงเดยว. เมอคณความด นนของนางปรากฏชดแลว พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอ ทรงสถาปนาภกษณทงหลายไวในตาแหนงเอตทคคะตาง ๆ ตามลาดบ จง ทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาภกษณสาวกา ผบรรลอภญญาใหญ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๑


อรรถกถาสตรท ๑๒

๑๒. ประวตพระกสาโคตมเถร ในสตรท ๑๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ลขจวรธราน ทานแสดงไววา นางกสาโคตมเปน ยอดของเหลาภกษสาวกาผทรงผาบงสกลอนประกอบดวยความเศราหมอง ดงน นางมชอวา โคตม แตเขาเรยกกนวา กสาโคตม เพราะเปนผ คอนขางจะผอมไปนดหนอย. แมนางนครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว เหนพระศาสดาทรง สถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ สาวกาผทรงจวรเศราหมอง จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา ตาแหนงนน. นางเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ใน พทธปบาทกาลนบงเกดในสกลคนเขญใจ กรงสาวตถ เวลาเจรญวยแลว กไปสการครองเรอน. พวกชนในสกลนนดหมนนางวา เปนธดาของ สกลคนเขญใจ. ตอนานางไดคลอดบตรคนหนง. ทนนชนทงหลายจงได ทาความยกยองนาง. กบตรของนางตงอยในวยพอจะวงไปวงมาเลนไดก มาตายเสย ความเศราโศกกเกดขนแกนาง. นางคดวา เราขาดลาภ และสกการะในเรอนนแลว นบแตเวลาทบตรเกดมาจงไดสกการะ ชน เหลานจงพยายามแมเพอจะทงบตรของเราไวขางนอก ดงน จงอมบตร ใสสะเอวเทยวเดนไปตามลาดบประตเรอนดวยพดวา ขอพวกทานจงให ยาแกบตรของเราดวยเถด ดงน. พวกมนษยในททพบแลว ๆ ตางดด


นวมอกระทาการเยยหยนวา ยาสาหรบคนตายแลวทานเคยเหนทไหนบาง. นางมไดเขาใจความหมายแหงคาพดของพวกเขาเลย. ลาดบนน คนฉลาด คนหนง เหนนางแลวคดวา นางนจกตองมจตฟงซาน (บา) เพราะ ความเศราโศกถงบตร แตยาสาหรบบตรของนางนนคนอนหารไม พระ- ทศพลเทานนจกทรงทราบ ดงนแลว จงกลาวอยางนวา แมเอย ยา สาหรบ บตรของเธอคนอนทจะรหามไม พระทศพลผเปนยอดบคคลในโลก พรอมทงเทวโลกประทบอยในวหารใกล ๆ นเอง ขอเธอจงไปทลถาม ดเถด. นางคดวา คนผนพดจรง จงอมบตรไปยนอยในตอนทายบรษท ในเวลาทพระตถาคตประทบนงบนพทธอาสน แลวกราบทลวา ขาแต พระผมพระภาคเจา ขอพระองคโปรดประทานยาแกบตรของขาพระองค ดวยเถด ดงน . พระศาสดาทรงเหนอปนสยของนางแลวตรสวา ดกอนโคตม เธอ มาทนเพอตองการยานบวาทาดมาก เธอจงเขาไปยงนคร เดนเทยวไป ตลอดนครนบแตทายบานไป ในเรอนใดไมเคยมคนตาย จงนาเอาเมลด พนธผกกาดจากเรอนนนมา ดงน. นางทลวา ดแลว พระเจาขา ดงน มใจยนดเขาไปภายในนคร พอถงเรอนแรกทเดยวกพดวา พระทศพล ทรงมรบสงใหหาเมลดพนธผกกาดมา เพอประโยชนใชเปนยาแกลก ของเรา ขอพวกทานจงใหเมลดพนธผกกาดแกเราเถด ดงน. พวก คนทงหลายตางไดนามาใหนางดวยพดวา เชญเถดโคตม. โคตม. ดฉนยงไมอาจรบไวไดโดยทานองน ในเรอนนชอวาไม เคยมคนตายหรอ. ชาวบาน. ดกอนนางโคตม เธอพดอะไร ใครจะอาจนบคน ทตายแลวในเรอนนไดเลา.


โคตม. ถากระนน พอท พระทศพลทรงรบสงใหขาพเจารบเมลด พนธผกกาดนน จากเรอนทไมเคยมคนตาย. นางเดนไปเรอนหลงท ๓ โดยทานองนนแหละแลวคดไดวา ใน นครทงสนกจกมทานองนเหมอนกน พระพทธเจาผทรงอนเคราะหดวย ประโยชนเกอกลจกทรงเหนเหตนแลว ดงน ไดความสงเวชใจ ออกไป ภายนอกนครนนทเดยว ไปยงปาชาผดบเอามอจบบตรแลวพดวา แนะ ลกนอย แมคดวา ความตายนเกดขนแกเจาเทานน แตวาความตายน ไมมแกเจาคนเดยว นเปนธรรมดามแกมหาชนทวไป ดงนแลว จงทงลก ในปาชาผดบแลวกลาวคาถานวา :- น คามธมโม โน นคมสส ธมโม น จาปย เอกกลสส ธมโม สพพสส โลกสส สเทวกสส เอเสว ธมโม ยทท อนจจตา. ธรรมนนแหละคอควานไมเทยง มใชธรรมของ ชาวบาน มใชธรรมของนคม ทงมใชธรรมกศล เดยวดาย แตเปนธรรมของโลกทงหมด พรอมทง เทวโลก. กแหละครนกลาวอยางนแลว นางไดไปยงสานกของพระศาสดา. ทนน พระศาสดาตรสวา ดกอนโคตม เธอไดเมลดพนธผกกาดแลวหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมมการทจะใชเมลดพนธผกกาด แลว แตขอพระองคจงประทานทพงแกขาพระองคเถด. ลาดบนน พระศาสดาตรสคาถาในธรรมบทแกนางวา:-


ต ปตตปสสมมตต พยาสตตมนส สตต คาม มโหโฆว มจจ อาทาย คจฉต. มฤตยยอมพาเอานรชน ผมวเมาในลกและสตว เลยง ผมใจของอยในอารมณตาง ๆ ไป เหมอนหวง นาใหญพดพาเอาชาวบานทหลบไหลอยไปฉะนน. จบพระคาถานางทงทยนอยนนเอง ดารงอยในโสดาปตตผล ทลขอ บรรพชาแลว. พระศาสดาทรงอนญาตการบรรพชาให. นางทาประทกษณ พระศาสดา ๓ ครง ถวายบงคมแลวไปยงสานกภกษณ ไดบรรพชาและ อปสมบทแลว ไมนานนกการทากรรมในโยนโสมนสการ เจรญวปสสนา ลาดบนน พระศาสดาไดตรสพระคาถาพรอมดวยเปลงโอภาส [รศม] แก นางวา :- โย จ วสสสต ชเว อปสส อมต ปท เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อมต ปท. กผใดไมเหนอมตบท พงมชวตอยตง ๑๐๐ ป ชวตของผเหนอมตบทเพยงวนเดยว ยงประเสรฐกวา ดงน. จบพระคาถา นางกบรรลอรหต เปนผเครงครดยงในการใชสอย บรขาร หมจวรประกอบดวยความปอน ๓ อยางเทยวไป. ตอมาพระศาสดา ประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาเหลาภกษณไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาพระเถรนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวา พวกภกษณสาวกา ผทรงจวรเศราหมอง แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒


อรรถกถาสตรท ๑๓

๑๓. ประวตพระสง๑คาลมาตาเถร ในสตรท ๑๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สทธาธมตตาน ทานแสดงวา พระสงคาลมาตาเถร เปนเลศกวาพวกภกษณสาวกาผพนกเลสดวยศรทธา. ดงไดสดบมา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ นางบงเกด ในเรอนสกล กรงหงสวด เมอฟงธรรมของพระศาสดา เหนพระศาสดา ทรงสถาปนาภกษณรปหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกภกษณ สาวกาผพนกเลสดวยศรทธา จงกระทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา ตาแหนงนน. นางเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ใน พทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐกรงราชคฤห ไดสามทมสกลมชาต เสมอกน คลอดบตรคนหนง. ชนทงหลายตงชอใหลกของนางวา สงคาล- กมาร. เพราะเหตนนนนแหละ แมนางกมชอวา สงคาลมารดา. วนหนง นางฟงธรรมกถาของพระศาสดาแลว ไดศรทธาไปสานกของพระศาสดา บรรพชาแลว ตงแตบวชแลว กลบไดสทธนทรยมประมาณยง. นางไป สวหารเพอตองการฟงธรรม กาลงยนมองดพระสรสมบตของพระทศพลอย นนเอง พระศาสดาทรงทราบวานางเปนผดารงมนในลกษณะแหงศรทธา แลว ทรงแสดงธรรมเปนทตงแหงความเลอมใส ทรงทาใหเปนทสบาย ทเดยว พระเถรแมนนกกระทาศรทธาลกษณะนนแหละใหเปนธระ ไดบรรล พระอรหตแลว. ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรง ๑. บาลเปน สคาลมาตาเถร.


สถาปนาภกษณทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนา พระเถรนในตาแหนงเปนเลศกวาพวกภกษณสาวกา ผพนกเลสดวย ศรทธา ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาเถรบาล ประดบดวยสตร ๑๓ สตร จบอรรถกถาวรรคท ๕ จบประวตพระภกษณสาวกาเอตทคคะ ๑๓ ทาน พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกนบาต พระสกลาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผมจกษทพย พระภททากณฑลเกสาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเรา ผตรสรไดเรวพลน. พระภททากาปลานภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผระลก ชาตกอน ๆ ได. พระภททากจจานาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผได บรรลอภญญาใหญ. พระกสาโคตมภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผทรงจวร เศราหมอง. พระสคาลมาตาภกษณ เลศกวาพวกภกษณสาวกาของเราผพนจาก กเลสไดดวยศรทธา. จบวรรคท ๕


วรรคท ๖

วาดวยอบาสกผมตาแหนงเลศ ๑๐ ทาน

[๑๕๑] ดกอนภกษทงหลาย พอคาชอตปสสะและภลลกะ เลศ กวาพวกอบาสกสาวกของเราผถงสรณะกอน. สทตตอนาถปณฑกคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเรา ผถวายทาน. จตตคฤหบดชาวเมองมจฉก๑สณฑะ เลศกวาพวกอบาสกสาวก ของเราผเปนธรรมกถก. หตถกอบาสกชาวเมองอาฬว เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเรา ผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔. เจาศากยะพระนามวามหานามะ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของ เราผถวายรสอนประณต. อคคคฤหบดชาวเมองเวสาล เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเรา ผถวายโภชนะเปนทชอบใจ. อคคคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเปนสงฆอปฏฐาก. สรมพฏเศรษฐบตร เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเลอมใส อยางแนนแฟน. หมอชวกโกมารภจ เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผเลอมใส ในบคคล. นกลปตาคฤหบด เลศกวาพวกอบาสกสาวกของเราผคนเคย. จบวรรคท ๖

๑. บางแหงเปนมจฉกาสณฑะ.


อบาสกบาล

อรรถกถาวรรคท ๖

อรรถกถาสตรท ๑ ๑. ประวตตปสสะและภลลกะอบาสก สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปม สรณ คจฉนตาน ทานแสดงวา พอคาสองคน คอ ตปสสะ ๑ ภลลกะ ๑ เปนเลศกวาพวกอบาสกผถงสรณะกอนคน ทงปวง. ไดยนวา พอคาทงสองน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอเอาปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา ไดฟงธรรมเทศนาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกสองคนไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถงสรณะเปนคนแรก จงกระทากศลให ยงยวดในรป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาทงสองเวยนวายตายเกดไปใน เทวดาและมนษยสนแสนกป มาบงเกดในเรอนกฎมพในอสตญชนนคร กอนพระโพธสตวของเราทรงบรรลพระสพพญตญาณ พชายใหญไดม ชอวาตปสสะ. นองชาย ชอวาภลลกะ. สมยตอมาพวกเขาอยครองเรอน เทยมเกวยน ๕๐๐ เลม เทยวทาการคาขายตลอดมาเปนเวลานาน. ในสมยนนพระโพธสตวของพวกเรา ทรงบรรลพระสพพญตญาณ ประทบอยทโคนตนโพธ ๗ สปดาห ในสปดาหท ๘ ประทบนงท โคนตนเกด. ในสมยนนพอคาทงสองนน ไดมาถงสถานทนนพรอมกบ


เกวยนประมาณ ๕๐๐ เลม. มารดาของสองพอคานนเกดเปนเทวดาอยใน ทแถวนนในอตภาพตดตอกน ๕ อตภาพ. นางคดวา บดนพระพทธเจา ควรทจะไดรบพระกระยาหาร เพราะตอแตนไปพระองคปราศจาก พระกระยาหารจะไมสามารถทรงพระชนมชพอยได. อนง บตรของเรา ทงสองนกไปตามสถานทน. วนนบตรทงสองนนควรไดถวายบณฑบาตแด พระพทธเจาทงหลาย ดงนแลว จงไดทาใหโคทเทยมเกวยนทง ๕๐๐ เลม หยดไมเดนไป. พวกเขาตางพดวา นอะไรกน อะไรกนน จงพากนตรวจด นมตตาง ๆ. ทนน เทพยดานนทราบวาเขาทงสองลาบาก จงเขาสงในราง ของบรษคนหนงแลวกลาววา เพราะเหตไร พวกทานจงตองลาบาก ไมม ยกษอนกลนแกลง ไมมภตผกลนแกลง ไมมนาคกลนแกลงพวกทาน ดอก แตเราเปนมารดาของพวกทานในอตภาพท ๕ บงเกดเปนภมเทวดา อยในทน นนพระทศพลประทบนงอยทโคนตนเกด ขอพวกเจาจง ถวายบณฑบาตเปนครงแรกแดพระองคเถด ดงน . พวกเขาไดฟงถอยคา ของนางแลวมใจยนด เอาขาวสตตผงและขาวสตตกอนใสถาดทองนาไป ยงสานกของพระศาสดาแลวกราบทลวา ขอพระองคโปรดทรงรบโภชนะ นเถด พระเจาขา. พระศาสดาทรงตรวจดอาจณปฏบตของพระพทธเจา ทงหลายในอดตแลว. ลาดบนน ทาวมหาราชทง ๔ องค นอมถวาย บาตรทาดวยหน ๔ ใบแดพระองค. พระศาสดาตรสวา ขอผลเปนอนมาก จงสาเรจแกทานทงสองเถด แลวทรงอธษฐานบาตรแมทง ๔ ใบใหเปน บาตรใบเดยวเทานน. ในขณะนนพอคาทงสองนน จงเอาขาวสตตผงและ ขาวสตตกอนใสในบาตรของพระตถาคต ในเวลาทพระองคเสวยเสรจแลว ถวายนา ในเวลาเสรจภตกจแลวถวายบงคม นง ณ ทควรสวนขางหนง


ทนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขาทงสอง. ในเวลาจบเทศนา เขา ทงสองตงอยในสรณะ. [ทเววาจกะ] ทเปลงวาจาถงพระพทธเจาและ พระธรรมทงสองเทานน ถวายบงคมพระศาสดาแลว มประสงคจะไปส นครของตนจงกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดประทาน เจดยสาหรบบชาแกพวกขาพระองคเถด. พระศาสดาทรงเอาพระหตถขวา ลบพระเศยรแลวประทานเสนพระเกศธาต ๘ เสน แกชนแมทงสอง ชน ทงสองนนวางพระเกศธาตไวในผอบทองคานาไปสนครของตน ใหบรรจ พระเกศธาตของพระพทธเจาทยงมพระชนมไวทประตอสตญชนนคร ใน วนอโบสถกมรศมสนลเปลงออกมาจากพระเจดย เรองนเกดขนโดยทานอง น กในกาลตอมา พระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนา อบาสกทงหลายไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาชนทงสอง นไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกทงหลาย ผถงสรณะกอน แล. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒

๒. ประวตสทตตอนาถปณฑกคฤหบด ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทายกาน ทานแสดงวา อนาถบณฑกคฤหบดชอสทตตะ เปนเลศกวาพวกอบาสกผยนดยงในทาน. ดงไดสดบมา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ คฤหบดนน บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด เมอฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน


พระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวก อบาสกผถวายทาน จงกระทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายไปในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนมา บงเกดในเรอนของสมนเศรษฐ กรงสาวตถ. ชนทงหลายตงชอใหแกเขาวา สทตตะ ตอมาเขาดารงอยในฆราวาสวสย เปนผใหทาน เปนทานบด จงไดมชอวา อนาถปณฑกะ อนเปนชอทเขาไดปรารถนาไว เพราะ คณนนนนแหละ เขาใชเวยน ๕๐๐ เลมบรรทกสนคา ไปยงเรอนของ เศรษฐผเปนสหายรกของตนในกรงราชคฤห ไดยนวา พระผมพระภาค- พระพทธเจาเสดจอบตขนแควนในทนน ในเวลาจวนจะใกลรงเขาไปเฝา พระศาสดาทางประตทเปดไวดวยอานาจของเทวดา ฟงธรรมแลวตงอยใน โสดาปตตผล ในวนท ๒ ถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมข ถอปฏญญาของพระศาสดา เพอเสดจมาสกรงสาวตถ ในทาง ๕๔ โยชน ในระหวางทางใหทานทรพยนบแสน ๆ ใหสรางวหารในระยะ ทกโยชน ปลาดพระเชตวนดวยเครองปลาดราคานบโกฏ ซอทดนดวย ทรพย ๑๘ โกฏ สรางวหารดวยทรพย ๑๘ โกฏ เมอวหารเสรจแลว ใหทานตามทตองการแกบรษท ในเวลากอนอาหารและหลงอาหาร กระทาการฉลองวหารดวยทรพย ๑๘ โกฏ. การฉลองวหารเสรจสนใน เวลา ๙ เดอน. อาจารยพวกอนอกกลาววา ในเวลา ๕ เดอน. แตขอ ทมเถยงกนของอาจารยทงปวงเหลานนไมม. เขาสละทรพย ๕๔ โกฏ โดย อาการอยางน ทาทานเหนปานนใหเปนไปในเรอนของตนตลอดกาลเปน นตย. ทก ๆ วน มสลากภต ๕๐๐ ท มปกขกภต ๕๐๐ ท มสลากยาค ๕๐๐ ท มปกขยยาค ๕๐๐ ท มธวภต ๕๐๐ ท มสลากภตสาหรบ


ภกษอาคนตกะ ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษผเตรยมตวจะเดนทาง ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษไข ๕๐๐ ท มภตสาหรบภกษผคอยดแลภกษไข ๕๐๐ ท มอาสนะ ๕๐๐ ท ปไวประจาเปนนตยในเรอนทเดยว เมอเปนเชนนน ในกาลตอมาพระศาสดาประทบนงในพระเชตวน เมอทรงสถาปนาอบาสก ทงหลายในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาทานไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกทงหลาย ผถวายทาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓

๓. ประวตจตตคฤหบด ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ธมมกถกาน ทานแสดงวา จตตคฤหบดเปนเลศกวาพวก อบาสกผเปนธรรมกถก. ไดยนวา ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ เขาบงเกดใน เรอนสกล กรงหงสวด ตอมาไดฟงธรรมกถา เหนพระศาสดาทรงสถาปนา อบาสกคนหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกผเปนธรรมกถก จงกระทากศลยงยวดขนรป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายไปในเทวดา และมนษยตลอดแสนกป ครงพระพทธเจาพระนามวา กสสปะ บงเกดใน เรอนแหงนายพรานเนอ ตอมา ในเวลาทเขาสามารถจะทาการงานในปาได แลว วนหนง เมอฝนตก ถอเอาหอกไปเพอจะฆาเนอ เขาไปปากาลง มองดตวเนออย เหนภกษรปหนงหมผาบงสกลคลมศรษะนงอยบนหลง แผนหนทเงอมเขาเกดเองแหงหนง เกดความสาคญขนวา พระผเปนเจา


จกนงกระทาสมณธรรมอยรปเดยว ดงน รบไปเรอน ใหปงเนอทไดมา เมอวานไวทเตาหนง หงขาวทเตาหนง เหนภกษสองรปเทยวบณฑบาตจงรบ บาตรของทานนมนตใหนงเหนออาสนะทจด ไว ใหรบอาหารแลวสงคนอน วา พวกทานจงเลยงดพระผเปนเจา ตวเองกใสขาวลงในหมอ เอาใบไมผก ปากหมอแลวถอหมอเดนไป ระหวางทางกเลอกเกบดอกไมนานาชนด ถงททพระเถระนง ยกหมอลงวางไว ณ ทสมควรสวนขางหนงแลวกลาววา ทานเจาขา โปรดสงเคราะหขาพเจาดวยเถด รบบาตรของพระเถระมาแลว บรรจขาวจนเตม วางไวในมอพระเถระ บชาพระเถระดวยดอกไมทคละกน เหลานน ยน ณ ทสมควรสวนขางหนงแลวกลาววา ในสถานทขาพเจาเกด แลวเกดแลว ขอบรรณาการ ๑,๐๐๐ จงมาถงขาพเจา ขอฝนดอกไม ๕ ส จงตกลง เหมอนอยางการบชาดวยดอกไมพรอมกบบณฑบาตมรสอรอย ทาจตใหแชมชนฉะนน. พระเถระเหนอปนสยของเขาแลว บอกให กรรมฐานมอาการ ๓๒ เปนอารมณ. เขาทากศลจนตลอดชวตบงเกดใน เทวโลก. ในสถานทเกด ฝนดอกไมทพยตกลงตามพนทประมาณแตหวเขา ทงตนเองกประกอบดวยยศยงกวาเทวดาองคอน ๆ. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนง ในพทธปบาท- กาลน กบงเกดในสกลเศรษฐ ณ นครมจฉกาสณ๑ฑะ แควนมคธ. เวลา เขาเกด ฝนดอกไม ๕ ส ตกลงตามเขตประมาณแคหวเขาทวพระนคร. ครงนน บดามารดาของเขาคดวา บตรของเรานาชอของตนมาดวยตนเอง แมในวนเกด ทวพระนครกวจตรดวยดอกไม ๕ ส จงขนานนามเขาวา จตตกมาร. ยอมาเขาดารงอยในฆราวาสวสย เมอบดาลวงลบ ไป กได ตาแหนงเศรษฐในนครนน. สมยนน พระเถระชอวามหานามะ ใน ๑. บาลเปน มจฉกสนฑะ.


จานวนพระเถระปญจวคคย ไปถงนครมจฉกาสณฑะ จตตคฤหบดเลอมใส ในอรยาบถของทาน จงรบบาตรนามายงเรอน บชาดวยบณฑบาต ทานฉนเสรจแลว กนาไปยงสวนชออมพาตการาม สรางทอยถวายพระ- เถระ ณ ทนน ถอปฏญญาเพอทานอยรบบณฑบาตในเรอนตนเปนนตย. แมพระเถระเหนอปนสยของจตตคฤหบดนน เมอแสดงธรรมจงแสดง เฉพาะสฬายตนวภงคเทานน. ไมชานก จตตคฤหบดกบรรลพระอนาคาม- ผล. เพราะตนมการพจารณาเหนสงขารอนทกขบบคนแลวในภพกอน. ตอมาวนหนง ทานพระอสทตตเถระมาอยในทนน เมอฉนเสรจในเรอน ของเศรษฐแลว ถกทานพระเถระ [มหานาม] ผไมอาจแกปญหา นมนตไวจงวสชนาปญหาแกอบาสก เมอทานทราบวาเปนสหายคฤหสถ กนมากอน คดวา บดน ไมควรอยในทน จงหลกไปตามสบาย. วนรงขน เศรษฐคฤหบดจงออนวอนพระมหา๑กสสปเถระผเฒา เพอทา อทธปาฏหารย. แมพระเถระกแสดงปาฏหารยทสาเรจดวยเตโชสมาบต คดวา บดน ไมสมควรอยในทน แลวกหลกไปตามสบาย. ตอมาวนหนง พระอครสาวกทงสอง มภกษ ๑,๐๐๐ รปเปน บรวาร ไปยงอมพาตการาม. เศรษฐคฤหบดกตระเตรยมสกการะอยางใหญ สาหรบ พระอครสาวกทงสองนน. พระสธมมเถระ เมอระรานจตตคฤหบด นน จงคาวาเศรษฐดวยวาทะวานายขนมคลกงา ถกเศรษฐนนไลแลว ไปสานกพระศาสดา ไดโอวาท ดารงอยในโอวาทพระทศพล ขอขมา จตตคฤหบดแลวอยในอมพาตการามนนนนแหละ เจรญวปสสนาแลว บรรลพระอรหต. ครงนน อบาสกคดวา เราไมพบพระศพลมาลวง ๑. ม. พ ระมหานามเถระ


เวลานนแลว แตเมอเราไปเฝาพระศาสดา ไมควรไปมอเปลา จงให ตกลองปาวประกาศวา คนเหลาใดประสงคจะเฝาพระทศพล คนเหลานน จงเอาเกวยน ๕๐๐ เลม บรรทกนามน, นาผง, นาออยมากบเรา ม บรษท ๒,๐๐๐ คนแวดลอมพากนไปเฝาพระศาสดา. ในหนทางทก ๆ โยชน เหลาเทวดากพากนตงเครองบรรณาการไว. จตตคฤหบดนนไป สานกพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ. ขณะนน ฝนดอกไม ๕ ส กตกลงมาจากอากาศ. พระศาสดาตรสสฬายตนวภงค โปรดคนเหลานน ตามอธยาศยของจตตคฤหบด. เมอจตตคฤหบดนน แมถวายทานแดพระทศพลเพยงครงเดอน ขาวสารนามนนาผงและนา ออย เปนตน ทนามาจากเรอนของตน กมไดหมดสนไป. เครอง บรรณาการทชาวกรงราชคฤหสงไปกยงเพยงพอ. แมจตตคฤหบดนน เฝาพระศาสดาแลว เมอจะกลบไปเมองของตน กไดถวายทกสงทกอยาง ทนามาดวยเกวยนทงหลายแกภกษสงฆ. เหลาเทวดากชวยกนทารตนะ ๗ เตมเกวยนทวางเปลา. ในระหวางมหาชนเกดพดกนขนวา จตตคฤหบด ชางมการทาสกการะและการนบถอจรงหนอ. พระศาสดาทรงสดบเรองนน จงตรสพระคาถาในพระธรรมบท ดงนวา สทโธ สเลน สมปนโน ยโส โภคสนปปโต ย ย ปเทส ภชต ตตถ ตตเถว ปชโต. คนผมศรทธา ถงพรอมดวยศล เพยบพรอมดวย ยศและโภคสมบต ไปยงประเทศใด ๆ คนเขาก บชาในประเทศนน ๆ. ตงแตนนมา จตตคฤหบดนน กมอบาสกทเปนอรยสาวก ๕๐๐ คน


หอมลอมเทยวไป. ยอมาภายหลง พระศาสดา เมอทรงสถาปนาเหลา อบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ ทรงทากถาชอจตตสงยตใหเปน อตถปปตตเหตเกดเรอง จงทรงสถาปนาทานไวในตาแหนงเอตทคคะ เปนเลศกวาพวกอบาสก ผเปนธรรมกถก แล. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔

๔. ประวตหตถกอาฬวกอบาสกชาวเมองอาฬว ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา จตห สงคหวตถห ทานแสดงวา หตถกอาฬวก- อบาสก เปนเลศกวาพวกอบาสกผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔ อยาง. ไดยนวา หตถกอาฬวกอบาสกน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกส กรงหงสวด ตอมา ฟงธรรมกถาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนง ผประกอบดวย สงคหวตถ ๔ ไวในตาแหนงเอตทคคะ จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนถอปฏสนธในพระราชนเวศนของพระเจาอาฬวกะ กรงอาฬว แควนอาฬว รงขนกถกสงตวไปใหอาฬวกยกษ พรอมดวย ถาดอาหาร. ในเรองนน มเรองกลาวตามลาดบ ดงน.


เลากนวา วนหนง พระเจาอาฬวกะประพาสปาลาเนอ เสดจตาม เนอตวหนง ฆาไดแลว ตดเปน ๒ ทอน ผกคลองไวทปลายธน เสดจ กลบมา มพระวรกายเหนดเหนอยเพราะลมและแดด จงเสดจเขาไป ประทบนงโคนตนไทรทมรมเงาสบาย. ขณะนน พระราชาบรรเทาความ เหนดเหนอยไดตระหนงแลวเสดจออกมา เทวดาทสงอยทตนไทรกจบ พระหตถพรอมกบกลาววา หยด หยด ทานตองเปนอาหารของเรา. เพราะถกจบไวมนคง ทาวเธอกไมทรงเหนอบายอยางอน จงตรสวา เราจกสงถาดอาหารพรอมกบคนหนง ๆ ใหแกทานทกวน เสดจกลบพระ- นครแลว ตงแตนนมา กทรงสงถาดอาหารพรอมดวยมนษยคนหนง ๆ จากเรอนจา. โดยทานองนแล เมอมนษยในเรอนจาหมดแลว พวก คนแก ๆ กถกจบสงไป ความพรนกลวกเกดขนในบานเมอง. พวก ราชบรษจบผคนเหลานนไมไดแลว กเรมจบพวกเดกออน. ตงแตนนมา แมของเดกและหญงมครรภในพระนครตางพากนไปรฐอน. สมยนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกในระหวางใกลรง ทรงเหน อปนสยแหงมรรคผล ๓ ของอาฬวกกมาร ทรงพระดารวา กมารผน ตงความปรารถนาไวถงแสนกป จตจากเทวโลกแลว บงเกดในพระ- ราชนเวศนของพระเจาอาฬวกะ พระราชาเมอไมไดคนอน กจกจบพระ- กมารไปพรอมดวยถาดอาหารในวนพรงน ดงนแลว ในเวลาเยนจงเสดจ ปลอมพระองคไปยงทอยของอาฬวกยกษ ขอรองยกษมชอคนธพพะผเฝา ประต เพอเสดจเขาไปยงทอยยกษ. คนธพพยกษนนทลวา ขาแตพระ - ผมพระภาคเจา โปรดเสดจเขาไปเถด สวนทขาพระองคไมบอกอาฬวก- ยกษ ไมควรแน จงไดไปสานกอาฬวกยกษ ผไปสสมาคมยกษใน


หมวนตประเทศ. แมพระศาสดาเสดจเขาไปถงทอยแลว กประทบนงบน บลลงกทนงของอาฬวกยกษ. สมยนน สาตาครยกษและเหมวตยกษ กาลงไปสสมาคมยกษผานทางเบองบนทอยของอาฬวกยกษ เมอยงไปไม ถงกนกวาเหตอะไรกนหนอ เหนพระศาสดาประทบนงในภพของอาฬวก- ยกษ เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลวจงไปสสมาคมยกษ ประกาศ ความยนดแกอาฬวกยกษวา ทานอาฬวกะ ทานมลาภใหญแลว ทพระผ เปนอครบคคลในโลกพรอมทงเทวโลก ประทบนงในทอยของทาน จง ไปฟงธรรมในสานกพระศาสดาเสย. อาฬวกยกษฟงคาของยกษทงสอง นนแลว กคดวา ยกษทงสองนพดวา พระสมณะโลนรปหนง บงอาจ นงเหนอบลลงกของเรา กไมพอใจ โกรธเกรยวพดวา วนนเรากบ สมณะรปน จกตองทาสงครามกน พวกทานจงเปนสหายเราในสงความ นน แลวกยกเทาขางขวาเหยยบยอดเขา ระยะประมาณ ๖๐ โยชน. ยอด เขานนกแยกออกเปนสองสวน. ตงแตนน พงกลาวเรองการรบของ อาฬวกยกษใหพสดาร. กอาฬวกยกษ แมรบกบพระตถาคตดวยอาการตาง ๆ ตลอดคน ยงรง กไมสามารถทาอะไรได จงเขาไปหาพระศาสดาถามปญหา ๘ ขอ พระศาสดากทรงวสชนา. จบเทศนา อาฬวกยกษดารงอยในโสดาปตต- ผล. ทานผประสงคจะกลาวโดยพสดารพงตรวจดอรรถกถาอาฬวกสตร. วนรงขน เมออรณขน เวลานาถาดอาหารไป พวกราชบรษไมเหนเดก ทควรจะจบทวพระนคร จงกราบทลแดพระราชา. พระราชาตรสวา พอเอย เดกมอยในทไมควรจะจบไดมใชหรอ. พวกเขากราบทลวา อยางนน พระเจาขา วนนมราชโอรสประสตในราชสกล พระเจาขา.


จงตรสวา พอจงเอาไป เมอเรายงมชวตอยจกไดลกอก จงสงเดกนนไป พรอมกบถาดอาหาร. เมอพระเทวกนแสงคราครวญอย ราชบรษเหลานน กพาเดกไปถงทอยของอาฬวกยกษพรอมดวยถาดอาหารกลาววา เชญเถด เจาจงรบสวนของเจาไป. อาฬวกยกษฟงคาของบรษเหลานนแลว ก รสกละอาย เพราะตนเปนพระอรยสาวกแลว ไดแตนงกมหนา. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเขาวา อาฬวกะ บดน ทานไมมกจทจะตองละอาย แลว จงอมเดกใสมอเรา. พวกราชบรษกวางอาฬวกกมารลงในมออาฬวก- ยกษ ๆ กอมเดกวางไวในพระหตถของพระทศพล. สวนพระศาสดาทรงรบ แลว กทรงวางไวในมออาฬวกยกษอก. อาฬวกยกษอมเดกวางไวในมอ ของเหลาราชบรษ. เพราะพระกมารนนจากมอหนงสอกมอหนงดงกลาวมา น จงพากนขนานพระนามกมารนนวา หตถกอาฬวกะ. ครงนน ราชบรษ เหลานนดใจ พาพระกมารนนไปยงสานกพระราชา. พระราชาทอดพระ- เนตรเหนพระกมารนน ทรงเขาพระหฤทยวา วนนอาพวกยกษไมรบ ถาดอาหาร จงตรสถามวา เหตไรพวกเจาจงพากนมาอยางนเลา พอ. พวกเขากราบทลวา ขาแตเทวะ ความยนดและความจาเรญมแกราชสกล แลว พระศาสดาประทบนงในภพของอาฬวกยกษ ทรงทรมานอาฬวก- ยกษ ใหเขาดารงอยในภาวะเปนอบาสก โปรดใหอาพวกยกษใหพระกมาร แกพวกขาพระองค พระเจาขา. แมพระศาสดากทรงใหอาฬวกยกษถอ บาตรจวร เสดจบายพระพกตรสนครอาฬว. อาพวกยกษนน เมอจะเขาส พระนคร กรสกละอาย จะถอยกลบ. พระศาสดาทรงแลดแลวตรส ถามวา ละอายหรออาฬวกะ. เขาทลวา พระเจาขา ชาวพระนครอาศย ขาพระองค ทงแม ทงลก ทงเมย จงพากนตาย พวกเขาเหนขาพระองค


แลว จกประหารดวยทอนไมบาง กอนดนบาง ธนบาง เพราะเหตนน ขาพระองคจงจะถอยกลบ พระเจาขา. พระศาสดาตรสปลอบวา อาฬวกะ ไมมดอก เมอทานไปกบเรากสนภย ไปกนเถด ประทบหยดยนอยแนว ปาไมไกลพระนคร. แมพระเจาอาฬวกะกทรงพาชาวพระนครออกไป ตอนรบเสดจพระศาสดา. พระศาสดากทรงแสดงธรรมโปรดบรษททมา ถง. จบเทศนา เหลาสตว ๘๔,๐๐๐ กพากนดมนาอมฤต. ชาวเมอง อาฬวเหลานน พากนไปทอยของอาฬวกยกษ ณ แนวปานนนนเอง จด พลกรรมกนทกป. แมอาฬวกยกษกสงเคราะหชาวเมองดวยการจดรกษา อยางเปนธรรม. อาฬวกกมารแมนน เจรญวยแลว ฟงพระธรรมเทศนาของพระ- ศาสดาแลวกแทงตลอดมรรคและผล ๓ มอบาสกผเปนอรยสาวก ๕๐๐ คน หอมลอมเทยวไปทกเวลา. ตอมาวนหนง เขาเขาไปเฝาพระศาสดา พรอมดวยอบาสก ๕๐๐ คน ถวายบงคมแลวนง ณ ทสมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนเขามวนยอนด จงตรสถามวา อาฬวกะ เธอมบรษทมากสงเคราะหกนอยางไร. เขากราบทลวา ขาแตพระผมพระ- ภาคเจา เมอเขายนดดวยการให ขาพระองคกเคราะหดวยการให เมอ เขายนดดวยการพดจานารก ขาพระองคกสงเคราะหดวยการพดจานารก เมอเขายนดใหชวยทากจทเกดขนใหเสรจสน ขาพระองคกจะสงเคราะห ดวยการชวยทากจทเกดขนใหเสรจสนไป เมอเขายนดดวยการใหวางตน เสมอกน ขาพระองคกสงเคราะหดวยการวางตนเสมอกน พระเจาขา. เรองทเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบ ณ พระเชตวน- วหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนา


หตถกอาฬวกอบาสกไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผสงเคราะหบรษทดวยสงคหวตถ ๔ แล. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕

๕. ประวตพระเจามหานามศากยะ ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปณตทายกาน ทานแสดงวา พระเจามหานามศากยะ เปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายทานอนมรสประณต. ดงไดสดบมา พระเจามหานามศากยะนน ครงพระพทธเจาพระ นามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถา ของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายทานอนมรสประณต. จงทากศล ใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดา และมนษยตลอดแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในราชสกลเจาศากยะ กรงกบลพสด ทรงเจรญวยแลว ดารงอยในพระโสดาปตตผล ดวยการ เฝาพระทศพลครงแรกเทานน. ตอมาสมยหนง พระศาสดาเสดจจาพรรษา ณ เมองเวรญชาแลวเสดจไปกรงกบลพสด โดยลาดบ ประทบ ณ นโครธา- ราม พระเจามหานามทรงทราบวา พระศาสดาเสดจมา จงเขาไปเฝา ถวายบงคมแลว ประทบนง ณ ทสมควรสวนขางหนง กราบทลพระศาสดา อยางนวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคไดสดบมาวา เขาวา


ภกษสงฆลาบากดวยการเทยวขออาหารในเมองเวรญชา ขอพระองคโปรด ประทานปฏญญาทรงรบใหขาพระองคทะนบารงภกษสงฆตลอด ๔ เดอน เถด ขาพระองคจะประจโอชะเขาไปในสรระของภกษสงฆนะพระเจาขา. พระศาสดาทรงรบโดยดษณภาพ พระเจามหานามะทรงทราบวา ทรงรบ แลว ตงแตวนรงขน กบารงภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวย โภชนะอนประณตและของมรสอรอย ๔ ชนด เปนตน รบปฏญญาบารง อก ๔ เดอน เปน ๘ เดอนเตม แลวรบปฏญญาบารงอก ๔ เดอน ชอ วา ทรงบารงตลอดทงป. พระศาสดามไดประทานปฏญญารบอาราธนา เกนไปกวานน. สวนพระเจามหานามะทรงทาสกการะแกภกษสงฆทมา ถงตอ ๆ มาโดยทานองนนแล. พระคณนนของเจามหานามะ กขจรไปทว ชมพทวป. เรองเกดขนอยางนนแล. ตอมา พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร จงทรงสถาปนาพระเจามหานามศากยะไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผถวายทานอนมรสประณต แล. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ ๖. ประวตอคคคฤบดชาวเมองเวสาล ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา มนาปทายกาน ทานแสดงวา อคคคฤหบด ชาว กรงเวสาล เปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายโภชนะทชนชอบใจ.


ดงไดสดบมา อคคคฤหบดนน ครนพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผถวายโภชนะทชนชอบใจ ทากศลให ยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษย ถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ เมองเวสาล. เวลาทานเกดมซงไมแนนอน. แตตอมา รางกายของทานสงขน. สงางาม เหมอนเสาระเนยดทตกแตงแลว เหมอนแผนผาทวจตรดวยลวดลายทเขา ยกขน ทงคณทงหลายของทานกฟงขจรไป. ทานจงชอวา อคคเศรษฐ เพราะเรอนรางและคณทงสองนฟงขจรไป. กทานอคคคฤหบดนนน ดารงอยในโสดาปตตผล ดวยการเฝาพระทศพลครงแรกเทานน ตอมา กกระทาใหแจงมรรคและผล ๓ เวลาทตวแกเฒา ทานไปในทลบนงคดวา สงใด ๆ เปนทรกเปนทชอบใจของเรา เราจกถวายสงนน ๆ นนแหละ แดพระทศพล เราไดฟงคานในทเฉพาะพระพกตรพระศาสดาวา บคคล ผถวายของทชอบใจ ยอมไดของทชอบใจ ดงน . ครงนน ทานดาร อยางนวา พระศาสดาทรงทราบจตใจของเราบางหรอหนอ พงเสดจมายง ประตนเวศน. แมพระศาสดากทรงทราบจตใจของทาน มภกษสงฆ แวดลอมเสดจมาปรากฏ ณ ประตนเวศนทนท. ทานทราบวาพระศาสดา เสดจมาแลว กขะมกเขมนอยางเหลอเกน เดนไปสสานกพระทศพล กราบดวยเบญจางคประดษฐแลวรบบาตรของพระศาสดา อาราธนาให เสดจเขาไปยงเรอนแลว ใหพระศาสดาประทบนงเหนอพทธอาสนอนด ทจดไวแลว ใหภกษสงฆนงเหนออาสนะทเหลอ แลวเลยงดภกษสงฆม


พระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารรสเลศตางๆ ครนเสรจภตกจ นง ณ ทสมควรสวนขางหนง กราบทลอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ- องคไดฟงมาเฉพาะพระพกตร ชอวารบมาเฉพาะพระพกตรพระผมพระ- ภาคเจาวา บคคลผถวายของทชอบใจ ยอมไดของทชอบใจ ดงน ขาแต พระองคผเจรญ สงใด ๆ ทชอบใจของขาพระองค สงนน ๆ ขาพระ- องคถวายแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข. ทาพระศาสดาใหทรง ทราบแลว นบตงแตนนไป กถวายสงทชอบใจเขา แกภกษสงฆมพระ- พทธเจาเปนประมข. กเรองนนทงหมดจกมาในอคคสตร ปญจกนบาตแล. เรองนเกดขนอยางน. ตอมาภายหลงพระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวน- วหาร จงทรงสถาปนาอบาสกผนนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศ กวาพวกอบาสก ผถวายโภชนะทชนชอบใจ แล. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗

๗. ประวตอคคตคฤหบดชาวบานหตถคาม ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สงฆปฏากาน ทานแสดงวา อคคตคฤหบดชาวบาน หตถคาม เปนเลศกวาพวกอบาสกผเปนอปฏฐากภกษสงฆ. ดงไดสดบมา อคคตคฤหบดนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา ฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนง


เอตทคคะ เปนเลศกวาพวกอบาสกผเปนสงฆอปฏฐาก ทากศลใหยงยวด ขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถง แสนกป. ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ บานหตถคาม. พวก ญาตไดขนานนามวา อคคตกมาร. ตอมา ทานดารงอยในฆราวาสวสย บดาลวงลบไป กไดตาแหนงเศรษฐ. สมยนน พระศาสดาทรงมภกษ สงฆแวดลอม เสดจจารกไปถงบานหตถคาม ประทบอย ณ อทยาน- นาคภวนะ ครงนน อคคตเศรษฐน เมานาเมาอยถง ๗ วน ถกเหลา นกฟอนราหอมลอมไปยงอทยานนาคภวนะบาเรออย ครนเหนพระทศพล กเกดหรโอตตปปะ มกาลง. เมอเขาเขาเฝาพระศาสดา ความเมาสรา กเหอดหายไปหมด. เขาถวายบงคมพระศาสดาแลวนง ณ ทสมควรสวน ขางหนง. ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเขา. จบเทศนา เขา กแทงตลอดมรรคและผล ๓. ตงแตนนมา เขากสละเหลานกฟอนรา ดวยกลาววา พวกทานจงไปตามความพอใจเถด. เปนผยนดยงนกในทาน ถวายทานแกภกษสงฆเทานน. เทวดามาหาในระหวางราตรแลวบอกแก เศรษฐวา ทานคฤหบด ภกษรปโนนมวชชา ๓ ภกษรปโนนมอภญญา ๖ รปโนนมศล รปโนนทศล. เขาสดบคาของเทวดานนแลว กรคณตาม เปนจรงกอนแล. แตเขากยงถวายไทยธรรมดวยจตสมาเสมอทเดยว แม นงอยในสานกพระศาสดา กกลาวแตคณนนนนแหละ. ตอมา พระศาสดา ประทบนง ณ พระเชตวนวหาร ทรงสถาปนาคฤหบดผนนไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผเปนอปฏฐากภกษสงฆ แล จบอรรถกถาสตรท ๗


อรรถกถาสตรท ๘

๘. ประวตสรอมพฏฐอบาสก

ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อเวจจปสนนาน ทานแสดงวา ปรพนธเศรษฐ อบาสก [ บาลวา สรอมพฏฐะ] เปนเลศกวาพวกอบาสกอรยสาวกผ เลอมใสไมหวนไหว. ดงไดสดบมา อบาสกผน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน พระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวา พวกอบาสกผเลอมใสไมหวนไหว ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา ตาแหนงนน. เขาเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธป- บาทกาลนบงเกดในสกลเศรษฐ. พวกญาตไดขนานนามวา ปรพนธะ. ตอ มาเขาเจรญวย ดารงอยในฆราวาสวสย เปนอปฏฐากของเหลาอญญเดยรถย. ครงนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกเวลาใกลรง ทรงเหนเหตแหง โสดาปตตมรรคของเขา จงเสดจไปถงประตนเวศนในเวลาเทยวแสวงหา อาหาร. เขาเหนพระทศพล จงคดวา พระสมณโคดมทรงอบตในสกล ใหญและเปนผอนมหาชนรจกกนอยางดในโลก ดวยเหตนน การไมไป สานกของพระสมณโคดมนน ไมสมควร. เขาจงไปสสานกพระศาสดา กราบทพระยคลบาท รบบาตรแลวอาราธนาใหเสดจเขาไปเรอน ให ประทบนงบนบลลงกมคามากถวายภกษา เมอเสรจภตกจ จงนง ณ ท สมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทรงแสดงธรรมตามอานาจจรยาของเขา.


จบเทศนาเขากดารงอยในโสดาปตตผล. แมพระศาสดาทรงฝกเขาแลว กเสดจไปพระเชตวนวหาร. ลาดบนน มารคดวา ชอวาปรพนธะนเปน สมบตของเรา แตพระศาสดาเสดจไปเรอนเขาวนน ไดทรงทาใหมรรค ปรากฏ เพราะฟงธรรมของพระศาสดาหรอหนอ เพยงทเราจะรวา เขา พนจากวสยของเราหรอยงไมพน จงเนรมตรปละมายพระทศพล ทงทรง จวร ทงทรงบาตร เสดจดาเนนโดยอากปกรยาของพระพทธเจาทเดยว ทรงพระลกษณะ ๓๒ ประการ ไดประทบยนใกลประตเรอนของปรพนธ- อบาสก. แมปรพนธอบาสก ฟงวา พระทศพลเสดจมาอกแลว กคด วา ธรรมดาการเสดจไปชนดไมแนนอนของพระพทธะทงหลายไมมเลย เหตไรหนอจงเสดจมา ดงน แลวจงรบเขาไปสสานกพระพทธองคดวย สาคญวาพระทศพล กราบแลวยน ณ ทสมควรสวนขางหนง กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระองคทรงทาภตกจเสรจแลวในเรอนของขา- พระองค ทรงอาศยเหตอะไรจงเสดจมาอก. มารกลาววา ดกอนปรพนธะ เราเมอกลาวธรรมไมทนพจารณาแลวกลาวคาไปขอหนง มอย แทจรง เรากลาวไปวา ปญจขนธไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา หมดทกอยาง แตความจรงไมใชทงหมดเหนปานนน ดวยวา ขนธ บางจาพวก ทเทยง มนคง ยงยน มอย. ทนน ปรพนธอบาสกคดวา เรองนเปนเรองหนก อยางยง ดวยธรรมดาวา พระพทธะทงหลาย ตรสเปนคาสองไมม. จง คดใครครวญวา ขนชอวามารเปนขาศกของพระทศพล ผนตองเปนมาร แน จงกลาววา ทานเปนมารหรอ. ถอยคาทพระอรยสาวกกลาวไดเปน หนงเอาขวานฟนมารนน. เพราะเหตนน มารจะดารงอยโดยภาวะของตน ไมได จงกลาววา ใชละ ปรพนธะ เราเปนมาร. ปรพนธอบาสกจง


ชนวกลาววา มารตง ๑๐๐ ตง ๑,๐๐๐ กมาทาศรทธาของเราใหหวนไหว ไมไดดอก. พระทศพลมหาโคดม เมอทรงแสดงธรรมแกเรา กทรง แสดงธรรมปลกใหตนวา สงขารทงปวงไมเทยง. ทานอยายนใกลประต เรอนของเรานะ. มารฟงคาของปรพนธอบาสกนนแลว กถอยกรดไมอาจ พดจา อนตรธานไปในทนนนงเอง. แมปรพนธอบาสก เวลาเยนกเขา ไปเฝาพระศาสดา กราบทลกรยาทมารทาแลวทลวา ขาแตพระองคผเจรญ มารพยายามทาศรทธาของขาพระองคใหหวนไหว. พระศาสดาทรงทา เหตนนนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง จงทรงสถาปนาปรพนธ- อบาสกไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผเลอมใส ไม หวนไหว แล. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙

๙. ประวตหมอชวกโกมารภจ ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปคคลปปสนนาน ทานแสดงวา หมอชวกโกมารภจ เปนเลศกวาพวกอบาสกผประกอบดวยความเลอมใสในบคคล. ดงไดสดบมา หมอชวกนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน พระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวา พวกอบาสกผเลอมใสในบคคล ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนง


นน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลน บงเกดในครรภของสตร ชอสาสวด๑ อาศยรปเลยงชพ อาศยอภยราช- กมารอย ณ กรงราชคฤห. กขนชอวาสตรผอาศยรปเลยงชพ เวลาตลอด ถาเปนบตรชาย กทงเสย ถาเปนบตรหญง กเลยงไว. ดงนน นางจง เอากระดงใสเดกชายทงเสยทกองขยะ. ครงนน อภยราชกมารเสดจไปท เขาเฝา ทอดพระเนตรเหนเดกชายนน จงตรสถามวา พนาย อะไรนน ฝงกาจงรมลอมเตมไป ทรงสงพวกราชบรษไป เมอเขากราบทลวา ทารก พระเจาขา. ตรสถามวา ยงเปนอยหรอ พนาย. ทรงฟงวา ยงเปนอย พระเจาขา. จงโปรดใหนาไปเลยงไวภายในบรของพระองค. เขาพากน ขนานนามทานวา ชวก. พออายได ๑๖ ป กไปกรงตกกศลา เรยน แพทยศลปะ ไดลาภสกการะจากราชสานกของพระเจาพมพสาร ได กระทาพระโรคของพระเจาจณฑปชโชตใหหายจนทรงพระสาราญ ทาวเธอ กสงขาวสาร ๕๐๐ เลมเกวยน กหาปณะ ๑๖,๐๐๐ และคผาแควนสพ ทประมาณคามได ทงผาบรวารนบจานวน ๑,๐๐๐ พระราชทานแกหมอ ชวกนน. สมยนน พระศาสดาทรงอาศยกรงราชคฤห ประทบอยทเขา คชฌกฏ. หมอชวกประกอบเภสชทลถวายการขบถายในพระวรกายทมธาต สะสมแลวแดพระศาสดา คดวา ปจจย ๔ เฉพาะเปนของ ๆ เรามอย ดงน จงอาราธนาใหพระศาสดาประทบอยในวหารของตน ปรงยาถวาย นอมคผานนถวาย กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรด ทรงใชสอยคผาน แลวไดถวายผา ๑,๐๐๐ ผนทไดมาพรอมกบคผานน แกพระภกษสงฆ. นเปนความยอในเรองหมอชวกโกมารภจนน. สวน ๑. ม. สาลวด.


โดยพสดาร เรองหมอชวกมาแลวในขนธกวนย ตอมา พระศาสดา ประทบอยในพระเชตวนวหาร จงทรงสถาปนาหมอชวกโกมารภจไวใน ตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผเลอมใสในบคคล แล. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐

๑๐. ประวตนกลบดาคฤหบด ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วสสาสกาน ทานแสดงวา นกลบดาคฤหบดเปน เลศกวาพวกอบาสกผกลาวถอยคาแสดงความคนเคย. ดงไดสดบมา ทานคฤหบดนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกผหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกผคนเคย กทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. ทานเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนกบงเกดในสกลเศรษฐ นครสงสมารคร แควน ภคคะ. แมพระศาสดา อนภกษสงฆแวดลอมแลวเสดจจารกไปถงนครนน ประทบอยทเภสกลาวน . ครงนน นกลบดาคฤหบดน กไปเฝาพระศาสดา พรอมดวยเหลาชาวสงสมารครนคร โดยการเฝาครงแรกเทานน เขาและ ภรยากตงความสาคญวา พระทศพลเปนบตรของตน จงหมอบลงทพระ- ยคลบาทของพระศาสดากราบทลวา ลกเอย เจาทงพอแมไปเสยตลอด


เวลาเทาน เทยวไปอยเสยทไหน. นยวา นกลบดาคฤหบดน แมใน ชาตกอน ๆ กไดเปนบดาพระทศพล ๕๐๐ ชาต เปนอา ๕๐๐ ชาต เปนป ๕๐๐ ชาต เปนลง ๕๐๐ ชาต. นกลมารดากไดเปนมารดา ๕๐๐ ชาต เปนนา ๕๐๐ ชาต เปนยา ๕๐๐ ชาต เปนปา ๕๐๐ ชาต. ดงนน เพราะมความรกทตดตามมาตลอดกาลยาวนาน พอเหนพระทศพล กสาคญวาบตรจงทนอยไมได. พระศาสดามไดตรสวา จงหลกไป ตราบเทาทจตใจของคนทงสองนนยงไมรสกตว. ครงนน พอคนทงสอง นนกลบไดสตตามเดมแลว พระศาสดาทรงทราบอาสยะ คออธยาศยของ เหลาสตวผวางใจเปนกลางแลว ทรงแสดงธรรม. เมอจบเทศนา แม ทงสองคนกดารงอยในพระโสดาปตตผล. ตอมา เวลาทรงพระชรา พระศาสดาไดเสดจไปยงนครแควน ภคคะอก. คนทงสองนนทราบวาพระศาสดาเสดจมา กเขาไปเฝาถวาย บงคมดวยเบญจางคประดษฐ อาราธนาเพอเสวยในวนพรงน ในวนรงขน กเลยงดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ ใน นเวศนของตน พระศาสดาเสวยเสรจกเขาไปใกล ๆ นง ทสมควรสวน ขางหนง. ครนนงเรยบรอยแลว นกลบดาคฤหบดจงไดกราบทบพระผ- มพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกบนกลมารดาคฤห- ปตานแตงงานกนครงเปนหนมเปนสาว ขาพระองคมไดลวงรวา นกล- มารดาคฤหปตานจะนอกใจแมทางใจเลย ดงนน นางจะนอกใจทางกาย ไดแตทไหน ขาพระองคปรารถนาจะพบกนและกนทงในปจจบน ทงใน ภายภาคหนา พระเจาขา. นกลมารดาคฤหปตานกกราบทลพระผมพระ- ภาคเจาบางวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกบนกลบดาคฤหบด


แตงงานกนครงยงเปนหนมเปนสาว ขาพระองคมไดลวงรวา นกลบดา คฤหบดจะนอกใจแมทางใจ ดงนน เขาจะนอกใจทางกายไดแตทไหน. ขาพระองคปรารถนาจะพบกนและกน ทงในปจจบน ทงในภายภาคหนา พระเจาขา. ตอมา ภายหลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ ทรงนา เรองของคนทงสองใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลว ทรงสถาปนา นกลบดาคฤหบดไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสก ผ คนเคย แล. จบอรรถกถาอบาสกบาลประดบดวยสตร ๑๐ สตร จบประวตอบาสกสาวกเอตทคคะ ๑๐ ทาน จบอรรถกถาวรรคท ๖


วรรคท ๗ วาดวยอบาสกาผมตาแหนงเลศ ๑๐ ทาน [๑๕๒] ดกอนภกษทงหลาย นางสชาดาธดาของเสนานกฎมพ เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผถงสรณะกอน. นางวสาขามคารมารดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผถวาย ทาน. นางขชชตตรา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเปนพหสต. นางสามาวด เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผมปรกตอยดวย เมตตา. นางอตตรานนทมารดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผยนด ในฌาน. นางสปปวาสาโกลยธดา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผ ถวายรสอนประณต. นางสปปยาอบาสกา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเปน คลานปฏฐาก. นางกาตยาน เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผเลอมใสอยาง แนนแฟน. นางนกลมารดาคหปตาน เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของเราผคน เคย. นางกาฬอบาสกาชาวกรรฆรกา เลศกวาพวกอบาสกาสาวกาของ เราผเลอมใสโดยไดยนไดฟงตาม. จบวรรคท ๗


อบาสกาบาล

อรรถกถาวรรคท ๗ อรรถกถาสตรท ๑

๑. ประวตนางสชาดา เสนยธดา๑

อบาสกาบาล สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปม สรณ คจฉนตน ทานแสดงวา ธดาของเสนยะ ชอสชาดา เปนเลศกวาพวกอบาสกาผดารงอยในสรณะกอนคนอนทงหมด. แมนาง ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดใน เรอนสกล กรงหงสวด ตอมา นางฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน พระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวา พวกอบาสกาผถงสรณะกอนอบาสกาทงปวง จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป บงเกดในครอบครวของกฎมพชอเสนยะ ณ ตาบลอรเวลาเสนานคม กอน พระศาสดาของเราบงเกด เจรญวยแลวไดทาความปรารถนาไว ณ ตนไทร ตนหนงวา ถานางไปมเหยาเรอนกะคนทเสมอ ๆ กน ไดบตรชายใน ทองแรกจกทาพลกรรมประจาป. ความปรารถนาของนางกสาเรจ. เมอพระมหาสตวทรงทาทกรกรยาครบปท ๖ ในวนวสาขปณณม นางคดวา จกทาพลกรรมแตเชาตร จงตนขนเวลาใกลรงแหงราตร แลวใชใหเขารดนมโค. เหลาลกโคกไมไป ถอเอาเตานมของเหลา ๑. บาลขอ ๑๕๒ เปนเสนานกฏมพ.


แมโคนม. พอเอาภาชนะใหม ๆ เขาไปรองใกลนม หยาดนามนกไหล โดยธรรมดาของคน นางสชาดาเหนความอศจรรยนน กถอเอานานม ดวยมอของตนเองใสภาชนะใหม เรมเคยว. เมอขาวมธปายาสกาลงเคยวอย ฟองใหญ ๆ กผดขนเวยนขวาไปรอบ ๆ. หยาดมธปายาสสกหยดหนงกไม กระเดนออกขางนอก. ทาวมหาพรหมกนฉตร. ทาวโลกบาลทง ๔ ถอ พระขรรคตงการรกษา. ทาวสกกะรวบรวมฟนตดไฟ. เหลาเทวดานาโอชะ ใน ๔ ทวปมาใสในขาวมธปายาสนน. ในวนนนนนเอง นางสชาดา เหนขออศจรรยเหลาน จงเรยกนางปณณทาสมาสงวา แมปณณะ วนน เทวดาของเรานาเลอมใสเหลอเกน ตลอดเวลาเทาน. ขาไมเคยเหนความ อศจรรยเหนปานนเลย เจาจงรบไปปฏบตเทวสถาน. นางปณณทาส รบคานางวา ดละแมเจา ขมขมนรบไปยงโคนตนไม. ฝายพระโพธสตว รอเวลาแสวงหาอาหาร กเสดจไปประทบนง ณ โคนตนไมแตเชาตร. นางปณณะเดนไปเพอจะปดกวาดโคนตนไม กมาบอกนางสชาดาวา เทวดาประทบนงอยโคนตนไมแลว. นางสชาดากลาววา แมมหาจาเรญ ถาเจาพดจรง เจากไมตองเปนทาสละ แลวประดบเครองประดบทกอยาง จดขาวมธปายาสอยางดลงในถาดทองมคาแสนหนง เอาถาดทองอกถาด หนงปดแลวหมหอดวยผาขาว หอยพวงของหอมพวงมาลยไวรอบ ๆ ยก ขนเดนไป พบพระมหาบรษ กเกดปตอยางแรง กมตวลงตงแตสถานท ๆ พบ ปลงถาดลงจากศรษะ เปดออกแลววางขาวมธปายาสพรอมทงถาดไว ในพระหตถของพระมหาบรษ ไหวแลวกลาววา ขอมโนรถของทานจง


สาเรจเหมอนมโนรถของดฉนทสาเรจแลวเถด แลวกหลกไป. พระโพธสตวเสดจไปยงฝงแมนาเนรญชรา ทรงวางถาดทองไว รมฝง ลงสรงสนานแลวเสดจขน ทรงปนเปนกอนได ๔๙ กอน เสวยขาว มธปายาสแลว ทรงลอยถาดทองลงในแมนา เสดจขนสโพธมณฑสถาน ตามลาดบ ทรงบรรลพระสพพญตญาณ ประทบ ณ โพธมณฑสถาน ลวงไป ๗ สปดาห ทรงประกาศพระธรรมจกรอนประเสรฐ ณ ปาอส- ปตนมคทายวน ทรงเหนอปนสยของเดกชอยสะ บตรของนางสชาดา จงเสดจไปประทบนง ณ โคนไมตนหนง. แมยสกลบตรเหนนางบาเรอ นอนเปดรางในลาดบตอจากครงราตร เกดความสลดใจพดวา วนวาย หนอ ขดของหนอ แลวออกจากนเวศนเดนไปยงสานกพระศาสดานอก พระนคร ฟงธรรมเทศนาแลวแทงตลอดมรรคผล ๓. ขณะนน บดา ของเขาเดนตามรอยเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ทลถามเรองของยสกล- บตร. พระศาสดาทรงปกปดยสกลบตรไวทรงแสดงธรรม จบเทศนา เศรษฐคฤหบดกดารงอยในพระโสดาปตตผล. สวนยสะบรรลพระอรหต. พระผมพระภาคเจาตรสกะเขาวา จงเปนภกษมาเถด. ทนใดนนนนเอง เพศคฤหสถของเขากหายไป เขาไดเปนผทรงบาตรและจวรสาเรจดวย ฤทธ. แมบดาของทานกนมนตพระศาสดา. พระศาสดาทรงมพระยสกล- บตรเปนปจฉาสมณะ ตดตามไปขางหลง เสดจไปเรอนของเศรษฐนน เสวยภตตาหารเสรจแลว กทรงแสดงธรรมโปรด. จบเทศนา นางสชาดา มารดาและภรยาเกาของพระยสะ กดารงอยในพระโสดาปตตผล. ใน วนนน นางสชาดากนหญงสะใภ กดารงอยในเตวาจกสรณะ คอถงพระ- พทธเจา พระธรรม และพระสงฆครบ ๓ เปนสรณะ. นเปนความยอใน


เรองนน. สวนโดยพสดาร เรองนมาแลวในคมภรขนธกะ. ภายหลง ตอมา พระศาสดาเมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนาอบาสกาผนไวในตาแหนงเลตทคคะเปนเลศกวา พวกอบาสกา ผถงสรณะ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒

๒. ประวตนางวสาขามคารมารดา ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ทายกาน ทานแสดงวา นางวสาขามคารมารดา เปนเลศกวาพวกอบาสกาผยนดยงในการถวายทาน. ดงไดสดบมานางวสาขานน ครงพระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมา กาลงฟงพระธรรมเทศนาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผยนดในการถวายทาน จงทากศลใหยง ยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษย ถงแสนกป ครงพระพทธเจาพระนานรา กสสปะ บงเกดเปนราชธดาองค นองนอยกวาเขาทงหมด แหงพระราชธดาพนอง ๗ พระองค ในพระ- ราชนเวศนของพระเจากงก. กครงนน พระราชธดาพนอง ๗ พระองคคอ สมณ สมณคตตา ภกขน ภกขทาสกา ธมมา สธมมา และสงฆทาส ครบ ๗. พระราชธดาเหลานน ในบดน [ครงพทธกาล] คอพระเขมา


พระอบลวรรณา พระปฏาจารา พระโคตม พระธรรมทนนา พระนาง มหามายา และนางวสาชา ครบ ๗. บรรดาพระราชธดาเหลานน พระนางสงฆทาสเวยนวายอยใน เทวดาและมนษยถงพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลนบงเกดในครรภ ของนางสมนเทวภรยาหลวงของธนญชยเศรษฐ บตรของเมณฑกเศรษฐ ภททยนคร แควนองคะ. บดามารดาไดตงชอนางวาวสาขา. เวลานาง มอายได ๗ ขวบ พระทศพลทรงเหนอปนสยสมบตของเสลพราหมณ และเหลาสตวพวกจะตรสรอน ๆ มภกษสงฆเปนบรวาร เสดจจารกไป ถงนครนน ในแควนนน. สมยนน เมณฑกคฤหบด เปนหวหนาของเหลาผมบญมาก ๕ คน ครองตาแหนงเศรษฐ. เหลาผมบญมาก ๕ คน คอ เมณฑกเศรษฐ ๑ ภรยาแสวงของเขา ชอจนทปทมา ๑ บตรของเขา ชอธนญชย ๑ ภรยา ของธนญชยนน ชอสมนเทว ๑ ทาสของเมณฑกเศรษฐ ชอปณณะ ๑. มใชแตเมณฑกเศรษฐอยางเดยวดอก ถงในราชอาณาจกรของพระเจา- พมพสาร กมบคคลผมโภคสมบตนบไมถวนถง ๕ คน คอ โชตยะ ชฏละ เมณฑกะ ปณณะ และกากพลยะ. บรรดาคนทง ๕ นน เมณฑกเศรษฐน ทราบวาพระทศพลเสดจมาถงนครของตน จงเรยก เดกหญงวสาขา ธดาธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรมาแลวสงอยางนวา แมหน เปนมงคลทงเจา ทงป เจาจงพาเกวยน ๕๐๐ เลม พรอมดวย เดกหญง ๕๐๐ คน บรวารของเจามทาส ๕๐๐ นาง เปนบรวาร จงทา การรบเสดจพระทศพล. นางฟงคาของป กปฏบตตาม. แตเพราะนาง เปนผฉลาดในเหตและมใชเหต นางกไปดวยยาน เทาทพนทยานจะไป


ไดแลว กลงจากยานเดนไปเขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ยน ณ ท สมควรสวนหนง. ครงนน พระศาสนาทรงแสดงธรรมโปรดดวยอานาจ จรยาของนาง. จบเทศนา นางกดารงอยในโสดาปตตผล พรอมกบ เดกหญง ๕๐๐ คน แมเมณฑกเศรษฐ กเขาไปเฝาถวายบงคมพระศาสดา แลว นง ณ ทสมควรสวนหนง. พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรด ดวย อานาจจรยาของเศรษฐนน. จบเทศนา เมณฑกเศรษฐกดารงอยใน โสดาปตตผล อาราธนาพระศาสดา เพอเสวยในวนพรง. วนรงขน กเลยงดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารอยางประณต ในนเวศนของตน ไดถวายมหาทานโดยอบายนน ครงเดอน. พระศาสดา ประทบอย ณ ภททยนคร ตามพทธอธยาศยแลวกเสดจหลกไป. พง วสชนากถามรรคอนตอจากนแลว กลาวเรองการเกดของนางวสาขา. จรงอย ในกรงสาวตถ พระเจาโกศลทรงสงขาวสาสนไปยงสานก ของพระเจาพมพสารวา ในราชอาณาเขตของหมอมฉน ชอวา สกลทได โภคสมบตนบไมถวนไมมเลย สกลทไดโภคสมบตนบไมถวนของพระองค มอย ขอไดโปรดทรงสงสกลทไดโภคสมบตนบไมถวนไปใหหมอมฉน ดวยเถด. พระราชาทรงปรกษากบเหลาอามาตย. เหลาอามาตยปรกษากน วา ไมอาจสงสกลใหญ ๆ ไป แตเราจะสงเฉพาะบตรเศรษฐคนหนงไป จงขอรองธนญชยเศรษฐ บตรเมณฑกเศรษฐ. พระราชาทรงสดบคา ปรกษาของอามาตยเหลานน กทรงสงธนญชยเศรษฐไป. ครงนน พระเจาโกศลพระราชทานตาแหนงเศรษฐใหเขาอยในนครสาเกต ทาย กรงสาวตถไป ๗ โยชน. กในกรงสาวตถ บตรของมคารเศรษฐ ชอ ปณณวฒนกมารเจรญวยแลว. ขณะนน บดาของเขารวา บตรของเรา


เจรญวยแลว เปนสมยทจะผกพนดวยฆราวาสวสย จงสงคนทงหลายผฉลาด ในเหตและมใชเหตไป ดวยสงวา พวกทานจงเสาะหาเดกหญงในสกล ทมชาตเสมอกบเรา. คนเหลานนไมพบเดกหญงทตองใจตนในกรงสาวตถ จงพากนไปนครสาเกต. วนนนนนเอง วสาขามหญงสาว ๕๐๐ คน ทมวยรนเดยวกน แวดลอม พากนไปยงบงใหญแหงหนง เพอเลนนกษตรฤกษ คนแม เหลานน เทยวไปภายในนคร กไมพบเดกหญงทถกใจคน จงยนอย นอกประตเมอง. ขณะนน ฝนเรมตก. เหลาเดกหญงทออกไปกบ นางวสาขากรบเขาศาลา เพราะกลวเปยกฝน. คนเหลานนไมพบเดกหญง ตามทปรารถนา ในระหวางเดกหญงเหลานน. แตนางวสาขาอยขางหลง เดกหญงเหลานนทงหมด ไมนาพาฝนทกาลงตก เปยกปอนเขาไปยงศาลา เพราะไมรบเดน. คนเหลานนเหนนางแลวกคดวา เดกหญงคนนสะสวย ยงกวาแมเดกหญงคนอน ๆ กรปนนนเปนสงทหญงบางพวกตกแตงได เหมอนชางทารถ ตกแตงลอรถไดฉะนน จงกลาวตอไปวา จาเราจาตอง รวา เดกหญงคนนพดไพเราะหรอไม. ดงนนจงกลาวกะนางวา แมหน เจาเหมอนกบสตรทมวยเปนผใหญฉะนน. นางจงถามวา พอทาน พวกทานเหนอะไรจงกลาว. คนเหลานนตอบวา หญงสาวทเลนกบเจา คนอน ๆ รบมาเขาศาลา เพราะกลวเปยกฝน สวนเจาเหมอนหญงแก ไมรบสาวเทามา ไมนาพาวาผาจะเปยก ถาชางหรอทาไลตามเจาอยางน นแล เจาจะทาอยางไร. นางกลาววา พอทาน ขนชอวาผาหาไดไมยาก ในสกลของฉนหาไดงาย สวนผหญงเจรญวยแลว กเปนเหมอนสนคาท เขาขาย เมอมอหรอเทาหกไป คนทงหลายเหนผหญงทเรอนรางบกพรอง


กรงเกยจ ถมนาลายหนไป เพราะเหตนน ฉนจงคอย ๆ เดนมา คนเหลานนคดวา ชอวา หญงในชมพทวปนไมม จะเทยบกบ เดกหญงคนน ไมมทจะเทยบกน ทงรปทงคาพด รเหตและมใชเหต แลวจงพด ดงนแลวกเหวยงพวงมาลยไปบนนาง. ขณะนน นางวสาขา คดวา เราไมถกเขาหวงแหนมากอน แตบดน เราถกเขาหวงแหนแลว จงนงลงทพนดนโดยอาการทจะถกเขานาไปแลว. ครงนน คนทงหลาย จงเอาทานกนลอมนางไวตรงนนนงเอง. นางรวาเขาปดกนไว กมหมทาส หอมลอมกลบไปเรอน. คนของมคารเศรษฐเหลานน กพากนไปสานก ธนญชยเศรษฐพรอมกบนาง เมอเศรษฐถามวา พอคณ พวกทานเปน ชาวบานไหน กตอบวา พวกเราเปนคนของมคารเศรษฐ กรงสาวตถ ทราบวา ทเรอนทานมเดกหญงเจรญวยแลว ทานจงสงพวกเรามา ธนญชยเศรษฐกลาววา ดละ พอคณ เศรษฐของพวกทานเทยบกบ เราไมไดทางโภคสมบตกจรง แตกเทาเทยมกนโดยชาต. ธรรมดาวา คนทเพยบพรอมดวยอาการทกอยาง หาไดยาก. พวกทานจงไปบอก เศรษฐวา เรายอมรบ. คนเหลานนสดบคาของธนญชยเศรษฐนนแลว กกลบไปกรงสาวตถ แจงความยนดและความเจรญแกมคารเศรษฐแลว กลาววา นายทาน พวกเราไดเดกหญงในเรอนของธนญชยเศรษฐแลว มคารเศรษฐฟงดงนน กดใจวา พวกเราไดเดกหญงในเรอนของสกลใหญ จงสงขาวไปบอกธนญชยเศรษฐทนทวา บดนเราจกนาเดกหญงมา โปรด กระทากจทควรทาเสย. แมธนญชยเศรษฐกสงขาวตอบมคารเศรษฐไปวา เรองนไมเปนการหนกสาหรบเราเลย เศรษฐโปรดการทากจทควรทา สาหรบคนเถด. มคารเศรษฐจงไปเขาเฝาพระเจาโกศลกราบทลวา ขาแต


เทวะ. เดกหญงผมกรยาเปนมงคลแกขาพระองคมอยคนหนง เดกหญงนน ชอวสาขา ธดาของทานธนญชยเศรษฐ ขาพระองคจกนามาใหแก ปณณวฒนกมาร ทาสของพระองค ขอทรงโปรดอนญาตใหขาพระองค ไปนครสาเกตเถดพระเจาขา. พระราชารบสงวา ดละทานเศรษฐ ถงเรา กควรจะมาดวยมใชหรอ. เศรษฐกราบทลวา ขาแตเทวะ ขาพระองค จะบงอาจใหบคคลเชนพระองคเสดจไดอยางไรเลา. พระราชามพระราช- ประสงคจะทรงสงเคราะหสกลใหญ ทรงรบวา อาเถด ทานเศรษฐ เราจกมาดวย แลวกเสดจไปยงนครสาเกตพรอมดวยมคารเศรษฐ. ธนญชยเศรษฐรวา มคารเศรษฐพาพระเจาโกศลมาดวย จงออกไป รบเสดจ พาพระราชาไปยงนเวศนของตน. ทนใดนนเอง กจดสถาน ทอย และมาลยของหอมเปนตน ไวพรอมสรรพ สาหรบพระราชา สาหรบ ทหารของพระราชา และสาหรบมคารเศรษฐ รกจทกอยางดวยตนเองวา สงนควรไดแกผน สงนควรไดแกผน. ชนนน ๆ กคดวา ทานเศรษฐ กระทาสกการะแกเราเทานน. ตอมาวนหนง พระราชาทรงสงขาวไปบอก ธนญชยเศรษฐวา ทานเศรษฐไมอาจจะเลยงดพวกเราไดนาน ๆ ขอทาน เศรษฐจงกาหนดเวลาทเดกหญงจะไปเถด. แมธนญชยเศรษฐ กสงขาว ถวายพระราชาวา บดนฤดฝนมาถงแลว ทหารของพระองคจะเทยวไป ตลอด ๔ เดอนคงไมได กจใด ๆ ควรจะได กจนนทงหมดเปนภาระ ของขาพระองค ขอเทวะโปรดเสดจไปเวลาทขาพระองคสงธดาไปอยาง เดยวเถด พระเจาขา. นบแตนนมา นครสาเกตกไดเปนเหมอนตาบล บานทนงานนกษตรฤกษอยเปนนตย. ลวงไป ๓ เดอนโดยอาการอยางน. เครองประดบชอมหาลดาประสาธน สาหรบธดาของธนญชยเศรษฐกยง


ไมเสรจ. ครงนน เหลาเจาหนาทประจางานกมาบอกธนญชยเศรษฐวา ขนชอวาสงทไมมสาหรบชนเหลานนไมมดอก แตฟนใชหงตมสาหรบ ทหารไมเพยงพอ. ธนญชยเศรษฐจงสงวา พอเอย ไปรอโรงชางโรงมา เอาไมมาใชหงตมอาหารเถด. เมอหงตมกนอยอยางนลวงไปครงเดอน แตนน เหลาเจาหนาทกมาบอกอกวา ฟนยงไมพอ. ธนญชยเศรษฐ กสงวา พอเอย ในฤดนเราหาฟนไมไดอกแลว พวกทานจงเปดเรอน คลงผา เอาผาชนดหยาบ ๆ มาฟนเปนเกลยวชบในถงนามน ใชหงตม อาหารเถด. เมอหงตมโดยทานองนกเตม ๔ เดอน . ตอนน ธนญชย เศรษฐรวาเครองประดบมหาลดาประสาธนสาหรบธดาเสรจแลว จงสงวา พรงนเราจะสงธดาไป จงเรยกธดาเขามานงใกล ๆ ไดใหโอวาทวา ลกเอย ธรรมดาวาสตรจะอยในสกลสานม ควรจะศกษามารยาทอยางน อยางน. มคารเศรษฐนงอยภายในหองกไดยนโอวาทของธนญชยเศรษฐ. แม ธนญชยเศรษฐกโอวาทธดาอยางนวา ลกเอย ธรรมดาวาสตรผจะอยใน สกลบดาของสาม ไฟในกไมพงนาออก ไฟนอกกไมพงนาเขา พงให แกผทให ไมพงใหแกผทไมให พงใหทงแกผทให ทงแกผทไมให พงนงเปนสข พงบรโภคเปนสข พงนอนเปนสข พงบาเรอไฟ พง นอบนอมเทวดาภายใน ครนใหโอวาท ๑๐ อยางนดงนแลว วนรงขน กประชมนายกองทกกอง จดกฎมพ ๘ นย ในพวกเสนาของพระราชา เปนนายประกน แลวกลาววา ถาความผดเกดแกธดาของเราในท ๆ ไป แลวไชร พวกทานพงชาระ แลวใหประดบธดาดวยเครองประดบ มหาลดาประสาธน มคา ๙ โกฏ ใหทรพย ๕๔ เลมเกวยน เปนมลคา สาหรบผงเครองหอมสาหรบผสมนาอาบ ใหทาสรปสวยคอยปรนนบตใน


เวลาเดนทางประจาธดา ๕๐๐ นาง รถเทยมมาอาชาไนย ๕๐๐ คน สกการะทกอยา ๆ ละ ๑๐๐. ชแจงใหพระเจาโกศล และมคารเศรษฐ ทราบแลว เวลาธดาไป เรยกเจาหนาทควบคมดอกโคมา สงวา พอเอย ในท ๆ ธดาเราไปแลว ใหเตรยมโคมาไว เพอธดาเราตองการดมนานม. ใหเตรยมโคใชงานไว เพอธดาเราตองการเทยมยาน เพราะเหตนน พวกทานพงเปดประตคอกโค ในหนทางทธดาเราไป เอาโคใชฐาน ๘ ตว ทอวนพจดเปนดวยนาฝงโคถงซอกเขาชอโนน มเนอทประมาณ ๓ คาวต เมอฝงโคถงทนนแลว พงตกลองเปนสญญาณใหเปดประตคอกโค. คนเหลานนรบคาของเศรษฐวา ดละ แลวปฏบตตามคาสงนน. เมอประต คอกเปดออกแลว แมโคทงหลายทอวนพกออกไป แตเมอประตปด เหลาใดทฝก โคมกาลง และโคด กโลดแลนออกไปขางนอก แลวเดน ตามทางไป เพราะแรงบญของนางวสาขา. ครงนน เวลาถงกรงสาวตถ นางวสาขาคดวา เราจะนงในยาน ทปกปดเขาไปหรอยนบนรถเขาไปดหนอ. ขณะนน นางดารวา เมอเรา เขาไปดวยยานทปกปด ความวเศษของเครองประดบมหาลดาประสาธน จกไมมใครรกนทว นางแสดงตวทวนคร ยนบนรถเขาสพระนคร. ชาวกรงสาวตถ เหนสมบตของนางวสาขาแลว พากนกลาววา เขาวา สตรผน ชอนางวสาขา และสมบตเหนปานน กสมควรแกนางทเดยว นางเขาไปเรอนมคารเศรษฐ ดวยสมบตอยางใหญ ดวยประการฉะน. กในวนทนางมาถง ชาวกรงทวไปตางกสงเครองบรรณาการตามกาลง สามารถไปดวยกลาววา ธนญชยเศรษฐของเราไดกระทาสกการะอยางใหญ แกผคนทมาถงนครของตน. นางวสาขา สงใหใหเครองบรรณาการ


ตอบการทชาวกรงสงไป ๆ ทวไปในสกลของกนและกนในนครนนนนเอง. ขณะนน ลาดบอนเปนสวนแหงราตร แมมาแสนรตวหนง ตกลก. นางจงใชใหเหลาทาสถอคบไฟไปทนน ใหอาบนาอนใหแมมา ใชนามน ชโลมตวใหแมมา แลวกกลบไปสถานทอยของตน. ฝายมคารเศรษฐ ทาการฉลองงานอาวาหมงคลแกบตร ๗ วน ไมสนใจพระตถาคตแมประทบ อยวหารใกล ๆ วนทครบ ๗ วน เชญเหลาชเปลอยใหนงเตมไปทวทง นเวศน สงขาวบอกนางวสาขาวา ธดาของเราจงมาไหวพระอรหนต ทงหลาย. นางเปนพระอรยสาวกาชนโสดาบน ไดฟงวา พระอรหนต ทงหลาย ดงน กราเรงยนด เดนไปยงสถานทนงของชเปลอยเหลานน มองดชเปลอยเหลานนแลวคดวา ชเปลอยเหลานไมใชพระอรหนต จง ตาหนวา เหตไรทานพอ จงใหเรยกขาพเจามายงสานกของเหลาคนท เวนจากหรโอตตปปะ ดงน แลวกกลบไปสถานทอยของตนเสย. เหลา ชเปลอยเหนนางแลว ทงหมดกตเตยนเศรษฐในทนทนนแหละวา ทาน คฤหบด ทานหาหญงคนอนไมไดหรอ เหตไรทานจงเชญหญงผนซงเปน สาวกาของพระสมณโคดม ตวกาลกณใหญใหเขาไปในเรอน จงรบนา หญงผนนออกไปเสยจากเรอนน. ลาดบนน เศรษฐคดวาเราไมอาจขบไล หญงผนออกไปจากเรอนตามคาของชเปลอยเหลานได เพราะหญงผนเปน ธดาของสกลใหญ จงกลาววา ทานอาจารยทงหลาย ขนชอวาตนหนมสาว ทงหลาย พงทาทงทรบางทงทไมรบาง ขอพวกทานจงนง ๆ ไว แลวก สงเหลาชเปลอยกลบไป นงบนแทนใหญ อนนางวสาขาถอชอนทอง เลยงดอย บรโภคขาวมธปายาสมนานอยในถาดทอง. สมยนน พระเถระผถอบณฑบาตเปนวตร เทยวไปบณฑบาตมา


ถงประตเรอนของเศรษฐ. นางวสาขาเหนพระเถระแลวคดวาไมควรบอก บดาสาม ดงน ทงทเศรษฐนนกเหนพระเถระนน ผยงไมจากไป คง ยงยนอยอยางนน. แตเศรษฐนนเปนคนพาล แมเหนพระเถระกทาเปน เหมอนไมเหน กมหนาบรโภคขาวมธปายาสเรอยไป. นางวสาขากรไดวา บดาสามของเราแมเหน พระเถระกไมทาอาการวาเขาใจ จงเขาไปหา พระเถระกลาววา โปรดไปขางหนากอนเถด เจาขา บดาสามของดฉน กาลงกนบญเกา. เศรษฐนน เวลาทเหลานครนถวากลาวคราวกอนก อดกลนได แตในขณะทนางวสาขากลาววากนบญเกากวางมอ สงวา พวกเจาจงนาขาวปายาสนออกไปจากทน และจงนาหญงผนออกไป จากเรอนหลงน ดวยวา หญงผนทาใหเราชอวาเปนผกนของไมสะอาด ในเรอนมงคลเหนปานน. แตวาในนเวศนนนแล ทาสและกรรมกรเปนตน ทงหมดเปนสมบตของนางวสาขา ไมมใคร ๆ สามารถจะจบมอเทานางได ขนชอวาผสามารถจะกลาวดวยปากกไมม. เมอนางวสาขาฟงคาของบดา สามแลวกลาววา ทานพอขา พวกเราจะไมออกไปดวยเหตเพยงเทาน ดอก ดฉนกไมไดถกทานนามาจากทานาเหมอนพวกกมภทาส ธรรมดาวา เหลาธดาของบดามารดาผยงมชวตอย ยอมไมออกไปดวยเหตเพยงเทาน อนง ดวยเหตเพยงเทานนแหละ ในวนทดฉนมาในทนบดาของดฉนกให เรยกกฎมพ ๘ นายมาสงวา ถาความผดเกดเพราะธดาของเรา พวกทาน จงชวยกนชาระแลวกมอบดฉนไวในมอของกฎมพ ๘ นายนน ขอทานพอ โปรดใหเรยกกฎมพ ๘ นายนนมาใหเขาชาระวาเปนความผด หรอมใช ความผดของดฉนสเจาคะ. ลาดบนน เศรษฐคดวาเดกหญงคนนพดด จงใหเรยกกฎมพ ๘ นายมาสงวา เดกหญงคนนเรยกเราผซงนงในเรอน


มงคลในวนทครบ ๗ วนวา เปนคนกนของไมสะอาด. กฎมพ ๘ นาย นน จงถามนางวา เขาวาอยางนจรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอย ทานบดาสามของดฉนจกตองการกนของไมสะอาดเอง แตดฉนไดพด ใหทาอยางนน. สวนเมอพระเถระผถอบณฑบาตเปนวตรรปหนงยนใกล ประตเรอน ทานบดานกาลงบรโภคมธปายาสมนานอยอย ไมสนใจ พระเถระนนเลย ดวยเหตน ดฉนจงพดเทานวา ไปขางหนากอนเถด เจาขา บดาสามของดฉนไมทาบญในอตภาพน กาลงกนบญเกา ๆ อย. กฎมพ ๘ นายจงกลาววา แมเจาไมมความผดในขอน ธดาของเราพดม เหต เหตไรทานจงโกรธเลา. เศรษฐกลาววา พอเจาเอย ความผดนน ไมมกชางเถด แตเดกหญงคนนในวนทมากไมใหความเอาใจใสในบตรเรา ไดไปยงสถานทตนเองปรารถนา. กฎมพ ๘ นายถามวา เขาวาอยางนน จรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอย ดฉนไมไปยงท ๆ ตนชอบใจ แตในเรอนหลงน เมอแมมาแสนรตกลก ดฉนคดวา ไมทาแมความ เอาใจใสแลวนงเฉย ๆ เสย ไมสมควร จงใหเหลาทาสถอคบไฟหอมลอม ไปทนน จงสงใหดแลรกษาแมมาทตกลกจะ. กฎมพ ๘ นายกลาววา พอเจา ธดาของเราไดกระทากจกรรมแมเหลาทาสกตองทาในเรอน ทาน เหนโทษอะไรในขอน. เศรษฐกลาววา พอเจาเอย นนเปนคณความด กชางเถด แตบดาของเดกหญงคนน เมอใหโอวาทในวนทมาในทนก กลาววา ไฟในไมควรนาออก. กฎมพ ๘ นายถามนางวา เขาวาอยางนน จรงหรอแมหน. นางตอบวา พอคณเอย บดาของดฉนมไดพดหมายถง ไฟนนดอก แตเรองความลบอนใดของผหญงมมารดาสามเปนตนเถดขน ภายในนเวศน เรองความลบอนนนไมควรบอกแกเหลาทาสและทาส


เพราะวาเรองเหนปานนน มแตจะขยายตวออกไปเปนการทะเลาะกน เพราะฉะนน บดาของดฉนหมายถงขอน จงพดจะ พอคณทงหลาย. เศรษฐกลาววา พอคณเอย ขอนนเปนอยางนนกชางเถด แตบดาของ เดกหญงคนนกลาววาไฟนอกไมควรนาเขาไปภายใน กเมอไฟในดบไป แลว เราไมนาไฟขางนอกเขามาไดหรอ. กฎมพ ๘ นายถามนางวา เขา วาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา บดาของดฉนมไดพดหมายถง ไฟนนดอกจะ แตความผดอนใด ทเหลาทาสและกรรมกรพดกน ความผดอนนน ไมควรบอกเลาผคนภายใน ฯ ล ฯ แมคาใด ทานบดา กลาววา พงใหแกคนทใหเทานน คานนทานกกลาวหมายถงวา พงให แกพวกคนทยมเครองมอเครองใชแลวนามาสงคนเทานน. แมคาทวา เย น เทนต ทานกกลาวหมายถงวา ไมพงใหแกพวกคนทยมเครองมอ เครองใชแลวไมนามาสงคน. สวนคานวา ททนตสสาป อททนตส- สาป ทาตพพ ทานกลาวหมายถงวา เมอญาตมตรตกยากมาถงแลว เขา จะสามารถใหตอบแทน หรอไมสามารถใหตอบแทนไดกตาม กควร ใหทงนน. แมคานวา สข นสทตพพ ทานกลาวหมายถงวา เมอดฉน เหนมารดาบดาสามแลว ไมควรนงเฉยในททตนควรลกยนขน คาวา สข ภชตพพ ทานกลาวหมายถงวา ไมบรโภคกอนมารดาบดาสาม และสาม ควรจะเลยงดทานเหลานนแลว รวาทกทานไดแลวหรอยงไมได อะไร แลวตนเองบรโภคทหลง. คาวา สข นปชชตพพ ทานกลาว หมายถงขอนวา ไมพงขนทนอนแลวนอนกอน มารดาบดาสามและสาม ตองทาวตรปฏบตทสมควรทาแกทานเหลานน แลวตนเองจงควรนอน ทหลง. คาวา อคค ปรจรตพโพ ทานกลาวหมายถงขอนวา ควรจะ


เหนทงบดามารดาสามทงสาม เปนเหมอนกองไฟและเหมอนพญาง. เศรษฐกลาววา จะเปนคณเทานกชางเถด แตบดาของเดกหญงคนน ใหนอบนอมเทวดาภายใน ประโยชนอะไรของโอวาทน. กฎมพ ๘ นาย ถามนางวา เขาวาอยางนนจรงหรอแมหน. นางตอบวา จรงจะ พอคณ ทงหลาย บดาของดฉนกลาวคานหมายอยางน ตงแตเราอยครองเรอน ตามประเพณ เหนนกบวชมาถงประตเรอนของตนแลวถวายของเคยวของ ตนทมอยในเรอน แกเหลานกบวชแลว ตนเองจงควรกน. ครงนน กฎมพเหลานน จงถามเศรษฐนนวา ทานมหาเศรษฐ ทานเหนเหลา นกบวชแลว ทจะชอบใจวา ไมควรใหทงนนหรอ. ทานเศรษฐมอง ไมเหนคาตอบอยางอน จงไดแตนงกมหนา. ครงนน เหลากฎมพจงถามเศรษฐนนวา ความผดอยางอนของธดา เรา ยงมอยหรอ. ตอบวา ไมมดอกพอคณ ถามวา กเพราะเหตไร ทานจงขบไลธดา ซงไมมความผดออกไปจากเรอนโดยมใชเหต. ขณะนน นางวสาขากลาววา ยงไมควรไปตามคาของบดาสามเรากอน แตวนทเรา มา บดาเรามอบเราไวในมอพวกทานเพอชาระความผดเรา บดนเราไปได สะดวกแลวละ จงสงเหลาทาสและทาสใหทาการตระเตรยมยานเปนตน ไว. คราวนน เศรษฐพากฎมพเหลานน ไป พดกะนางวา แมหน พอไมร จงพดไป จงยกโทษใหพอเสยเถด. นางกลาววา พอคณทงหลาย ดฉน พงอดโทษแกพวกทานได จะอดโทษใหกอน แตดฉนเปนธดาของทาน เศรษฐผเลอมใสไมหวนไหวในพระพทธศาสนา เราเวนภกษสงฆเสยมได ถาเราไดบารงภกษสงฆตามชอบใจของเรา เรากจกอย. เศรษฐกลาววา แมหน เจาจงบารงเหลาสมณะของเจาไดตามชอบใจ. ดงนน นางวสาขา


จงใหนมนตพระทศพลอาราธนาใหภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข นงเตมนเวศนในวนรงขน. แมบรษทของชเปลอยรวาพระศาสดาเสดจไป เรอนมคารเศรษฐ กไปทนนพากนนงลอมเรอนไว. นางวสาขาใหนา ทกษโณทกแลวสงขาวบอกวา สกการะทกอยางจดไวแลว ขอทานบดา สามของเราโปรดจงมาเลยงดพระทศพล. เศรษฐนนฟงคาของนาง วสาขาแลวกกลาววา อธดาของเราจงเลยงดพระสมมาสมพทธะเถด นางวสาขาครนเลยงดพระทศพลดวยภตตาหารเลศรสตาง ๆ แลว ครน เสรจภตกจแลวกสงขาวไปอกวา ขอทานบดาสามของเราโปรดมาฟง ธรรมกถาของพระทศพล. ลาดบนน เศรษฐนนกไปเพอประสงคจะฟง ธรรมกถาวา บดนชอวาการไมไป เปนเหตไมสมควรอยางยง เหลา ชเปลอยกกลาววา ทานเมอฟงธรรมของพระสมณโคดมกจงนงฟงนอก มาน แลวกพากนไปกอนกนมานไว. มคารเศรษฐไปนงนอกมาน. พระตถาคตทรงพระดารวา ทานจะนงนอกมานกตาม นอกฝาเรอน กตาม นอกแผนหนกตาม หรอนอกจกรวาลกตาม เราชอวาพระพทธเจา สามารถนาทานใหไดยนเสยงของเราได จงตรสธรรมกถาประหนงวาจบ ลาตนมะมวงเขยาใหผลมสดงทองหลนลงอยฉะนน จบเทศนา เศรษฐ กดารงอยในโสดาปตตผล ยกมานขนถวายบงคมพระบาทของพระศาสดา ดวยเบญจางคประดษฐ ในสานกพระศาสดานงเอง กสถาปนานางวสาขา ไวในตาแหนงมารดาของตนวา แมหน จงเปนมารดาของเราตงแตวนน ไป. ตงแตนนมา นางวสาขาจงมชอวามคารมารดา. วนหนง เมอสมยนกษตรฤกษดาเนนไปในพระนคร นางวสาขา กคดวา ไมมคณในการอยในพระนคร จงหอมลอมดวยทาสเดนไปฟง


ธรรมกถาของพระศาสดา แตฉกคดวาไปสานกพระศาสดาดวยทงเพศทม เครองหมคลมไมบงควร จงเปลองเครองประดบมหาลดาประสาธนออก มอบไวในมอทาส เขาไปเฝาพระศาสดาถวายบงคมแลวนง ณ ทสมควร สวนหนง. พระศาสดาตรสธรรมกถา. จบพระธรรมเทศนาของพระศาสดา นางจงถวายบงคมพระทศพลแลวเดนมงหนาสพระนคร. ทาสแมนนไมทน กาหนดสถานทนางวางเครองประดบซงตนรบไว จงเดนกลบไป เพอ หาเครองประดบ. ขณะนน นางวสาขาจงสอบถามทาสนนวา เจาวาง เครองประดบไวตรงไหน. ทาสตอบวา ทบรเวณพระคนธกฎจะแมเจา. นางวสาขากลาววา ชางเถด เจาจงไปนามา นบตงแตเจาวางของไว บรเวณพระคนธกฎแลว ชอวาการใหนาของกลบมาไมสมควรแกเรา เพราะเหตนน เราจาจกสละเครองประดบมหาลดาประสาธนนน ทาเปน ทณฑกรรม แตเมอเครองประดบนนยงวางไว พระคณเจาทงหลายกคง เปนกงวล. วนรงขน พระศาสดามภกษสงฆเปนบรวาร เสดจถงประต นเวศนของนางวสาขา. กในนเวศนจดอาสนะไวเปนประจา. นางวสาขา รบบาตของพระศาสดา อาราธนาใหเสดจเขาเรอนใหประทบนงเหนอ อาสนะทจดไวแลวนนแหละ เมอพระศาสดาเสวยเสรจ กนาเครองประดบ นนไปวางไวใกลพระบาทของพระศาสดา กราบทลวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคถวายเครองประดบนแดพระองคเจาคะ. พระศาสดา ตรสหามวา ขนชอวาเครองประดบยอมไมสมควรแกเหลานกบวช. นาง วสาขากราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคร แตขาพระองค จะจาหนายเครองประดบน เอาทรพยมาสรางพระคนธกฎเปนทอยสาหรบ พระองค เจาคะ ตรงนน พระศาสดากทรงรบโดยดษณ. แมนางวสาขา


นน. กจาหนายเครองประดบนน เอาทรพย ๙ โกฏมาสรางพระคนธกฎ เปนทประทบอยสาหรบพระตถาคตในวหารชอวาบพพาราม อนประดบ ดวยหอง ๑,๐๐๐ หอง. กนเวศนของนางวสาขา เวลาเชากมลงเมลองดวยผากาสาวะ คลาคลาไปดวยนกแสวงบญ. ในเรอนแมของนางวสาขานน กจดทานไว พรอมสรรพเหมอนในเรอนของทานอนาถบณฑกเศรษฐ. นางวสาขานน เวลาเชากทาอานสสงเคราะหแกพระภกษสงฆ ภายหลงอาหารกใหบาวไพร ถอเภสช ยา และนาอฐบานไปยงวหารถวายแกพระภกษสงฆ ฟงพระธรรม- เทศนาของพระศาสดาแลวกกลบมา. ภายหลงตอมา พระศาสดาเมอทรง สถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนา นางวสาชามคารมารดาไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกา ผชายทาน แล. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ - ๔

๓ - ๔ ประวตนางขชตตราและนางสามาวด ในสตรท ๓ และท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. โดยบทวา พหสสตาน ยทท ขชชตตรา เมตตาวหารน ยทท สามาวต ทานแสดงวา นางขชชตตราเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเปน พหสต. นางสามาวดเปนเลศกวาพวกอบาสกาผมปกตอยดวยเมตตา. ไดยนวา แมนางทงสองครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมาคดกนวาจกฟงธรรมกถาของ


พระศาสดา จงพากนไปวหาร. นางทงสองนน นางขชชตตราเหนพระ- ศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวก อบาสกาอรยสาวกาผเปนพหสต จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา ตาแหนงนน. นางสามาวดเหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไว ในตาแหหงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกาผอยดวยเมตตา จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. เมอนางทงสองทา กศลจนตลอดชวตกบงเกดในเทวโลกะ เวยนวายอยในเทวดาและมนษย นนแล เวลากลวงไปถงแสนกป. ครงนน กอนพระศาสดาของเราบงเกด. เถดอหวาตกโรคขนใน แควนอลลกปปะ ในเรอนหลงหนงๆ คน ๑๐ คนบาง ๒๐ คนบาง ๓๐ คนบาง กตายพรอม ๆ กนนนแหละ. สวนผคนทไปนอกแควน กรอดชวต. บรษผหนงรเรองนนแลวกพาบตรภรยาของตนไปนอกแควน นน ดวยหมายจะไปแควนอน. คราวนนเสบยงเดนทางทเอามาในเรอน ของบรษนนยงไมทนขามทางกนดารในระหวางทาง กหมดสนไป. เรยวแรงรางกายของพวกเขากลดลง. มารดาอมบตรไปไดประเดยวหนง บดากบตรไปไดประเดยวหนง. ครงนน บดาของบตรนน จงคดวา เรยวแรงรางกายของเราลดลงแลว จะแบกบตรเดนไปคงไมอาจขามทาง กนดารไปได. บรษนนไมใหมารดาบตรร ใหบตรนงททางทาเปนเหมอน ละไวไปหานา แลวกเดนทางไปลาพงคนเดยว. คราวนนภรยาของบตร นนยนคอยเขามาไมเหนบตรในมอกรองกลาววา บตรฉนไปไหนละนาย เขาพดปลอบวา เจาตองการบตรไปทาไม เรายงมชวตอยกจกไดบตรเอง นางกลาววา ชายผนใจรายนกหนอ แลวกลาววา ทานไปเถด ฉนไมไป


กบทานดอก, เขากลาววา แมนางจา ฉนไมทนใครครวญไดทาไปแลว จงยกโทษขอนนแกฉนเสยเถดแลวกพาบตรไป. คนเหลานนขามทาง กนดารนนแลว เวลาเยนกถงบานคนเลยงโคตาบลหนง. วนนน พวกบานคนเลยงโค หงปายาสไมมนา เหนคนเหลานน กคดวา คนเหลานคงหวจด จงเอาปายาสใสเตมภาชนะใหญ ลาดเนยเตม กระบวยใหไป เมอคนเหลานนบรโภคขาวปายาสนน สตรนนกบรโภค พอประมาณ สวนบรษบรโภคเกนประมาณ ไมอาจใหไฟธาตยอยได กทากาละเสยในเวลาหลงเทยงคน เขาเมอทากาละ เพราะยงมความอาลย ในคนเหลานน จงถอปฏสนธในทองนางสนขในเรอนของพวกคนเลยง โค. ไมนานนก นางสนขกออกลก คนเลยงโคเหนสนขนน มลกษณะ สงางามกปรนเปรอดวยกอนขาว จงพาสนขทเกดความรกในตนเทยวไป ดวยกน. ตอมาวนหนง พระปจเจกพทธเจาองคหนงมาถงประตเรอนของคน เลยงโค ในเวลาแสวงหาอาหาร คนเลยงโคนน เหนพระปจเจกพทธ- เจานนแลว กถวายอาหาร ถอปฏญญาของพระปจเจกพทธเจาทจะอย อาศยตน พระปจเจกพทธเจากเขาอย ณ ราวปาแหงหนง ไมไกลสกลคน เลยงโค คนเลยงโคไปสานกพระปจเจกพทธเจา กพาสนขนนไปดวย กตตนไมหรอแผนหน เพอไลสตวราย ในทอยสตวราย ระหวางทาง แมสนขนนกาหนดวธทาของคนเลยงโคนนไว ตอมาวนหนงคนเลยงโค นงในสานกพระปจเจกพทธเจากลาววา ทานผเจรญ กระผมมาไมไดทกครง แตสนขนฉลาด โดยสญญาจาหมายทสนขนมาแลว กจะพงมายงประต เรอนของกระผมได วนหนง คนเลยงโคนน กสงสนขไปดวยกลาววา


เจาจงพาพระปจเจกพทธเจามา สนขนนฟงคาของคนเลยงโคนน กไปใน เวลาแสวงหาอาหาร กเอาอกหมอบแทบเทาพระปจเจกพทธเจา พระ- ปจเจกพทธเจารวาสนขนมาสานกเราแลว กถอบาตรจวรเดนทาง แตทาน จะทดลองสนขนน จงแยกออกเดนทางอน สนขกยนขางหนา ตอนให ไปทางทไปหมมานคนเลยงโค กในทใด คนเลยงโคตตนไมหรอแผนหน เพอขบไลสตวราย สนขถงทนนแลว กสงเสยงเหาดง ๆ ดวยเสยงของ สนขนน สตวรายทงหลายกหนไป แมพระปจเจกเทพทธเจากใหกอนขาว ทเยน ๆ กอนใหญแกมน เวลาฉนเสรจแลว แมสนขนนกรกอยางยงใน พระปจเจกพทธเจาดวยความอยากไดกอนขาว คนเลยงโคถวายผาพอแก การทจะทาจวรได ๓ ผน แกพระปจเจกพทธเจาตลอดไตรมาสแลวกลาว วา ทานเจาขา ถาทานชอบใจ กโปรดอยเสยในทนนแหละ แตถาไม ชอบใจ กโปรดไปไดตามสบาย พระปจเจกพทธเจาแสดงอาการวาจะไป คนเลยงโคตามไปสงพระปจเจกพทธเจาแลวกกลบ สนขรวาพระปจเจก- พทธเจาไปทอน กเกดความโศกเศราอยางแรง เพราะรก หวใจแตกตาย ไปบงเกดในสวรรคชนดาวดงส. กโดยทสตวรายหนไป เพราะสนขนนทา เสยงดงเวสาไปกบพระปจเจกพทธเจา เสยงของเทวบตรนน เมอพดกบ เหลาเทวดาจงกลบเสยงเทวดาเสยสน ดวยเหตนนนนแล เทวบตรนนจง ไดชอวาโฆสกเทพบตร กเมอโฆสกเทพบตรนน เสวยสมบตในดาวดงส นน พระราชาพระนามวาอเทนเสวยราชสมบต ณ กรงโกสมพ ถนมนษย เรองพระเจาอเทน พงทราบโดยนยทกลาวไวแลวในอรรถกถาโพธ- ราชกมารสตรนนแล. เมอพระเจาอเทนนนครองราชยอย โฆสกเทพบตร กจตถอปฎ-


สนธในครรภของสตรผอาศยรปเลยงชพผหนง ในกรงโกสมพ ลวงไป ๑๐ เดอน นางกคลอดบตร รวาเปนชายกใหทงเสยทกองขยะ. ขณะนน คนทางานของโกสมพกเศรษฐ กาลงเดนไปเรอนเศรษฐแตเชาตร สงสย วาสงนอะไรหนอทเหลากากลมรมกนอย กเขาไปพบทารก คดวาทารกน จกมบญ จงสงเดกไวในมอบรษผหนงใหนาไปสเรอน (ตน) แลวกไป เรอนเศรษฐ ฝายเศรษฐกาลงไปยงราชสกลในเวลาเขาเฝา พบปโรหตใน ระหวางทาง กถามวา วนน ดาวฤกษอะไร ปโรหตนนยนอยตรงนน นนแหละ. กคานวณแลวกลาววา ดาวฤกษชอโนน ทารกทเกดตามดาว ฤกษนในวนน จกไดตาแหนงเศรษฐในนครน เศรษฐนน ฟงคาของ ปโรหตนนแลว กรบสงคนไปยงเรอนวา ทานปโรหตคนนไมพดเปน คาสอง หญงแมเรอนมครรภแกของเรามอย พวกเจาจงตรวจดนางวา ตลอดแลวหรอยง คนเหลานนไปสารวจรแลวกกลาววา นายทาน หญง มครรภแกนนยงไมคลอด. เศรษฐจงสงวา ถาอยางนน พวกเจาจงไปหา ทารกทเกดในวนน ในนครน คนเหลานนแสวงหากพบทารกนนในเรอน ของคนทางานของเศรษฐนนแลวบอกแกเศรษฐ. เศรษฐกลาววา เจา- พนาย ถาอยางนน พวกเจาจงไปเรยกคนทางานมา คนเหลานนกเรยก คนทางานมา เศรษฐถามเขาวา เขาวา เรอนเจามทารกหรอ เขาตอบวา มขอรบ นายทาน เศรษฐบอกวา เจาใหทารกนนแตเราเถด เขาวา ใหไมไดดอกนายทาน. เศรษฐกลาววา เจารบทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหเถด. คนทางานนนคดวา ทารกนจะเปนหรอตาย ขอนกรกนยาก ดงนจงรบ ทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหทารกไป. ลาดบนนเศรษฐคดวา ถาภรยาเราตลอดธดา กจกทาทารกนให


เปนบตร ถาคลอดบตร กจกทาทารกนใหตาย ครนคดแลว กเลยง ทารกไวในเรอน. ครงนน ภรยาของเศรษฐนนกคลอดบตร โดยลวงไป ๒-๓ วน แตนน เศรษฐกคดจะใหพวกโคเหยยบทารกนนเสยใหตาย จงสงวา พวกเจาจงเอาทารกนไปนอนทประตคอก คนทงหลายกใหทารก นนนอนทประตคอกนน. ครงนน โคอสภะจาฝงออกไปกอน เหนทารก นนกยนครอมไวในระหวางเทาทง ๔ ดวยหมายใจวา โคตวอน ๆ จกไม เหยยบทารกนน. ดวยอาการอยางน ขณะนน คนเลยงโคพบทารกนน คดวา ทารกนแมแตสตวดรจฉานยงรจกคณ คงเปนผมบญมาก เราจก เลยงทารกนน แลวกนาไปเรอนตน. ฝายเศรษฐทราบวาทารกนนยงไมตาย ไดฟงเขาวา พวกคนเลยงโค นาไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แลวใหทงเสยทสสานศพสด. เวลานน คน เลยงแพะในเรอนเศรษฐ อาศยสสานนาแมแพะไปเลยง แพะแมนมตวหนง เพราะบญของทารก ขาไป กแวะจากทางไปใหนมทารกแลวกไป ขากลบ จากทนน กไปใหนมทารกทนนนนแหละ คนเลยงแพะคดวา แมแพะ ตวนแวะจากทนไปแตเชา เพราะเหตอะไรกนหนอ จงเดนไปตรวจดกรถง ทารกนนวา ทารกนคงมบญมาก แมแตสตวดรจฉานยงรคณ จาเราจก เลยงทารกนนไว แลวพาไปเรอน. ฝายเศรษฐ กใหตรวจตราดอกวา ทารกนนตายหรอไมตาย รวา คนเลยงแพะรบไว กใหทรพย ๑,๐๐๐ สงวา พรงน บตรนายกองเกวยน คนหนง จกเขาไปยงนครน พวกทานจงนาทารกนไปวางไวททางลอ เกวยน ลอเกวยนนนกจกเฉอนไปอยางน เหลาโคในเกวยนเลมแรกของ นายกองเกวยน แลเหนทารกทเขาวางไวททางลอเกวยนนน กยนเอาเทา


ทง ๔ ครอมเหมอนเสาคากนอยฉะนน. นายกองเกวยนสงสยวานนอะไร กนหนอ กรเหตทโคเหลานนหยดยน เหนทารกแลวเขาใจวาทารกมบญ มาก ควรเลยงไว จงพาไปแลว. ฝายเศรษฐกใหสารวจวาเดกนนตายหรอไมทายททางเกวยน ทราบ วานายกองเกวยนรบไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แมแตนายกองเกวยนนน สงใหโยนเหวในทไมไกลพระนคร ทารกนน เมอตกไปในเหวนน กตก ลงทโรงชางสานในททางานของพวกชางสาน โรงชางสานนน ไดเปน เสมอนสมผสดวยปยฝาย ๑๐๐ ชน ดวยอานภาพบญของทารกนน. ครงนน หวหนาชางสานเขาใจวาทารกนมบญควรเลยงไว จงพาทารกนนไปเรอน. เศรษฐใหเสาะหาในท ๆ ทารกตกเหววาตายหรอไมตาย ทราบวา หวหนาชางสานรบไป กใหทรพย ๑,๐๐๐ แมแกหวหนาชางสานนน ใหนาทารกมา ตอมา ทงบตรของเศรษฐเอง ทงทารกนน ทงสองคน กเจรญเตบโต. เศรษฐกครนคดแตอบายทจะใหเดกโฆสกะตาย จงไปเรอนชาง หมอของตน พดเปนความลบวา พอคณ ทเรอนฉนมเดกสกลตาตอย อยคนหนง ควรจะทาอยางใดอยางหนงใหเดกนนตายเสย ชางหมอนน กปดหทงสองกลาววา ไมควรพดถอยคาทหนกเหนปานน แตนน เศรษฐ คดวา ชางหมอนจกไมทาโดยไมไดอะไร จงกลาววา เอาเถดพอคณ จงเอาทรพยไป ๑,๐๐๐ ทางานนใหสาเรจ ขนชอวาสนบน ยอมทาลายสงท ทาลายไมไดงาย เพราะเหตนน ชางหมอนนไดทรพย ๑,๐๐๐ แลว กรบ แลวกลาววา นายทาน กระผมจกจดไฟเตาเผาหมอในวนชอโนน ขอนาย ทานจงสงทารกนนไป ในวนโนน เวลาโนน. ฝายเศรษฐรบคาของชาง


หมอนนแลว นบวนตงแตวนนน รวาวนทชางหมอนดไวมาถงแลว ก ใหเรยกนายโฆสกะมาสงวา ลกเอย พอตองการภาชนะจานวนมาก ในวน ชอโนน เจาจงไปหานายชางหมอบอกวา ไดยนวา มงานทบดาเราพดไว แกทานอยางหนง วนนขอทานจงทางานนนใหสาเรจ นายโฆสกะรบคา ของเศรษฐนนวา ดละ แลวกออกไป. ขณะนน ในระหวางทางลกตวของ เศรษฐกาลงเลนกฬาขลบ จงรบไปพดวา พจา ฉนกาลงเลนกบพวกเดกๆ ดวยกน ถกเขาเอาชนะเทาน พจงกลบเอาชนะเขาใหฉนนะ. นายโฆสกะ กลาววา บดน โอกาสของพไมม ทานบดาใชพไปหาชางหมอดวยกจรบ ดวนจะ. ลกตวเศรษฐพดวา พจา ฉนจะตกไปแทนเอง พจงเลนกบเดก เหลาน นาโชคกลบมาใหฉนนะ. นายโฆสกะกลาววา ถาอยางนน เจา ไปเถด แลวบอกลาวทบดาบอกแกตน แกนองชายนน แลวเลนเสยกบ พวกเดก ๆ. เดกแมนน [นองชาย] ไปหาชางหมอแลวบอกขาวนน. ชางหมอกลาววา ดละพอคณ เราจกทางานใหสาเรจ แลวใหเดกนนเขาไป ในหอง เอามดคมกรบตดเปนชนเลกชนนอย ใสหมอปดปากหมอวางไว ระหวางภาชนะ แลวจดไฟเตาเผาหมอ นายโฆสกะเลนชนะเปนอนมาก กนงคอยนองมา เขารวา นองชกชา กไปยงสวนหนงของเรอนชางหมอ ในทไหน ๆ กไมพบ คดวา นองคงจกกลบไปบานแลว จงกลบไปเรอน. เศรษฐเหนเขาเดนมาแตไกล กสงสยวา จกมเหตอะไรหรอหนอ กเรา สงมนไปหาชางหมอ เพอใหฆามนใหตาย บดน เจาเดกนน ยงมาในทน อก. เขามาถงจงถามเขาวา เจาไมไปหาชางหมอดอกหรอลก นายโฆสกะ จงบอกเหตทตนกลบ และเหตทนองชายไป เศรษฐฟงคาเขาแลว เปน เหมอนถกแผนดนใหญถลมทบสก ๑๐๐ ครง จตหมนไปวา เจาพดเรอง


อะไรอยางนหรอ แลวกรบไปหาชางหมอ พดโดยถอยคาทไมควรพดใน สานกคนเหลาอนวา ดสพอคณ ดสพอคณ ชางหมอกลาววา ทานใหด อะไรเลา งานนนเสรจไปแลว แตนน เศรษฐนนกกลบไปเรอน. ตงแตนนมา โรคทางใจกเกดแกเศรษฐนน สมยนน เศรษฐนนกนไม ไดดวยโรคทางใจนน ครนคดวา ควรจะเหนความพนาศของศตรของบตรเรา ดวยอบายอยางใดอยางหนง จงเขยนหนงสอขนฉบบหนง เรยกนายโฆสกะ มาสงดวยปากวา เจาจงถอหนงสอนไปหาคนทางานของพอทมอยบานชอ โนน จงบอกวา ไดยนวา ทานจงรบทาเรองทมอยในหนงลอ ระหวางทาง จงไปเรอนเศรษฐคนหนง ชอคามกเศรษฐสหายของพอ กนอาหารแลว พงไป แลวไดมอบสาสนใหไป นายโฆสกะนนไหวเศรษฐแลว รบหนงสอ ออกไป ระหวางทางไปถงสถานทอยของคามกเศรษฐแลว ถามถงเรอน ของเศรษฐ ยนไหวคามกเศรษฐนน ซงนงอยนอกซมประตกาลงใหชาง แตงหนวดอย เมอถกถามวา พอเอย เขามาแตไหนละ จงตอบวา ทาน พอ ผมเปนบตรโกสมพยเศรษฐ ขอรบ. คามกเศรษฐนนกราเรงยนดวา บตรเศรษฐสหายเรา. ขณะนน ทาสคนหนงของธดาเศรษฐ นาดอกไม มาใหธดาเศรษฐ. ลาดบนน เศรษฐจงกลาวกะทาสนนวา พกงานนน ไวเสย จงลางเทาพอโฆสกะ จดทนอนให. ทาสนนกทาตามคาสงแลวไป ตลาด นาดอกไมมาใหธดาเศรษฐ. ธดาเศรษฐเหนทาสนนแลวกดนางวา วนน เจาชกชาอยขางนอกนานนก โกรธแลวจงกลาววา เจามวทาอะไรใน ทนนตลอดเวลาเทาน ทาสกลาววา แมเจาอยาพดเลยเจาคะ ดฉนไมเคยเหน ชายหนมรปงามเหนปานนเลย เขาเปนชายหนมคนหนง เปนบตรเศรษฐ สหายบดาของแมเจา ดฉนไมอาจกลาวถงรปสมบตของเขาได ดฉนกาลง


จะไปนาดอกไมมา ทานเศรษฐกใชใหดฉนลางเทาชายหนมคนนน ให จด ทนอนให ดวยเหตนน ดฉนจงชกชาอยขางนอกเสยนาน เจาคะ. ธดา เศรษฐแมนน ไดเคยเปนแมเรอนของชายหนมนน ในอตภาพท ๔ เพราะเหตนน ตงแตไดฟงคาของทาสนน กไมรสกตววายน ไมรสกตววา นง นางกพาทาสนนไปยงทนายโฆสกะนนนอนอย มองดเขากาลงหลบ เหนหนงสอทชายผ สงสยวานนหนงสออะไร ไมปลกชายหนมใหตน หยบหนงสอเอามาอาน กรวา ชายหนมผนถอหนงสอฆาตวไปดวยตนเอง จงฉกหนงสอนน. เมอชายหนมนนยงไมตน กเขยนหนงสอ [เปลยน ความเสยใหม ] วา ทานจงสงสาสนของเราไปวา เราสงบตรไปยงสานก ทาน คามกเศรษฐสหายเรามธดาเจรญวยแลว ทานจงรบรวบรวมทรพย ทเกดในทอาณาบรเวณของเรา ถอเอาธดาของคามกเศรษฐ ทาการมงคล แกบตรของเรา ดวยทรพยทกอยาง ๆ ละ ๑๐๐ แลว เมองานมงคล เสรจ ทานจงสงสาสนใหเราทราบวา ทาการมงคลแลวดวยวธน เรา จกรกจทพงทาแกทานในทน ใสตราหนงสอนนแลวกผกไวทชายผาเหมอน เดม ชายหนมแมนนอยบานคามกเศรษฐนนวนหนงแลว รงขนกอาลา เศรษฐไปยงบานของคนทางานมอบหนงสอนนให คนทางานอานหนงสอ แลว กใหประชมชาวบานกลาววา ทานทงหลาย อยาสนใจเราเลย นาย ของเราสงขาวมายงสานกเราวา จงนาเดกหญงมาดวยทรพยทกอยาง ๆ ละ ๑๐๐ แกบตรคนโตของตน พวกทานจงรบรวบรวมทรพยทเกดในท นมา แลวกจดการพธมงคลเครองสกการะ. [แตงงาน] ทกอยาง สงขาว แกคามกเศรษฐใหรบแลว ใหตกลงงานมงคล [สมรส] ดวยทรพย


ทกอยาง ๆ ละ ๑๐๐ แลวสงหนงสอถงโกสมพก๑เศรษฐวา ขารขาวใน หนงสอททานสงไปแลว กกระทากจอยางน ๆ เสรจแลว. เศรษฐฟงขาวนนแลวเหมอนถกเผาแลวในกองไฟฉะนน ถงความ เปนโรคลงโลหต เพราะอานาจทคดวา บดนเราวอดวายแลว ดงน กใหคน เรยกนายโฆสกะนนดวยคดจะทาอบายบางอย หมายใจวาจกทามนไมใหเปน เจาของทรพยสมบตของตน ตงแตงานมงคลเสรจแลว กสงขาวไปวา เหตไร บตรของเราจงอยเสยภายนอก จงรบกลบมาเถด เมอชายหนมฟงขาวแลว กเรมจะไป ธดาเศรษฐคดวา สามนเขลา ไมรดอกวา สมบตนอาศยเราจง ไดมา ควรทเราจะทาบางอยาง แลวกทาอบายหามแมการไปของเขาเสย แต นนจงกลาวกะสามวา พอหนมอยรบดวนนกเลย ดฉนกจะไปบานของ สกล ธรรมดาวาผไปควรจะตระเตรยมการของตนแลวจงคอยไป ฝาย โกสมพกเศรษฐรวาบตรนนชกชาอย กสงขาวไปอกวา เหตไรบตรเราจง ชกชาอย เราเปนโรคลงโลหต ควรทเจาจะมาพบเราขณะทยงเปนอย. เวลา นน ธดาเศรษฐกบอกแกสามนนวา เศรษฐนนไมใชบดาของทานดอก ทานกยงเขาใจวาเปนบดา เศรษฐนนสงหนงสอแกคนทางาน เพอให เขาฆาทาน ดฉนจงเปลยนหนงสอนน เขยนขอความเสยใหม ทาสมบต นใหเกดแกทาน เศรษฐนนเรยกทานไป หมายใจจะทาทานไมใหเปน บตรตางหาก ทานจงรอการตายของเศรษฐนนเถด. ครงนน นายโฆสกะไมไปดวยทงทเศรษฐนนกเปนอย ตอทราบ วาเขาเพยบหนก จงไปนครโกสมพ แมธดาเศรษฐกใหสญญาจาหมาย ภายนอกแกสามนนวา ทานเมอเขาไป กจดอารกขาไวทวบานจงเขาไป ๑. ม. ๓๒๙ เปนคนเดยวกนกบโกสมพยเศรษฐ.


ตนเองกไปพรอมกบบตรเศรษฐ ยกแขนทงสองขนทาเปนราไหไปใกล ๆ เศรษฐ ซงนอนอยในทคอนขางมด เอาศรษะกระแทกตรงหวใจ เศรษฐ นนกทากาละดวยการกระแทกนนนนแหละ เพราะเขาหมดกาลง. ชายหนม กทาสรระกจของบดา ใหสนบนแกคนใกลชดวา พวกทานจงบอกวาฉน เปนบตรตวของเศรษฐ จากนนวนท ๗ พระราชาทรงดารวาควรจะได คน ๆ หนง ซงควรแกตาแหนงเศรษฐ จงทรงสงคนไปสารวจวา เศรษฐ มบตรหรอไมมบตร. พวกคนใกลชดเศรษฐกกราบทลพระราชาถงวา เศรษฐมบตร พระราชาทรงรบรองแลว กไดพระราชทานตาแหนง เศรษฐแกเขา เขากชอวาโฆสกเศรษฐ. ครงนน ภรยากกลาวกะสามวา พอเจา ทานกเกดมาตา ดฉนกบงเกดในสกลตกยาก เราไดสมบตเหน ปานน กดวยอานาจกศลทเราทากนแตปางกอน แมบดนเรากจกทากศล. สามกรบปากวา ดละนองเอย กสละทรพย ๑,๐๐๐ กหาปณะทกวน ตง ทานไวเปนประจา. ในสมยนน บรรดาชนทงสองนน นางขชชตตรา จตจากเทวโลก ถอปฏสนธในครรภของแมนม ในเรอนของโฆสกเศรษฐ เวลาทเกด นางมรางคอม เพราะฉะนน คนทงหลายจงตงชอวา ขชชตตรา. สวนนางสามาวด จตจากเทวโลกแลว ถอปฏสนธในเรอนของ ภททวตยเศรษฐ แควนภททวตยะ. ตอมานครนนเถดฉาตกภยอดอยาก ผคนทงหลายกลวอดอยาก จงแยกยายกนไป. ครงนน ภททวตยเศรษฐ นปรกษากบภรยาวา นองเอย ฉาตกภยนยงไมปรากฏภายใน จาเราจกไป หาโฆสกเศรษฐสหายเราในกรงโกสมพ สหายนนพบเรา คงจกไมรจก นยวาเศรษฐนนไดเปนสหายทไมเคยเหนกนของโฆสกเศรษฐนน เพราะ


เหตนน จงกลาวอยางน. ภททวตยเศรษฐนน ใหคนทเหลอกลบกนแลว กพาภรยาและธดาเดนทางไปกรงโกสมพ ทงสามคนประสบทกขเปนอน มากในระหวางทาง กบรรลกรงโกสมพตามลาดบ พกอาศยอย ณ ศาลาหลง หนง. ฝายโฆสกเศรษฐ ใหเขาจดมหาทานแกพวกคนกาพรา คนเดนทาง ไกล วณพก และยาจกใกลประตเรอนของตน. ครงนน ภททวตยเศรษฐน กคดวา เราไมอาจแสดงตวแกเศรษฐสหาย ดวยเพศของตนกาพรานได เมอรางกายเปนปกต เรานงหมดแลวจงจกไปพบเศรษฐ แมทงสองคน กสงธดาไปโรงทานของโฆสกเศรษฐ เพอนาอาหารมาใหตน ธดานนก ถอภาชนะไปโรงทาน ยนเอยงอายอย ณ โอกาสแหงหนง คนจดการทาน เหนนางกคดวา คนอน ๆ ทาเสยงดงเหมอนกบชาวประมงแยงซอและขาย ปลาในทประชมพรอมหนากน ไดแลวกไป สวนเดกหญงผน คงจกเปน กลธดา เพราะฉะนน อปธสมปทาของนางจงมอย. แตนนจงถามนางวา แมหน เหตไรเจาจงไมรบเพอนกะคนอน ๆ เลา. นางตอบวา พอทาน ดฉนจกกระทาการเบยดเสยดกนขนาดนเขาไปไดอยางไร. เขาถามวา แมหน พวกเจามกคนเลา. นางตอบวา ๓ คนจะพอทาน. เขากใหขาว ๓ กอน นางกใหขาวนนแกบดามารดา บดาหวโหยมานานกนเกนประมาณกเลยตาย. รงขน นางกไปรบขาวมา ๒ กอนเทานน วนนนภรยาเศรษฐ กตายเสยตอ จากเวลาเทยงคน เพราะลาบากดวยอาหารและเพราะเศราโศกถงเศรษฐท ตาย. วนรงขน ธดาเศรษฐรบกอนขาวกอนเดยวเทานน คนจดการทาน ใครครวญดกรยาของนาง จงถามวา แมหน วนแรกเจารบกอนขาวไป ๓ กอน รงขนรบกอนขาวไป ๒ กอน วนนรบกอนขาวกอนเดยวเทานน เกดเหตอะไรขนหรอ นางจงบอกเลาเหตการณนน . เขาถามวา แมหน


เจาเปนชาวบานไหนเลา. นางกเลาเหตการณโดยตลอด. เขากลาววา แมหน เมอเปนดงนน เจากเปนธดาเศรษฐของเรา เราไมมเดกหญงอน ๆ เจาจง เปนธดาเราเสยตงแตบดน แลวกรบนางไวเปนธดา. นางไดยนเสยงดงออองในโรงทานกถามวา พอทาน เหตไรจง เสยงดงลน ดงน . เขากตอบวา แมหน ในระหวางคนมาก ๆ ไมอาจทา ใหมเสยงเบาลงไดดอก. นางกลาววา พอทาน ฉนรอบายในเรองน. เขา ถามวา ควรจะทาอยางไรเลา แมหน. นางบอกวา พอทาน พวกทาน จงทารวไวรอบ ๆ ประกอบประต ๒ ประต. ใหตงภาชนะ [แจกทาน] ไวขางใน ใหคนเขาไปทางประตหนง รบอาหารแลวใหออกไปทางประต หนง. เขารบวา ดละแมหน แลวกใหกระทาอยางนน. ตงแตวนรงขน นบแตนนมาโรงทานกมเสยงเงยบประหนงสงบไป. แตนนโฆสกเศรษฐ ไดยนเสยงดงออองในโรงทานมาแตกอน. ครงนน เมอไมไดยนเสยงนน. จงเรยกคนจดการทานมา ถามวา วนนทานใหเขาใหทานแลวหรอ เขา ตอบวา ใหทานแลว นายทาน. เศรษฐถามวา ถาเชนนน เหตไรจง ไมไดยนเสยงในโรงทานเหมอนแตกอน. เขาตอบวา จรงส นายทาน ผมมธดาอยคนหนง ผมทาคามอบายทนางบอก จงทาโรงทานใหไมมเสยง. เศรษฐถามวา เจาไมมธดา เจาไดธดามาแตไหน. คนจดการทาน นน กเลาเรองทธดามาทกอยางแกเศรษฐ เพราะไมอาจจะหลอกลวงได. เศรษฐกลาววา พอมหาจาเรญ เหตไรเจาจงไดทากรรมหนกเหนปานน ไมบอกเรองธดาซงอยในสานกตนแกเราเสยตงนานเพยงน เจาจงรบให นานางมาไวเรอนเรา. คนจดการทานนนฟงคาเศรษฐแลว กใหนานางมา ทงทตนไมประสงคเชนนน. ตงแตนนมา เศรษฐกตงนางไวในตาแหนงธดา


คดวาจะรบขวญธดา จงจดหญงสาว ๕๐๐ นางทมวยรนเดยวกน จาก สกลทมชาตทดเทยมกบตนมาเปนบรวารของนาง. ตอมาวนหนง พระเจาอเทนเสดจครวญพระนครทอดพระเนตรเหน นางสามาวดนน มหญงสาวเหลานนแวดลอมเลนอย ตรสถามวา เดกหญง นของใคร ทรงสดบวา ธดาของโฆสกเศรษฐ ตรสถามวา ไมมสามหรอ เมอเขาทลวา ไมมสาม จงดารสสงวา พวกเจาจงไปบอกเศรษฐวาพระ- ราชามพระราชประสงคธดาทาน. เศรษฐฟงแลว บอกเขาวา เราไมมเดก หญงอน ๆ ไมอาจใหธดาคนเดยวอยกบสามได. พระราชาทรงสดบคานน แลวสงใหเศรษฐและภรยาอยนอกบาน ใหปดประตตตราทวทกหลงเรอน. นางสามาวดไปเลนเสยนอกบานกลบมาเหนบดามารดานงอยนอกบาน จง ถามวา แมจา พอจา เหตไรจงมานงทน. เศรษฐและภรยากแจงเหตนน. นางจงกลาววา แมจา พอจา อยาทลตอบพระราชาอยางนนสจะ บดน จงใหทลอยางนนะพอนะวา ธดาของเราไมอาจอยผเดยวกบสามได ถา พระองคทรงใหหญงสาว ๕๐๐ คน บรวารของนางอยดวย นางจงจะอย ดวย. เศรษฐกลาววา ดละลกเอย พอไมรจตใจของเจาน เศรษฐและภรยา จงกราบทลอยางนน พระราชาทรงเลอมใสยงขนไป ตรสวา ๑,๐๐๐ คน กชางเถด จงนามาทงหมด. ครงนน เศรษฐและภรยาจงนาธดานน ม หญง ๕๐๐ คนเปนบรวารไปยงพระราชนเวศน โดยมงคลนกษตรฤกษ อนเจรญ พระราชากทรงทาหญง ๕๐๐ คนเปนบรวารของนางแลว ทรง ทาอภเษกใหนางอยในปราสาทหลงหนง. กสมยนน ในกรงโกสมพ เศรษฐ ๓ คนคอโฆสกเศรษฐ กกกฏ- เศรษฐ และปาวารกเศรษฐ เปนสหายกนและกน. เศรษฐแมทง ๓ คน


กบารงดาบส ๕๐๐ รป แมเหลาดาบสกอยในสานกเศรษฐทง ๓ คนนน ๔ เดอน อยปาหมวนต ๘ เดอน. ตอมาวนหนง ดาบสเหลานนมาจาก ปาหมวนต หวกระหายลาบากในทางกนดารมาก จงพากนไปยงตนไทร ใหญตนหนง มงหวงรบการสงเคราะหจากสานกเทวดาทสถตอย ณ ตน ไทรใหญนน นงกนอย. เทวดากยนมอทประดบดวยเครองประดบทกอยาง หลงถวายนาปานะทควรแกการดมเปนตนแกดาบสเหลานน ชวยบรรเทา ความลาบากได. ดาบสเหลานนประหลาดใจ เพราะอานภาพของเทวดา จงถามวา ทานเทวดา ทานทากรรมอะไรหนอ จงไดสมบตนน. เทวดา บอกวา พระผมพระภาคเจาพระนามวา พทธะ ทรงอบตแลวในโลก บดน พระองคประทบอยกรงสาวตถ คฤหบคชออนาถบณฑกะอปฎฐาก พระองคอย วนอโบสถ อนาถบณฑกเศรษฐนน ใหคาอาหารประจาวน แกคนงานของคนแลวใหทาอโบสถ กเราเขาไปเพอตองการอาหารเชา ในตอนกลางวนวนหนง ไมเหนคนงานใคร ๆ ทางานเลย จงถามวา เหตไรวนนคนงานทงหลายไมทางานกน คนทงหลายจงบอกเรองนน แกเรา เมอเปนดงนน เราจงกลาววา บดนกลวงไปตงครงวนแลว เรา จะอาจทาอโบสถไดครงวนหรอหนอ. แมนน คนทงหลายกบอกแกเศรษฐ แลว เศรษฐกลาววา ทาครงวนกได เราฟงคานนแลว กสมาทานอโบสถ ครงวนทากาละเสยในวนนนนนเองแลวมาไดสมบตน. ครงนนดาบสเหลา นน เกดปตปราโมทยวา เขาวาพระพทธเจาทรงอบตแลว ในโลก แม ประสงคจะไปจากทนนสกรงสาวตถ กคดวาพวกเศรษฐผอปฏฐากเรามอป- การะมาก จาเราจกบอกเรองนนแกเศรษฐเหลานน จงพากนไปกรง โกสมพ พวกเศรษฐกระทาสกการะสมมานะเปนอนมาก จงบอกวา พวก


เราจะไปกนในวนนนแหละ. พวกเศรษฐตอวาวา ทานเจาขา พวกทานรบ รอนนกหรอ เมอกอนทานอยกน ๔-๕ เดอนแลวจงไป จงบอกเรองนน. เมอเหลาเศรษฐบอกวา ทานเจาขา ถาอยางนนพวกเรากจะไปกนทงหมด กบอกวาพวกเราจะไปกน พวกทานกคอย ๆ มากนเถด แลวไปถงกรง สาวตถ บวชในสานกพระผมพระภาคเจาแลวกบรรลพระอรหต. ฝายเศรษฐเหลานน มเกวยน ๕๐๐ เลมเปนบรวาร ถงกรงสาวตถ ในภายหลง ตงคายพกในทไมไกลพระเชตวนวหาร เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ นง ณ ทสมควรสวนขางหนง. พระศาสดา ทรงแสดงธรรมดวยอานาจจรยาของคนเหลานน จบเทศนา เศรษฐทง ๓ คน กดารงอยในโสดาปตตผล นมนตเพอเสวยในวนรงขน ถวายมหาทาน แกพระภกษสงฆมพระพทธเจาทรงเปนประมขในวนรงขน นมนตเพอ เสวยในวนน โดยทานองนนนนแล ถวายขนธวารภตทาน (ทานของ คนตงคายพก) สนไปครงเดอน จงทลออนวอนพระ ศาสดา เพอเสดจ มาสนครของตน. พระศาสดาตรสวา พระตถาคตทงหลายยนดนกในเรอน วาง ดงน . เศรษฐเหลานนกราบทลวา พระเจาขา ขาพระองคทราบกน แลว แลวกราบทลวา ขอพระองคโปรดเสดจมาตามสาสนทพวกขา- พระองคสงมานะพระเจาขา ถวายบงคมพระศาสดาทาประทกษณเวยนขวา ๓ รอบแลว กลบไปนครของตนทง ๓ คน กใหสรางพระวหารใน อทยานของตน วหารทโฆสกเศรษฐสราง ชอวา โฆสตาราม ทกกกฏ- เศรษฐสราง ชอวากกกฏาราม ทปาวารกเศรษฐสราง ชอวาปารารกมพวน- วหาร. เศรษฐเหลานนใหสรางวหารเสรจแลวสงทตไปทลพระศาสดาวา ขอ พระศาสดาโปรดเสดจมาพระนครน เพอสงเคราะหพวกขาพระองคเถด.


พระศาสดาทรงพระดารวา จกเสดจไปกรงโกสมพ มภกษสงฆ หมใหญเปนบรวาร เสดจออกจารก ทรงเหนอปนสยพระอรหตของ มาคณฑยพราหมณ ในระหวางทาง จงงดการเสดจไปกรงโกสมพ เสดจ ไปยงนคม ชอวากมมาสธมมะ แควนกร. สมยนน มาคณฑยพราหมณ บาเรอไฟอยนอกบานตลอดคนยงรง เชาตร จงเขามาบาน วนรงขน แมพระศาสดา กเสดจเขาไปบณฑบาตในบาน เดนสวนทางกน แสดง พระองคแกมาคณฑยพราหมณ. มาคณฑยพราหมณนน เหนพระทศพล กคดวา เราเทยวแสวงหาเดกหนม ททดเทยมกนกบรปสมบตแหงธดา ของเรา ตลอดเวลาเทาน เมอรปสมบตแมมอย เรากปรารถนาการ บรรพชาทผนถออยเชนนเหมอนกน แตบรรพชตผน งามนาชม ชาง เหมาะสมกบธดาของเราจรง ๆ จงรบกลบไปเรอน. นบวา พราหมณนน เปนวงศบรรพชตวงศหนงมากอน ดวยเหตนน พอเหนบรรพชตเทานน จตใจของเขาจงนอมไป พราหมณปรกษากะนางพราหมณวา นองเอย ฉนปรารถนาการบรรพชาอยางน ฉนไมเคยพบบรรพชตเหนปานน เปน เพศพราหมณมผวพรรณดงทอง ชางเหมาะสมกบธดาแท ๆ จงรบแตง ตวธดาของเจาส. เมอนางพราหมณกาลงแตงตวธดาอย พระศาสดากทรง แสดงพระเจดยคอรอยพระบาทไวในททเขาพบพระองค เสดจเขาไป ภายในพระนคร. ขณะนน พราหมณพาธดาพรอมกบนางพราหมณ มายงทนน ตรวจดรอบ ๆ เพราะเขามาเวลาทพระศาสดาเสดจเขาไปใน หมบาน ไมเหนพระทศพล กบรภาษนางพราหมณวา การกระทาของเจาน ชอวาดไมมเลย เพราะเจามวทาชกชาอย บรรพชตผนนจงออกไปเสย. พราหมณตรวจดทพระศาสดาเสดจไปวา บรรพชตไปแลว ชางกอนเถด


ไปทางทศไหนหรอไปทางทศน กพบเจดยคอรอยพระบาท กลาววา แมมหาจาเรญ นรอยเทาบรษนน เขาคงจกไปทางน. ขณะนน นาง- พราหมณเหนเจดยคอรอยพระบาทของพระศาสดา คดวา ตาพราหมณ ผนชางโงจรงหนอ ไมรความหมายแมเพยงคมภรของตน จงทาการ เยยหยน พดกบพราหมณนนวา ทานพราหมณ ทานโงเพยงนแลว ยงจะมาพดวา เราจะใหธดาแกบรษผเหนปานนน. ดวยวา ธรรมดา รอยเทาของบรษผทราคะยอมแลว โทสะประทษรายแลว โมหะใหลมหลง แลวจะไมเปนเชนนน ดสพราหมณ นนเปนรอยเทาของพระสพพญ- พทธะ ผมหลงคาเปดแลวในโลก. รตตสส ห อกกฏก ปท ภเว ทฏฐสส โหต อวกฑฒต ปท มฬหสส โหต สหสานปฬต ววฏจฉทสส อทมทส ปทนต. แทจรง รอยเทาของผทถกราคะยอมแลวพงเปน รอยเทากระหยง รอยเทาของผทถกโทสะประทษ- รายแลว พงเปนรอยเทาจกปลาย รอยเทาของผทถก โมหะใหลมหลงแลว พงเปนรอยเทาทกดลงสนเทา นเปนรอยเทาของผทมหลงคาเปดแลวแล. เมอนางพราหมณพดเพยงนน พราหมณนนกไมฟงคา กลบหาวา เปนหญงปากรายเสยซาไป. เมอสองสามภรยาพดทมเถยงกนอยนนแล พระศาสดาเสดจเทยวไปบณฑบาต พรอมกบภกษสงฆ เสวยเสรจแลว


จงเสดจออกไป ใกลทางทพราหมณแลเหนได. พระแลเหนพระ- ศาสดาเสดจมาแตไกล กบอกนางพราหมณ ราเรงยมแยมพดวา ผน คอบรษผนน จงยนทรงพระพกตรทลวา ทานบรรพชตผเจรญ ขาพเจา เทยวหาทานตงแตเชา. ในชมพทวปน ไมมสตรผใดมรปงามเสมอกบ ธดาของขาพเจา แมบรษกไมมผใดมรปงามเสมอกบทาน ขาพเจาใหธดา ของขาพเจา เพอทานจะไดเลยงด ทานรบนางไปเถด. ครงนน พระศาสดาจงตรสกะพราหมณนนวา พราหมณ แมแตเหลาเทพธดาอย ในสวรรคชนกามาวจร มรปเลอเลศ มผวพรรณตางๆ กน มายนใน สานกกลาวถอยคาเพอประเลาประโลมเรา เรายงไมปรารถนา จะปวยกลาว ไปไยถงธดาของทานวาเราจะรบ ครนตรสแลว จงตรสพระคาถานวา ทสวาน ตณห อรตจ ราค นาโหส ฉนโท อป เมถนสม กเมวท มตตกรสปณณ ปาทาป น สมผสต น อจเฉ. เพราะเหนนางตณหา นางอรด นางราคา แม ความพอใจในเมถน กไมมเลย สรระน เตมไปดวย อจจาระปสสาวะทงนนหนอ แมแตเทา เรากไม ปรารถนาจะแตะตองนาง. นางมาคณฑยาคดวา ธรรมดาคนทไมตองการพดปฏเสธวา อยาเลย เทานกควร แตบรรพชตผน ทาสรระของเราใหเปนทเตมไปดวย อจจาระปสสาวะ แลวยงพดวา แมแตเทา กไมปรารถนาจะแตะตอง.


เราเมอไดตาแหนงยงใหญตาแหนงหนง จกดจดจบของบรรพชตนนแลว ผกอาฆาตไว. พระศาสดามไดทรงใสพระทยนาง ทรงเรมพระธรรมเทศนา โปรดพราหมณ ดวยอานาจจรยาของเขา. จบเทศนา สองสามภรยา กดารงอยในอนาคามผลแลวดารวา บดนเราไมตองการครองเรอนแลว จงใหมาคณฑยพราหมณผเปนอารบธดาไว ทงสองคนกบวชแลวบรรล พระอรหต. ครงนน พระเจาอเทนไดทรงทาการพดจาทกลงกบมาคณฑย- พราหมณผเปนอา แลวทรงนาเดกสาวมาคณฑยา มายงพระราชนเวศน ดวยพระราชานภาพ ทรงอภเษกพระราชทานปราสาทตางหาก เพอพระ- นางมาคณฑยากบบรวารสตร ๕๐๐ ไดอย. ฝายพระศาสดา เสดจจารกโดยลาดบ มาถงกรงโกสมพ. ทาน พวกเศรษฐ [ ๓ คน] รวาพระศาสดาเสดจมา จงออกไปรบเสดจ ถวายบงคนดวยเบญจางคประดษฐนง ทสมควรสวนขางหนง กราบทล พระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ วหารทง ๓ น ขาพระองค สรางเจาะจงพระองค ขอไดโปรดทรงรบวหารทงหลาย เพอสงเคราะห สงฆทจารกมาแตทศทง ๔ เถด พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาทรงรบ วหารไว. แมเศรษฐเหลานน กอาราธนาพระศาสดา เพอเสวยอาหาร ในวนรงขน ถวายบงคมแลวกกลบบาน. ฝายพระนางมาคณฑยา ทรง ทราบวา พระศาสดาเสดจมา จงใหเรยกเหลานกเลงผตดชองมาแลว ใหสนจางแกนกเลงเหลานน ตรสวา พวกเจาจงดาพระสมณโคดมดวย ทานองอยางน แลสงไป. นกเลงเหลานนกดาพระศาสดาพรอมทงบรวาร เวลาเสดจเขาภายในหมบาน ดวยเรองสาหรบคา มอยางตาง ๆ. ทาน พระอานนทกราบทลพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ เราจกไมอย


ในสถานทดากนเหนปานน จกไปนครอน. พระผมพระภาคเจาตรสวา อานนท ธรรมดาพระตถาคตยอมไมหวนไหวดวยโลกธรรม ๘ ประการ เสยง [ดา] แมนกจกดาเนนไปไมเกน ๗ วน ทณฑอยางใดอยางหนง จกตกอยเหนอพวกทดานนแหละ เธออยาวตกไปเลย. สวนเศรษฐของ นครทง ๓ คนนน ทลใหพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไป ดวยสกการะ ยงใหญ ถวายมหาทาน. เศรษฐเหลานนกาลงถวายทานตอเนองกนไป กลวงเวลาไปเดอนหนง. ครงนน เศรษฐเหลานน กดารอยางนวา ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ทรงอบตมาอนเคราะหโลกทงปวง เราจก ใหโอกาสแกคนเหลาอนกนบาง. เศรษฐชาวกรงโกสมพนน จงใหโอกาส แกประชาชนดงแตนนมา ชาวกรงทงหลาย จงถวายมหาทาน โดยจด เปนสายคนรวมถนน สายคนรวมคณะ. ตอมาวนหนง พระศาสดามภกษสงฆแวดลอม ประทบนงในเรอน ของหวหนาชางทาดอกไม. ขณะนนนางขชชตตรา หญงรบใชพระนาง สามาวด นากหาปณะ ๘ กหาปณะไปเรอนนน เพอตองการดอกไม หวหนาชางทาดอกไม เหนนางกกลาววา แมอตตรา ไมมเวลาทาดอกไม ใหเธอดอก ฉนจกเลยงดพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข แมเธอ กจงเปนสหายในการเลยงดดวย. ดวยอาการอยางน ตงแตนไป เธอก จกพนจากการตองขวนขวายรบใชคนเหลาอน. แตนน นางขชชตตรา บรโภคอาหารทคนไดแลว กทาการขวนขวายในโรงอาหาร เพอพระ- พทธะทงหลาย. นางเรยนธรรมทพระศาสดาตรสดวยอานาจอปนสนนกถา ไวไดทงหมด แตฟงอนโมทนาแลวกดารงอยในโสดาปตตผล. นางให ๔ กหาปณะในวนอน ๆ รบดอกไมทงหลายแลวกไป แตในวนนนไม


เกดจตคดอยากไดในทรพยของผอน เพราะเปนผเหนสจจะแลว จงให หมดทง ๘ กหาปณะ. แลวบรรจดอกไมเตมกระเชา นาดอกไมไปสานก พระนางสามาว. ลาดบนน พระนางตรสถามนางวา แมอตตรา ใน วนกอน ๆ เจานาดอกไมมาไมมากเลย แตวนนดอกไมมาก พระราชา ของเราทรงเลอมใสยงขนหรอ. นางไมปดบงกรรมทคนทาแตกอน เพราะเปนผไมควรพดเทจ บอกเรองทงหมดเลย ครนถกถามวา เพราะ เหตไรวนนจงนามามาก จงกลาวอยางนวา วนนดฉนฟงธรรมของพระ- ทศพล กระทาใหแจงอมทธรรมแลว เพราะเหตนนดฉนจงไมหลอกลวง พวกทานเจาคะ. สตรทงหลายฟงคานนแลว กลาววา แมอตตรา เจาจงใหอมตธรรมทเจาไดแลว แกพวกเราดวย แลวกพากนเหยยดมอ ออกขอทกคน. นางจงกลาววา แมเจาเอย ใหอยางไมไดดอก แต ดฉนจกแสดงธรรมแกทาน ตามทานองทพระศาสดาตรสแลว. เมอเหต ของคนมอย พวกทานจกไดธรรมนน. สตรทงหลายกลาววา ถาอยาง นน จงกลาวเถดแมอตตรา. นางกลาววา จะกลาวอยางนนไมไดดอก จงจดอาสนะสง ๆ แกดฉน พวกทานจงนงอาสนะตา ๆ. สตรแมทง ๕๐๐ นางนน กใหอาสนะทสงแกนางขชชตตรา สวนตงเองนงอาสนะ ทตา. แมนางขชชตตรา ตงอยในเสกขปฏสมภทา แสดงธรรมแกสตร เหลานน. จบเทศนา สตรทงหมดมพระนางสามาวดเปนพระประมข กดารงอยในโสดาปตตผล. ตงแตนนมา สตรเหลานนกใหนางขชชตตรา เลกทาหนาททางานรบใช แลวกลาววา ทานฟงธรรมกถาของพระศาสดา แลวนามาใหพวกเราฟง. ตงแคนนมา แมนางขชชตตรา กไดกระทา อยางนน.


ถามวา กเพราะเหตไร นางขชชตตราน จงบงเกดเปนทาส. ตอบวา ดงไดสดบมา นางขชชตตราน ในศาสนาพระพทธเจาพระนาม วา กสสปะ ไดใหสามเณรรปหนงทาการรบใชตน ดวยกรรมนน นาง จงบงเกดเปนทาสของคนอนถง ๕๐๐ ชาต. ถามวา เพราะเหตไร จงเปน หญงคอม. ตอบวา เขาเลาวา เมอพระพทธเจายงไมอบต นางอยใน ราชนเวศนของพระเจากรงพาราณส เหนพระปจเจกพทธเจาองคหนง ประจาราชสกลเปนคนคอม จงทาการเยยหยนตอหนาเหลาสตรทอยดวย กนกบตน เทยวทาอาการวาเปนคนคอม. เพราะเหตนน นางจงบงเกด เปนหญงคอม. ถามวา กนางทาบญอะไรจงเปนผมปญญา. ตอบวา เขาเลาวา เมอพระพทธเจานงในอบตนางบงเกดแลว อยในราชนเวศนของ พระเจากรงพาราณส เหนพระปจเจกพทธเจา ๘ องค อบรมทเตม ดวยขาวปายาสรอนจากรพนเวศนเดนไป กลาววา ทานเจาขา โปรด หยดพกตรงนน แลวตอไป จงปลดทองปลายแขน ๘ วง ถวายไป. ดวยผลของกรรมนน นางจงบงเกดเปนผมปญญา. ครงนนแล สตร ๕๐๐ นาง บรวารของพระนางสามาวด แม แทงตลอดสจจะแลว กไมไดไปสานกของพระศาสดาเฝาพระพทธเจา คามกาลอนสมควร เพราะพระราชาไมทรงมศรทธา. เพราะเหตนน เมอพระทศพลเสดจพระราชดาเนนระหวางถนน เนอหนาตางทงหลาย มไมพอ สตรเหลานนทเจาชองในหองของคนมองด. [พระศาสดา]. ตอมาวนหนง พระนางมาคณฑยา เสดจดาเนนออกจากชนปราสาทของ พระองค ไปยงทอยตรเหลานน เหนชองของหองจงทรงถามวา นอะไร เมอสตรเหลานนไมรเรองการผกอาฆาตในพระศาสดาของพระ-


นางมาคณฑยาจงทลวา พระศาสดาเสดจมาพระนครน พวกเรายนทตรงนน จกเหนจกบชาพระศาสดา เจาคะ ทรงคดวา สตรเหลานเปนอปฏฐายกา ของพระสมณโคดมนน เราจกรกจทพงทาแมแกสตรเหลาน แลวเสดจไป กราบทลพระราชาวา ขาแตพระมหาราชเจา สตรเหลาน พรอมกบพระ- นางสามาวด ปรารถนาจะออกไปภายนอก มนจะทาชวตของพระองค ใหมวยมรณทสด ๒ - ๓ วน เพคะ. พระราชาไมทรงเชอวาสตรเหลานน จกกระทาอยางนน. แมเมอพระนางมาคณฑยาทลอก กไมทรงเชออย นนเอง. ครงนน แมเมอพระนางกราบทลถง ๓ ครง พระราชากมได ทรงเธอ พระนางมาคณฑยาจงกราบทลวา ขาแตพระมหาราชเจา ถา พระองคไมทรงเชอ ขอพระองคโปรดเสดจไปยงทอยของสตรเหลานนแลว ทรงสอบสวนด เพคะ. พระราชาเสดจไปพบชองในหองทงหลาย ตรส ถามวา อะไร เมอเขากราบทลความขอนน กมไดทรงกรวสตรเหลานน ไมตรสอะไร เพยงรบสงใหปดชองเหลานนเสย. พระนางมาคณฑยาตรสวา พระนางสามาวดกบบรวารไมทรงมความเยอใย หรอความรกในพระองค เมอหนาตางมไมพอ จงเจาะชองเหลานน ทาโอกาสมองดพระสมณโคดม เสดจไประหวางถนน. ตงแตนนมา พระราชาจงโปรดใหทาหนาตาง กรตาขายไวในปราสาทของสตรเหลานน. พระนางมาคณฑยานน ไมอาจทาพระราชาใหทรงกรวดวยเหตนน ได จงกราบทลวา เทวะ สตรเหลานนมความรกหรอไมมความรกใน พระองค เราจกรกน ขอพระองคโปรดสงไก ๘ตวไปใหสตรเหลานน ปงถวายพระองคส เพคะ. พระราชาทรงสดบคานนแลวรบสงวา จงปง ไกเหลานสงไป ทรงสงไก ๘ ตวแกพระนางสามาวด. พระอรยสาวกา


ผเปนโสดาบน รวา ไกยงเปนอย จกปงไดอยางไร จงตรสปฏเสธวา อยาเลย ไมปรารถนาแมแตจะเอาพระหตถจบตอง. พระนางมาคณฑยา กราบทลวา ขอนนยกไวกได พระมหาราชเจา ขอไดโปรดทรงสงไก เหลานนแหละ เพอปงถวายพระสมณโคดม. พระราชากทรงทาอยางนน. พระนางมาคณฑยาทรงใหคนฆาไกเสยในระหวางทางแลว สงไปดวยรบสง วา พระนางสามาวดจงแกงไกเหลานถวายพระสมณโคดม. พระนาง สามาวดนน เพราะทรงเขาพระทยอยางนน และเพราะมพระทยจดจอตอ พระทศพล จงแกงไกสงไปถวายแดพระทศพล. พระนางมาคณฑยา ทลวา ทอดพระเนตรเอาเถด พระมหาราชเจา ดงน กไมสามารถทา พระราชาใหทรงกรวไดดวยเหตเพยงเทาน . กพระเจาอเทนนประทบอยในสถานทอยของบรรดานางเทวเหลานน พระองคหนง ๆ พระองคละ ๗ วน. สวนพระนางมาคณฑยาน ใชให คนเอาลกงเหาตวหนงใสไวในปลองไมไผ วางไว สถานทอยของตน. พระราชาเสดจไปทแหงใดแหงหนง กทรงถอพณชอหตถกนตะ. เวลา พระราชเสดจมาหาตน พระนางมาคณฑยากใสลกงนนไวภายในพณ ให ปดชองไว. กราบทลวา พระมหาราชเจา เวลาเสดจไปหานางสามาวค ขนชอวานางสามาวดเขาขางพระสม โคดม ไมนาพาพระองคเลย ทาการ อยางใดอยางหนง กคดแตจะใหโทษพระองคเทานน ขอพระองคอยา ทรงประมาทนะเพคะ. พระราชาทรงถงสถานทอยของพระนางสามาวด ประทบอย ๗ วน ไดเสดจไปนเวศนของพระนางมาคณฑยาอก ๗ วน . เมอพระราชากาลงเสดจมา พระนางมาคณฑยาทาเหมอนจะทลวา พระ- มหาราชเจา พระนางสามาวไมหาความผดของพระองคดอกหรอเพคะ


รบพณจากพระหตถของพระราชามาเขยาตรสวา พระมหาราชเจา อะไร อยขางในนเพคะ แลวทาโอกาสใหงออกไป รองวา วาย งอยขางใน แลวทงพณลงหนไป. เวลานน พระราชาทรงตวาดดวยความเกรยวกราด เหมอนไฟไหมปาไมไผฉะนน และเหมอนเตาไฟใสเมดเกลอลงไปฉะนน รบสงวาจงเรยกสานาวดกบบรวารมา. พวกราชบรษกไปเรยก. พระนาง สามาวดนนทรงทราบวาพระราชาทรงกรว จงใหสญญาแกเหลาสตรพวก นน ตรสวา พระราชาทรงประสงคจะฆาพวกเราจงเรยกมา วนนพวกเรา จงแผเมตตาเจาะจงพระราชาตลอดวนนะ. พระราชาทรง เรยกหญงเหลานน ใหทกคนยนเรยงกน ทรงจบธนคนใหญ ทรงสอดลกธนกาซาบยาพษ ประทบยนเหนยวธนเตมท. ขณะนนสตรทงหมดนนมพระนางสามาวด เปนประมข กพากนแผเมตตาโดยเจาะจง. พระราชากไมสามารถยงลกธน และปลดลกธนลงได. พระเสโทกหลงออกจากพระวรกาย พระวรกาย สนเทม พระเขฬะไหลออกจากพระโอษฐ. ไมทรงเหนทพงทควรจะพง ได. ลาดบนน พระนางสามาวดกราบทลพระราชาวา พระมหาราชเจา ทรงลาบากหรอเพคะ. พระราชาตรสวา จรงจะเทว พลาบาก. ดละ เจาจงเปนทพงของพดวย. พระนางสามาวดกราบทลวา ดละ พระ- มหาราชเจา ขอพระองคจงทรงหนลกธนลงดนเพคะ. พระราชากทรง ปฏบตตาม. พระนางอธษฐานวา ขอลกธนจงหลดจากพระหตถของ พระราชา. ขณะนนลกธนกหลด. ในขณะนนเอง พระราชาทรงดาลง ในนา เสดจมาทงทพระเกศาเปยก พระภษาเปยก หมอบลงแทบพระบาท พระนางสามาวดตรสวา ยกโทษใหพเถด เทว พไมทนไดใครครวญ กทากรรมนน ตามคาขอพวกคนทจะใหพแตกกน. พระนางตรสวา


เทวะ หยอมฉนขออดโทษถวายเจาพเพคะ. พระราชาตรสวา ดละเทว ขอนกเปนอนเจายกโทษใหพแลว. แลวตรสอกวา ตงแตบดนเปนตนไป พวกเจาจงถวายทานแดพระทศพลไดตามทเจาจะตองการ ภายหลงภต จะไปวหารฟงธรรมกถากได เราจะใหการรกษาดแลเอง. พระนาง กราบทลวา เทวะ ถาอยางนน ตงแตวนนไป ขอทรงโปรดขอพระภกษ สกองคหนงมาสอนธรรมแกพวกหมอมฉนเพคะ. พระราชาเสดจไปสานก พระศาสดา เมอจะทรงขอ กทรงขอพระอานนทเถระ. จาเดมแตนน สตรเหลานน ใหนมนตพระเถระมาแลวทาสกการะเคารพนบถอ เลาเรยน ธรรมในสานกพระเถระ เมอทานฉนเสรจแลว. วนหนง สตรเหลานน เลอมใสในอนโมทนาของพระเถระ ไดถวายอตตราสงค ผาหม ๕๐๐ ผน แดพระเถระ. เขาวา ในชาตกอน พระเถระไดถวายชนผาบนฝาพระหตถ พรอมดวยเขมเลมหนงแดพระปจเจกพทธเจาองคหนงในเวลาเยบผา. ดวย ผลของเขม พระเถระนนไดเปนผมปญญามากในอตภาพน ทงไดผา ๕๐๐ ผน ตามทานองนดวยผลแหงชนผา. แตนน พระนางมาคณฑยาไมเหนกจทจะพงทาอยางอน จงกราบทล วา พระมหาราชเจา พวกเราจะไปพระอทยานกนนะเพคะ พระราชา ทรงอนญาตวา ดละเทว ดงนแลว พระนางจงใหเรยกอามาสงวา เวลา พวกฉนไปสวน อาจงไปสถานทอยของพระนางสามาวด ขงพระนาง สามาวดพรอมทงบรวารไวขางใน บอกวาเปนพระรบสงของพระราชา แลวปดประตเสย ใหเอาฟางมาพนไวแลวจงจดไฟเผานเวศนเสย. นาย มาคณฑยาฟงคาพระนางแลว กกระทาตามทพระนางสงทกประการ. วนนนสตรเหลานน ทงหมดไมอาจเขาสมาบตได เพราะอานภาพของอปป-


ฬกกรรมททาในชาตกอน กมอดไหมประหนงกองขเถาพรอมกนหมด. เหลาทหารรกษาสตรเหลานนกไปเฝากราบทลวา ขาแตเทวะ คนทงหลาย ไดกระทากรรมชอน . พระราชาทรงสบสวนวาใครทา กทรงทราบวา พระนามมาคณฑยาใชใหคนทา จงรบสงใหเรยกพระนางมาตรสวา เจา ทากรรมไดงดงามแลว เจากระทากรรมทเรากาลงจะทา แมมหาจาเรญ ความพยายามเพอจะฆาเราทกอขนและกอขนแลว ถกทาลายลงแลว เจา จะใหสมบตแกเจา จงเรยกพวกญาตของเจามา. พระนางฟงพระราชดารส แลว กใหเรยกคนทไมเปนญาตทาใหเปนญาตมาแลว. พระราชาทรงทราบ วาคนทงหมดประชมกนพรอมแลว กใหขดหลมฝงคนเหลานนลงเหลอ แคคอทพระลานหลวง แลวใหทาลายศรษะทโผลขนนาโดยใหไถดวยไถ เหลกขนาดใหญ ใหตดพระนางมาคณฑยาเปนชนเลกชนนอย ใหทอดใน กระทะทอดขนม. ถามวา กรรมทพระนางสามาวดกบบรวารถกไฟเผาคอกรรมอะไร. ตอบวา ดงไดสดบมา พระนางสามาวดนน เมอพระพทธเจา ยงไมอบต เลนนาในแมนาคงคากบสตร ๕๐๐ คนนนนนแหละ ยน นอกทานา กเกดหนาวเยน เหนบรรณศาลาของพระปจเจกพทธเจาในท ไมไกล ไมตรวจดขางในแลวจดไฟพากนผงไฟ ภายในบรรณศาลาพระ- ปจเจกพทธเจานงเขาสมาบต. สตรเหลานน เมอเปลวไฟโทรมลงจงเหน พระปจเจกพทธเจา คดกนวา พวกเราทากรรมอะไรหนอ พระปจเจก- พทธเจาองคนเปนพระประจาราชสกล พระราชาทรงพบเหนเหตนแลว จกทรงกรวพวกเรา บดน ควรทพวกเราจะฌาปนกจพระองคใหเสรจ เรยบรอยไป จงใสฟนอน ๆ จดไฟ เมอเปลวไฟโทรมลงอก พระปจเจก-


พทธเจาออกจากสมาบต สะบดจวรแลวกเหาะขนสเวหา ทงทสตรเหลานน มองเหนอยนนแล. สตรเหลานนไหมในนรกดวยกรรมนน แลวกถงความ พนาศครงนดวยเศษกรรมทสกงอมแลว. แตในบรษท ๔ เกดการสนทนา กนขนวา นางขชชตตราผพหสตตงอยในอตภาพเปนสตร กลาวธรรมแก สตร ๕๐๐ คนใหดารงอยในโสดาปตตผล ฝายพระนางสามาวดแผเมตตา หามลกธนทพระราชาทรงกรวตนได. มหาชนกกลาวคณของพระนาง. เรอง ทเกดขนอยางน. ตอมา พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร ทรง ทาเหตนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรองแลวทรงสถาปนานางขชชตตรา ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกาอรยสาวกาผเปนพหสต ทรงสถาปนาพระนางสามาวดไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาอบาสกา ผมปกตอยดวยเมตตา แล. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕

๕. ประวตนางอตตรานนทมารดา ในสตรท ๕ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ณายน ทานแสดงวา นางอตตรานนทมารดาเปนเลศ กวาพวกอบาสกาผยนดในฌาน. ดงไดสดบมา นางอตตรานน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปท- มตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ฟงธรรมกถาของพระศาสดา


เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศ กวาพวกอบาสกาสาวกาผยนดในฌาน ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนา ตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธป- บาทกาลนถอปฏสนธในครรภของภรยาปณณ๑เศรษฐ ผอาศยสมนเศรษฐ อยในกรงราชคฤห. บดามารดาตงชอนางวา อตตรา. ในวนงานฉลอง นกษตรฤกษครงหนง ราชคหเศรษฐเรยกนายปณณะมากลาววา พอ ปณณะ นกษตรฤกษหรออโบสถจกทาอะไรใหแกคนยากเขญได เมอ เปนเชนนน เจาจงบอกมาวา เจาจกรบทรพยคาใชจายในงานนกษตร- ฤกษแลวเลนนกษตรฤกษ หรอจกพาโคมกาลง ผาลและไถไปไถนา นายปณณะกลาววา นายทาน ผมจกปรกษากบภรยาผมกอนจงจะร แลว บอกเรองนนแกภรยา. ภรยาเขากลาววา ธรรมดาเศรษฐเปนนายเปน อสรชน คาพดของเขาทกลาวกบทาน ยอมงดงาม สวนทานอยาสละการ ทานาของตนเลย. นายปณณะนนฟงคาภรยาแลว กไปเพอนาเครองมอนา ไปไถนา. ในวนนน พระสารบตรเถระออกจากนโรธสมาบต นกวาวนน เราควรจะทาการสงเคราะหใคร กเหนอปนสยของนายปณณะน ในเวลา แสวงหาอาหาร จงถอบาตรจวรไปยงท ๆ นายปณณะไถนา แสดงตว ในทไมไกล. นายปณณะเหนพระเถระกหยดไถนาไปหาพระเถระ ไหว ดวยเบญจางคประดษฐ. พระเถระแสดงเขาแลว ถามถงนาทใชได. เขา คดวา พระผเปนเจานจกตองการบวนปาก จงรบไปจากทนน นาไม ชาระฟนมาทาใหเปนกปปยะของสมควรแลวถวายพระเถระ เมอพระเถระ กาลงเคยวไมชาระฟน กนาธมกรก หมอกรองนากบบาตรออกแลว ๑. ม. ปณณสหสส นาม ของบรษชอวา ปณณสหะ.


ใสนาเตมแลวนามา. พระเถระกบวนปาก เดนทางแสวงหาอาหาร. นายปณณะคดวา พระเถระไมเดนทางนในวนอน ๆ แตวนนทจก เดนทางเพอสงเคราะหเรา โอหนอ ภรยาของเราพงวางอาหารทจะนามาให เราลงในบาตรพระเถระ. ครงนน ภรยาของเขาคดวา วนนเปนวน นกษตรฤกษ จงจดของเคยวของบรโภค โดยทานองทตนจะได ถอไป แตเชาตร มายงสถานทสามไถนา ระหวางทางพบพระเถระจงคดวา เรา พบพระเถระในวนอน ๆ ไทยธรรมไมม แมเมอมไทยธรรมเรากไมพบ พระเปนเจา แตวนน ทงสองอยางมพรอมหนาแลว จาเราจะจดแจง สวนของสามของเรานามาใหม จกถวายอาหารสวนนแดพระเถระเสยกอน ทาทานใหประกอบดวยเจตนาทง ๓ แลววางโภชนะนนลงในบาตรพระ- สารบตรเถระแลวกลาววา ขอดฉนจงพนจากชวตยากเขญในโลกน ดวย ทานอยางนเถดเจาขา. แมพระเถระกทาอนโมทนาแกนางวา ขออธยาศย ของนางจงเตมเทอญ กลบจากทนนแลวกไปวหาร. แมนางกกลบบาน ตนอก แลวจดหาอาหารสาหรบสามนาไปยงสถานทสามไถนา กลวสาม จะโกรธ จงกลาววา นายจา วนนขอนายจงอดกลนใจของนายไววนหนง เถด. เขาถามวา เพราะเหตไร. นางตอบวา วนนดฉนกาลงนาอาหารมา สาหรบนาย ระหวางทางพบพระเถระ จงวางอาหารสวนของนายลงใน บาตรพระเถระ จงกลบไปเรอนอก หงตมอาหารแลวนามา บดน . เขา กลาววา นองเอย เจาทาถกใจจรง ๆ ถงฉนกถวายไมชาระฟนและนา บวนปากแดพระเถระแตเชาตร วนนชางเปนโชคของเราจรง ๆ แมของ ทงหมดทเราถวายพระเถระ กเกดเปนสมบตของเราทงนน . แมทงสองคน กมจตเสมอนเปนอนเดยวกน.


ครงนน นายปณณะกนอาหารเสรจแลว กเอาศรษะหนนตกภรยา นอนครหนง. ขณะนนเขากหลบไป. เขาหลบไปหนอยหนงแลวกตนมองด ถามทไถนา สถานทมองดแลวมองดอก กไดเปนประหนงเตมไปดวย ดอกบวบขมขนาดใหญ เขาจงพดกะภรยาวา นองเอย นนอะไรกน วนนสถานทไถนานปรากฏเปนทองไปได. ภรยาพดวา นายทาน วนน เพราะนายทานเหนดเหนอยมาทงวน ชะรอยดวงตาจะพราไปกได. เขา วา นองเอย เจาไมเชอพกมองดเองส. เวลานนภรยามองดแลวกพด วา นายทานพดจรง นนคงจกเปนอยางนน. นายปณณะลกขนจบไม อนหนงตทหวขไถ. ดนหวขไถกเปนเหมอนเมดกลมๆ ฝงอยในดนหวขไถ ฉะนน. เขาเรยกภรยามากลาววา นองเอย เมอคนอน ๆ หวานเมลดพช พชกใหผล ๓-๔ เดอน สวนผลทานทใหในวนน กดวยพช คอศรทธาทเราจะปลกลงในระหวางทานพระสารบตรเถระพระผเปนเจา ของเรา. ในพนทประมาณกรสหนงน ทองแมขนาดเทาผลมะขามปอม ชอวาไมใชทอง ไมมเลย. ภรยาพดวา นายทาน บดนเราจกทาอยางไร เลา. นายปณณะพดวา นองเอย เราไมอาจนาทองเทานไปกนไดดอก แลวใสทองเตมถาดทภรยานามาวางไวในทนน ใหภรยานาไปกราบทล พระราชาวา มนษยผหนงยนถอถาดใสทอง พระเจาขา. พระราชารบสง ใหเรยกเขาเขาไปตรสถามวา พอเอย เจาไดมาแตทไหน. เขากราบทลวา ขาแตเทวะ. สถานทขาพระองคไถนาแหงหนง ขอไดโปรดสงคนไปให ขนทองทเกดแลวทงหมดมาเสย พระเจาขา. ตรสถามวา เจาชออะไร. ทลตอบวา ชอวาปณณะ พระเจาขา. ตรสสงวา พนาย พวกเจาจงไป เทยมเกวยนขนทองมาจากสถานทนายปณณะไถนา. เหลาราชบรษไปกบ


เหลาเกวยน กลาววา บญของพระราชา ถอเอากอนทองไป. กอนทองทถอ เอานน กเปนกอนดนขไถไป. ราชบรษเหลานนไปกราบทลพระราชา. พระราชาตรสวา พนาย ถาอยางนน พวกเจาจงไปกลาววา บญของนาย ปณณะแลวถอเอาทอง. สงทเขาถอเอาเปนทองไปทงนน . ราชบรษ เหลานนกนาทองทงหมดนนมากองไวทพระลานหลวง. กองสงประมาณ เทาตนตาล. พระราชาโปรดใหเรยกพวกพอคามาตรสถามวา ในเรอนใด มทองเทานบาง. พวกพอคากราบทลวา ขาแตเทวะ ของใคร ๆ กไมม พระเจาขา. ตรสปรกษาวา เราควรจะทาอะไรแกเจาของทรพยเทานเลา กราบทลวา ควรตงเขาเปนธนเศรษฐส พระเจาขา. พระราชาตรสวา ถาอยางนน พวกเจาจงแตงตงปณณะชอวาธนเศรษฐในพระนครน. แลว พระราชทานของทงหมดนนแกนายปณณะนนเทานน พระราชทาน ตาแหนงเศรษฐแกเขาในวนนนนนเอง. เศรษฐนน เมอกระทามงคล กไดถวายทานแดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ๗ วน. ใน วนท ๗ เมอพระทศพล ทรงทาการอนโมทนาในภตทานของปณณเศรษฐ กด ภรยากด ธดากด ทงหมดกดารงอยในโสดาปตตผล. ภายหลง ราชคหเศรษฐทราบวา ปณณเศรษฐมธดาสาวกเจรญ วยอย จงสงสาสนไปเรอนของปณณเศรษฐนนขอธดาเพอบตรของตน. ปณณเศรษฐนน ฟงสาสนราชคหเศรษฐนนแลว กสงสาสนตอบไปวา เราไมใหธดาดอก. ฝายสมนเศรษฐ [ราชคหเศรษฐ] สงสาสนไปอกวา ทานอาศยเรอนเราอย บดน กเปนอสรชน โดยทนททนใด แลวยงจะ ไมใหธดาแกเราหรอ. แตนน ปณณเศรษฐ กตอบวา ทานพดถงแต สภาพเศรษฐของทานกอนเทานน ชอวาบรษ ทานไมควรกาหนดเอาวา


ตองเปนอยางนไปตลอดกาล ความจรงเราสามารถรบเอาพวกบรษเชนนน ทาเปนทาสกไดนะ แตเราไมอาจเออมถงชาตและโคตรของทานไดดอก. อนงเลา ธดาของเรากเปนพระอรยสาวกาผพระโสดาบน กระทาการบชา ดวยดอกไมมคาหลายกหาปณะทก ๆ วน เราจกไมสงธดาไปเรอนคน มจฉาทฏฐเชนทาน. ราชคหเศรษฐรวา ปณณเศรษฐปฏเสธอยางนน ก สงสาสนไปอกวา โปรดอยาทาลายความสนทสนมเกา ๆ เสยเลย เราจก ใหจดดอกไมมคา ๒ กหาปณะทก ๆ วน แกสะใภของเรา. ปณณเศรษฐ กตอบรบแลวสงธดาไปเรอนของราชคหเศรษฐนน. ตอมาวนหนง นางอตตราธดาของปณณเศรษฐนน กกลาวกะสาม ของตนอยางนวา ดฉนทาอโบสถกรรมประจาเดอนละ ๘ วน ในเรอน สกลของตน แมบดน เมอทานรบใหความยนยอมได เรากจะพงอธษฐาน องคอโบสถ. สามนนกลาววา ฉนยนยอมไมได แลวกไมรบคา. นางไม อาจทาสามนนใหยนยอมได กนงเสย คดวา เราจกอธฐานองคอโบสถ ภายในพรรษาอก แมครงนนเมอนางขอโอกาส กไมไดโอกาสอกนนเอง. ภายในพรรษา ลวงไป ๒ เดอนครงยงเหลออยครงเดอน นางจงสงขาว ไปบอกบดามารดาวา ดฉนถกทานพอทานแมสงไปขงไวในทกกขงตลอด กาลยาวนานเทานแลว จะอธษฐานองคอโบสถแมตลอดวนหนงกไมได โปรดสงกหาปณะ แกดฉน ๑๕,๐๐๐ กหาปณะเถด. บดามารดาฟงขาวธดา แลวกไมถามวา เพราะเหตไร สงเงนไปใหเลย. นางอตตรารบกหาปณะ เหลานนแลว. มหญงโสเภณชอสรมาอยในนครนน จงใหเรยกนางมา แลวกลาววา แมสรมาจา ดฉนจกอธฐานองคอโบสถ ตลอดครงเดอน น ขอแมนางจงรบกหาปณะ ๑๕,๐๐๐ กหาปณะเหลานนไว แลวบาเรอ


บตรเศรษฐตลอดครงเดอนน. นางสรมากรบปากวา ดละแมเจา. ตงแต นนมา บตรเศรษฐคดวา เราจกสาเรงสาราญกบนางสรมา จงอนญาตให นางอตตรารบอโบสถกรรมตลอดครงเดอน. นางอตตรารวาสามรบปาก ยนยอมแลว มหมทาสแวดลอม จดแจงของเคยวของฉนดวยมอเองแต เชาตรทก ๆ วน เมอพระศาสดาทรงทาภตกจเสรจ เสดจไปวหารแลว กอธษฐานองคอโบสถ ขนปราสาทอนประเสรฐ นงระลกถงศลของตน. ลวงเวลาไปครงเดอนดวยอาการอยางน ในวนสละอโบสถ นางจงเทยว จดแจงขาวยาคและของเคยวเปนตนแตเชาตร. เวลานน บตรเศรษฐอยบนปราสาทอนประเสรฐกบนางสรมา เปด หนาตางกรตาขาย ยนดสงของไปตามลาดบ นางอตตราแหงนดไปทาง ชองหนาตาง. บตรเศรษฐมองดนางอตตราคดวา หญงผนคงถอกาเนด แตสตวนรกหนอ ละสมบตอยางนแลวเปนผเปรอะเปอนดวยเขมาหมอขาว วนวายอยระหวางทาสทงหลายโดยหาควรแกเหตไม แลวกระทาการยมแยม นางอตตราทราบความทบตรเศรษฐนนประมาท คดวา บตรเศรษฐน ชอวาเปนคนเขลา คงจกสาคญวาสมบตของตนจะอยถาวรทกเวลา ดงน แลว แมตนเองกทาการยมแยมบาง. แตนนนางสรมากโกรธแลว บรภาษวา นางทาสผนเมอเรายนอยกยงทาการยมแยมกบสามของเราอยางน จงรบลงจากปราสาท. โดยอากปกรยาทมาของนางสรมานนนนแหละ นางอตตรากทราบวา หญงโงคนนอยในเรอนหลงนเพยงครงเดอน กเกด สาคญวาเรอนหลงนเปนของเราคนเดยว ดงน ทนใดนนนงเองกยนเขา ฌานมเมตตาเปนอารมณ. ฝายนางสรมา กมาในระหวางทาสทงหลาย จบกระบวยเตมดวยนามนทเดอด ในกระทะทอดขนม ราดลงบนศรษะ


นางอตตรา. ดวยการแผเมตตาฌาน นามนเดอดทนางสรมาราดลง บนศรษะนางอตตรา ไหลกลบไป เหมอนนาทราดลงบนใบบวฉะนน. ขณะนนทาสทงหลายทยนใกลนางสรมร เหนเหตนนแลวกบรภาษ นางสรมานน ตอหนาวา ไฮ แมมหาจาเรญ เจารบมลคาจากมอแมนาย ของเรานาอยในเรอนหลงน ยงพยายามจะมาทาเทยมแมนายของพวกขา หรอ. ขณะนน นางสรมารวาตวเปนอาคนตกะมาอยชวคราว กไปจากท นนแลวหมอบลงแทบเทานางอตตรา กลาววา แมนาง ดฉนไมทน ใครครวญกทากรรมอยางน โปรดยกโทษใหดฉนเสยเถด. นางอตตรา กลาววา แมสรมาจา ฉนยกโทษใหแมในฐานะนไมไดดอก ฉนเปนธดา มบดา จะยกโทษใหกตอเมอพระทศพลทรงยกโทษใหแมเทานน. แมพระศาสดามภกษสงฆเปนบรวาร กเสดจมาประทบเหนออาสนะ ทจดไว ณ นเวศนของนางอตตรา. นางสรมาจงไปหมอบแทบพระยคล บาทพระศาสดา กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกระทา ความผดอยางหนง ในระหวางแมนางอตตรา นางกลาววา เมอพระองค ทรงยกโทษประทาน เรากจกยกโทษให ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอ พระองคโปรดทรงยกโทษประทานแกขาพระองคซงขมาโทษอยดวยเถด. พระผมพระภาคเจาตรสวา สรมา เรายกโทษใหเจา. เวลานน นางสรมา นนกไปขอใหนางอตตรายกโทษให. และในวนนน นางสรมาฟงอนโมทนา ภตทานของพระทศพลวา อกโกเธน ชเน โกธ อสาธ สาธนา ชเน ชเน กทรย พาเนน สจเจนาลกวาทน. พงชานะคนโกรธดวยความไมโกรธ พงชานะ


คนไมดดวยความด พงชาระคนตระหนดวยการให พงชานะคนพดเทจดวยคาจรง. เมอจบพระคาถา กดารงอยในโสดาปตตผล นมนตพระทศพลถวายมหา- ทาน ในวนรงขน. เรองนเกดขนอยางน. ภายหลง พระศาสดาประทบ อย ณ พระเชตวนวหารเมอทรงสถาปนาพวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนานางอตตรานนทมารดา ไวในตาแหนงเอตทคคะเปน เลศกวาพวกอบาสกา ผเขาฌานแล. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖

๖. ประวตพระนางสปปวาสา โกลยธดา ในสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ปณตทายกาน ทานแสดงวา พระนางสปปวาสา โกลยธดา เปนเลศกวาพวกอบาสกาผถวายของมรสประณต. ดงไดสดบมา พระนางสปปวาสา โกลยธดานน ครงพระพทธเจา พระนามวา ปทมมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟง พระ ธรรมทศนาของพระศาสดาเหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนง ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผถวายของมรสประณค ทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยใน เทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในสกลกษตรย พระนครโกลยะ. พระประยรญาตจงขนานพระนามพระนางวา สปปวาสา


ทรงเจรญวยแลว อภเษกกบศากยกมารพระองคหนง ดวยการเขาเฝา ครงแรกเทานน สดบธรรมกถาของพระศาสดา กดารงอยในโสดาปตตผล ตอมา พระนางประสตพระโอรส พระนามวา สวล. เรองของพระสวล นนกลาวไวพสดารแลวแตหนหลง. วนหนง พระนางถวายโภชนะอน ประณตมรสเลศตาง ๆ แกพระภกษสงฆ. มพระพทธเจาเปนประมข. พระศาสดาเสวยเสรจแลว เมอทรงกระทาอนโมทนา ทรงแสดงธรรมน แกพระนางสปปวาสาวา ดกอนสปปวาสา อรยสาวกาผถวายโภชนะ ชอวา ใหฐานะทง ๕ แกพวกปฏคาหก คอ ใหอาย ใหวรรณะ ใหสข ใหพละ ใหปฏภาณ. กแลผใหอาย ยอมเปนผมสวนแหงอาย ทงทเปนของทพย ทงทเปนของมนษย ฯล ฯ ผใหปฏภาณ ยอมเปนผมสวนแหงปฏภาณ ทงทเปนของทพย ทงทเปนของมนษย เรองนเกดขนอยางน. ตอมา ภายหลงพระศาสดาประทบนง พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาพวก อบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนาพระนางสปปวาสา ไกลยธดา ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาสาวกา ผถวายของมรส ประณต แล. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗

๗. ประวตนางสปปยาอบาสกา ในสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา คลานปฏากาน ทานแสดงวา นางสปปยาอบาสกา


เปนเลศกวาพวกอบาสกาผอปฏฐากภกษไข. ดงไดสดบมา นางสปปยาอบาสกาน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ. บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด ตอมากาลงฟงพระ- ธรรมเทศนาของพระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนง ไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผอปฏฐากภกษไข จงทา กศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยในเทวดาและ มนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกดในเรอนสกล กรงพาราณส. บดามารดาจงตงชอนางวาสปปยา. ตอมาพระศาสดามภกษสงเปนบรวาร ไดเสดจไปกรงพาราณส. ดวยการเฝาครงแรกเทานน นางฟงธรรมแลว ดารงอยในโสดาปตตผล. อยมาวนหนง นางไปพระวหารเพอฟงธรรมเทยว จารกไปในพระวหาร พบภกษไขรปหนงไหวแลว ทาการตอนรบ ถามวา พระผเปนเจาควรจะไดอะไร ภกษไขตอบวา ทานอบาสกา ควรไดอาหาร มรส [เนอ] จะ. นางกลาววา เอาเถด เจาขา ดฉนจกสงไปถวาย ไหวพระเถระแลว เขาไปในเมอง วนรงขน กสงทาสไปตลาดเพอตอง การปวตตมงสะ [เนอทขายกนในตลาด]. ทาสนนหาปวตตสะทวเมอง กไมได กบอกนางวาไมไดเสยแลว. อบาสกาคดวา เราบอกแก พระผเปนเจาไววา จกสงเนอไปถวาย ถาเราไมสงไป พระผเปนเจา เมอไมไดจากทอนกจะลาบาก ควรทเราจะทาเนออยางใดอยางหนงสงไป ถวาย แลวกเขาหอง เฉอนเนอขาใหแกทาส สงวา เจาจงเอาเนอนปรง ดวยเครองปรง นาไปวหารถวายพระผเปนเจา ถาทานถามถงเรา กจงแจง วาเปนไข. ทาสนนกไดกระทาอยางนน. พระศาสดาทรงทราบเหตนน วนรงขน เวลาแสวงหาอาหาร กม


ภกษสงฆเปนบรวาร เสดจไปเรอนของอบาสกา. นางทราบวาพระ- ตถาคตเสดจมาจงปรกษาสามวา ลกเจา ดฉนไมอาจไปเฝาพระศาสดาได พทานจงไปกราบทลเชญพระศาสดาใหเสดจเขาเรอนแลวใหประทบนงเถด. สามนนกไดกระทาอยางนน. พระศาสดาตรสถามวา สปปยาไปไหน เสยเลา. สามกราบทลวา นางเปนไข พระเจาขา. ตรสสงวา จงเรยก นางมาเถด. นางคดวา พระศาสดาทรงสงเคราะหเกอกลแกชาวโลก ทงปวง ทรงทราบเหตของเรา จงใหเรยกหา กลกขนจากเตยงอยางฉบ พลน. ครงนน ดวยพทธานภาพ แผล [ทเฉอนเนอขา] ของนางก งอกขนทนททนใด ผวกเรยบ ผวพรรณผองใสยงกวาเดม. ขณะนน อบาสกากยมได ถวายบงคมพระทศพลดวยเบญจางคประดษฐ นง ณ ท สมควรสวนขางหนง. พระศาสดาทรงดารวา อบาสกาผนไมสบายเพราะ เหตไร จงตรสถาม นางจงเลาเรองทคนทาทกอยางถวาย. พระศาสดา เสวยเสรจแลวเสดจไปพระวหาร ทรงประชมภกษสงฆ แลวทรงตาหน ภกษนนเปนอยางมาก ทรงบญญตสกขาบท. เรองนเกดขนอยางน. กาลง พระศาสดาประทบนง ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนา พวกอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ ตามลาดบ จงทรงสถาปนานางสปปยา อบาสกาไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกา ผอปฏฐาก ภกษไข แล. จบอรรถกถาสตรท ๗


อรรถกถาสตรท ๘

๘. ประวตนางกาตยาน ในสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อเวจปปสนนาน ทานแสดงวา นางกาตยาน เปน เลศกวาพวกอบาสกาผประกอบดวยความเลอมใสอยางแนนแฟนทตน บรรลแลว. ดงไดสดบมา นางกาตยานนน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด เหนพระศาสดาทรงสถาปนา อบาสกาผหนงไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเลอมใส อยางแนนแฟน จงทากศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน นางเวยนวายอยในเทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาลนบงเกด ในกรรฆรนคร. บดามารดาตงชอนางวา กาตยาน. ตอมา นางเจรญวย เปนสหายเปนมตรสนทของนางกาฬชาว กรรฆรนคร กเมอใด ทานพระโกฏกณณโสณเถระถกมารดาวอนขอวา ทานจงกลาวธรรมแมแกโยมแม โดยทานองทพระทศพลตรสไวเถด กนง เหนออาสนะทตกแตงแลวภายในนคร ตอนเทยงคนเรมเทศนาทามารดา ใหเปนพระอรยกายสกข.๑ เมอนน นางกาตยานอบาสกานไปกบนางกาฬ ยนฟงธรรมทายบรษท. สมยนนโจรประมาณ ๙๐๐ คน ขดอโมงคเรม แตมมหนงภายในนคร ตามกาหนดหมายททาไวในเวลากลางวนไปทะล ถงเรอนนางกาตยานอบาสกาน. บรรดาโจรเหลานน หวหนาโจรไมเชา ไปกบโจรเหลานน ไปยงสถานทกลาวธรรมของทานพระโสณเถระ เพอ สบสวนวาบรษทนประชมกนทาไมหนอ เมอยนทายบรษท กยนขางหลง ๑. พระโสดาปตตผลถงพระอรหตมรรคบคคล ชอวาพระอารยกายสข บคคลบญญต หนา ๔๒.


นางกาตยานอบาสกาน. เวลานน นางกาตยานเรยกทาสมาสงวา แม นเจาจงเขาไปเรอนนาประทปนามนมา ขาจกจดประทปใหไฟสวางแลว ฟงธรรม. ทาสนนไปเรอนจดประทปพบพวกโจรขดอโมงค กไมถอเอา ประทปนามนมา ไปบอกแมนายของตนวา แมนาย พวกโจรขดอโมงคใน เรอนเจาคะ. หวหนาโจรฟงคาทาสนนแลว คดวา ถาหญงผน เชอคาทาส นแลวไปเรอนไซร เรากจกเอาดาบฟนนางใหขาดสองทอนในทนนแหละ กถาหญงผนจกฟงธรรมโดยนมตทนางถอเอาแลวนนแล เรากจกใหคน ทรพยทพวกโจรยดถอไว. ฝายนางกาตยานฟงคาทาสแลวกกลาววา แมคณ อยาทาเสยงดงเลย ขนชอวาพวกโจร เมอจะลก กลกแตทรพยทตนเหน เทานนดอก สวนขาจะฟงธรรมทหาไดยากในวนน เจาอยาทาอนตรายแก ธรรมเลย. หวหนาโจรฟงคานางกคดวา พวกเรา ซงพากนลกทรพยสงของ ในเรอนของหญงทมนคงดวยอธยาศยเชนนกพงถกธรณสบแน. ทนใด นนเอง หวหนาโจรนนกไปสงใหคนทรพยสงของทลกมาเสย แลวพวก โจรกพรอมกนมายนฟงธรรมทายบรษท. ฝายนางกาตยานอบาสกา จบ เทศนาของพระเถระ กดารงอยในโสดาปตตผล. ขณะนน เมออรณขน หวหนาโจรกไปหมอบแทบเทาอบาสกากลาววา แมเจา โปรดยกโทษให แกพวกขาทงหมดดวยเถด. นางถามวา กพวกทานทาอะไรแกฉนไวหรอ. หวหนาโจรนนกบอกโทษทตนทาทงหมด. นางกลาววา พอเอย ฉนยก โทษใหพวกทานจะ. หวหนาโจรกลาววา แมเจา กเปนอนแมเจายกโทษ ใหแกพวกเราแลว แตขอแมเจาโปรดใหพวกเราทกคนไดบวชในสานก พระเถระบตรของแมเจาดวยเถด. นางกพาโจรเหลานนทงหมดไปใหบวช ในสานกพระโกฏกณณโสณเถระ. คนเหลานน บวชในสานกพระเถระ


แลว กบรรลพระอรหตหมดทกรป. เรองนเกดขนอยางน. ตอมาภายหลง พระศาสดาประทบอย ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาพวกอบาสกา ไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนานางกาตยานอบาสกา ไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกา ผเลอมใสอยางแนนแฟน แล. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙

๙. ประวตนางนกลมารดาคหปตาน ในสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา วสสาสกาน ทานแสดงวา นางนกลมารดาคหปตาน เปนเลศกวาพวกอบาสกาอรยสาวกาผกลาวคาคนเคย. กคาทจะพงกลาว ในเรองนทงหมด มนยทกลาวไวแลวในอปาสกปาลในหนหลงนนแล. พงทราบเรองนางนกลมารดาเทยบเคยง (ในอบาสกบาล ) แล. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐

๑๐. ประวตนางกาฬอบาสกาชาวกรรฆรนคร ในสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา อนสสวปสนนาน ทานแสดงวา นางกาฬอบาสกา ชาวกรรฆรนคร เปนเลศกวาพวกอบาสกาผประกอบดวยความเลอมใส

ทเกดขนโดยฟงตาม ๆ กนมา. ดงไดสดบมา นางกาฬอบาสกานน ครงพระพทธเจาพระนามวา


ปทมตตระ บงเกดในเรอนสกล กรงหงสวด กาลงฟงธรรมกถาของ พระศาสดา เหนพระศาสดาทรงสถาปนาอบาสกาผหนงไวในตาแหนง เอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบาสกาผเลอมใสโดยฟงตาม ๆ กนมา จงทา กศลใหยงยวดขนไป ปรารถนาตาแหนงนน. นางเวยนวายอยใน เทวดาและมนษยถงแสนกป ในพทธปบาทกาสน บงเกดในเรอนสกล กรงราชคฤห. เหลาญาตไดตงชอนางวา กาฬ. นางเจรญวยแลว มสาม ในกรรฆรนคร. ครงนน โดยการอยรวมกน นางจงตงครรภ. นางม ครรภครบกาหนดแลว คดวา การคลอดบตรในเรอนของตนเหลาอน ไมสมควร จงไปกรรฆรนครของตน ตอจากเวลาเทยงคน ฟงคาของ เหลาสาตาครยกษและเหมวตยกษซงยนในอากาศเหนอปราสาทของตน กลาวพรรณนาพระคณพระรตนตรย เกดความเลอนใสทไดยนเสยง สรรเสรญคณพระรตนตรย กดารงอยในโสดาปตตผล โดยยงไมไดเฝา พระศาสดาเลย ตอมา นางกคลอดบตร. เรองทงหมด กลาวไวพสดาร แลวในหนหลง. ตอมา พระศาสดาประทบนงทามกลางภกษสงฆ ณ พระเชตวนวหาร เมอทรงสถาปนาเหลาอบาสกาไวในตาแหนงตาง ๆ จงทรงสถาปนาอบาสกาผนไวในตาแหนงเอตทคคะเปนเลศกวาพวกอบา- สกา ผเสอมโดยฟงตาม ๆ กนมา แล. จบอรรถกถาอปาสกาปาล ประดบดวยสตร ๑๐ สตร จบประวตอสกาสาวกาเอตทคคะ ๑๐ ทาน จบอรรถกถาเอตทคคปาลทงหมด ในมโนรถปรณ อรรถกถาคตตรนกาย ดวยสตรมประมาณเทาน.


อฏฐานบาล วรรคท ๑ วาดวยฐานะและอฐานะ [๑๕๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะ พงยดถอสงขารไร ๆ โดยความเปนสภาพเทยงนน มใชฐานะ มใช โอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอสงขาร อะไร ๆ โดยความเปนสภาพเทยงนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงยดถอสงขารไร ๆ โดยความเปนสขนน มใชฐานะ มใชโอกาสท จะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอสงขารไร ๆ โดย ความเปนสขนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงยดถอธรรมไร ๆ โดยความเปนตนนน มใชฐานะ มใชโอกาสท จะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงยดถอธรรมไร ๆ โดย ความเปนตนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๖] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงฆามารดานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงฆามารดานน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงฆาบดานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย


แตขอทปถชนจะพงฆาบดานน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๘] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงฆาพระอรหนตนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษ ทงหลาย แตขอทปถชนจะพงฆาพระอรหนตนน เปนฐานะทจะมได. [๑๕๙] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงเปนผมจตประทษรายยงพระโลหตของพระตถาคตใหหอนน มใช ฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทปถชนพงเปน ผมจตประทษรายยงพระโลหตของพระตถาคตใหหอนน เปนฐานะทจะ มได. [๑๖๐] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงทาลายสงฆใหแตกกนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอน ภกษทงหลาย แตขอทปถชนจะพงทาลายสงฆใหแตกกน เปนฐานะท จะมได. [๑๖๑] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐ จะพงถอศาสดาอนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษ ทงหลาย แตขอทปถชนจะพงถอศาสดาอน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระอรหนตสมมาสมพทธเจา สองพระองค จะพงเสดจอบตขนพรอมกนในโลกธาตเดยวกนนน มใช ฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทพระอรหนต- สมมาสมพทธเจาพระองคเดยว จะพงเสดจอบตขนในโลกธาตอนหนงนน เปนฐานะทจะมได. จบวรรคท ๑


อรรถกถาอฏฐาน๑บาล

อรรถกถาวรรคท ๑ ในอฏฐานบาล พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อฏฐาน ไดแก การปฏเสธเหต. บทวา อนวกาโส ไดแก การปฏเสธปจจย. พระผมพระภาคเจาทรงปฏเสธเหตเทานน แมดวย เหตและปจจยทงสอง. จรงอย เหต ตรสเรยกวา ฐานะ เปนเหตทตง แหงผลของตน และวาโอกาส ( ชองทาง ) เพราะมความเปนไปเนองดวย ผลนน. บทวา ย แปลวา เพราะเหตใด. บทวา ทฏ สมปนโน ไดแก พระอรยสาวก คอพระโสดาบนผถงพรอมดวยปญญาในมรรค. จรงอย พระโสดาบนนนมชอมาก เชนชอวา ทฏ สมปนโน ผถงพรอม ดวยทฏฐกม ทสสนสมปนโน ผถงพรอมดวยทสสนะกม อาคโต อม สทธมม ผมาถงพระสทธรรมนกม ปสสต อม สทธมม ผเหน พระสทธรรมอยกม เสกขาน าเณน สมนนาคโต ผประกอบดวย ญาณของพระเสกขะกม เสกขาย วชชาย สมนนาคโค ผประกอบ ดวยวชชาของพระเสกขะกม ธมมโสตสมาปนโน ผถงพรอมดวยกระแส ธรรมกม อรโย นพเพธกปโ ผมปญญาเครองชาแรกกเลสอน ประเสรฐกม อมตทวาร อาหจจ ตฏต ผตงอยใกลประตพระนพะพาน กม. บทวา กจ สงขาร ความวา บรรดาสงขารทเปนไปในภม ๔ เฉพาะสงขารไร ๆ เพยงสงขารหนง. บทวา นจจโต อปคจเฉยย ๑. อธบายบาลขอ ๑๕๓-๑๖๒.


ความวา พงยดถอวาเทยง. บทวา เนต าน วชชต แปลวา เหตน ไมม คอหาไมได. บทวา ย ปถชชโน แปลวา ชอวาปถชน เพราะเหตใด. บทวา านเมต วชชต แปลวา เหตนมอย. อธบายวา จรงอย เพราะปถชนนนมความเหนวาเทยง พงยดถอบรรดาสงขารทเปน ไปในภม ๔ เฉพาะสงขารบางอยาง โดยควานเปนของเทยง. กสงขารทเปนไปในภมท๑ ๔ ยอมไมเปนอารมณของทฏฐหรออกศล อยางอน เพราะมากดวยเดช เหมอนกอนเหลกทรอนอยทงวน ไมเปน อารมณของฝงแมลงวน เพราะเปนของรอนมากฉะนน. พงทราบความ แมในคาวา กจ สงขาร สขโต เปนตน โดยนยน. คาวา สขโต อปคจเฉยย น ตรสหมายถงการยดถอโดยความเปนสข ดวยอานาจ อตตทฏฐอยางนวา ตนมสขโดยสวนเดยว ไมมโรค จนกวาจะตายไป. ดวยวา พระอรยสาวกถกความเรารอนครอบงาแลวยอมเขาไปยดถอสงขาร บางอยางไวโดยความเปนสข เพอระงบความเรารอนโดยจตปราศจาก ทฏฐ เหมอนเสกขพราหมณ๒ผสะดงกลวชางตกมน กยดอจจาระไวฉะนน. ในอตตวาระ พระผมพระภาคเจาไมตรสวา สงขาร แตตรสวา กจ ธมม เพอทรงรวมเอาบญญตมกสณเปนตน. แตแมในทน พงทราบกาหนดสาหรบพระอรยสาวก ดวยอานาจสงขารทเปนไปในภม ทง ๔. สาหรบปถชน ดวยอานาจสงขารทเปนไปในภมทง ๓. อก อยางหนง ในวาระทกวาระกาหนดสาหรบแมพระอรยสาวก ดวยอานาจ สงขารทเปนไปในภม ๓ กควร. กปถชนยอมยดถอธรรมใด ๆ พระ - ๑. จตภมกสงขารา สงขารพงเปนไปในภมท ๔ คอโลกตรภม ควรเปน จตตถภมกสงขารา. ๒. ม. โจกขพราหมณ.


อรยสาวกยอมเปลองความยดถอจากธรรมนน ๆ. คอปถชนเมอยดถอธรรม นน ๆ วาเทยง วาสข วาตน พระอรยสาวกเมอยดถอธรรมนน ๆ วาไมเทยง วาเปนทกข วาไมใชตน ยอมเปลองความยดถอนนเสย. ในพระสตรทง ๓ พระสตรน ขอ ๑๕๓, ๑๕๔, ๑๕๕ พระองคตรสถง ความเปลองความยดถอของปถชนไวดวย. ในคาวา มาตร เปนตน ทานประสงคเอาสตรผใหกาเนด ชอวา มารดา บรษผใหกาเนด ชอวาบดา และพระขณาสพผเปนมนษยเทานน ชอวา พระอรหนต. ถามวา กพระอรยสาวกพงปลงชวตผอนไดหรอ. ตอบวา ขอนนไมเปนฐานะ. เพราะวา ถาพระอรยสาวกทเกดระหวาง ภพไมรวาตวเปนอรยสาวกไซร ใคร ๆ กจะพงบงคบอยางนวา ทานจง ปลงชวตมดดามดแดงนเสยแลวปฏบตหนาทเปนพระเจาจกรพรรดในหวง จกรวาลทงสนเถด. พระอรยสาวกนน กไมพงปลงชวตมดดามดแดงนน ไดเลย. แมเมอเปนเชนนน คนทงหลายพงบงคบทานอยางนวา กถา ทานไมฆามดดามดแดงนนไซร พวกเรากจกตดศรษะทานเสย. คน ทงหลายจะพงตดศรษะของทาน แตทานกไมพงฆามดดามดแดงนน. แต คานพระผมพระภาคเจาตรสไวเพอทรงแสดงความมโทษมากของความเปน ปถชน เพอทรงแสดงกาลงของพระอรยสาวก. กในขอนมอธบายดงนวา ความเปนปถชน ชอวามโทษตรงทปถชนจกทาอนนตรยกรรมมมาตฆาต เปนตนได อรยสาวกชอวามกาลงมากตรงทไมทากรรมเหลานน. บทวา ปทฏจตโต ไดแก เปนผมจตอนวธกจต (จตคดจะฆา) ประทษรายแลว. บทวา โลหต อปปาเทยย ไดแก ทาพระโลหต แมเทาแมลงวนตวเลกดมไดใหหอขนในพระสรระของพระตถาคตผยงทรง


พระชนมอย. บทวา สงฆ ภนเทยย ไดแก ทาสงฆผมสงวาสธรรมเปนเครอง อยรวมเสมอกน ผตงอยในสมาทเสมอกน ใหแตกกนดวยอาการ ๕ อยาง. จรงอย พระผมพระภาคเจาตรสคาน ไววา ดกอนอบาล สงฆ ยอมแตกกนดวยอาการ ๕ คอ ดวยกรรม ดวยอเทศ ดวยการชแจง ดวยประกาศ ดวยจบสลาก. บรรดาบทเหลานน บทวา กมเมน ไดแก ดวยกรรมทง กรรมใดกรรมหนง. บทวา อทเทเสน ไดแก ดวยปาตโมกขทเทส ๕ อเทศอยางหนง. บทวา โวหารนโต ไดแก ดวยการชแจง คอแสดงเภทกรวตถเรองทาใหแตกกน ๑๘ อยาง มแสดงวาอธรรมเปนธรรมเปนตน ดวยอปบตเหตเกดเรองนน ๆ. บทวา อนสสาวเนน ไดแก ทาการเปลงถอยคาประกาศโดยนยเปนตนวา พวกทานทราบกนหรอวา เราบวชมาแตตระกลสง และเปนพหสต พวกทานไมควรเกดจตคดวา คนเชนเราจะพงถอสตถศาสนคาสอนของ พระศาสดานอกธรรม นอกวนย อเวจสาหรบเราเปนของเยนเหมอนสวน อบลขาบหรอ เราไมกลวอบายหรอ. บทวา สลากคาเหน ไดแก ดวยการประกาศอยางนแลวทาจตของภกษเหลานนใหมนคง กระทาให เปนธรรมไมกลบกลอกแลว ไดจบสลากดวยกลาววา พวกทานจงจบ สลากน. กบรรดาอาการทง ๕ นน กรรมหรออเทศเทานน ควรถอเปน ประมาณ. สวนการกลาว การประกาศ และการใหจบสลากเปนสวน เบองตน. ดวยวา แตเมอสงฆกลาวดวยอานาจแสดงเรอง ๑๘ ประการ ประกาศชกชวนเพอใหเกดความชอบใจในเรองนน จบสลากกนแลว ก


ยงไมชอวาทาสงฆใหแตกกน . ตอเมอใด ภกษ ๙ รป หรอเกน ๔ รป จบสลากแลว กระทากรรม (สงฆกรรม ) หรออเทศแยกกนตางหาก เมอนน จงชอวา ทาสงฆใหแตกกน . ขอวา บคคลผถงพรอมดวยทฏฐ อยางน พงทาสงฆใหแตกกนนมใชฐานะ. ดวยคามประมาณเทาน กเปน อนทรงแสดงอนนตรยกรรม ๕ มมาตฆาตฆามารดาเปนตน . ปถชนทา อนนตรยกรรมเหลาใดได แตอนนตรยกรรมเหลานนพระอรยสาวกไมทา. เพอความแจมแจงแหงอนนตรยกรรม ๕ นน พงทราบวนจฉย โดยกรรม โดยทวาร โดยการตงอยในอเวจตลอดกป โดยวบาก โดยสาธารณะ เปนตน. ในเหตเหลานน พงทราบวนจฉยโดยกรรมกอน. แทจรง ผท เปนมนษยทานนน ปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนมนษย ซงยงไมเปลยน เพศจากมนษย จงเปนอนนตรยกรรม. ผทาอนนตรยกรรม คดวา เรา จกหามวบากของกรามนน ดงน จงสรางสถปทองคาขนาดเทาพระมหา- เจดยใหเตมหวงจกรวาลทงสนกด ถวายมหาทานแดพระภกษสงฆทนงเตม สากลจกรวาลกด ไมละชายผาสงฆาฏของพระผมพระภาคพทธเจาเทยวไป กด เมอกายทาลายแตกตายไปกเขาถงนรกเทานน. สวนผใด ตนเอง เปนมนษย ปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนสตวดรจฉานกด ตนเองเปน สตวดรจฉานปลงชวตมารดาหรอบดาผเปนมนษยกด ตนเองเปนสตว ดรจฉานดวยกนกด กรรมของผนนไมเปนอนนตรยกรรม แตเปนกรรม หนกตงจดอนนตรยกรรมทเดยว. แตปญหาน ทานกลาวสาหรบผทเปน มนษย. ในปญหานนควรกลาวเรองเอฬกจตกกะ สงคามาจตกกะ และโจร- จตกกะ กบคคลแมเขาใจวา เราจะฆาแลวฆามารดาหรอบดาผเปน


มนษย ซงตงอยในทอยของแพะ ชอวาตองอนนตรยกรรม. บคคลผฆา แพะดวยเขาใจวาเปนแพะ หรอดวยเขาใจวาเปนมรรคหรอบดา ชอวา ไมตองอนนตรยกรรม. บคคลผฆามารดาหรอบดาโดยเขาใจวาเปนมารดา หรอบดา ชอวาตองอนนตรยกรรมโดยแท. ใน ๒ จตกกะนอกนกนยน เหมอนกน. พงทราบจตกกะเหลานแมในพระอรหนต กเหมอนในมารดา หรอบดา. บคคลผฆาพระอรหนตผเปนมนษยเทานน ชอวาตองอนนตรย- กรรม. ฆาพระอรหนตผเปนยกษ ชอวาไมตองอนนตรยกรรม. แตเปน กรรมหนก เหมอนอนนตรยกรรมทเดยว. เมอบคคลใชศสตราประหาร หรอวางยาพษพระอรหนตผเปนมนษย เวลาททานยงเปนปถชน ผวา ทานบรรลพระอรหต มรณะลงดวยการประหารดวยศสตราหรอยาพษนน นนแล ผนนยอมชอวาฆาพระอรหนตโดยแท. ทานใดเขาถวายเวลาท ทานเปนปถชน ทานบรรลพระอรหตแลวบรโภค ทานนนกยงชอวา ใหแกปถชนอยนนเอง. บคคลผฆาพระอรยบคคลทเหลอ (โสดาบน สกทาคาม อนาคาม ) ไมเปนอนนตรยกรรม แตเปนกรรมหนกเหมอน อนนตรยกรรมทเดยว. พงทราบวนจฉยในอนนตรยกรรมขอโลหตปบาท ดงตอไปน :- ชอวาบคคลผเปนชาศกจะตดพระจมมะ (หนง ) ในพระวรกาย ทยงๆไมแตกของพระตถาคตใหพระโลหตไหลออกไมได. เวนแตพระโลหต จะคงคางอยในทหนงภายในพระวรกายเทานน. สะเกดหนทกะเทาะจาก กอนหนทพระเทวทตยกทมไปกระทบปลายพระบาทของพระตถาคต. พระบาทเหมอนถกฟนดวยขวาน ไดมโลหตคงอยขางในเทานน. กรรม ของพระเทวทตผกระทาอยางนน ชอวาเปนอนนตรยกรรม. สวนหมอ


ชวกตดพระจมมะดวยศสตราตามความชอบพระทยของพระตถาคต นา โลหตเสยออกจากทนน ไดกระทาใหทรงผาสก. กรรมของหมอชวกผ กระทาอยางนน เปนบญกรรมโดยแท. ถามวา เมอพระตถาคตปรนพพานแลว คนเหลาใดทาลายพระเจดย ตดตนโพธ เหยยบยาพระธาต กรรมอะไรจะมแกบคคลเหลานน. ตอบวา กรรมนนเปนกรรมหนกเชนเดยวกบอนนตรยกรรม. แต กงโพธทเบยดสถปหรอพระปฏมาทมพระธาต (บรรจ ) จะตดเสยกควร. แมถาพวกนกจบทกงโพธนน ถายอจจาระรดพระเจดคย กควรตดเสย. เพราะพระเจดยบรรจพระสรรธาต สาคญกวาบรโภคเจดยทบรรจเครอง บรโภค. จะตดรากโพธทไปทาลายเจดยวตถออกไปเสยกควร. แตกงโพธ ทเบยดเรอนโพธ จะตดกงโพธเพอจะรกษาเรอนโพธไมได เพราะเรอน โพธมไวเพอ ประโยชนแกตนโพธ (แต) ตนโพธหามไวเพอประโยชน แกเรอนโพธไม. แมในเรอนเกบอาสนะ ( พระแทน) กนยนเหมอนกน. จะตดกงโพธเพอรกษาเรอนอาสนะ (พระแทน) ทเขาบรรจพระธาต กควร. เพอบารงคนโพธ จะตดกงทแยงโอชะ. (คออาหาร) หรอกงผ เสย กควรเหมอนกน. แมบญกมเหมอนดงปรนนบตพระสรระพระ- พทธเจาฉะนน. ในสงฆเภท การทาลายสงฆ พงทราบวนจฉยดงตอไปน :- เมอสงฆผอยในสมามไดประชมกน เมอภกษผซงสงฆทาการชแจงๆ การสวดประกาศและการใหจบสลาก แลวยงพาบรษทสวนหนงแยกไป ทาสงฆกรรม หรอสวดปาฏโมกขตางหาก ชอวาสงฆเภทดวย เปน อนนตรยกรรมดวย. แตเมอภกษกระทาดวยความสาคญวาจะสมครสมาน


กน (หรอ) ดวยความสาคญวาทาถก กเปนเพยงการแตกกนเทานน ยงไมเปนอนนตรยกรรม. ทาในบรษททหยอนกวา ๙ รปกเหมอนกน (คอเปนการแตกกนแตไมเปนอนนตรยกรรม). โดยกาหนดภกษจานวน ๙ รป เปนอยางตาสด ในหมภกษ ๙ รป ภกษใดทาลายสงฆ อนน- ตรยกรรมยอมมแกภกษนน. กรรมของภกษพวกอธรรมวาทผปฏบตตาม ภกษนน เปนกรรมมโทษมาก . สาหรบภกษผเปนธรรมวาทไมมโทษ. ในการทาสงฆเภทสาหรบภกษ ๙ รปนน มพระสตรอางองดงนวา ดกอน อบาล ฝายหนงม ๔ รป (อก) ฝายหนงกม ๔ รป รปท ๙ สวด ประกาศใหจบสลากโดยกลาววา นธรรม นวนย นสตถศาสน พวกทาน จงถอเอาสลากอนน จงชอบใจสลากนแล. ดกอนอบาล สงฆราช (ความราวรานแหงพระสงฆ ) ดวยสงฆเภท ( ความแตกแหงสงฆ ) ดวย ยอมมดวยประการอยางน กในกรรม ๕ อยางน สงฆเภทเปนวจกรรม กรรมทเหลอเปนกายกรรม. ฉะนน พงทราบวนจฉยโดยกรรม ดวย ประการดงน. บทวา ทวารโต มอธบายวา กกรรมเหลานทงหมดนนแล ยอม ตงขนทางกายทวารบาง ทางวจทวารบาง. ในเรองทวาดวยทวารน กรรม ๔ ประการขางตน แมจะตงขนทางวจทวารดวยอาณตตกประโยค (คอประโยคสงบงคบ) และวชชามยประโยค (คอประโยคทสาเรจดวย วชาเวทมนตร) กทากายทวารใหบรบรณไดเหมอนกน. สงฆเภท แม จะตงขนทางกายทวารซงภกษผผทาการยกมอ กทาใหวจทวารบรบรณได เหมอนกน. ในเรองน พงทราบวนจฉยแมโดยทวาร ดวยประการดงน . ๑. ม. อท (สลาก) โรเจถ.


บทวา กปปฏตยโต มอธบายวา กในเรองน สงฆเภทเปนบาป ตงอยชวกป. ทาสงฆเภทใน (ตอนท) กปยงตงอย หรอในตอน ระหวางกลางกป กพนบาปตอเมอกปพนาศนนแหละ. กถาวาพรงน กป จกพนาศไซร ทาสงฆเภทวนน พรงนกพน จะไหมอยในนรกวนเดยว เทานน. แตการกระทาอยางน ไมม. กรรม ๔ ประการทเหลอเปน อนนตรยกรรมเทานน ไมเปนกรรมดงอยตลอดกป. พงทราบวนจฉย แมโดยความเปนกรรมตงอยตลอดกปในเรองน ดวยประการดงน. บทวา ปากโต มอธบายวา กบคคลใดกระทากรรมแมทง ๕ ประการน สงฆเภทเทานนยอมใหผลแกบคคลนนดวยอานาจปฏสนธ กรรมทเหลอยอมนบวาเปนกรรมทม (ทา) แลว แตวบากของกรรมยงไมม ดงน เปนตน. เมอสงฆเภทไมม โลหตปบาท (คอการทาพระโลหตใหหอ) ยอมใหผล เมอโลหตปบาทนนไมม อรหนตฆาต (คอการฆาพระอรหนต) ยอมใหผล เมออรหนตฆาตนนไมม ถาบดาเปนผมศล มารดาทศล หรอไมมศลอยางบดานน ปตฆาต (คอการฆาบดา ) ยอมใหผลดวย อานาจปฏสนธ. ถามารดาเปนผมศล มาตฆาตยอมใหผล. แมเมอบดา มารดาทงสองทาน เปนผเสมอกนโดยศล หรอโดยทศล มาตฆาตเทานน ยอมใหผลดวยอานาจปฏสนธ เพราะมารดาเปนผทาสงททาไดยาก ทงเปน ผมอปการะมากแกบตรทงหลาย. ฉะนน พงทราบวนจฉยแมโดยวบาก คอผลในเรองน ดวยประการดงน บทวา สาธารณาทห ความวา กรรม ๔ ประการเบองตน เปน กรรมทวไปแกคฤหสถและบรรพชตทงปวง สวนสงฆเภทยอมเปนเฉพาะ แกภกษผมประการดงตรสไว ยอมไมเปนแกคนอน โดยพระบาลวา


ดกอนอบาล ภกษณทาสายสงฆไมไดแล สกขมานา สามเณร สามเณร อบาสก อบาสกา กทาลายสงฆไมได ดกอนอบาล ภกษผเปนปกตตตะ มธรรมเครองอยรวมอนเสมอกน อยในสมาเสมอกน ยอมทาสงฆเภทได เพราะฉะนน สงฆเภทจงเปนกรรมไมทวไป. ดวยอาทศพท (คอศพทวา เปนตน ) ชนเหลานนทงหมด เปนผสหรคตดวยทกขเวทนา และ สมปยตดวยโทสะ โมหะ. พงทราบวนจฉยโดยเปนกรรมทวไปเปนตน ในเรองน ดวยประการฉะน. บทวา อ สตถาร ความวา บคคลคดวา พระศาสดาของ เราน ไมสามารถทากจของพระศาสดาได จงถอเจาลทธอนอยางนวา ทานผน เปนศาสดาของเรา ดงน ขอนเปนฐานะทจะมได. บทวา เอกสสาย โลกธาตยา คอ ในหมนโลกธาต. กเขตม ๓ คอ ชาตเขต ๑ อาณาเขต ๑ วสยเขต ๑. ในเขตทง ๓ นน หมน โลกธาต ชอวา ชาตเขต. ดวยวา หมนโลกธาตนนไหวในเวลาท พระตถาคตเสดจลงสครรภพระมารดา เสดจออก (ผนวช) ตรสร ประกาศพระธรรมจกร ปลงพระชนนายสงขาร และปรนพพาน. แสนโกฏจกรวาล ชอวา อาณาเขต. เพราะวาอาณาเขตของอาฏานาฏย- ปรตร โมรปรตร ธชคคปรตร และรตนปรตร เปนตน ยอมแผไปในแสน โกฏจกรวาลน. สวนวสยเขตไมมปรมาณ ( คอนบไมได). กธรรมดา พระพทธเจาทงหลาย ชอวาธรรมมใชวสยหามไม เพราะพระบาลวา พระญาณ (ความร) มประมาณเพยงใด ขอทจะพงรกมประมาณเพยง นน ขอทจะพงรมประมาณเพยงใด พระญาณกมประมาณเพยงนน. ขอทจะพงรมพระญาณเปนทสด พระญาณกมขอทจะพงรเปนทสด ดงน .


กในเขตทง ๓ น ไมมพระสตรทวา เวนจกรวาลนเสย พระ- พทธเจาทงหลายยอมเสดจอบตในจกรวาลอน แตมพระสตรวา ไมเสดจ อบต. กพระปฎกม ๓ คอพระวนยปฎก พระสตตนตปฎก พระอภธรรม- ปฎก. สงคต (คอการสงคายนา) กม ๓ ครง คอ สงคตของพระ- มหากสสปเถระ ๑ สงคตของพระยสเถระ ๑ สงคตของพระโมคคลลบตร- เถระ ๑. ในพระพทธพจน คอ พระไตรปฎกทยกขนสสงคตทง ๓ ครงน ไมมพระสตรทวา พนจกรวาลนไป พระพทธเจาทงหลายทรง อบตในจกรวาลอน แตมพระสตรอยวาไมทรงอบตในจกรวาลอน. บทวา อปพพ อจรม ไดแก ในกาลไมกอนไมหลงกน ทาน อธบายวา ไมทรงอบตพรอมกน คอ ทรงอบตกอนกนหรอหลงกน. ในคาทวา ไมกอนไมหลงกน นน ไมพงทราบวา ในกาลกอน คอ ตงแตเวลาทประทบนง ณ โพธบลลงกดวยตงพระทยวา ไมบรรลพระ- โพธญาณจกไมลกขน จนถงทรงถอปฏสนธในพระครรภพระมารดา. กในการถอปฏสนธของพระโพธสตว ทานกาหนดเขตดวยหมนจกรวาล ไหวเทานน กเปนอนหามการอบตแหงพระพทธเจาพระองคอนในระหวาง. ไมพงทราบวาในกาลภายหลง คอ ตงแตปรนพพานจนถงพระธาตแม เทาเมลดพนธผกกาดยงทรงดารงอย เพราะเมอพระธาตยงคงดารงอย พระพทธเจาทงหลายชอวายงทรงดารงอย เพราะเหตนน ในระหวางกาลน ยอมเปนอนหามการเสดจอบตขนแหงพระพทธเจาพระองคอน. แตเมอ พระธาตปรนพพานแลว ไมหามการเสดจอบตแหงพระพทธเจาพระองค อน. ถามวา กเพราะเหตไร พระพทธเจาทงหลาย จงไมทรงอบต


ไมกอนไมหลงกน (คอพรอมกน). ตอบวา เพราะอบตพรอมกน ไมเปนเหตอศจรรย. เพราะวา พระพทธเจาทงหลายเปนอจฉรยะ มนษย อศจรรย. สมดงทตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บคคลเอก เปน มนษยอศจรรย ยอมอบตขน บคคลเอกเปนไฉน คอ พระตถาคต อรหนตสมมาสมพทธเจา. กถาพระพทธเจาม ๒ พระองค ม ๔ พระองค ม ๘ พระองค หรอ ๑๖ พระองค พงอบตพรอมกนไซร กพงเปนผ ไมนาอศจรรย. แมมเจดย ๒ เจดยในวหารเดยวกน ลาภสกการะยอมไม มโหฬาร. แมภกษทงหลายกไมนาอศจรรย เพราะมมาก แมพระพทธ- เจาทงหลายกพงเปนอยางนน เพราะฉะนน จงไมทรงอบตพรอมกน. เมอวาโดยเทศนากไมแปลกกนดงน:- พระพทธเจาพระองคหนง ทรงแสดงธรรมใดมสตปฏฐานเปนตน พระพทธเจาพระองคอนแมอบต ขน กจะทรงแสดงธรรมนนนนแหละ. เพราะเหตนน จงไมนาอศจรรย. แตเมอพระพทธเจาพระองคเดยวทรงแสดงธรรม แมการแสดงธรรมก เปนของนาอศจรรย. เมอวาโดยไมมการโตแยงกน อนง เมอพระพทธเจาหลายพระองค อบตขน พวกพทธมามกะกจะพงววาทกนวา พระพทธเจาของพวกเรา นาเลอมใส พระพทธเจาของพวกเรามพระสรเสยงไพเราะ มลาภ มบญ ดงน เหมอนพวกศษยของพวกอาจารยเปนอนมาก ฉะนน แมเพราะ เหตนน จงไมอบตขนอยางนน. อกประการหนง เหตขอนพระนาคเสนถกพระเจามลนทถาม กได กลาวไวพสดารแลว. จรงอย ในมลนทปญหานน ทานกลาวไววา พระเจามลนทตรสถามวา ทานพระนาคเสนเจาขา พระผมพระภาคเจา


ไดภาษตขอนไววา ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระอรหนตสมมาสมพทธเจา จะพงอบตไมกอนไมหลง พรอมกน ๒ พระองค ในโลกธาตเดยวกน นน มใชฐานะ มใชโอกาส ขอทวา นนมใชฐานะทจะมได. ทาน พระนาคเสนเจาขา กพระตถาคตแมทกพระองค เมอจะทรงแสดง ก ทรงแสดงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ เมอจะตรสอรยสจะ ๔ เมอจะทรงใหศกษา กทรงใหศกษาสกขา ๓ และเมอจะทรงพราสอน ก ทรงพราสอนขอปฏบต คอ ความไมประมาท. ทานพระนาคเสนเจาขา ถาวา พระตถาคตแมทกพระองค มอเทศเดยวกน มกถาเดยวกน ม การพราสอนอยางเดยวกนไซร เพราะเหตไร พระตถาคต ๒ พระองค จงไมอบตในสมยเดยวกน. ดวยการอบตขนของพระพทธเจาพระองค เดยว โลกนยงเกดแสงสวางถงเพยงนนแลว ถาจะพงมพระพทธเจา แมองคท ๒ โลกนกจะพงเกดแสงสวาง มประมาณอยางยง ดวยพระรศม ของพระพทธเจา ๒ พระองค. อนง พระพทธเจา ๒ พระองค เมอจะ ทรงสงสอน กทรงสงสอนสะดวก และเมอจะทรงพราสอนกทรงพราสอน สะดวก. ในเรองทพระพทธเจา ๒ พระองคไมอบตพรอมกนนน ทาน โปรดแสดงเหตใหขาพเจาหมดสงสยทเถด. พระนาคเสนตอบวา มหาบพตร หมนโลกธาตนทรงพระพทธเจา ไวไดเพยงพระองคเดยว ทรงพระคณของพระตถาคตไดเพยงพระองค เดยว ถาพระพทธเจาจะพงเสดจอบตเปนองคท ๒ หมนโลกธาตนกจะ ทรงไวไมได พงสนสะเทอนทรดเซซวนเรยรายกระจดกระจายทาลายไป ถงการตงอยไมได. มหาบพตร เรอรบคนไดคนเดยว เมอคน ๆ เดยว ขน เรอจะเพยบเสมอนา ครนคนทสองซงเปนคนมอาย ผวพรรณ วย


ขนาดประมาณความผอมความอวน มอวยวะทกสวนบรบรณมาถง เขาพง ขนเรอลานน มหาบพตร เรอลานนจะรองรบคนทงสองไดบางไหม. ไมไดเลยทาน เรอจะโคลงเคลงนอมเอยงตะแคงสายลมจมไป ทรงลาอย. ไมได พงจมลงไปในนา ฉนใด มหาบพตร หมนโลกธาตน กฉนนน เหมอนกน ยอมทรงพระคณของพระตถาคตไดเพยงพระองคเดยวเทานน ถาพระพทธเจาองคทสองอบตขน หมนโลกธาตนจะดารงอยไมได จะพง สนสะเทอนโนมเอยงเอนเรยรายกระจดกระจายทาลายไป ตงอยไมได. มหาบพตร หรอเปรยบเหมอนบรษพงบรโภคอาหารพอเกดความตองการ จนลนปดคอหอย เขาเอบอมจากการบรโภคนนเตมทไมขาดระยะ. ทาให เกยจคราน กมตวไมลงเหมอนทอนไม ยงบรโภคอาหารประมาณเทานน ซาเขาไป มหาบพตร คนผนนจะพงมความสขบางหรอหนอ. ไมเปนสข เลยทาน เขาบรโภคอกตรงเทานนกจะตาย อปมานนฉนใด มหาบพตร หมนโลกธาตนกฉนนนเหมอนกน รองรบพระพทธเจาไดเพยงพระองค เดยว ทรงคณของพระตถาคตไดเพยงพระองคเดยว ถาพระพทธเจา พระองคท ๒ จะอบตขนหมนโลกธาตนจะธารงอยไมได จะสนสะเทอน ทรดเซซวนเรยรายกระจดกระจายทาลายไปถงตงอยไมได. ทานพระ- นาคเสน แผนดนไหวเพราะความหนกของธรรมอนยงหรออยางไร ? ถวายพระพร มหาบพตร ในทนมเกวยน ๒ เลม เตมดวยรตนะจนเสมอ ขอบเกวยน เขาเอารตนะจากเกวยนเลมหนง มาเตมใสในเกวยนอกเลม หนง มหาบพตร เกวยนเลมนนจะรองรบรตนะของเกวยนทงสองเลมได บางหรอหนอ. ไมไดเลยทาน แมคมของเกวยนนนกจะแตก แมเพลาของ เกวยนนนกจะทาลาย แมกงของเกวยนนนกจะหกลงไป แมเพลาของ


เกวยนนนกจะแตกรป. มหาบพตร เกวยนพงเพราะความหนกของรตนะ มากเกนไปหรอหนอ. ใชสทาน. มหาบพตร แผนดนสนสะเทอนกเพราะ ความหนกของธรรมอนยง ฉนนนเหมอนกนแล. มหาบพตร อนงเลา เหตนทานประมวลมากเพอแสดงพระพละ ของพระพทธเจาทงหลาย ขอพระองคโปรดสดบเหตแมอยางอนอก อน เปนเหตทาใหพระพทธเจา ๒ พระองค ไมอบตในสมยเดยวกน มหาบพตร ผวาพระพทธเจา ๒ พระองค พงอบตในขณะเดยวกนไซร บรษทกจะพง ววาทกน จะพงเกดเปน ๒ ฝายวา พระพทธเจาของพวกทาน พระ- พทธเจาของพวกเรา มหาบพตร ความววาทยอมเกดแกบรษทของพวก อามาตยผเขมแขง ๒ พวก ยอมเกดเปน ๒ ฝายวา อามาตยของพวกทาน อามาตยของพวกเรา ดงนฉนใด มหาบพตร ขอนกฉนนนเหมอนกน แหละ ถาพระสมมาสมพทธเจาพงอบตในคราวเดยวกน ๒ พระองคไซร บรษทกจะพงเกดความววาทกน จะพงเกดเปน ๒ ฝายวา พระพทธเจา ของพวกทาน พระพทธเจาของพวกเรา ดงน . ขอพระองคโปรดทรง สดบเหตขอแรกอน เปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจา ไมอบตในคราวเดยว กน ๒ พระองค. ขอพระองคโปรดทรงสดบเหตแมขออนยงขนไป อนเปนเหตให พระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค ไมอบตในคราวเดยวกน มหาบพตร ถาวา พระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค จะพงอบตในคราวเดยวกน คาทวา พระพทธเจาเปนเอกอครบคคลกจะพงผดไป คาทวา พระพทธเจา ทรงเจรญทสด ฯลฯ พระพทธเจาทรงประเสรฐทสด พระพทธเจาทรง สงสด พระพทธเจาทรงลาเลศ พระพทธเจาไมมผเสมอ พระพทธเจา


ไมมคนเปรยบ พระพทธเจาไมมคนเทยบ พระพทธเจาไมมบคคลเทยมถง ดงนนน กจะพงผดไป. มหาบพตร ขอพระองคโปรดทรงทรามเหต อน เปนเหตใหพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองค ไมทรงอบตในคราว เดยวกนแมนแล โดยใจความเถด. มหาบพตร กอกอยางหนง ขอทพระพทธเจาพระองคเดยวเทานน อบตขนในโลกนนเปนสภาพปกตของพระพทธเจาทงหลาย. เพราะเหตไร. เพราะคณของพระสพพญพทธเจาทงหลายเปนเหตใหญ. มหาบพตร แม สงอนใดชอวาเปนของใหญ สงนนกมเพยงอยางเดยวเทานน. มหาบพตร แผนดนเปนของใหญ แผนดนนนกมผนเดยว สาครใหญกมแหงเดยว ขนเขาสเนรใหญกมลกเดยว อากาศใหญกมหวงเดยว พระพรหมใหญมองค เดยว พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาใหญมพระองคเดยว พระ- ตถาคตอรหนตสมมาพทธเจาเปนตนเหลานน อบตในทใด ในทนน คนพวกอนยอมไมมโอกาส เพราะฉะนน พระตถาคตอรหนตสมมาสม- พทธเจาพระองคเดยวเทานน อบตขนในโลก. ทานพระนาคเสน ปญหา พรอมทงเหตอนเปนขออปมาทานกลาวดแลวละ. บทวา เอตสสาย โลกธาตยา คอในจกรวาลเดยว ในตอนตน ทานถอเอาหมนจกรวาลดวยคา ( วาโลกธาตหนง ) น. แมหมนจกรวาล นน กควรกาหนดเองเพยงจกรวาลเดยวเทานน. ดวยวา พระพทธเจา ทงหลายเมอจะอบต ยอมอบตในจกรวาลนเทานน กเมอหามสถานท อบตไว พระพทธเจาทงหลายจงไมอบตในจกรวาลอน ๆ นอกจาก จกรวาลน เพราะเหตนน สถานทอบตอน ๆ ยอมเปนอนหามเดดขาด (คอจะอบตทอนไมได). จบอรรถกถาวรรคท ๑


วรรคท ๒ วาดวยฐานะและอฐานะ [๑๖๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทพระเจาจกรพรรด ๒ พระองค จะพงเสดจอบตขนพรอมกนในโลกธาตเดยวกนนน มใชฐานะ มใช โอกาสจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทพระเจาจกรพรรดพระองค เดยวจะพงเสดจอบตขนในโลกธาตอนหนง เปนฐานะทจะดได. [๑๖๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนพระอรหนต- สมมาสมพทธเจานน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบรษจะพงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจานน เปนฐานะทจะ มได. [๑๖๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนพระเจาจกร- พรรดนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอ ทบรษจะพงเปนพระเจาจกรพรรดนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๖] ดกอนภกษทงหลาย ขอทสตรจะพงเปนทาวสกกะ ฯลฯ จะพงเปนมาร ฯลฯ จะพงเปนพรหมนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะ มได ดกอนภกษทงหลาย ขอทบรษจะพงเปนทาวสกกะ ฯลฯ จะพง เปนมาร ฯลฯ จะพงเปนพรหมนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงกายทจรต จะพงเกดขนนน ม ใชฐานะ มใชโอกาสทจะ มได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงกายทจรต จะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได.


[๑๖๘ ] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงวจทจรต จะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะ มได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงวจทจรต จะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๖๙] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงมโนทจรต จะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสท จะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนา ใคร ไมนาพอใจ แหงมโนทจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. จบวรรคท ๑ อรรถกถาวรรคท ๒๑

ในบทวา อปพพ อจรม น กาลกอนแตจกรรตนะปรากฏ ชอ วา ปพพ กอนภายหลงแตจกรรตนะนนนนแลอนตรธาน ชอวา จรม ภายหลง ในคานน จกรรตนะอนตรธานยอมม ๒ ประการ คอ พระเจาจกรพรรดสวรรคตหรอทรงผนวช. กแตวาการอนตรธานนน จะอนตรธานในวนท ๗ แตการสวรรคตหรอแตการทรงผนวช. เบอง หนาแตนนไป ไมหามการปรากฏขนแหงพระเจาจกรพรรด. ถามวา กเพราะเหตไร พระเจาจกรพรรดจงไมทรงอบตพรอมกน ๒ พระองคในจกรวาลเดยวกน ? ตอบวา เพราะจะตดการววาท เพราะ ไมนาอศจรรย และเพราะจกรรตนะมอานภาพมาก. ดวยเหตวา พระเจา จกรพรรด ๒ พระองคทรงอบตขน ความววาทกจะพงเกดขนวา พระ- ๑. บาลขอ ๑๖๓-๑๖๙


ราชาของพวกเราเปนใหญ พระราชาของเรา (ตางหาก) เปนใหญ และจะพงไมนาอศจรรยดวยสาคญวา เปนจกรพรรดในทวปเดยว เปน จกรพรรดในทวปเดยว อนง ความมอนภาพมากของจกรรตนะทสามารถ มอบความเปนใหญใหในมหาทวปทง ๔ มทวปนอยสองพนเปนบรวารแม นนกจะเสอมไป. พระเจาจกรพรรด ๒ พระองค ไมอบตในจกรวาลเดยวกน กเพราะจะตดความววาท ๑ เพราะไมนาอศจรรย ๑ และเพราะจกรรตนะ มอานภาพมาก ๑ ดวยประการฉะน ในบทเหลานวา ย อตถ อรห อสส สมมาสมพทโธ ดงน พทธภาพความเปนพระพทธเจาทสามารถใหสพพญคณเกดแลวรอขน สตวออกจากโลกจงพกไวกอน. สตรแมเพยงตงความปรารถนา กยอม ไมสาเรจพรอม ( เปนพระพทธเจา ). เหตเปนเครองตงความปรารถนาใหสาเรจเหลาน คอ มนสสตต ลงคสมปตต เหต สตถารทสสน ปพพชขา คณสมราตต อธการโร จ ฉนตตรา อฏธมนสโนธานา อภนหาโร สมชฌต. อภนหารยอมสาเรจเพราะประชมธรรม ๘ ประ- การ คอ ความเปนมนษย ๑ ความถงพรอมดวย เพศ (บรษ) ๑ เหต (คออปนสยอนเปนเหต สรางกศลมาก) ๑ การไดพบพระคาสดา ๑ การ ไดบรรพชา ๑ ครามถงพรอมดวยคณ (มฌาน สมาบตเปนตน) ๑ อธการ (คอบญญา- ภสมภารอนยงเชนบาเพญปญจมหาบรจาค) ๑ ความเปนผมฉนทะ (ในพระโพธญาณ) ๑


สตรไมสามารถทาแมปณธาน คอการตงความปรารถนาดงกลาวมาน ใหสาเรจได พทธภาพความเปนพระพทธเจาจะมไดแตไหน เพราะเหต นน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ขอทสงสมบญ พระอรหนตสมมาสมพทธเจานน มใชฐานะ มใชโอกาส. การสงสมบญ อนบรบรณโดยอาการทงปวงเทานน ยอมทาอตภาพอนสมบรณดวยอาการ ทงปวงใหบงเกดเพราะเหตนน บรษจงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ได. แมในบททวา น อตถ ราชา อสส จกกวตต ดงนเปนตน มอธบายวา เพราะเหตทลกษณะทงหลายของสตรไมครบถวน เพราะสตร ไมมของลบอนเปนวตถทตงอยในฝก รตนะ ๗ ประการกไมถงพรอม เพราะไมมอตถรตนะ ทงอตภาพอนยงกวามนษยทงปวงกไมม ฉะนน จงตรสวา ขอทสตรจะพงเปนพระเจาจกรพรรดนน มใชฐานะ มใช โอกาส ดงน . อนง เพราะเหตฐานะทง ๓ มความเปนทาวสกกะเปนตน เปน ฐานะสงสง สวนเพศสตรเปนเพศตา ฉะนน สตรนนจงเปนทาวสกกะ เปนตน ไมสาเรจเดดขาด. ถามวา แมเพศบรษกไมมในพรหมโลก เหมอนเพศสตรมใชหรอ. เพราะฉะนน จงไมควรกลาววา ขอทบรษ พงครอบครองความเปนพรหมนน เปนฐานะทจะมได ตอบวา ไมควร กลาวหามได. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะบรษในโลกน บงเกดในพรหมโลกนนได. กในบทวา พรหมตต ทานหมายเอาความเปนทาวมหาพรหม. อนง สตรบาเพญฌานโลกน กระทากาละ (ตาย) ไปแลว ยอม


เขาถงความเปนสหายแหงพวกพรหมปารสชชา (พรหมทเปนบรษท) ไมเขาสงความเปนทาวมหาพรหม สวนบรษไมพงกลาววาไมเกดในพรหม โลกนนอนง ในพรหมโลกนน แมเพศทงสองจะไมม พรหมทงหลายก มสณฐานทรวดทรงเหมอนบรษทงนน ไมมสณฐานทรวดทรงเหมอนสตร เลย เพราะฉะนน พระดารสทตรสไวนน เปนตน เปนอนตรสไวดแลวนนแล. ในบทวา กายทจจรตสส เปนตน มอธบายวา พชสะเดา และบวบขม ยอมไมทาผลมรสหวานใหบงเกด ไดแตทาผลอนมรสไมนา ชอบใจไมมรสหวานใหบงเกดอยางเดยว ฉนใด กายทจรตเปนตน ยอม ไมทาผลอนมรสอรอยใหบงเกด ยอมทาผลอนไมอรอยเทานนใหบงเกด ฉนนน พชออยและพชขาวสาลยอมใหผลมรสหวานอรอยทงนนใหบงเกด ยอมไมทาผลทไมแชมชน ผลเผดรอนใหบงเกด ฉนใด กายสจรต เปนตน ยอมทาวบากผลอนอรอยทงนนใหบงเกด ไมทาผลทไมอรอยให บงเกด ฉนนน. สมจรงดงพระดารสทตรสไววา ยาทส วปเต พช ตาทส ลภเต ผล กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก คนหวานพชเชนใด ยอมไดผลเชนนน คน สาเหตด ยอมไดผลด สวนคนทาเหตชว ยอมไดผลชว. เพราะฉะนน จงตรสพระดารสมอาทวา อฏานเมต ภกขเว อนวกาโส ย กายทจจรตสส ดงน . ความเปนผมความพรอมเพรยง ๕ อยาง คอ ความเปนผมความ พรอมเพรยงดวยการสงสม ๑ ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยเจตนา ๑


ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยกรรม ๑ ความเปนผมความพรอม เพรยงดวยวบาก ๑ ความเปนผมความพรอมเพรยงดวยความปรากฏ ๑ ชอวาเปนผมความพรอมเพรยง ในบทวา กายทจจรตสมงค ดงนเปนตน. บรรดาความเปนผมความพรอมเพรยง อยางนน ความเปนผม ความพรอมเพรยงในขณะสงสมกศลกรรมและอกศลกรรม ทานเรยกวา ความเปนผพรอมเพรยงดวยการสงสม. ความเปนผมความพรอมเพรยง ดวยเจตนากเหมอนกน. กสตวทงหลายยงไมบรรลพระอรหตเพยงใด สตวแมทงหลาย ทานกเรยกวาเปนผพรอมเพรยงดวยเจตนา เพราะเปน ผพรอมเพรยงดวยเจตนาทสะสมเอาไวในกาลกอนเพยงนน นชอวาความ เปนผมความพรอมเพรยงดวยเจตนา. สตวแมทงปวง ทานเรยกวาเปนผมความพรอมเพรยงดวยธรรม เพราะหมายเอากรรมทควรแกวบากซงไดสะสมเอาไวในกาลกอน ตราบ เทาทยงไมบรรลพระอรหต นชอวาความเปนผพรอมเพรยงดวยกรรม. ความเปนผพรอมเพรยงดวยวบาก พงทราบเฉพาะในขณะแหง วบากเทานน. กสาหรบเหลาสตวทจตจากภพนน ๆ ไปเกดในนรกกอน นรกยอมปรากฏโดยอาการปรากฏทงหลายมเปลวไฟและหมอโลหกมภเปน ตน. สาหรบเหลาสตวผจะตองถงความเปนคพภไสยกสตว ครรภของ มารดายอมปรากฏ. สาหรบเหลาสตวผจะเกดในเทวโลก เทวโลกยอม ปรากฏโดยอาการทปรากฏตนกลปพฤกษและวมานเปนตน อปบตนมตยอม ปรากฏอยางน ดงกลาวมาฉะน ตราบเทาทเหลานนยงไมบรรลพระ- อรหต ดงนน ความทสตวเหลานนยงไมพนจากความปรากฏแหงอปบต- นมตน จงชอวาความเปนผพรอมเพรยงดวยความปรากฏ ความเปนผ


พรอมเพรยงดวยความปรากฏนนไมแนนอน. สวนความเปนผมความ พรอมเพรยงทเหลอ ( ๔ ประการ) แนนอน. จรงอย แมเมอนรก ปรากฏขนแลว เทวโลกกปรากฏขนได แมเมอเทวโลกปรากฏขนแลว นรกกปรากฏขนได แมเมอมนษยโลกปรากฏแลว เดยรฉานกาเนดก ปรากฏได และแมเมอเดยรฉานกาเนดปรากฏแลว มนษยโลกกปรากฏ ขนไดเหมอนกน. ในขอนน มเรองดงตอไปนเปนตวอยาง :- ไดยนวา มพระธรรมกถกรปหนง ชอวา โสณเถระ อยใน เขลวหาร ใกลเชงเขาโสณคร. บดาของทานชอวา สนขราชก. พระ- เถระแมจะหามบดากไมสามารถจะใหอยในความสงวรได คดวา คนผ ยากไรอยาฉบหายเสยเลย ดงน จงใหทานบดาบวชในตอนแกทงทไมอยาก บวช. นรกปรากฏแกทานผนอนอยบนทนอนสาหรบคนปวย. พวกสนขตว ใหญ ๆ มาจากเชงเขาโสณคร รมลอมทาทดงจะกดกน. ทานกลวตอ มรณภยจงกลาววา พอโสณะ หามท พอโสณะ หามท. พระโสณะ ถามวา หามอะไร ทานมหาเถระ. พระเถระผบดาพดวา พอไมเหนหรอ แลวบอกเรองราวนน. พระโสณเถระคดวา บดาของคนเชนเรา จกเกด ในนรกไดอยางไรเลา แมเรากจกเปนทพงของทาน ดงนแลว จงสง สามเณรทงหลายใหนาดอกไมนานาชนดมา แลวทาเครองบชาทตงกบพน และเครองบชาบนแทน ทลานพระเจดและลานโพธ แลวใหบดานงบน เตยง พดวา เครองบชาน พระมหาเถระทาเพอประโยชนแกทาน ทาน จงกลาววา ขาแตพระผมพระภาคเจา เครองบรรณาการของคนยากน เปนของขาพระองค ดงน แลวถวายบงคมพระผมพระภาคเจา ทาจตให


เลอมใสเถด. พระมหาเถระเหนเครองบชาแลวจงกระทาตามนน ทาจต ใหเลอมใสแลว ในขณะนนเองเทวโลกปรากฏแกทาน สวนนนทวน สวนจตรลดาวน สวนมสกวน และวมานทงหลาย กบทงเทพนกฟอนรา ไดเปนประหนงวาหอมลอมอย. พระมหาเถระพดวา หลกไป พอโสณะ. พระโสณะถามวา นเรองอะไรกน. พระมหาเถระพดวา นนมารดาของ ลกกาลงมา. พระเถระคดวา สวรรคปรากฏแกพระมหาเถระแลว. พงทราบวา ความเปนผพรอมเพรยงดวยการปรากฏ ยอมไมแน นอนตว ประการอยางน. ในควานเปนผพรอมเพรยงเหลาน คาวาความ เปนผพรอมเพรยงดวยกายทจรต ดงนเปนตน ตรสไวในทน กดวย อานาจความพรอมเพรยงดวยการสงสม เจตนา และกรรม และดวย อานาจความเปนผพรอมเพรยงดวยกายทจรต. ในคาวา ความเปนผพรอม เพรยงดวยกายทจรตเปนตนนน ทานอาจารยพวกหนงกลาววา ในขณะ ใด เขาสงสมเอากรรมไว ในขณะนนแหละไมหามสวรรคสาหรบเขา. สวนอาจารยอกพวกหนงกลาววา ธรรมดากรรนอนเปนเครองประมวลมา ไดวาระคอคราวใหวบากบาง ไมไดบาง มอย ในเรองกรรมอนเปน เครองประมวลมานนโนกาลใด กรรมไดวาระไหวบากในกาลนนเทานน จงหามสวรรคสาหรบเขา. คาทเหลอในททกแหง มเนอความงายทงนน. จบอรรถกถาวรรคท ๒ จบอรรถกถาอฏฐานบาล


วรรคท ๓๑

วาดวยฐานะและอฐานะ [๑๗๐] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไม นาใคร ไมนาพอใจ แหงกายสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใช โอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงกายสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๑] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงวจสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงวจสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมไค. [๑๗๒ ] ดกอนภกษทงหลาย ขอทวบากอน ไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ แหงมโนสจรตจะพงเกดขนนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทวบากอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ แหงมโนสจรตจะพงเกดขนนน เปนฐานะทจะมได. [๑๗๓] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยกายทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะ ความเพยบพรอมดวยกายทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอม ดวยกายทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยกายทจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. ๑. วรรคท ๓ ไมมอรรถกถาแก.


[๑๗๔] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยวจทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะความ เพยบพรอมดวยวจทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใช โอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวย วจทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะ ความเพยบพรอมดวยวจทจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะ มได. [๑๗๕] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยมโนทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะความ เพยบพรอมดวยมโนทจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใช โอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพยบพรอมดวย มโนทจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยมโนทจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปน ฐานะทจะมได. [๑๗๖] ดกอนภกษทงหลาบ ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยกายสจรต เมอแตกกายตายไป พงเชาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยกายสจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคล ผเพยบพรอมดวยกายสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลก สวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยกายสจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. จบวรรคท ๓ จบอฏฐานบาล


[๑๗๗] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยวจสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยวจสจรตเปนตน เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผเพรยบพรอม ดวยวจสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะ ความเพยบพรอมดวยวจสจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะ มได. [๑๗๘] ดกอนภกษทงหลาย ขอทบคคลผมความเพยบพรอม ดวยมโนสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความเพยบพรอมดวยมโนสจรตเปนเหต เปนปจจยนน มใชฐานะ มใชโอกาสทจะมได ดกอนภกษทงหลาย แตขอทบคคลผ เพยบพรอมดวยมโนสจรต เมอแตกกายตายไป พงเขาถงสคตโลก สวรรค เพราะความเพยบพรอมดวยมโนสจรตเปนเหต เปนปจจยนน เปนฐานะทจะมได. จบวรรคท ๓ จบอฏฐานบาล


เอกธมมาทบาล นยอน

วรรคท ๑ วาดวยอนสสต ๑๐ [๑๗๙] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงทบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลาย กาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน ธรรมอยางหนงคออะไร คอพทธานสสต ดกอน ภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงนแล อนบคคลเจรญแลว กระทาใหมาก แลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอ ความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน. [๑๘๐] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงทบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความหนายโดยสวนเดยว เพอคลาย กาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน ธรรมอยางหนงคออะไร คอธมมานสสต. . . .สงฆานสสต... สลานสสต . . . . จาคานสสต. . . เทวตานสสต . . . อานาปานสต. . . . มรณสต . . . . กายคตาสต.. . อปสมานสสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรม อยางหนงนแล อนบคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอ ความหนายโดยสวนเดยว เพอคลายกาหนด เพอความดบ เพอความสงบ เพอความระยง เพอความตรสร เพอนพพาน. จบวรรคท ๑


อรรถกถาเอกธมมาทบาล

อรรถกถาวรรคท๑ ๑ พงทราบวนจฉยในเอกธรรมบาล ตอไป. ความเปนธรรมอยางหนง ชอวาเอกธรรม ธรรมอยางหนง. บทวา เอกนตนพพทาย ไดแก เพอประโยชนแกความหนาย คอ เพอประโยชน แกความเบอระอาในวฏฏะโดยสวนเดยว. บทวา วราคาย ไดแก เพอ ประโยชนแกการคลายกาหนดในวฏฏะ. อกอยางหนง เพอสารอก คอ เพอความไปปราศแหงกเลสทงหลายมราคะเปนตน. บทวา นโรธาย ไดแก เพอความดบกเลสทงหลายมราคะเปนตน คอ เพอประโยชนแก การทากเลสมราคะ เปนตน มใหดาเนนตอไป. อกอยางหนง เพอประ- โยชนแก การดบวฏฏะ. บทวา อปสมาย เพอประโยชนแกการเขา ไปสงบกเลส. บทวา อภญญาย คอ เพอประโยชนแกการยกขนสไตร- ลกษณ มความไมเทยงเปนตนแลวรยง. บทวา สมโพธาย ไดแก เพอประโยชนแกการตรสรสจจะทง ๔. อกอยางหนง คอ เพอประโยชน แกการแทงตลอดญาณในมรรคทง ซงพระองคตรสไวอยางนวา ญาณ ในมรรคทง ๔ เราเรยกวา โพธ การตรสร. บทวา นพพานาย ไดแก เพอประโยชนแกการทาใหแจงพระนพพานซงหาปจจย ( ปรงแตง ) มได. พระผมพระภาคเจาตรสพรรณนา พทธธานสสตกรรมฐาน ดวย บททง ๗ น ดวยประการดงน เพราะเหตไร. เพราะพระองคเปน ๑. บาลขอ ๑๗๙-๑๘๐.


บณฑต ตรสพรรณนาไวเพอใหมหาชนเกดความอตสาหะ เหมอนพอคา ชอวาวสกณฏกะผคานาออยงบฉะนน. คฬวาณชพอคานาตาลกอน ชอวา วสกณฏกวาณช พอคานาออยงบ. ไดยนวา พอคานน ไดบรรทกสนคามนาตาลกอนและนาตาลกรวด ดวยเกวยนแลว ไปยงหมบานชายแดงแลวรองโฆษณา (ขาย) วา พวกทานจงมาซอเอา วสกณฏกะไป พวกทานจงมาซอเอาวสกณฏกะไป ดงน. ฝายพวกชาวบาน ครนฟงคาโฆษณาแลว จงคดกนวา ชอวายาพษ เปนกอน กมพษรายแรง ผใดเคยวกนกอนยาพษนน ผนนยอมตาย, แมหนาม (ทมพษ) แทงแลว กยอมตาย, สนคาแมทงสองเหลานน กเปนกอนแขง ๆ. บรรดาสนคาทเปนกอนแขง ๆ เหลานน จะมอานสงส อะไร ดงนแลว ใหปดประตเรอนและไลใหเดก ๆ หลบหนไป. พอคา เหนเหตนนแลวคดวา พวกชาวบานเหลาน ไมเขาใจในถอยคา เอาละ เราจะใหพวกเขาซอสนคาไป ดวยอบาย ดงนแลว จงรองโฆษณาวา พวกทานจงมาซอสนคาอรอยมากไป พวกทานจงมาซอสนคาดมากไป พวกทานจะไดนาตาลงบ นาออย นาตาลกรวดอนมราคาแพงไป พวก ทานจะซอแมดวยทรพยมมาสกเกาหรอกหาปณะเกาเปนตนกได. พวกชาว บานครนฟงคาโฆษณานนแลว ตางกชนชมยนด จบกลมกนเปนพวก ๆ ไปใหทรพยมลคาคาสง ซอเอาสนคามาแลว. ในเรองกรรมฐานนน พระผมพระภาคเจาตรสสอนกรรมฐานม พทธานสสตเปนอารมณ เปรยบเหมอนพอคาชอวาวสกณฏกะโฆษณา วา พวกทานจงซอเอาวสกณฏกะไป ดงน. การททรงกระทามหาชนให เกดความอตสาหะในกรรมฐานนน ดวยการตรสสรรเสรญคณของพทธา-


นสสตกรรมฐานดวยบททง ๗ น เปรยบเหมอนพอคากลาวสรรเสรญคณ วสกณฏกะ ทาใหมหาชนเกดอตสาหะเพอตองการจะซอเอาวสกณฏกะนน ฉะนน. ปญหาวา กตโม เอกธมโม ดงน เปนกเถตกมยตาปจฉา คาถาม ทพระองคตรสถามเพอทรงตอบดวยพระดารสวา พทธานสสต น เปนชอ ของอนสสตซงเกดขนเพราะปรารภพระพทธเจาเปนอารมณ. กพทธา- นสสตกรรมฐานนนนนเปน ๒ อยาง คอเปนประโยชนแกการทาจตให ราเรง และเปนประโยชนแกวปสสนา. คาทกลาวนน เปนอยางไร. คอ ในขณะใดภกษเจรญอสภสญญา ในอสภารมณ จตตปบาทถกกระทบกระทง เออมระอา ไมแชมชน ไมไปตามวถ ซดสายไปทางโนนทางน เหมอนโคโกงฉะนน ในขณะนน จตตปบาทนนละกรรมฐานเดมเสย แลวระลกถงโลกยคณและโลกตร- คณของพระตถาคตโดยนยวา อตป โส ภควา ดงนเปนตน. เมอ ภกษนนระลกถงพระพทธเจาอย จตตปบาทยอมผองใส ปราศจากนวรณ. ภกษนนฝกจตนนอยางนนแลวจงมนสการกรรมฐานเดมนนแหละอก. ถามวา มนสการกรรมฐานเดมอกอยางไร. ตอบวา มนสการกรรม- ฐานเดม เหมอนบรษกาลงตดตนไมใหญเพอตองการเอาไปทาชอฟาเรอน ยอด เมอคมขวานบนไปเพราะเพยงตดกงและใบไมเทานน แมเมอไมอาจ ตดตนไมใหญได กไมทอดธระ ไปโรงชางเหลกใหทาขวานใหคม แลวพง ตดตนไมใหญนนอกฉนใด พงทราบขออปไมยนฉนนน ภกษฝกจตดวย อานาจพทธานสสตอยางนไดแลว จงมนสการถงกรรมฐานเดมอก ทา ปฐมฌานมอสภเปนอารมณใหเกดขน พจารณาองคฌานทงหลาย ยอมหยง


ลงสอรยภมไดอยางนน. พทธานสสตกรรมฐานยอมเปนประโยชนแกการ ทาจตใหราเรง ดวยประการอยางนกอน. กในกาลใด ภกษนนระลกถงพทธานสสตแลว ตามระลกถงโดย นยเปนตนวา โก อย อตป โส ภควา แปลวา บคคลผนคอใคร แมเพราะเหตน บคคลผนน คอ พระผมพระภาคเจา ดงนเปนตน. กาหนดอยวาเขาเปนสตรหรอเปนบรษ เปนเทวดา มนษย มาร พรหม คนใดคนหนงหรอ กไดเหนวา ผนหาใชใครอนไม จตทประกอบดวย สตเทานนระลกได ดงน แลวกาหนดอรปวา กจตนนนแล วาโดยขนธ เปนวญญาณขนธ เวทนาทสมปยตดวยจตนน เปนเวทนาขนธ สญญา อนสมปยตดวยจตนน เปนสญญาขนธ ธรรมมผสสะเปนตน ทเกดพรอม กน เปนสงขารขนธ (รวมความวา) ขนธ ๔ เหลาน เปนอรปขนธ แลวคนหาทอาศยของอรปนน กไดพบหทยวตถ จงพจารณามหาภตรป ทง ๔ อนเปนทอาศยของอรปนน และอปาทารปทเหลอ ซงอาศย มหาภตรปนนเปนไป แลวกาหนดรปและอรปโดยสงเขปวา นเปนรป อนกอนเปนอรป และกาหนดทกขสจในขนธ ๕ โดยเปนประเภทอกวา โดยยอขนธแมทง ๕ เหลานเปนทกขสจ ดงน ในเบองตนกาหนดสจจะ ทง ๔ อยางนวา ตณหาเปนทเกดของทกขนนเปนสมทยสจ ความดบ ของทกขนนเปนนโรธสจ ปฏปทาเปนเครองรความดบเปนมรรคสจ แลวกาวลงสอรยภมโดยลาดบ. ในกาลนน กรรมฐานนทงหมดยอมชอวา เปนประโยชนแกวปสสนา. ในบทวา อย โข เปนตน พงทราบ วาระแหงอปปนา โดยนยดงกลาวแลวนนแล.


แมในธมมานสสตเปนตน กมนยนเหมอนกน. กในขอทวาดวย ธมมานสสตนน มความหมายของถอยคาดงตอไปน :- อนสสตทเกด ขนเพราะปรารภพระธรรม ชอวา ธมมานสสต. คาวา ธมมานสสต น เปนชอของสตซงมพระธรรมคณทพระองคตรสไวดแลวเปนตนเปน อารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภพระสงฆ ชอวา สงฆานสสต. คาวา สงฆานสสต น เปนชอของสตซงมพระสงฆคณมความเปนผปฏบต ดแลวเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภศล ชอวา สลานสสต. คาวา สลานสสต น เปนชอของสตอนมคณของศลมความมศลไมขาดเปนตน เปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภจาคะการบรจาค ชอวา จาคานสสต. คาวา จาคานสสต น เปนชอของสตอนมความเปนผมทานอนตนบรจาค แลวเปนตนเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภเทวดา ชอวา เทวตานสสต. คาวา จาคานสสต น เปนชอของสตอนมศรทธาของตนเปนอารมณ โดยตงเทวดาไวในฐานะเปนสกขพยาน. สตทเกดขนเพราะปรารภลมหายใจเขาออก ชอวา อานาปานสต. คาวา อานปานสต น เปนชอของสตอนมลมหายใจเขาและลมหายใจ ออกเปนนมตเปนอารมณ. สตทเกดขนเพราะปรารภความตาย ชอวา มรณสต. คาวา มรณสต น เปนชอของสตอนมการตดขาดชวตนทรยเปนอารมณ.


เมอควรจะกลาววาสตทเปนไปสรปกายอนตางดวยผมเปนตน หรอ ทเปนไปในกาย ชอวา กายคตา, กายคตาดวย สตนนดวย ชอวา กายคตสต แตทานไมทาการรสสะใหสน กลบกลาววา กายคตาสต ดงน คาวา กายคตาสต น เปนชอของสตอนมสวนของกายมผมเปนตน เปนนมตเปนอารมณ. อนสสตทเกดขนเพราะปรารภความเขาไปสงบระงบ ชอวา. อป- สมานสสต. คาวา อปสมานสสต น เปนชอของสตอนมความเขาไปสงบ ระงบ ทกขทงปวงเปนอารมณ. อกอยางหนง ความเขาไปสงบระงบม ๒ อยาง คอ อจจนตปสมะ ความเขาไปสงบระงบโดยสดยอด และขยปสมะ ความเขาไปสงบระงบโดยความสนกเลส. ใน ๒ อยางนน พระนพพาน ชอวาความสงบระงบโดยสดยอด มรรคชอวาความสงบระงบโดยความสน กเลส. ความหมายในอธการนมวา สตอนเกดขนแกผระลกถงความสงบ ระงบแมทงสองน ดวยประการอยางน ชอวา อปสมานสสต. ในกรรมฐาน ๑๐ เหลาน กรรมฐาน ๓ อยางน คอ อานาปานสต มรณสต กายคตาสต ยอมเปนประโยชนแกวปสสนาอยางเดยว กรรมฐาน ทเหลอ ๗ อยาง เปนประโยชนแกการทาจตใหราเรงดวย เปนประโยชน แกวปสสนาดวย ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาวรรคท ๑


วรรคท ๒ วาดวยมจฉาทฏฐและสมมาทฏฐ [๑๘๑] ดกอนภกษทงกลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหอกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน หรออกศล- ธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง เหมอนกบ- มจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนผด อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอม เปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง. [๑๘๒] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมเกด เกดขน หรอกศลธรรม ทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง เหมอนกบสมมา- ทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนชอบ กศล- ธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไป เพอความเจรญ ไพบลยยง. [๑๘๓] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมเกด ไมเกดขน หรอกศลธรรม ทเกดขนแลว ยอมเสอมไป เหมอนกบมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษ ทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนผด กศลธรรมทยงไมเกด ยอมไม เกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเสอมไป. [๑๘๔] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม


ขอหนง ซงเปนเหตใหอกศลธรรมทยงไมเกด ไมเกดขน หรออกศลธรรม ทเกดขนแลว ยอมเสอมไป เหมอนกบสมมาทฏฐนเลย ดกอนภกษ ทงหลาย เมอบคคลเปนผมความเหนชอบ อกศลธรรมทยงไมเกด ยอม ไมเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเสอมไป. [๑๘๕] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหมจฉาทฏฐทยงไมเกดขน เกดขนหรอมจฉาทฏฐ ทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน เหมอนกบการทาในใจโดยแยบคายนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลทาในใจโดยไมแยบคาย มจฉาทฏฐทยงไม เกด ยอมเกดขน และมจฉาทฏฐทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน. [๑๘๖] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหสมมาทฏฐทยงไมเกด เกดขน หรอสมมาทฏฐ ทเกดขนแลว ยอมเจรญยงขน เหมอนการทาในใจโดยแยบคายนเลย ดกอนภกษทงหลาย เมอบคคลทาในใจโดยแยบคาย สมมาทฏฐทยงไม เกด ยอมเกดขน และสมมาทฏฐทเกดขนแลว ยอมดเจรญยงขน. [๑๘๗] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม ขอหนง ซงเปนเหตใหสตวทงหลายเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เหมอนกบมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย สตวทงหลายผประกอบดวยมจฉาทฏฐ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. [๑๘๘] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม


ขอหนง ซงเปนเหตใหสตวทงหลายเมอแตกกายแตกตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค เหมอนกบสมมาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย สตว ทงหลายผประกอบดวยสมมาทฏฐ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค. [๑๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตาม ทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทาน ใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนผด ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไป เพอผลทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาชอบใจ ไมเปนประโยชน เกอกล เพอทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเลวทราม ดกอน ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเมลดสะเดากด เมลดบวบขมกด เมลด นาเตาขมกด บคคลหมกไวในดนทชมชน รสดน รสนาทมนถอเอา ทงหมด ยอมเปนไปเพอความเปนของขม เพอเผดรอน เพอไมนายนด ขอนนเพราะเหตไร เพราะพชเลว ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย กายกรรม ทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตาม ทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความ ปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนผด ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไปเพอผลทไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนา ชอบใจ ไมเปนประโยชนเกอกล เพอทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะ ทฏฐเลวทราม ฉนนนเหมอนกนแล. [๑๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตาม ทฏฐ ๑ วจกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทาน


ใหบรบรณตามทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของบคคลผมความเหนชอบ ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไป เพอผลทนาปารถนา นาใคร นาชอบใจ เพอประโยชนเกอกล เพอ ความสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเจรญ ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนพนธออยกด พนธขาวสาลกด พนธผลจนทนกด บคคล หมกไวในดนทชมชน รสดน รสนาทมนถอเอาทงหมด ยอมเปนไปเพอ ความเปนของหวาน นายนด นาชนใจ ขอนนเพราะเหตไร เพราะ พชพนธด ฉนใด กายกรรมทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ วจกรรม ทสมาทานใหบรบรณตามทฏฐ ๑ มโนกรรมทสมาทานใหบรบรณตาม ทฏฐ ๑ เจตนา ๑ ความปรารถนา ๑ ความตงใจ ๑ สงขาร ๑ ของ บคคลผมความเหนชอบ ธรรมทงหมดนน ยอมเปนไปเพอผลทนา ปรารถนา นาใคร นาชอบใจ. เพอประโยชนเกอกล เพอความสข ขอ นนเพราะเหตไร เพราะทฏฐเจรญ ฉนนนเหมอนกนแล. จบวรรคท ๒ อรรถกถาวรรคท ๒๑

ในวรรคท ๒ พงทราบวนจฉยตอไปน. บทวา มจฉาทฏ น เปนชอของทฏฐแมทง ๖๒. บทวา มจฉาทฏ กสส ไดแก บคคลผประกอบดวยทฏฐนน. บทวา สมมาทฏ น เปนชอของสมมาทฏฐแมทง ๕ ประการ. บทวา สมมาทฏ กสส ไดแก บคคลผประกอบดวยสมมาทฏฐนน. ๑. บาลขอ ๑๘๑ - ๑๙๐


การทาในใจโดยไมมอบาย ชอวา การทาในใจโดยไมแยบคาย. การทาในใจโดยอบาย ชอวา การทาในใจโดยแยบคาย. ในการทา ในใจโดยไมแยบคายและแยบคายนน เมอทาในใจโดยไมแยบคาย มจฉา- ทฏฐทยงไมเคยเกด ยอมเกดขน สวนทเกดขนแลว ยอมเจรญ จนถง การปฏสนธโดยแนนอน. เนอแนนอนแลว มจฉาทฏฐชอวาเจรญแลว. เมอทาในใจโดยแยบคาย สมมาทฏฐทยงไมเคยเกด ยอมเกดขน สวน ทเกดขนแลว ยอมเจรญมากขน จนถงพระอรหตมรรค. เมอบรรลพระ- อรหตผลแลว สมมาทฏฐชอวาเปนอนเจรญมากแลว. ในบทวา มจฉาทฏ ยา ภกขเว สมนนาคตา สตตา น พงทราบวนจฉย ดงน :- มจฉาทฏฐบางอยางหามสวรรคดวย หามมรรคดวย. บางอยางหามมรรคเทานน ไมหามสวรรค. บางอยางไมหามทงสวรรค ไมหามทงมรรค. บรรดามจฉาทฏฐเหลานน มจฉาทฏฐ ๓ อยางน คอ อเหตกทฏฐ อกรยทฏฐ นตถกทฏฐ หามสวรรค และหามมรรค. อนตคาหกมจฉาทฏฐ มวตถ ๑๐ หามมรรค แตไมหามสวรรค. สกกายทฏฐ มวตถ ๒๐ ไมหามสวรรค ไมหามมรรค. แตปฏเสธ วธนแลววา ธรรมดาทฏฐโดยทสดกาหนดเอาสกกายทฏฐซงมวตถ ๒๐ ประการ ชอวาสามารถนาไปสสวรรค ไมม ยอมทาใหจมลงในนรกโดย สวนเดยวเทานน โดยพระบาลในพระสตรนวา มจฉาทฏ ยา ภกขเว สมนนาคตา ดกอนภกษทงหลาย สตวผประกอบดวยมจฉาทฏฐ ดงน


เปนตน เหมอนอยางวา กอนหนแมขนาดเทาถวเขยวและถวเหลอง โยนลงไปในนา ชอวาจะลอยอยขางบน ยอมไมม ยอมจมลงไปขางลาง อยางเดยว ฉนใด โดยทสด แมแตสกกายทฏฐ ชอวาสามารถนาไปส สวรรค ยอมไมม ยอมใหจมลงในอบายทงหลายโดยสวนเดยวเทานน กฉนนน. ในบทวา สมมาทฏ ยา สมนนาคตา น พงทราบวนจฉย ดงน :- สมมาทฏฐม ๕ อยาง คอ กมมสสกตสมมาทฏฐ ฌานสมมาทฏฐ วปสสนาสมมาทฏฐ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมาทฏฐ. ในสมมาทฏฐ ๕ อยางนน กมมสสกตสมมาทฏฐ ยอมชกมาซงสมปตตภพ. ฌานสมมา- ทฏฐ ยอมใหปฏสนธในรปภพ. มคคสมมาทฏฐ ยอมกาจดวฏฏะ. ผลสมมาทฏฐ ยอมหามภพ. ถามวา วปสสนาสมมาทฏฐทาอะไร. ตอบวา แมวปสสนาสมมาทฏฐนน กไมชกมาซงปฏสนธ. สวนพระตปฎกจฬอภยเถระกลาววา ถาวปสสนาสมมาทฏฐทอบรม ไวแลว อาจใหบรรลพระอรหตในปจจบนไดไซร ขอนนกเปนการด ถาไมอาจใหบรรลพระอรหตไดไซร กยงใหปฏสนธในภพ ๗ ภพได ผมอาย. ทานกลาวถงสมมาทฏฐอนเปนโลกยะและโลกตระนไวอยางน. กในเนอความดงกลาวน พงทราบสมมาทฏฐอนเปนโลกยะซงใหสาเรจ ในภพเทานน. พงทราบวนจฉยในคาวา ยเจว กายกมม ยถาทฏ สมตต


สมาทนน ดงตอไปน :- บทวา ยถาทฏฐ ไดแก ตามสมควรแกทฏฐ นน. บทวา สมตต แปลวา บรบรณ. บทวา สมาทนน แปลวา ถอเอาแลว. กายกรรมนนนนม ๓ อยาง คอ กายกรรมทตงอยตาม ทฏฐ ๑ กายกรรมทเกดพรอมกบทฏฐ ๑ กายกรรมทอนโลมทฏฐ ๑. บรรดากายกรรม ๓ อยางนน กายกรรมคอปาณาตบาต อทนนาทาน และมจฉาจาร ของบคคลผมลทธอยางนวา เมอบคคลฆาสตว ลกทรพย ทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแตการกระทานนไมม การใหผลของบาปกไมม นชอวา กายกรรมตงอยตามทฏฐ. อนง กายกรรมทเกดพรอมกบทสสนะนแหงลทธนทวา เมอบคคล ฆาสตว ลกทรพยทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแต การกระทานนไมม การใหผลของบาปกไมม ดงน ชอวา กายกรรมทเกด พรอมกบทฏฐ. กายกรรมนนนนแหละ ทบคคลสมาทานใหบรบรณ ยดถอ ถกตอง ใหบรบรณ ชอวา กายกรรมอนโลมทฏ . แมในวจกรรมเปนตน กมนยนเหมอนลน. กในวจกรรมน ประกอบความวา เมอบคคล ฆาสตว ลกทรพยทเจาของไมให ประพฤตมจฉาจาร บาปซงมเหตมาแต การกระทานนไมม ดงนฉนใด ในวจกรรมและมโนกรรมกฉนนน พง ประกอบความวา เมอบคคลพดเทจ กลาวคาสอเสยด กลาวคาหยาบ กลาวคาเพอเจอ บาปซงมเหตมาแตการพดนนไมม เมอบคคลมอภชฌา คอความเพงเลง มจตพยาบาท มความเหนผด บาปซงมเหตแตวจทจรต และมโนทจรตไมม ดงน. กในบทวา ยา จ เจตนา ดงนเปนตน เจตนาทเกดพรอมกบ


ทฏฐ ชอวา เจตนา. ความปรารถนาทเกดพรอมกบทฏฐ ชอวา ปตถนา ความปรารถนา. การตงจตไวตามเจตนาและความปรารถนา ชอวา ปณธ ความตงใจ. สวนธรรมมผสสะเปนตน ทประกอบพรอมกบ เจตนาเปนตนเหลานน ชอวา สงขาร ธรรมอนปจจยปรงแตง. บทวา ทฏ ห ภกขเว ปาปกา ความวา เพราะวา ทฏฐของ บคคลนนเลวทราม. บทวา นกขตต แปลวา ปลกไว. บทวา อปาทยต แปลวา ถอเอา. บทนทวา กฏกตตาย (เพอความเปน ของขม ) เปนไวพจนของบทแรกนนแหละ. กแมในทน พงทราบคาวา กฏก (เเปลวา ความขม) เหมอนใน อาคตสถาน (ทมาของพระบาล ) วา วณณคนธรสเปโต อมโพย อห วา ปเร ดงน เปนตน ซงแปลความวา เมอกอนมะมวงนเปนไมทสมบรณ ดวยส กลน และรส ไดรบการยกยองอย บดน มะมวงกกลายเปนไมมผล ขมไป เพราะเหตไร. ขาแตพระเจาทธวาหนะ มะมวงของพระองค ถก หอมลอมดวยสะเดา รากเกยวพนกนกบราก กงทบกนกบกง มะมวงจง กลายเปนไมมผลขม เพราะอยรวมกบตนไมมรสขม. บทวา อสาตตตาย แปลวา เพราะเปนของมรสไมอรอย. กในวชปมสตรน พระเถระปางกอน กลาววานยตมจฉาทฏฐ ทานถอเอาดวยบทวา ทฏฐ. แตคานนทานปฏเสธ แลวกลาววา รวมเอาแมทฏฐ ๖๒ ทงหมด. ในพระสตรตอไป พง ประกอบแลวทราบวา กายกรรมเปนตนอนตงอยตามทฏฐ โดยนยมอาทวา เมอบคคลเวนจากปาณาตบาต อทนนาทาน เวนจากมจฉาจาร บญเกดแต การงดเวนนนเปนเหต ยอมไมม ดงน . กในทน พงทราบความตงจต


อนเกดพรอมกบสมมาทฏฐเทานน ชอวา ปตถนา ความปรารถนา. ก ในอธการน ทานกลาวหมายเอาสมมาทฏฐทงโลกยะและโลกตระ คาท เหลอในททกแหง งายทงนนแล. จบอรรถกถาวรรคท ๒


วรรคท ๓

วาดวยบคคลคนเดยวทเกดขนแลวยงความพนาศแกโลกเปนตน [๑๙๑] ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยว เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชนเปนอนมาก เพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกขแกเทพยดาและ มนษยทงหลาย บคคลคนเดยวคอใคร คอบคคลผเปนมจฉาทฏฐ ม ความเหนวปรต เขาทาใหคนเปนอนมากออกจากสทธรรมแลว ใหตง อยในอสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยวนแล เมอเกดขน ในโลก ยอมเกดขน เพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชน เปนอนมาก เพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกข แกเทพยดาและมนษยทงหลาย. [๑๙๒] ดกอนภกษทงหลาย บคคลคนเดยว เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเปนประโยชนเกอกล เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพอประโยชนหตสขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย บคคลคนเดยวคอใคร คอบคคลผเปนสมมาทฏฐ มความเหนไมวปรต เขาทาใหคนเปนอนมาก ออกจากอสทธรรมแลว ใหตงอยในสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย บคคล คนเดยวนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกล เพอ ความสขแกชนเปนอนมาก เพอประโยชนหตสขแกเทพยดาและมนษย ทงหลาย. [๑๙๓] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแม


ขอหนง ซงจะมโทษมากเหมอนมจฉาทฏฐนเลย ดกอนภกษทงหลาย โทษทงหลายมมจฉาทฏฐเปนอยางยง. [๑๙๔] ดกอนภกษทงหลาย เราไมเลงเหนบคคลอนแมคนเดยว ทปฏบตเพอไมเปนประโยชนเกอกล ไมเปนความสขแกชนเปนอนมาก เพอความฉบหาย มใชประโยชนเกอกล เพอความทกขแกเทพยดาและ มนษยทงหลาย เหมอนกบโมฆบรษชอวามกขลนเลย ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบคคลพงทงลอบไวทปากอาว เพอไมเปนประโยชนเกอกล เพอความทกข เพอความเสอม ความพนาศแกปลาเปนอนมาก. แมฉนใด โมฆบรษชอวามกขล กฉนนนเหมอนกนแล เปนดงลอบสาหรบดก มนษย เกดขนแลวในโลก เพอมใชประโยชนเกอกล เพอความทกข เพอความเสอม เพอความพนาศแกสตวเปนอนมาก. [๑๙๕] ดกอนภกษทงหลาย ผทชกชวนเขาในธรรมวนยทกลาว ไวชว ๑ ผทถกชกชวนแลวปฏบตเพอความเปนอยางนน ๑ คนทงหมด นน ยอมประสบกรรมมใชบญเปนอนมาก ขอนนเพราะเหตไร เพราะ ธรรมทานกลาวไวชว. [๑๙๖] ดกอนภกษทงหลาย ผทชกชวนเขาในธรรมวนยทกลาว ไวด ๑ ผทถกชกชวนแลวปฏบตเพอความเปนอยางนน ๑ คนทงหมด นน ยอมประสบบญเปนอนมาก ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทาน กลาวไวดแลว. [๑๙๗] ดกอนภกษทงหลาย ทายกพงรจกประมาณในธรรมวนย ทกลาวไวชว ปฏคาหกไมจาตองรจกประมาณ ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวชว.


[๑๙๘] ดกอนภกษทงหลาย ปฏคาหกพงรจกประมาณในธรรม วนยทกลาวไวด ทายกไมจาตองรจกประมาณ ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวดแลว. [๑๙๙] ดกอนภกษทงหลาย ผทปรารภความเพยรในธรรมวนย ทกลาวไวชว ยอมอยเปนทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทาน กลาวไวชว. [๒๐๐] ดกอนภกษทงหลาย ผเกยจครานในธรรมวนยทกลาว ไวด ยอมอยเปนทกข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไว ดแลว. [๒๐๑] ดกอนภกษทงหลาย ผทเกยจครานในธรรมวนยทกลาว ไวชว ยอมอยเปนสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทานกลาวไวชว. [๒๐๒] ดกอนภกษทงหลาย ผปรารภความเพยรในธรรมวนย ทกลาวไวด ยอมอยเปนสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะธรรมทาน กลาวไวดแลว. [๒๐๓] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนคถแมเพยงเลกนอย กมกลนเหมน ฉนใด ภพแมเพยงเลกนอยกฉนนนเหมอนกน เราไม สรรเสรญ โดยทสดแมชวกาลเพยงลดนวมอเดยวเลย. [๒๐๔] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนมตร... นาลาย... หนอง... เลอดแมเพยงเลกนอย กมกลนเหมน แมฉนใด ภพแมเพยง เลกนอยกฉนนนเหมอนกน เราไมสรรเสรญ โดยทสดแมชวกาลเพยง ลดนวมอเดยวเลย. จบวรรคท ๓


อรรถกถาวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑ ในวรรคท ๓ สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาทฏ โฏ ไดแก ผไมเหนตามความเปนจรง. บทวา วปรตทสสโน ไดแก เปนผมความเหนแปรปรวนไปตามความเหนผดนน ทเดยว. บทวา สทธมมา วฏาเปตวา ความวา ใหออกจากธรรม คอกศลกรรมบถ ๑๐. บทวา อสทธมเม ปตฏาเปต ความวา ให ตงอยในอสทธรรม กลาวคออกศลกรรมบถ ๑๐. กในบทวา เอกปคคโล น พงทราบวา ไดแก พระเทวทตกบครทง ๖ และคนอน ๆ ทเปน อยางน. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา สมมาทฏ โฏ ไดแก ผมความเหนตามความเปนจรง. บทวา อวปรตทสสโน ไดแก ผมความเหนอนไมแปรปรวนไป จากความเหนชอบนนนนแหละ. บทวา อสทธมมา ความวา จาก อกศลกรรมบถ ๑๐. บทวา สทธมเม ความวา ในสทธรรม กลาวคอ กศลกรรมบถ ๑๐. กในบทวา เอกปคคโล น ในเมอพระพทธเจา ยงมไดเสดจอปบต ยอมไดแกบคคลมอาทอยางน คอ พระเจาจกรพรรด ๑. บาล ๑๙๑ - ๒๐๔.


พระสพพญโพธสตว เมอพระพทธเจาเสดจอบตแลว ยอมไดพระพทธเจา และสาวกของพระพทธเจา. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาทฏ ปรมาน น มวเคราะหวา มจฉาทฏฐเปน อยางยงของโทษเหลานน เหตนน โทษเหลานน ชอวา มจฉาทฏ - ปรมาน โทษทงหลายมมจฉาทฏ เปนอยางยง. อธบายวา อนน- ตรยกรรม ๕ ชอวากรรมมโทษมาก. มจฉาทฏฐเทานน ชอวามโทษ มากกวาอนนตรยกรรม ๕ แมเหลานน. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะอนนตรยกรรม ๕ นนมเขต กาหนด. ดวยวา ทานกลาวอนนตรยกรรม ๔ อยางวา ใหเกดในนรก. แมสงฆเภทกเปนกรรมตงอยในนรกชวกปเทานน. อนนตรยกรรมเหลานน มเขตกาหนดทสด กยงปรากฏ ดวยประการอยางน. สวนนยตมจฉาทฏฐ คอ ความเหนผดอนดง ไมมเขตกาหนด เพราะนยตมจฉาทฏฐนนเปนราก เหงาของวฏฏะ. การออกไปจากภพ ยอมไมมสาหรบคนผประกอบดวย นยตมจฉาทฏฐนน . ชนเหลาใด เชอฟงถอยคาของตนผประกอบดวย นยตมจฉาทฏฐนน แมชนเหลานนกยอมปฏบตผด. อนง ทงสวรรค ทงมรรค ยอมไมมแกคนผประกอบดวยนยตมจฉาทฏฐนน ในคราวกป พนาศ เมอมหาชนพากนเกดในพรหมโลก บคคลผเปนนยตมจฉาทฏฐ ไมเกดในพรหมโลกนน (แตกลบ) เกดทหลงจกรวาล. ถามวา กหลง


จกรวาลไฟไมไหมหรอ. ตอบวา ไหม. บางอาจารยกลาววา กเมอหลง จกรวาลแมถกไฟไหมอย คนผเปนนยตมจฉาทฏฐน กถกไฟไหมอยใน โอกาสแหงหนงในอากาศ. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มกขล ความวา เจาลทธผไดชออยางน เพราะยดคาวา มา ขล อยาพลาดลมนะ. บทวา นทมเข ความวา ในททแมนา ๒ สายมาบรรจบกน. คาน เปนเพยง ( ยกมา ) เทศนาเทานน. นาแม อยางอนเหนปานนน ซงมสถานทมาบรรจบกนของแมนาสายใดสายหนง ในบรรดานาแมเหลาน คอ ลาธาร ๒ สาย สายนา ๒ สาย ทะเล สายนาจด ทะเลสายนาเคม และแมนาแหงสมทร. บทวา ขป๑ แปลวา ลอบ. บทวา อชเฌยย แปลวา ดก. อธบายวา พวกมนษยเอาไมออ ตนออย ไมไผ หรอเสนเถายานทรายมาสานใหเปนลอบขนาดเทาหมอ ใบเดยวบาง ๒ ใบบาง ๓ ใบบาง ผกงาทปากลอบดวยหวาย นาไป ดกเอาปากลอบจมไวในนา ดอกหลกขนาบไวทงสองขาง ผกลอบดวย หวายไวกบหลกนน. คาวา ดกลอบ น ทานกลาวหมายเอาการกระทา ดงกลาวแลวนน. กแมปลาตวเลก ๆ เขาไปในลอบนนแลวกหลดออกไป ไมได. บทวา อนยาย ความวา เพอความไมเจรญ. บทวา พยสนาย ความวา เพอความฉบหาย. บทวา มกขล โมฆปรโส ไดแก บรษ ๑. ม. ขปป ลอบ.


เปลาชอ มกขลโคสาล ผน. บทวา มนสสขป มเ โลเก อปปนโน ความวา เกดขนแลวในโลก เปนเหมอนลอบดกมนษย เพอหามมหาชน ไปในทางนน คอทางไปสวรรคและพระนพพาน. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ เปนตน ในสตรท ๕ เปนตน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทรกขาเต ภกขเว ธมมวนเย มอธบายวา คาสอนของ เจาลทธนอกพระศาสนา ชอวาธรรมวนยทกลาวไวชว. เพราะวา ใน คาสอนนน แมผสอนกไมเปนสพพญ แมธรรมกเปนธรรมทกลาวไวชว แมหมคณะกเปนผปฏบตชว. บทวา โย จ สมาทเปต ไดแก บคคล ผเปนอาจารยคนใดยอมชกชวน. บทวา ยจ สมาทเปต ความวา ชกชวนอนเตวสก (ศษย) คนใด. บทวา โย จ สมาทปโต ตถตตาย ปฏปชชต ความวา อนเตวาสกคนใดถกอาจารยชกชวนแลว กระทาตามคาของอาจารยอย ชอวาปฏบตเพอความเปนอยางนน. บทวา พห อป ปสวต อธบายวา กบคคลผชกชวน เมอชกชวนคน ๑๐๐ คน ในกรรมมปาณาตบาตเปนตน ยอมไดอกศลเทากนกบอกศล ของคนผถกชกชวนแมทงหมดนน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา คนเหลานนทงหมดยอมประสบกรรมมใชบญเปนอนมาก. บทวา สวากขาเต ไดแก ในพระธรรมและพระวนยทตรสไวดแลว. คอแสดงไวดแลว เพราะในพระธรรมและพระวนยเหนปานน พระ- ศาสดากทรงเปนพระสพพญ พระธรรมพระศาสดากตรสไวดแลว และ


หมคณะกเปนผปฏบตดแลว. บทวา สพเพ เต พห ป ปสวต อธบายวา คนผชกชวนไดเหนภกษทงหลายเขาไปบณฑบาต ไดชกชวน คนอน ๆ ใหถวายขาวยาคและภตเปนตน ยอมไดกศลเทากบกศลของผ ถวายทานแมทงหมด. เพราะเหตนน พระองคจงตรสวา คนเหลานน ทงหมด ยอมประสบบญเปนอนมาก. บทวา ทายเกน มตตา ชานตพพา ความวา บคคลผใหพงร ประมาณคอพงใหพอประมาณ ใหจนเตม ไมควรใหจนลน แตไมกลาววา ไมพงให ดงน กลาววาพงใหหนอยหนง ๆ พอประมาณ. ถามวา เพราะ เหตไร. ตอบวา เพราะเมอเตมแลวแมจะใหเกนไป มนษยสมบต ทพย- สมบต หรอนพพานสมบตทเกนไปยอมไมม. บทวา โน ปฏคคาหเกน ความวา กสาหรบปฏคาหก ชอวากจในการรจกประมาณแลวรบเอา ยอมไมม. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะขนชอวาปฏปทาใน ความเปนผมกนอย ซงมมลมาแตการรประมาณ เตมแลวรบพอประมาณ ยอมไมมแกปฏคาหกนน. แตวาไดเทาใด ควรรบเอาเทานน. เพราะ เคามลในการรบอยางเหลอลน สาหรบปฏคาหกนน จกเปนการรบ เพอเลยงบตรและภรรยาไป. บทวา ปฏคคาหเกน มตตา ชานตพพา ความวา บคคลผ เปนปฏคาหก พงรประมาณ. พงรอยางไร. คอเมอจะรบ ตองรอานาจ ของผให ตองรอานาจ (ความมากนอย) ของไทยธรรม ตองรกาลง ของตน. กถาไทยธรรมมมาก ผใหตองการใหนอยไซร ควรรบเอาแต นอยตามอานาจของผให. ไทยธรรมมนอย ผใหตองการใหมาก ควร รบเอาแตนอยตามอานาจของไทยธรรม. แมไทยธรรมกมาก แมผให


กตองการจะใหมาก ปฏคาหกควรรกาลงของตนแลวรบเอาพอประมาณ กเมอรประมาณอยางนแลวรบเอา ยอมทาปฏปทาคอความมกนอยใหเตม บรบรณ. ลาภยอมเกดขนแกบคคลผไมเคยมลาภเกดขนแลว ลาภทเกด ขนแลวยอมอยมนคง. บคคลผทยงไมเลอมใสกเลอมใส บคคลผทเลอมใส แลวกเลอมใสยงขน เปนประหนงบคคลผเปนทสนใจของมหาชน กระทา พระศาสนาใหดารงอยตลอดกาลนาน. ในขอนน มเรองตอไปนเปนตว อยาง:- ไดยนวา ในโรหนชนบท มภกษหนมรปหนงอยในกฬมรยวหาร ในสมยทภกษาหายาก (ทาน) รบภตตาหารทพพเดยวเพอฉน ในเรอน ของนายลมพกณณ (กรรมกร) คนหนงในบานนน แลวรบภตตาหาร อกทพพหนงเทานน เพอจะไป. วนหนง ทานไดเหนพระภกษอาคนตกะ รปหนงในเรอนนน จงรบเอาภตตาหารทพพเดยวเทานน. เพราะเหตนน ตอมาภายหลง กลบตรผนนเลอมใสทาน จงบอกแกพวกมตรอมาตยท ประตพระราชวงวา พระประจาสกลของเรา เปนผชอวามกนอยเหนปาน น. มตรอามาตยแมทงปวงเหลานนกเลอมใสในคณคอความมกนอยของ ทาน ตางพากนตงภตตาหารประจา ๖๐ ท เฉพาะวนหนง ๆ. ภกษผ มกนอยเปนธรรมดาอยางนแล ยอมยงลาภทยงไมเกดใหเกดขน. แมพระเจาสทธาตสสมหาราช ทรงใหตสสอามาตย ผเปนคน อปฏฐากใกลชดไปสอบสวน ทรงใหเขาปงนกกระทาตวหนงมาให. เมอ ตสสอามาตยทาอยางนนแลว ครนเวลาจะเสวยจงตรสวา เราใหสวนท เลศแลวจงจกบรโภค จงใหประทานเนอนกกระทาแกสามเณรผถอสงของ ของพระมหาเถระใกลบรเวณกสสตถศาลา เมอทานรบเอาแตนอย ก


เลอมใสในคณคอความมกนอยของทาน จงตรสวา ดกอนพอ โยมเลอมใส ขอถวายภตตาหารประจา ๘ ทแกทาน. สามเณรทลวา มหาบพตร ภตตาหารประจาเหลานน อาตมาถวายอปชฌาย. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท. สามเณรทลวา ภตตาหาร ๘ ทนน อาตมาขอถวายอาจารยของอาตมา. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท. สามเณรทลวา อาตมาถวาย ภตตาหาร ๘ ทนน แกทานผเสมอดวยอปชฌาย. พระราชาตรสวา โยมถวายอก ๘ ท สามเณรทลวา อาตมาถวาย ภตตาหาร ๘ ทนน แกภกษสงฆ. พระราชาตรสวา โยมถวายภตตาหารแมอก ๘ ท. สามเณรนน จงรบเอา. ลาภอนเกดขนแกสามเณรนน ยอมเปนลาภมนคงดวยประการ อยางน. แมในบทวา อปปสนนา ปสทนต น กมตวอยางดงตอไปน:- ทฆพราหมณ นมนตพราหมณทงหลายมาฉน ไดถวายภตตาหาร ทละ ๕ ขนกไมอาจใหอมหนา. อยมาวนหนงไดฟงถอยคาวา วากนวา พวกพระสมณะเปนผมกนอย เพอจะทดลอง จงใหคนถอภตตาหารไปยง วหารในเวลาทพระภกษสงฆทาภตกจ เหนภกษประมาณ ๓๐ รป ฉนอย บนหอฉน จงถอเอาภตตาหารขนหนงไปยงทใกลพระสงฆเถระ. พระ- เถระไดใชนวมอหยบเอาหนอยหนง. โดยทานองนนนแล ภตตาหารขน เดยวไดทวถงแกภกษหมดทกรป. แตนน พราหมณเลอมใสในความมก นอยวา ไดยนวา พระสมณะเหลานมคณทกอยางทเดยว จงสละทรพย


พนหนง สรางพระเจดยไวในวหารนนนนแล. ผทยงไมเลอมใสยอม เลอมใส ดวยประการอยางน. ในบทวา ปสนนา ภยโย ปสทนต น กจเนองดวยเรองราว (ทจะนามาสาธก) ไมม. กเพราะเหนความมกนอย ความเลอมใสยอม เจรญยงทเดยวแกผทเลอมใสแลว. กมหาชนไดเหนคนผมกนอยเชนพระมชฌนตกตสสเถระ เปนตน ยอมสาคญทจะเปนผมกนอย ( ตามอยาง ) บาง เพราะเหตนน ผมกนอย จงชอวาเปนทสนใจของมหาชน. อนง ผมกนอย ชอวายอมกระทาพระ- ศาสนาใหตงมนอยไดนาน เพราะพระบาลวา ดกอนภกษทงหลาย ความ มกนอย ยอมเปนไปเพอความตงมน เพอความไมฟนเฟอน เพอความ ไมอนตรธานแหงพระสทธรรม ดงน. บทวา โน ทายเกน ความวา กในพระธรรมวนยทตรสไวด แลว ชอวากจทจะตองรประมาณแลวจงให ยอมไมมแกทายก. ไทยธรรม ประมาณเทาใดมอย ควรใหไมเกนประมาณเทานน. กทายกผใหน ยอมไดสงทประณตยง ๆ ขน ไมเกนมนษยสมบต และทพยสมบต เพราะเหตทใหจนเกนประมาณ. บทวา โย อารทธวรโย โส ทกข วหรต ความวา ผประ- กอบเนอง ๆ ซงวตรมการทาใหเรารอนดวยความรอน ๕ แหง การทา ความเพยรดวยการหมกในหลมทราย การพลกไปมาในแสงพระอาทตย (คอนอนกลางแดด) เพราะความเพยรในการนงกระหยง เปนตน ยอม อยเปนทกขในปจจบน. เมอคนผนนนนแหละสมาทาน (วตร) ในลทธ


ภายนอกพระศาสนา (เขา) เกดในนรกดวยวบากของการประพฤต ตบะนน ชอวายอมอยเปนทกขในสมปรายภพ. บทวา โย กสโต โส ทกข วหรต ความวา แมคนผเกยจ- ครานน กอยเปนทกขทงในปจจบนและสมปรายภพ. ถามวา อยเปนทกขอยางไร. ตอบวา บคคลใด จาเดมแตบวชมา ไมมการใสใจโดยแยบคาย ไมเรยนพระพทธวจนะ ไมกระทาอาจรยวตร และอปชฌายวตร ไมกระทาวตร (คอการปดกวาด) ลานพระเจดยและ ลานโพธ. บรโภคศรทธาไทย ( ของทเขาใหดวยศรทธา ) ของมหาชน ดวยการไมพจารณา ประกอบเนอง ๆ ซงความสบายในการนอนตลอดวน ในเวลาตนขนมากตรกดวยวตก ๓ ประการ (คอกามวตก พยาบาท- วตก วหงสาวตก ) บคคลนนยอมเคลอนจากภกษภาวะความเปนภกษ โดย ๒-๓ วนเทานน. ชอวาอยเปนทกขในปจจบน ดวยประการอยางน. และกเพราะบวชแลวไมกระทาสมณธรรมโดยชอบ กโส ยถา ทคคหโต หตถเมวานกนตต สาม ทปปรามฏ นรยายปกฑฒตต. แปลความวา คณเครองเปนสมณะ (พรหมจรรย) ทบคคล จบตองไมด ยอมคราไปนรก เหมอนหญาคาทบคคล จบไมแนน (แลวดงมา) ยอมบาดมอนนแหละ ฉะนน. เขายอมถอปฏสนธในอบายทเดยว ชอวายอมอยเปนทกขในสม- ปรายภพ ดวยประการอยางน.


บทวา โย กสโต โส สข วหรต ความวา บคคลกระทา การประพฤตตบะอะไร ๆ ในการประพฤตตบะซงมประการดงกลาวแลว ตามเวลา นงผาขาว ทดทรงดอกไมและลบไลของหอม บรโภคโภชนะ ทอรอย นอนบนทนอนอนออนนมตามเวลา ยอมอยเปนสขในปจจบน และสมปรายภพ. กเพราะเขาไมยดมนการประพฤตตบะนน จงไมเสวย ทกขในนรกมากยง เพราะฉะนน จงชอวาอยเปนสขในสมปรายภพ. บทวา โย อารทธวรโย โส สข วหรต ความวา บคคล ปรารภความเพยร จาเดมแตกาลทไดบวชมา ยอมกระทาใหบรบรณ ในวตรทงหลาย เรยนเอาพระพทธพจน การทากรรมในโยนโส- มนสการ ครนเมอเขานกถงการบาเพญวตร การเลาเรยนพระพทธพจน และการทาสมณกรรม จตยอมเลอมใส เพราะเหตนน จงชอวาอยเปนสข ในปจจบน ดวยประการฉะน. แตเมอไมอาจบรรลพระอรหตในปจจบน ยอมจะเปนผตรสรเรวในภพทเกด เพราะเหตนน จงชอวาอยเปนสขแมใน สมปรายภพ. พระสตรน มคาเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย คถแมมจานวนนอย กมกลนเหมน แมฉนใด ดงน ตรสไวเพราะอตถปปตตเหตเกดเรอง. ถามวา เหตเกดเรองไหน. ตอบวา เหตเกดเรองแหงสตปปาท- สตรในนวกนบาต. จรงอย พระตถาคต เมอจะตรสเรองนน ไดตรสวา บคคล ๙ จาพวก พนจากนรก พนจากกาเนดสตวเดยรจฉาน พนจาก เปรตวสย ดงน เปนตน. ครงนน พระตถาคตมพระดารวา กถาบตรของ เราฟงธรรมเทศนานแลวสาคญวา พวกเราเปนผสนนรก สนกาเนดสตว เดยรจฉาน สนเปรตวสย สนอบาย ทคต วนบาตแลว กจะไมพงสาคญทจะ


พยายามเพอมรรคผลสง ๆ ขนไป เราจกทาความสงเวชใหเกดแกบตรของ เราเหลานน ดงนแลว จงทรงเรมพระสตรนวา เสยยถาป ภกขเว ดงน เปนตน เพอจะใหเกดสงเวช. บรรดาบทเหลานนน บทวา อปปมตตโก แปลวา มประมาณหนอยหนง คอมประมาณนอย. คถนน ชนทสดแมแต ปลายใบหญาคาแตะแลวดม กลนกเหมนอยนนแหละ. บทวา อปปมตตกป ภว น วณเณม ความวา เราไมสรรเสรญการถอปฏสนธในภพชวกาล เวลาเลกนอย. บดน เมอจะทรงแสดงการเปรยบเทยบกาลเวลานน จง ตรสวา โดยชนทสดแมชวกาลเวลาลดนวมอ ดงน. ในคานทาน อธบายวา ชวกาลเวลาแมสกวาเอานว ๒ นว มารวมกนแลวกดดแยก ออกเปนกาหนดอยางตาทสด. คาทเหลอในททกแหงมความงายทงนนแล. จบอรรถกถาวรรคท ๓


วรรคท ๔

วาดวยสตวทเกดในมชฌมชนบทมนอย [๒๐๕ ] ดกอนภกษทงหลาย สตวทเกดบนบก มเปนสวนนอย สตวทเกดในนา มากกวาโดยแท สตวทกลบมาเกดในมนษย มเปน สวนนอย สตวทกลบมาเกดในกาเนดอนจากมนษย มากกวาโดยแท สตวทเกดในมชฌมชนบท มเปนสวนนอย สตวทเกดในปจจนตชนบท ในพวกชาวมลกขะทโงเขลา มากกวาโดยแท สตวทมปญญา ไมโงเงา ไมเงอะงะ สามารถทจะรอรรถแหงคาเปนสภาษตและคาเปนทพภาษตได มเปนสวนนอย สตวทเขลา โงเงา เงอะงะ ไมสามารถทจะรอรรถแหง คาเปนสภาษต และคาเปนทพภาษตได มากกวาโดยแท สตวทประกอบ ดวยปญญาจกษอยางประเสรฐ มเปนสวนนอย สตวทตกอยในอวชชา หลงใหล มากกวาโดยแท สตวทไดเหนพระตถาคต มเปนสวนนอย สตวทไมไดเหนพระตถาคต มากกวาโดยแท สตวทไดฟงธรรมวนยท พระตถาคตประกาศไว มเปนสวนนอย สตวทไมไดฟงธรรมวนยทพระ ตถาคตประกาศไว มากกวาโดยแท สตวทไดฟงธรรมแลวทรงจาไวได มเปนสวนนอย สตวทไดฟงธรรมแลว ทรงจาไวไมได มากกวาโดยแท สตวทไตรตรองอรรถแหงธรรมทตนทรงจาไวได มเปนสวนนอย สตว ทไมไตรตรองอรรถแหงธรรมทตนทรงจาไวได มากกวาโดยแท สตวท รทวถงอรรถ รทวถงธรรมแลว ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม มเปน สวนนอย สตวทไมรทวถงอรรถ ไมรทวถงธรรมแลว ปฏบตธรรม สมควรแกธรรม มากกวาโดยแท สตวทสลดใจในฐานะเปนทตงแหง


ความสลดใจ มเปนสวนนอย สตวทไมสลดใจในฐานะเปนทตงแหงความ สลดใจ มากกวาโดยแท สตวทสลดใจเรมตงความเพยรโดยแยบคาย ม เปนสวนนอย สตวทสลดใจไมเรมตงความเพยรโดยแยบคาย มากกวา โดยแท สตวทกระทานพพานใหเปนอารมณแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต มเปนสวนนอย สตวทกระทานพพานใหเปนอารมณแลว ไมไดสมาธ ไมไดเอกคคตาจต มากกวาโดยแท สตวทไดขาวอนเลศและรสอนเลศ มเปนสวนนอย สตวทไมไดขาวอนเลศและรสอนเลศ ยงอตภาพใหเปน ไปดวยการแสวงหา ดวยภตทนามาดวยกระเบอง มากกวาโดยแท สตว ทไดอรรถรส ธรรมรส วมตตรส มเปนสวนนอย สตวทไมไดอรรถรส ธรรมรส วมตตรส มากกวาโดยแท เปรยบเหมอนในชมพทวปน ม สวนทนารนรมย มปาทนารนรมย มภมประเทศทนารนรมย มสระ โบกขรณทนารนรมย เพยงเลกนอย มทดอน ทลม เปนทตงแหงตอ และหนาม มภเขาระเกะระกะเปนสวนมาก ฉะนน เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลาย พงศกษาอยางนวา เราจกเปนผไดอรรถรส ธรรมรส วมตตรส ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล. [๒๐๖] ดกอนภกษทงหลาย สตวทจตจากมนษยกลบมาเกดใน มนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจากมนษยไปเกดในนรก เกดในกาเนด สตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากมนษย ไปเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากมนษยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวท จตจากเทพยดากลบมาเกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจาก เทพยดาไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย


มากกวาโดยแท สตวทจตจากเทพยดากลบมาเกดในมนษย มเปนสวน นอย สตวทจตจากเทพยดาไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากนรกกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจากนรกไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตว เดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากนรกไปเกด ในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากนรกไปเกดในนรก เกดใน กาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจาก กาเนดสตวเดยรจฉานกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวทจตจาก กาเนดสตวเดยรจฉาน ไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉานไป เกดในเทพยดา มเปนสวนนอย สตวทจตจากกาเนดสตวเดยรจฉานไป เกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดย แท สตวทจตจากปตตวสยกลบมาเกดในมนษย มเปนสวนนอย สตวท จตจากปตตวสยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตวเดยรจฉาน เกดใน ปตตวสย มากกวาโดยแท สตวทจตจากปตตวสยไปเกดในเทพยดา ม เปนสวนนอย สตวทจตจากปตตวสยไปเกดในนรก เกดในกาเนดสตว เดยรจฉาน เกดในปตตวสย มากกวาโดยแท เปรยบเหมอนในชมพทวปน มสวนทนารนรมย มปาทนารนรมย มภมประเทศทนารนรมย มสระ โบกขรณทนารนรมย เพยงเลกนอย มทดอน ทลม เปนลานา เปนท ตงแหงตอและหนาม มภเขาระเกะระกะเปนสวนมากโดยแทฉะนน. จบวรรคท ๔


อรรถกถาวรรคท ๔๑

วรรคท ๔ สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ชมพทเป ความวา ชอวา ซมพทวป เพราะเปนทวปทร กนทวไป คอ ปรากฏดวย ตนหวาเปนสาคญ. เขาวาทวปนมตนหวาใหญ ตระหงานสง ๑๐๐ โยชน กงยาว ๕๐ โยชน ลาตนกลม ๑๕ โยชน เกดอยทเขาหมพานตตงอยชวกป. ทวปนเรยกวาชมพทวป เพราะมตน หวาใหญนน. อนง ในทวปน ตนหวาตงอยชวกป ฉนใด แมตนไม เหลาน คอ ตนกระทม ในอมรโคยานทวป ตนกลปพฤกษ ในอตตรกร- ทวป ตนซก ในบพพวเทหทวป ตนแคฝอยของพวกอสร ตนงวของ พวกครฑ ตนปารชาตของพวกเทวดา กตงอยชวกปเหมอนกน ฉนนน. ทานประพนธเปนคาถาไววา ปาตล สมพล ชมพ เทวาน ปารฉตตโก กทมโพ กปปรกโข จ สรเสน ภวต สตตโม แปลวา ตนแคฝอย ตนงว ตนหวา ตนปารชาต ของ เทวดา ตนกระทม ตนกลปพฤกษ และตนซก ครบ ๗ ตน. บทวา อารามรามเณยยก ความวา บรรดาสวนดอกไมและสวน ผลไม ทนารนรมย เชน สวนพระเวฬวน ชวกมพวน เชตวน และ บพพาราม. สวนอนนารนรมยนน ในชมพทวปนมนอย คอ นดหนอย ๑. บาลขอ ๒๐๕-๒๐๖


อธบายวา มไมมาก. แมในบททเหลอ กมนยนเหมอนกน. บทวา วนรามเณยยก ในสตรน พงทราบวาปาไม คออรญดงไม ในประเทศ แหงเขาวงก และเขาหมวนตเปนตน กเชนเดยวกบปานาควน ปาสาลวน และปาจมปกวนเปนตน. บทวา ภมรามเณยยก ไดแก พนทสมาเสมอ คอราบเรยบ เชนพระเชตวนวหารและนาในแควนมคธเปนตน. บทวา โปกขรณรามเณยยก ไดแก สถานทตงสระโบกขรณซงมสณฐานกลม สเหลยม ยาวและโคงเปนตน เชนสระโบกขรณของเจาเชต และสระ โบกขรณของเจามลละ. บทวา อกกลวกล แปลวา ทดอนและทลม. ในพระบาลวา อกกลวกล นน ทดอนชอวา อกกละ ทลมชอวา วกละ บทวา นทวทคค ไดแก แมนา ทเรยกวา นทวทคค เพราะเปนแมนา ทไหลไปยาก คอหลม. บทวา ขาณกณฏกฏาน ไดแก ททบถมอย แหงตอและหนามอนเกดในทนนเอง และทคนอนนามาทงไว. บทวา ปพพตวสม ไดแก ทขรขระแหงภเขานนแหละ. บทวา เย โอทกา ความวา สตวทเกดในนาเทานน มากกวา. ไดยนวา จากทนไป ประมาณ ๗๐๐ โยชน มประเทศชอวา สวรรณภม. เรอแลนไปดวยลมพดไปทางเดยว จะเดนทางถงในเวลา ๗ วน ๗ คน. ครนสมยหนงเรอแลนไปอยางนน เดนทางไปเพยง ๗ วน (โดยแลนไป) ตามหลงปลานนทยาวฏ๑ พงทราบวาสตวนามมากอยางน อกประการ หนง เพราะพนทบนบกนอย และเพราะนามมาก พงทราบความหมาย ในเรองนดงตอไปน. เหมอนอยางวา ในบงใหญมกอบวกอหนง มใบ ๔ ใบ เฉพาะตรงกลาง (กอ) มดอกบวตมดอกหนง ฉนใด ๑. เขาวาปลาขนาดใหญมาก อาจจะเปนประเภทปลาวาฬกได


ทวปทง ๔ เหมอนใบบว ๔ ใบ เขาสเนร เหมอนดอกบวตมทกลาง (กอ) ฉนนนเหมอนกน. โอกาสวางทนาลอมรอบทวป กเหมอนนาท เหลอ. ความทนานนเปนของมาก ยอมปรากฏแกทานผมฤทธ. เพราะ เมอทานผฤทธไปทางอากาศ ทวปทง ๔ ยอมปรากฏเหมอนใบบว ๔ ใบ เขาสเนรปรากฏเหมอนดอกบวตมอยตรงกลาง พงทราบวา เพราะสตวเกด ในนามมาก สตวนาเทานนจงมากกวาดวยประการอยางน. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน ในสตรท ๒ เปนตน พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตร มนสเสห ความวา ในทนทานประสงคเอา อบายทง ๔ เวนมนษยทงหลาย. บทวา มชฌเมส ชนปเทส อธบายวา ในทศตะวนออกมนคม ชอกชงคละ, ตอจากนคมนนไป เปนมหาสาลนคร. ถดจากมหาสาลนคร นนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ. ในทศตะวนออกเฉยงใต มแมนาชอวา สาลวด ถดจากแมนานนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศใต ม นคมชอวา เสตกณณกะ ถดจากนคมนนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศตะวนตก มบานพราหมณ ชอถนะ ถดจาก บานพราหมณนนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมใน เขามา เปนมชฌมประเทศ, ในทศเหนอมภเขาชออสรธชะ ถดจาก


ภเขานนออกไป เปนปจจนตชนบท รวมในเขามา เปนมชฌมประเทศ, ในชนบทททานกาหนดไวดงกลาวมาฉะน. ชนบทนมสณฐานเหมอน ตะโพน (วด ) โดยตรง บางแหง ๘๐ โยชน บางแหง ๑๐๐ โยชน บางแหง ๒๐๐ โยชน แตตรงกลาง ๓๐๐ โยชน (วด ) โดยรอบประมาณ ๙๐๐ โยชน. สตวเหลาน คอ พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระ- มหาสาวก พระพทธอปฏฐาก และพระพทธสาวก พระพทธมารดา พระพทธบดา พระเจาจกรพรรด ยอมเกดในทมประมาณเทาน. อก ประการหนง มชฌมประเทศ แมเทยบเคยงเอายอมได. พงทราบนย อยางนวา กชมพทวปแมทงสน ชอวาเปนมชฌมประเทศ ทวปทเหลอ เปนปจจนตชน. เมองอนราธประในตามพปณณทวป (เกาะลงกา ) ชอวาเปนมชฌมประเทศ ประเทศทเหลอเปนปจจนตชนบท. ในบทวา ปวนโต อชฬา อเนฬมคา น ผประกอบดวย ปญญาเหลาน คอ กมมสสกตปญญา ๑ ฌานปญญา ๑ วปสสนาปญญา ๑ มคคปญญา ๑ ผลปญญา ๑ ชอวาผมปญญา. ผไมโงเขลา ชอวาผไมโงเงา. นาลายของชนเหลาใดไมไหลออกจากปาก ชนเหลานน ชอวาผไมม นาลายไหล. อธบายวา ปากไมมนาลาย (ไหลยด) ปากไมมโทษ. บทวา ปฏพลา แปลวา ผสามารถ คอเปนผประกอบดวยกาลงกาย และกาลงญาณ. บทวา อาต ความวา เพอรประโยชนและมใช ประโยชน เหตและมใชเหต. บทวา ทปปา แปลวา ผไมมปญญา. บทวา ชฬา แปลวา ผเขลา ผหลง. บทวา อรเยน ปาจกขนา ความวา พรอมกบวปสสนาและ มรรค. บทวา อวชชาคตา แปลวา ผประกอบดวยความมดบอด คอ


อวชชา. บทวา เย ลภนต ตถาคต ทสสนาย ความวา สตวเหลาใด รคณของพระตถาคต ยอมไดเหนพระตถาคตดวยจกขวญญาณ. บทวา ตถาคตปปเวทต ความวา อนพระตถาคตประกาศแลว คอ ตรสประกาศไวแลว. บทวา สวนาย ไดแก เพอสดบดวยโสต- บทวา ธาเรนต ไดแก ไมหลงลมพระธรรมวนยนน. บทวา ธตาน ธมมาน อตถ อปปรกขนต ความวา สอบสวนอรรถและ มใชอรรถะแหงพระบาลโดยคลองแคลว. บทวา อตถมาย ธมม- มาย ไดแก รอรรถกถาและบาล. บทวา ธมมานธมม ปฏปซซนต ไดแก บาเพญปฏปทาอนสมควร. บทวา สเวชนเยส าเนส ไดแก ในเหตอนนาสงเวช. บทวา สวชชนต ความวา ยอมถงความสงเวช. บทวา โยนโส ปทหนต ความวา กระทาปธานะ คอ ความเพยรอนตงไวโดยอบาย. บทวา ววสสคคารมม ความวา พระนพพานเรยกวา ววสสคคะ (เปนทสละสงขาร) กระทาพระนพพานนนใหเปนอารมณ. บทวา ลภนต สมาธ ความวา ยอมไดมรรคสมาธและผลสมาธ. บทวา อนนคครสคคาน ไดแก ขาวอยางดและรสอยางด. บทวา อเฉน กปาลภตเตน ยาเปนต ความวา ยอมยงอตภาพใหเปนไป ดวยรากไม และผลไมนอยใหญในปา หรอดวยภตตาหารทตนนามาแลว ดวยภาชนะกระเบอง โดยการแสวงหา กในเรองน บคคลใดเมอจต เกดตองการของเคยวของกน อะไร ๆ กไมไดของนนในทนท บคคลน


ชอวาไมไดขาวอยางดและรสอยางด. แมเมอบคคลใด ไดในทนทแลว มองดอย (เหน) ส กลน และรส ไมชอบใจ แมบคคลน กชอวา ไมไดขาวอยางดและรสอยางด. สวนบคคลใด ไดของทม ส กลน และ รสชอบใจ บคคลน ชอวาไดขาวอยางดและรสอยางด. บคคลผนน พงทราบโดยตวอยางสงสด เชน พระเจาจกรพรรด โดยตวอยางอยางตา พระเจาธรรมาโศกราช. กโดยสงเขป ภตตาหารหนงถาดมราคาแสนหนงน ซอวาขาวอยางดและรสอยางด. ถามวา กการทพวกมนษยไดเหนภกษสงฆเทยวบณฑบาตแลวถวาย ภตตาหารอนอดมและประณตน เรยกวาอะไร. ตอบวา นกเรยกวา ขาวอยางดและรสอยางด เทยบเคยงบคคลผยงอตภาพใหเปนไปดวย ภตตาหารทตนนามาดวยภาชนะ.กระเบอง ดวยการเทยวแสวงหา. ในบทวา อตถรโส เปนตนไป ความวา สามญผล ๔ ชอวา อรรถรส. มรรค ๔ ชอวา ธรรมรส. พระอมตนพพาน ชอวาวมตตรส. คาทเหลอในททกแหงมเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาวรรคท ๔ จบชมพทวปเปยยาล


ปาสาทกรธมมาทบาล วาดวยคณสมบตทเปนสวนหนงของลาภ [๒๐๗] ดกอนภกษทงหลาย ความเปนผถออยปาเปนวตร ความเปนผถอเทยวบณฑบาตเปนวตร ความเปนผถอทรงผาบงสกลเปน วตร ความเปนผถอทรงไตรจวร ความเปนพระธรรมกถก ความเปน พระวนยธร ความเปนผมพระพทธพจนอนไดสดบแลวมาก ความเปน ผมนคง ความมอากปปสมบต ความมบรวารสมบต ความเปนผมบรวาร มาก ความเปนกลบตร ความเปนผมผวพรรณงาม ความเปนผมเจรจา ไพเราะ ความเปนผมกนอย ความเปนผมอาพาธนอย นเปนสวนหนง ของลาภ. วาดวยผชอวาทาตามคาสอนของพระศาสนา [๒๐๘] ดกอนภกษทงหลาย ถาภกษเจรญปฐมฌานแมชวกาล เพยงลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตาม คาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวน แควนเปลา กจะปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงปฐมฌานนนเลา. [๒๐๙] ดกอนภกษทงหลาย ถาภกษผเจรญทตยฌานแมชวกาล เพยงลดนวมอ... เจรญตตยฌาน.. . เจรญจตตถฌาน... เจรญเมตตา เจโตวมตต... เจรญกรณาเจโตวมตต. . . เจรญมทตาเจโตวมตต. . . เจรญอเบกขาเจโตวมตต. .. พจารณากายในกายอย พงเปนผมความ เพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌา และโทมนสในโลก. . . พจารณาเวทนาในเวทนาทงหลาย . . .พจารณาจตในจตอย . . .พจารณา


ธรรมในธรรมทงหลาย ... ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความ เพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอไมใหอกศลธรรมอนลามกทยงไม เกด เกดขน... ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคอง จตไว ตงจตไว เพอละอกศลธรรมอนลามกทเกดขนแลว ... ยงฉนทะ ใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอ ยงกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน . .. ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภ ความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอความตงมน ไมฟนเฝอ เพอ ความมมาก เพอความไพบลย เพอความเจรญ เพอความบรบรณแหง กศลธรรมทเกดขนแลว ... เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธาน- สงขาร... เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร... เจรญ อทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร.. . เจรญอทธบาททประ- กอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร... เจรญสทธนทรย.. . เจรญวรยน- ทรย... เจรญสตนทรย.. . เจรญสมาธนทรย... เจรญปญญนทรย... เจรญสทธาพละ.. . . เจรญวรยพละ. . . เจรญสตพละ....เจรญสมาธพละ ...เจรญปญญาพละ...เจรญสตสมโพชฌงค...เจรญธมมวจยสมโพช- ฌงค.. . เจรญวรยสมโพชฌงค... เจรญอเบกขาสมโพชฌงค สมโพชฌงค . . . เจรญสมาธสมโพชฌงค. . . เจรญอเบกขาสมโพฌงค ... เจรญสมมาทฏฐ ... เจรญสมมาสงกปปะ.... เจรญสมมาวาจา... เจรญสมมากมมนตะ... เจรญสมมาอาชวะ. . . เจรญสมมาวายามะ.... เจรญสมมาสต ถาภกษเจรญสมมาสมาธแมชวกาลเพยงลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา


ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวยกลาว ไปไยถงผกระทาใหมากซงสมมาสมาธเลา. [๒๑๐] ภกษผมความเขาใจรปภายใน เหนรปภายนอกทเลก มวรรณะดหรอวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความ เขาใจเชนนวา เราร เราเหน ดงน ดกอนภกษทงหลาย ภกษนเรา กลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบต ตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวยกลาวไปไย ถงผกระทาใหมากซงความเขาใจนนเลา. [๒๑๑] ภกษผมความเขาใจรปภายใน เหนรปภายนอกทไมม ประมาณ มวรรณะดหรอมวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสย ไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน... [๒๑๒] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเลก มวรรณะดหรอวรรณะทราม เธอครอบงารปเหลานนเสยไดแลว มความ เขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๓] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทไมม ประมาณ มวรรณะดหรอมวรรณะทรามเขา เธอครอบงารปเหลานนเสย ไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน... [๒๑๔] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเขยว มสเขยว เปรยบดวยของเขยว มแสงเขยวเขา เธอครอบงารปเหลานน เสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน. . . [๒๑๕] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทเหลอง มสเหลอง เปรยบดวยของเหลอง มแสงเหลองเขา เธอครอบงารปเหลา


นนเสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๖] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทแดง มสแดง เปรยบดวยของแดง มแสงแดงเขา เธอครอบงารปเหลานน เสยไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . [๒๑๗] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน เหนรปภายนอกทขาว สขาว เปรยบดวยของชาว มแสงขาวเขา เธอครอบงารปเหลานนเสย ไดแลว มความเขาใจเชนนวา เราร เราเหน . . . ภกษผมรป ยอม เหนรปทงหลาย . . . [๒๑๘] ภกษผมความเขาใจอรปภายใน ยอมเหนรปภายนอก ... ภกษยอมเปนผนอมใจไปวางามเทานน... [๒๑๙] ภกษบรรลอากาสานญจายตนฌาน โดยมนสการวา อากาศไมมทสด เพราะลวงรปสญญาโดยประการทงปวง เพราะดบ ปฏฆสญญาเสยได เพราะไมใสใจซงสญญาตาง ๆ อย. . . . [๒๒๐] ภกษกาวลวงอากาสานญจายตนฌานโดยประการทงปวง แลว ไดบรรลวญญาณญจาตนฌาน โดยมนสการวา วญญาณไมมทสด. . . [๒๒๑] ภกษกาวลวงวญญาณญจายตนฌาน โดยประการทงปวง แลว ไดบรรลอากญจญญายตนฌาน โดยมนสการวา สงอะไรไมม. . . [๒๒๒] ภกษกาวลวงอากญจญญายตนฌาน โดยประการทงปวง แลว ไดบรรลเนวสญญานาสญญายตนฌาน... [๒๒๓] ภกษกาวลวงเนวสญญานาสญายตนฌาน โดยประการ ทงปวงแลว ไดบรรลสญญาเวทยตนโรธ . . .


[๒๒๔] ดกอนทงหลาย ถาภกษเจรญปฐวกสณแมชวกาลเพยง ลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววาอยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของ พระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลากจะ ปวยกลาวไปไยถงผกระทาใหมากซงปฐวกสณนนเลา ถาภกษเจรญ อาโปกสณ . . . เจรญเตโชกสณ . . . เจรญวาโยกสณ. . . เจรญนลกสณ.. . เจรญปตกสณ. . . เจรญโลหตกสณ. . . เจรญโอทาตกสณ. . . เจรญ อากาสกสณ. . . เจรญวญาณกสณ. . . เจรญอสภสญญา. . เจรญมรณ- สญญา. . . เจรญอาหาเรปฏกลสญญา. . . เจรญสพพโลเกอนภรตสญญา. . . เจรญอนจจสญญา . . . เจรญอนจเจทกขสญญา... เจรญทกเธอนตตสญญา... เจรญปหานสญญา. . . เจรญวราคสญญา . . . เจรญนโรธสญญา . . เจรญ อนจจสญญา. . .เจรญอนตตสญญา. . . เจรญมรณสญญา . . .เจรญอาหาเร- ปฏกลสญญา... เจรญสพพโลเกอนภรตสญญา. . . เจรญอฏฐกสญญา. . . เจรญปฬวกสญญา. . . เจรญวนลกสญญา . . . เจรญวจฉททกสญญ. . . เจรญอทธมาตกสญญา . . . เจรญพทธานสสต . . . เจรญธมมานสสต . . . เจรญสงฆานสสต . . . เจรญอานาปานสต . . . เจรญมรณสต . . . เจรญ เทวตานสสต. . . เจรญอานาปานสต . . . เจรญมรณสค. . . เจรญกายคตาสต . . . เจรญอปสมานสสต.. . เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยปฐมฌาน. . . เจรญวรยนทรย. . .เจรญสตนทรย. . .เจรญสมาธนทรย. . . เจรญปญญน- ทรย. . . เจรญสทธาพละ . . . เจรญวรยพละ . . . เจรญสตพละ. . . เจรญ สมาธพละ.. .. เจรญปญญาพละ. . . เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยทตย- ฌาน ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยตตยฌาน ฯลฯ เจรญสทธน- ทรยอนสหรคตดวยจตตถฌาน ฯ ล ฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวย


เมตตา ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยกรณา ฯลฯ เจรญสทธน- ทรยอนสรหคตดวยมทตา ฯลฯ เจรญสทธนทรยอนสหรคตดวยอเบกขา . . . จรญวรยนทรย. . . เจรญสตนทรย. . . เจรญสมาธนทรย . . . เจรญ ปญญนทรย. . . เจรญสทธาพละ. . . เจรญวรยพละ. . . เจรญสตพละ. . . เจรญสนมธพละ. . . เจรญปญญาพละ แมชวกาลเพยงลดนวมอไซร ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ทาตามคาสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา จะปวย กลาวไปไยถงผการทาใหมาก ซงปญญาพละอนสหรคตดวยอเบกขาเลา. วาดวยอานสงสการเจรญกายคตาสต [๒๒๕] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนภกษรปใดรปหนง เจรญแลว กระทาใหมากแลว กศลธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนไป ในสวนวชชา ยอมหยงลงในภายในของภกษนน เปรยบเหมอนมหา- สมทรอนผใดผหนงถกตองดวยใจแลว แมนานอยสายใดสายหนงซงไหล ไปสสมทร ยอมหยงลงในภายในของผนนฉะนน. [๒๒๖] ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงซงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว เปนไปเพอความสงเวชใหญ เปนไปเพอประโยชน ใหญ เปนไปเพอความเกษมจากโยคะใหญ เปนไปเพอสตและสมปชญญะ เปนไปเพอไดญาณทสสนะ เปนไปเพออยเปนสขในปจจบน เปนไปเพอ ทาใหแจงซงผล คอวชชาและวมตต ธรรมขอหนงคออะไร คอกาย- คตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลอบรมแลว กระทา ใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความสงเวชใหญ ยอมเปนไปเพอประโยชน ใหญ ยอมเปนไปเพอความเกษมจากโยคะใหญ ยอมเปนไปเพอสตและ


สมปชญญะ ยอมเปนไปเพอไดญาณทสสนะ ยอมเปนไปเพออยเปนสข ในปจจบน ยอมเปนไปเพอทาใหแจงซงผล คอวชชาและวมตต. [๒๒๗] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว แมกายกสงบ แมจตกสงบ แมวตกวจารกสงบ ธรรมทเปนไปในสวนแหงวชชาแมทงสน กถงความเจรญบรบรณ ธรรม ขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอ หนงนแล บคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว แมกายกสงบ แมจตกสงบ แมวตกวจารกสงบ ธรรมทเปนไปในสวนแหงวชชาแมทงสน กถงความ เจรญบรบรณ. [๒๒๘] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขนไดเลย และ อกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมละเสยได ธรรมขอหนงคออะไร คอ กายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญ แลว กระทาใหมากแลว อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขนไดเลย และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมละเสยได. [๒๒๙] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว ทาใหมากแลว กศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศลธรรมทเกด ขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญ ไพบลยยง ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญ แลว กระทาใหมากแลว กศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และกศล- ธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญไพบลยยง.


[๒๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมละอวชชาเสยได วชชายอมเกดขน ยอมละ อสมมานะเสยได อนสยยอมถงความเพกถอน ยอมละสงโยชนเสยได ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรม ขอหนงนแล บคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว ยอมละอวชชาเสยได วชชายอมเกดขน ยอมละอสมมานะเสยได อนสยยอมถงความเพกถอน ยอมละสงโยชนเสยได. [๒๓๑] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความแตกฉานแหงปญญา ยอมเปนไป เพออนปาทาปรนพพาน ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอน ภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว การทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอความแตกฉานแหงปญญา ยอมเปนไปเพออนปาทาปร- นพพาน. [๒๓๒] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมมการแทงตลอดธาตมากหลาย ยอมมการแทง ตลอดธาตตาง ๆ ยอมมความแตกฉานในธาตมากหลาย ธรรมขอหนง คออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมมการแทงตลอดธาตมากหลาย ยอมมการแทงตลอดธาตตาง ๆ ยอมมความแตกฉานในธาตมากหลาย [๒๓๓] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอทาโสดาปตตผลใหแจง ยอมเปนไป เพอทาสกทาคามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาอนาคามผลใหแจง ยอม


เปนไปเพอทาอรหตผลใหแจง ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมาก แลว ยอมเปนไปเพอทาโสดาปตตผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาสกทา- คามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอทาอนาคามผลใหแจง ยอมเปนไปเพอ ทาอรหตผลใหแจง. [๒๓๔] ดกอนภกษทงหลาย เมอธรรมขอหนงบคคลเจรญแลว กระทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอไดปญญา ยอมเปนไปเพอความเจรญ แหงปญญา ยอมเปนไปเพอความไพบลยแหงปญญา ยอมเปนไปเพอ ความเปนผมปญญาใหญ ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญามาก ยอม เปนไปเพอความเปนผมปญญาไพบลย ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญา ลกซง ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาสามารถยง ยอมเปนไปเพอความ เปนผมปญญากวางขวาง ยอมเปนไปเพอความเปนผมากดวยปญญา ยอม เปนไปเพอความเปนผมปญญาวองไว ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญา เรว ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาราเรง ยอมเปนไปเพอความเปน ผมปญญาแลน ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาคม ยอมเปนไปเพอ ความเปนผมปญญาชาแรกกเลส ธรรมขอหนงคออะไร คอกายคตาสต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมขอหนงนแล บคคลเจรญแลว กระทาใหมาก แลว ยอมเปนไปเพอไดปญญา. . . ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญา ชาแรกกเลส. [๒๓๕] ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดไมบรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมไมบรโภคอมตะ ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใด บรโภคกายคตาสต ชนเหลานนชอวายอมบรโภคอมตะ.


[๒๓๖] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมบรโภค แลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมบรโภคแลว ดกอนภกษทงหลน กาย- คตาสตอนชนเหลาใดบรโภคแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนบรโภคแลว. [๒๓๗] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตของชนเหลาใดเสอม แลว อมตะของชนเหลานนชอวาเสอมแลว ดกอนภกษทงหลาย กาย- คตาสตของชนเหลาใดไมเสอมแลว อมตะของชนเหลานน ชอวาไมเสอม แลว. [๒๓๘] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดเบอแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนเบอแลว ดกอนภกษทงหลาย กายสตาสตอน ชนเหลาใดชอบใจแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนชอบใจแลว. [๒๓๙] ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดประมาทกายคตาสต ชนเหลานนชอวาประมาทอมตะ ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดไม ประมาทกายคตาสต ชนเหลานนชอวาไมประมาทอมตะ. [๒๔๐] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดหลงลม อมตะชอวาอนชนเหลานนหลงลม ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอน ชนเหลาใดไมหลงลม อมตชอวาอนชนเหลานนไมหลงลม. [๒๔๑] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมสอง เสพแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมสองเสพแลว ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดสองเสพแลว อมตชอวาอนชนเหลานนสองเสพ แลว. [๒๔๒] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมเจรญ แลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมเจรญแลว ดกอนภกษทงหลาย กาย-


คตาสตอนชนเหลาใดเจรญแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนเจรญแลว. [๒๔๓] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอน ชนเหลาใดไมทาให มากแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมทาใหมากแลว ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดทาใหมากแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนทาให มากแลว . [๒๔๔] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมรดวย ปญญาอนยง อมตะชอวาอนชนเหลานนไมรดวยปญญาอนยง ดกอน ภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดรดวยปญญาอนยง อมตะชอวา อนชนเหลานนรดวยปญญาอนยง. [๒๔๕] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมกาหนด รแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมกาหนดรแลว ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดกาหนดรแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนกาหนด รแลว. [๒๔๖] ดกอนภกษทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดไมทาให แจงแลว อมตะชอวาอนชนเหลานนไมทาใหแจงแลว ดกอนภกษ ทงหลาย กายคตาสตอนชนเหลาใดทาใหแจงแลว อมตะชอวาอนชน เหลานนทาใหแจงแลว. เอกนบาต ๑,๐๐๐ สตร จบบรบรณ


อรรถกถาปสาท๑กรธมมาทบาล

อรรถกถาปสาท๒กรธรรมวรรค คาวา อทธ ในบทเปนตน วา อทธมท นเปนชอของสวนหนง ๆ ทานอธบายวา นเปนลาภแนแท คอ นเปนสวนหนง ๆ ของลาภ. บทวา ยทท อารกตต คอ ความเปนผอยปาสวนหนงใด. อธบาย วา ชอวาความเปนผอยปาเปนสวนหนงของลาภ คอ ภกษผอยปาอาจ ไดลาภ เพราะเปนผบาเพญไดอยางแทจรง. กภกษผอยปาเปนวตรคดวา เราจก กระทาสงทสมควรแกการอยปาของตวเรา จงไมการทากรรมทชอวา ลามก. เมอเปนเชนนน มหาชนกจะเกดความเคารพตอทานวา ภกษน ถอการอยปาเปนวตร ยอมทาการบชาดวยปจจยทง ๔. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ความเปนผอยปาเปน วตรน เปนลาภแนแท ดงน. แมในบททเหลอกมนยนแหละ. กคามเปนผไดสดบฟงมาก ชอวา พาหสจจะ ในสตรน. บทวา ถารเรยย ไดแก ความเปนผถงความมนคง เพราะเปนผบวชนาน. บทวา อากปปสมปทา ไดแก ความถงพรอมดวยมารยาทมการครอง จวรเปนตน . ความเปนผมบรวารสะอาด ชอวา ปรวารสมปทา ความ ถงพรอมดวยบรวาร. ความเปนกลบตร ชอวา กลปตต (บตรคนม ตระกล). ความเปนผมรปรางด ชอวา วณณโปกขรตา. ความเปลง ถอยคาไพเราะ ชอวา กลยาณวากกรณตา. ความถงพรอมดวยความ ไมมโรค ชอวา อปปาพาธตา. กภกษผไมมโรค ยอมบาเพญวาสธระ ๑. บาลขอ ๒๐๗-๒๔๖. ๒. บาลขอ ๒๐๗.


(ธระในการอบรมจตใจ) และคนถธระใหบรบรณได เพราะตนเปนผ มรางกายสบาย. เพราะเหตนน ลาภทงหลายจงเกดขนแกภกษนนแล. จบอรรถกถาปสาทกรธรรมวรรค อรรถกถาอปรอจฉราสงฆาตวรรค๑ พระสตรแมนวา อจฉราสงฆาตมตต ดงน ตรสไวในเหตเกดเรอง ของอคคกขนโธปมสตร. กกถาทพดถงผลของเมตตาทไมถงอปปนาไมม. พระธรรมเทศนานพงทราบวาทรงปรารภในเมอเกดเรองนน นนแล. ในบทเหลานน บทวา ปม มเนอความดงกลาวไวในวภงควา เปนท ๑ ตามลาดบแหงการนบ ชอวาเปนท ๑ เพราะเขาฌานท ๑ น. บทวา ณาน ความวา ชอวาฌานม ๒ อยาง คอ อารมมณปนชฌาน และลกขณปนชฌาน. ในฌาน ๒ อยางนน สมาบต ๘ ชอวา อารมม- ณปนชฌาน. กสมาบต ๘ เหลานน เรยกวาอารมมณปนชฌาน เพราะ เขาไปเพงอารมณมปฐวกสณเปนตน . วปสสนา มรรค และผล ชอวา ลกขณปนชฌาน. กวปสสนาชอวา ลกขณปนชฌาน เพราะเขาไปเพง ลกษณะของสงขารดวยอานาจไตรลกษณมความไมเทยงเปนตน . กมรรค ทานเรยกวาลกขณปนชฌาน เพราะกจในการเขาไปเพงลกษณะแหง วปสสนา ยอมสาเรจดวยมรรค ผลทานเรยกวาลกขณะปนชฌาน เพราะ เขาไปเพงพระนพพานอนมลกษณะเปนสญญตะ (วางเปลา) อนมตตะ (ไมมนมต) และอปปณหตะ (ไมมทตง ). กบรรดาฌาน ๒ อยางนน ในอรรถนประสงคเอาอารมมณปนชฌาน. ๑. บาลขอ ๒๐๘ - ขอ ๒๒๔ ในบาลไมไดแยกเปนวรรค แตรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.


บทวา โก ปน วาโท เย น พหลกโรนต ความวา ไมม คาทจะพงกลาวในชนผการทาปฐมฌานนนใหมาก คาทเหลอในสตรน พงเขาใจโดยนยดงกลาวไวแลวในหนหลงนนแล. แมในบทวา ทตย ดงนเปนตนไป กพงทราบเนอความโดยนย มอาทวา เปนท ๒ ความลาดบแหงการนบ ดงน . บทวา เมตต ไดแก แผประโยชนเกอกลไปในสรรพสตวทงหลาย. บทวา เจโตวมตต ไดแก ความหลดพนดวยจต. เมตตาทถงอปปนา เทานน ทานประสงคเอาในทน. แมในกรณาเปนตนกมนยนนนแล. ก พรหมวหาร ๔ เหลานเปนวฏฏะ เปนบาทแหงวฏฏะ เปนบาทแหง วปสสนา เปนธรรมเครองอยเปนสขในปจจบน เปนบาทแหงอภญญา หรอเปนบาทแหงนโรธ. แตไมเปนโลกตระ. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะยงมสตวเปนอารมณ. บทวา กาเย กายานปสส ความวา ผพจารณาเหนดวยปญญา ซงกายนนแล ในกาย ๑๘ ประการนคอ อานาปานบรรพ ๑ อรยา- ปถบรรพ ๑ จตสมปชญญบรรพ ๑ ปฏกลมนสกาพรรพ ๑ ธาต- มนสการบรรพ ๑ นวสวถกาบรรพ ๙ กสณมนลกสณเปนตน ๔ เนอง ดวยบรกรรมภายใน. บทวา วหรต แปลวา เปนอย คอเปนไปอย. ดวยบทวา วหรต น ยอมเปนอนกลาวถงอรยาบถของภกษผเจรญกายา- นปสสนาสตปฏฐานดวยกาย ๑๘ อยางนดวย. บทวา อาตาป ไดแก มความ เพยร ดวยความเพยรเปนเครองเจรญสตปฏฐานมประการดงกลาวแลวนน นนแล. บทวา สมปชาโน ไดแก รอยโดยชอบดวยปญญาเครอง พจารณากายานปสสนาสตปฏฐาน ดวยกาย ๑๘ อยาง. บทวา สตมา


ผประกอบดวยสตอนควบคมการพจารณาเหนกายดวยกาย ๑๘ อยาง. บทวา วเนยย โลเก อภาชฌาโทมนสส มอธบายวา ภกษนาออก คอขมตณหาอนเปนไปในกามคณ ๕ และโทมนสอนประกอบดวยปฏฆะ ในโลก กลาวคอกายนนนนแหละ เปนผพจารณาเหนกายในกายอย. ดวยประการเพยงเทาน พงทราบวา ทานกลาวการพจารณารปลวนๆ ดวย กายานปสสนาสตปฏฐาน. บทวา เวทนาส เวทนานปสส ความวา กในคาเปนตนวา บรรดาเวทนาทงหลายมสขเวทนาเปนตน ภกษเปนผพจารณาเหนเวทนา ๙ อยางดงทตรสไวอยางนวา เมอเสวยสขเวทนา ยอมรชดวา เรากาลง เสวยสขเวทนา เมอเสวยทกขเวทนา ยอมรชดวา เรากาลงเสวยทกขเวทนา เมอเสวยอทกขมสขเวทนา ( เวทนาทไมสขไมทกข) ยอมรชดวา เราเสวย อทกขมสขเวทนา เมอเสวยสขเวทนาองอามส หรอสขเวทนาปราศจาก อามส ทกขเวทนาองอามส หรอทกขเวทนาปราศจากอามส อทกขมสข เวทนาองอามส หรออทกขมสขเวทนาปราศจากอามส ยอมรชดวา เรา เสวยอทกขมสขเวทนาปราศจากอามส ดงน พงทราบเนอความในเรองน ดวยอานาจของวรยะ ปญญา และสต ซงเปนตวกากบการเจรญเวทนา- นปสสนาสตปฏฐานโดยประการ ๙ อยาง. กในบทวา โลเก น พงทราบวา ไดแกเวทนา. แมในจตและธรรมเปนตนกมนยนแหละ. แตบทวา จตเต จตตา- นปสส ในสตรน มความหมายวา พจารณาเหนดวยอนปสสนาอน พจารณาอยางน ในจต ๑๖ ประเภทททานขยายความไววา หรอยอม รชดจตมราคะวาเปนจตมราคะ ดงน. บทวา ธมเมส ธมมานปสส ความวา พจารณาเหนธรรม


เหลานนดวยอนปสสนาอนเปนตวพจารณา ในธรรมทกลาวไว ๕ ประการ ดวยโกฏฐาส คอสวนอยางน คอนวรณ ๕ อปาทานขนธ อายตนะ ภายในและอายตนะภายนอกอยางละ ๖ โพชฌงค ๗ อรยสจ ๔. กในการพจารณาเหนธรรมน ทานกลาวการพจารณานามลวน ๆ ในเวทนานปสสนาสตปฏฐาน และจตตานปสสนาสตปฏฐาน. กลาว ถงการพจารณาทงรปและนามในสมมานปสสนาสตปฏฐาน. พงทราบวา สตปฏฐานแมทง ๔ น ทานกลาวทงโลกยะและโลกตระคละกนไป. บทวา อนปปนนาน ไดแก ทยงไมเกด. บทวา ปาปกาน ไดแก ตาทราม. บทวา อกสลาน ธมาน ไดแก ธรรมมโลภะ เปนตนอนเกดจากความไมฉลาด. บทวา อนปปาทาย คอเพอตองการ ไมเกด. บทวา ฉนท ชเนต ความวา ยอมใหเกดกศลฉนทะในความ เปนผใครจะทา. บทวา วายมต ไดแก กระทาความเพยรเปนเครอง ประกอบ คอความบากบน. บทวา วรย อารภต ไดแก กระทา ความเพยรทางกายและทางใจ. บทวา จตต ปคคณหาต ไดแก ยกจต ขนดวยความเพยรอนเกดรวมกนนนนนแหละ. บทวา. ปทหต ไดแก กระทาความเพยรอนเปนปธานะ. บทวา อปปนนาน ไดแก เกดแลว คอบงเกดแลว. บทวา กสลาน ธมมาน ไดแก ธรรมมอโลภะเปนตนอนเกดจากความฉลาด. บทวา ตยา แปลวา เพอความตงอย. บทวา อสมโมสาย แปลวา เพอความไมเลอนหาย. บทวา ภยโยภาวาย แปลวา เพอ ความมบอย ๆ. บทวา วปลาย แปลวา เพอความไพบลย. บทวา ภาวนาย แปลวา เพอความเจรญ. บทวา ปารปรยา แปลวา เพอ


ความบรบรณ. การขยายความเฉพาะบทเดยวสาหรบสมมปปธาน ๔ เพยงเทาน กอน. กชอวากถาวาดวยสมมปปธานนม ๒ อยาง คอ เปนโลกยะ ๑ เปนโลกตระ ๑. ในกถา ๒ อยางนน สมมปปธานกถาอนเปนโลกยะ มอยในเบองตนแหงกถาทงปวง. กถาวาดวยสมมปปธานอนเปนโลกยะ นน พงทราบไดเฉพาะในขณะมรรคอนยงเปนโลกยะโดยปรยายแหง กสสปสงยต. สมจรงดงททานพระมหากสสปกลาวไวในกสสปสงยตนนวา ผมอาย สมมปปธาน ( ความเพยรชอบ ) ๔ เหลาน สมมปปธาน ๔ อยางเปนไฉน. ผมอาย ภกษในพระธรรมวนยน ยอมกระทาความเพยรอยวา อกศลธรรมอนลามกทยงไมเกดขนแกเรา เมอเกด ขนพงเปนไปเพอความฉบหาย, ยอมกระทาความ พากเพยรอยวา อกศลธรรมอนลามกทเกดขนแลว แกเรา เมอยงละไมได พงเปนไปเพอความฉบหาย, ยอมกระทาความพากเพยรอยวา กศลธรรมทยงไม เกดขนแกเรา เมอยงไมเกดขน พงเปนไปเพอ ความฉบหาย, ยอมกระทาความพากเพยรอยวา กศลธรรมทเกดขนแลวแกเรา เมอดบไป พงเปน เพอความฉบหายดงน. กในอธการน อกศลธรรมทงหลายมโลภะเปนตน พงทราบวา อกศลธรรมอนลามก. บทวา อนปปนนา เม กสลา ธมมา ไดแก


สมถวปสสนาและมรรค. สมถวปสสนาและมรรค ชอวากศลทเกดขนแลว. แตมรรคนนเกดขนคราวเดยวแลวดบไป ชอวายอมเปนไปเพอความ ฉบหาย. เพราะมรรคนนใหปจจยแกผล (กอน) แลวกดบไป. อกอยางหนง แมในตอนตนกลาวไววา พงถอเอาเฉพาะสมถวปสสนา เทานน ชอวากศลทเกดขนแลว แคคาทกลาวนนไมควร. กถาวาดวย สมมปปธานอนเปนโลกยะ พงทราบโดยปรยายแหงกสสปสงยตในตอน ตน ๆ แหงสตรทงปวง. กในขณะโลกตรมรรค ความเพยรอยางเดยว นเทานน ไดชอ ๔ ชอ เนองดวยทากจ ๔ อยางใหสาเรจ. ในบทวา อนปปนนาน ปาปกาน น ในบาลแหงกสสปสงยต นน พงทราบความตามนยทกลาวในบทวา อนปปนโน เจว กามฉนโท (กามฉนทะยงไมเกดขน) ดงนเปนตน. ในบทวา อปปนนาน ปาปกาน น อปปนนะม ๔ อยาง คอ วตตมานปปนนะ ภตวาวคตปปนนะ โอกาสกตปปนนะ ภมลทธป- ปนนะ. ในอปปนนะ ๔ อยางนน ขอทกเลสม (และ) พรอมพรงดวย การถอมน น ชอวา วตตมานปปนนะ. กเมอกรรมเปนไปอย เสวยรสอารมณแลว วบากดบไป ชอวา ภตวาวคตปปนนะ. กรรมทเกดขนแลวดบไป กชอวาภตวาวคตป- ปนนะ. แมทงสองความหมายนนกนบวา ภตวาวคตปปนนะ. กศลกรรมหามวบากของกรรมอนเสย ใหโอกาสแกวบากของตน. วบากทเกดขนในโอกาสทไดอยางน เรยกวา อปปนนะ จาเดมแตได


โอกาสน ชอวา โอกาสกตปปนนะ. กเบญจขนธ ชอวาภมของวปสสนา. เบญจขนธเหลานน เปน ขนธตางโดยอดตขนธเปนตน. สวนกเลสอนอนเนองอย ในเบญจขนธ เหลานน ไมควรกลาววาเปนอดตหรออนาคต. เพราะกเลสแมนอน เนองอยในอดตขนธ กยงละไมได แมทนอนเนองอยในอนาคตขนธ กยงละไมได แมทนอนเนองอยในปจจบนขนธ กยงละไมได เพราะ เหตนน ขอทยงละกเลสอนนอนเนองในขนธตาง ๆ ไมไดนชอวา ภม- ลทธปปนนะ. เพราะเหตนน ทานโบราณาจารยทงหลายจงกลาววา กเลสทงหลายทยงถอนไมไดในภมนนๆยอมนบวา ชอวาภมลทธปปนนะ. อปปนนะ ๔ ประการ อกอยางหนง คอ สมทาจารปปนนะ อารมมณาธคหตปปนนะ อวกขมภตปปนนะ อสมคฆาฏตปปนนะ. ในอปปนนะ ๔ อยางนน อปปนนะทเปนไปทนททนใด ชอวา สมทาจารปปนนะ. ไมควรกลาววา กเลสจกไมเกดขน. ในขณะทลมตาขนครงหนง แลวระลกถงอารมณทถอเปนนมต. เพราะเหตไร. เพราะกเลสยดตด อารมณ. ถามวา เหมอนอะไร. ตอบวา เหมอนบคคลเอาขวานฟน ตนไมทมยาง พดไมไดวาในททถกขวานฟนแลว ยางจกไมไหล. น ชอวาอารมมณาธคหตปปนนะ. กกเลสทไมไดขมไวดวยสมาบต ไมควรกลาววาจกไมเกดในทชอน. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะไมไดขมไว. ถามวา เหมอน อะไร. ตอบวา เหมอนคนเอาขวานตดตนไมทมยาง ไมควรกลาววา ยางจะไมไหลในทชอน. อนนชอวาอวกขมภตปปนนะ.


กกเลสทยงไมไดถอนขนดวยมรรค ยอมเกดแมแกผบงเกดใน ภวคคพรหม เพราะเหตนน พงขยายความใหพสดารโดยนยกอนนนแล. อนนชอวาอสมคฆาฏตปปนนะ. ในอปปนนะเหลานน อปปนนะ ๔ อยาง คอ วตตมานปปนนะ ภตวาวคตปปนนะ โอกาสกตปปนนะ สมทาจารปปนนะ ไมเปน อปปนนะทมรรคจะพงฆา. อปปนนะทมรรคจะพงฆาไดม ๔ อยาง คอ ภมลทธปปนนะ อารมมณาธคหตปปนนะ อวกขมภตปปนนะ อสมค- ฆาฏตปปนนะ. เพราะมรรคเกดขนยอมละกเลสเหลาน. มรรคนนละ กเลสเหลาใด กเลสเหลานนไมควรจะกลาววาเปนอดต อนาคต หรอ ปจจบน. สมจรงดงทตรสไววา หากละกเลสอนเปนอดตไซร ถาอยางนน กยอมยงกเลสทสนไปแลวใหสนไปได ดบกเลสทดบ แลวใหดบได ยงกเลสทถงการตงอยไมได ใหถงการ ตงอยไมได ละกเลสทลวงไปแลวซงไมมอยได. หาก ละกเลสอนเปนอนาคตไดไซร ถาอยางนน กยอมละ กเลสทยงไมเกด ยอมละกเลสทยงไมบงเกด ยงไม เกดขนแลว ยงไมปรากฏได ยอมละกเลสทยง ไมมาถงซงไมมอยได. หากละกเลสอนเปนปจจบน ไดไซร ถาอยางนน คนผกาหนด ยอมละราคะได คนผประทษราย ยอมละโทสะได คนผหลง ยอม ละโมหะได คนผเยอหยง ยอมละมานะได คนผ


ยดมนความเหนผด ยอมละทฏฐได คนผตดสนใจ ไมได ยอมละวจกจฉาได คนผมเรยวแรง ยอม ละอนสยได ธรรมดากบธรรมขาว กยอมจะเปนธรรม คกากบกนเปนไป. การบาเพญมรรคกยอมเปนไป กบสงกเลส ฯ ล ฯ. ถาอยางนน การบาเพญมรรค ยอมไมม, การทาผลใหแจง ยอมไมม. การละกเลส ยอมไมม, การตรสรธรรม ยอมไมม. การบาเพญ มรรค มอย ฯ ล ฯ การตรสรธรรม มอย. ถามวา เปรยบเหมอนอะไร. ตอบวา เปรยบเหมอนตนไม รน ๆ ฯ ล ฯ เปนไมทยงไมปรากฏ ( ผล ) ยอมไม ปรากฏ (ผล) เลย. ตนไมทยงไมเกด ( มท ) มาในพระบาล แตควรแสดงตนไม ทเกดผลดวย. เปรยบเหมอนตนมะมวงรนทมผล พวกมนษยจะบรโภค ผลของมน จง ( เขยา) ใหผลทเหลอหลนลง แลวเอาใสในกระเชาให เตม. ภายหลง บรษอกคนเอาขวานตดตนมะมวงนน . ผลอนเปนอดต ของมะมวงตนนน ยอมเปนผลทบรษคนนนทาใหเสยหายไมได ผลทเปน ปจจบนและอนาคตกทาใหเสยหายไมได. เพราะผลทเปนอดต พวก มนษยกบรโภคไปแลว ผลทเปนอนาคตกยงไมเกด จงไมอาจทาให เสยหาย. กในสมยทตนมะมวงนนถกเขาตด ผลมะมวงยงไมม เพราะ- เหตนน ผลทเปนปจจบน จงไมถกทาใหเสยไป. กถาตนมะมวงยงไม ถกตด ผลของมนอาศยรสของดนและรสของนาเกดขนในภายหลงนน


ยอมถกทาใหเสยหาย. เพราะผลเหลานนทยงไมเกด กเกดไมได ทยงไม บงเกด กไมบงเกด และทยงไมปรากฏ กปรากฏไมได ฉนใด มรรคก ฉนนนเหมอนกน ยอมกเลสอนตางดวยกเลสอนเปนอดตเปนตนกหา มได จะไมละกหามได. การเกดขนแหงกเลสเหลาใด จะพงมไดในเมอ มรรคยงไมกาหนดรขนธทงหลาย ( แต ) เพราะมรรคเกดขนกาหนด รขนธทงหลายไดแลว กเลสเหลานน ทยงไมเกด กไมเกด ทยงไมบงเกด กไมบงเกด ทยงไมปรากฏ กไมปรากฏ. พงขยายเนอความนใหแจมแจง ดวยยา สาหรบใหหญงแมลกออนไมคลอดบตรอกตอไป หรอแมสาหรบ ระงบโรคของคนเจบปวย. ไมควรกลาววา กเลสทงหลายทมรรคละได นน เปนอดต อนาคต หรอปจจบน ดวยประการอยางน. อนง มรรคจะไมละกเลสทงหลายกหาไม. แตทานหมายเอากเลสทมรรคละได เหลานน จงกลาววา อปปนนาน ปาปกาน ดงนเปนตน. กมรรคจะ ละแตกเลสเทานนกหามได แมอปาทนนขนธทเกดขนกละได เพราะ ละกเลสทงหลายไดเดดขาดแลว. สมจรงดงทตรสไววา ( ขนธทงหลายเหลาใด คอ ) นามและรป พงเกดขนในสงสารอนกาหนดทสดเบองตนและเบองปลายไมได เวน ๗ ภพ โดยดบอภสงขารวญญาณดวยโสดาปตตมรรคญาณ ขนธทงหลาย เหลานนยอมดบทนามรปนดงน ความพสดารแลว. มรรคยอมออกจาก อปาทนนขนธ และอนปาทนนขนธ ดวยประการฉะน. กวาดวยภพทงปวง โสดาปตตมรรคยอมออกจากอบายภพ. สกทา- คามมรรคยอมออกจากสวนหนงของสคตภพ. อนาคามมรรคยอมออกจาก สคตกามภพ. อรหตมรรคยอมออกจากรปภพและอรปภพ. บางอาจารย กลาววา พระอรหตมรรคยอมออกจากภพทงปวง ดงนกม.


ถามวา กเมอเปนอยางนน ในขณะแหงมรรคจะมการอบรมเพอ ยงธรรมทยงไมเกดใหเกดขนไดอยางไร หรอจะมการอบรมเพอใหธรรม ทเกดขนแลวดารงอยไดอยางไร. ตอบวา ดวยการทมรรคดาเนนไป ไมขาดสายนนแหละ. กมรรคทกาลงดาเนนไปอย เรยกชอวา อนปปนนะ เพราะไมเคยเกดขนในกาลกอน. เหมอนอยางวา คนผไปยงททไมเคยไป และไดเสวยอารมณทยงไมเคยเสวย มกจะกลาววา พวกเราไดไปยงท ทไมไดเคยไปแลวหามได๑ เสวยอารมณทไมไดเคยเสวยแลวหามได๒ ดงน ฉนใด. ความดาเนนไปของมรรคนนนแหละ ชอวาตงอย เพราะเหตนน จะกลาววา ในภาวะแหงการตงอย ดงนกควร. ความเพยรในขณะ โลกตรมรรคนของภกษนน ยอมไดชอ ๔ ชอ มอาทวา อนปปนนาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน อนปาทาย ดงน ฉนนนเหมอนกน. กถาวาดวยความเพยรชอบในขณะโลกตรมรรคเพยงเทาน. กในพระสตรน ทานกลาวความเพยรชอบอนเปนโลกยะและโลกตระคละกนไป. บรรดาอทธบาททงหลาย สมาธทอาศยฉนทะดาเนนไป ชอวา ฉนทสมาธ. บทวา ปทานสงขารสมนนาคต ความวา บาทแหงความ สาเรจทแสดงไวแลวดวยธรรมเหลานน หรอบาทอนเปนความสาเรจ ชอวาอทธบาท. แมในบททเหลอ กมนยนนนแล. ในทนมความสงเขป เพยงเทาน. สวนความพสดารมมาแลวในอทธบาทวภงคนนแล. กเนอ ความ (แหงอทธบาทนน) แสดงไวแลวในวสทธมรรค. ในวสทธมรรค นน แสดงไววา ในกาลใด ภกษนอาศยธระอยางหนงในฉนทอทธบาท เปนตน เจรญวปสสนาแลวบรรลพระอรหต แมสมถะกเหมอนกน ๑. ม. ไมม น. ๒. ไมม น. ปฏเสธวา หามได.


อทธบาท ทภกษนนอาศยเจรญวปสสนา ในกาลนน เปนโลกยะใน เบองตน เปนโลกตระในเบองปลาย แมอทธบาททเหลอ กอยางนน ดงน. ในพระสตรแมน กตรสอทธบาทอนเปนทงโลกยะและโลกตระ. กศรทธาในบทวา สทธนทรย ภาเวต ดงน เปนตน ชอวา สทธนทรย เพราะกระทาความเปนใหญในศรทธาธระของตน. แมใน วรยนทรยเปนตน กนยนแหละ. กในบทวา ภาเวต น พระโยคาวจรผ เรมบาเพญเพยร ชาระสทธนทรยใหหมดจดดวยเหต ๓ ประการ ชอวา เจรญสทธนทรย. แมในวรยนทรยเเปนตน กมนยนเหมอนกน. สมจรงดงททานพระสารบตรกลาวไววา สทธนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผไมมศรทธา ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผมศรทธา ผพจารณาพระสตรอนนา เลอมใส. วรยนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผเกยจคราน ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผปรารภความเพยร ผพจารณาสมมป- ปธาน (ความเพยรชอบ). สตนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการเหลาน แกบคคลผเวนบคคลผมสตหลงลม ผเสพ คบ เขาไป นงใกลบคคลผมสตปรากฏ ผพจารณาสตปฏฐาน. สมาธนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการ


เหลาน แกบคคลผเวนบคคลผมจตไมตงมน ผเสพ คบ เขาไปนงใกลบคคลผมจตตงมน ผพจารณาฌาน และวโมกข. ปญญนทรยยอมบรสทธดวยเหต ๓ ประการ เหลาน แกบคคลผเวนบคคลผไมมปญญา ผเสพ คบ เขาไปนงใกลบคคลผมปญญา ผพจารณาญาณจรยา อนลกซง. กบทวา คมภรญาณจรย ปจจเวกขโต ในพระบาลนน มความวา ผพจารณาลาดบขนธ๑ ลาดบอนทรย พละ และโพชฌงค ลาดบมรรค และลาดบผลอนละเอยดสขม. กพระโยคาวจรผเรมบาเพญกรรมฐาน ไมกระทาความยดมนดวยอานาจแหงเหตละ ๓ ๆ เหลาน เรมตงความ ยดมนในศรทธาธระเปนตน อบรมใหเจรญขน ในทสดละขาดได ยอม ถอเอาพระอรหต. พระโยคาวจรนน ชอวาเจรญอนทรยเหลานจนกระทง พระอรหตมรรค. เมอบรรลพระอรหตผลแลว ยอมชอวาเปนผเจรญ อนทรย. ทานกลาวอนทรยแมทง ๕ น เปนทงโลกยะและโลกตระ ดวย ประการฉะน. ในสทธาพละเปนตน ศรทธานนแหละเปนพละ เพราะอรรถวา ไมหวนไหว เพราะเหตนน จงชอวา สทธาพละ. แมใน วรยพละ เปนตน กมนยเหมอนสทธาพละนนแล. กศรทธาในอธการวาดวยพละน ยอมไมหวนไหวดวยความไมเชอ. ความเพยรยอมไมหวนไหวดวยความ เกยจคราน. สตยอมไมหวนไหวดวยความหลงลมสต. สมาธยอมไม ๑. ฎกาแกวา ความทขนธทงหลายเปนตาง ๆ กนโดยสภาวะ ชาต และภมเปนตน.


หวนไหวดวยความฟงซาน. ปญญายอมไมหวนไหวดวยอวชชา เพราะ เหตนน พละแมทงหมดเรยกวา พละ เพราะอรรถวา ไมหวนไหว. กการประกอบความเพยรในการเจรญภาวนาในพละน พงทราบโดยนย ดงกลาวแลว ในการเจรญอนทรยนนแล. ทานกลาวพละ ๕ น เปนทง โลกยะและโลกตระ. ในบทวา สตสมโพชฌงค ภวาเวตน มภาวนานยแหงการพรรณนา เนอความพรอมกบกลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานเพยงเทาน. บทตน ๗ บท ซงกลาวไวโดยนยเปนตนวา สตสมโพชฌงค ดงน ในพระบาลนน มการพรรณนาความดงตอไปนกอน. พงทราบวนจฉยในสตสมโพชฌงคกอน. ชอวาสต เพราะอรรถวา ระลกได. กสตนนนน มความปรากฏขนเปนลกษณะ หรอมอนใหนกได เปนลกษณะ. สมจรงดงททานพระนาคเสนกลาวไววา มหาบพตร ขนคลงของ พระราชา กราบทลใหพระราชาทรงนกถงพระราชทรพยวา ขาแตมหาราช เงนมเทาน ทองมเทาน ทรพยสนมเทาน ดงน ฉนใด มหาบพตร สตกฉนนนเหมอนกนแล เมอเกดขน ยอมใหนกได ยอมใหระลกได ซงธรรมทงหลาย อนเปนกศลและอกศล มโทษและไมมโทษ เลวและ ประณต มสวนเปรยบดวยธรรมดาและธรรมขาว. คอสตปฏฐาน ๔ เหลาน ความพสดารแลว. (สต) มอนใหนกไดเปนรส (คอกจ). ก พระเถระกลาวลกษณะนนของสตนนวาเปนกจนนเอง. อกอยางหนง(สต) มความไมหลงลมเปนรส มความเผชญหนาตออารมณเปนปจจปฏฐาน (เครองปรากฏ). สตนนแหละ เปนสมโพชฌงค เพราะฉะนน จงชอวา


สตสมโพชฌงค ดวยประการอยางน. ในบทวา สตสมโพชฌงโค นน ชอวาโพชฌงค เพราะเปน องคแหงปญญาเครองตรสรหรอแหงพระโพธญาณ. ถามวา ทานอธบาย ไวอยางไร. ตอบวา อธบายไววา ธรรมสามคคน เรยกวาโพธ เพราะ กระทาอธบายวา พระอรยสาวกยอมตรสรดวยธรรมสามคค คอ สต ธรรมวจย วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ และอเบกขา อนเกดขนในขณะ แหงมรรคอน เปนโลกยะและโลกตระ อนเปนปฏปกษตออนตรายมใชนอย มการตงอยและการประมวลไวซงความหดหและความฟงซาน และความ ยดมนในการประกอบกามสข การทาตนใหลาบาก และในอจเฉททฏฐ และสสสตทฏฐ. บทวา พชฌต ความวา ออกจากความหลบ คอ กเลสสนดาน. อธบายวา แทงตลอดอรยสจ ๔ หรอทาใหแจงเฉพาะ พระนพพาน. สมจรงดงทตรสไวแลววา เจรญโพชฌงค ๗ แลวตรสร พรอมเฉพาะซงพระสมมาสมโพธญาณอนยอดเยยม ดงน . ชอวาโพชฌงค เพราะเปนองคแหงโพธ คอ ธรรมสามคคนน ดงนบาง เหมอนดง ฌานงคะองคฌาน มคคงคะองคมรรคฉะนน. พระอรยสาวกเรยกวาโพธ เพราะการทาอธบายวา พระอรยสาวกนนแมใดตรสรดวยธรรมสามคค นน ซงมประการดงกลาวแลว องคแหงพระอรยสาวก (ทเรยกวาโพธ) นน แมเพราะเหตนน จงชอวาโพชฌงค (องคแหงพระอรยสาวก ผตรสร) เหมอนดงองคประกอบแหงกองทพ และองคประกอบแหง รถเปนตนฉะนน. เพราะเหตนน พระอรรถกถาจารยทงหลายจงกลาววา ชอวาโพชฌงค เพราะเปนองคแหงบคคลผตรสร. อกอยางหนง ใน บาลวา โพชฌงคา น ชอวาโพชฌงค เพราะอรรถอะไร. ชอวาโพชฌงค


เพราะเปนไปเพอตรสร. ชอวาโพชฌงค เพราะตรสร. ชอวาโพชฌงค เพราะแทงตลอด. (ยอมเจรญ ) สตสมโพชฌงคนน. แมในบทวา ธมมวจยสมโพชฌงค ดงน เปนตน มวนจฉยดงตอ ไปน:- ชอวา ธรรมวจย เพราะคนหาสจธรรมทง ๔ กธรรมวจยนน มการเลอกเฟนเปนลกษณะ มความแจมแจงเปนรส มความไมหลงลม เปนปจจปฏฐาน (เครองปรากฏ ). ชอวา วรยะ เพราะภาวะกลาหาญ และเพราะดาเนนไปตามวธ. กวรยะนน มการประคองไวเปนลกษณะ มการคาจนไวเปนรส มการไมยอหยอนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา ปต เพราะอมเอบ. ปตนน มการแผซานเปนลกษณะ หรอมความยนดเปน ลกษณะ มการทากายและจตใหเอบอมเปนรส มการทากายและจตนน แหละใหฟขนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา ปสสทธ เพราะระงบความ กระวนกระวายแหงกายและจต. ปสสทธนน มความสงบเปนลกษณะ มการยายความกระวนกระวายแหงกายและจตเปนรส มความเยนอนเกด จากความไมดนรนเปนปจจปฏฐาน. ชอวา สมาธ เพราะความตงมน. กสมาธนน มความไมฟงซานเปนลกษณะ หรอมการไมซานออกเปน ลกษณะ มการประมวลจตและเจตสกไวเปนรส มความตงอยแหงจตเปน ปจจปฏฐาน. ชอวา อเบกขา เพราะความเพงเฉย. อเบกขานน มการ พจารณาเปนลกษณะ หรอมการนาไปอยางสมาเสมอเปนลกษณะ มการ หามความหยอนไปและความเกนไปเปนรส หรอมการตดขาดในการเขา เปนฝกฝายเปนรส มความเปนกลางเปนปจจปฏฐาน. บททเหลอมนย ดงกลาวไวแลวนนแล. บทวา ภาเวต ความวา พอกพน คอ ใหเพมขน อธบายวา ใหเกดขน.


ในสมโฬชฌงคนน ธรรม ๔ ประการ คอ สตสมปชญญะ ๑ ความเวนบคคลผมสตหลงลม ๑ ความเสพบคคลผมสตตงมน ๑ ความ เปนผนอมใจไปในสตสมโพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหง สตสมโพชฌงค. กในฐานะทง ๗ แมมการกาวไปเปนตน สตสมโพชฌงค ยอมเกดขน ดวยสตสมปชญญะ ดวยการเวนบคคลผทสตหลงลมดจกา ซอนเหยอ ดวยการเสพบคคลผมสตตงมน เชนพระตสสทตตเถระและ พระอภยเถระ และดวยความเปนผมจตโอนนอมโนมไปเพอใหสตตงขน ในการยนและการนงเปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ยงสตสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๔ ประการเหลาน แลวกระทาสต- สมโพชฌงคนนอยางเดยวใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอา พระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนนนนแล ชอวาเจรญสตสมโพชฌงค ในพระอรหตมรรค. เมอกลบตรนนบรรลพระอรหตผลแลว ยอมเปน ผชอวาเจรญสตสมโพชฌงคแลว. ธรรม ๗ ประการ คอ ความสอบถาม ๑ ความทาวตถใหสละ สลวย ๑ ความทาอนทรยใหดาเนนไปสมาเสมอ ๑ ความเวนบคคลผมปญญา ทราม ๑ ความเสพบคคลผมปญญา ๑ ความพจารณาญาณจรยาอนลกซง๑ ความนอมใจไปในธมมวจยสมโพชฌงคนน ๑. ยอมเปนไปเพอความเกด ขนแหงธมมวจยสมโพชฌงค บรรดาธรรม ๗ ประการนน ความเปนผมากดวยการสอบถาม อนองอาศยอรรถแหงขนธ ธาต อายตนะ อนทรย พละ โพชฌงค องคมรรค ฌาน สมถะ และวปสสนา ชอวา ความสอบถาม. การ ทาความสละสลวยแกวตถทงภายในและภายนอก ชอวาความทาวตถให


สละสลวย. กในกาลใด ผม เลบ และขนของกลบตรนนยาวหรอสรระมโทษ หมกหมมและมอมแมมดวยมลทนเหงอไคล ในกาลนน วตถภายในไม สละสสวย ไมหมดจด. อนง ในกาลใด จวรเกา สกปรก มกลนเหมนสาบ หรอเสนาสนะรกรงรง ในกาลนน วตถภายนอกไมสละสลวย ไมสะอาด เพราะฉะนน ควรทาวตถภายในใหสละสลวย ดวยการโกนผมเปนตน ดวยการทารางกายใหเบาดวยการขบถายทงเบองบนและเบองลางเปนตน และดวยการอบและอาบ. พงทาวตถภายนอกใหสละสลวย ดวยการเยบ การซก การยอม และการประพรมเปนตน. กแมญาณในจตและเจตสก ทเกดขนในวตถภายในและภายนอกทไมสละสลวยนนนแล กพลอยเปน ญาณไมบรสทธไปดวย เปรยบเหมอนแสงสวางของเปลวประทปทอาศย โคมประทป ไสและนามนเปนตนทไมสะอาดเกดขนฉะนน. กแมญาณ ในจตและเจตสกทเกดในวตถทงภายในและภายนอกอนสละสลวย กเปน ญาณชดแจง เหมอนแสงสวางของดวงประทปทอาศยโคมประทป ไส และนามนเปนตนทสะอาดเกดขนฉะนน. เพราะเหตนน ทานจงกลาว วา กระทาวตถใหสละสลวย ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงธมมวจย- สมโพชฌงค ดงน . การทาอนทรยทงหลายมศรทธาเปนตน ใหสมาเสมอ ชอวาการ ทาอนทรยใหถงความสมาเสมอ กถาสทธนทรยของกลบตรนนมกาลง อนทรยนอกนออน. แตนน วรยนทรยไมอาจทาหนาทประคบประคอง สตนทรยไมอาจทาหนาทปรากฏ สมาธนทรยไมอาจทาหนาทไมฟงซาน ปญญนทรยไมอาจทาหนาทเหน. เพราะฉะนน ควรใหลดลงไป ดวยการ พจารณาสภาวธรรม หรอดวยการไมไดใสใจ โดยประการทเมอใสใจ


(สทธนทรย ) กลบมกาลงขน. กในขอน มเรอง พระวกกลเถระ เปนอทาหรณ. กถาวรยนทรยมกาลง เมอเปนอยางนน สทธนทรยยอม ไมอาจทากจในการนอมใจเชอ อนทรยนอกนกไมอาจทากจนอกนแตละ ชนดใด. เพราะฉะนน วรยนทรยนนควรทาใหลดลง ดวยการทาศรทธา เปนตนใหเจรญขน. แมในขอนน กควรแสดงเรองราวของพระโสณเถระ. แมในอนทรยทเหลอ กอยางนน. พงทราบวา เมออนทรยอยางหนง มกาลงกลา อนทรยนอกนจะไมมความสามารถในหนาทของตน ๆ. กโดยเฉพาะอยางยงในอธการวาดวยอนทรยน ทานสรรเสรญความ เสมอกนของศรทธากบปญญา และสมาธกบวรยะ. เพราะคนผมศรทธา แกกลายอมเปนผมปญญาเขลา เลอมใสงาย ยอมเลอมใสในสงทไมเขาเรอง. คนผมปญญามาก มศรทธานอย ยอมคบกบฝายเกเร เหมอนโรคม สมฏฐานมาจากยา ยอมเปนโรคทแกไขยาก. คนผ (มความคด ) แลน เกนไปวา กศลมไดดวยสกวาทาใหเกดขนในจตเทานน แลวไมทากศล มการใหทานเปนตน ยอมเกดในนรก. เพราะศรทธากบปญญาทงสอง เทากน คนจงเลอมใสในเรองทเปนเรอง. กความเกยจคราน ยอมครอบงา คนผมสมาธกลา แตมความเพยรออน เพราะสมาธเปนฝายขางความเกยจ คราน. ความฟงซาน ยอมครอบงาคนทมความเพยรกลา สมาธออน เพราะ ความเพยรเปนฝายขางความฟงซาน. กสมาธทกากบดวยความเพยร ยอมไมตกไปในความเกยจคราน. ความเพยรทกากบดวยสมาธ ยอมไม ตกไปในความฟงซาน. เพราะฉะนน ตองทาทงสองอยางนน ใหเทากน กเพราะทงสองอยางเทากน อปปนายอมเกด. อกอยางหนง สาหรบผบาเพญสมาธ ศรทธามกาลงจงควร. เพราะ


ผเชอเมอปกใจเธออยางนน จกบรรลถงอปปนา. กบรรดาสมาธและปญญา ความมจตแนวแนมกาลง ยอมควรสาหรบผบาเพญสมาธ. เพราะเมอเปน อยางนน ผบาเพญสมาธนน. ยอมบรรลถงอปปนา. ปญญามกาลงยอม ควรสาหรบทานผบาเพญวปสสนา. เพราะเมอเปนอยางนนทานผบาเพญ วปสสนานน ยอมบรรลการแทงตลอดไตรลกษณ. กแมสมาธกบปญญา ทงสองเทากน ยอมเปนอปปนาแท. กสตมกาลงในทกอยาง ยอมไมเสย หาย. กสตยอมรกษาจตไวมใหตามไปในความฟงซาน ดวยอานาจของ ศรทธา ความเพยร และปญญา อนเปนปฏปกษตอความฟงซาน และ มใหตกไปในความเกยจครานดวยสมาธอนเปนปฏปกษตอความเกยจคราน. เพราะฉะนน สตนนจาตองปรารถนาในททงปวง เหมอนเกลอกบเครอง เทศตองใชปรงกบขาวทกชนด และเหมอนอามาตยผชานาญในสรรพกจ จาตองใชในราชการทงปวงฉะนน. เพราะเหตนนทานจงกลาววา กแล สต พระผมพระภาคเจาตรสวามประโยชนทกอยาง. ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะจตมสตเปนทพงอาศย และสตมการรกษาเปนเครองปรากฏ เวนสตเสยแลว การประคองและการขมจต จะมไมได ดงน. การเวนใหหางไกลจากบคคลผมปญญาทราม ผไมมปญญาหยงลง ในประเภทแหงขนธเปนตน ชอวา เวนบคคลผมปญญาทราม. การเสพ บคคลผประกอบดวยอทยพยปญญา (เหนเกดดบ) อนกาหนดพจารณา ลกษณะ ๕๐ ถวน ชอวา เสพบคคลผมปญญา. การพจารณาประเภท ของญาณอนลกซงซงดาเนนไปในขนธเปนตนอนลกซง ชอวา พจารณา ความเปนไปแหงญาณอนลกซง. ความมจตนอมไปเพอใหธมมวจย- สมโพชฌงคตงขนในการยนและการนงเปนตน ชอวา ความนอมใจไป


ในธมมวจยสมโพชฌงคนน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญเพยร ทาธมมวจยสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๗ ประการเหลาน ทาธมม- วจยสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนการเปนงาน เรมยดมนไว ยอมถอ เอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนนชอวาเจรญธมมวจยสมโพชฌงค จนกระทงถงอรหตมรรค. เมอบรรลผล ยอมชอวาเปนผอบรมเสรจแลว. ธรรม ๑๑ ประการ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงวรยสมโพช- ฌงค คอ ความพจารณาภยในอบาย ๑ ความเหนอานสงฆ ๑ ความ พจารณาทางสาหรบไป ๑ ความยาเกรงตอบณฑบาต ๑ ความพจารณา มรดกความเปนทายาทเปนใหญ ๑ ความพจารณาความเปนใหญแหง พระศาสดา ความพจารณาความเปนใหญโดยชาต ๑ ความพจารณา ความทเพอนผประพฤตพรหมจรรยเปนใหญ ๑ ความเวนบคคลผเกยจ- คราน ๑ ความเสพบคคลผเรมทาความเพยร ๑ ความเปนผมใจนอมไป ในวรยสมโพชฌงคนน ๑. บรรดาธรรม ๑๑ ประการนน วรยสมโพชฌงคยอมเกดขนแมแกผ พจารณาอบายอยางนวา ใคร ๆ ไมอาจยงวจยสมโพชฌงคใหเกดขนแม ในเวลาเสวยทกขใหญ จาเดมแตตองถกลงโทษดวยเครองจองจาครบ ๕ อยางในนรก แมในเวลาถกเขาจบดวยแหอวน และไซเปนตนในกาเนด สตวเดยรจฉาน อนง แมในเวลาลากเกวยนเปนตน ของสตวทถกแทง ดวยเครองประหารมปฏกและคนธนเปนตน แมในเวลากระสบกระสาย ดวยความหวและความระหายตลอดพน ๆ ปบาง พทธนดรหนงบาง ใน เปรตวสย แมในเวลาเสวยทกขอนเกดจากลมและแดดเปนตน ดวยทง อตภาพสกแตหนงหมกระดก สงประมาณ ๖๐ ศอก ในพวกเปรตกาล-


กญชกาสตร. ดกอนภกษ กาลน แหละ เปนกาลของเธอแลว ดงน. วรยสมโพชฌงคยอมเกดแมแกผเหนอานสงสอยางนวา ผเกยจครานไมได โลกตรธรรม ๙. ผปรารภความเพยรเทานน จงได. นเปนอานสงส ของวรยสมโพชฌงค. ยอมเกดแมแกผพจารณาทางไปอยางนวา ทางท พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระมหาสาวกทงปวงไปแลว เรา ควรไป กทางนนอนผเกยจครานไมอาจไป ดงน. ยอมเกดแมแกผ พจารณาถงความยาเกรงตอบณฑบาตอยางนวา มนษยเหลาใดบารงทาน ดวยบณฑบาตเปนตน มนษยเหลานน มใชญาต มใชทาสกรรมกร ให บณฑบาตอนประณตแกทาน ดวยหวงใจวา พวกเราจกอาศยบณฑบาต นนเลยงชวตกหามได. โดยทแท เขาหวงวาการทาอปการะของตนเปน ของมผลมากจงให. แมพระศาสดาทรงเหนอยางนวา ภกษนบรโภคปจจย เหลานแลวจกเปนผมรางกายลาสนอยเปนสข ดงน จงทรงอนญาตปจจย ทงหลายแกเธอกหามได โดยทแท ทรงอนญาตปจจยทงหลายแตเธอก ดวยพระประสงควา ภกษนบรโภคปจจยเหลานกระทาสมณธรรมแลวจก พนวฏทกข. บดน เธอนนเกยจครานอยจกประพฤตยาเกรงตอบณฑบาต นนกหาไม. เพราะธรรมดาวา ความยาเกรงตอบณฑบาตยอมมแกผท ปรารภความเพยรเทานน เหมอนพระมหามตตเถระและพระปณฑปาตย- ตสสเถระฉะนน. เขาเลาวา พระมหามตตเถระอาศยอยในถาชอกสสกะ. กมหาอบาสกา คนหนงในโคจรคามของทาน ปฏบตพระเถระเหมอนกบบตร. วนหนง นางจะไปปาจงสงลกสาววา ลกจา ขาวสารเกาอยโนน นมสดอยโนน เนยใสอยโนน นาออยอยโนน เวลาพระผเปนเจามตตะ พชายของ


เจามา เจาจงหงขาวถวายพรอมกบนมสด เนยใส และนาออย และเจา กควรบรโภคเสยดวย สวนแมจะบรโภคขาวคางคนทหงไวเมอวานนกบ นาผกดอง. ลกสาวถามวา กลางวนแมจะบรโภคอะไรละจะแม. แมตอบ วา เจาจงใสผกดองเอาขาวสารหก ๆ ตมขาวยาคเปรยวเกบไวใหนะลก พระเถระหมจวรแลวกาลงนาบาตรออกมา ไดยนเสยงนนจงกลาวสอนตน วา นยวา มหาอบาสกาจกบรโภคขาวคางคนกบนาผกดอง แมตอน กลางวนกจกบรโภคขาวยาคเปรยวปรงดวยขาวสารหกกบผก. กนางบอกให ขาวสารเกาเปนตน เพอประโยชนแกทาน และนางอาศยทานแลวจะ หวงไดนา หวงไดสวนกหามได แตนางปรารถนาสมบตทง ๓ จงให ทานจกสามารถใหสมบตเหลานนแกนางไหม กบณฑบาตนแล ทานผม ราคะ โทสะ โมหะ ไมอาจรบ ดงนแลวจงอาบาตรใสถลก ปลดลกดม กลบไปทถากสสกะ เกบบาตรไวใตเตยง พาดจวรไวทสายระเดยง นง อธษฐานความเพยรวา เรายงไมบรรลพระอรหต จกไมออกไป. ภกษ ผไมประมาทอยประจามานาน เจรญวปสสนาบรรลพระอรหตในเวลากอน ภตตาหาร เปนพระขณาสพกระทาความแยมออกไป เหมอนดอกบว แยมฉะนน. เทวดาผสงอยทประตถาเปลงอทานวา นโม เต ปรสาช นโม เต ปรสตตม ยสส เต อาสวา ขณา ทกขเณยโยส มารส ทานบรษอาชาไนย เราขอนอบนอมทาน ทาน บรษผสงสด เราขอนอบนอมทาน ทานผนรทกข ทานมอาสวะสนแลว เปนพระทกขไณยบคคล. ดงน แลวกลาววา ทานผเจรญ หญงแกถวายภกษาหารแกพระ-


อรหนตเชนทานผเขาไปบณฑบาต จกพนทกข. พระเถระลกขนเปด ประตมองดเวลา รวายงเชาอย จงถอบาตรและจวรเขาไปยงบาน. แม เดกหญงกเตรยมภตตาหารไวพรอมแลว นงมองดประตดวยหวงใจวา ประเดยวพระพชายของเราจกมาถง. เมอพระเถระถงประตบาน เดกหญง นนกรบบาตรบรรจภตตาหารอนประกอบดวยเนยใสและนาออยใหเตม แลว วางไวทมอ. พระเถระทาอนโมทนาวา จงมความสขเถด แลวหลกไป. กเดกหญงนนไดยนมองดทานอย. กในคราวนน พระเถระมฉววรรณ บรสทธยงนก อนทรยผองใส ใบหนาสกสกาวเหมอนผลตาลสกทหลด จากขวฉะนน. มหาอบาสกากลบมาจากปาถามบตรสาววา พระพชาย มาแลวหรอลก. บตรสาวนนจงบอกความเปนไปนนทงหมด. อบาสการ วา กจแหงบรรพชตของบตรเราถงทสดแลวในวนน จงกลาววา แม พระพชายของเจายนดไมเบอระอาในพระพทธศาสนาแลว. กเรองพระปณฑปาตยเถระพงทราบอยางน . ไดยนวา บรษเขญใจ คนหนงในบานมหาคาม เลยงชวตดวยการขายฟน. บรษนนไดชอตาม เหตการณนนนนแล จงมชอวา ทารภณฑกมหาตสสะ. วนหนง เขาพด กะภรรยาของเขาวา ชอวาความเปนอยของพวกเราเปนอยางไรกน พระ ศาสดาตรสวา ทลทททานมผลมาก แตเราไมอาจใหเปนประจาได เรา ถวายปกขกภตแลว แมสลากภตอนเกดขนขางหนาเรากจกถวาย. ภรรยา รบคาวา ดละนาย แลวไดถวายปกขกภตตามมตามไดในวนรงขน. ก เวลานน เปนเวลาทพระภกษสงฆไมขดของดวยเรองปจจยทงหลาย. ภกษ หนมและสามเณรทงหลายฉนโภชนะลวนประณตรวา นเปนอาหารไมสด กกระทาปกขกภตของคนทงสองนนใหเปนแตสกวารบไวเทานน เมอคน


ทงสองนนเหนอยนนแหละกทงเสยแลวกไป. ฝายหญงนนเหนการกระทา นน จงบอกแกสาม. แตไมไดมความเดอดรอนใจวา พระทงของทเรา ถวาย. สามของนางกลาววา กพวกเราไมอาจใหพระผเปนเจาฉนไดโดย งาย เพราะเปนคนจน เราจกกระทาอยางไรหนอแลจงจกอาจเอาใจ พระผเปนเจาได. ทนน ภรรยาของ เขากลาววา นาย ทานพดวาอะไรหรอ ธรรมดาคนเขญใจทงหลายมบตรกมอยมใชหรอ นธดาของทาน. ทาน จงเอาธดาคนนวางเปนประกนไวในตระกลหนง เอาทรพยมาสก ๒ กหาปณะ ( ๑ กหาปณะ=๔บาท ของชาวมคธ) แลวซอแมโคนมมาตวหนง เราจกถวายสลากภตปรงกบนมสดแกพระผเปนเจา เราอาจเอาใจของพระผ เปนเจาเหลานนได ดวยอาการอยางน. สามรบคาวา ได แลวจงกระทา อยางนน. ดวยบญของคนทงสองนน แมโคนมตวนนใหนานม ๓ มาณกะ ในตอนเยน (มาณกะเปนมาตราตวงของชาวมคธ) ในตอนเชาใหนม ๓ มาณกะ. คนทงสองทานมสดทไดในตอนเยนใหเปนนมเปรยว ในวน รงขนจงทาใหเปนเนยใสจากเนยขนทถอเอาจากนมสมนน แลวถวายสลาก- ภตปรงดวยนมสดพรอมกบเนยใสนนแหละ จาเดมเเตนน พระผมบญจงจะ ไดสลากภตในเรอนของเขา. วนหนง สามกลาวกะภรรยาวา พวกเราพนจากเรองทนาละอาย กเพราะมลกสาว ทงภตตาหารในเรอนของเราแหงเดยว เปนของควร บรโภคแหงพระผเปนเจาทงหลาย เธออยาประมาทในวตรอนดงามนจน กวาพจะมา พจะทางานอะไรสกอยางไถตวลกสาว เขาไปยงประเทศ หนงทางานหบออย โดยเวลา ๖ เดอนไดเงน ๑๒ กหาปณะ คดวา เงนเทานอาจจะไถลกสาวของเราได จงเอาชายผาขอดกหาปณะเหลานน


ไว แลวเดนทางดวยตงใจวาจกไปบาน. ในสมยนน พระปณฑปาตยตสสเถระอยในอมพรยมหาวหาร คดวา จกไปมหาวหารไหวพระเจดย จงออกจากทอยของตนไปยงบานมหาคาม เดนไปทางนนเหมอนกน อบาสกนนเหนพระเถระแตไกล คดวาเรา มาผเดยว จกไปฟงธรรมกถากณฑหนง พรอมกนกบพระผเปนเจารป น เพราะผมศลหาไดยากตลอดมาทกเวลา จงรบไปทนพระเถระไหว แลวเดนไปดวยกน เมอเวลาฉนภตตาหารใกลเขามาจงคดวา หอภตตาหาร ไมมอยในมอเรา และกถงเวลาฉนภกษาหารของพระผเปนเจาแลว ทง คาใชสอยนกมอยในมอเรา ในเวลาถงประตบานแหงหนง เราจกถวาย บณฑบาตแกพระผเปนเจา. เมอความคดของเขาสกวาพอเกดขนอยางน เทานน คนผหนงถอหอ ภตตาหารมาถงทนนพอด อบาสกเหนคนผนนแลว กลาวนมนตวา ทานผเจรญ โปรดคอยหนอยเถด ๆ แลวเขาไปหาคนผนนกลาววา บรษ ผเจรญ ฉนจะใหกหาปณะแกทาน ทานจงใหหอภตตาหารแกฉน บรษ ผนนคดวา ภตตาหารแมนจะมราคาแมสกมาสกหนงในเวลานกหามได แตอบาสกน ใหเรากหาปณะหนง เปนครงแรกทเดยว เหตในเรองน จกม ครนคดแลวจงกลาววา โดยกหาปณะหนง เราจะไมให อบาสก กลาววา ถาอยางนน ทานจงถอเอา ๒ กหาปณะ. จงถอเอา ๓ กหาปณะ โดยทานองนประสงคจะใหกหาปณะเหลานนแมทงหมด บรษนอกนสาคญ วา กหาปณะแมอนของอบาสกนนมอย (อก) จงกลาววา เราไมให ครงนน อบาสกนนกลาวกะบรษนนวา ทานผเจรญ ถากหาปณะแมอน ของเราพงมอยไซร เราพงใหกหาปณะแมเหลานน แตเราจะถอเอาเพอ


ประโยชนแกตนเองกหามไดเลย เรานมนตพระผเปนเจารปหนงใหนงอยท โคนไมตนหนงกศลจกมแกทานดวย ทานจงใหภตตาหารนนแกเราเถด บรษ นนพดวา ทานผเจรญ ถาอยางนน ทานจงเอาไปจงนากหาปณะเหลานน มา ไดถอเอากหาปณะแลวใหหอภตตาหารไป อบาสกถอภตตาหารเขาไป หาพระเถระแลวกลาววา นาบาตรออกมาเถด ทานขอรบ พระเถระนา บาตรออกมา เมออบาสกถวายภตตาหารเขาไปไดครงหนง กปดบาตรเสย อบาสกกลาววา มสวนเดยวเทานน กระผมไมอาจบรโภคจากสวนเดยวน ภตตาหารนกระผมเทยวหาไดมา กเพอประโยชนแกทานเทานน ขอทาน จงรบภตตาหารนนเถด เพออนเคราะหกระผม พระเถระคดวา มเหต จงรบมาฉนทงหมด อบาสกไดกรองนาดมดวยเครองกรองนาแลวถวาย ตอจากนน เมอพระเถระทาภตกจเสรจแลว แมทงสองกเดนทางไป (ดวยกน). พระเถระถามอบาสกวา เพราะเหตไรทานจงไมบรโภค อบาสกนน บอกเรองราวในการไปของตนทงหมด พระเถระฟงความเปนไปนนแลว สลดใจ คดวา อบาสกทาสงททาไดยาก กเราบรโภคบณฑบาตเหนปาน น ควรเปนผกตญตออบาสกน เราไดเสนาสนะอนเปนสปปายะแลว เมอผวหนง เนอ และเลอด แมจะแหงไปในเสนาสนะนน ( กตามท ) ยงไมบรรลพระอรหตโดยนงขดสมาธอยนนแหละ จกไมลกขน พระเถระ นนไปยงตสสมหาวหาร กระทาอาคนตกวตร (คอระเบยบปฏบตสาหรบ ผจรมา ) แลว เขาไปยงเสนาสนะทถงแกตน ลาดเครองลาดแลวนง บนเครองลาดนนกาหนดมลกรรมฐานของตนนนเอง พระเถระนนไมอาจ จะทาแมสกวาโอภาสใหบงเกดขนในราตรนน. จาเดมแตวนรงขน จง


ตดความกงวลในการเทยวภกษาจารเสย กเหนแจงกรรมฐานนนนนแหละ ทงอนโลมและปฏโลม พระเถระเหนแจงอยโดยอบายนน ไดบรรลพระ- อรหตพรอมดวยปฏสมภทาในอรณท ๗ แลวคดวา สรระเมอยลาเหลอ เกน ชวตของเราจกดาเนนไปไดนานไหมหนอ ครงนน พระเถระกาหนด ไดแนนอนวา สรระนนจะไมดาเนนไป จงถอบาตรและจวรไปยงทาม กลางวหาร ตกลองใหภกษสงฆประชมกน. พระสงฆเถระถามวา ใครใหภกษสงฆประชม. พระเถระตอบวา กระผมขอรบ. พระสงฆเถระถามวา เพออะไร ทานสตบรษ. พระเถระ ตอบวา กรรมอนไมมดอกขอรบ แตวาทานผมความสงสยในมรรคหรอผล ทานผนนจงถามกระผมเถด. พระสงฆเถระถามวา ทานสตบรษ ภกษ ทงหลายเชนทาน ยอมไมกลาวคณทไมมอย ความสงสยในมรรคหรอผลน ไมมแกพวกเรา. กอะไรเปนเหตใหเกดความสงเวชแกทาน. ทานทาอะไร ใหเปนปจจย พระอรหตนจงบงเกดขน. พระเถระตอบวา ทานขอรบ ในวลลยวถในบานมหาคามน มอบาสกชอทารภณฑกมหาตสสะ จานอง ธดาของตนไวภายนอกแลวเอาทรพยมา ๑๒ กหาปณะ ซอแมโคนมมา ตวหนง เรมทงสลากภตนมสดแกพระสงฆ. เขาคดวา เราจกไถธดา จงทาการรบจางอยในโรงหบออยถง ๖ เดอน ไดทรพย ๑๒ กหาปณะ แลวจงเดนไปบานของตนดวยหวงใจวา จกไถธดา เหนกระผมในระหวาง ทาง ในเวลาภกษาจารไดใหกหาปณะนนแมทงหมด แลวถอเอาหอ ภตตาหารมาถวายกระผมทงหมด. กระผมฉนบณฑบาตนนแลวมาทน ได เสนาสนะอนเปนสปปายะแลวคดวา เราจกกระทาความยาเกรงตอบณฑบาต ดงน จงไดทาคณวเศษใหเกดขนขอรบ. บรษท ๔ ผประชมกนอยทนน


ไดใหสาธการแกพระเถระ. ชอวาผสามารถเพอดารงตามภาวะของตน ไมมเลย. พระเถระนงพดอยในทามกลางสงฆ กาลงพดอยนนแล อธษฐานวา กฏาคาร ( คอเรอนมยอด ) ของเราจงเคลอนไป ในเวลา ททารภณฑกมหาตสสะเอามอถกตองเทานน ดงนแลว ปรนพพานดวย อนปาทเสสนพพานธาต. พระเจากากวณณตสสมหาราชทรงสดบวา พระเถระรปหนงปร- นพพาน จงเสดจไปยงวหารทรงทาสกการะสมมานะแลว ตรสสงใหตระ- เตรยมกฏาคารแลวยกพระเถระขนใสในกฏาคารนน ทรงดารวา เราจกไป ทเชงตะกอนเดยวน จงทรงยกกฏาคาร กไมอาจใหเคลอนทได พระราชา รบสงถามภกษสงฆวา ทานผเจรญ คาพดอะไรทพระเถระกลาวไวมอย หรอ. ภกษทงหลายจงทลเรองราวทพระเถระกลาวไว. พระราชารบสง ใหเรยกอบาสกนนมาแลวตรสถามวา ในทสด ๗ วนจากวนนไป เธอ ถวายหอภตตาหารแกภกษไร ๆ ผเดนทางหรอ. อบาสกทลวา ถวาย พระเจาขา ขาแตสมมตเทพ. พระราชาตรสถามวา เธอถวายทานองไหน. อบาสกนนจงกราบทลเหตการณนนทงหมด. ลาดบนน พระราชาจงทรง สงอบาสกนนไป ณ ทตงกฏาคารของพระเถระดวย พระดารสวา เธอจงไป จงรพระเถระนนวาเปนรปนนหรอรปอน. อบาสกนนไปแลวเลกมานขน เหนหนาพระเถระกจาได เอามอทงสองทบหวใจไปยงสานกของพระราชา กราบทลวา ขาแตสมมตเทพ เปนพระผเปนเจาของขาพระองค. ลาดบนน พระราชารบสงใหพระราชทานเครองประดบชดใหญแกอบาสกนน. ตรส กะอบาสกผประดบเสรจแลววา ทานมหาตสสะผพชาย ทานจงไปไหว พระผเปนเจาของเราแลวจงยกกฏาคารขน. อบาสกรบพระดารสวา ขอ


รบใสเกลา ขาแตสมมตเทพ แลวไปไหวเทาพระเถระ เอามอทงสองยก ขนทนไวเหนอกระหมอมของตน. ขณะนนเอง กฏาคารลอยไปทางอากาศ ประดษฐานอย ณ ขางบนของเชงตะกอน. ในกาลนน เปลวไฟลกขน เองจากมมแมทง ๔ ของเชงตะกอน. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงมรดกความเปน ทายาทเปนใหญอยางนวา กทรพยมรดกคออรยทรพย ๗ ของพระศาสดา นน เปนของใหญ ทรพยมรดกนนอนคนผเกยจครานไมอาจรบ เหมอน อยางวา บดามารดายอมกดกนบตรผประพฤตผดไวภายนอกวา ผนไมเปน บตรของเรา เมอบดามารดาลวงลบไป เขายอมไมไดทรพยมรดก ฉนใด แมคนเกยจครานกฉนนน ยอมไมไดมรดกดออรยทรพยน ผปรารภความ เพยรเทานนจงจะได ดงน . วรยสมโพฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทพระศาสดา เปนใหญอยางนวา กพระศาสดาของทาน (ยง) ใหญแล เพราะในเวลา ทพระศาสดาของทานถอปฏสนธในพระครรภของพระมารดากด ในการ เสดจออกเพอคณอนยงใหญกด ในการตรสรสมโพธญาณอนยงกด ใน การประกาศพระธรรมจกร ทรงแสดงยมกปาฏหารย เสดจลงจากเทวโลก และทรงปลงอายสงขารกด ในกาลดบขนธ ปรนพพานกด หมนโลกธาต หวนไหวแลว ความททานบวชในศาสนาของพระศาสดาเหนปานนนแลว เปนผเกยจครานไมสมควรเลย. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทชาตเปน ใหญอยางนวา. แมวาโดยชาต บดน ทานกเปนผมชาตไมตาทราม ทาน เปนผเกดในวงศของพระเจาโอกกากราชอนสบมาจากเชอสายของพระเจา


มหาสมมตราชอนไมปะปน (กบวงศอน) เปนหลานของพระเจาสทโธทน- มหาราช ของพระนางมายาเทว เปนนองชายของพระราหลภททะ ชอวา ทานเปนบตรของพระชนเจาเหนปานน เปนผเกยจครานอย ไมควรเลย. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผพจารณาถงความทเพอน พรหมจรรยเปนใหญอยางนวา พระสารบตรและพระโมคคลลานะกบพระ- อสตมหาสาวก ยอมแทงตลอดโลกตรธรรม ๙ ดวยความเพยร ทาน จงดาเนนตามทางของเพอนผประพฤตพรหมจรรยเหลานน ดงน. วรยสมโพชฌงค ยอมเกด แมแกผเวนบคคลเกยจครานผสละความ เพยรทางกายและทางจต เชนกบงเหลอมกนเตมทองแลวกหยด (ไมเลอย ไปไหน) แมแกผเสพบคคลผมจตมนคง ปรารภความเพยร แมแกบคคล ผมจตนอมโนมโอนไปเพอยงความเพยรใหเกดขนในการยนและการนง เปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ทาวรยสมโพชฌงค ใหตงขนดวยเหต ๑๑ ประการเหลานแลว ทาวรยสมโพชฌงคนนนนแล ใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาเจรญวรยสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค. เมอ บรรลผลแลว ชอวาเปนผเจรญแลวแล. ธรรม ๑๑ ประการยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงปตสมโพชฌงค. คอ พทธานสสต ระลกถงคณของพระพทธเจา ๑ ธมมานสต ระลกถง คณของพระธรรม ๑ สงฆานสสต ระลกถงคณของพระสงฆ ๑ สลานสสต ระลกถงคณของศล จาคานสสต ระลกถงการบรจาค ๑ เทวดานสสต ระลกถงคณอนทาบคคลใหเทวดา ๑ อปสมานสสต ระลกถงความ เขาไปสงบ (คอพระนพพาน) ๑ เวนคนผเศราหมอง ๑ เสพคนผ


เรยบรอย ๑ พจารณาพระสตรอนนาเลอมใส ๑ ความเปนผมจตนอมไป ในปตสมโพชฌงคนน ๑. กแมเมอบคคลระลกถงคณของพระพทธเจา ปตสมโพชฌงค ยอม เกดแผซานไปตลอดรางกายทงสน จนกระทงถงอปจารสมาธ. ปตสมโพช- ฌงค ยอมเกด แมแกบคคลผระลกถงคณของพระธรรมและพระสงฆ แมแก บรรพชตผพจารณาจตปารสทธศล รกษาไมใหขาดมาตลอดกาลนาน แม แกคฤหสถผพจารณาศล ๑๐ ศล ๕ แมแกบคคลผถวายโภชนะอนประณต แกเพอนผประพฤตพรหมจรรยในยามมภยอนเกดแตการทภกษาหาไดยาก เปนตนแลว พจารณาถงการบรจาควา เราไดใหทานชออยางนแลว เปนตน แมแกคฤหสถผพจารณาถงทานทใหแลว แกทานผมศลทงหลาย เหนปานน แมแกผพจารณาถงคณทงหลายอนเปนเหตใหผประกอบไวซง คณเครองเปนเทวดาเหนปานนนวามอยในตน แมแกผพจารณาถงกเลส ทงหลายทขมไวดวยการเขาสมาบตวา ไมฟงซานมาตง ๖๐ ปบาง ๗๐ ปบาง แมแกผเวนบคคลเศราหมองเชนกบธลบนหลงลา เพราะไมม ความรกดวยอานาจความเลอมใสในพระพทธเจา เปนตน เพราะความ เปนผเศราหมอง อนบงถงกรยาทไมเคารพ ในการเหนพระเจดย เหนตน โพธ และเหนพระเถระ แมแกผเสพบคคลผเรยบรอย มจตออนโยน มากดวยความเลอมใสในพระพทธเจาเปนตน แมแกผพจารณาพระสตร อนนาเลอมใสแสดงคณของพระรตนตรย แมแกผมจตนอมโนมโอนไป เพอยงปตใหเกดขนในการยนและการนงเปนตน. เพราะเหตนน กลบตร ผเรมบาเพญกรรมฐาน ยงปตสมโพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๑๑ ประการ นแลว ทาปตสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว


ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาเจรญ ปตสมโพชฌงค จนกระทงถงอรหตมรรค. เมอบรรลผลแลว ชอวาเปนผเจรญปตสม- โพชฌงคแลว. ธรรม ๗ ประการ คอ เสพโภชนะอนประณต ๑ เสพฤดอน สบาย ๑ เสพอรยาบถอนสบาย ๑ ประกอบคนเปนกลาง ๑ เวนบคคล ผมกายไมสงบ ๑ เสพบคคลผมกายสงบ ๑ นอมจตไปในปสสทธสม- โพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดปสสทธสมโพชฌงค. กความสงบ ยอมเกด แมแกผบรโภคโภชนะอนเปนสปปายะ ประณต งดงาม แมแกผเสพฤดในฤดหนาวและรอนและอรยาบถมยนเปนตนอน เปนสปปายะ. กบคคลใดมชาตเปนมหาบรษ เปนผอดทนไดในฤด (หนาว - รอน ) และอรยาบถทงปวง คาน ทานกลาวโดยหมายเอาบคคลนน กหามได. ความสงบยอมเกดแกบคคลผเสพฤดและอรยาบถอนเปนสภาค กน. การพจารณาความเปนผมกรรมเปนของตน ทงของตนและของ คนอน เรยกวาการประกอบตนเปนกลาง ความสงบยอมเกดดวยการ ประกอบคนเปนกลางดงกลาวมาน. ความสงบ ยอมเกด แมแกผเวนบคคล ผมกายไมสงบ ผเทยวเบยดเบยนสตวอนดวยกอนดนและทอนไมเปนตน เหนปานนน แมแกผเสพบคคลผมกายสงบ สารวมมอและเทา แมแกผ มจตนอมโนมโอนไปเพอตองการทาความสงบใหเกดขนในการยนและการ นงเปนตน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐานยงปสสทธสม- โพชฌงคใหตงขนดวยเหต ๗ ประการน กระทาปสสทธสมโพชฌงคนนให เปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตร นน ชอวายอมเจรญปสสทธสมโพชฌงคจนถงพระอรหตมรรค เมอบรรล


ผลแลว ยอมชอวาเจรญปสสทธสมโพชฌงคไวแลว. ธรรม ๑๑ ประการ คอ ทาวตถใหสละสลวย ๑ ทาอนทรยให ดาเนนไปสมาเสมอ ๑ ความฉลาดในนมต ๑ ประคองจตในสมย (ควร ประคอง ) ๑ ขมจตในสมย ( ควรขม ) ๑ การทา ( จต ) ใหราเรง ในสมย ( ควรใหราเรง ) ๑ การเพงดจตในสมย ( ควรเพงด ) ๑ การเวนบคคลผมจตไมตงมน ๑ เสพบคคลผมจตตงมน ๑ พจารณา ฌานและวโมกข ๑ ความเปนผมจตนอมไปในสมาธสมโพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหงสมาธสมโพชฌงค. บรรดาธรรมเหลานน การทาวตถใหสละแลว และการทาอนทรยให ดาเนนไปสมาเสมอ พงทราบโดยนยดงกลาวแลว. ความฉลาดในการเรยน กสณนมต ชอวาฉลาดในนมต. บทวา สมเย จตตสส ปคคณหนตา ความวา ในสมยใด จตหดหดวยยอหยอนความเพยรเปนตน ในสมยนน ประคองจตไวดวยการทาธมมวจยสมโพชฌงค วรยสมโพชฌงค และ ปตสมโพชฌงคใหเกดขน. บทวา สมเย จตตสส นคคณหนตา ความวา ในสมยใด จตฟงซานดวยปรารภความเพยรเปนตนเกนไป ในสมยนน ขมจตไวดวยการทาปสสทธสมโพชฌงค สมาธสมโพชฌงค และอเบกขาสมโพชฌงคใหเกดขน. บทวา สมเย สมปหสนตา ความวา ในสมยใด จตไมแชมชนเพราะประกอบปญญานอยไป. หรอเพราะไมได สขอนสงบ ในสมยนน ยงจตใหสงเวชดวยการพจารณาสงเวควตถ ๘ ประการ. ชอวาสงเวควตถ ๘ ประการ คอ ชาต ชรา พยาธ มรณะ ความเปน ๔ ทกขในอบาย เปนท ๕ ทกขมวฏฏะเปนมลในอดต เปน ท ๖ ทกขมการแสวงหาอาหารเปนมลในปจจบน เปนท ๗ ทกขม


วฏฏะเปนมลในอนาคต เปนท ๘. การยงความเลอมใสใหเกดขนดวย การระลกถงคณของพระรตนตรย นเรยกวา ความทาจตใหราเรงในสมย. ชอวาความเพงดจตในสมย ไดแกในคราวทจตอาศยการปฏบตชอบ เปนจตไมหดห ไมฟงซาน มความแชมชน ดาเนนไปตามสมถวถซง เปนไปอยางสมาเสมอในอารมณนน กลบตรไมตองขวนขวายในการ ประคอง ขมและทาใหราเรง เหมอนสารถ ไมตองขวนขวายในเมอมาวง ไปเรยบ นเรยกวา ความเพงดจตในสมย. ชอวาการเวนบคคลผมจต ไมตงมน ไดแกเวนใหหางไกลบคคลผมจตฟงซาน ผยงไมบรรล อปจารสมาธหรออปปนาสมาธ. ชอวาเสพบคคลผมจตตงมน ไดแก เสพ คอคบ เขาไปนงใกลบคคลผมจตตงมนดวยอปจารสมาธ และ อปปนาสมาธ. ชอวาความเปนผมจตนอมไปในสมาธสมโพชฌงคนน ไดแกความเปนผมจตนอมโนมโอนไปเพอใหสมาธเกดขนในการยนและ การนงเปนตน. กเมอปฏบตอยอยางนแหละ สมาธสมโพชฌงคยอมเกดขน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญกรรมฐาน ยงสมาธสมโพชฌงคใหเกด ขนดวยเหต ๑๑ ประการเหลาน การทาสมาธสมโพชงคนนเทานนให เปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาบาเพญสมาธสมโพชฌงคจนกระทงถงอรหตมรรค เมอ บรรลผลแลว ยอมชอวาเปนผไดเจรญสมาธสมโพชฌงคแลว. ธรรม ๕ ประการ คอ ความเปนกลางในสตว ๑ ความเปน กลางในสงขาร ๑ ความเวนบคคลผยดถอสตวและสงขาร ( วาเปนของ ตน) ๑ เสพบคคลผวางตนเปนกลางในสตวและสงขาร ๑ ความเปนผม


จตนอมไปในอเบกขาสมโพชฌงคนน ๑ ยอมเปนไปเพอความเกดขนแหง อเบกขาสมโพชฌงค. ในธรรม ๕ ประการนน บคคลยอมยงความเปนกลางในสตว ใหเกดขนดวยอาการ ๒ อยาง คอ ดวยการพจารณาความทสตวมกรรม เปนของตนอยางนวา ทานมาดวยกรรมของตน จกไปดวยกรรมของตน แมสตวนจกไปดวยกรรมของตนเหมอนกน ทานจะยดถอใครวาเปนของ ตน ดงน และดวยการพจารณาถงความไมมสตวอยางนวา โดยปรมตถ สตวไมม ทานนนจะยดถอใครวาเปนของตน ดงน. บคคลยอมยงความ เปนกลางในสงขารใหเกดขนดวยอาการ ๒ อยาง คอ ดวยการพจารณา ถงความเปนของไมมเจาของอยางนวา จวรน เขาถงความวการ ( ผนแปร ) แหงสและความเกาไปโดยลาดบ เปนทอนผาสาหรบเชดเทา จกตองเอา ปลายไมเทาเขยทงไป กถาจวรนนพงมเจาของ เขาจะตองไมใหมน ฉบหายไปอยางน และดวยการพจารณาเปนของชวคราวอยางนวา จวรน เปนของชวคราว ไมคงทน ดงน. แมในบาตรเปนตน กพงประกอบ ความเหมอนดงในจวรนนแล. ในบทวา สตตสงขารเกลายนปคคลปรวชชนตา น พงทราบ วนจฉยตอไปน. บคคลใดเปนคฤหสถ ยดถอบตรและธดาเปนตนของตน วาเปนของเรา หรอเปนบรรพชต ยดถออนเตวาสกผรวมอปชฌายกน เปนตนวาเปนของเรา กระทาการปลงผม โกนหนวด เยบจวร ซกจวร และระบมบาตรเปนตน แกอนเตวาสกเหลานนดวยมอของตนเอง เมอไมเหนแมสกครหนง กมองหาไปรอบ ๆ วา สามเณรโนนไปไหน ภกษหนมโนนไปไหน ดงน เหมอนเนอตนเหลยวมองทางโนนทางนอย


ฉะนน แมผอนขอไปเพอประโยชนแกการปลงผมเปนตนวา ขอทาน จงสงทานรปโนนไปสกครกอนเถด กไมใหโดยพดบายเบยงวา แมพวก เรากยงไมใหทานรปนนทาการงานของตน พวกทานพาเธอไปจกลาบาก นชอวา ยดถอสตวเปนของตน. สวนบคคลใดยดถอจวร บาตร ภาชนะ และไมเทาเปนตนวาเปนของเรา แมคนอนจะเอามอลบคลากไม (ยอม) ให (ทา) เขายมชวคราวกพดวา แมเราเปนเจาของสงนกยงไมใชเอง เราจะใหพวกทานไดอยางไร นชอวา ยดถอสงขารวาเปนของตน. สวนบคคลใดวางตนเปนกลาง เปนผวางเฉยในวตถแมทงสองเหลา นน บคคลนชอวา วางตนเปนกลางในสตวและสงขาร. อเบกขา- สมโพชฌงคนยอมเกดขน แมแกผเวนหางไกลบคคลผยดถอสตวและสงขาร เหนปานน แมแกผเสพบคคลผวางตนเปนกลางในสตวและสงขาร แมแก ผมจตนอมโนมโอนไปเพอใหอเบกขาสมโพชฌงคนนเกดขนในการยนและ การนงเปนตน ดวยประการดงน. เพราะฉะนน กลบตรผเรมบาเพญ กรรมฐานทาอเบกขาสมโพชฌงคใหเกดขนดวยเหต ๕ ประการเหลาน กระทาอเบกขาสมโพชฌงคนนนนแหละใหเปนธระ เรมตงความยดมนไว ยอมถอเอาพระอรหตไดโดยลาดบ. กลบตรนน ชอวาเจรญอเบกขา- สมโพชฌงคจนถงอรหตมรรค เมอบรรลผลแลว ยอมชอวาไดเจรญแลว. สมโพชฌงค๗เหลาน ตรสคละกนทงโลกยะและโลกตระ ดวยประการดงน. บทวา สมมาทฏ ภาเวต ความวา ยอมพอกพน คอเพมขน ซงสมมาทฏฐอนเปนเบองตนของมรรคมองค ๘. แมในบททเหลอกม นยนนนแล. กในขอทวาดวยมรรคมองค ๘ น สมมาทฏฐ มความ เหนชอบเปนลกษณะ. สมมาสงกปปะ มความยกขนซงจตโดยชอบเปน


ลกษณะ. สมมาวาจา มความกาหนดถอเอาชอบเปนลกษณะ. สมมา- กมมนตะ มการตงขนซงการงานโดยชอบเปนลกษณะ. สมมาอาชวะ มความทาอาชพใหบรสทธโดยชอบเปนลกษณะ. สมมาวายามะ. มความ ประคองไวชอบเปนลกษณะ. สมมาสต มความปรากฏขนชอบเปน ลกษณะ. สมมาสมาธ มความตงใจชอบเปนลกษณะ. ในมรรคมองค ๘ นน มรรคหนง ๆ มกจ ๓ อยาง คอ กอนอน สมมาทฏฐ ละมจฉาทฏฐพรอมกบกเลสทเปนขาศกของตนแมอยางอน ๆ กระทานโรธใหเปนอารมณ เหนสมปยตธรรม เพราะไมหลง ดวยอานาจ การกาจดโมหะทปกปดสมมาทฏฐนน. แมสมมาสงกปปะเปนตนกเหมอน กน ละมจฉาสงกปปะเปนตน และทานโรธใหเปนอารมณ. โดยเฉพาะอยางยง ในมรรคน สมมาสงกปปะ ดารถงสหชาตธรรม สมมาวาจา กาหนดถอเอาชอบ สมมากมมนตะ ตงขนซงการงานชอบ สมมาอาชวะ ทาอาชพใหบรสทธโดยชอบ สมมาวายามะ ประคองไวชอบ สมมาสต ปรากฏขนชอบ สมมาสมาธ ตงใจชอบ. อกประการหนง ธรรมดาวาสมมาทฏฐนในเบองตนมขณะตางกน มอารมณตางกน ( แต ) ในเวลาเปนมรรค มขณะเดยวกน มอารมณ เดยวกน. แตเมอวาโดยกจไดชอ ๔ ชอมวา ทกเข าณ ดงนเปนตน. แมสมมาสงกปปะเปนตน กมขณะตางกน มอารมณตางกนในเบองตน แตในเวลาเปนมรรค มขณะเดยวกน มอารมณเดยวกน. ในมรรคเหลานน สมมาสงกปปะ เมอวาโดยกจ ไดชอ ๓ ชอมวา เนกขมมสงกปปะ ดงนเปนตน. องคมรรค ๓ แมมสมมาวาจาเปนตน ในเบองตน มขณะ ตางกน มอารมณตางกน คอ เปนวรตบาง เปนเจตนาบาง แตใน


ขณะมรรคเปนวรตเทานน. แมองคมรรคทงสองน คอ สมมาวายามะ สมมาสต เมอวาโดยกจ ไดชอ ๔ ชอ ดวยอานาจสมมปปธาน ๔ และ สตปฏฐาน ๔. ดวยสมมาสมาธ คงเปนสมมาสมาธอยางเดยว ทงใน เบองตน ทงในขณะมรรค. ในธรรม ๘ ประการน ดงพรรณนามาฉะน พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงสมมาทฏฐกอน เพราะเปนอปการะแกพระโยคผปฏบตเพอ บรรลพระนพพาน. กสมมาทฏฐนเปนไปโดยชอวา ปญาปชโชโต ปาสตถ (ปญญาเปนแสงสวาง ปญญาเพยงดงศสตรา) ดงน. เพราะเหตนน พระโยคาวจรกาจดมดคออวชชา ดวยสมมาทฏฐ คอ วปสสนาญาณนในเบองตน ฆาโจรคอกเลสเสย ยอมบรรลพระนพพาน โดยความเกษม. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา นพพานาธคมาย ปฏปนนสส โยคโน พหการตตา ปม สมมาทฏ เทสตา. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาทฏฐ กอน เพราะเปนธรรมมอปการะมากแกพระ- โยคผปฏบตเพอบรรลพระนพพาน. กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะฉะนน จง ตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน . เหมอนอยางวา เหรญญกใชมอพลก ไปพลกมา ตาดเหรยญกษาปณ ยอมรวา อนนปลอม อนนด ฉนใด แมพระโยคาวจรกฉนนน ในเบองตน ใชวตกตรกไปตรกมา ใชวปสสนา- ปญญาตรวจด ยอมรวา ธรรมเหลานเปนกามาวจร ธรรมเหลานเปน


รปาวจรเปนตน. กหรอวาชางถาก เอาขวานถากไมใหญทบรษจบปลาย คอยพลกให ยอมนาไปใชงานได ฉนใด พระโยคาวจรพจารณาธรรม ทวตกคอยตรกใหดวยปญญา โดยนยมอาทวา ธรรมเหลานเปนกามาวจร ธรรมเหลานเปนรปาวจร ยอมนาเขาไปใชงานได ฉนนน เพราะเหตนน ทานจงกลาววา กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะ- ฉะนน จงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน ดงน. สมมาสงกปปะนนน มอปการะแกสมมาวาจา เหมอนดงมอปการะ แกสมมาทฏฐฉะนน สมดงทตรสไววา ดกอนคหบด บคคลตรกแลว พจารณาแลวในเบองตนกอนแล จงเปลงวาจา เพราะฉะนน พระองค จงตรสสมมาวาจาไวในลาดบแหงสมมาสงกปปะนน. กเพราะเหตทคนจะตองจดแจงดวยวาจากอนวา เราจะกระทาสงน และสงน ดงนแลว จงประกอบการงานในโลก เพราะฉะนน จงตรส สมมากมมนตะไวในลาดบสมมาวาจา เพราะวาจามอปการะแกการงาน. กเพราะเหตทศลมอาชวะเปนท ๘ ยอมบรบรณแกผละวจทจรต ๔ และ กายทจรต ๓ แลวทาวจสจรตและกายสจรตทงสองใหบรบรณ ไม บรบรณสาหรบคนนอกน เพราะฉะนน จงตรสสมมาอาชวะไวในลาดบ แหงสมมาวาจาและสมมากมมนตะทงสองนน. เพอแสดงวา ถาบคคลผมอาชวะบรสทธอยางน กระทาความปลาบ ปลมดวยเหตเพยงเทานวา อาชพของเราบรสทธ แลวเปนผประมาท เหมอนดงหลบอย ไมควร โดยทแท ควรตองปรารภความเพยรนทก ๆ อรยาบถ จงตรสสมมาวายามะไวในลาคบแหงสมมาชวะนน. ตอแตนน เพอจะแสดงวา แมปรารภความเพยรแลว กควรการทาสตใหตงมนใน


วตถทง ๔ มกายเปนตน จงทรงแสดงสมมาสตไวในลาดบแหงสมมาวายามะ. กเพราะเหตทสตตงมนอยางนแลว ใสใจไดดถงคตธรรมทงหลายท มอปการะและไมมอปการะแกสมาธ ยอมสามารถทาจตใหแนวแนใน เอกคคตารมณ เพราะฉะนน พงทราบวา ทรงแสดงสมมาสมาธไวใน ลาดบแหงสมมาสตแล. ดงนน จงตรสมรรคอนประกอบดวยองค ๘ แมน คละกนทงโลกยะและโลกตระ. ในบทวา อชฌตต รปส ดงนเปนตน ภกษชอวาเปนผม ความเขาใจรปภายใน ดวยอานาจบรกรรมรปภายใน. กเมอกระทาบรกรรม รปสเขยวในภายใน ยอมกระทา (บรกรรม คอพจารณาบอย ๆ ) ทผม ทด หรอทดวงตา. เมอทาบรกรรมรปสเหลอง ยอมทาทมนขน ทผวหนง ทฝามอฝาเทา หรอในททนยนตามสเหลอง. เมอทาบรกรรม รปสแดง ยอมทาทเนอ ทเลอด ทลน หรอในททนยนตามสแดง. เมอ ทาบรกรรมรปสขาว ยอมทาทกระดก ทฟน ทเลบ หรอในททนยนตา มสขาว. กรปสเขยวเปนตนนน ไมเปนสเขยวแท ไมเหลองแท ไมแดง แท ไมขาวแท เปนสไมบรสทธเลย. บทวา เอโก พหทธา รปาน ปสสต ความวา บรกรรม อยางนของภกษใดเกดขนภายใน นมตเกดขนภายนอก ภกษนนเรยกวา มความเขาในรปภายใน เปนรปภายนอก ดวยอานาจบรกรรมรปภายใน และใหรปภายนอกถงอปปนา. บทวา ปรตตาน ไดแก ยงไมเจรญ. บทวา สวณณทพพณณาน ความวา จะเปนรปมวรรณะด หรอวรรณะ ทรามกชางเถด พงทราบวา ทานกลาวอภภาย*ตนะน ดวยอานาจรปทเปน * อภภายตนะม ๘ ประการ หมายถงการบาเพญโดยเพงรปคอวณณกสณเปนอารมณ.


ปรตตารมณเทานน. บทวา ตาน อภภยย ความวา บรษผมไฟธาตดไดภตตาหาร ประมาณทพพหนง คดวา มอะไรทเราจะพงบรโภคไดในภตตาหารน จง รวมทาใหเปนคาขาวคาเดยวกน ฉนใด บคคลผมญาณอนยง มญาณแจมใส กฉนนนเหมอนกน พจารณาวา มอะไรทเราจะพงเขาฌานในปรตตารมณน อนนไมเปนเรองหนกสาหรบเรา จงครอบงารปเหลานนเขาฌาน อธบาย วา ใหถงอปปนาในรปนนพรอมกบทานมตใหเกดขนทเดยว. กดวยบทวา ชานาม ปสสาม น ทานกลาวถงความคานงของภกษนน. กความ คานงถงนนแล ยอมมแกภกษผออกจากสมาบต ไมใชมในภายในสมาบต. บทวา เอว ส โหต ความวา ยอมมความเขาใจอยางน ดวยความ เขาใจในความคานงถงบาง ดวยความเขาใจในฌานบาง. กความเขาใจ ในการครอบงา (รป ) ยอมมแกภกษนนในภายในสมาบต แตความ เขาใจในการคานงถง ยอมมแกภกษผออกจากสมาบตแลวเทานน. บทวา อปปมาณาน ความวา ขยายขนาดขน คอใหญขน. กใน บทวา อภภยย น มความวา เหมอนบรษผกนจ ไดภตตาหารเพมอก หนงท กคดวา แมภตตาหารอนกชางเถด ภตตาหารนนจกทาอะไรเรา ยอมไมเหนภตตาหารทไดเพมนนโดยเปนของมากมาย ฉนใด บคคลผม ญาณอนยง มญาณแจมใส กฉนนนเหมอนกน เหนวา เราจะพงเขาฌาน อะไรในรปน รปนมประมาณมากมายกหามได เราไมหนกใจในการทา จตใหแนวแน (กบรปน) ดงน ครอบงารปเหลานนเสยแลวเขาสมาบต คอทาใหถงอปปนาพรอมกบทานมตใหเกดขนทเดยว. บทวา อชฌตต อรปส ความวา ผเดยวเวนบรกรรมสญญา


ในรปภายในเสย เพราะไมไดหรอเพราะไมตองการ. บทวา พหทธา รปาน ปสสต ความวา บรกรรมกด นมตกด ของภกษใดเกดขนเฉพาะ ภายนอก ภกษนนทานเรยกวาผเดยว มความเขาใจอรปในภายใน เหนรป ในภายนอก. คาทเหลอในสตรน มนยดงกลาวไวในอภภายตนะท ๔ นน แล. กบรรดารปทง ๔ น รปทเปนปรตตารมณ มาดวยอานาจวตกจรต. รปมากหลายไมมประมาณ มาดวยอานาจโมหจรต. รปมวรรณะด มาดวย อานาจโทสจรต. รปมวรรณะทราม มาดวยอานาจราคจรต. เพราะรป เหลาน เปนสปปายะของจรตเหลาน . กความทรปเหลานนเปนสปปายะ ไดกลาวไวพสดารแลวในจรยนเทศในวสทธมรรค. ในอภภายตนะท ๕ เปนตน พงทราบวนจฉยตอไปน :- บทวา นลาน กลาวเนองดวยการถอเอาทงหมด. บทวา นลวณณาน กลาวเนองดวยวรรณะ. บทวา นลนทสสนาน กลาวเนองดวยเหนสเขยว อธบายวา สไมปะปนกนปรากฏชดเจน. เหนเปนสเขยวสเดยวเทานน. กบทวา นลนภาสาน กลาวเนองดวยแสง อธบายวา ประกอบดวย สเขยว. ทานแสดงวา อภภายตนะเหลานนบรสทธ ดวยบทวา นล- นภาสาน น. กทานกลาวอภภายตนะเหลานน ดวยสบรสทธเทานน. กใน อธการทวาดวยอภภายตนะน การทากสณ การบรกรรม และวธถง อปปนา มอาทวา เมอถอเอานลกสณ ยอมถอเอาตในดอกไม ผา หรอวรรณธาตทมสเขยว ดงนทงหมด ไดกลาวไวแลวโดยพสดารใน วสทธมรรค. กอภภายตนฌานทง ๘ ประการน เปนวฏฏะบาง เปนบาท ของวฏฏะบาง เปนบาทของวปสสนาบาง เปนบาทของอภญญาบาง แต พงทราบวาเปนโลกยะเทานน ไมเปนโลกตระ.


ในบทวา รป รปาน ปสสต น รปฌานทเกดดวยอานาจ นลกสณเปนตน ทผมเปนตนในภายใน ชอวา รป. ชอวา รป เพราะ อรรถวาเขามรปฌานนน. บทวา พททธา รปาน ปสสต ความวา ยอมเหนรปมนลกสณเปนตนภายนอก ดวยฌานจกษ. ดวยบทน ทาน แสดงรปาจรฌานแมทง ๔ ของบคคลผทาฌานใหเกดในกสณอนเปน วตถภายในและภายนอก. บทวา อชฌตต อรปส ความวา ไมม ความเขาใจรปภายใน คอ รปาวจรฌานอนไมเกดทผมเปนตนของตน. ดวยบทน ทานแสดงรปาวจรฌานของบคคลผกระทาบรกรรม ( กสณ ) ในภายนอกแลวทาฌานใหเกด ( ทกสณ ) ในภายนอกนนแหละ. ดวยบทวา สภนเตว อธมตโต โหต น ทานแสดงฌานใน วณณกสณมนลกสณเปนตนอนบรสทธ. ในฌานเหลานน ความคานงวา งาม ยอมไมมในภายในอปปนากจรง ถงอยางนน ภกษใดทาความงาม อนบรสทธดใหเปนอารมณของกสณอย เพราะเหตทภกษนนจะตองถก เรยกวา เปนผนอมใจไปวา งาม เพราะฉะนน จงตรสเทศนาอยางนน. กในปฏสมภทามรรค ทานพระสารบตรกลาวไววา ชอวาวโมกข เพราะ เปนผนอมใจไปวา งามอยางไร. ภกษในพระศาสนาน มจตสหรคต ดวยเมตตา ฯลฯ แผไปตลอดทศหนงอย เพราะเปนผเจรญเมตตา สตว ทงหลายจงเปนผไมนารงเกยจ. มจตสหรคตดวยกรณา มทตา อเบกขา แผไป ฯ ล ฯ ตลอดทศหนงอย เพราะเปนผเจรญกรณา มทตา อเบกขา สตวทงหลายจงเปนผไมนารงเกยจ, ชอวาวโมกข เพราะอรรถวา เปนผ นอมใจวางามอยางน ดวยประการดงกลาวน. คาใดทจะพงกลาวในบทวา สพพโส รปสาน เปนตน คาทงหมดแมนน ไดกลาวไวแลวใน


วสทธมรรคนนแล. กในบทวา ปวกสณ ภาเวต น ทชอวา เพราะอรรถวา ทงสน. กสณมปฐวเปนอารมณ ชอวาปฐวกสณ. คาวา ปวกสณ ภาเวต น เปนชอของบรกรรมวาปฐวกม ของอคคหนมตกม ของปฏภาคนมต กม ของฌานอนทานมตนนใหเปนอารมณเกดขนกม. แตในทน ทาน ประสงคเอาฌานทมปฐวกสณเปนอารมณ. ภกษนนเจรญปฐวกสณนน. แมในอาโปกสณเปนตน กมนยนเหมอนกน. กภกษเมอจะเจรญ กสณเหลาน ชาระศลแลวตงอยในศลอนบรสทธ ตดบรรดาปลโพธความ กงวล ๑๐ ประการทมอยนนออกไปเสย แลวเขาไปหากลยาณมตรผให กรรมฐาน เรยนเอากรรมฐานทเปนสปปายะโดยเกอกลแกจรตของตน แลวละทอยอนไมเหมาะแกการบาเพญกสณ อยในทอยอนเหมาะสม ทา การตดความกงวลเลก ๆ นอย ๆ อยทาภาวนาวธทกอยางใหเสอมไป พง เจรญเถด. นเปนความยอในสตรน สวนความพสดารไดกลาวไวแลวใน วสทธมรรค. กวญญาณกสณมาในวสธมรรคนนทงสน วญญาณกสณนนโดยใจ ความกคอวญญาณอนเปนไปในอากาสกสณ. กวญญาณนนแล ทานกลาว โดยเปนอารมณ ไมใชกลาวโดยเปนสมาบต. กภกษนกระทาวญญาณกสณ นนใหเปนวญญาณไมมทสด แลวเจรญวญญาณจายตนะสมาบตอย เรยกวาเจรญวญญาณกสณ. กสณ ๑๐ แมน เปนวฏฏะบาง เปนบาทของ วฏฏะบาง เปนบาทของวปสสนาบาง เปนประโยชนแกการอยเปนสขใน ปจจบนบาง เปนบาทของอภญญาบาง เปนบาทของนโรธบาง เปนโลกยะ เทานน ไมเปนโลกตระ.


บทวา อสภส ภาเวต ความวา สญญาอนสหรคตดวยปฐม ฌานซงเกดในอารมณ ๑๐ มศพทขนพองเปนตน เรยกวา อสภ. อบรม คอพอกพน เจรญอสภสญญานน. อธบายวา ทาอสภสญญาทยงไมเกดขน ตามรกษาอสภสญญาทเกดขนแลวเอาไว. กแนวของการเจรญอสภ ๑๐ ทงหมดกลาวไวพสดารแลวในวสทธมรรค. บทวา มรณส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทามรณะ แมทง ๓ คอ สมมตมรณะ ขณกมรณะ สมจเฉทมรณะใหเปนอารมณ เกดขน อธบายวา ทาสญญาทยงไมเกดใหเกดขน ตามรกษาสญญาท เกดขนแลวเอาไว. มรณสตอนมลกษณะดงกลาวไวในหนหลงนนแหละ เรยกวา มรณสญญาในทน . อธบายวา เจรญมรณสญญานน ทาใหเกด ขน ใหเจรญขน. กนยแหงการเจรญมรณสญญานนกลาวไวพสดารแลว ในวสทธมรรคนนแล. บทวา อาหาเร ปฏกลส ภาเวต ความวา ยอมเจรญสญญา อนเกดขนแกภกษผพจารณาความปฏกล ๙ อยาง มปฏกลโดยการไป เปนตน ในกวฬงการาหารชนดทกนและดมเปนตน อธบายวา ทาให เกดขน ใหเจรญขน. นยแหงการเจรญอาหาเรปฏกลสญญาแมนน กได กลาวไวอยางพสดารแลวในวสทธมรรคเหมอนกน. บทวา สพพโลเก อนภรตส ภาเรต ความวา เจรญ อนภรตสญญา (ความสาคญวาไมนายนด) คออกกณฐตสญญาในไตร- โลกธาตแมทงสน. บทวา อนจจส ภาเวต ความวา เจรญสญญา อนเกดขนในขนธ ๕ วาไมเทยง กาหนดพจารณาความเกดขน ความ เสอมไป และความแปรปรวนแหงอปาทานขนธ ๕. บทวา อนจเจ


ทกขส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนเกดขนวา เปนทกข กาหนด พจารณาทกขลกษณะคอความบบคน ในขนธบญจกอนไมเทยง. บทวา ทกเข อนตตส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอน เกดขนวา เปนอนตตา อนกาหนดพจารณาอนตตลกษณะ กลาวคอ อาการอนไมอยในอานาจ ในขนธบญจกอนเปนทกขเพราะอรรถวาบบคน. บทวา ปหานส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทาปหานะ ๕ อยาง ใหเปนอารมณเกดขน. บทวา วราคส ภาเวต ความวา เจรญสญญา อนกระทาวราคะ ๕ อยางนนแลใหเปนอารมณเกดขน. บทวา นโรธส ภาเวต ความวา เจรญสญญาอนทาสงขาร- นโรธใหเปนอารมณเกดขน. บางอาจารยกลาววา สญญาอนกระทา พระนพพานใหเปนอารมณเกดขน ดงนกม. กในบทวา นโรธส ภาเวต น ทานกลาวถงวปสสนาอนแกกลา ดวยสญญาทง ๓ น คอ สพพโลเกอนภรตสญญา ๑ อนจจสญญา ๑ อนจเจทกขสญญา ๑. ทาน กลาวซาเฉพาะการปรารภวปสสนา ดวยสญญา ๑๐ ประการ มคาวา อนจจส ภาเวต ดงนเปนตน. บทวา พทธานสสต เปนตน ไดกลาวอธบายความไวแลว . บทวา ปมชฌานสหคต แปลวา ไป คอเปนไปพรอมกบ ปฐมฌาน อธบายวา สมปยตดวยปฐมฌาน. บทวา สทธนทรย ภาเวต ความวา เจรญสทธนทรยใหสหรคตดวยปฐมฌาน คออบรม พอกพน ใหเจรญ. ในบททกบทมนยดงกลาวน. จบอรรถกถาอปรอจฉราสงฆาตวรรค


อรรถกถากายคตาสตวรรค๑

ในบทวา เจตสา ผโฏ ( แผไปดวยใจ ) น การแผม ๒ อยาง คอ แผไปดวยอาโปกสณ ๑ แผไปดวยทพยจกษ ๑. ใน ๒ อยางนน การเขาอาโปกสณแลวแผไปดวยอาโป ชอวาแผดวยอาโปกสณ. เมอ มหาสมทรแมถกแผไปดวยการแผไปอยางน แมนานอยทกสายทไหลลง มหาสมทร ยอมเปนอนรวมเขาอยดวย. กการเจรญอาโลกกสณแลวเหน สมทรทงสนดวยจกษ ชอวาแผดวยทพยจกษ เมอมหาสมทรแมถกแผไป ดวยการแผไปอยางน แมนานอยทไหลลงมหาสมทร ยอมเปนอนรวม เขาไวดวย. บทวา อนโตคธา ตสส ความวา กศลธรรมทงหลายยอมเปน อนหยงลงในภายในแหงการเจรญของภกษนน. ในบทวา วชชาภาคยา น มวเคราะหดงตอไปน :- ชอวาวชชาภาคยะ เพราะบรรจบวชชา ดวย การประกอบเขากนได. ชอวาวชชาภาคยะ เพราะเปนไปในสวนแหง วชชา คอในภาคของวชชา. ในบทวา วชชาภาคยา นน วชชาม ๘ คอ วปสสนาญาณ ๑ มโนมยทธ ๑ อภญญา ๖. โดยความหมายแรก ธรรมทสมปยตดวยวชชาเหลานน เปนวชชาภาคยะ. โดยความหมายหลง วชชาขอใดขอหนงเพยรขอเดยวในบรรดาวชชา ๘ นนเปนวชชา. ธรรม ทเหลอเปนวชชาภาคยะ คอเปนสวนแหงวชชา. รวมความวา วชชากด ธรรมอนสมปยตดวยวชชากด พงทราบวาเปนวชชาภาคยะทงนน บทวา มหโต สเวคาย แปลวา เพอประโยชนแกความสงเวช ใหญ. แมในสองบทขางหนา กมนยนเหมอนกน . กในอธการน ๑. บาลขอ ๒๒๕- ขอ ๒๓๔, วรรคนรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.


วปสสนา ชอวาความสงเวชใหญ มรรค ๔ ชอวาประโยชนใหญ สามญญผล ๔ ชอวาความเกษมจากโยคะใหญ. อกอยางหนง มรรค พรอมกบวปสสนา ชอวาความสงเวชใหญ สามญญผล ๔ ชอวาประโยชน ใหญ พระนพพาน ชอวาความเกษมจากโยคะใหญ. บทวา สตสมปชาย ไดแก เพอประโยชนแกสตและญาณ. บทวา าณทสสนปฏลาภาย คอ เพอทพยจกขญาณ. บทวา ทฏ- ธมมสขวหาราย ไดแก เพอตองการอยเปนสขในอตภาพทประจกษ อยนทเดยว. บทวา วชชาวมตตผลสจฉกรยาย ไดแก เพอตองการ ทาใหเหนประจกษซงผลของวชชาและวมตต. กในบทวา วชชาวมตตผล- สจฉกรยาย น ปญญาในมรรค ชอวาวชชา. ธรรมทเหลออนสมปยต ดวยวชชานน ชอวาวมตต. อรหตผล ชอวาผลของธรรมเหลานน อธบายวา เพอทาใหแจงอรหตผลนน. บทวา กาโยป ปสสมภต ความวา ทงนามกาย ทงกรชกาย ยอมสงบ. อธบายวา เปนกายอนสงบแลว. บทวา วตกกวจาราป ความวา ธรรมเหลาน ชอวายอมเขาไปสงบดวยทตยฌาน. กในทน ทานกลาวหมายเอาการเขาไปสงบธรรมอยางหยาบ. บทวา เกวลา แปลวา ทงสน อธบายวา ทงหมดไมเหลอเลย. บทวา วชชาภาคยา คอเปน ไปในสวนของวชชา. ธรรมเหลานนไดแยกแยะแสดงไวแลวขางตน. บทวา อวชชา ปหยต ความวา ความมดตอ คอความไมร อนกระทาความมดอยางมหนต เปนมลรากของวฏฏะในฐานะ ๘ ประการ อนภกษยอมละได. บทวา วชชา อปปชชต ไดแก วชชาในอรหต- มรรค ยอมเกดขน. บทวา อสมมาโน ปหยต ความวา มานะ ๙ วา


เปนเราเปนตน อนภกษยอมละได. บทวา อนสยา ไดแก อนสย ๗. บทวา สโยชนาน ไดแก สงโยชน ๑๐. บทวา ปาปปเภทาย ไดแก เพอถงความแตกฉานแหงปญญา. บทวา อนปาทาปรนพพานาย แปลวา เพอตองการทาใหแจงปรนพพานอนหาปจจยมได. บทวา อเนกธาตปฏเวโธ โหต ความวา ยอมมความรแจงแทง ตลอดลกษณะของธาต ๑๘ ประการ. บทวา นานาธาตปฏเวโธ โหต ความวา ยอมมการรแจงแทงตลอดลกษณะโดยภาวะตาง ๆ แหงธาต ๑๘ เหลานนแหละ. ดวยบทวา อเนกธาตปฏสมภทา โหต น ทานกลาว ถงความรประเภทของธาต. ปญญาเปนเครองรวา ธาตนชอวามเปน อนมาก ชอวาธาตปเภทญาณ ความรประเภทของธาต. กความร ประเภทของธาตนนน มใชมแกคนทวไป มโดยตรงแกพทธะทงหลาย เทานน. ความรประเภทของธาตนนพระสมมาสมพทธเจามไดตรสไวโดย ประการทงปวง (โดยเฉพาะ ). ถามวา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะ เมอตรสไว กไมมประโยชน. บท ๑๖ บทมอาทวา ปาปฏลาภาย ดงนไป ทานตงหวขอ แลวขยายความพสดารไวในปฏสมภทามรรคอยางนวา สปปรสปสงเสวะ คบสตบรษ ๑ สทธมมสวนะ ฟงธรรมของสตบรษ ๑ โยนโสมนสการะ ใสใจโดยแยบคาย ๑ ธมมานธมมปฏปตต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ๑ (และหวขออยางนวา ) ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๔ ประการนแลท บคคลอบรมแลว ทาใหมากแลว ยอมเปนไปเพอไดเฉพาะปญญา ฯ ล ฯ ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาชาแรกกเลส. สมจรงดงททานพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไว ในบทวา


ปาปฏลาภาย สวตตนต ดงน การไดเฉพาะปญญาเปนไฉน. การได การไดเฉพาะ การถง การถงพรอม การถกตอง การทาใหแจง การเขาถง มรรคญาณ ๔ ผลญาณ ๔ ปฏสมภทาญาณ ๔ อภญญาญาณ ๖ ญาณ ๗๓ ญาณ ๗๗. นชอวาการไดเฉพาะปญญา ในบทวา ยอมเปน ไปเพอไดเฉพาะปญญา. ในบทวา ปาวฑฒยา สวตตนต ดงน ความเจรญปญญา เปนไฉน. ปญญาของพระเสกขะ ๗ จาพวก และของกลยาณปถชน ยอมเจรญ แตปญญาของพระอรหนตเปนวฑฒนาปญญา (คอปญญาอน เจรญเตมทแลว) นชอวาความเจรญปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอ ความเจรญปญญา. ในบทวา ป าเวปลลาย สวตตนต ดงน ความไพบลย แหงปญญาเปนไฉน. ปญญาของพระเสกขบคคล ๗ พวก. และของ กลยาณปถชน ยอมถงความไพบลย ปญญาของพระอรหนต ถงความ ไพบลยแลว นชอวาความไพบลยแหงปญญา ในบทวา ยอมเปนไป เพอความไพบลยแหงปญญา. ในบทวา มหาปตาย สวตตนต ดงน ปญญาใหญเปนไฉน. ชอวาปญญาใหญ เพราะกาหนดถอเอาประโยชนใหญ ชอวาปญญาใหญ เพราะกาหนดถอเอาธรรมใหญ ฯลฯ นรตตใหญ ปฏภาณใหญ กอง ศลใหญ กองสมาธ ปญญา วมตต และวมตตญาณทสสนะใหญ ฐานะ และอฐานะใหญ วหารสมาบตใหญ อรยสจใหญ สตปฏฐาน สมมปปธาน และอทธบาทใหญ อนทรย พละใหญ โพชฌงคใหญ อรยมรรคใหญ สามญผลใหญ มหาอภญญาใหญ พระนพพานอนเปนประโยชนอน


ยงใหญ. นชอวาปญญาใหญ ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผม ปญญาใหญ. ในบทวา ปถปญตาย สวตตต ดงน ปญญามากเปนไฉน. ชอวาปญญามาก เพราะญาณยอมเปนไปในขนธตาง ๆ มาก. ชอวา ปญญามาก เพราะญาณยอมเปนไปในธาตตาง ๆ มาก ในอายตนะตาง ๆ มาก ในปฏจจสมปบาทตาง ๆ มาก ในการไดสญญตะตาง ๆ มาก ใน อรรถ ธรรม นรตต ปฏภาณมาก ในสลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธ วมตตขนธ และวมตตญาณทสสนขนธตาง ๆ มาก ในฐานะและอฐานะ ตาง ๆ มากในวหารสมาบตตาง ๆ มาก ในอรยสจตาง ๆ มาก ใน สตปฏฐาน สมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงคตาง ๆ มาก ในอรยมรรคตาง ๆ มาก ในสามญญผลตาง ๆ มาก ในอภญญาตาง ๆมาก. ชอวาปญญามาก เพราะญาณเปนไปในพระนพพานอนเปนประโยชน อยางยง ลวงธรรมอนทวไปแกชนตาง ๆ มาก. นชอวาปญญามากใน บทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญามาก. ในบทวา วปลปาย สวตตต ดงน ปญญาไพบลยเปนไฉน. ชอวาปญญาไพบลย เพราะกาหนดถอเอาประโยชนอนไพบลย ฯลฯ ชอวาปญญาไพบลย เพราะกาหนดถอเอาพระนพพานอนมประโยชนยง ไพบลย นชอวาปญญาไพบลย ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผม ปญญาไพบลย. ในบทวา คมภรปตาย สวตตนต ดงน ปญญาลกซงเปน ไฉน. ชอวาปญญาลกซง เพราะญาณเปนไปในขนธทงหลายอนลกซง. ความพสดารเหมอนกบขอทวาดวยปญญามาก. ชอวาปญญาลกซง เพราะ


ญาณยอมเปนไปในพระนพพานอนมประโยชนอยางยง ลกซง. นชอวา ปญญาลกซง ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาลกซง. ในบทวา อสสามนตปตาย สวตตนต ดงน ปญญาเทยม กนไดเปนไฉน. บคคลใดบรรล กระทาใหแจง ถกตองดวยปญญา ซง อตถปฏสมภทา โดยการกาหนดรอรรถ บรรล กระทาใหแจง ถกตอง ดวยปญญา ซงธรรม นรตต ปฏภาณ โดยกาหนดรธรรม นรตต และ ปฏภาณ ใคร ๆ อนยอมไมอาจครอบงา อรรถ ธรรม นรตต และ ปฏภาณของบคคลนน และบคคลนนเปนผอนคนทงหลายอนไมพงครอบงา ได เพราะฉะนน บคคลนน จงชอวาผมปญญาไมเทยบกนได. ปญญาของกลยาณปถชน ไกล หางไกล ไกลแสนไกล ไมใกล ไมใกลเคยงกบปญญาของพระอรยบคคลท ๘, เมอเทยบกบกลยาณปถชน พระอรยบคคลท ๘ ชอวาเปนผมปญญาไมเทยบกนได. ปญญาของ พระอรยบคคลท ๘ ไกล ฯลฯ ปญญาของพระโสดาบน. เมอเทยบกบ พระอรยบคคลท ๘ พระโสดาบน ชอวาเปนผมปญญาไมเทยบกนได. ปญญาของพระโสดาบนไกล ฯลฯ ปญญาของพระสกทาคาม ปญญา ของพระสกทาคามไกล ฯลฯ ปญญาของพระอรหนต. ปญญาของพระ- อรหนตไกล หางไกล ไกลแสนไกล ไมใกล ไมเฉยดปญญาของพระ- ปจเจกพทธเจา. เมอเทยมกนพระอรหนต พระปจเจกพทธเจา ชอวา เปนผมปญญาไมเทยบกนได. เมอเทยบกบ พระปจเจกพทธเจา และชาวโลก พรอมทงเทวดา พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา เปนผมพระปญญา ไมมของใครเทยบได เปนชนเลศ.


พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาทรงฉลาดในประเภทของปญญา ทรงมพระญาณแตกฉาน ฯล ฯ บณฑตเหลานนแตงปญหาแลวเขาไป เฝาพระตถาคต ทลถามทงขอลลบและปกปด ปญหาเหลานนทพระผ- มพระภาคเจาตรสบอกและทรงตอบแลว ยอมเปนอนทรงชเหตใหเหนชด และปญหาทเขายกขนนน พระผมพระภาคเจากทรงตอบไดสมบรณ โดย แทจรงแลว ในปญหานน พระผมพระภาคเจาทรงทราบแจมแจงดวย พระปญญา เพราะเหตนน จงชอวา มพระปญญาไมมของใครเทยบได เปนชนเลศ นชอวาปญญาไมมของใครเทยบได ในบทวา ยอมเปนไป เพอความเปนผมปญญาไมมของใครเทยบได. ในบทวา ภรปตาย สวตตนต ดงน ภรปญญาเปนไฉน. ชอวาภรปญญา เพราะครอบงาราคะอย. ชอวาภรปญญา เพราะ ครอบงาราคะไดแลว. ชอวาภรปญญา เพราะยอมครอบงา โทสะ โมหะ โกธะ อปนาหะ มกขะ ปลาสะ อสสา มจฉรยะ มายา สาไถย ถมภะ สารมภะ นานะ อตมานะ มทะ ปมาทะ กเลสทงปวง ทจรต ทงปวง อภสงขารทงปวง ฯ ล ฯ กรรมอนเปนเหตนาไปสภพทงปวง. ชอวาภรปญญา เพราะครอบงาแลว. ราคะ ชอวาเปนอร. ปญญาอนยายอร นน เหตนน ชอวาภรปญญา. โทสะ โมหะ ฯลฯ กรรมเปนเหต นาไปสภพทงปวง ชอวาเปนอร ปญญาอนยายอรนน เหตนน ชอวา ภรปญญา. แผนดนเรยกวาภร ผประกอบดวยปญญาอนแผไปกวางขวาง เสมอแผนดนนน เหตนน จงชอวา ภรปญโญ ผมปญญาเสมอแผนดน. อกอยางหนง คานคอ ภร เมธา ปรณายกา เปนชอของปญญา. น ชอวา ภรปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมภรปญญา.


ในบทวา ปญาพาหลลาย สวตตนต ดงน ความเปนผมาก ดวยปญญาเปนไฉน. บคคลบางคนในโลกน เปนผหนกในปญญา เปน ผมปญญาเปนจรต มปญญาเปนทอาศย นอมใจไปในปญญา มปญญา เปนธงชย มปญญาเปนยอดธง มปญญาเปนอธบด มากดวยการวจย มากดวยการคนควา มากดวยการพจารณา มากดวยการเพงพนจ มการ เพงพนจเปนธรรมดา อยดวยปญญาอนแจมแจง และประพฤตใน ปญญานน หนกในปญญานน มากดวยปญญานน นอมไปในปญญานน โนมไปในปญญานน เงอมไปในปญญานน นอมใจไปในปญญานน มปญญานนเปนอธบด อปมาเหมอนภกษผหนกในหมคณะ กเรยกวาผ มากดวยหมคณะ ผหนกในจวร ผหนกในบาตร ผหนกในเสนาสนะ กเรยกผมากดวยเสนาสนะ ฉนใด บคคลบางคนในโลกนกฉนนนเหมอน กน เปนผหนกในปญญา มปญญาเปนจรต ฯลฯ มปญญาเปนอธบด. นชอวา ความเปนผมากดวยปญญา ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผ มากดวยปญญา. ในบทวา สฆปตาย สวตตนต ดงน ปญญาเรวเปนไฉน. ชอวา ปญญาเรว เพราะทาศลใหบรบรณรวดเรว. ชอวา ปญญาเรว เพราะทาอนทรยสงวร โภชเนมตตญตา ชาครยานโยค ศลขนธ สมาธขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสสนขนธใหบรบรณรวดเรว. ชอวา ปญญาเรว เพราะแทงตลอดฐานะและอฐานะไดรวดเรว เพราะทาวหาร- สมาบตใหบรบรณไดรวดเรว เพราะแทงตลอดอรยสจไดรวดเรว เพราะ เจรญสตปฏฐานไดรวดเรว เพราะเจรญสมมปปธาน อทธบาท อนทรย พละ โพชฌงค อรยมรรคไดรวดเรว. ชอวา ปญญาเรว เพราะทาให


แจงสามญญผลไดรวดเรว ชอวา ปญญาเรว เพราะแทงตลอดอภญญา ไดรวดเรว ชอวา ปญญาเรว เพราะทาใหแจงพระนพพานอนเปนประ- โยชนอยางยงไดรวดเรว. นชอวา ปญญาเรว ในบทวา ยอมเปนไปเพอ ความเปนผมปญญาเรว. ในบทวา ลหปตาย สวตตนต ดงน ปญญาฉบพลนเปนไฉน. ฉบพลน ฯลฯ ชอวา ปญญาฉบพลน เพราะทาใหแจงพระนพพาน อนเปนประโยชนอยางยงไดฉบพลน. นชอวา ปญญาฉนพลน ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาฉบพลน. ในบทวา หาสปตาย สวตตนต ดงน ปญญาราเรงเปนไฉน. ชอวา ปญญาราเรง เพราะบคคลบางคนในโลกน มความราเรงมาก ม ความอมใจมาก มความยนดมาก มความปราโมทยมาก บาเพญศล ทงหลายใหบรบรณ ฯลฯ ชอวา ปญญาราเรง เพราะทาใหแจงพระ- นพพานอนเปนประโยชนอยางยง. นชอวา ปญญาราเรง ในบทวา ยอม เปนไปเพอความเปนผมปญญาราเรง. ในบทวา ชวนปตาย สวตตนต ดงน ปญญาแลนเปนไฉน. ชอวา ปญญาแลน เพราะรปอยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และ ปจจบน เวทนา สญญา สงขาร วญญาณอยางใดอยางหนง ทเปนอดต อนาคต และปจจบนเปนภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลว หรอประณต อยทไกลหรอใกล ปญญาพลนแลนไปยงวญญาณทงปวง โดยความเปนของไมเทยง. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะพลนแลนไป โดยความเปนทกข โดยความเปนอนตตา. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะ พลนแลนไปยงจกษ ฯลฯ ชราและมรณะ อนเปนอดต อนาคต และ


ปจจบน โดยความเปนของไมเทยง โดยความเปนทกข โดยความเปน อนตตา. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะเทยบเคยง พจารณา รแจง ทาใหแจมแจงรปทเปนอดต อนาคต และปจจบน วาไมเทยง เพราะ อรรถวาสนไป วาเปนทกข เพราะอรรถวานากลว วาเปนอนตตา เพราะ อรรถวาไมมแกนสาร แลวพลนแลนไปในพระนพพานอนเปนทดบรป ฯลฯ ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะพลนแลนไปยงพระนพพานอนเปน ทดบชราและมรณะ. ชอวา ปญญาพลนแลน เพราะเทยบเคยง พจารณา รแจง ทาใหเเจมแจงรป ฯลฯ ชราและมรณะ ทงอดต อนาคต ปจจบน ไมเทยง ถกปรงแตง อาศยกนเกดขน มความเสอมเปนธรรมดา มความสนเปนธรรมดา มความคลายไปเปนธรรมดา มความคบไปเปน ธรรมดา แลวพลนแลนไปยงพระนพพานอนเปนทดบชราและมรณะ นชอวา ปญญาพลนแลน ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญา แลนพลน ในบทวา ตกขปตาย สวตตนต ดงน ปญญากลาเปนไฉน. ชอวา ปญญากลา เพราะตดกเลสไดไว. ชอวา ปญญากลา เพราะไมรบ ละทง บรรเทา ทาใหสนสด ใหถงความไมมตอไป ซงกามวตก พยาบาท- วตก วหงสาวตก อกศลบาปธรรมทเกดขนแลวเกดขนเลา ชอวา ปญญา กลา เพราะไมรบไว ละทงไป บรรเทาได ทาใหสนสดไป ใหถงความ ไมมตอไป ซงราคะ โทสะ โมหะทเกดขนแลวเกดขนเลา ฯลฯ ซง กรรมเปนเหตไปสภพทงปวง. ชอวา ปญญากลา เพราะบรรล ทาใหแจง ถกตองดวยปญญา ซงอรยมรรค ๔ สามญญผล ๔ ปฏสมภทา ๔ อภญญา ๖ บนอาสนะเดยว. นชอวา ปญญากลา ในบทวา ยอมเปนไป


เพอความเปนผมปญญากลา. ในบทวา นพเพธกปยตาย สวตตนต ดงน ปญญาเครอง ทาลายกเลสเปนไฉน. ชอวา ปญญาเครองทาลายกเลส เพราะบคคล บางคนในโลกน เปนผหวาดเสยวมาก เปนผสะดงมาก เปนผกระสนมาก เปนผมากดวยความไมยนด มากไปดวยความไมยนดยงในสงขารทงปวง เปนผหนหนาออก ไมยนดในสงขารทงปวง. แทง ทาลายกองโลภซง ยงไมเคยแทงยงไมเคยทาลาย. ชอวา ปญญาเครองทาลายกเลส เพราะแทง ทาลายกองโทสะ กองโมหะ โกธะ อปนาหะ ฯลฯ กรรมอนเปนเครอง ไปสภพทงปวงทไมเคยแทง ทไมเคยทาลาย. นซงวา ปญญาเครอง ทาลายกเลส ในบทวา ยอมเปนไปเพอความเปนผมปญญาเครองทาลาย กเลส. พงทราบเนอความในอธการทวาดวยปญญาน โดยนยดงกลาวไว ในปฏสมภทามรรคดวยประการอยางน. กในปฏสมภทามรรคนน เปน พหพจนอยางเดยว ในสตรนเปนเอกพจน ดงนน ความตางกนในเรอง ปญญานมเพยงเทาน. คาทเหลอเหมอนกนทงนนแล. กแหละมหาปญญา ๑๖ ประการน ทานกลาวคละกนทงโลกยะและโลกตระ. จบอรรถกถากายคตาสตวรรค


อรรถกถาอมตวรรค๑

บทวา อมตนเต ภกขเว ปรภชนต ความวา ชนเหลานน ชอวา ยอมบรโภคพระนพพานอนปราศจากมรณะ. ถามวา กพระนพพาน เปนโลกตระ กายคตาสตเปนโลกยะ มใชหรอ ชนผบรโภคกายคตาสต นน ชอวา บรโภคอมตะไดอยางไร. ตอบวา เพราะตองเจรญกายคตาสต จงจะบรรล (อมตนพพาน). จรงอย ผเจรญกายคตาสตยอมบรรลอมตะ ไมเจรญกไมบรรล เพราะฉะนน จงตรสอยางนน. พงทราบเนอความ ในบททงปวง โดยอบายดงกลาวน. อกอยางหนง บทวา วรพธ ในสตรน ไดแกบกพรองแลว คอ ไมบรรล. บทวา อารทธ ไดแก บรบรณแลว. บทวา ปมาทส ไดแก เลนเลอ. บทวา ปมฏ แปลวา หลงลม ซานไป หรอหายไป. บทวา อาเสวต แปลวา สองเสพมาแตตน. บทวา ภาวต แปลวา เจรญแลว. บทวา พหลกต แปลวา ทาบอย ๆ. บทวา อนภาต แปลวา ไมร ดวยญาตอภญญา (รยงดวยการร ). บทวา อปราต แปลวา ไม กาหนดรดวยญาตปรญญา (กาหนดรดวยการร) นนแหละ. บทวา อสจฉกต แปลวา ไมทาใหประจกษ. บทวา สจฉกต แปลวา ทาให ประจกษ. คาทเหลอทกแหงมความงายทงนนแล. จบอรรถกถาอมตวรรค จบอรรถกถาเอกนบาตประมาณ ๑,๐๐๐ สตร ใน มโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย ๑. บาล ขอ ๒๓๕ - ๒๔๖ วรรคนรวมอยในปสาทกรธมมาทบาล.


พระสตตนตปฎก

องคตตรนกาย ทกนบาต ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

ปฐมปณณาสก

กมมกรณวรรคท ๑ สตรท ๑ วาดวยโทษทเปนไปในปจจบนและภพหนา [๒๔๗๑] ๑.. ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเชตวน อาราม ของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. ณ ทนนแล พระผมพระ- ภาคเจาไดตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานน ทลรบสนองพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอน ภกษทงหลาย โทษ ๒ อยางน โทษ ๒ อยางเปนไฉน คอโทษทเปนไป ในปจจบน ๑ โทษทเปนไปในภพหนา ดกอนภกษทงหลาย กโทษ ทเปนไปในปจจบนเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน เหนโจรผประพฤต ความชว พระราชาจบไดแลว รบสงใหทากรรมกรณนานาชนด คอ ๑. เลขในวงเลบเปนเลขขอในพระบาล เลขนอกวงเลบเปนเลขลาดบสตร.


(๑) กสาหป ตาเฬนเต โบยดวยแสบาง (๒) เวตเตหป ตาเฬนเต โบยดวยหวายบาง (๓) อฑฒทณฑเกหป ตาเฬนเต ตดวยตะบองสนบาง (๔) หตถป ฉนทนเต ตดมอบาง (๕) ปาทป ฉนทนเต ตดเทา (๖) หตถปาทป ฉนทนเต ตดทงมอทงเทาบาง (๗) กณณป ฉนทนเต ตดหบาง (๘) นาสป ฉนทนเต ตดจมกบาง (๙) กณณนาสป ฉนทนเต ตดทงหทงจมกบาง (๑๐) พลงคถาลกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'หมอเคยว นาสม' บาง (๑๑) สงขมณฑกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ขอดสงข' บาง (๑๒) ราหมขป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ปากราห' บาง (๑๓) โชตมาลกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ดอกไมไฟ' บาง (๑๔) หตถปปชโชตกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'คบมอ' บาง (๑๕) เอรกวฏฏกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'รวสาย' บาง (๑๖) จรกวาสกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'นงเปลอกไม' บาง (๑๗) เอเณยยกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ "ยนกวาง" บาง


(๑๘) พฬสมสกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'เกยวเหยอเบด' บาง (๑๙) กหาปณกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'เหรยญ- กษาปณ' บาง (๒๐) ขาราปฏจฉกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'แปรงแสบ' บาง (๒๑) ปลฆปรวฏฏกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'กางเวยน' บาง (๒๒) ปลาลปกป กโรนเต ลงกรรมกรณวธ 'ตงฟาง' บาง (๒๓) ตตเตนป เตเลน โอสจนเต ราดดวยนามนเดอด ๆ บาง (๒๔) สนเขหป ขาทาเปนเต ใหฝงสนขรมทงบาง (๒๕) ชวนตป สเล อตตาเสนเต ใหนอนบนหลาวทงเปนบาง ตดศรษะดวยดาบบาง เขามความคดเหนเชนนวา เพราะบาปกรรมเชนใดเปนเหต โจรผทา ความชวจงถกพระราชาจบแลวทากรรมกรณนานาชนด คอเฆยนดวย หวายบาง ฯ ล ฯ เอาดาบตดหวเสยบาง กถาเรานแหละ จะพงทา บาปกรรมเชนนน กพงถกพระราชาจบแลวทากรรมกรณนานาชนด คอ เอาหวายเฆยนบาง ฯลฯ เอาดาบตดหวเสยบบาง ดงน เขากลวตอโทษ ทเปนไปในปจจบน ไมเทยวแยงชงเครองบรรณาการของคนอน ดกอน ภกษทงหลาย นเรยกวาโทษทเปนไปในปจจบน.


ดกอนภกษทงหลาย กโทษทเปนไปในภายหนาเปนไฉน บคคล บางคนในโลกน สาเหนยกดงนวา วบากอนเลวทรามของกายทจรตเปน โทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ วบากอนเลวทรามของวจทจรต เปนโทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ วบากอนเลวทรามของ มโนทจรต เปนโทษทบคคลจะพงไดในภพหนาโดยเฉพาะ กถาเราจะ พงประพฤตทจรตดวยกาย พระพฤตทจรตดวยวาจา ประพฤตทจรต ดวยใจ ทจรตบางขอนน พงเปนเหตใหเรา เมอแตกกายตายไป เขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก ดงน เขากลวตอโทษทเปนไปในภพหนา จงละกายทจรต เจรญกายสจรต ละวจทจรต เจรญวจสจรต ละมโนทจรต เจรญโนสจรต บรหารตนใหสะอาด ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาโทษ เปนไปในภพหนา ดกอนภกษทงหลาย โทษ ๒ อยางนแล ดกอนภกษ ทงหลาย เพราะฉะนนแหละ เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา เราจกกลว ตอโทษทเปนไปในปจจบน จกกลวตอโทษเปนไปในภพหนา จกเปน คนขลาดตอโทษ มปกตเหนโทษโดยความเปนของนากลว ดกอนภกษ ทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล ดกอนภกษทงหลาย เหตเปน เครองหลดพนจากโทษทงมวลอนบคคลผขลาดตอโทษ มปกตเหนโทษ โดยความเปนของนากลวจะพงหวงได. จบสตรท ๑


มโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย ทกนบาต อรรถกถาสตรท ๑ ทกนบาต สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชาน แปลวา โทษ คอความผด. บทวา ทฏธมมก ไดแก มผลเกดขนในปจจบน คอในอตภาพนแหละ. บทวา สมปรายก ไดแก มผลเกดขนในภายหนา คอในอตภาพทยงไมมาถง. บทวา อาคจาร ไดแก ผกระทาชว คอกระทาความผด. บทวา ราชาโน คเหตวา ววธา กมมกรณา กโรนเต ความวา ราชบรษ ทงหลายจบโจรมาลงกรรมกรณหลายอยางตางวธ. แตชอวา พระราชา ทรงใหราชบรษลงกรรมกรณเหลานน. บคคลนเหนโจรนนถกลงกรรม- กรณอยางน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ปสสต โจร อาคจาร ราชาโน คเหตวา ววธา ภมมกรณา กโรนเต ดงน . บทวา อฑฒ- ทณฑเกห ความวา ดวยไมตะบอง หรอดวยทอนไมทเอาไมยาว ๔ ศอก มาตดเปน ๒ ทอน ใสดามสาหรบถอไวเพอประหาร. บทวา ทวลงคถาลก ไดแกลงกรรมกรณวธทาใหเปนหมอเคยว นาสม. เมอจะลงกรรมกรณวธนน เปดกะโหลกศรษะแลวเอาคมคบ กอนเหลกแดงใสเขาในกะโหลกศรษะนน ดวยเหตนน มนสมองในศรษะ เดอดลนออก. บทวา สงขมณฑก ไดแก ลงกรรมกรณวธขอดสงข. เมอจะลงกรรมกรณวธนน ตดหนงศรษะแตจอนหทงสองขางลงมาถง


ทายทอยแลวรวบเสนผมทงหมดผกเปนขมวด ใชไมสอดบดยกขน ให หนงเลกหลดขนมาพรอมทงผม ตอแตนนกใชทรายหยาบขดกะโหลกศรษะ ลางใหเกลยงขาวเหมอนสงข. บทวา ราหมข ไดแก ลงกรรมกรณวธ ปากราห. เมอจะลงกรรมกรณวธนน ใชขอเหลกเกยวปากใหอาขนแลว จดไฟในปากนน อกวธหนง ใชสวตอกแตจอนหทงสองขางลงไปทะลปาก เลอดไหลออกมาเตมปาก. บทวา โชตมาลก ความวา ใชผาเกาชบนามน พนทวทงตว แลวจดไฟ. บทวา หตถปปชโชตก ความวา ใชผาเกาชบ นามนพนมอทงสองแลวจดไฟ ตางคบไฟ. บทวา เอรกวฏฏก ไดแก ลงกรรมกรณวธรวสาย. เมอจะลงกรรมกรณวธนน เชอดหนงลอกออก เปนรว ๆ ตงแตใตคอลงไปถงขอเทา แลวใชเชอกผกโจรลากไป โจร เดนเหยยบรวหนงของตวลมลง. บทวา จรกวาสก ไดแก ลงกรรมกรณ วธนงเปลอกไม เมอจะลงกรรมกรณวธนน เชอดหนงเปนรว ๆ เหมอน อยางแรกนนแหละ แตทาเปน ๒ ตอน แตใตคอลงมาถงสะเอวตอน ๑ แตสะเอวถงขอเทาตอน ๑ รวหนงตอนบนคลมลงมาปดกายตอนลาง เปนดงนงเปลอกไม. บทวา เอเณยยก ไดแก ลงกรรมกรณวธยนกวาง เมอจะลงกรรมกรณวธนน ใชหวงเหลกสวมขอศอกทงสอง และเขา ทงสองใหกมลงกบดน สอดหลกเหลกตอกตรงไว เขาจะยนอยบนดน ดวยหลกเหลก ๔ อน แลวกอไฟลอมลน เขายอมเปนเหมอนกวางถกไฟ ไหมตาย แมในอาคตสถานทานกกลาวดงนเหมอนกน. เมอเขาตายแลว ถอนหลกออก ใหเขายน (เปนสตว ๔ เทา) อยดวยปลายกระดกทง ๔ นนเอง. ชอวาเหตการณเหนปานนยอมไมม. บทวา พฬสมสสก ความ วา ใชเบดมเงยง ๒ ขาง เกยวหนงเนอเอนดงออกมา. บทวา กหาปณก


ความวา ใชมดคมเฉอนสรระทกแหง ตงแตสเอวออกเปนแวน ๆ ขนาด เทาเหรยญกษาปณ. บทวา ขาราปฏจฉก ความวา สบฟนใหยบทวกาย แลวใชนาแสบราด ขดถดวยแปรงใหหนงเอนหลดออกมาหมด เหลอแต กระดก. บทวา ปลฆปรวฏฏก ความวา จบนอนตะแคง ใชหลาวเหลก ตอกตรงชองห ทะลลงไปตรงแนนอยกบดน. แลวจบเทาทงสองยกเดน เวยนไป. บทวา ปลาลปก ความวา เจาหนาทผฉลาดใชลกบดศลา กลงทบตวใหกระดกแตกปน แตไมใหผวหนงขาด แลวจบผมรวบยก เขยา ๆ ใหเนอรวมเขาเปนกอง ใชผมนนแหละ พนตะลอมเขาวางไว เหมอนตงฟาง. บทวา สนเขหป ขาทาเปนเต ความวา ไมใหอาหาร สนข ๒-๓ วน แลวใหฝงสนขทหวจดกดกน เพยงครเดยวกเหลอแต กระดก. บทวา สเล อตตาเสนเต ไดแก ยกขนนอนหงายบนหลาว. บทวา น ปเรส ปาภต วลมปนโต วจรต ความวา เหน สงของของผอนมาอยตอหนา โดยทสดแมเปนของทมคาตง ๑,๐๐๐ ตก อยตามถนน กมไดเทยวยอแยงเอา ดวยคดวา จกมชวตอยดวยสงน หรอคดวา ประโยชนอะไรดวยสงน ใชหลงเทาเขยไป. บทวา ปาปโก แปลวา เลว ไดแก เปนทกข คอไมนาปรารถนา. บทวา กจ ต ความวา จะพงมเหตนไดอยางไร. บทวา เยนาห ตดบทวา เยน อห. บทวา กายทจจรต ไดแก กายกรรมทเปนอกศล ๓ อยางม ปาณาตบาตเปนตน. บทวา กายสจรต ไดแก กศลกรรม ๓ อยางทเปน ปฏปกษตอกายทจรต. บทวา วจทจจรต ไดเเก วจกรรมทเปนอกศล ๔ อยาง มมสาวาทเปนตน. บทวา วจสจรต ไดแก กศลกรรม ๔ อยาง ทเปนปฏปกษตอวจทจรต. บทวา มโนทจจรต ไดแก มโนกรรมทเปน


อกศล ๓ อยางมอภชฌาเปนตน. บทวา มโนสจรต ไดแก กศลกรรม ๓ อยางทเปนปฏปกษตอมโนทจรต. ในคาวา สทธ อตตาน ปรหรต น สทธม ๒ อยาง คอ ปรยายสทธ ๑ นปปรยายสทธ ๑. จรงอย บคคลชอวาบรหารตนให หมดจดโดยปรยาย ดวยสรณคมน ชอวาบรหารตนใหหมดจดโดยปรยาย ดวยศล ๕ ดวยศล ๑๐ ดวยจตปารสทธศล ดวยปฐมฌาน ฯลฯ ดวยเนวสญญานาสญญายตนฌาน ดวยโสดาปตตมรรค ฯลฯ ดวย อรหตมรรคเหมอนกน. สวนผทดารงอยในอรหตผล เปนพระขณาสพ ยงขนธ ๕ ซงมรากขาดแลว ใหเปนไปอยบาง ใหเคยวกนบาง ให บรโภคบาง ใหนงบาง ใหนอนบาง พงทราบวา บรหาร คอประคบ ประคองตนใหหมดจด คอหมดมลทนโดยตรงทเดยว. บทวา ตสมา ความวา เพราะสองอยางเหลาน เปนโทษทเดยว มใชไมเปนโทษ. บทวา วชชภรโน แปลวา เปนผขลาดตอโทษ. บทวา วชชภย- ทสสาวโน แปลวา เหนโทษเปนภยอยเสมอ. บทวา เอต ปาฏกงข ความวา ขอนจะพงหวงได อธบายวา ขอนจะมแน. บทวา ย เปน เพยงนบาต อกอยางหนง เปนตตยาวภตต ความวา เปนเหตเครองพน จากโทษทงปวง. ถามวา จกพนดวยเหตไร. แกวา พนดวยมรรคท ๔ ดวย ดวยผลท ๔ ดวย. ชอวาพนดวยมรรค เมอบรรลผลแลว ชอวา พนอยางหมดจด. กอกศลไมใหผลแกพระขณาสพหรอ. ใหผล. แต อกศลนน ทานทาไวกอนแตยงไมเปนพระขณาสพ และใหผลในอตภาพ นเทานน ในสมปรายภพ ผลกรรมไมมแกทาน. จบอรรถกถาสตรท ๑


สตรท ๒ วาดวยความเพยรซงเกดไดยาก ๒ อยาง [๒๘๘] ๒. ดกอนภกษทงหลาย ในโลกมความเพยรซงเกดได ยาก ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอความเพยรเพอทาใหเกดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ของคฤหสถผอยครองเรอน ๑ ความเพยรเพอสละคนอปธทงปวง ของผทออกบวชเปนบรรพชต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ในโลกมความเพยรซงเกดไดยาก ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาความเพยร ๒ อยางน ความเพยรเพอสละคน อปธทงปวงเปนเลศ ดกอนภกษทงหลาย เพราะฉะนนแหละ เธอ ทงหลายพงศกษาอยางนวา เราจกเรมตงความเพยรเพอสละคนอปธทงปวง ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล จบสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปธานาน แปลวา ความเพยร. จรงอย ความเพยร ทาน เรยกวา ปธานะ เพราะควรตงไว หรอเพราะทาความพยายาม. บทวา ทรภสมภวาน ความวา ยากทจะบงคบ คอยากทจะใหเปนไป อธบายวา ทาไดยาก. บทวา อคาร อชฌาวสต แปลวา อยในเรอน. ดวยคาวา จวรปณฑปาตเสนาสนคลานปจจยเภสชชปรกขารานปปาทนตถ ปธาน ทานแสดงวา ชอวาความพยายามเพอใหปจจย ๔ มจวรเปนตนเหลาน


เกดขน เกดขนยาก. ความจรง การทจะพดวา ทานทงหลายจงใหผา เพยง ๔ ศอก หรอภตตาหารประมาณขาวสารฟายมอหนง หรอบรรณ- ศาลาประมาณ ๔ ศอก หรอเภสชมเนยใสเนยขนเปนตนเพยงนดหนอย ดงนกด การนาออกใหกด ทาไดยาก เหมอนกองทพ ๒ ฝายเขาทา สงครามกน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ทาน จ ยทธ จ สมานมาห อปปาป สนตา พหก ชเนนต อปปป เจ สททหาโน ททาต เตเนว โส โหต สข ปรตถ. ทานและการยทธทานวาเสมอกน สตบรษถงนอย กชนะคนมากได ถามศรทธา ถงจะใหนอย เขา ยอมมความสขในโลกอน ดวยเหตนนแหละ ดงน. บทวา อคารสมา อนคารย ปพพชตาน ความวา ออกจาก เรอนเขาบรรพชาอยางผไมมเรอน เวนกสกรรมและโครกขกรรมเปนตน ทนาประโยชนเกอกลมาแกเรอน คอแกผครองเรอน. บทวา สพพปธ- ปฏนสสคคตต ปธาน ความวา ความเพยรทเกดรวมกบวปสสนาและ มรรค เพอประโยชนพระนพพาน กลาวคอสลดออกซงอปธ คอขนธ กเลส และอภสงขาร. บทวา ตสมา ความวา เพราะความเพยร ๒ อยาง นเกดไดยาก. จบอรรถกถาสตรท ๒


สตรท ๓ วาดวยธรรมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยาง [๒๔๙] ๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทตงแหงความเดอด รอน ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอ บคคลบางคนในโลกน ทาแต กายทจรต มไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแต มโนทจรต มไดทามโนสจรต เขาเดอดรอนอยวา เรากระทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน บทวา ตปนยา ความวา ชอวาเปนทตงแหงความเดอดรอนใจ เพราะเหลาสตวยอมรอนใจทงในโลกนและโลกอน. บทวา ตปปต ความ วา ยอมเดอดรอนโดยเดอดรอนใจ คอยอมเศราโศก เหมอนนนทยกษ เหมอนนนทมาณพ เหมอนนนทโคฆาต เหมอนเทวทต และเหมอน สองพนอง. เลากนมาวา พนองสองคนนน ฆาโคแลวแบงเนอเปนสองสวน. ตอนน นองชายพดกะพชายวา ฉนมเดกหลายคน พใหไสโคเหลานแก ฉนเถด. พพดกะนองวา เนอทงหมดเราแบงเปนสองสวนแลว แกจะมา


หวงอะไรอก แลวตนองเสยตาย แตเมอเหลยวด เหนนองตาย จงคด ไดวา เราทากรรมหนกเสยแลว. เขาเศราโศกมาก. ในทยนกตาม ทนง กตาม เขานกถงแตกรรมนนเทานน ไมไดความสบายใจ. แมโอชารส ทเขากลนดมและเคยวกนเขาไปกไมซาบซานในรางกายของเขา. รางกาย ของเขาจงเปนเพยงหนงหมกระดกเทานน. ครงนน พระเถระรปหนง เหนเขา จงถามวา อบาสก ทานกมขาวนาเพยงพอ แตไฉนจงเหลอ เพยงหนงหมกระดกเทานน ทานมกรรมอะไร ๆ ททาใหรอนใจอยหรอ. เขารบวา มขอรบ ทาน. แลวบอกเรองทงหมด. พระเถระพดกะเขาวา อบาสก ทานทากรรมหนก ทานผดในทไมนาผด. เขาทากาละแลวบงเกด ในนรกดวยกรรมนนเอง. คนทรอนใจเพราะวจทจรต เชนสปปพทธ- ศากยะ พระโกกาลกะ และนางจญจมาณวกาเปนตน. จบอรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๔ วาดวยธรรมไมเปนทตงแหงความเดอดรอน ๒ อยาง [๒๕๐] ๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมไมเปนทตงแหงความ เดอนรอน ๒ อยาง ๒ อยางเปนไฉน คอ บคคลบางคนในโลกน ทาแต กายสจรต มไดทากายทจรต ทาแตวจสจรต มไดทาวจทจรต ทาแต นโนสจรต มไดทามโนทจรต เขาไมเดอดรอนวา เรากระทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ทาแตวจทจรต มไดทาวจสจรต ทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอนภกษทงหลาย ธรรมไมเปนทตงแหงความ


เดอดรอน ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ คาทเหลอในสตรท ๔ น มเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๔ สตรท ๕ วาดวยคณของธรรม ๒ อยาง [๒๕๑] ๕. ดกอนภกษทงหลาย เรารทวถงคณของธรรม ๒ อยาง คอ ความเปนผไมสนโดษในกศลธรรม ๑ ความเปนผไมยอหยอนใน ความเพยร ๑ ดกอนภกษทงหลาย ไดยนวา เราเรมตงความเพยรอน ไมยอหยอนวา จะเหลออยแตหนง เอน และกระดกกตามท เนอและ เลอดในสรระจงเหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผลทบคคลพงบรรลไดดวย เรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษ แลว จกไมหยดความเพยรเสย ดกอนภกษทงหลาย โพธญาณอนเรานน ไดบรรลแลวดวยความไมประมาท ธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอน ยอดเยยม อนเรานนไดบรรลแลวดวยความไมประมาท ดกอนภกษ ทงหลาย ถาแมเธอทงหลายจะพงเรมตงความเพยรอนไมยอหยอนวา จะ เหลออยแตหนง เอน และกระดกกตามท เนอและเลอดในสรระจง เหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผลทบคคลพงบรรลไดดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษแลว จกไมหยดความ


เพยรเสย ดกอนภกษทงหลาย แมเธอทงหลายกจกทาใหแจงซงทสดแหง พรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ตองการนน ดวยความรยงเองในปจจบน เขาถงอยตอกาลไมนานเลย ดกอนภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล เธอทงหลายพงศกษาอยางนวา จกเรมตงความเพยรอนไมยอหยอนวา จะเหลออยแตหนง เอน และ กระดกกตามท เนอและเลอดในสรระจงเหอดแหงไปเถด ยงไมบรรลผล ทบคคลพงบรรลไดดวยเรยวแรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวย ความบากบนของบรษแลว จกไมหยดความเพยรเสย ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงศกษาอยางนแล. จบสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทวนนาห ตดบทเปน ทวนน อห. บทวา อปาส ความวา ไดเขาไปร คอทราบคณ อธบายวา แทงตลอด บดน เมอ จะทรงแสดงธรรมเหลานน จงตรสพระพทธพจนวา ยา จ อสนตฏ ตา เปนตน. เพราะ พระผมพระภาคเจาทรงอาศยธรรม ๒ น บรรลพระ- สพพญตญาณ ฉะนน เมอจะทรงแสดงอานภาพของธรรม ๒ อยางนน จงตรสอยางน. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา อสนตฏ ตา กสเลส ธมเมส น แสดงความดงนวา เราไมสนโดษดวยเพยงฌานนมตหรอ ดวยเพยงโอภาสนมต ยงอรหตมรรคใหเกดขนได คอเราไมสนโดษ ชวเวลาทอรหตมรรคยงไมเกดขน. และเราไมทอถอยในความเพยรตงอย


โดยไมยอหยอนเลย ไดกระทาความเพยร เมอจะทรงแสดงเนอความ ดงกลาวน จงตรสพระพทธพจนวา ยา จ อปปฏวาณตา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อปปฏวาณตา แปลวา ความไมกาวกลบ คอไมยอหยอน. บทวา สท ในคานวา อปปฏวาณ สทาห ภกขเว ปทหาส เปนเพยงนบาต ในขอนมเนอความดงนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตงอยในความไมยอหยอน ปรารถนาเปนพระสพพญ ไดกระทา ความเพยรเมอยงเปนโพธสตว. บดนเมอจะทรงแสดงวธกระทาความเพยร จงตรสพระพทธพจนวา กาม ตโจ จ เปนตน. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา ยนต น ทรงแสดงคณชาตทจะพงบรรล. ในบทวา ปรสถาเมน เปนตน ตรสถงพลงทใหเกดญาณ ความเพยรทใหเกดญาณ ความบาก บนทใหเกดญาณของตน. บทวา สณาน ไดแก อย คอไมเปนไป ยอหยอน อธบายวา ระงบ. ดวยพระพทธพจนเพยงเทาน ชอวาพระองค ตรสความตงใจมนในการบาเพญเพยรซงประกอบดวยองค ๔. แลในทน บทวา กาม ตโจ เปนองคหนง. บทวา นหาร จ เปนองคหนง. บทวา อฏ จ เปนองคหนง. บทวา มสโลหต เปนองคหนง. องค ๔ เหลานเปนชอของความเพยรอยางยงยวด มบทวา ปรสถาเมน เปนตน. ความเพยรทประกอบดวยองค ๔ ขางตนดวยประการฉะน ตงมน แลวอยางน พงทราบวา ชอวา การตงความบาเพญเพยรซงประกอบ ดวยองค ๔. ดวยพระพทธพจนเพยงเทาน เปนอนพระองคตรสอาคม- นยปฏปทาของพระองค ณ โพธบลลงก บดน เพอจะตรสคณทพระองค ไดมาดวยปฏปทานน จงตรสพระพทธพจนวา ตสส มยห ภกขเว เปนตน บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาทาธคตา ความวา ไดแลว


ดวยความไมประมาท กลาวคอความไมอยปราศจากสต. บทวา โพธ ไดแกจตมรรคญาณและสพพญตญาณ. ดวยวา ผทมวเมาประมาท ไมอาจบรรลจตมรรคญาณและสพพญตญาณนนได เพราะเหตดงนนน พระองคจงตรสวา อปปมาทาธคตา โพธ ดงน . บทวา อนตตโร โยคกเขโม ความวา มใชแตปญญาเครองตรสรอยางเดยวเทานน แม ธรรมอนปลอดจากเครองผกอนยอดเยยม กลาวคออรหตผล นพพาน เรากไดบรรลดวยความไมประมาทนนแล. บดน เมอจะทรงใหภกษสงฆ ยดถอในคณทพระองคไดมา จงตรสพระพทธพจนวา ตมเห เจป ภกขเว เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยสสตถาย ความวา เพอประโยชน แกผลอนเปนทสดแหงพรหมจรรยอนใด อธบายวา เปนผใครเพอจะ เขาถงผลอนเปนทสดแหงพรหมจรรยอนใดอย. บทวา ตทนตตร ไดแก ผลอนยอดเยยมนน. บทวา พรหมจรยปรโยสาน ไดแกอรยผลซงเปน ทสดแหงมรรคพรหมจรรย. บทวา อภา สจฉกตวา ความวา ทาให ประจกษดวยปญญาอนยง คอดวยปญญาอนสงสด. บทวา อปสมปชช วหรสสถ ความวา จกไดเฉพาะคอบรรลอย. บทวา ตสมา ความวา เพราะธรรมดาความเพยรอยางไมทอถอยน มอปการะมาก ใหสาเรจ ประโยชนแลว. จบอรรถกถาสตรท ๕ สตรท ๖ วาดวยความพอใจและความหนายในธรรมอนเปนปจจยแหงสงโยชน [๒๕๒] ๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมดา ๒ อยางน ๒ อยางเปน


ไฉน คอ ความตามเหนโดยความพอใจในธรรมอนเปนปจจยแหง สงโยชน ๑ ความพจารณาเหนดวยอานาจควานหนายในธรรมทงหลายอน เปนปจจยแหงสงโยชน ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผตามเหนโดยความ พอใจในธรรมทงหลายอนเปนปจจยแหงสงโยชนอย ยอมละราคะไมได. ยอมละโทสะไมได ยอมละโมหะไมได เรากลาววา บคคลยงละราคะ ไมได ยงละโทสะไมได ยงละโมหะไมไดแลว ยอมไมพนจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมไมพนไปจากทกข ดกอนภกษทงหลาย บคคลผพจารณาเหนดวยอานาจความหนายในธรรม ทงหลาย อนเปนปจจยแหงสงโยชนอย ยอมละราคะได ยอมละโทสะได ยอมละโมหะได เรากลาววา บคคลละราคะ ละโทสะ ละโมหะไดแลว ยอมพนจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ยอมพนจากทกขได ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สโชนเยส ธมเมส ความวา ในธรรมทเปนไป ในภม ๓ ซงเปนปจจยแหงสงโยชน ๑๐. บทวา อสสาทานปสสตา ความวา ความเหน คอภาวะทเหน โดยความเปนอสสาทะนายนด. บทวา นพพทานปสสตา ความวา ความเหนดวยอานาจความเบอหนาย คอ ดวยอานาจความเออมระอา. บทวา ชาตยา ไดแกจากความเกดแหงขนธ. บทวา ชราย ไดแก จากความแกแหงขนธ. บทวา มรเณน ไดแกจาก


ความแตกแหงขนธ. บทวา โสเกห ไดแก จากความโศกซงมลกษณะ เกรยมภายใน. บทวา ปรเทเวห ไดแก จากความคราครวญซงมลกษณะ ราพนอาศยความโศกนน. บทวา ทกเขห ไดแกจากทกขทบบคนกาย. บทวา โทมนสเสห ไดแกจากโทมนสทบบคนใจ. บทวา อปายาเสห ไดแก จากความคบแคนซงมลกษณะคบใจอยางยง. บทวา ทกขสมา ไดแกจากทกขในวฏฏะทงสน. บทวา ปชหต ไดแก ยอมละไดดวยมรรค. ในบทวา ปหาย น ตรสขณะแหงผล. ในสตรน ตรสทงวฏฏะและ ววฏฏะ. จบอรรถกถาสตรท ๖

สตรท ๗ วาดวยธรรมฝายดา ๒ อยาง [๒๕๓] ๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายดา ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อหรกะ ๑ อโนตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ฝายดา ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กณหา ความวา มใชเปนธรรมฝายดา เพราะมสดา แต นอมไป เพอความเปนธรรมดา เพราะฉะนน จงชอวาเปนธรรมฝายดา เพราะเปนธรรมฝายดาโดยผลสาเรจ อกอยางหนง เมอวาโดยกจคอหนาท


ของตน อกศลธรรมทงหมดเปนธรรมฝายดาทงนน. ดวยวา จตยอม ผองใสไมได เพราะอกศลธรรมเหลานนเกดขน. บทวา อหรก แปลวา ไมมความละอาย. บทวา อโนตตปป แปลวา ไมมความเกรงกลว. จบอรรถกถาสตรท ๗ สตรท ๘ วาดวยธรรมฝายขาว ๒ อยาง [๒๕๔] ๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ฝายขาว ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สกกา ความวา มใชเปนธรรมฝายขาว เพราะมสขาว แตนอมไปเพอเปนธรรมฝายขาว เพราะฉะนน จงชอวาธรรมฝายขาว เพราะเปนธรรมฝายขาวโดยผลสาเรจ อกอยางหนง เมอวาโดยกจคอหนาท ของตน กศลธรรมทงหมด เปนธรรมฝายขาวทงนน. ดวยวา จตยอม ผองใส เพราะกศลธรรมเหลานนเกดขน. ในคาวา หร จ โอตตปปจ น หรมลกษณะรงเกยจบาป โอตตปปะมลกษณะกลวบาป. อนง คาทควร จะกลาวโดยพสดารในทนนน ไดกลาวไวแลวในคมภรสทธมรรคทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๘


สตรท ๙ วาดวยโลกบญญตคาวามารดาเปนตนเพราะอาศยธรรมฝายขาว ๒ อยาง [๒๕๕] ๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางน ยอม คมครองโลก ๒ อยางเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย ธรรมฝายขาว ๒ อยางนแล ถาธรรมฝายขาว ๒ อยางน ไมพง คมครองโลก ใคร ๆ ในโลกนจะไมพงบญญต วามารดา วานา วาปา วาภรรยาของอาจารย หรอวาภรรยาของคร โลกจกถงความสาสอนกน เหมอนกบพวกแพะ พวกแกะ พวกไก พวกหน พวกสนขบาน และ พวกสนขจงจอก ฉะนน ดกอนภกษทงหลาย กเพราะธรรมฝายขาว ๒ อยางน ยงคมครองโลกอย ฉะนน โลกจงบญญตคาวามารดา วานา วาปา วาภรรยาของอาจารย หรอวาภรรยาของครอย. จบสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โลก ปาเลนต ความวา ยอมดารงโลกไว คอใหอย ไดแก รกษาไว. บทวา นย ป เยถ มาตา ความวา มารดาผใหกาเนด ในโลกน จะไมพงปรากฏเปนทเคารพนบถอวา หญงผนเปนมารดาของเรา แมในบททเหลอ กนยนเหมอนกน. บทวา สมเภท ไดแก ความ ระคนกน หรอความไมมขอบเขต. ในคาวา ยถา อเชฬกา เปนตน มวนจฉยวา ดวยวา สตวเหลานนยอมไมสานกดวยความเคารพนบถอวา หญงผนเปนมารดาของเรา หรอวา เปนปาของเรา ยอมปฏบตผดใน


วตถทตนไดอาศยเกดขนนนเอง ฉะนน เมอทรงเปรยบเทยบ จงตรส พระพทธพจนวา ยถา อเชฬกา เปนตน. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ วาดวยวสสปนายการเขาพรรษา ๒ อยาง [๒๕๖] ๑๐. ดกอนภกษทงหลาย วสสปนายกา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ วสสปนายกาตน ๑ วสสปนายกาหลง ๑ ดกอน ภกษทงหลาย วสสปนายกา ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐ จบกมมกรณวรรคท ๑ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน สตรน พระผมพระภาคเจาตรส เพราะมเหตใหเกดเรอง อะไร เปนเหตใหเกดเรอง การโพนทะนาของพวกมนษยเปนเหตใหเกดเรอง. เรองมวา ๒๐ พรรษาตอนปฐมโพธกาล พระผมพระภาคเจายง มไดทรงบญญตวนเขาพรรษา ภกษทงหลาย ไมมความผกพนเรองพรรษา จารกไปตามสบายทงในฤดรอน ทงในฤดหนาว ทงในฤดฝน. พวก มนษยเหนดงนน พากนโพนทะนากลาวคาเปนตนวา ทาไมพระสมณะ ศากยบตร ถงไดจารกกนทงหนาหนาวทงหนารอนทงหนาฝน. เหยยบ-

ยาหญาระบด เบยดเบยนสงมชวต ทาสตวเลก ๆ มากมายใหลาบาก


ถงพวกอญญเดยรถยทกลาวธรรมไมดไมชอบเหลานน กยงหยดพกหลบฝน นกทงหลายยงทารงทปลายตนไมหยดพกหลบฝน ดงน . ภกษทงหลาย กราบทลเรองนนแดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงยกเรอง นนเปนเหต ทรงแสดงสตรน ตรสพระพทธดารสเปนปฐมเพยงเทาน กอนวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหเขาจาพรรษา ดงน. ตอมา ทรงทราบวาพวกภกษเกดวตกกนวา ควรเขาจาพรรษาเมอไร จงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหเขาจาพรรษาในฤดฝน. ตอมาภกษ ทงหลายสงสยกนวา วนเขาพรรษามกวน พากนกราบทลความนน แดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงทราบดงนน เมอทรง แสดงสตรนทงสน จงตรสพระพทธดารสเปนตนวา เทวมา ภกขเว ดงน บรรดาบทเหลานน บทวา วสสปนายกา แปลวา วนเขาพรรษา. บทวา ปรมกา ความวา เมอถงวนแรม ๑ คา เดอน ๘ พงเขาพรรษา ๓ เดอนแรก มวนเพญเดอน ๑๑ เปนทสด. บทวา ปจฉมกา ความวา เมอเดอน ๘ ลวงไป พงเขาพรรษา ๓ เดอนหลง มวนเพญเดอน ๑๒ เปนทสด. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบกมมกรณวรรคท ๑


อธกรณวรรคท ๒

สตรท ๑ วาดวยพละ ๒ อยาง

[๒๕๗] ๑๑. ดกอนภกษทงหลาย พละ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลาย กปฏสงขาน- พละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวา วบากของ กายทจรตแล ชวชาทงในชาตนและในภพหนา วบากของวจทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพหนา วบากของมโนทจรต ชวชาทงในชาตน และในภพหนา ครนเขาพจารณาดงนแลว ยอมละกายทจรต เจรญกาย- สจรต ยอมละวจทจรต เจรญวจสจรต ยอมละมโนทจรต เจรญมโน- สจรต บรหารคนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขาน- พละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ในพละ ๒ อยางนน ภาวนาพละนเปนพละของพระเสขะ กบคคลนนอาศยพละทเปนของพระ- เสขะ ยอมละราคะ ละโทสะ ละโมหะเสยไดเดดขาด ครนละราคะ ละโทสะ ละโมหะไดเดดขาดแลว ยอมไมทากรรมทเปนอกศล ยอมไม เสพกรรมทเปนบาป ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาภาวนาพละ ดกอน ภกษทงหลาย พละ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑


อธกรณวรรคท ๒ อรรถกถาสตรท ๑ อธกรณวรรคท ๒ สตรท ๑ มวนจฉนดงตอไปน. บทวา พลาน ความวา ชอวา พละ ดวยอรรถอะไร ชอวา พละ ดวยอรรถวาไมเปนทตงแหงความหวนไหว คอดวยอรรถวาครอบงา ไดยาก และยายไมได. บทวา ปฏสงขานพล ไดแกกาลงคอการพจารณา. บทวา ภาวนาพล ไดแก กาลง คอการพอกพน คอกาลงคอการพฒนา. บทวา สทธ อตตาน น พงทราบตามนยทกลาวแลวในหนหลงนนแล. บทวา ตตร ไดแกในพละ ๒ อยางนน. บทวา ยทท ตดบทเปน ย อท นใด. บทวา เสขเมต พล ความวา ภาวนาพละนนไดแก กาลงญาณของพระเสขะ ๗ จาพวก. บทวา เสข ห โส ภกขเว พล อาคมม ความวา ปรารภ หมาย คออาศยกาลงญาณของพระเสขะ ๗ จาพวก. บทวา ปชหต ความวา ละไดดวยมรรค. ดวยบทวา ปหาย น ตรสถงผล. บทวา ย ปาป ความวา สงใดเปนบาป คอลามก. กเพราะ บคคลเจรญพละทง ๒ อยางเหลานแลว จงบรรลพระอรหตได ฉะนน พงทราบวาพละชนยอดเยยม มไดทรงจดไวในทน. จบอรรถกถาสตรท ๑

สตรท ๒ วาดวยพละ ๒ อยาง

[๒๕๘] ๑๒. ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลาย


กปฏสงขานพละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวา วบากของกายทจรตแล ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบาก ของมโนทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา ครนเขาพจารณา ดงนแลว ยอมละกายทจรต เจรญกายสจรต ยอมละวจทจรต เจรญ วสจรต ยอมละมโนทจรต เจรญมโนสจรต บรหารตนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขานพละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอม ไปในการสละ ยอมเจรญธมมวจยสมโพชฌงค. . . ยอมเจรญวรย- สมโพชฌงค... ยอมเจรญปตสมโพชฌงค... ยอมเจรญปสสทธ- สมโพชฌงค. . . ยอมเจรญสมาธสมโพชฌงค. . . ยอมเจรญอเบกขา- สมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในการสละ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาภาวนาพละ ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. ในบทวา สตสมโพชงค ภาเวต เปนตน มพรรณนาความ ของบททยงมไดมมาในหนหลง ดงน . บทวา วเวกนสสต ไดแก อาศย วเวก. ความสงด ชอวาวเวก. วเวกดงกลาวน ม ๕ อยาง คอ ตทงค- วเวก วกขมภนวเวก สมจเฉทวเวก ปฏปสสทธวเวก และนสสรณวเวก.


ในวเวก ๕ อยางนน. ในบทวา วเวกนสสต พงทราบเนอความวา ภกษเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยตทงควเวก อาศยสมจเฉทวเวก และ อาศยนสสรณวเวก. จรงอยางนน พระโยคผบาเพญสตสมโพชฌงค- ภาวนา ในขณะวปสสนายอมเจรญสตสมโพชฌงค อาศยตทงควเวกโดยกจ อาศยนสสรณวเวกโดยอชฌาสย แตในขณะมรรคอาศยสมจเฉทวเวกโดยกจ อาศยนสสรณวเวกโดยอารมณ. อาจารยบางพวกกลาววา อาศยวเวกทง ๕ อยางกม. จรงอย อาจารยเหลานน มใชยกโพชฌงคทงหลายขนใน ขณะแหงพลววปสสนา มรรค และผลจตอยางเดยวเทานน แมใน กสณฌาน อานาปานสต อสภกมมฏฐาน และพรหมวหารฌาน ซง เปนบาทแหงวปสสนากยกขนดวย แตพระอรรถกถาจารยทงหลายกไม ปฏเสธ ฉะนน ตามมตของอาจารยเหลานน ในปวตตขณะแหงฌาน เหลานน อาศยวกขมภนวเวกโดยกจเทานน เหมอนอยางทกลาววา ใน ขณะวปสสนาอาศยนสสรณวเวกโดยอชฌาสย ฉนใด กควรจะกลาววา เจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยปฏปสสทธวเวกกได ฉนนน. แมในสต- สมโพชฌงคทอาศยวราคะเปนตน กนยนเหมอนกน. ธรรมมวราคะ เปนตน มในอรรถวาสงดเหมอนกน. กความสละในบทวา โวสสคค- ปรณาม น ม ๒ อยางเทานน คอความสละโดยบรจาค ๑ ความสละ โดยแลนไป ๑. ใน ๒ อยางนน บทวา ปรจจาคโวสสคโค ไดแก การละกเลสอยางชวขณะในวปสสนาขณะ และอยางเดดขาดในมรรคขณะ. บทวา ปกขนทนโวสสคโค ไดแก การแลนไปสพระนพพาน โดย นอมไปในพระนพพานนน ในวปสสนาขณะ แตในมรรคขณะ โดย ทาพระนพพานใหเปนอารมณ. ความสละทง ๒ อยางนน ยอมใชไดใน


สตสมโพชฌงค ซงระคนกนทงโลกยะและโลกตระน ตามนยทมาใน อรรถกถา จรงอยางนน สตสมโพชฌงคน ยอมสละกเลส แลนไปส พระนพพาน โดยประการดงกลาวแลว. อนง ดวยคาทงสนวา โวสสคค- ปรณาม น ทานอธบายวา. ตงอยในความสละ คอทกาลงนอมไปก นอมไป และทกาลงจะแกกลากแกกลาไป. กภกษผบาเพญโพชฌงค- ภาวนาน ยอมเจรญสตสมโพชฌงค โดยประการทสตสมโพชฌงคจะ แกกลาและแกกลาแลว เพอโวสสคคะ คอความสละกเลส เพอโวสสคคะ คอแลนไปสพระนพพาน. แมในโพชฌงคทเหลอกนยนเหมอนกน. ก พระนพพานนแหละ ทานกลาววา วเวก เพราะสงดจากสงขตธรรม ทกอยาง กลาววา วราคะ เพราะสารอกสงขตธรรมทกอยาง กลาววา นโรธ เพราะเปนธรรมทดบสงขตธรรม. กมรรคนนแหละ ชอวานอมไปใน ความสละ เพราะฉะนน ภกษเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก โดย ทาวเวกใหเปนอารมณเปนไป อาศยวราคะ อาศยนโรธกเหมอนกน และสตสมโพชฌงคนนแล นอมไปแลว กกลาแลว โดยสละกเลส เหตละไดอยางเดดขาด ในขณะอรยมรรคเกดขน โดยแลนไปสพระ- นพพานนนเอง พงเหนเนอความน ดงกลาวมาฉะนแล. แมใน โพชฌงคทเหลอกนยนเหมอนกน. โพชฌงค ๗ เหลาน พระผม- พระภาคเจาตรสระคนกนทงโลกยะและโลกตระ ดวยประการฉะน ความ เปนเลศในพละ ๒ แมเหลาน พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๒


สตรท ๓ วาดวยพละ ๒ อยาง [๒๕๙] ๑๓. ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอปฏสงขานพละ ๑ ภาวนาพละ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปฏสงขานพละเปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมพจารณาดงนวา วบากของกายทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบากของ วจทจรต ชวชาทงในชาตนและในภพเบองหนา วบากของมโนทจรต ชวชาทงใน ชาตนและในภพเบองหนา ครนเขาพจารณาดงนแลว ยอม ละกายทจรต เจรญกายสจรต ยอมละวจทจรต เจรญวจสจรต ยอมละ มโนทจรต เจรญมโนสจรต บรหารตนใหบรสทธ ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวาปฏสงขานพละ. ดกอนภกษทงหลาย กภาวนาพละเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปต และสขเกดแตวเวกอย บรรลทตยฌาน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตก วจารสงบไป มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ม ปตและสขอนเกดแตสมาธอย มอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสข ดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข บรรลจตตถ- ฌาน ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนส กอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ดกอนภกษทงหลาย


นเรยกวาภาวนาพละ ดกอนภกษทงหลาย พละ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. เนอความพระบาลของฌาน ๔ วา ววจเจว กาเมห เปนตน และนยแหงภาวนา ไดกลาวไวพสดารในคมภรวสทธมรรคโดยประการ ทงปวงทเดยว. กฌาน ๔ เหลาน ภกษรปหนงเจรญเพอตองการใหจต แนวแน รปหนงเจรญเพอตองการเปนบาทแหงวปสสนา รปหนงเจรญ เพอตองการเปนบาทแหงอภญญา รปหนงเจรญเพอตองการเปนบาทแหง นโรธ รปหนงเจรญเพอความวเศษแหงภพ. แตในสตรน ฌาน ๔ เหลา นน ทรงประสงคเปนบาทแหงวปสสนา. จรงอย ภกษนเขาถงฌาน เหลานแลวออกจากสมาบต พจารณาสงขาร กาหนดเหตปจจยและกาหนด นามรปพรอมทงปจจย ประชมอนทรย พละ และโพชฌงค บรรล พระอรหต. ฌานเหลานพระผมพระภาคเจาตรสระคนกนทงทเปนโลกยะ และทเปนโลกตระ. อนง ความเปนเลศในพละ ๒ แมน พงทราบตาม นยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๔ วาดวยการแสดงธรรมของตถาคต ๒ อยาง [๒๖๐] ๑๔. ดกอนภกษทงหลาย การแสดงธรรมของพระ-


ตถาคต ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ โดยยอ ๑ โดยพสดาร ๑ ดกอนภกษทงหลาย การแสดงธรรมของพระตถาคต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา สงขตเตน จ วตถาเรน จ พระผมพระภาคเจาทรง แสดงวา ธรรมเทศนาม ๒ เทานน คอ ธรรมเทศนาโดยสงเขป ธรรม- เทศนาโดยพสดาร. ใน ๒ อยางนน เทศนาทตรสแสดงเฉพาะหวขอ ชอเทศนาโดยสงเขป. เทศนาทตรสแยกแยะหวขอนน ๆ ชอเทศนาโดย พสดาร. อกอยางหนง เทศนาททรงตงหวขอกตาม ไมทรงตงกตาม ตรสแยกแยะโดยพสดาร ชอวาเทศนาโดยพสดาร. ในเทศนา ๒ อยาง นน เทศนาโดยสงเขป ตรสแกบคคลทมปญญามาก เทศนาโดยพสดาร ตรสแกบคคลทมปญญานอย. เพราะเทศนาโดยพสดาร ยอมเปนเหมอน เปนชาอยางยง แกผมปญญามาก. เทศนาโดยสงเขป ยอมเปนเหมอน กระตายกระโดด แกผมปญญานอย ไมอาจจบตนชนปลายได. อนง เทศนาโดยสงเขป ตรสแกบคคลประเภทอคฆตตญ เทศนาโดยพสดาร ตรสแกบคคล ๓ ประเภทนอกน (วปจตญ เนยยะ ปทปรมะ). พระไตรปฎกทงสนยอมนบเขาในขอนวา เทศนาโดยสงเขป เทศนาโดย พสดาร นนแล. จบอรรถกถาสตรท ๔


สตรท ๕ วาดวยเหตใหอธกรณยดเยอและไมยดเยอ [๒๖๑] ๑๕. ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใด ทภกษผตอง อาบต และภกษผเปนโจทก ยงมไดพจารณาตนดวยตนเองใหด ใน อธกรณนน พงหวงไดวา จกเปนไปเพอความยดเยอ เพอการมวาจา หยาบคาย เพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยไมผาสก ดกอน ภกษทงหลาย สวนในอธกรณใด ทภกษผตองอาบต และภกษผเปน โจทก พจารณาตนดวยตนเองใหด ในอธกรณนน พงหวงไดวา จก ไมเปนไปเพอความยดเยอ จกไมเปนไปเพอการมวาจาหยาบ จกไมเปน ไปเพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยผาสก ดกอนภกษทงหลาย กภกษผตองอาบต ยอมพจารณาตนดวยตนเองใหดอยางไร คอ ภกษ ผตองอาบตในธรรมวนยน ยอมสาเหนยกดงนวา เราแลตองอาบตอน เปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว ฉะนน ภกษนนจงไดเหนเรา ผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ถาเราจะไมพงตอง อาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ภกษนนกจะไดพงเหนเรา ผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กเพราะเหตทเราตอง อาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ภกษนนจงไดเหนเราผตอง อาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กแหละภกษนน ครนเหนเรา ผตองอาบตอนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว เปนผไมชอบใจ ภกษนนเปนผไมชอบใจ ไดวากลาวเราผมวาจาไมชอบใจ เราผมวาจา ไมชอบใจ ถกภกษนนวากลาวแลว ยอมไมชอบใจ เมอไมชอบใจ ได บอกแกผอนวา ดวยเหตน โทษในเหตนจงครอบงา แตเฉพาะเราคนเดยว


เทานน เหมอนกบในเรองสนคา โทษครอบงาผจาตองเสยภาษฉะนน ดกอนภกษทงหลาย ภกษผตองอาบต ยอมพจารณาตนดวยตนเองใหด ดวยประการฉะนแล ดกอนภกษทงหลาย กภกษผเปนโจทก ยอม พจารณาตนดวยตนเองใหดอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษผเปนโจทก ในธรรมวนยน ยอมสาเหนยกดงนวา ภกษนแลตองอาบตอนเปนอกศล อยางใดอยางหนงดวยกายแลว ฉะนน เราจงไดเหนภกษนตองอาบตอน เปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย ถาภกษนจะไมพงตองอาบตอนเปน อกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย เราจะไมพงเหนภกษนตองอาบตอนเปน อกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย แตเพราะเหตทภกษนไมตองอาบตอนเปน อกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย เราจงไดเหนภกษนตองอาบตอนเปน อกศลอยางใดอยางหนงดวยกาย กแหละเรา ครนไดเหนภกษนตองอาบต อนเปนอกศลอยางใดอยางหนงดวยกายแลว เปนผไมชอบใจ เราเมอ เปนผไมชอบใจ ไดวากลาวภกษนผมวาจาไมชอบใจ ภกษนมวาจาไม ชอบใจ เมอถกเราวากลาวอย เปนผไมชอบใจ เมอเปนผไมชอบใจ ไดบอกแกผอนวา ดวยเหตน โทษในเหตนจงครอบงาแตเฉพาะเรา คนเดยวเทานน เหมอนกบในเรองสนคา โทษครอบงาผจาตองเสยภาษ ฉะนน ดกอนภกษทงหลาย ภกษผเปนโจทก ยอมทพจารณาตนดวย ตนเองใหด ดวยประการฉะนแล ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใด ทภกษผตองอาบตและภกษผเปนโจทก ยงไมไดพจารณาตนดวยตนเอง ใหดในอธกรณนน พงหวงไดวาจกเปนไปเพอความยดเยอ เพอความ มวาจาหยาบคาย เพอความรายกาจ และภกษทงหลายจก อยไมผาสก สวน ในอธกรณใด ทภกษผตองอาบตและภกษผเปนโจทก พจารณาตนเองดวย


ตนเองใหด ในอธกรณนน พงหวงไดวาจกไมเปนไปเพอความมวาจา หยาบคาย จกไมเปนไปเพอความรายกาจ และภกษทงหลายจกอยผาสก. จบสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ยสม ภกขเว อธกรเณ ความวา ในอธกรณใด ใน บรรดาอธกรณ ๔ เหลาน คอ ววาทาธกรณ อนวาทาธกรณ อาปตตา- ธกรณ และกจจาธกรณ. บทวา อาปนโน จ ภกข ไดแก ภกษผตอง อาบต. บทวา ตเสมต ตดบทเปน ตสม เอต แปลวา ในอธกรณ นน ขอทพงหวงนน. บทวา ทฆตตาย ไดแก เพอตงอยตลอดกาลนาน. บทวา ขรตตาย ไดแก เพอกลาววาจาหยาบอยางนวา ทาส เหย จณฑาล ชางสาน. บทวา วาฬตตาย ไดแก เพอความราย คอประหาร ดวย กอนหน กอนดน และทอนไมเปนตน. บทวา ภกข จ น ผาส วหรสสนต ความวา เมอภกษววาทกน ภกษทประสงคจะเรยนอเทศ หรอปรปจฉา หรอประสงคจะบาเพญเพยรเหลานนจกอยไมผาสก. เมอ ภกษสงฆทาอโบสถหรอปวารณา ภกษทมความตองการอเทศเปนตน ยอมไมอาจเรยนอเทศเปนตนได พวกภกษผเจรญวปสสนายอมไมเกดจต มอารมณเดยว แตนนกไมอาจใหคณวเศษบงเกดได ภกษทงหลายจกอยไม ผาสกดวยอาการอยางนแล. ในบทวา น ทฆตตาย เปนตน พงทราบ เนอความโดยนยตรงขามกบทกลาวแลว. บทวา อธ แปลวา ในศาสนา น. บทวา อต ปฏสจกขต แปลวา พจารณาอยอยางน. บทวา อกสล ในขอวา อกสล อาปนโน น ทรงหมายถงอาบต. ความวา


ตองอาบต. บทวา กจเทว เทส ความวา มใชอาบตทงหมดทเดยว แตเปนอาบตบางสวนเทานน อธบายวา อาบตบางอยาง. บทวา กาเยน ไดแก กรชกาย. บทวา อนตตมโน แปลวา มจตไมยนด. บทวา อนตตมนวาจ แปลวา วาจาไมนายนด. บทวา มเมว แปลวา แกเรา ผเดยว. บทวา ตตถ แปลวา ในเหตนน. บทวา อจจโย อจจคมา ความวา ความผดไดลวงเกนยาย (ขาพเจา ) ขาพเจาผเดยวมความผด ในเรองน. บทวา สงกทายกว ภณฑสม ความวา เมอนาสนคาเลยง ดานภาษ ความผดยอมตกอยแกผนาสนคาเลยงภาษ เขาแหละเปนผผด ในเรองนน ไมใชพระราชา ไมใชราชบรษ. ทานอธบายวา ผใดนา สนคาเลยงดานภาษทพระราชาทรงตงไว พวกราชบรษเอาเกวยนนาผนน พรอมดวยสนคามาแสดงแกพระราชา โทษไมมแกดานภาษ ไมมแก พระราชา ไมมแกพวกราชบรษ แตโทษมแกผเลยงดานภาษมเทานน ภกษรปนนกฉนนนนนแล ตองอาบตใดแลวในเรองนน อาบตนนไมม โทษ ภกษผโจทกกไมมโทษ แตภกษผตองอาบตรปนนเทานนมโทษ ดวยเหต ๓ ประการ. ดวยวา เธอมโทษดวยความเปนผตองอาบตบาง. มโทษดวยความทภกษผเปนโจทกไมพอใจบาง มโทษดวยเมอมผไมพอใจ บอกอาบตแกผอนบาง. แตสาหรบภกษผโจทก เธอไดเหนภกษนนตอง อาบต ในขอนนไมมโทษ แตมโทษเพราะโจทกดวยความไมพอใจ แม ไมใสใจถงขอนน ภกษนกพจารณาเหนโทษของตน ชอวา ยอมใคร ครวญอยางนวา เปนอยางน โทษในกรณนน ยอมตกอยแกขาพเจา ผเดยว ดจโทษเพราะสนคาทนาเลยงภาษมาฉะนน. ในทตยวาร พง ประกอบเนอความวา โทษ ๒ อยาง คอ ภกษผโจทกไมพอใจ ๑


จาเลยถกโจทดวยความไมพอใจ ๑ โทษลวงเกนกนดวยอานาจโทษ ๒ อยางนน. คาทเหลอในทนงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๕ สตรท ๖ วาดวยเหตปจจยใหสตวตายแลวเขาถงทคตและสคต

[๒๖๒] ๑๖. ครงนนแล พราหมณคนหนงเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครน แลวไดทลถานพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอ เปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนพราหมณ เพราะเหตแหงการประพฤตไมสมาเสมอ คอ ประพฤต เปนอธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. พ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนเหต เปนปจจย ใหสตว บางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ภ. ดกอนพราหมณ เพราะเหตแหงการประพฤตสมาเสมอ คอ ประพฤตเปนธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขา ถงสคตโลกสวรรค. พ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาตของพระองคแจมแจงนก ขาแต พระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ทานพระโคดมทรง


ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของ ทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยหวงวา ผ มจกษจกเหนรปฉะนน ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม กบทงพระ- ธรรมและภกษสงฆเปนสรณะ. ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตโร ไดแก พราหมณคนหนงไมปรากฏชอ. บทวา เยน ในคาวา เยน ภควา เตนปสงกม น เปนตตยาวภตต ลงใน อรรถแหงสตตมวภตต. เพราะฉะนน พงทราบเนอความในทนอยางนวา พระผมพระภาคเจาประทบอยในทใด พราหมณเขาไปเฝาในทนน. อก อยางหนง พงทราบเนอความในทนอยางนวา พวกเทวดาและมนษยเขา ไปเฝาพระผมพระภาคเจาดวยเหตใด พราหมณเขาไปเฝาดวยเหตนน. กพราหมณนนควรเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาดวยเหตอะไร. ดวยความ ประสงคบรรลคณวเศษนานปการ เหมอนฝงนกเขาหาตนไมใหญทออกผล เปนนจ ดวยความตองการกนผลไมอรอย ๆ. อนง บทวา อปสงกม ทานอธบายวา ไปแลว. บทวา อปสงกมตวา เปนคาแสดงถง ความสนสดของการเขาไปเฝา. อกอยางหนง ทานอธบายวา ผทไป อยางน ไปยงทใกลกวานน กลาวคอใกลชดพระผมพระภาคเจา. บทวา ภควตา สทธ สมโมท ความวา พราหมณแมนนไดมความชนชมกบ


พระผมพระภาคเจานน อยางทพระผมพระภาคเจาตรสถามพราหมณถง เรองพอทนไดเปนตน คอไดถงความชนชมอยางเดยวกน เหมอนนารอน กบนาเยน. กกถาชอสมโมทนยะ เพราะใหเกดความชนชมกลาวคอปต และปราโมทย และเพราะภาวะทควรชนชม ซงชนชมดวยคาเปนตนวา พอทนหรอ ทานพระโคดมพอเปนไปไดหรอ ทานพระโคดมและสาวก ของทานพระโคดม มอาพาธนอย มโรคนอย กะปรกะเปรา มกาลง อยสบายดหรอ ชอสาราณยะ เพราะสมควรใหระลกถงกนตลอดกาลนาน ระลกอยเรอย ๆ และเพราะภาวะทควรระลก เพราะมความไพเราะ ทงอรรถะและพยญชนะ ชอวา สมโมทนยะ เพราะเปนสขเมอฟง ชอวา สาราณยะ เพราะเปนสขเมอระลกถง อนง ชอวา สมโมทนยะ เพราะพยญชนะบรสทธ ชอวา สาราณยะ เพราะอรรถะบรสทธ พราหมณเสรจการกลาวสมโมทนยกถา สาราณยกถา คอใหจบสนโดย อเนกปรยายอยางนดวยประการฉะนนแลว ประสงคจะทลถามเรองทตนมา จงนงลง ณ ทอนสมควร. ศพทวา เอกทนต แสดงภาวนปงสกะ เหมอนในประโยคเปนตนวา วสม จนทมสรยา ปรวตตนต พระจนทร และพระอาทตยโคจรไมเทากน ดงน ฉะนน พงทราบเนอความในทน อยางนวา นงอยางทผนงนงในทอนสมควร. อกอยางหนง บทนเปน ทตยาวภตต ลงในอรรถแหงสตตมวภตต. บทวา นสท ไดแก เขาไปใกล. ธรรมดาคนฉลาด เขาไปหาผทมฐานะเปนคร ยอมนงในทอนสมควร ดวยความเปนผฉลาดในเรองนง. และพราหมณนกเปนคนหนงในบรรดา คนฉลาดเหลานน ฉะนน จงนง ณ ทอนสมควร.


ถามวา นงอยางไร จงชอวานง ณ ทอนสมควร. แกวา นงเวน โทษของการนง ๖ อยาง. โทษของการนง ๖ อยาง อะไรบาง. โทษ ของการนง ๖ อยาง คอ ไกลเกนไป ใกลเกนไป นงเหนอลม นงทสง นงตรงหนาเกนไป นงขางหลงเกนไป. ผนงไกลเกนไป ถาตองการจะพด กตองพดเสยงดง. นงใกลเกนไป ยอมจะเสยดส. นงเหนอลม ยอมจะ เบยดเบยนดวยกลนตว. นงทสง ยอมประกาศวาไมเคารพ. นงตรงหนา เกนไป ถาตองการจะด กจะสบตากน. นงขางหลงเกนไป ถาตองการ จะด กจะตองยนคอด. เพราะฉะนน พราหมณแมนจงนงเวนโทษของ การนง ๖ อยางเหลาน เหตนน ทานจงกลาววา นงลง ณ ทอนสมควร. บทวา เอตทโวจ ความวา คาถามม ๒ อยาง คอ คาถามของ คฤหสถ ๑ คาถามของบรรพชต ๑ ใน ๒ อยางนน คาถามของคฤหสถ มาโดยนยเปนตนวา ขาแตทานผเจรญ อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล. คาถามของบรรพชตมาโดยนยนวา ขาแตทานผเจรญ อปาทานขนธ ๕ เหลานหรอหนอแล. กพราหมณนเมอจะถามคาถามของคฤหสถซงสมควร แกตน จงไดกราบทลคาน คอคาเปนตนวา ขาแตทานพระโคดม อะไร หนอเปนเหต อะไรเปนปจจย. บรรดาบทเหลานน บททงสองวา เหตปจจโย น เปนคาแสดงไขถงเหตนนเอง. บทวา อธมมจรยา วสมจรยาเหต แปลวา เพราะเหตแหงความประพฤตไมเรยบรอย กลาว คอความประพฤตผดธรรม อธบายวา เพราะความประพฤตนนเปนเหต เพราะความพระพฤตนนเปนปจจย. ในบทนน มอรรถของบท ดงน ความประพฤตสงทไมเปนธรรม ชอวาความประพฤตผดธรรม อธบายวา การกระทาทไมเปนธรรม ความประพฤตทไมเรยบรอย หรอความ


ประพฤตซงกรรมอนไมเรยบรอย เหตนน จงชอวาความประพฤตไมเรยบ รอย. ความประพฤตไมเรยบรอยนนดวย เปนความประพฤตผดธรรมดวย เหตนน จงชอวาความประพฤตไมเรยบรอย เปนความประพฤตผดธรรม. แมในธรรมฝายขาว กพงทราบเนอความโดยอบายน แตโดยใจความใน ทน พงทราบวา อกศลกรรมบถ ๑๐ ชอวาความประพฤตไมเรยบรอย คอความประพฤตผดธรรม กศลกรรมบถ ๑๐ ชอวาความประพฤตเรยบรอย กลาวคอความประพฤตถกธรรม. อภกกนต ศพท ในคาวา อภกกนต โภ โคตน อภกกนต โภ โคตม น แปลวา สนไป ด งาม และนาอนโมทนายง. แปลวา สนไป ไดในประโยคเปนตนวา อภกกนตา ภนเต รตต นกขนโต ปฐโม ยาโม จรนสนโน ภกขสงโฆ ขาแตพระองคผเจรญ ราตรสน ไปแลว ปฐมยามลวงไปแลว ภกษสงฆนงนานแลว. แปลวา ด ไดใน ประโยคเปนตนวา บคคล ๔ คนเหลาน คนนดกวาและประณตกวา. แปลวา งาม ไดในคาถาเปนตนวา ใครมวรรณะงามยงนก รงเรองดวยฤทธ รงเรอง ดวยยศ ยงทศทงปวงใหสวางไสว ไหวเทาของเรา. แปลวา นาอนโนทนายง ไดในคาเปนตนวา นาอนโมทนายง พระเจาขา. แมในทน อภกกนต ศพท กแปลวา นาอนโมทนายงนนแล. และ เพราะแปลวา นาอนโมทนายง ฉะนน พงทราบวา ทานอธบายไววา ดยง พระโคดมผเจรญ ดงน.


ทานผรยอมพดซา เพราะความกลว โกรธ สรรเสรญ รบดวน ตนตระหนก ราเรง โศก และเลอมใส. ก อภกกนต ศพทน พงทราบวา ทานกลาว ๒ ครงในทน ดวย อานาจความเลอมใส และดวยอานาจความสรรเสรญ ตามลกษณะดงกลาว มาน. อกอยางหนง บทวา อภกกนต แปลวา นาปรารถนายง คอ นาพอใจยง อธบายวา ดยง. ในสองศพทนน ดวย อภกกนต ศพท หนงพราหมณชมเทศนา อกศพทหนงชมความเลอมใสของตน. แลใน ทนมอธบายดงนวา พราหมณชมพระดารสของพระผมพระภาคเจาหมาย เอาเนอความ ๒ เนอความวา ดยง พระโคดมผเจรญ คอ ธรรมเทศนา ของพระโคดมผเจรญ ดยง และขาพระองคเลอมใส กเพราะอาศยเทศนา ของพระโคดมผเจรญ. พระดารสของพระโคดมผเจรญ ดยง เพราะ ดยง เพราะใหบรรลคณ พงประกอบเหมอนกน ดวยบทมอาทอยางน วา เพราะใหเกดศรทธา เพราะใหเกดปญญา เพราะมอรรถ เพราะม พยญชนะ เพราะบทตน เพราะอรรถลก เพราะสะดวกห เพราะถงใจ เพราะไมยกตน เพราะไมขมทาน เพราะเยนดวยกรณา เพราะตรสดวย ปญญา เพราะเปนทางทนารนรนย เพราะขมศตรได เพราะสบายแกผฟง เพราะนาพจารณา และเพราะเกอกล. แมตอจากนน กยงชมเทศนาดวย อปมาถง ๔ ขอทเดยว. บรรดาบทเหลานน บทวา นกกชชต ไดแก ตงควาหนา หรอเอาหนาไวลาง. บทวา อกกชเชยย แปลวา หงายหนา. บทวา ปฏจฉนน ไดแก ปกปดดวยหญาเปนตน. บทวา ววเรยย แปลวา หงายหนาขน. บทวา มฬหสส ไดแก คนหลงทศ.


บทวา มคค อาจกเขยย ความวา จงมอไปบอกวาทางน. บทวา อนธกาเร ไดแก มด ๔ อยาง คอ แรม ๑๔ คา เทยงคน ไพรสณฑทบ เมฆหนา. เนอความของบททยากเทาน. มอธบายดงตอไปน พระโคดม ผเจรญใหขาพระองคผหนหลงใหพระสทธรรม ตกอยในอสทธรรม ออก จากอสทธรรมได เหมอนคนบางคนหงายของทควา ทรงเปดคาสอนทถก มจฉาทฏฐปกปดจาเดมแตศาสนาของพระผมพระภาคเจากสสปะอนตรธาน เหมอนเปดของทปด ทรงทาใหแจงซงทางสวรรคและนพพานแกขาพระ- องคผดาเนนทางชวทางผด เหมอนบอกทางแกคนหลง ทรงประกาศ ธรรมแกขาพระองค ดวยทรงชประทปคอเทศนา กาจดความมอคอโมหะ ทปกปดพระรตนตรยนน แกขาพระองคผจมอยในทมดคอโมหะ ไมเหน รปแหงพทธรตนะเปนตน เหมอนคนสองประทปนามนในทมด. เพราะ ทรงประกาศโดยปรยายเหลาน เปนอนทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย. พราหมณชมเทศนาอยางนแลว มจตเลอมใสในพระรตนตรยเพราะเทศนา น เมอกระทาอาการของผทเลอมใส จงกลาวคาเปนตนวา เอสาห ดงน . บรรดาบทเหลานน บทวา เอสาห ตดบทเปน เอโส อห แปลวา ขาพระองคน. บทวา ภวนต โคตม สรณ คจฉาม ความวา ขาพระองคขอถง คอคบ เสพ นงใกล ซงพระโคดมผเจรญ ดวย ความประสงคนวา พระโคดมผเจรญ เปนทพง เปนทไปในเบองหนา เปนผกาจดความชว และเปนผประทานประโยชนเกอกลแกขาพระองค อธบายวา ทราบ คอรอยางน. กธาตเหลาใดมความวา ไป ธาตเหลา นนมความวา ร กม ฉะนน ความของบทวา คจฉาม น ทานจงกลาว วา ชานาม พชฌาม ขาพระองคทราบ คอร ดงน . ในบทวา


ธมมจ ภกขสงฆจ น ชอวาธรรม เพราะทรงเหลาสตวผบรรล มรรค และทานโรธใหแจง ปฏบตตามคาสงสอน ไมใหตกไปในอบาย ๔ โดยอรรถ ไดแกอรยมรรคและพระนพพาน. สมจรงดงทพระผมพระ- ภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสงขตธรรมทงหลาย อรย- มรรคประกอบดวยองค ๘ เรากลาววาเปนยอดของสงขตธรรมเหลานน. วาโดยพสดาร มใชแตอรยมรรคและพระนพพานเทานน ทชอวาธรรม ทจรง แมปรยตธรรมกบอรยผล กชอวาธรรม. สมจรงดงทตรสไวใน ฉตตมาณวกวมานวตถวา ราควราคมเนชมโสก ธมมมสงขตมปปฏกล มธรมม ปคณ สวภตต ธมมมม สรณตถมเปห. เธอจงเขาถงธรรมเครองสารอกราคะ ไมหวน ไหว ไมเศราโศก เปนอสงขตธรรม ไมปฏกล งาม คลองแคลว จาแนกไวดแลว น วาเปนสรณะ เถด. บทวา ราควราโค ในทน ตรสหมายถงมรรค. บทวา อเนชมโสก ไดแก ผล. ธมมมสงขต ไดแกนพพาน. บทวา อปปฏกล มธรมม ปคณ สวภตต ไดแก ธรรมขนธทงหมดทจาแนกเปน ๓ ปฎก ชอวา สงฆ เพราะเกยวเนองกนโดยทฏฐและศล. สงฆนน โดยอรรถไดแกกลม พระอรยบคคล ๘. สมจรงดงทตรสไวในวมานวตถนนแหละวา ยตถ จ ทนนมหปผลมาห จตส สจส ปรสยเคส อฏ จ ปคคลธมมทสา เต สงฆมม สรณตถมเปห.


เธอจงเขาถงสงฆ คอ คนสะอาด ๔ ค เปน พระอรยบคคล ๘ ซงบณฑตกลาววา ทานทถวาย ทานแลวมผลมาก น วาเปนสรณะเถด. หมแหงภกษทงหลาย ชอภกษสงฆ. พราหมณประกาศการถงสรณะ ๓ ประการ ดวยคาเพยงเทาน . เพอความเปนผฉลาดในสรณคมนเหลา นน แมในทนกควรทราบวธนวา สรณคมนของผทถงสรณะม ๒ ประเภท คอ สรณคมนประเภท ๑ อานสงสแหงสรณคมนประเภท ๑. คอ อยางไร. พงทราบโดยเนอความของบทกอน ชอวาสรณะ เพราะ อรรถวากาจด อธบายวา ฆาเครองเศราหมองรอบ ๆ คอความสะดง ความทกข และทคต ทาใหพนาศ ดวยสรณคมนนนแหละ ของผทถง สรณะ คาวา สรณคมนนเปนชอของพระรตนตรย. อกอยางหนง ชอวา พทธ เพราะกาจดภยของเหลาสตว ดวยใหสงทเปนประโยชนเปนไป ใหออกจากสงทไมเปนประโยชน. ชอวา ธรรม เพราะยกสตวใหขาม จากกนดารคอภพ และเพราะทาความเบาใจแกสตวโลก ชอวา สงฆ เพราะทาสกการะแมมประมาณนอย กลบไดผลไพบลย. ฉะนน พระ- รตนตรยจงเปนสรณะ โดยปรยายแมน จตตปบาททกาจดกเลสไดดวย ความเลอมใสและความเคารพพระรตนตรยนน ทเปนไปโดยอาการ คอ ความเปนผมพระรตนตรยนนเปนเบองหนา ชอวาสรณคมน สตวทม ความพรอมเพรยงดวยสรณคมนนน ถงสรณะ คอถงรตนะ ๓ เหลานวา เปนสรณะ ดวยจตตปบาทมประการดงกลาวแลว อธบายวา เขาถงรตนะ ๓ เหลานวา เปนทไปในเบองหนาอยางน ดวยประการฉะน. กสรณคมน ของผทถงสรณะ พงทราบเพยงเทานกอน. กในประเภทแหงสรณคมน


สรณคมนม ๒ ประเภท คอ ทเปนโลกตระประเภท ๑ ทเปนโลกยะ ประเภท ๑. ใน ๒ ประเภทนน สรณคมนทเปนโลกตระ สาหรบผ ทเหนอรยสจแลว โดยอารมณมพระนพพานเปนอารมณ โดยกจ ยอม สาเรจในพระรตนตรยทงสน ดวยการตดขาดอปกเลสดวยสรณคมนใน มรรคขณะ. สรณคมนทเปนโลกยะสาหรบพวกปถชน โดยอารมณมพทธ- คณเปนตนเปนอารมณ ยอมสาเรจดวยการขมอปกเลสดวยสรณคมนแล. สรณคมนนน โดยอรรถ ไดแกการไดศรทธาในวตถ ๓ มพระพทธเจา เปนตน และสมมาทฏฐทมศรทธาเปนมล. ในบญกรยาวตถ ๑๐ ทาน เรยกวา ทฏชกรรม. สรณคมนนนนเปนไปโดยอาการ ๔ คอ โดย การมอบถวายตน ๑ โดยความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา ๑ โดย เขาถงความเปนศษย ๑ โดยการนอบนอม ๑. ใน ๔ อยางนน ทชอวา การมอบถวายตน ไดแกการสละตนถวายแดพระพทธเจาเปนตน อยางน วา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจาขอมอบถวายตนแดพระพทธเจา แด พระธรรม แดพระสงฆ. ทชอวาความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา ไดแกความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา อยางนวา ตงแตวนนเปน ตนไป ขาพเจามพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนเบองหนา ขอทานทงหลายจงทรงจาขาพเจาไว ดงน. ทชอวาเขาถงความเปนศษย ไดแกการเขาถงความเปนศษย อยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจา เปนอนเตวาสก (ศษย) ของพระพทธเจา ของพระธรรม ของพระสงฆ ขอทานทงหลายจงทรงจาขาพเจาไว ดงน. ทชอวาทาความนอบนอม ไดแกการทาความเคารพอยางยงในพระพทธเจาเปนตน อยางนวา ตงแต วนนเปนตนไป ขาพเจาขอการทาอภวาท การลกขนรบ อญชลกรรม


สามจกรรม แดวตถ ๓ มพระพทธเจาเปนตนเทานน ขอทานทงหลาย จงทรงจาขาพเจาไว ดงน . เมอทาอาการ ๔ อยางนแมอยางใดอยางหนง ยอมเปนอนรบสรณคมนแลวทเดยว. อกอยางหนง พงทราบการมอบ ถวายตน แมอยางนวา ขาพเจาขอสละตน แดพระผมพระภาคเจา ขอสละ ตน แดพระธรรม แดพระสงฆ ขาพเจาขอสละชวต ดงน เปนอน ขาพเจาสละตนแลวทเดยว เปนอนขาพเจาสละชวตแลวทเดยว ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ พระพทธเจาเปนสรณะ เปนทเรน เปนท ฟงของขาพเจา จนสดสนชวต ดวยประการฉะน. การเขาถงความเปน ศษย พงเหนเชนสรณคมนของพระมหากสสปะ แมอยางนวา ถาขาพเจา จะพงเหนพระศาสดา กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน ถาขาพเจาจะ พงเหนพระสคต กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน ถาขาพเจาจะพง เหนพระสมมาสมพทธเจา กขอเหนพระผมพระภาคเจาเทานน. ความ เปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนา พงทราบอยางสรณคมนของอาฬวก- ยกษเปนตน แมอยางนวา โส อห วจรสสาม คามา คาม ปรา ปร นมสสมาโน สมพทธ ธมมสส จ สธมมต. ขาพเจานน จกเทยวไป จากบานสบาน จาก เมองสเมอง ขอนมสการพระพทธเจา และพระ- ธรรมของพระองคอนเปนธรรมด ดงนแล. ครงนนแล พราหมณพรหมาย ลกจากอาสนะ หมผาเฉวยงบา หมอบศรษะลงแทบพระยคลบาทของพระผมพระภาคเจา จบพระยคลบาท นวดดวยฝามอ และประกาศชอวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจา


พราหมณพรหมาย ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาพราหมณพรหมาย การทาความนอบนอม พงเหนแมอยางน ดวยประการฉะน. กการทา ความนอบนอมนนน ม ๔ อยาง ดวยอานาจญาต, ภย, อาจารย และทกข- เณยยบคคล, ใน ๔ อยางนน สรณคมนยอมมไดดวยการทาความนอบ นอมแกทกขเณยยบคคล มใชมดวย ๓ อยางนอกน. ดวยวา สรณะ อนบคคลถอดวยอานาจคนประเสรฐนนแล ขาดกดวยอานาจคนประเสรฐ เหมอนกน ฉะนน ผใดเปนศากยะกตาม เปนโกลยะกตาม ไหวดวยคดวา พระพทธเจาเปนพระญาตของเรา ดงน สรณะยอมไมเปนอนผนนรบเลย. อกอยางหนง ผใดไหวดวยความกลววา พระสมณโคดม เปนผทพระราชา บชา มอานภาพมาก เมอเราไมไหว จะพงทาความพนาศให ดงน สรณะยอมไมเปนอนผนนรบเหมอนกน. ผใดระลกถงอะไร ๆ ทตนเลา เรยนในสานกของพระผมพระภาคเจา ครงเปนพระโพธสตว และเลา เรยนอนสาสน ครงเปนพระพทธเจา เหนปานนวา เอเกน โภเค ภเชยย ทวห กมม ปโยชเย จตตถจ นธาเปยย อาปทาส ภวสสต. บคคลพงใชทรพยสวนหนงกนอย ใชทรพย ๒ สวนประกอบการงาน สวนท ๔ พงเกบไว เผอ คราวอนตราย ดงน. แลวไหวดวยคดวา เปนอาจารยของเรา ดงน สรณะยอมไมเปนอนผนน รบเหมอนกน. แตผใดไหวดวยคดวา ผนเปนอครทกขเณยยบคคลในโลก สรณะยอมเปนอนผนนรบแลวทเดยว. ผทรบสรณะอยางนแลว เปน อบาสกกตาม เปนอบาสกากตาม ไหวญาตแมบวชในพวกอญญเดยรถย


ดวยคดวา ผนเปนญาตของเรา ดงน สรณคมนไมขาด จะปวยกลาว ไปไยถงผทมไดบวช ไหวพระราชาดวยอานาจความกลววา ธรรมดาวา พระราชานน เพราะเขาบชากนทวประเทศ เมอเราไมไหว จะพงทาความ พนาศให ดงน เหมอนกน แมไหวเดยรถยผสอนศลปะอยางใดอยางหนง ดวยคดวา ผนเปนอาจารยของเรา สรณคมนไมขาด พงทราบประเภท แหงสรณคมน ดวยประการฉะน. และในทน สรณคมนทเปนโลกตระ มสามญญผล ๔ เปนวบากผล มความสนทกขทงหมด เปนอานสงสผล. สมจรงดงทตรสไววา โย จ พทธจ ธมมจ สงฆจ สรณ คโต จตตาร อรยสจจาน สมมปปาย ปสสต ทกข ทกขสมปปาท ทกขสส จ อตกกม อรยจฏงคก มคค ทกขปสมคามน เอต โข สรณ เขม เอต สรณมตตม เอต สรณมาคมม สพพทกขา ปมจจต ผใดถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ เปนสรณะ ผนนยอมเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญาอน ชอบ คอเหนทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ และ อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ ซงใหถงความสงบ ทกข นนแลเปนสรณะอนเกษม นนเปนสรณะสงสด ผอาศยสรณะน ยอมพนจากทกขทงปวง ดงน. อกอยางหนง พงทราบอานสงสผลของสรณคมนนน แมดวย สามารถความไมเขาไปยด โดยความเปนของเทยงเปนตน. สมจรงดงท


ตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย มใชฐานะ มใชโอกาสทบคคลผสมบรณ ดวยทฏฐจะพงเขายดสงขารอะไร ๆ วาเทยง วาเปนสข เขาถงธรรม อะไร ๆ วาเปนตวตน ฆาแม ฆาพอ ฆาพระอรหนต คดรายทาพระ- ตถาคตถงหอเลอด ทาลายสงฆ อทศศาสดาอน นนมใชฐานะทจะมได. แตทงภวสมบต ทงโภคสมบต กเปนผลของสรณคมนทเปนโลกยะนนเอง. สมจรงดงทตรสไววา เยเกจ พทธ สรณ คตาเส น เต คมสสนต อปายภม ปหาย มานส เทห เทวกาย ปรปเรสสนต ชนเหลาใดเหลาหนงถงพระพทธเจา เปนสรณะ ชนเหลานนจกไมไปสอบายภม เขาละกายมนษย แลว จกทากายเทพใหบรบรณ ดงน. ทานกลาวไวอกอยางหนงวา ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพ พรอม ดวยเทวดา ๘๔,๐๐๐ เขาไปหาทานมหาโมคคลลานะถงทอย ฯลฯ ทานมหาโมคคลลานะไดกลาวคานกะทาวสกกะจอมเทพ ผยนอย ณ ทอน สมควรวา ดกอนจอมเทพ การถงพระพทธเจาเปนสรณะ มประโยชน จรง ดกอนจอมเทพ เพราะเหตทถงพระพทธเจาเปนสรณะนนแหละ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาทงหลายยอมเหนอเทวดาอน ๆ โดยฐานะ ๑๐ ประการ คอ อายทพย วรรณะทพย สข ยศ อธปไตยทพย รป เสยง กลน รส และ โผฏฐพพะ อนเปนทพย. ในพระธรรมและพระสงฆกนยน. อกอยาง หนง พงทราบผลวเศษแหงสรณคมน แมดวยอานาจเวลามสตรเปนตน


ผลแหงสรณคมนพงทราบอยางน. แลในสรณคมน ๒ อยางนน สรณคมน ทเปนโลกยะ ยอมเศราหมองดวยไมร สงสย และรผดเปนตน ในพระ- รตนตรย ยอมไมมผลรงโรจน ไมมผลแผไพศาล. สรณคมนทเปน โลกตระไมมเศราหมอง. อนง สรณคมนทเปนโลกยะ ม ๒ ชนด คอ ชนดมโทษ ๑ ชนดไมมโทษ ๑. ใน ๒ ชนดนน ชนดมโทษยอมมได ดวยการมอบถวายตนในศาสดาอนเปนตน ชนดนนมผลไมนาปรารถนา. ชนดไมมโทษ ยอมมไดดวยกาลกรยา [ตาย] ชนดนนไมมผลเพราะ ไมมวบาก. สวนสรณคมนทเปนโลกตระไมมขาดเลยทเดยว. ดวยวา แมในระหวางภพ พระอรยสาวกกไมอทศศาสดาอน พงทราบความเศรา หมอง และความขาดแหงสรณคมนอยางน ดวยประการฉะน. บทวา อปาสก ม ภว โคตโม ธารต ความวา ขอทาน พระโคดมผเจรญจงทรงจา คอจงทรงทราบขาพระองคอยางนวา ผนเปน อบาสก ดงน. เพอความเปนผฉลาดในเรองของอบาสก พงทราบขอ เบดเตลดในทนดงนวา อบาสกคอใคร เหตไรจงเรยกอบาสก อบาสกม ศลเทาไร มอาชวะอยางไร มวบตอยางไร มสมบตอยางไร. บรรดาบท เหลานน บทวา โก อปาสโก ไดแก คฤหสถบางคนทถงสรณะสาม. สมจรง ดงทตรสไววา ดกอนมหานามะ บคคลเปนอบาสกดวยเหตใดแล บคคล เปนผถงพระพทธเจาเปนสรณะ ถงพระธรรมเปนสรณะ ถงพระสงฆ เปนสรณะ ดกอนมหานามะ บคคลยอมเปนอบาสกดวยเหตเพยงนแล. ถามวา เหตไรจงเรยกอบาสก แกวา เรยกวา อบาสก เพราะนงใกล พระรตนตรย คอเรยกเขาวา อบาสก เพราะนงใกลพระพทธเจา เรยก วาอบาสก เพราะนงใกลพระธรรม พระสงฆ. ถามวา อบาสกมศล


เทาไร แกวา มเจตนาเครองงดเวนบาป ๕ ขอ. อยางทตรสวา ดกอน มหานามะ ดวยเหตใดแล อบาสกเปนผงดเวนจากปาณาตบาต เปนผงด เวนจากอทนนาทาน จากกาเมสมจฉาจาร จากมสาวาท จากการดมนาเมา คอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ดกอนมหานามะ อบาสก ยอมมศลดวยเหตเพยงนแล. ถามวา มอาชวะอยางไร แกวา ละเวน การคาขายทผด ๕ อยาง เลยงชพโดยธรรมโดยเหมาะสม. สมจรงดงท ตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย การคาขาย ๕ อยาง อบาสกไมพงกระทา ๕ อยางอะไรบาง คอขายศสตรา ขายสตว ขายเนอ ขายนาเมา ขาย ยาพษ ดกอนภกษทงหลาย การคาขาย ๕ อยางเหลานแล อบาสกไม พงกระทา. ถามวา มวบตอยางไร แกวา ศลวบตและอาชววบตนน แหละ เปนวบตของอบาสก. อกอยางหนง กรยาทเปนเหตใหอบาสกน เปนผตาชา มวหมอง เลวทราม แมนน พงทราบวา เปนวบตของ อบาสกนน. กรยาทวานน โดยความกคอธรรม ๕ ประการมความเปนผ ไมมศรทธาเปนตน . เหมอนอยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย อบาสก ประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนอบาสกตาชา เปนอบาสกมว หมอง เปนอบาสกเลวทราม ธรรม ๕ ประการอะไรบาง คอเปนผไมม ศรทธา ๑ ทศล ๑ ถอมงคลตนขาว คดเชอมงคล ไมเชอกรรม ๑ แสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา ๑ ไมบาเพญบญแตในพทธศาสนา ๑ ดงน . ถามวา มสมบตอยางไร. แกวา ศลสมบตและอาชวสมบตนน แหละ เปนสมบตของอบาสก ธรรม ๕ ประการ มศรทธาเปนตน ทาอบาสกนนใหเปนอบาสกแกวเปนตน. เหมอนอยางทตรสวา ดกอน ภกษทงหลาย อบาสกประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนอบาสก


แกว อบาสกปทม และอบาสกบณฑรก ธรรม ๕ ประการ อะไรบาง คอเปนผมศรทธา ๑ มศลบรสทธ ๑ ไมถอมงคลตนขาว คอเชอกรรม ไมเชอมงคล ๑ ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา ๑ บาเพญบญแตใน พทธศาสนา ๑ ดงน. อคค ศพท ในบทวา อชชตคเค น ยอมปรากฏในความวา (แปลวา) เปนตน ปลาย สวน และประเสรฐทสด. ปรากฏในความ วา เปนตน ในประโยคเปนตนวา แนะนายประตเพอนรก ตงแตวนน เปนตนไป ทานจงกนประตพวกนครนถ ชายหญง ดงน. ในความวา ปลาย ในประโยคเปนตนวา พงเอาปลายนวนนแหละจดปลายนว ปลาย ออย ปลายไผ ดงน . ในความวา สวน ในประโยคเปนตนวา ดกอน ภกษทงหลาย เราอนญาตใหแบงสวนของมรสเปรยว หรอสวนนาผง ตาม สวนของวหาร หรอตามสวนของบรเวณ ดงน. ในความวา ประเสรฐทสด ในประโยคเปนตนวา ดกอนภกษทงหลาย สตวเหลาใดไมมเทากตาม ฯลฯ บรรดาสตวเหลานน เรากลาวพระตถาคต วาประเสรฐทสด ดงน. กในทน อคค ศพทน พงเหนในความวา เปนตน. ฉะนน ในบทวา อชช- ตคเค น พงเหนความอยางนวา ทาวนนใหเปนตน ( ตงตนแตวนน เปนตนไป) บทวา อชชต แปลวา ความเปนวนน. ปาฐะวา อชชทคเค ดงนกม. ท อกษรทาหนาทเชอมบท. ความวา ทาวนนให เปนตน . บทวา ปาณเปต ความวา เขาถงดวยลมปราณทงหลาย คอเขา ถงชวเวลาทชวตของขาพระองคยงเปนไปอย. ขอทานพระโคดมผเจรญ จงทรงจา คอทรงทราบขาพระองควาไมมศาสดาอน เปนอบาสกผถง


สรณะดวยไตรสรณคมน เปนกปปยการก ถาแมจะมใครเอาดาบคมกรบ มาตดศรษะของขาพระองค ขาพระองคกจะไมยอมกลาวพระพทธเจาวา ไมใชพระพทธเจา พระธรรมวาไมใชพระธรรม หรอพระสงฆวาไมใช พระสงฆ พราหมณ (ไมปรากฏนาม) ถงสรณะดวยการมอบถวายตน อยางน. ดวยประการฉะน ปวารณาดวยปจจย ๔ แลวลกจากอาสะ ถวาย บงคมพระผมพระภาคเจา กระทาประทกษณ รอบแลวหลกไป แล. จบอรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๗ วาดวยเหตปจจยใหสตวตายแลวเขาถงทคตและสคต

[๒๖๓] ๑๗. ครงในแล พราหมณชานสโสณเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครน แลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรหนอ เปนเหต เปนปจจย ใหสตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนพราหมณ เพราะการทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวก ในโลกน เมอแตกกายตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต. นรก. ชา. ขาแตพระโคดมผเจรญ กอะไรเปนเหต เปนปจจย ใหสตว บางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป เขาถงสคตโสกสวรรค. พ. ดกอนพราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.


ชา. ขาพระองคยอมไมรทวถงเนอความแหงภาษต ททานพระ- โคดมตรสแลวโดยยอไดโดยพสดาร ขอประทานวโรกาส ขอทานพระ- โคดมจงทรงแสดงธรรม โดยทขาพระองคจะพงรทวถงเนอความแหงภาษต ททานพระโคดมตรสแลวโดยยอไดโดยพสดารเถด. พ. ดกอนพราหมณ ถาเชนนน ทานจงฟง จงตงใจใหด เรา จกกลาว พราหมณชานสโสณไดทลสนองพระดารสของพระผมพระภาคเจา แลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธวจนะดงนวา ดกอนพราหมณ บคคลบางคนในโลกน ยอมทาแตกายทจรต มไดทากายสจรต ยอมทาแต วจทจรต มไดทาวจสจรต ยอมทาแตมโนทจรต มไดทามโนสจรต ดกอน พราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมการทาดวย สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดกอนพราหมณ สวนบคคลบางคนในโลกน ยอมทาแตกายสจรต มไดทากายทจรต ยอม ทาแตวจสจรต มไดทาวจทจรต ยอมทาแตมโนสจรต มไดทามโนทจรต ดกอนพราหมณ เพราะกระทาดวย เพราะไมกระทาดวย สตวบางพวก ในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ชา. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแต พระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ทานพระโคดมทรง ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปด ของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวา คนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม กบทงพระ- ธรรมและภกษสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวตตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๗


อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. คาวา ช๑าณสโสณ ในบทวา ชาณสโสณ น เปนตาแหนง ตาแหนงอะไร. ตระกลใด ไดตาแหนง ตระกลนน ทานเรยกวา ตระกลชาณสโสณ (ตระกลทเปนเหตใหไดตาแหนงนน ทานเรยกวา ตระกลชาณสโสณ). ดวยวา พราหมณน เรยกกนวา ชาณสโสณ เพราะ เกดในตระกลนน และเพราะไดสกการะตาแหนงชาณสโสณแตราชสานก. บทวา เตนปสงกม ความวา พราหมณทราบมาวา พระสมณโคดม เปนบณฑต เปนผเฉยบแหลม เปนพหสต คดวา ถาพระสมณโคดมนน จกรประเภทลงค วภตต และ การกเปนตนไซร พระองคจกรสงทพวก เรารเทานน หรอวาสงทพวกเราไมรพระองคกร พระองคจกตรสสงท พวกเรารเทานน หรอวาสงทพวกเราไมร พระองคกตรส เขาถอธงคอ มานะชขนทนท แวดลอมไปดวยบรวารเปนอนมาก เขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ. บทวา กตตา จ พราหมณ อกตตา จ ความวา พระ- ศาสดาทรงสดบคาของพราหมณนนแลว มพระดารวา พราหมณนมาใน ทน มใชประสงคจะร แตมาเพอแสวงหาเนอความ จงไดถอธงคอมานะ ชขนทนททมา จะมอะไรหนอ เมอเราบอกโดยวธทพราหมณน จะรทวถงเนอความของปญหา จกมความเจรญ หรอวาบอกโดยวธท พราหมณยงไมรทวถง จงจกมความเจรญ ทรงทราบวา บอกโดยวธท พราหมณไมร จกมความเจรญ จงตรสวา กตตตา จ พราหมณ อกตตตา จ ดงน. พราหมณไดฟงดงนนแลว คดวา พระสมณโคดม ๑. บาล ชานสโสณ.


ตรสถงการบงเกดในนรก เพราะทากม เพราะไมทากม ขอนรไดยาก มดตอ เพราะตรสถงการบงเกดในทแหงเดยว ดวยเหตถงสองอยาง เรา ไมมทพงในเรองน แตถาเราจะนงเสยเลย ถงเวลาพดในทามกลางพวก พราหมณ พราหมณทงหลายจะพงกลาวกะเราอยางนวา ทานยกธงคอ มานะชขนทนททมาในสานกของพระสมณโคดม ถกเขาคาเดยวเทานนก นงเงยบ พดอะไรไมออก ทานจะพดในทนทาไม ฉะนน กตองทาเปน ไมแพ จกถามปญหาในการไปสวรรคอก จงเรมปญหาทสองวา ก ปน โภ โคตม ดงน. อนง พราหมณนนไดมความคดอยางนวา เราจกร ปญหาเบองลางดวยปญหาเบองบน จกรปญหาเบองบนดวยปญหาเบองลาง. ฉะนน พราหมณจงถามปญหาน. พระศาสดามพระดารโดยนยกอนนน เอง เมอจะตรสโดยวธทพราหมณไมร จงตรสวา กตตตา จ พราหมณ อกตตตา จ ดงนอก. เมอพราหมณไมอาจจะดารงอยในเรองนนได จงตกลงใจวา เรองนนจงยกกไว คนทมาสานกของคนขนาดน ควรจะ รเรองแลวไป เราจกละวาทะของตน อนวตรตามพระสมณโคดม แสวงหา ประโยชน จกชาระทางไปสปรโลก เมอจะอาราธนาพระศาสดา จงกลาว คาเปนตนวา น โข อห ดงน. ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบวา พราหมณลดมานะลงแลว เมอจะทรงขยายเทศนาใหสงขน จงตรสวา เตนห พราหมณ เปนตน . บรรดาบทเหลานน บทวา เตนห แสดง ถงเหต. อธบายวา เพราะพราหมณนน เมอไมรเนอความของพระดารสท ตรสโดยยอ จงอาราธนาใหแสดงโดยพสดาร. ฉะนน คาทเหลอในทน งายทงนนแล. จบอรรถากถาสตรท ๗


สตรท ๘ ทจรต ๓ เปนกจทไมควรทาโดยสวนเดยว เพราะมโทษ ๕ ประการ สจรต ๓ เปนกจทควรทาโดยสวนเดยว เพราะมอานสงห ๕ ประการ [๒๖๔] ๑๘. ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว จงนง ณ ท ควรสวนขางหนง ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสกะทานพระอานนท วา ดกอนอานนท เรากลาวกายทจรต วจทจรต มโนทจรต วาเปนกจ ไมควรทาโดยสวนเดยว ทานพระอานนททลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ทพระผมพระภาคเจาตรสวา เปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอะไรอนผนนพงหวงได. พ. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ทเรากลาววาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอยางนอนผนนพงหวงได คอ ๑. แมตนกตเตยนตนเองได ๒. ผรใครครวญแลวยอมตเตยนได ๓. กตตศพทชวยอมกระฉอนไป ๔. เปนคนหลงทากาละ ๕. เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ทเรา กลาววาเปนกจไมควรทาโดยสวนเดยว โทษอยางนอนผนนพงหวงได ดกอนอานนท เรากลาวกายสจรต วจสจรต มโนสจรต วาเปนกจ ควรทาโดยสวนเดยว. อา. ขาแดพระองคผเจรญ เมอบคคลทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต ทพระผมพระภาคเจาตรสวาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว


อานสงสอะไรอนผนนพงหวงได. พ. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต ทเรากลาววาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว อานสงสอยางนอนผนนพงหวงได คอ ๑. แมตนกตเตยนตนเองไมได ๒. ผรใครครวญแลวสรรเสรญ ๓. กตตศพทอนดยอมกระฉอนไป ๔. ไมเปนคนหลงทากาละ ๕. เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ดกอนอานนท เมอบคคลทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต ท เรากลาววาเปนกจควรทาโดยสวนเดยว อานสงสอยางนอนผนนพงหวงได. จบสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. คาวา อายสมา เปนคาแสดงความรก. คาวา อานนโท เปน ชอของพระเถระนน. บทวา เอกเสน แปลวา โดยสวนเดยว. บทวา อนวจจ แปลวา ใครครวญแลว. บทวา ว ไดแก บณฑต บทวา ครหนต แปลวา ตาหน คอกลาวโทษ. คาทเหลอในทน งายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๘ สตรท ๙ วาดวยจงละอกศล เจรญกศล

[๒๖๕] ๑๙. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละอกศล


กศลอนบคคลอาจละได ถาบคคลไมอาจละอกศลได เราไมพงกลาว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละอกศล ดงน ดกอน ภกษทงหลาย กเพราะอกศลอนบคคลอาจละได ฉะนน เราจงกลาว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละกศล ดกอนภกษ ทงหลาย ถาอกศลนอนบคคลละไดแลว จะพงเปนไปเพอไมเปนประโยชน เพอทกขไซร เราไมพงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงละอกศล ดกอนภกษทงหลาย กเพราะอกศลอนบคคลละไดแลว ยอม เปนไปเพอประโยชน เพอความสข ฉะนน เราจงกลาวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลาย กศลอนบคคลอาจใหเกดได ถาบคคลไมอาจใหเกดได เราไมพงกลาว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอน ภกษทงหลาย เพราะกศลอนบคคลอาจใหเกดได ฉะนน เราจงกลาว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอน ภกษทงหลาย ถากศลนอนบคคลใหเกดแลว จะพงเปนไปเพอไมเปน ประโยชน เพอทกขไซร เราไมพงกลาวอยางน ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด ดกอนภกษทงหลาย กเพราะกศลอนบคคล ใหเกดแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสข ฉะนน เราจงกลาว อยางนวา ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงกศลใหเกด. จบสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๙ คาทงหมดในสตรท ๙ งายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๙


สตรท ๑๐ วาดวยธรรม ๒ อยางทเปนเหตใหพระสทธรรมเลอนหาย และตงมน

[๒๖๖] ๒๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอมเปน ไปเพอความฟนเฟอนเลอนหายแหงพระสทธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ บทพยญชนะทตงไวไมด ๑ อรรถทนามาไมด. แมเนอความแหงบท พยญชนะทตงไวไมด กยอมเปนอนนามาไมด ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ยอมเปนไปเพอความฟนเฟอนเลอนหายแหงพระสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอมเปนไปเพอความตงมน ไม ฟนเฟอนไมเลอนหายแหงพระสทธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอบทพยญชนะ ทตงไวด ๑ อรรถทนามาด ๑ แมเนอความแหงบทพยญชนะทตงไวด แลว กยอมเปนอนนามาด ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ยอมเปนไปเพอความตงมน ไมฟนเฟอน ไมเลอนหายแหงพระสทธรรม. จบสตรท ๑๐ จบอธกรณวรรคท ๒ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทนนกขตตจ ปทพยชน ไดแก บาลทเรยงไวผดลาดบ กบทนนแหละ เรยกวาพยญชนะ เพราะเปนทปรากฏชดแหงขอความ. บทและพยญชนะทงสองนน เปนชอของบาลนงเอง. บทวา อตโถ จ ทนนโต ความวา อรรถกถาแหงบาลทแปลจบความผดลาดบ . บทวา ทนนกขตสส ภกขเว ปทพยชนสส อตโถป ทนนโย โหต


ความวา อรรถกถาของบาลทแปลจบความผดลาดบสบสน ยอมชอวา นามาชว ทาชว. จบอรรถกถาท ๑๐ อรรถกถา๑สตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ พงทราบเนอความโดยนยตรงกนขามกบทกลาวแลว จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบอธกรณวรรคท ๒ ๑. ในพระบาลมเพยง ๑๐ สตร สตรท ๑๑ รวมอยในขอ ๒๖๖ ซงเปนสตรท ๑๐.


พาลวรรคท ๓ สตรท ๑ วาดวยคนพาล ๒ จาพวก [๒๗๖] ๒๑. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวก ๒จาพวก เปนไฉน คอ คนทไมเหนโทษโดยความเปนโทษ ๑ คนทไมรบรอง ตามธรรม เมอผอนแสดงโทษ ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปน ไฉน คอ คนทเหนโทษโดยความเปนโทษ ๑ คนทรบรองตามธรรม เมอผอนแสดงโทษ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑

พาลวรรคท ๓ อรรถกถาสตรท ๑ พาลวรรคท ๓ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อจจย อจจยโต น ปสสต ความวา ทาผดแลว ไมเหน ความผดของตนวา เราทาผด ไดแก ไมกลาววา ขาพเจาทาผดแลว นาทณฑกรรมมาขอขมาโทษ. บทวา อจจย เทเสนตสส ความวา เมอเขากลาวอยางนแลวนาทณฑกรรมมาขอขมาโทษ. บทวา ยถาธมม น ปฏคคณหาต ความวา เมอเขากลาววา ขาพเจาจกไมกระทาอยางน


อก ขอทานโปรดยกโทษแกขาพเจา ดงน กไมยอมรบการขอขมานตาม ธรรม คอตามสมควร คอไมกลาววา จาเดมแตน ทานอยาไดทาอยางน อก เรายกโทษแกทาน ดงน. ธรรมฝายขาวพงทราบโดยนยตรงกนขาม กบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑ สตรท ๒ วาดวยคน ๒ จาพวก กลาวตพระตถาคต [๒๖๘] ๒๒. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนยอมกลาวต ตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนเจาโทสะซงมโทษอยภายใน ๑ คน ทเชอโดยถอผด ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมกลาว ตตถาคต. จบสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อพภาจกขนต ไดแก กลาวต คอกลาวดวยเรองไมจรง บทวา โทสนตโร แปลวา มโทสะตงอยในภายใน. จรงอย คนแบบน ยอมกลาวตพระตถาคต เชน สนกขตตลจฉว กลาววา อตตรมนสสธรรม ของพระสมณโคดมหามไม. บทวา สทโธ วา ทคคหเตน ความวา หรอวา ผทมศรทธาแกกลา ดวยศรทธาทเวนจากญาณ มความเลอมใส ออนนน ถอผด ๆ กลาวตพระตถาคตโดยนยเปนตนวา ขนชอวา

พระพทธเจานน เปนโลกตระทงพระองค พระอาการ ๓๒ มพระเกสา


เปนตนของพระองคลวนเปนโลกตระทงนน ดงน. จบอรรถกถาสตรท ๒ สตรท ๓ วาดวยคน ๒ จาพวกทกลาวตและไมกลาวตพระตถาคต [๒๖๙] ๒๓. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมกลาวต ตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทแสดงสงทตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไววา ตถาคตไดภาษตไว ไดตรสไว ๑ คนทแสดงสงทตถาคต ภาษตไว ตรสไววา ตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไว ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล. ยอมกลาวตตถาคต ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมไมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนท แสดงสงทตถาคตมไดภาษตไว มไดตรสไววา ตถาคตมไดภาษตไว มได ตรสไว ๑ คนทแสดงสงทตถาคตภาษตไว ตรสไววา ตถาคตภาษตไว ตรสไว ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล ยอมไมกลาวต ตถาคต. จบสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓


สตรท ๔ วาดวยคน ๒ จาพวกทกลาวตและไมกลาวตพระตถาคต

[๒๗๐] ๒๔. ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอม กลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถ จะพงนาไปวา พระสตตนตะมอรรถนาไปแลว ๑ คนทแสดงพระสตตนตะ ทมอรรถอนนาไปแลววา พระสตตนตะมอรรถทจะพงนาไป ๑ ดกอน ภกษทงหลาย คน ๒ จาพวกนแล ยอมกลาวตตถาคต ดกอนภกษ ทงหลาย คน ๒ จาพวกน ยอมไมกลาวตตถาคต ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถจะพงนาไปวา พระสตตนตะม อรรถทจะพงนาไป ๑ คนทแสดงพระสตตนตะทมอรรถอนนาไปแลววา พระสตตนตะมอรรถอนนาไปแลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน ๒ จาพวก นแล ยอมไมกลาวตตถาคต. จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เนยยตถ สตตนต ความวา สตตนตะใดมเนอความพง แนะนา ซงสตตนตะมเนอความพงแนะนานน. บทวา นตตโถ สตตนโตต ทเปต ความวา เมอกลาววา สตตนตะน มเนอความกลาว ไวแลว. ในบาลประเทศนน สตตนตะเหนปานนวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลจาพวก ๑ บคคล ๒ จาพวก บคคล ๓ จาพวก บคคล ๔ จาพวก


ดงน ชอวามเนอความพงแนะนา. กในทน ถงพระสมมาสมพทธเจา ตรสวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลจาพวก ๑ ดงน เปนตนกจรง ถง อยางนน เมอวาโดยปรมตถ บคคลหามไม พงแนะนาเนอความแกเขา อยางนดวยประการฉะนทเดยว แตบคคลผนโงเขลา จงแสดงวา สตตนตะ นมเนอความแนะนาแลว. เพราะวาเมอบคคลไมมโดยปรมตถแลว พระ- ตถาคตกไมพงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลจาพวก ๑ ดงน เปนตนซ. แตเพราะพระองคตรสอยางนน ฉะนน จงถอวา บคคลมอย โดยปรมตถ ชอวายอมแสดงสตตนตะมเนอความควรแนะนา วาเปน สตตนตะมเนอความแนะนาแลว. บทวา นตตถ ไดแก มเนอความท ตรสไวอยางนวา อนจจ ทกข อนตตา ซงในทนกมเนอความชดอย แลววา ไมเทยง เปนทกข ไมใชตวตน. แตบคคลผนโงเขลา คดวา ยงมสตตนตะทมเนอความพงแนะนา เราจกนาเนอความของสตตนตะนน มา ถอวา ทเทยง ทเปนสข ทเปนตวตนกมอย ดงน ชอวายอมแสดง สตตนตะมเนอความแนะนาแลว วาเปนสตตนตะมเนอความควรแนะนา. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕๑

ในสตรท ๕ มเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๕ ๑. อรรถกถาสตรท ๔ - ๕ น แกพระสตรท ๔ (ขอ ๒๗๐) แตอรรถกถาแบงเปน ๒ สตร.


สตร๑ท ๕ วาดวยคต ๒ อยางของผมการงานลามกและไมลามก

[๒๗๐] ๒๕. ดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ นรกหรอ กาเนดสตวดรจฉานอยางใดอยางหนง อนผมการงานลามกพงหวงได ดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอเทวดาหรอมนษยอยางใดอยางหนง อนผมการงานไมลามกพงหวงได. จบสตรท ๕ อรรถกถ๒าสตรท ๖ ในสตรท ๖ (บาลขอ ๒๗๑) มวนจฉยดง บทวา ปฏจฉนนกมมนตสส ไดแก ผมการกระทาอนเปนบาป. เพราะคนทงหลายยอมทาบาปโดยอาการปกปด แมหากทาโดยอาการไม ปกปด บาปกรรมกไดชอวา กรรมอนปกปดอยนนเอง. บทวา นรโย ไดแก ขนธพรอมทงโอกาส และขนธในกาเนดดรจฉาน. จบอรรถกถาสตรท ๖ สตร๓ท ๖ วาดวยคต ๒ อยางทคนมจฉาทฏฐและสมมาทฏฐพงหวงได

[๒๗๒] ๒๖. ดกอนภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ นรกหรอ กาเนดสตวดรจฉานอยางใดอยางหนง อนคนมจฉาทฏฐพงหวงได ดกอน

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๖ แตแกบาลสตรท ๕ (ขอ ๒๗๑) ๒. พระสตรเปนสตรท ๕. ๓. บาลเปนสตรท ๖ แตอรรถกถาเปนสตรท ๗-๘.


ภกษทงหลาย คต ๒ อยาง คอ เทวดาหรอมนษยอยางใดอยางหนง อนคนสมมาทฏฐพงหวงได. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗-๘ ในสตรท ๗ และสตรท ๘ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๗-๘ สตร๑ท ๗ วาดวยฐานะ ๒ ทตอนรบคนทศลและคนมศล

[๒๗๓] ๒๗. ดกอนภกษทงหลาย ฐานะทตอนรบคนทศลม ๒ อยาง คอ นรกหรอกาเนดสตวดรจฉาน ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ทตอนรบคนมศล ๒ อยาง คอ มนษยหรอเทวดา. จบสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏคคหา แปลวา ฐานะทตอนรบ ความวา สถานท ๒ แหง ยอมตอนรบบคคลทศล. จบอรรถกถาสตรท ๙

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๙.


สตร๑ท ๘ วาดวยประโยชน ๒ ประการในการเสพเสนาสนะอนสงด

[๒๗๔] ๒๘. ดกอนภกษทงหลาย เราพจารณาเหนอานาจ ประโยชน ๒ ประการ จงเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปาและปาเปลยว อานาจประโยชน ๒ ประการเปนไฉน คอ เหนการอยสบายในปจจบน ของตน ๑ อนเคราะหหมชนในภายหลง ๑ ดกอนภกษทงหลาย เราเหน อานาจประโยชน ๒ ประการนแล จงเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปาและ ปาเปลยว. จบสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตถวเส ไดแก เหต. บทวา อรวนปฏาน ไดแก ปาและดง. ใน ๒ อยางนน ในอภธรรมทานเรยกททงหมดทอยนอก เสาอนทขล [ เสาหลกเมอง ] ออกไปวา ปา โดยตรงกจรง ถงอยางนน บาทภกษผถออรญญกธดงคพอพกอยได ททานกลาววาใกลทสดชว ๕๐๐ ธนนนแหละ พงทราบวา ทานประสงค. บทวา วนปฏ ไดแก ปาทเลยเขตบานออกไป ไมเปนถนของมนษย ไมเปนทไถทหวาน. บทวา ปนตาน ไดแก สดก คอไกลมาก. บทวา ทฏธมมสขวหาร ไดแก การอยอยางผาสกทงทเปนโลกยะและโลกตระ. บทวา ปจฉมจ ชนต อนกมปมาโน ความวา อนเคราะหสาวกรนหลงของเรา. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

๑. อรรถกถาเปนสตรท ๑๐.


สตรท ๙๑

วาดวยธรรม ๒ อยางทเปนไปในสวนแหงวชชา

[๒๗๕] ๒๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางเปนไปในสวน แหงวชชา ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ดกอน ภกษทงหลาย สมถะทภกษเจรญแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอม อมรมจต จตทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละราคะได วปสสนาทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมปญญา ปญญา ทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละวชชาได. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๒๗๖] ๓๐. ดกอนภกษทงหลาย จตทเศราหมองดวยราคะ ยอมไมหลดพน หรอปญญาทเศราหมองดวยอวชชา ยอมไมเจรญ ดวย ประการฉะนนแล ดกอนภกษทงหลาย เพราะสารอกราคะได จงชอวา เจโตวมตต เพราะสารอกอวชชาได จงชอวาปญญาวมตต. จบสตรท ๑๐ จบพาลวรรคท ๓ อรรถกถาสตรท ๑๑๒

ในสตรท ๑๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชาภาคยา แปลวา เปนไปในสวนวชชา. บทวา สมโถ

๑. สตรท ๙-๑๐ มเนอความตดตอกน ควรจะรวมไวในสตรเดยวกน แตบาลแยกเปน ๒ สตร อรรถกถารวมไวเปนสตรเดยวกน คอสตรท ๑๑. ๒. บาลขอ ๒๗๕-๒๗๖.


ไดแก ความทจตมอารมณเดยว ( แนวแน ). บทวา วปสสนา ไดแก ญาณกาหนดสงขารเปนอารมณ. บทวา กมตถมนโภต ความวา ใหสาเรจ ประโยชนอะไร คอใหถงพรอม ใหบรบรณ. บทวา จตต ภาวยต ความวา เจรญเพมพน พฒนามรรคจต. บทวา โย ราโค โส ปหยต ความวา ละกเลสทชอวาราคะดวยอานาจยอมใจได. เพราะราคะเปนขาศก ของมรรคจต มรรคจตเปนขาศกของราคะ. ขณะมราคะ ไมมมรรคจต ขณะมมรรคจต ไมมราคะ. ราคะเกดขนเมอใด ยอมหามนใหมรรคจต เกดขนเมอนน คอตดหนทาง. มรรคจตเกดขนเมอใด เมอนนมรรคจต กเพกถอนราคะพรอมทงรากทเดยว ดวยเหตนน จงตรสวา ราโค ปหยต. บทวา วปสสนา ภกขเว ภาวตา ความวา วปสสนาญาณอนภกษ เพมพนแลวใหเจรญแลว. บทวา ปา ภาวยต ความวา มรรคปญญา อนวปสสนาใหเจรญ คอใหเพมพนใหพฒนา บทวา ยา อวชชา สา ปหยต ความวา ละอวชชาใหญทมมลแหงวฏฏะไดในฐานะทง ๘. อวชชา เปนขาศกของมรรคปญญา มรรคปญญากเปนขาศกของอวชชา. ในขณะ มอวชชา ไมมมรรคปญญา ในขณะมมรรคปญญา ไมมอวชชา. อวชชา เกดขนเมอใด เมอนนยอมหามมใหมรรคปญญาเกดขน คอตดหนทาง. มรรคปญญาเกดขนเมอใด เมอนนมรรคปญญากเพกถอนอวชชาพรอมทง3 รากทเดยว. เพราะเหตนนจงตรสวา อวชชา ปหยต. สหชาตธรรมทงสอง คอมรรคจต มรรคปญญา พระผมพระภาคเจาตรสแลว ดวยประการฉะน. ดวยพระดารสวา ราคปกกลฏ วา ภกขเว จตต น วมจจต ดงน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา มรรคจตยอมไมหลดพน เพราะ


จตยงเศราหมองดวยราคะ. ดวยพระดารสวา อวชชปกกลฏา วา ปา น ภาวยต ดงน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา มรรคปญญา ภกษ ยอมเจรญไมได เพราะปญญายงเศราหมองดวยอวชชา. บทวา อต โข ภกขเว แปลวา ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล. บทวา ราควราคา เจโตวมตต ความวา ธรรมดาเจโตวมตตยอมม เพราะ สารอกราคะ คอราคะสนไป. คานเปนชอของผลสมาธ. บทวา อวชชา- วราคา ปาวมตต ความวา ธรรมดาปญญาวมตตยอมม เพราะสารอก อวชชา คออวชชาสนไป. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสสมาธ วปสสนาทเปนไปในขณะตาง ๆ ดงนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบพาลวรรคท ๓


สมจตตวรรคท ๔ สตรท ๑ วาดวยภมของอสตบรษและสตบรษ [๒๗๗] ๓๑. ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงภมอสตบรษและ สตบรษแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษ ทงหลายนนทลรบพระดารสพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจา ไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กภมอสตบรษเปนไฉน อสตบรษยอมเปน คนอกตญอกตเวท กความเปนคนอกตญอกตเวทน อสตบรษทงหลาย สรรเสรญ กอนภกษทงหลาย ความเปนคนอกตญอกตเวทน เปนภม อสตบรษทงสน ดกอนภกษทงหลาย สวนสตบรษยอมเปนคนกตญกตเวท กความเปนคนกตญกตเวทน. สตบรษทงหลายสรรเสรญ ดกอนภกษ ทงหลาย ความเปนคนกตญกตเวททงหมดน เปนภมสตบรษ. จบสตรท ๑

สมจตตวรรคท ๔ อรรถกถาสตรท ๑ สมจตตวรรค สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสปปรสภม ไดแก ฐานะทดารงอยของพวกอสตบรษ. แมในภมของสตบรษ กนยนแหละ. บทวา อกต ไดแกไมรบญคณ


ทผอนกระทาแกตน. บทวา อกตเวท ไดแก ไมรบญคณทผอนกระทา แกตนโดยทาใหปรากฏ. บทวา อปญาต แปลวา ยกยอง ชมเชย สรรเสรญ. บทวา ยทท แปลวา นใด (หมายความวา คอ). บทวา อกต ตา อกตเวทตา ไดแก ความไมรอปการะทผอนกระทา และ ความไมรอปการะทผอนการทาโดยทาใหปรากฏ (ไมตอบแทนคณเขา). บทวา เกวลา แปลวา ทงสน. แมในธรรมฝายขาว กพงทราบเนอความ ตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑ สตรท ๒ บคคล ๒ พวกทกระทาตอบแทนไมไดงาย

[๒๗๘] ๓๒. ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวการกระทาตอบแทน ไมไดงายแกทานทงสอง ทงสองทานคอใคร คอ มารดา ๑ บดา ๑ ดกอนภกษทงหลาย บตรพงประคบประคองมารดาดวยบาขางหนง พง ประดบประคองบดาดวยบาขางหนง เขามอาย มชวต อยตลอด ๑๐๐ ป และเขาพงปฏบตทานทงสองนนดวยการอบกลน การนวด การใหอาบนา และการดด และทานทงสองนน พงถายอจจาระปสสาวะบนบาทงสอง ของเขานนแหละ ดกอนภกษทงหลาย การกระทาอยางนนยงไมชอวา อนบตรทาแลวหรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ดกอนภกษทงหลาย อนง บตรพงสถาปนาบดามารดาในราชสมบต อนเปนอสราธปตย ในแผนดนใหญอนมรตนะ ๗ ประการมากหลายน การการทากจอยางนน ยงไมชอวาอนบตรทาแลวหรอทาตอบแทนแลวแกมารดาบดาเลย ขอนน


เพราะเหตไร เพราะมารดาบดามอปการะมาก บารงเลยง แสดงโลกน แกบตรทงหลาย สวนบตรคนใดยงมารดาบดาผไมมศรทธา ใหสมาทาน ตงมนในศรทธาสมปทา ยงมารดาบดาผทศล ใหสมาทานตงมนในศล- สมปทา ยงมารดาบดาผมความตระหน ใหสมาทานตงมนในจาคสมปทา ยงมารดาบดาผทรามปญญา ใหสมาทานตงมนในปญญาสมปทา ดกอน ภกษทงหลาย ดวยเหตมประมาณเทานแล การกระทาอยางนนยอมชอวา อนบตรนนทาแลวและทาตอบแทนแลวแกมารดาบดา. จบสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มาต จ ปต จ ไดแก มารดาผบงเกดเกลา ๑ บดาผ บงเกดเกลา ๑. บทวา เอเกน ภกขเว อเสน มาตร ปรหเรยย ความวา บตรพงปรนนบตมารดาแบกไวบนจะงอยบาขางหนง. บทวา เอเกน อเสน ปตร ปรหเรยย ความวา บตรพงปรนนบตบดาแบกไวบนจะงอย บาขางหนง. บทวา วสสสตายโก วสสสตาชว ความวา มอายถง ๑๐๐ ป ทรงชพอย ๑๐๐ ป. มคาอธบายวา ถาบตรคดวาจกตอบแทนคณบดา มารดา กระวกระวาดใหมารดานงบนจะงอยบาขางขวา ใหบดานงบน จะงอยบาขางซาย มอายถง ๑๐๐ ป ทรงชพแบกอย ๑๐๐ ป. บทวา โส จ เนส อจฉาทนปรมททนนหาปนสมพาหเนน ความวา บตรนน แลพงบารงบดามารดาผนงอยบนจะงอยบานนเอง ดวยการอบกลนให ตวหอม เพอบรรเทากลนเหมน ดวยการนวดมอเทา เพอบรรเทาเมอยขบ


เวลาหนาวใหอาบนาอน เวลารอนใหอาบนาเยน ดวยการดดคอ ดงมอ และเทาเปนตน . บทวา เต จ ตตเถว ความวา บดามารดาทงสองกนง ถายอจจาระปสสาวะอยบนนนแหละ คอบนจะงอยบาทงสองของบตรนน. บทวา น เตวว ภกขเว ความวา ดกอนภกษทงหลาย ดวยอาการ ปรนนบตถงเพยงน จะเปนอนบตรนนไดทาคณหรอไดตอบแทนคณแก บดามารดาแลว หามไดเลย. บทวา อสสราธปจเจ รชเช พระผมพระ- ภาคเจาตรสหมายถงความเปนพระเจาจกรพรรดทเดยว. บทวา อาปาหกา แปลวา เปนผใหเตบโต เปนผดแล. เพราะบตรทงหลาย บดามารดา ทาใหเตบโตและดแลแลว. บทวา โปสกา ไดแก เปนผเลยงด โดยให มอเทาเตบโต ใหดมโลหตในหทย. เพราะบดามารดาเลยงบตรอยางด ประคบประหงมดวยขาวนาเปนตน . บทวา อมสส โลกสส ทสเสตาโร ความวา ถาในวนทบตรเกด บดามารดาจะจบเทาบตรเหวยงไปในปาหรอ ในเหว บตรกจะไมไดเหนอฏฐารมณและอนฏฐารมณในโลกน แตเพราะ ทานไมทาอยางน ฟมฟกเลยงด บตรจงเหนอฏฐารมณ เละอนฏฐารมณ ในโลกน เพราะอาศยบดามารดา ฉะนน บดามารดาจงชอวาเปนผแสดง โลกนแกบตร. บทวา สมาทเปต ไดแก ใหเธอถอ. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสศรทธา ศล จาคะ ปญญา ผสมกนทงโลกยะ และโลกตระ ภกษเชนพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ พงทราบวา ชอวายงบดามารดาใหตงมนอยในคณธรรมเหลานน. จบอรรถกถาสตรท ๒


สตรท ๓ วาดวยไมควรทาทจรต ๓ ควรทาสจรต ๓ [๒๗๙] ๓๓. ครงนนแล พราหมณคนหนงเขาเฝาพระผมพระ- ภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ทานพระโคดมมวาทะวาอยางไร กลาววา อยางไร พระผมพระภาคเจาตอบวา ดกอนพราหมณ เรามวาทะวาควรทา และมวาทะวาไมควรทา. พ. ทานพระโคดม มวาทะวาควรทา และมวาทะวาไมควรทา อยางไร. ภ. ดกอนพราหมณ เรากลาววา ไมควรทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต เรากลาววา ไมควรทาอกศลธรรนอนลามกหลายอยาง และ เรากลาววา ควรทากายสจรต วจสจรต มโนสจรต เรากลาววา ควรทา กศลธรรมหลายอยาง ดกอนพราหมณ เรากลาววาควรทาและกลาววา ไมควรทาอยางนแล. พ. ขาแตทานพระโคดม ภาษตของพระองคแจมแจงนก . . . ขอ ทานพระโคดมจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๓


อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เตนปสงกม ความวา พราหมณนน ทราบมาวา พระ- สมณโคดมตรสตอบคาทคนถาม พระองคไมทรงเบอหนายคาถาม จาเรา จกแตงปญหาชนดมเงอนงา จงบรโภคโภชนะอนประณตแลวปดประตหอง นงเรมคด ( แตงปญหา). ลาดบนน พราหมณไดมความคดอยางนวา ในทนมเสยงอกทกกกกอง จตไมสงบ เราจกใหทาเรอนตดพนดน ให ทาเรอนตดพนดนแลวเขาไปในเรอนนน คดวา เราถกถามอยางนแลว จกตอบอยางน เขาผกปญหาขอหนง เมอจะวสชนาปญหาขอหนง ไม สามารถจะเหนคาตอบอะไร ๆ สนทงวน. เขาคดอยโดยทานองน ลวง ไป ๔ เดอน. พอลวงไป ๔ เดอน เขาจงไดพบปญหา ๒ เงอน เลากน มาวา พราหมณนนไดมความคดอยางนวา เราจกเขาไปเฝาพระสมณโคดม ทลถามวา พระโคดมผเจรญเปนวาทอะไร ถาพระสมณโคดมกลาววา เราเปนกรยวาท เราจกขมพระสมณโคดมวา พระองคสอนใหคนทาชว ทกอยาง ถาพระสมณโคดมกลาววา เราเปนอกรยวาท เราจกขมพระ- สมณโคดมวา พระองคสอนไมใหคนทาด พระสมณโคดมถกถามปญหา ๒ เงอนแลว จกกลนไมเขาคายไมออก เรากจกชนะ พระสมณโคดม กจกแพ ดวยอาการอยางน เขาลกขนปรบมอออกจากเรอนตดพนดน คดวา ผถามปญหาขนาดน ไมควรไปคนเดยว จงใหโฆษณาทวเมอง แวดลอมไปดวยชาวเมองทงสน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ. บทวา กวาท แปลวา มลทธอะไร. ดวยบทวา กมกขายต พราหมณ


ทลถามวา พระองคสอนปฏปทาแกสาวกอยางไร. ครนนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบวา พราหมณแตงปญหา อย ๔ เดอน มาดวยถอตววา เราเหนปญหาททาใหพระสมณโคดมแพ แลว เมอจะทรงทาลายปญหานนดวยบทเดยวเทานน จงตรสวา กรยวาท จาห พราหมณ อกรยวาท จ ดงน. ลาดบนน พราหมณถอนมานะ ของตนไดแลว เมออาราธนาพระผมพระภาคเจา จงกลาวเปนคาตนวา ยถากถ ปน ดงน. คาทเหลอในทน งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๔ วาดวยทกขไณยบคคล ๒ จาพวก

[๒๘๐] ๓๘. ครงนนแล อนาถบณฑกคฤหบด ไดเขาไปเฝา พระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ในโลกมทกขไณยบคคลกจาพวก และควรใหทานใน เขตไหน พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนคฤหบด ในโลกม ทกขไณยบคคล ๒ จาพวก คอ พระเสขะ ๑ พระอเสขะ ๑ ดกอน คฤหบด ในโลกนมทกขไณยบคคล ๒ จาพวกนแล และควรใหทานใน เขตน. ครนพระผมพระภาคเจาผสคตศาสดาไดตรสไวยากรณภาษตนจบลง แลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกในภายหลงวา


"ในโลกน พระเสขะกบพระอเสขะเปนผควรแก ทกษณาของทายกผบชาอย พระเสขะและอเสขะ เหลานนเปนผตรงทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ นเปนเขตบญของทายกผบชาอย ทานทใหแลวใน เขตนมผลมาก." จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทกขเณยยา ความวา ทานทานเรยกวา ทกษณา. ทาน อนาถบณฑกคฤหบดถามวา บคคลกเหลาทควรรบทานนน. ดวยบทวา เสกโข น ทานแสดงพระเสขบคคล ๗ จาพวก. แลในบทน ทาน สงเคราะหแมปถชนผมศล ดวยพระโสดาบนนนแล. บทวา อาหเนยยา ยชมานาน โหนต ความวา เปนผควรแกของทนามาบชา ของผถวาย ทาน คอเปนผรบทาน. บทวา เขตต ไดแก เปนพนท คอทตง อธบายวา เปนทงอกงามแหงบญ. จบอรรถกถาสตรท ๔


สตรท ๕ วาดวยบคคลผมสงโยชนในภายในและในภายนอก [๒๘๑] ๓๕. สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบ อย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ สมยนนแล ทานพระสารบตรอยทปราสาทของนางวสาขามคารมารดา ใน บพพาราม ใกลกรงสาวตถ ณ ทนนแล ทานพระสารบตรไดเรยกภกษ ทงหลายมาวา ดกอนผมอายทงหลาย ภกษเหลานนตอบรบทานพระ- สารบตรแลว ทานพระสารบตรไดกลาววา ดกอนผมอายทงหลาย เรา จกแสดงบคคลทมสงโยชนในภายใน และบคคลทมสงโยชนในภายนอก ทานทงหลายจงพง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนตอบรบ ทานพระสารบตรแลว ทานพระสารบตรไดกลาววา ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลทมสงโยชนในภายในเปนไฉน ภกษในพระธรรมวนยน เปน ผมศล สารวมแลวในปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร ม ปกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย เมอแตกกายตายไป ภกษนนยอมเขาถงหมเทพหมใดหมหนง ครนจต จากอตภาพนนแลว เปนอนาคาม กลบมาสความเปนผเชนน นเรยกวา บคคลผมสงโยชนในภายใน เปนอนาคาม กลบมาสความเปนผเชนน. ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลผมสงโยชนในภายนอกเปนไฉน ภกษในพระธรรมวนยน เปนผมศล สารวมแลวในพระปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ภกษนนยอมบรรลเจโตวมตตอน


สงบอยางใดอยางหนง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงหมเทพหมใดหมหนง ครนจตจากอตภาพนนแลว เปนอนาคาม ไมกลว มาสความเปนผเชนน นเรยกวา บคคลผมสงโยชนในภายนอก เปนอนาคาม ไมกลบมาสความ เปนผเชนน. ดกอนผมอายทงหลาย อกประการหนง. ภกษเปนผมศล สารวม แลวในปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภย ในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบทงหลาย ภกษนน ยอมปฏบตเพอความหนาย เพอคลาย เพอความดบกามทงหลาย ยอม ปฏบตเพอความหนาย เพอคลาย เพอความดบภพทงหลาย ยอมปฏบต เพอสนตณหา เพอสนความโลภ ภกษนนเมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงหมเทพหมใดหมหนง ครนจตจากอตภาพนนแลว เปนอนาคาม ไมกลบมาสความเปนผเชนน ดกอนผมอายทงหลาย นเรยกวา บคคลม สงโยชนในภายนอก เปนอนาคาม ไมกลบมาสความเปนผเชนน. ครงนนแล เทวดาทมจตเสมอกนมากองคเขาไปเฝาพระผมพระ- ภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว ยนอย ณ ทควร สวนขางหหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองค ผเจรญ ทานพระสารบตรนนกาลงเทศนาถงบคคลทมสงโยชนในภายใน และบคคลทมสงโยชนในภายนอกแกภกษทงหลาย อยทปราสาทของนาง วสาขามคารมารดา ในบพพาราม ขาแตพระองคผเจรญ บรษทราเรง ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงพระกรณาเสดจไป หาทานพระสารบตรจนถงทอยเถด พระผมพระภาคเจาทรงรบคาอาราธนา ดวยดษณภาพ ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงหายจากพระเชตวนวหาร


ไปปรากฏเฉพาะหนาทานพระสารบตร ทปราสาทของนางวสาขามคาร- มารดา ในบพพาราม เหมอนบรษมกาลงเหยยดแขนทคหรอคแขนท เหยยดฉะนน พระผมพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทปลาดไว แมทาน พระสารบตรกไดถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวนงลง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสกะทานพระสารบตรวา ดกอน สารบตร เทวดาทมจตเสมอกนมากองคเขาไปหาเราจนถงทอย ไหวเรา แลวยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวบอกวา ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระสารบตรกาลงเทศนาถงบคคลทมสงโยชนในภายใน และบคคลท มสงโยชนในภายนอกแกภกษทงหลาย อยทปราสาทของนางวสาขามคาร- มารดา ในบพพาราม ขาแตพระองคผเจรญ บรษทราเรง ขอประทาน พระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาทรงพระกรณาเสดจไปหาทานพระ- สารบตรจนถงทอยเถด ดกอนสารบตร กเทวดาเหลานนยนอยในโอกาส แมเทาปลายเหลกแหลมจดลง ๑๐ องคบาง ๒๐ องคบาง ๓๐ องคบาง ๔๐ องคบาง ๕๐ องคบาง ๖๐ องคบาง แตกไมเบยดกนและกน ดกอนสารบตร เธอกพงมความคดอยางนวา จตอยางนน ซงเปนเหต ใหเทวดาเหลานนยนอยไดในโอกาสแมเทาปลายเหลกแหลมจดลง ๑๐ องค บาง. . . ๖๐ องคบาง เปนจตอนเทวดาเหลานนอบรมแลวในภพนน แนนอน ดกอนสารบตร กขอนนเธอไมควรเหนเชนน ดกอนสารบตร กจตอยางนน ซงเปนเหตใหเทวดาเหลานนยนอยไดในโอกาสแมเทาปลาย เหลกแหลมจดลง ๑๐ องคบาง ฯลฯ แตกไมเบยดกนและกน เทวดา เหลานนไดอบรมแลวในศาสนานเอง เพราะฉะนนแหละ สารบตร เธอ พงศกษาอยางนวา จกเปนผมอนทรยสงบ มใจระงบอย เธอควรศกษา


เชนนแหละ สารบตร กายกรรม วจกรรม มโนกรรมของผมอนทรยสงบ มใจระงบ จกสงบระงบ เพราะฉะนนแหละ สารบตร เธอพงศกษาวา จกนากายและจตทสงบระงบแลวเทานนเขาไปในเพอนพรหมจารทงหลาย ดกอนสารบตร เธอควรศกษาเชนนแหละ ดกอนสารบตร พวกอญญ- เดยรถยปรพาชกทไมไดฟงธรรมบรรยายน ไดพากนฉบหายเสยแลว. จบสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปพพาราเม ไดแก ณ อารามทางทศตะวนออกกรงสาวตถ. บทวา มคารมาตปาสาเท ไดแก เปนปราสาทของอบาสกาชอวสาขา. กอบาสกาวสาขานน เรยกกนวา มคารมารดา เพราะทานมคารเศรษฐ ( พอผว ) ตงไวในฐานะมารดาดวย เพราะมชอเหมอนชอของเศรษฐผ เปนป [วสาขเศรษฐ] ซงเปนบตรคนหวปดวย. ปราสาททนางวสาขา สราง มหอง ๑,๐๐๐ หอง ชอวาปราสาทมคารมารดา. พระเถระพกอย ในปราสาทนน. บทวา ตตร โข อายสมา สารปตโต ความวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระพกอยในปราสาทนน. บทวา ภกข อามนเตส ความวา พระเถระเรยกเวลาไหน. เพราะ สตรบางสตร กลาววากอนภตกม บางสตรวา หลงภต บางสตรวา ยามแรก บางสตรวา ยามกลาง บางสตรวา ยามทาย. กปฏปทาสตรใน สมจตตวรรคน กลาววา หลงภต ฉะนน พระเถระจงเรยกภกษทงหลาย เวลาเยน. ความจรงสตรน พระเถระมไดกลาวองคเดยวเทานน แม


พระตถาคตกตรส. ถามวา ประทบนงทไหน ตอบวา ประทบนง ณ รตนปราสาทของนางวสาขา. จรงอย ๒๐ พรรษาตอนปฐมโพธกาล พระตถาคตมไดประทบอยประจา ทใด ๆ มความผาสก กเสดจไปประทบ อย ณ ทนน ๆ นนแล. พรรษาแรก ทรงประกาศธรรมจกร ณ ปาอสปตนะ ใหมหาพรหม ๑๘ โกฏดมนาอมฤต ทรงอาศยกรงพาราณสประทบอย ณ ปาอสปตนะ พรรษาท ๒ ทรงอาศยกรงราชคฤห ประทบอย ณ เวฬวนวหาร พรรษาท ๓ และ ท ๔ กประทบอย เวฬวนวหารนนแหละ พรรษาท ๕ ทรงอาศยกรงเวสาล ประทบอย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน พรรษาท ๖ ประทบอย ณ มกลบรรพต พรรษาท ๗ ประทบอย (ณ ปณฑกมพลศลาอาสน) บนสวรรค ชนดาวดงส พรรษาท ๘ ทรงอาศยสงสมารครนคร แควนภคคะ ประทบอย ณ เภสกฬาวน. พรรษาท ๙ ประทบอย ณ กรงโกสมพ พรรษาท ๑๐ ประทบอย ณ ไพรสณฑปาลเลยยกะ พรรษาท ๑๑ ประทบอย ณ พราหมณคาม เมองนาลา พรรษาท ๑๒ ประทบอย เมองเวรญชา พรรษาท ๑๓ ประทบอย ณ จาลยบรรพต พรรษาท ๑๔ ประทบอย ณ เชตวนวหาร


พรรษาท ๑๕ ประทบอย ณ กรงกบลพสด พรรษาท ๑๖ ทรงโปรดอาฬวกยกษ ใหสตวแปดหมนสพนดมนา อมฤต ประทบอย ณ เมองอาฬว พรรษาท ๑๗ ประทบอย ณ กรงราชคฤหอก พรรษาท ๑๘ ประทบอย ณ จาลยบรรพตอก พรรษาท ๑๙ ประทบอย ณ จาลยบรรพตเหมอนกน พรรษาท ๒๐ ทรงอาศยกรงราชคฤหนนแล ประทบอย. ๒๐ พรรษาแรก พระตถาคตมไดประทบอยประจาดงกลาวมาน ทใด ๆ มความผาสก กประทบอย ทนน ๆ นนแล. ตอจากนน ทรง ใชเสนาสนะ ๒ แหงเปนประจา. ๒ แหง คอทไหนบาง. คอ เชตวน ๑ บพพาราม ๑. เพราะเหตไร. เพราะ ๒ ตระกลมคณมาก. พระศาสดา ทรงใชสอยเสนาสนะ ๒ แหงนนเปนประจา เพราะทรงอาศยคณ ซง หมายถงคณของทานอนาบณฑกและนางวสาขา. แมเสดจจารกไปใน ฤดฝน เมอวนเขาพรรษากประทบอย เสนาสนะ ๒ แหงนนแหละ. พระองคประทบอยอยางน กลางคนประทบอย ณ พระเชตวน รงขน แวดลอมไปดวยภกษสงฆ เสดจขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ทางประต ทศใต แลวเสดจออกทางประททศตะวนออก ทรงพกผอนกลางวน บพพาราม. กลางคนประทบอย ณ บพพาราม รงขน เสดจเขาไปบณฑบาต ยงกรงสาวตถ ทางประตทศตะวนออก แลวเสดจออกทางประตทศใต ทรงพกผอนกลางวน ณ พระเชตวน. กในวนนน พระสมมาสมพทธเจาประทบอย ณ พระเชตวนนนเอง. พระพทธเจาเมอประทบอยในทใดทหนง ยอมไมทรงเวนพทธกจ ๕


ประการเลย. พทธกจ ๕ ประการนน กลาวไวพสดารแลวในหนหลง. บรรดากจเหลานน เวลาของกจในปจฉมยาม พระผมพระภาคเจาทรง ตรวจดสตวโลก ทรงเหนวา ชาวกรงสาวตถและเหลาสตวหาประมาณ มไดรอบ ๆ กรงสาวตถในพนทคาวตหนงและกงโยชนจะไดตรสร ตอ จากนนทรงตรวจดวา เวลาไหนหนอ จกมการตรสร ทรงเหนวา เวลาเยน ทรงตรวจดวา เมอเรากลาว จกมการตรสร หรอวาเมอสาวกกลาว จก มการตรสร ทรงเหนวา เมอพระสารบตรเถระกลาว จกมการตรสร ครนแลวทรงตรวจดวา นงกลาวทไหน จกมการตรสร ทรงเหนวา นงทรตนปราสาทของนางวสาขา ไดทรงทราบวา ธรรมดาพระพทธเจา ทงหลาย ยอมมประชมสาวก ๓ ครง พระอครสาวกทงหลาย มประชม ครงเดยว บรรดาประชมเหลานน วนนจกมประชมสาวกของพระธรรม. เสนาบดสารบตรเถระ ครนทรงทราบแลว ทรงปฏบตพระสรระแตเชา ทเดยว ทรงนงสบง หมสคตจวร ทรงถอบาตรเสลมยบาตรหน แวดลอม ไปดวยภกษสงฆ เสดจเขาเมองทางประตทศใต เสดจบณฑบาตอย ทรง ทาใหภกษสงฆหาบณฑบาตไดงาย เสดจหวนกลบออกทางประตทศใต เหมอนเรอทตองลม ประทบยนอยนอกประต. ลาดบนน พระอสตมหา- สาวก ภกษณบรษท อบาสกบรษท อบาสกาบรษท รวมเปนบรษท ๔ แวดลอมพระศาสดา. พระศาสดาตรสเรยกพระสารบตรเถระมารบสงวา สารบตร เธอควรจะไปบพพาราม จงพาบรษทของเธอไป. พระเถระ รบพระพทธดารสวา ดแลว พระพทธเจาขา แวดลอมดวยภกษบรวาร ของตนประมาณ ๕๐๐ รป ไดไปยงบพพาราม. พระศาสดาทรงสงพระ- อสตมหาสาวกไปยงบพพารามเหมอนกนโดยทานองนแหละ พระองคเอง


เสดจไปพระเชตวนกบพระอานนทเถระองคเดยวเทานน. แมพระอานนท- เถระกกระทาวตรแดพระศาสดาแลวถวายบงคมกราบทลวา ขาพระองคจะ ไปบพพาราม พระเจาขา. ตรสวา ไปเถดอานนท. พระอานนทเถระ ถวายบงคมพระศาสดาแลวไดไปในบพพารามนนทเดยว. พระศาสดาทรง คอยอยทพระเชตวนพระองคเดยวเทานน. กวนนน บรษท ๔ ประสงค จะฟงธรรมกถาของพระเถระเทานน. แมพระเจาโกศลมหาราชกแวดลอม ไปดวยพลนกาย เสดจไปยงบพพารามเหมอนกน. ทานอนาถบณฑก- คฤหบดมอบาสก ๕๐๐ คนเปนบรวาร กไดไปเหมอนกน. ฝายมหา- อบาสกาวสาขา แวดลอมไปดวยหญง ๑,๐๐๐ คน ไดไปแลว . ในกรง สาวตถ ซงเปนทอยของตระกลทองอาจ ๕,๗๐๐,๐๐๐ ตระกล ชนทงหลาย นอกจากเดกเฝาบาน ตางพากนถอจรณของหอมและดอกไมเปนตนไปยง บพพารามกนทงนน. และมนษยทกหมเหลา ในทคาวตหนง กงโยชน และโยชนหนง ในหมบานทประตเมองทง ๔ ไดถอจรณของหอมและ ดอกไมเปนตนไปยงบพพาราม. ทวทงวหารไดเปนเหมอนเกลอนกลาดไป ดวยดอกไมทงหลาย. แมพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระกไดไปยงวหาร ยนอย ณ ทเปนเนนในบรเวณวหาร. ภกษทงหลายชวยกนปลาดอาสนะ ถวายพระเถระ. พระเถระนงบนอาสนะนน เมอพระเถระผอปฏฐากกระทา วตรแลว ใหโอวาทแกภกษสงฆ เขาไปยงคนธกฎ นงเขาสมาบต. ไดเวลาตามกาหนด ทานออกจากสมาบต ไปยงแมนาอจรวด ชาระ เหงอไคลระงบความกระวนกระวาย แลวขนจากนาทางทาทลงนนแหละ ครองสบงจวรแลวยนหมสงฆาฏ. แมภกษสงฆกลงสรงนาพรอมกน ชาระ เหงอไคลแลวกลบขนมาแวดลอมพระเถระ. แมภายในวหารกไดจดปลาด


ธรรมาสนไวสาหรบพระเถระ. บรษททง ๔ รโอกาสของตน ๆ จงนง เวนทางไว. พระสารบตรเถระแวดลอมดวยภกษประมาณ ๕๐๐ รป มา ยงธรรมสภา นงผนหนาไปทางทศตะวนออก จบพดวชนอนวจตร บน รตนบลลงกทยกเศวตฉตรขน ซงประดษฐานอยบนหวสงห [รป] . ครน นงแลวแลดบรษท คดวา บรษทนใหญเหลอเกน การแสดงธรรมเบดเตลด มประมาณนอย ไมสมควรแกบรษทน แสดงธรรมขอไหนจงจกสมควร หนอ เมอนกถงพระไตรปฎก จงไดเหนธรรมเทศนาวาดวยสงโยชนน ครนกาหนดธรรมเทศนาอยางนแลว ประสงคจะแสดงขอนน จงเรยก ภกษทงหลายวา อาวโส ภกขโว ดงน. คาวา ภกขโว ไมกลาววา อาวโส พระพทธเจาทรงใชเรยกภกษ ทงหลาย. กทานพระสารบตรนคดวา เราจกไมเรยกเหมอนพระทศพล เมอจะเรยกสาวก จงกลาววา อาวโส ภกขเว ดงน ดวยความเคารพ ในพระศาสดา. บทวา เอตทโวจ ความวา ทานพระสารบตรไดกลาว คาน คอบทธรรมเทศนาวา ดกอนอาวโสทงหลาย ขาพเจาจกแสดงบคคล ผมสงโยชนภายใน และบคคลผมสงโยชนภายนอก ดงน. กทรตน- ปราสาทนน มเทพบตรเปนพระโสดาบนสงอยองคหนง พอพระพทธเจา หรอพระสาวกทงหลายเรมเทศนาเทานน เทพบตรองคนนกทราบวา เทศนานจกตน เทศนานจกลก เทศนานจกพาดพงฌาน เทศนานจก พาดพงวปสสนา เทศนานจกพาดพงมรรค เทศนานจกพาดพงผล เทศนา นจกพาดพงถงพระนพพาน. แมในวนนน พอพระเถระเรมเทศนาเทานน เทพบตรองคนนกทราบไดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระผเปน เจาของเรา เรมเทศนาโดยทานองใด ๆ กตาม เทศนานจกหยงลงถง


วปสสนา พระเถระจกกลาววปสสนาโดยมขทง ๖ เวลาจบเทศนา เทวดา พนโกฏจกบรรลพระอรหต สวนเทวดาและมนษยทเปนพระโสดาบน เปนตน กาหนดไมได เราจกถวายสาธการแดพระผเปนเจาของเราให สมควรแกเทศนา จงใชเทวานภาพเปลงเสยงดง กลาวา สาธ สาธ พระผเปนเจา ดงน . เมอเทวราชใหสาธการ เหลาเทวดาผสงสถตอยทปราสาท ๑,๐๐๐ องคซงเปนบรวาร กพากนใหสาธการพรอมกนทงหมดทเดยว. ดวย เสยงสาธการของเทวดาเหลานน เหลาเทวดาทอยในบพพารามไดให สาธการ. ดวยเสยงของเทวดาทอยในบพพารามเหลานน เหลาเทวดาทอย ในพนทประมาณคาวตหนงไดใหสาธการ ตอจากนน เหลาเทวดาผอย ในพนทกงโยชน. เหลาเทวดาผอยในพนทโยชนหนง เหลาเทวดาใน จกรวาลหนง สองจกรวาล สามจกรวาล ฯลฯ รวมเปนเหลาเทวดา ในหมนจกรวาล ไดใหสาธการโดยอบายน ดวยประการฉะน. ดวยเสยง สาธการของเทวดาเหลานน เหลานาคทอยในแผนดน และเหลาเทวดา ทอยในอากาศไดใหสาธการ ตอจากนน เทวดาเมฆหมอก เทวดาเมฆรอน เทวดาเมฆหนาว เทวดาเมฆฝน มหาราชทง ๔ ชนจาตนหาราชกา ทาว สกกเทวราช ชนดาวดงส สยามเทวราช เทวดาชนยามา สนตสตเทวราช เทวดาชนดสต นมมานรดเทวราช เทวดาชนนมมานรด วสวตดเทวราช เทวดาชนวสวตด พรหมปารสชชา พรหมปโรหตา มหาพรหม พวก ปรตตาภา พวกอปปมาณาภา พวกอาภสสรา พวกปรตตสภา พวก อปปมาณสภา พวกสภกณหา พวกเวหปผลา พวกอวหา พวกอตปปา พวกสทสสา พวกสทสส และเทวดาพวกอกนฏฐา รวมเทวดาทงปวง


ในททพอจะฟงเสยงได นอกจากพวกอสญญและพวกอรปาวจร ไดให สาธการ. ตอจากนน เหลามหาพรหมผเปนพระขณาสพราพงวา เสยง สาธการนดงจรงหนอ มาจากพนแผนดนจนถงชนอกนฏฐา นเรองอะไร กนหนอ คดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระ นงทรตนปราสาทของ นางวสาขา ในบพพาราม เรมแสดงธรรมวาดวยสงโยชน แมพวกเราก ควรจะเปนกายสกขในทนน จงไดพากนไปในทนน. บพพารามจงเตม ไปดวยเทวดาทงหลาย. ทรอบๆ บพพารามคาวตหนง กงโยชน โยชนหนง ขยายไปทวจกรวาล ดานขวางใตแผนดน จดขอบจกรวาล เนองแนน ไปดวยเหลาเทวดาหมนจกรวาลมาประชมกน. เทวดา ๖๐ โกฏเบองบน ไดยนเนรมตอตภาพใหละเอยด ในทเทาปลายเหลกแหลมจดลง. ครงนน ทานพระสารบตรราพงวา โกลาหลนใหจรงหนอ. น เรองอะไรกน ไดเหนเทวดาทอยในหมนจกรวาลมารวมกนอยในจกรวาล เดยว อนง เพราะพระพทธเจาทงหลายไมมความจาเปนเรองอธษฐาน ทรงเหนและใหไดยนเสยงโดยประมาณบรษทเทานน แตเหลาสาวกควร อธษฐาน ฉะนน พระเถระจงเขาสมาบต ออกจากสมาบตแลวจงอธฐาน ดวยมหคคคจตวา ขอบรษททวถงขอบจกรวาลทงหมดจงเหนเรา และ เมอเราแสดงธรรมจงไดยนเสยง. จาเดมแตเวลาทพระเถระอธฐาน ผท นงอยขางเขาขวาพระเถระกตาม ทขอบปากจกรวาลกตาม ไมมเรองทจะ ตองพดวา พระธรรมเสนาบดสารบตรเถระเปนเชนไร สง ตา ดา ขาว อยางไร. พระเถระไดปรากฏเฉพาะหนาของบรษททงหมดทนงอยทกทศ เหมอนดวงจนทรทลอยอยกลางนภากาศ. แมเมอพระเถระกาลงแสดงธรรม อย เทวดาและมนษยทงหมด ทนงอยขางเขาขวาพระเถระกตาม ทขอบ


ปากจกรวาลกตาม ตางไดฟงเสยงพรอมกนเลยทเดยว. ครนอธฐานแลว พระเถระจงเรมแสดงบคคลผมสงโยชนภายใน. บรรดาบทเหลานน บทวา อชฌตต ไดแก กามภพ. บทวา พหทธา ไดแก รปภพและอรปภพ. จรงอย สตวทงหลายมเวลาอย ในกามภพนอย เปนสวนท ๔ ของกปเทานน เวลา ๓ สวนนอกน กามภพวางเปลา. สตวทงหลายมเวลาอยในรปภพมากกจรง ถงอยางนน เพราะสตวเหลานนมจตและปฏสนธในกามภพมาก ในรปภพและอรปภพ นอย และภพใดมจตและปฏสนธมาก ภพนนยอมมอาลยบาง ปรารถนา บาง ราพงราพนบางมาก ภพใดมจตและปฏสนธนอย ภพนนกมอาลย ปรารถนาหรอราพงราพนนอย ฉะนน กามภพจงชอวา ภายใน รปภพ และอรปภพจงชอวา ภายนอก แล. ฉนทราคะในกามภพกลาวคอภายใน ชอวา สงโยชนภายใน. ฉนทราคะในรปภพและอรปภพกลาวคอภายนอก ชอวา สงโยชนภายนอก. อกอยางหนง สงโยชน ๕ ทเปนไปในสวนเบองตา ชอวา สงโยชน ภายใน. สงโยชน ๕ ทเปนไปในสวนเบองบน ชอวาสงโยชนภายนอก. ในขอนนมเนอความของคาดงตอไปน :- กามธาต ทานเรยกวา เบองตา เหลาสตวยอมเกยวของเรองตา ๆ นน เพราะใหสาเรจการเกดในกามธาตนน ฉะนน จงชอวาเปนไปใน สวนเบองตา. รปธาตและอรปธาต ทานเรยกวา เบองบน เหลาสตว ยอมเกยวของในเบองบนนน เพราะใหสาเรจการเกดในรปธาตและอรป- ธาตนน ฉะนน จงชอวาเปนไปในสวนเบองบน. บคคลผประกอบดวย สงโยชนภายในมประเภทดงกลาวแลว ชอวาสงโยชนภายใน บคคล


ผประกอบดวยสงโยชนภายนอก ชอวาผมสงโยชนภายนอก ดวยประการ ฉะน. ทงสองนจะเปนชอของโลกยชนสวนมากทยงอาศยวฏฏะอย ก หามได. แตทงสองนเปนชอของพระอรยสาวกชนโสดาบน สกทาคาม และอนาคามเหลานนทกาหนดเปน ๒ พวก. เหมอนอยางวา ปาตะเคยน และปาสาละเปนตน ยอมไมไดชอวาเสา วาขอ วาเตา ยอมไดชอวา ปาตะเคยน ปาสาละเทานน แตเมอใดคนใชขวานคมตดตนไมจากปานน แลวถากโกลนรป เปนเสาเปนตน ยอมไดชอวาเสา วาขอ วาเตา เมอนน ฉนใด ปถชนผมกเลสหนายงกาหนดตดภพไมได กฉนนน เหมอนกน ยงไมไดชอนน พระโสดาบนเปนตนเทานนทกาหนดตดภพได ทากเลสใหเบาบางดารงอยจงจะได. อนง เพอใหเนอความนแจมแจง พงทราบอปมาคอกลกววดงตอ ไปน. เรองมวา ชาวบานทาคอกลกวว ตอกหลกขางในหลายหลก ใช เชอกผกลกววแลวเขาไปผกไวทหลกเหลานน เมอเชอกไมพอ จงจบทห ทงสองใหลกววทงหลายเขาคอก พนทภายนอกไมเพยงพอ จงตอกหลก ไวขางนอกหลายหลก แลวทา (ผก) อยางนนเหมอนกน ทคอกนน ลกววทผกไวขางในบางตวนอนขางนอก บางตวทผกไวขางนอกนอน ขางใน บางตวทผกไวขางในนอนขางใน บางตวทผกไวขางนอกกนอน ขางนอกนนเอง บางตวไมไดผกไว กเทยวอยขางในนนเอง บางตว ไมไดผกไว เทยวออกขางนอกกม. บรรดาลกววเหลานน ลกววทผกไว ขางในนอนขางนอก เชอกทผกยาว. เพราะลกววตวนนถกความรอน เปนตนเบยดเบยน จงออกไปนอนรวมกบลกววทงหลายขางนอก. แม ในลกววทผกไวขางนอกเขาไปนอนขางใน กนยนเหมอนกน. สวนลกวว


ตวใดผกไวขางใน นอนขางในนนเอง เชอกทผกลกววตวนนสน. แม ในลกววทผกไวขางนอก นอนขางนอก กนยนแหละ. ลกววทงสอง พวกนนคงวนเวยนหลกอยในคอกนนเองตลอดวน. แตลกววตวใดไมได ผกไวขางใน ยอมเทยวอยในกลมลกววทงหลายในคอกนนเอง. ลกววตว ทนอนน ถดงหปลอยเขาไปในกลมลกววทงหลาย กไมไปทอน คง เดนอยในกลมนนเอง. ลกววทไมไดผกไวขางนอกกตาม ทเทยวอยใน คอกนนเองกตาม กมนยอยางนเหมอนกน. ในอปมานน พงทราบวา ภพ ๓ เหมอนคอกลกวว. อวชชา เหมอนหลกในคอกลกวว. สงโยชน ๑๐ เหมอนเชอกผกลกววทหลก. เหลาสตวทเกดในภพ ๓ เหมอนลกวว. พระโสดาบนและพระสกทาคาม ในรปภพและอรปภพ เหมอนลกววทผกไวขางใน นอนขางนอก. พระ- อรยบคคลเหลานนอยในรปภพและอรปภพนนกจรง ถงอยางนน สงโยชน กยงเขาไปพวพนทานเหลานนไวในกามาวจรภพ. แมปถชนในรปภพและ อรปภพ กสงเคราะหเขาในกามาวจรภพนนเหมอนกน เพราะอรรถวายง ละสงโยชนอะไรไมได. จรงอย แมปถชนนนอยในรปภพและอรปนน กจรง ถงอยางนน สงโยชนกยงเขาไปพวพนเขาไวในกามาวจรภพ เหมอนกน. พระอนาคามในกามาวจรภพ เหมอนลกววทผกไวขางนอก นอนขางใน. ดวยวา พระอนาคามนน อยในกามาวจรภพกจรง ถง อยางนน สงโยชนกยงเขาไปพวพนทานไวในรปภพและอรปภพเหมอน กน. พระโสดาบนและพระสกทาคามในกามาวจรภพ เหมอนลกววทผก ไวขางใน นอนขางใน. ดวยวา ทานเหลานนอยในกามาวจรภพเองบาง สงโยชนเขาไปพวพนทานไวในกามาวจรภพบาง. พระอนาคามในรปภพ


และอรปภพ เหมอนลกววทผกไวขางนอก นอนขางนอก ดวยวา ทาน อยในรปภพและอรปภพนนเองบาง สงโยชนเขาไปพวพนทานไวในรป- ภพและอรปภพบาง. พระขณาสพในกามาวจรภพ เหมอนลกววทไมได ผกไวขางใน ทองเทยวอยขางใน. พระขณาสพในรปภพและอรปภพ เหมอนลกววทไมไดผกไวขางนอก เทยวอยขางนอก. กบรรดาสงโยชน ทงหลาย สงโยชน ๓ เหลาน คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพต- ปรามาส ไมหามบคคลผกาลงไปไมได ผไปแลวกนากลบมาไมได. แต สงโยชน ๒ เหลาน คอ กามฉนทะ ยาบาท อนบคคลไมขมไวดวย สมาบต หรอไมถอนออกดวยมรรค ยอมไมอาจเพอใหเกดในรปภพและ อรปภพได. บรษวางถงรตนะ ๒ ถงไวขางตว แบงรตนะ ๗ ประการใหแก บรษททมาหาเตมคนละ ๒ มอ ครนใหรตนะถงแรกอยางนแลว แมถง ท ๒ กใหอยางนนเหมอนกน แมฉนใด พระสารบตรเถระกฉนนน เหมอนกน ตงบท ๒ บทเหลานวา อชฌตตสโยชน จ อาวโส ปคคล เทเสสสาม พหทธาสโยชนจ ดกอนผมอายทงหลาย ขาพเจาจกแสดง บคคลผมสงโยชนภายใน และบคคลผมสงโยชนภายนอก ดงน เปนหวขอ ไวกอน บดน เพอจะแสดงรายละเอยดแกบรษท ๘ เหลา จงเรมกถา อยางพสดารนวา กตโม จาวโส ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลผม สงโยชนภายในเปนอยางไร ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา อธ แปลวา ในศาสนาน. บทวา สลวา โหต ความวา เปนผสมบรณดวยจตปารสทธศล. พระสธรรมเถระผอย ทปวหารกลาววา พระเถระยกจตปารสทธศลขนแสดงดวยคาเพยงเทาน


แลวแสดงเชฏฐกศลในบาลประเทศนนอยางพสดาร ดวยบทนวา ปาฏ- โมกขสวรสวโต สารวมโดยปาตโมกขสงวร ดวยประการฉะน. ฝาย พระจฬนาคเถระผทรงพระไตรปฎก อนเตวาสกของพระสธรรมเถระ กลาววา พระสารบตรเถระกลาวถงปาตโมกขสงวร แมดวยบททงสอง เพราะปาตโมกขสงวรนนแหละเปนศล สวน ๓ อยางนอกน ยอมมฐานะ ทเรยกไดวา ศล ดงน . เมอไมคลอยตาม ทานยงกลาวยงขนไปวา เพยง รกษาทวาร ๖ เทานน กชอวา อนทรยสงวร เพยงใหปจจยเกดขนโดย ธรรมโดยสมาเสมอ กชอวา อาชวปารสทธศล เพยงพจารณาปจจยทได มาวา นมประโยชน ดงนแลวบรโภค กชอวา ปจจยสนนสสตศล แต ปาตโมกขสงวรเปนศลโดยตรง ภกษผมปฏโมกขสงวรแตก ไมควรจะ กลาววา จกรกษาขอทเหลอไวได เหมอนคนศรษะขาด กไมควรกลาววา จกรกษามอเทาไวไดฉะนน สวนภกษผมปาตโมกขสงวรไมดางพรอย ยอมสามารถรกษาขอทเหลอใหเปนปกตไดอก เหมอนคนศรษะยงไมขาด ยอมรกษาชวตไวไดฉะนน พระสารบตรเถระจงแสดงปาตโมกขสงวร ดวยบทวา สลวา เมอจะใหปาฏโมกขสงวรนนพสดาร จงกลาววา ปาฏโมกขสวรสวโต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปาฏโมกขสวรสวโต ความวา ผประ- กอบดวยความสารวมในพระปาตโมกข. บทวา อาจารโคจรสมปนโน ความวา ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร. บทวา อณมตเตส แปลวา ประมาณนอย. บทวา วชเชส ไดแกในอกศลธรรมทงหลาย. บทวา ภยทสสาว แปลวา เหนเปนภย. บทวา สมาทาย แปลวา ถอเอา โดยชอบ. บทวา สกขต สกขาปเทส ความวา สมาทานศกษาสกขาบท นน ๆ. อกอยางหนง บทวา สมาทาย สกขต สกขาปเทส ความวา


บรรดาสกขาบททงหลาย คอบรรดาสวนแหงสกขาบททงหลาย สกขาบท ขอใดขอหนง ซงเปนไปทางกายกตาม ทางวาจากตาม ทควรศกษา ถอเอาสกขาบทนน ๆ ทงหมดโดยชอบศกษา. ในเรองนมความยอ ดงน . กบททงหลายมปาฏโมกขสงวรเปนตน เหลานทงหมด กลาวไวอยางพสดาร แลวในคมภรวสทธมรรค และจตปารสทธศล กแสดงแยกแยะไวแลว โดยอาการทงปวง. บทวา อตร เทวนกาย ความวา หมเทพจาพวกใดจาพวกหนง ในบรรดาหมเทพชนกามาพจร ๖. บทวา อาคาม โหต ความวา เปน ผมาเกดในเบองตา. บทวา อาคนตา อตถตต ความวา เปนผมาสความ เปนอยางน คอความเปนขนธของมนษยนแหละ. พระเถระแสดงวา เปนผ เกดในภพนน หรอเกดในภพสงขนไป กหามได ยอมเปนผมาเกดในภพ เบองตาอกนงเอง. ดวยองคน ทานกลาวถงมรรคเบองตาทง ๒ และผล ทง ๒ ของภกษทเจรญธาตกมมฏฐาน. ผเปนสกขวปสสก. บทวา อตร สนค เจโตวมตต ความวา จตตถฌานสมาบตอยางใดอยางหนง ในสมาบต ๘. ดวยวา จตตถฌานสมาบตนน เรยกวา สงบ เพราะกเลส ทเปนขาศกสงบ และเรยกวา เจโตวมตต เพราะใจพนจากกเลสเหลานน นนแล. บทวา อตร เทวนกาย ไดแกเทพนกายจาพวกใดจาพวกหนง ในเทพนกายชนสททวาส ๕. บทวา อนาคนตา อตถตต ความวา ไมมาสความเปนปญจขนธนอก. พระเถระแสดงวา ไมเกดขนภพเบองตา จะเกดในภพสงขนไปเทานน หรอปรนพพานในภพนนเอง. ดวยองคน ทานกลาวถงมรรค ๓ และผล ๓ ของภกษผประกอบการบาเพญสมาธ. บทวา กามานเย นพพทาย ไดแก เพอตองการหนาย คอเบอ


กามทงสอง. บทวา วราคาย ไดแก เพอตองการคลายกาหนด. บทวา นโรธาย ไดแก เพอตองการทาใหเปนไปไมได. บทวา ปฏปนโน โหต ไดแก เปนผบาเพญขอปฏบต. ดวยคาเพยงเทาน ยอมเปนอนพระเถระ กลาวอนาคามมรรควปสสนา เพอตองการใหความกาหนดทเปนไปใน กามคณ ๕ ของพระโสดาบนและของพระสกทาคามสนไป. บทวา ภวานเยว ไดแก ซงภพ ๓. ดวยบทน ยอมเปนอนพระเถระกลาว อรหตมรรควปสสนา เพอตองการใหความกาหนดในภพของพระอนาคาม สนไป. ดวยบทวา โส ตณหกขยาย ปฏปนโน โหต เธอเปนผปฏบต เพอความสนตณหา แมน เปนอนพระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนา เพอทาใหตณหาทเปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและพระสกทาคาม นนแลสนไป. ดวยบทวา โส โลภกขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความ สนโลภะ แมน เปนอนพระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนา เพอ ตองการใหความโลภในภพของพระอนาคามสนไป. บทวา อญตร เทวนกาย ไดแก เทพนกายจาพวกใดจาพวกหนง ในชนสทธาวาส ทงหลายนนแหละ. บทวา อนาคนตา อตถตต ความวา ไมมาสความ เปนขนธปญจกน. เปนผไมเกดในภพเบองตา เปนผเกดในภพสงขนไป เทานน หรอปรนพพานในภพนนเอง. พระเถระกลาวมรรคและผล ๒ เบองตา ของภกษผเจรญธาตกมมฏฐาน ผสกขวปสสก ดวยองคแรก กลาวมรรคและผล ๓ ของภกษผประกอบการบาเพญสมาธ ดวยองคท ๒ ดวยประการฉะน. ดวยบทวา โส กามาน เธอเปนผปฏบตเพอดบเสยซงกามทงหลาย น พระเถระกลาวอนาคามมรรควปสสนาเบองสง เพอใหความกาหนดท


เปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและพระสกทาคามทงหลายสนไป. ดวยบทวา โส ภวายเยว เธอเปนผปฏบตเพอตดเสยซงภพทงหลาย นนเทยว น พระเถระกลาวอรหตมรรควปสสนาเบองสง เพอตองการ ใหความกาหนดในภพของพระอนาคามสนไป. ดวยบทวา โส ตณหก- ขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความสนตณหา น พระเถระกลาว อนาคามมรรควปสสนาเบองสง เพอใหตณหาทเปนไปในกามคณ ๕ ของพระโสดาบนและพระสกทาคามทงหลายสนไป. ดวยบทวา โส โลภกขยาย เธอเปนผปฏบตเพอความสนโลภะ น พระเถระกลาว อรหตมรรควปสสนาเบองสง เพอใหโลภะของพระอนาคามสนไป. พระ- เถระกลาววปสสนา ดวยหวขอทง ๖ เทศนาไปตามลาดบอนสนธอยางน ดวยประการฉะน. เวลาจบเทศนา เทวดาพนโกฏ บรรลพระอรหต. และทเปนพระโสดาบนเปนตน นบไมถวน. เมอตรสมหาสมยสตรกด มงคลสตรกด จฬราหโลวาทสตร เทวดาพนโกฏบรรลพระอรหต เหมอน ในสมาคมน. เทวดาและมนษยทเปนพระโสดาบนเปนตน นบไมถวน. บทวา สมจตตา เทวตา ความวา เทวดาทงหลาย ชอวาเหลา สมจตตา เพราะความทมจตละเอยดเสมอกน . ดวยวา เทวดาเหลานน ทงหมด เนรมตอตภาพของตนใหละเอยดคลายจต เหตนน จงชอวา สมจตตา. ชอวา สมจตตา ดวยเหตอน ๆ กม. พระเถระกลาวสมาบต กอน แตมไดกลาวถงกาลงของสมาบต เทวดาทงปวงไดมความคดเปน อยางเดยวกนวา พวกเราจกอญเชญพระทศพลใหตรสกาลงของสมาบต เหตนน จงชอวา สมจตตา. เหตอยางหนง พระเถระกลาวทงสมาบต ทงกาลงของสมาบต โดยปรยายหนง. เทวดาทงหลายตรวจดวา ใครบาง


หนอมาสมาคมน ใครไมมา ทราบวา พระตถาคตไมเสดจมา ทงหมด ไดมความคดเปนอยางเดยวกนวา พวกเราจกอญเชญพระตถาคต ทาบรษท ใหบรบรณ เหตนบางจงชอวา สมจตตา. เหตอกอยางหนง เทวดา ทงหลายทงปวงทเดยว ไดมความคดเปนอยางเดยวกนวา ใคร ๆ ใน อนาคตไมวาจะเปนภกษ ภกษณกตาม เทวดา มนษยกตาม จะไมเคารพ เพราะคดวาเทศนาเรองน เปนสาวกภาษต (ไมใชพทธภาษต) พวกเรา จกอญเชญพระสมมาสมพทธเจา ทาเทศนาเรองนใหเปนสพพญภาษต เทศนาเรองนจกเปนทตงแหงความเคารพในอนาคตดวยอาการอยางน เหตนบางจงชอวา สมจตตา. เหตอกอยางหนง เทวดาเหลานนทงหมด เปนผไดสมาบตอยางเดยวกนบาง ไดอารมณอยางเดยวกนบาง เหตนน จงชอวา สมจตตา อยางนกม. บทวา หฏา ไดแก ยนด รนเรง บนเทงใจ. บทวา สาธ เปน นบาต ในอรรถวา วงวอน. บทวา อนกมป อปาทาย ความวา อาศย ความอนเคราะห กรณาเอนดพระเถระ. ความจรงในฐานะแมน ไมมกจ ทจะตองอนเคราะหพระเถระ. ในวนทพระศาสดากาลงตรสเวทนากมมฏ- ฐาน แกทฆนขปรพาชกผเปนหลาน ทประตถาสกรขาตะ พระเถระ ยนถอกานตาลถวายงานพดพระศาสดาอย ไดสาเรจสาวกบารมญาณ โดย ไมตองชแจง เหมอนคนบรโภคโภชนะทเขาคดไวเพอผอน บรรเทาความหว และเหมอนคนเอาเครองประดบทเขาจดไวเพอผอน มาสวมศรษะตน ในวนนนแหละ ชอวาพระผมพระภาคเจาทรงอนเคราะหแลว. เทวดา ทงหลายทลวงวอนพระผมพระภาคเจาวา ขอพระผมพระภาคเจาโปรด เสดจไปอนเคราะหเหลาเทวดาและมนษยทเหลอ ซงอย ณ ทนน. บทวา


พลวา ปรโส ความวา คนกาลงนอยไมสามารถจะคแขนเขาหรอเหยยด แขนออกไดฉบพลน คนมกาลงเทานนสามารถ เหตนน ทานจงกลาวดงน. บทวา สมมเข ปาตรโหส ความวา ไดปรากฏในทพรอมหนา คอตอหนา ทเดยว. บทวา ภควา เอตทโวจ ความวา พระผมพระภาคเจาไดตรสคาน คอเหตทพระองคเสดจมา โดยนยวา อธ สารปตต เปนตน. เลากนมาวา พระผมพระภาคเจาไดมพระดารอยางนวา ถาคนพาลอกตญบางคน ไมวาเปนภกษ ภกษณกตาม เปนอบาสก อบาสกากตาม จะพงคด อยางนวา พระสารบตรเถระไดบรษทมากมายเหลอเกน พระสมมา- สมพทธเจาไมอาจจะทรงอดกลนเรองอยางนได จงเสดจมาทรงตงบรษท ดวยความรษยา ผนนคดประทษรายเรา ดงน จะพงบงเกดในอบาย. พระผมพระภาคเจาเมอตรสถงเหตทพระองคเสดจมา ไดตรสพระพทธ- ดารสวา อธ สารปตต เปนตน. ครนตรสถงเหตทพระองคเสดจมา อยางนแลว บดนเพอจะตรสกาลงแหงสมาบต จงตรสพระพทธดารสวา ตา โข ปน สารปตต เทวตา ทสป หตวา เปนตน. ในบาล ประเทศนน ควรจะนาเนอความมา ดวยอานาจยศบาง ดวยอานาจสมาบต บาง. จะกลาวดวยอานาจยศกอน เทวดาพวกเปนใหญมาก ไดยนอยใน ทแหงละ ๑๐ องค เทวดาพวกเปนใหญนอยกวาพวกนน ไดยนอยในท แหงละ ๒๐ องค. เทวดาพวกเปนใหนอยกวาพวกนน ฯลฯ ไดยนอย ในทแหงละ ๖๐ องค. สวนดวยอานาจสมาบต พงทราบ ดงน เทวดา เหลาใดเจรญสมาบตชนประณต เทวดาเหลานน ไดยนอยในทแหงละ ๖๐ องค. เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตตากวานน เทวดาเหลานน ไดยน


อยในทแหงละ ๕๐ องค. เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตตากวานน ฯลฯ เทวดาเทานน ไดยนอยในทแหงละ ๑๐ องค. อกอยางหนง เทวดา เหลาใดเจรญสมาบตขนตา เทวดาเหลานน ไดยนอยในทแหงละ ๑๐ องค เทวดาเหลาใดเจรญ สมาบตประณตกวานน เทวดาเหลานนไดยนอยในท แหงละ ๒๐ องค เทวดาเหลาใดเจรญสมาบตประณตกวานน ฯลฯ เทวดา เหลานน ไดยนอยในทแหงละ ๖๐ องค. บทวา อารคคโกฏนตทนมตเต แปลวา ในทวางพอจดปลายเขม ลงได. บทวา น จ อม พยาพาเธนต ความวา ถงยนอยในท แคบอยางน กไมเบยดกน ไมสกน ไมกดกน ไมดนกนเลย มไดมเหต ทจะตองพดวา มอทานบบเรา เทาทานเบยดเรา ทานยนเหยยบเรา ดงน. บทวา ตตถ นน ไดแก ในภพนนเปนแน. บทวา ตถา จตต ภาวต ความวา จตอนเทวดาเหลานนอบรมดวยอาการนน. บทวา เยน ตา เทวตา ความวา จตทเทวดาอบรมดวยอาการนน จงเปนเหตใหเทวดา เหลานนแมมจานวน ๑๐ ฯลฯ กยนอยไดและไมเบยดกนและกน. บทวา อเธว โข ไดแก ในศาสนา หรอในมนษยโลก. เปนสตตมวภตต. ความวา ในศาสนานแหละ. ในมนษยโลกนแหละ. จรงอย จตอนเทวดา เหลานนอบรมแลว ในมนษยโลกนแหละ และในศาสนานแหละ ซงเปน เหตทเทวดาเหลานนบงเกดในรปภพทมอย กแลเทวดาเหลานนมาจาก รปภพนนแลว เนรมตอตภาพละเอยดยนอยอยางน. บรรดาเทวดา เหลานน แมเทวดาททามรรคและผล ๓ ใหบงเกดในศาสนาของพระ- กสสปทศพลจะมอยกจรง ถงอยางนน พระผมพระภาคเจาทรงทาวา พระสพพญพทธเจาทงหลาย มอนสนธตามตอเนองอยางเดยวกน ศาสนา


คาสอนอยางเดยวกน เมอทรงทาศาสนาของพระพทธเจาองคอน ๆ เปน พระพทธศาสนานแล จงตรสวา อเธว โข สารปตต ดงน พระตถาคต ตรสกาลงแหงสมาบต ดวยพระพทธดารสเพยงเทาน . บดน เมอจะตรสอนสาสนตามระบบ ปรารภพระสารบตรเถระ จงตรสวา ตสมาตห สารปตต ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ตสมา ความวา เพราะเหตทเทวดาเหลานนทาสมาบตทมอยในภพนแหละให บงเกดแลวจงไดบงเกดในภพทมอย. บทวา สนตนทรยา แปลวา มอนทรยสงบ เพราะอนทรยทง ๕ สงบ เยน ประณต. บทวา สนตมานสา แปลวา มใจสงบ เพราะใจสงบ เยน ประณต. บทวา สนตเยวปหาร อปหรสสาม ความวา พวกเราจกเสนอความนบถอบชา ดวยกายและใจ ซงเปนความนบถอบชาอนสงบ เยน ประณต ทเดยว. บทวา สพรหมจารส ไดแกในสหธรรมกทงหลายผประพฤตธรรมชนสง ทเสมอกน มเปนผมอเทศอนเดยวกนเปนตน. ดวยพระพทธดารสนวา เอวห เต สารปตต สกขตพพ ดงน พระผมพระภาคเจาไดทรงทา เทศนาใหเปนภาษตของพระสพพญพทธะโดยฐานเพยงเทาน. บทวา บทวา อนสส แปลวา เสย เสยหาย. บทวา เย อม ธมมปรยาย นาสโสส ความวา พวกนกบวชผนบถอลทธอน อาศยทฏฐของตน ทลามก เปลาสาระ ไรประโยชน ไมไดฟงธรรมเทศนาน เหนปานน พระผมพระภาคเจาทรงจบเทศนาคามอนสนธ ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๕


สตรท ๖ วาดวยกามราคะและทฏฐราคะเปนเหตใหววาทกน [๒๘๒] ๓๖. สมยหนง ทานพระมหากจจานะอยทฝงแมนา กททมทหะ ใกลพระนครวรณา ครงนนแล พราหมณอารามทณฑะได เขาไปหาทานพระมหากจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหากจจานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลวไดถามวา ดกอนทานกจจานะ อะไรหนอเปนเหต เปนปจจย เครองใหกษตรยกบกษตรย พราหมณกบพราหมณ คฤหบด กบคฤหบด ววาทกน ทานมหากจจานะตอบวา ดกอนพราหมณ เพราะ เหตเวยนเขาไปหากามราคะ ตกอยในอานาจกามราคะ กาหนดยนดในกาม- ราคะ ถกกามราคะกลมรม และถกกามราคะทวมทบ แมกษตรยกบกษตรย พราหมณกบพราหมณ คฤหบดกบคฤหบด กววาทกน. อา. ดกอนกจจานะ กอะไรเปนเหต เปนปจจย เครองใหสมณะ กบสมณะววาทกน . มหา. ดกอนพราหมณ เพราะเหตเขาไปหาทฏฐราคะ ตกอยใน อานาจทฏฐราคะ กาหนดยนดในทฏฐราคะ ถกทฏฐราคะกลมรม และ ถกทฏฐราคะทวมทบ แมสมณะกบสมณะกววาทกน. อา. ดกอนกจจานะ กในโลก ยงมใครบางไหม ทกาวลวงการ เวยนเขาไปหากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนดยนด ในกามราคะ การถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบน และกาวลวงการเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจทฏฐราคะ การถกทฏฐราคะกลมรม และการถกทฏฐราคะทวมทบนเสยได.


มหา. ดกอนพราหมณ ในโลก มทานทกาวลวงการเวยนเขาไป หากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนดยนดในกามราคะ การถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบนเสยได และกาว ลวงความเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจทฏฐราคะ การ กาหนดยนดในทฏฐราคะ การถกทฏฐราคะกลมรม และการถกทฏฐราคะ ทวมทบน. อา. ดกอนกจจานะ ใครในโลกเปนผกาวลวงการเวยนเขาไปหา กามราคะ. . . และการถกทฏฐราคะทวมทบน. มหา. ดกอนพราหมณ ในชนบทดานทศบรพา มพระนครชอวา สาวตถ ณ พระนครสาวตถนนทกวนน พระผมพระภาคอรหนตสมมา- สมพทธเจาพระองคนนกาลงประทบอย ดกอนพราหมณ กพระผม- พระภาคเจาพระองคนน ทรงกาวลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ. . . . และการถกทฏฐราคะทวมทบนดวย. เมอทานพระมหากจจานะตอบอยางนแลว พราหมณอารามทณฑะ ลกจากทนง หมผาเฉวยงบาขางหนงแลว คกมณฑลเขาขวาลงบนแผนดน ประนมอญชลไปทางทพระผมพระภาคเจาประทบอยแลวเปลงอทาน ๓ ครง วา ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ขอ นอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ผกาว ลวงการเวยนเขาไปหากามราคะ การตกอยในอานาจกามราคะ การกาหนด ยนดในกามราคะ การถกกามราคะกลมรม และการถกกามราคะทวมทบ นแลว กบทงไดกาวลวงการเวยนเขาไปหาทฏฐราคะ การตกอยในอานาจ


ทฏฐราคะ การกาหนดยนดในทฏฐราคะ การถกทฏฐราคะกลมรม และ การถกทฏฐราคะทวมทบนดวย ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทาน แจมแจงนก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจงนก ทานกจจานะ ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปด ของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวา คนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาแตทานกจจานะ ขาพเจาน ขอถงพระ- โคดมผเจรญพระองคนน กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอทานกจจานะจงจาขาพเจาวาเปนอบาสก ผถงสรณะตลอดชวต จาเดม ตงแตวนนเปนตนไป. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปร๑ณาย วหรต ความวา เมองมชอวาปรณา ทาน พระมหากจตานะเขาไปอาศยเมองนนอย. บทวา กาม๒ราควนเวสวนพนธ- ปลเคธปรยฏานชฌฌสานเหต เพราะเวยนเขาไปหากามราคะ เปนเหต ตกอยในอานาจกามราคะเปนเหต มความกาหนดยนดในกามราคะ เปนเหต เพราะกามราคะกลมรมอยเปนเหต และทวมทบอยเพราะกามราคะ เปนเหต. มคาอธบายดงน เพราะกามราคะทเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ นน ยดไวเปนตนเปนเหต เพราะถกกามราคะพวพน ผกพนไวเพราะ ละโมบ คอตะกรามเพราะกามราคะนนแหละ ซงเปนเหมอนหลมใหญ เพราะกลมรมอยเพราะกามราคะนนแหละ คอถกกามราคะจบไว และเพราะ ๑. บาลเปน วรณาย วหรต. ๒. ม. กามราคาภนเวส.


จดจอเพราะกามราคะ คอถกกามราคะกลนสาเรจเสรจสนยดไว. แมใน บทวา ทฏราค เปนตน กนยนแหละ. แตในบทวา ทฏ ราโค น บณฑตพงทราบวา ไดแกราคะทเกดขนเพราะอาศยทฏฐ ๖๒. บทวา ปรตถเมส ชนปเทส ความวา จากททพระเถระอยไป ทางทศตะวนออก มสาวตถชนบท. พระเถระเมอนง กนงหนหนาไป ทางทศนน ฉะนน ทานจงกลาวอยางน. บทวา อทาน อทาเนส แปลวา เปลงอทาน. เหมอนอยางวา นามน ไมอาจขงเครองตวงได ไหลลนไป เขาเรยกวา ลนเหลอ และนาทไมอาจขงเหมองนาไดไหลลน ไปนน เขาเรยกวา นาหลาก ฉนใด คาทเกดแตปตกฉนนนเหมอนกน ขงหทยไมได คอเกบไวขางในไมอย กลนออกขางนอกนน ทานเรยกวา อทาน อธบายวา พราหมณอารามทณฑะ เปลงคาทเกดแตปตเหน ปานน. จบอรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๗ วาดวยชอวาเปนบณฑตและเปนเถระ มใชเพราะเปนคนแก [๒๘๓] ๓๗. สมยหนง ทานพระมหากจจานะอยทปาคนทาวน ใกลเมองมธรา ครงนนแล พราหมณกณฑรายนะเขาไปหาทานพระมหา- กจจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหากจจานะ ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครน แลวไดถามวา ดกอนทานกจจานะ ขาพเจาไดฟงมาวา ทานสมณะ กจจานะ หาอภวาท ลกขนตอนรบพวกพราหมณ ทชราแกเฒาลวงกาล


ผานวย หรอเชอเชญดวยอาสนะไม ดกอนทานกจจานะ ขาวทไดฟงมา นนจรงแท เพราะทานกจจานะหาอภวาท ลกขนตอนรบพวกพราหมณ ทชราแกเฒาลวงกาลผานวย หรอเชอเชญดวยอาสนะไม ดกอนกจจานะ การกระทาเชนนนนเปนการไมสมควรแท. ทานพระมหากจจานะตอบวา ดกอนพราหมณ ภมคนแกและภม เดก ทพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาผทรงรทรงเหนพระองค นนตรสไวมอย ดกอนพราหมณ ถงแมจะเปนคนแกมอาย ๘๐ ป ๙๐ ป หรอ ๑๐๐ ป แตกาเนดกด แตเขายงบรโภคกาม อยในทามกลางกาม ถกความเรารอนเพราะกามแผดเผา ถกกามวตกเคยวกนอย ยงเปนผ ขวนขวายเพอแสวงหากาม เขากยอมถงการนบวาเปนพาล ไมใชเถระ โดยแท ดกอนพราหมณ ถงแมวาจะเปนเดกยงเปนหนม มผมดาสนท ประกอบดวยความเปนหนมอนเจรญ ยงตงอยในปฐมวย แตเขาไม บรโภคกาม ไมอยในทามกลางกาม ไมถกความเรารอนเพราะกามแผดเผา ไมถกกามวตกเคยวกน ไมขวนขวายเพอแสวงหากาม เขากยอมถงการ นบวาเปนบณฑต เปนเถระแนแททเดยวแล. ทราบวา เมอทานพระมหากจจานะกลาวอยางนแลว พราหมณ กณฑรายนะไดลกจากทนงแลวหมผาเฉวยงบาขางหนง ไหวเทาของภกษ ทหนมดวยเศยรเกลา กลาววา พระผเปนเจาแก ตงอยแลวในภมคนแก เรายงเดก ตงอยในภมเดก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจง นก ขาแตทานกจจานะ ภาษตของทานแจมแจงนก ทานพระกจจานะ ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปด ของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยตงใจวา


คนมจกษจกเหนรปฉะนน ขาแตทานกจจานะ ขาพเจาน ขอถงพระโคดม ผเจรญพระองคนน กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆเปนสรณะ ขอทาน พระกจจานะจงจาขาพเจาวาเปนอบาสก ผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนน เปนตนไป. จบสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา คนทาวเน ไดแก ณ ปาซงมชออยางน. บทวา อปสงกม ความวา กณฑรายนพราหมณไดทราบขาวเลากนมาวา พระมหากจจานะ- เถระเหนคนคราวพอของตนกตาม คราวปกตาม คราวทวดกตาม ไม กราบไหวไมลกตอนรบ ไมเชอเชญใหนง ดงน คดวา ไมมใครสามารถ แกเรองเพยงเทานใหสาเรจได เราจกเขาไปขมทาน ดงน รบประทาน อาหารเขาแลว เขาไปหาทานพระมหากจจานะถงทอย. บทวา ชณเณ ไดแก ผคราคราเพราะชรา. บทวา วฑเฒ ไดแก ผเจรญโดยวย. บทวา มหลลเก ไดแก ผแกโดยชาต (เกดมานาน). บทวา อทธคเต ไดแก ผผานเวลายาวนาน. บทวา วโยยอนปปตเต ไดแก ผอยถง ปจฉมวย. บทวา ตยท โภ กจจาน ตเถว ความวา ทานกจจานะผเจรญ ขอใดทพวกขาพเจาไดฟงมาอยางชดเจน ขอนนกสมกบเรองทขาพเจา ไดเหนน ทาไมถงเปนอยางนน ไมเปนอยางอน คาวา น ห ภว กจจาโน พราหมเณ น กณฑรายนพราหมณกลาวหมายถงตนเอง.


นยวา ขอนนมอธบายดงนวา ทานกจจานะผเจรญเหนพวกเราผเปน คนแกขนาดน กไมมแมเพยงการกราบไหว แมเพยงการลกตอนรบ แตเพยงการเชอเชญใหทนง. บทวา น สมปนนเมว แปลวา ไม เหมาะเลย คอไมสมควรทเดยว. พระเถระฟงคาของพราหมณแลว คดวา พราหมณนไมรจกคนแก ไมรจกเดก จาเราจกบอกคนแกและเดกแกเขา ดงน เมอจะขยายเทศนา จงกลาวคาวา อตถ พราหมณ เปนตน . บรรดาบทเหลานน บทวา ชานตา ไดแก ผรนยทงปวง. บทวา ปสสตา ไดแก ผเหนนยนนนนแหละ เหมอนเหนผลมะขามปอมทวาง ไวในมอ. บทวา วฑฒภม ไดแก เหตททาใหเปนคนแก. บทวา ทหรภม ไดแก เหตททาใหเปนเดก. บทวา อสตโก ไดแก มวย ๘๐ ป. บทวา กาเม ปรภชต ความวา ยงตองการบรโภคกามทง ๒ คอ วตถกาม และกเลสกาม. บทวา กามมชณาวสต ความวา ยงอยคอครองกามทง ๒ อยาง เหมอนเจาของเรอนอยครองเรอน. บทวา กามปรเยสนาย อสสโก ความวา ยงขวนขวายเพอแสวงหากามทง ๒ อยาง. บทวา โส พาโล น เถโรเตวว สงข คจฉต ความวา บคคลนนไมนบวาเปนเถระ นบวาเปนเดก คอคนปญญาออนโดยแท สมจรงดงทตรสไววา น เตน จ เถโร โหต เยนสส ปลต สโร ปรปกโก วโย ตสส โมฆชณโณต วจจต บคคลจะเปนเถระ เพราะเหตทมผมหงอกบน ศรษะกหามได ผนนมวยหงอมแลว เรยกวา คนแกเปลา.


บทวา ทหโร แปลวา เดกรน. บทวา ยวา ไดแก ประกอบ ดวยความเปนหนม. บทวา สสกาฬเกโส แปลวา มผมดาสนท บทวา ภเทรน โยพพเนน สมนนาคโต ความวา บคคลชอวาเปน คนหนม เพราะประกอบดวยความเปนหนมใด ทานแสดงความเปนหนม นนวา ภทรก กาลงเจรญ. บทวา ปฐเมน วยสา ความวา อาย ๓๓ ป ชอวาปฐมวย ประกอบดวยปฐมวยนน. บทวา ปณฑโต เถโรเตวว สงข คจฉต ความวา บคคลนน คอเหนปานน นบวา เปนบณฑตดวย เปนเถระดวยแล. สมจรงดงทตรสไว ยมห สจจจ ธมโม จ อหสา สยโม ทโม สเว วนตมโล ธโร โส เถโรต ปวจจต ผใดมสจจะ เทยงธรรม ไมเบยดเบยน สารวม ฝกฝน ผนนแหละเปนผคายกเลสดจธลแลว เปน ปราชญ เราเรยกวาเถระ จบอรรถกถาสตรท ๗ สตรท ๘ วาดวยเหตเปนไปและไมเปนไปเพอประโยชนเกอกลแกชน

เปนอนมาก [๒๘๔] ๓๘. ดกอนภกษทงหลาย สมยใด พวกโจรมกาลง สมยนน พระเจาแผนดนยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมย เชนนน พระเจาแผนดนยอมไมสะดวกทจะเสดจผานไป. เสดจออกไป


หรอจะออกคาสงไปยงชนบทชายแดน ในสมยเชนนน แมพวกพราหมณ และคฤหบดกไมสะดวกทจะผานไป จะออกไป หรอเพอตรวจตราการงาน ภายนอก ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน สมยใด พวกภกษ เลวทรามมกาลง สมยนน พวกภกษทมศลเปนทรกยอมถอยกาลง ดกอน ภกษทงหลาย ในสมยเชนนน ภกษพวกทมศลเปนทรก เปนผนงเงยบ ทเดยว นงในทามกลางสงฆ หรอคบชนบทชายแดน ขอนยอมเปนไป เพอมใชประโยชนของชนมาก เพอมใชสขของชนมาก เพอความฉบหาย เพอมใชประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอทกขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ดกอนภกษทงหลาย สมยใด พระเจาแผนดนมกาลง สมยนน พวกโจร ยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนน พระเจาแผนดน ยอมสะดวกทจะเสดจผานไป เสดจออกไป หรอทจะออกคาสงไปยง ชนบทชายแดน ในสมยเชนนน แมพวกพราหมณและคฤหบดยอม สะดวกทจะไป ออกไป หรอตรวจการงานภายนอก ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน สมยใด พวกภกษทมศลเปนทรก. มกาลง สมยนน พวกภกษทเลวทราม ยอมถอยกาลง ดกอนภกษทงหลาย ในสมยเชนนน พวกภกษทเลวทราม เปนผนงเงยบทเดยว นงในทามกลางสงฆ หรอ ออกไปทางใดทางหนง ดกอนภกษทงหลาย ขอนยอมเปนไปเพอ ประโยชนของชนมาก เพอสขของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกล แกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย. จบสตรท ๘


อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โจรา พลวนโต โหนต ความวา พวกโจรพรกพรอม ดวยพรรคพวก พรกพรอมดวยบรวาร พรกพรอมดวยสถานทอย พรกพรอมดวยพาหนะ. บทวา ราชาโน ตสม สมเย ทพพลา โหนต ความวา ในสมยนน ฝายเจาทงหลาย เปนฝายออนกาลง เพราะไมม สมบตเหลานน. บทวา อตยาต ความวา เพอเทยวตรวจตราชนบท ภายนอกแลวประสงคจะเขาพระนครในขณะทตองการ. บทวา นยยาต ความวา ไมมความผาสก ทจะเสดจออกไปไมวาในปฐมยาม มชฌมยาน หรอปจฉมยาม ดวยมพระดารสวา พวกโจรปลนยายชนบทจาจกปองกน พวกมน. จาเดมแตนน พวกโจรเทยวตแยงชงผคน. บทวา ปจจนตเม วา ชนปเท อนสาต ความวา แมจะปกครองชนบทชายแดน เพอสรางบานทอย สรางสะพาน ขดสระโบกขรณ และสรางศาลา เปนตน กไมสะดวก. บทวา พราหมณคหปตกาน ไดแก พวกพราหมณ และคฤหบดทงหลายทอยภายในพระนคร. บทวา พาหราน วา กมมนตาน ไดแก งานสวนงานนานอกบาน. บทวา ปาปภกข พลวนโต โหนต ความวา พวกภกษชวเปน ฝายมกาลง พรงพรอมดวยอปฏฐากชายหญงเปนอนมาก และไดพงพง พระราชาและราชมหาอามาตย. บทวา เปสลา ภกข ตสม สมเย ทพพลา โหนต ความวา ในสมยนน พวกภกษทมศลเปนทรก (เรยบรอย) เปนทออนกาลง เพราะไมมสมบตเหลานน. บทวา ตณหภตา ตณหภตา สงฆมชเฌ สงกสายนต ความวา เปนผเงยบ


เสยงนงในทานกลางสงฆ ไมอาจเงยหนาอาปากกลาวอะไร ๆ แมแตคาเดยว นงประหนงซบเซาอย. บทวา ตยท ไดแก เหตนนนน. ในฝายขาว กพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๘ สตรท ๙ วาดวยการปฏบตผดไมยงกศลธรรมใหสาเรจ การปฏบตชอบ ยงกศลธรรมใหสาเรจ

[๒๘๕] ๓๙. ดกอนภกษทงหลาย เราไมสรรเสรญความปฏบต ผดของคน ๒ จาพวก คอคฤหสถ ๑ บรรพชต ๑ ดกอนภกษทงหลาย คฤหสถหรอบรรพชตปฏบตผดแลว ยอมไมยงกศลธรรมทนาออกใหสาเรจ กได เพราะการปฏบตผดเปนเหต ดกอนภกษทงหลาย เราสรรเสรญ ความปฏบตชอบของคน ๒ จาพวก คอ คฤหสถ ๑ บรรพชต ๑ ดกอน ภกษทงหลาย คฤหสถหรอบรรพชตปฏบตชอบแลว ยอมยงกศลธรรม ทนาออกใหสาเรจได เพราะการปฏบตชอบเปนเหต. จบสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มจฉาปฏปตตาธกรณเหต ความวา เพราะกระทาคอ ปฏบตขอปฏบตผดเปนเหต. บทวา ญาย ธมม กสล ไดแก มรรค

พรอมทงวปสสนา. ดวยวาบคคลเหนปานน ยอมไมอาจทามรรคพรอมทง


วปสสนาใหสาเรจ คอใหถงพรอมได. ในฝายขาวกพงทราบตรงกนขาม กบทกลาวแลว. ในสตรน ตรสมรรคพรอมวปสสนา จบอรรถกถาสตรท ๙ สตรท ๑๐ วาดวยเหตใหพระสทธรรมอนตรธานและดารงอย [๒๘๖] ๔๐. ดกอนภกษทงหลาย ภกษพวกทหามอรรถและธรรม โดยสตรซงตนเรยนไวไมด ดวยพยญชนะปฏรปนน ชอวาปฏบตแลวเพอ มใชประโยชนของชนมาก เพอมใชสขของชนมาก เพอความฉบหาย เพอมใชประโยชนแกชนเปนอนมาก เพอทกขแกเทวดาและมนษย ทงหลาย อนง ภกษนนยงจะประสบบาปเปนอนมาก และทงชอวา ทาสทธรรมนใหอนตรธานไปอกดวย ดกอนภกษทงหลาย ภกษพวกท อนโลมอรรถและธรรม โดยสตรซงตนเรยนไวด ดวยพยญชนะปฏรปนน ชอวาปฏบตแลวเพอประโยชนของชนมาก เพอความสขของชนมาก เพอ ประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและ มนษยทงหลาย ดกอนภกษทงหลาย อนง ภกษพวกนนประสบบญเปน อนมาก ทงชอวาดารงสทธรรมนไวอกดวย. จบสตรท ๑๐ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทคคหเตห ไดแก ทถอมาผดระเบยบ. บทวา พยชน-


ปฏรปเกห ไดแก ทมพยญชนะงดงาม คอทไดมาดวยมอกขระวจตร. บทวา อตถจ ธมมจ ปฏวาหนต ความวา ยอมคานทงอรรถกถา และบาล แหงสตตนตะทงหลายทถอมาถก. ภกษเหลานนแสดงทงอรรถ ทงบาลของสตตนตะทคอมาผด ยงยวดกวา. ฝายขาวกพงทราบ ตรงกนขามกบทกลาวแลว. ในสตรน ตรสทงความเจรญและความเสอม แหงพระศาสดา แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบสมจตตวรรคท ๔


ปรสวรรคท ๕ สตรท ๑ วาดวยบรษท ๒ จาพวก คอ ตน และ ลก

[๒๘๗] ๔๑. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ บรษทตน ๑ บรษทลก ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษท ตนเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษ ฟงซานเชดตว มจตกวดแกวง ปากกลา พดจาออฉาว หลงลมสต ไมม สมปชญญะ มจตไมตงมน คดจะสก ไมสารวมอนทรย บรษทเชนน เรยกวาบรษทตน ดกอนภกษทงหลาย กบรษทลกเปนไฉน ดกอนภกษ ทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษไมฟงซาน ไมเชดตว มจต ไมกวดแกวง ปากไมกลา ไมพดจาออฉาว ดารงสตมน มสมปชญญะ มใจตงมน มจตเปนเอกคคตา สารวมอนทรย บรษทเชนน เรยกวา บรษทลก ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษทลกเปนเลศ. จบสตรท ๑

อรรถกถาปรสวรรคท ๕ อรรถกถาสรท ๑ วรรคท ๕ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อตตานา ไดแก เปดเผย ไมปกปด. บทวา คมภรา

ไดแก เรนลบ ปกปด. บทวา อทธตา ไดแก ประกอบดวยความ


ฟงเฟอ. บทวา อนนฬา ไดแก ถอด อธบายวา มมานะเปลา ๆ ปล ๆ ทตงขน. บทวา จปลา ความวา ประกอบดวยความชกซนมตกแตง จวรเปนตน. บทวา มขรา ไดแก ปากจด วาจาหยาบ. บทวา วกณณวาจา ไดแก พดไมสารวม พดคาทไรประโยชนไดทงวน . บทวา มฏสสต ไดแก ปลอยสต. บทวา อสมปชานา ไดแก ไรปญญา. บทวา อสมาหตา ไดแก ไมไดแมเพยงความทจตมอารมณเดยว. บทวา ปากตนทรยา ความวา ประกอบดวยอนทรยทตงอยตามปกต เปดเผย ไมรกษา (ไมสารวม ). ฝายขาว พงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑ สตรท ๒ วาดวยบรษททแยกเปนพวก และทสามคคกน [๒๘๘] ๔๒. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ บรษททแยกออกเปนพวก ๑ บรษททสามคคกน ๑ ดกอน ภกษทงหลาย กบรษททแยกออกเปนพวกเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษหมายมนทะเลาะววาทกน ตางเอาหอกคอ ปากทมแทงกนและกนอย บรษทเชนน เรยกวาบรษททแยกกนเปนพวก ดกอนภกษทงหลาย กบรษททสามคคกนเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มภกษพรอมเพรยงกน ชนชมกนไมววาทกน เปนเหมอนนานมกบนา ตางมองดกนและกนดวยนยนตาเปนทรกอย บรษทเชนน เรยกวาบรษททสามคคกน ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททสามคคกนเปนเลศ. จบสตรท ๒


อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ภณฑนชาตา ความวา เบองตนของการทะเลาะ ทาน เรยกวา แตกราว. การแตกราวนนเกดแลวแกภกษเหลานน ดงนนจง ชอวาเกดแตกราว อนง ไดแกการทะเลาะทเกดขน โดยกลาวคาเปนตน วา พวกเราจกใหลงอาชญา จกใหจองจาพวกทาน. นยฝายคฤหสถ พงทราบเทานกอน สวนพวกบรรพชตทกลาววาจาถงการลวงอาบต ชอวา เกดทะเลาะกน . บทวา ววาทาปนนา ไดแก ถงวาทะทขดแยงกน. บทวา มขสตตห วตทนตา ความวา วาจาเปนทภาษตทานเรยกวา หอกคอปาก เพราะอรรถวาตดคณความดทงหลาย ทมคอแทงกนดวย วาจาเหลานน. บทวา สมคคา ความวา ประกอบดวยความเปนผ พรอมเพรยงกนดวยการกระทาสงเหลาน คอ งานเดยวกน อเทศ เดยวกน มการศกษาเสมอกน. บทวา ปยจกขน ไดแก ดวยจกษท แสดงเมตตา หวงดกน. จบอรรถกถาสตรท ๒ สตรท ๓ วาดวยบรษททไมมอครบคคล และมอครบคล [๒๘๙] ๔๓. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ บรษททไมมอครบคคล ๑ บรษททมอครบคคล ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททไมมอครบคคลเปนไฉน ดกอนภกษ ทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มพวกภกษเถระเปนคนมกมาก เปน


คนยอหยอน เปนหวหนาในการกาวไปสทางตา ทอดทงธระในปวเวก ไมปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถงเพอบรรลธรรมทยงไมไดบรรล เพอทาใหเเจงซงธรรมทยงมไดทาใหแจง ประชมชนภายหลงตางถอเอา ภกษเถระเหลานนเปนตวอยาง ถงประชมชนนนกเปนผมกมาก ยอหยอน เปนหวหนาในการกาวไปสทางตา หยดทงธระในปวเวก ไมปรารภความ เพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยงไมบรรล เพอทาใหแจง ซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวา บรษทไมมอครบคคล ดกอนภกษทงหลาย กบรษททมอครบคคลเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย บรษทใดในธรรมวนยน มพวกภกษเถระเปนคน ไมมกมาก ไมยอหยอน ทอดทงธระในการกาวไปสทางตา เปนหวหนา ในปวเวก ปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยง ไมไดบรรล เพอทาใหแจงซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ประชมชนภาย หลงตางถอเอาภกษเถระเหลานนเปนตวอยาง ถงประชมชนนนกเปนผไม มกมาก ไมยอหยอน ทอดทงธระในการกาวไปสทางตา เปนหวหนาใน ปวเวก ปรารภความเพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรลธรรมทยงไม ไดบรรล เพอทาใหแจงซงธรรมทยงไมไดทาใหแจง ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษทมอครบคคล ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษท ทมอครบคคลเปนเลศ. จบสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน.


บทวา อคควต ไดแก มบคคลสงสด หรอประกอบดวยการ ปฏบตอยางเลศคอสงสด. บรษทตรงขามจากบรษททมตนเลศนน. ชวต ทไมมคนเลศ. บทวา พาหลลกา ไดแก ผปฏบตดวยความมกมากดวย ปจจย ๔ มจวรเปนตน . บรษทชอวา สาถลกา เพราะอรรถวา ถอ ศาสนายอหยอน. นวรณ ๕ เรยกวา โอกกมน ในคาวา โอกกมเน ปพพงคมา น ดวยอรรถวา ดาเนนตาลง. อธบายวา ภกษเถระเหลานน มงหนาดวยทานวรณ ๕ ใหเตม. บทวา ปวเวเก นกขตตธรา ความวา เปนผทอดธระในวเวก ๓ อยาง. บทวา น วรย อารภนต ความวา ไมทาความเพยรทง ๒ อยาง. บทวา อปปตตสส ปตตยา ความวา เพอตองการบรรลคณวเศษคอฌานวปสสนามรรคและผลทคนยงไมได บรรลมากอน. สองบทนอกน อนธคตสส อธคมาย อสจฉกตสส สจฉกรยาย เปนไวพจนของบท (อปปตตสส ปตตยา) นนเอง. บทวา ปจฉมา ชนตา ไดแก ชนผเปนสทธวหารกและอนเตวสก. บทวา ทฏนคต อาปชชต ความวา เมอกระทาความขอทอปชฌาย อาจารยกระทาแลว ชอวาประพฤตตามอาจาระของทานเหลานนทตนเหน แลว. คาทเหลอ พงทราบโดยนยตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๔ วาดวยบรษททมใชอรยะ และเปนอรยะ

[๒๙๐] ๔๔. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอบรษททมใชอรยะ ๑ บรษททเปนอรยะ ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย กบรษททมใชอรยะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษใน


บรษทใดในธรรมวนยน ไมรชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกด ทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษททมใชอรยะ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทท เปนอรยะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษทใดในธรรมวนยน รชดตามเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข ดกอนภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษททเปนอรยะ ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททเปนอรยะ เปนเลศ. จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อรยา ไดแก อรยสาวกบรษท. บทวา อนรยา ไดแก ปถชนบรษท. บทวา อท ทกขนต ยถาภต นปปชานนต ความวา เวนตณหา เบญจขนธทเปนไปในภม ๓ ชอวาทกข ไมรทกขเพยง เทานตามสภาวะทเปนจรงวา ทกขนอกจากน ไมม. ในบททงปวงกนยน กในบททเหลอมอธบายวา ตณหามในกอนซงทาทกขนนใหตงขน ชอวา ทกขสมทย ความสนไปอยางเดดขาด คอไมเกดขนอกแหงตณหานนนนแล หรอแหงสจจะทงสองนน ชอวาทกขนโรธ.อรยมรรคประกอบดวย องค ๘ ดวยสจจะ ๔ ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๔


สตรท ๕ วาดวยบรษทหยากเหยอ และบรษทใสสะอาด

[๒๙๑] ๔๕. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ บรษทหยากเยอ ๑ บรษทใสสะอาด ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย กบรษทหยากเยอเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษท ใดในธรรมวนยน ยอมถงฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต ดกอน ภกษทงหลาย บรษทเชนน เรยกวาบรษทหยากเยอ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทใสสะอาดเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในบรษทใดใน ธรรมวนยน ยอมไมถงฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต ดกอน ภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษทใสสะอาดเปนเลศ. จบสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ มวนจฉยตอไปน. บทวา ปรสกสโฏ ไดแก บรษทกาก บรษทหยากเยอ อธบายวา บรษทไมมประโยชน. บทวา ปรสมณโฑ ไดแก บรษทผองใส อธบายวา บรษทผมประโยชน. บทวา ฉนทาคต คจฉนต ความวา ลอคตเพราะ ความพอใจ อธบายวา ทาสงทไมควรทา. แมในบททเหลอกนยนแหละ. กการลอคต ๔ เหลาน จะมขนในการแบงสงของและในสถานท วนจฉยอธกรณ ใน ๒ อยางนน จะกลาวในการแบงสงของกอน เมอ สงของไมเปนทชอบใจถงแกพวกภกษทเปนภาระของตน ในฐานะทตน ตองเลยงด เปลยนสงของนน ใหสงของทชอบใจ ชอวาลฉนทาคต.


แตเมอสงของเปนทชอบใจถงแกพวกภกษทมไดเปนภาระของตน เปลยน สงของนนเสย ใหสงของไมเปนทชอบใจไป ชอวาลโทสาคต. เมอไมร วตถคอสงของทควรจะแบงและหลกเกณฑ ชอวาลโมหาคต. เปลยนให สงของทชอบใจแกคนปากจดหรอคนอาศยพระราชาเปนตน เพราะกลววา เมอเราใหสงของทเปนทชอบใจ คนพวกนจะพงทาความพนาศให ชอวา ลภยาคต. แตผใดไมดาเนนอยางน เปนตราชของตนทงปวง วางตน เปนกลาง มความพอด สงใดถงแกผใด กใหสงนนแหละแกผนน ผน ชอวาไมลอคต ๔ อยาง. สวนในสถานวนจฉยอธกรณ พงทราบดงน กลาวครกาบตของภกษผเปนภาระของตน ระบวาเปนลหกาบต ชอวาล ฉนทาคต. กลาวลหกาบตของภกษพวกอน ระบวาเปนครกาบต ชอวา ลโทสาคต. ไมรการออกจากอาบตและกองอาบต ชอวาลโมหาคต. กลาว อาบตหนกจรง ๆ ของภกษปากจด หรอภกษทพระราชาทงหลายบชา ระบวาเปนอาบตเบา เพราะกลววา เมอเรากลาวอาบต ระบวาเปนอาบต หนก ภกษนจะพงทาความพนาศให ชอวาลภยาคต. แตผใดกลาวตาม เปนจรงทกอยางของคนทงปวง ชอวาไมลอคตทง ๔ อยางแล. จบอรรถกถาสตรท ๕ สตรท ๖ วาดวยบรษททดอดาน และไมดอดาน [๒๙๒] ๔๖. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอบรษททดอดานไดรบการสอบถามแนะนา ๑ บรษททได รบการสอบถามแนะนาไมดอดาน ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษทท ดอดานไมไดรบการสอบถามแนะนาเปนไฉน ภกษในบรษทใดในธรรม


วนยน เมอผอนกลาวพระสตรทตถาคตภาษตไวซงลกลา มอรรถอนลกลา เปนโลกตระ ปฏสงยตดวยสญญตธรรม ไมตงใจฟงใหด ไมเงยหลง สดบ ไมเขาไปตงจตไวเพอจะรทวถง อนง ภกษเหลานนไมเขาใจธรรม ทตนควรเลาเรยนทองขนใจ แตเมอผอนกลาวพระสตรทกวไดรจนาไว เปนคากว มอกษรวจตร มพยญชนะวจตร มในภายนอก ซงสาวกได ภาษตไว ยอมดงใจฟงเปนอยางด เงยหลงสดบ เขาไปตงจตไวเพอจะร ทวถง อนง ภกษเหลานนยอมเขาใจธรรมทตนควรเลาเรยน ทองขนใจ ภกษเหลานนเรยนธรรมนนแลว ไมสอบสวน ไมเทยวไดถามกนและกนวา พยญชนะนอยางไร อรรถแหงภาษตนเปนไฉน ภกษเหลานนไมเปดเผย อรรถทลลบ ไมทาอรรถทลกซงใหตน และไมบรรเทาความสงสยใน ธรรมเปนทตงแหงความสงสยหลายอยางเสย ดกอนภกษทงหลาย บรษท น เรยกวาบรษทดอดาน ไมไดรบการสอบถามแนะนา. ดกอนภกษ ทงหลาย กบรษททไดรบการสอบถามแนะนา ไมดอดานเปนไฉน ภกษ ในบรษทใดในธรรมวนยน เมอผอนกลาวพระสตรทกวรจนาไวเปนคากว มอกษรวจตร มพยญชนะวจตร มในภายนอก เปนสาวกภาษต ไมตงใจ ฟงดวยด ไมเงยหลงสดบ ไมเขาไปตงจตไวเพอจะรทวถง อนง ภกษ เหลานนไมเขาใจธรรมทคนควรเลาเรยน ทองขนใจ แตวา เมอผอน กลาวพระสตรทตถาคตภาษตไว ซงลกลา มอรรถลกลา เปนโลกตระ ปฏสงยตดวยสญญตธรรม ยอมตงใจฟงเปนอยางด เงยหลงสดบ เขาไป ตงจตเพอจะรทวถง และภกษเหลานนยอมเขาใจธรรมทตนควรเลาเรยน ทองขนใจ ภกษเหลานนเรยนธรรมนนแลว ยอมสอนสวนเทยวไตถาม กนวา พยญชนะนอยางไร อรรถแหงภาษตนเปนไฉน ภกษเหลานนยอม


เปดเผยอรรถทลลบ ทาอรรถทลกซงใหตน และบรรเทาความสงสยใน ธรรมเปนทตงแหงความสงสยหลายอยางเสย ดกอนภกษทงหลาย บรษท น เรยกวาบรษทผไดรบการสอบถามแนะนา ไมดอดาน ดกอนภกษ ทงหลาย บรษท ๒ จาพวกเหลานแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา บรษท ๒ จาพวกน บรษททไดรบการสอนถามแนะนา ไมดอดาน เปนเลศ. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. โอกกาจตวนตา ไดแก ฝกสอนยาก. บทวา โน ปฏปจฉาวนตา ไดแก ไมเปนผรบฝกสอนโดยสอบถาม. บทวา คมภรา ไดแก ลก โดยบาล เชนจลสเวทลลสตร. บทวา คมภรตถา ไดแก ลกโดยอรรถ เชนมหาเวทลลสตร. บทวา โลกตตรา ไดแก แสดงอรรถเปนโลกตระ. บทวา สตปฏสยตตา ไดแก ประกาศเพยงทเปนสญญตธรรม ๗ เทานน เชนแสงขตสงยต. บทวา น อาจตต อปฏเปนต ไดแก ไมตงจตเพอจะร คอหลบเสยบาง สงใจไปทอนเสยบาง. บทวา อคคเหตพพ ปรยาปณตพพ ไดแก ทจะพงถอเอาดวย ทจะพงเลาเรยน ดวย. บทวา กวกตา ไดแก ทกวแตง. บทวา กาเวยยา นอกน เปนไวพจนของบทวา กวกตา. นนเอง. บทวา จตตกขรา แปลวา มอกษรวจตร. บทวา จตตพยชนา นอกน เปนไวพจนของบทวา จตตกขรา นนเหมอนกน. บทวา พาหรกา ไดแก เปนสตตนตะ นอกพระศาสนา. บทวา สาวกภาสตา ไดแก ทพวกสาวกของพาหรก-


ศาสดาเหลานนกลาวไว. บทวา สสสสนต ความวา มใจแชมชนตงใจ ฟงอยางด เพราะมอกษรวจตร และสมบรณดวยบท. บทวา น เจว อม ปฏปจฉนต ความวา มไดถามเนอความ อนสนธ หรอ เบองตนเบองปลายกน และกน. บทวา น ปฏวจรนต ความวา มได เทยวไปไตถาม. บทวา อท กถ ความวา พยญชนะน พงเขาใจอยางไร คอพงเขาใจวาอยางไร. บทวา อมสส กวตโถ ความวา ภาษตนมเนอ ความอยางไร มอนสนธอยางไร มเบองตนและเบองปลายอยางไร บทวา อววฏ ไดแก ทยงปกปด. บทวา น วรรนต ไดแกไมเปดเผย บทวา อนตตานกต ไดแกทไมปรากฏ. บทวา น อตตานกโรนต ความวา มไดทาใหปรากฏ. บทวา กงขาฏานเยส ไดแก อนเปนเหตแหงความ สงสย. ฝายขาว กพงทราบตรงกนขามกบทกลาวแลว. จบอรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๗ วาดวยบรษททมหนกในอามส ไมหนกในสทธรรม และบรษททหนก ในสทธรรม ไมหนกในอามส

[๒๙๓] ๔๗. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอบรษททหนกในอามส ไมหนกในสทธรรม ๑ บรษททหนก ในสทธรรม ไมหนกในอามส ๑ ดกอนภกษทงหลาย กบรษททหนก ในอามส ไมหนกในสทธรรมเปนไฉน ภกษบรษทใดในธรรมวนยน ตางสรรเสรญคณของกนและกนตอหนาคฤหสถผนงหมผาขาววา ภกษ รปโนนเปนอภโตภาควมต รปโนนเปนปญญาวมต รปโนนเปนกายสกข


รปโนนเปนทฏฐปตตะ รปโนนเปนสทธาวมต รปโนนเปนธมมานสาร รปโนนเปนสทธานสาร รปโนนมศล มกลยาณธรรม รปโนนทศล มธรรม เลวทราม เธอตางไดลาภดวยเหตนน ครนไดแลว ตางกกาหนดยนด หมกมนไมเหนโทษ ไรปญญาเปนเหตออกไปจากภพบรโภคอย ดกอน ภกษทงหลาย บรษทนเรยกวาบรษทผหนกในอามส ไมหนกในสทธรรม ดกอนภกษทงหลาย กบรษททหนกในสทธรรม ไมหนกในอามสเปนไฉน ภกษในบรษทใดในธรรมวนยน ตางไมพดสรรเสรญคณของกนและกน ตอหนาคฤหสถผนงหมผาขาววา ภกษรปโนนเปนอภโตภาควมต รปโนน เปนปญญาวมต รปโนนเปนกายสกข รปโนนเปนทฏฐปตตะ รปโนนเปน สทธาวมต รปโนนเปนธมมานสาร รปโนนเปนสทธานสาร รปโนนมศล มกลยาณธรรม รปโนนทศลมธรรมเลวทราม เธอตางไดลาภดวยเหตนน ครนไดแลวกไมกาหนดไมยนดไมหมกมน มกเหนโทษ มปญญาเปนเหต ออกไปจากภพบรโภคอย ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวา บรษทผ หนกในสทธรรม ไมหนกในอามส ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวก นแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน บรษททหนกใน สทธรรม ไมหนกในอามสเปนเลศ. จบสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อามสคร ไดแก หนกในปจจย ๔ คอเปนบรษททถอ โลกตรธรรมเปนของทรามดารงอย. บทวา สทธมมคร ไดแก เปน


บรษททยกโลกตรธรรม ๙ เปนทเคารพ ถอปจจย ๔ เปนของทราม ดารงอย. บทวา อภโตภาควมตโต ความวา เปนผหลดพนโดยสวน ทงสอง. บทวา ปญาวมตโต ไดแก เปนผหลดพนดวยปญญา คอ เปนพระขณาสพประเภทสกขวปสสก. บทวา กายสกข ไดแกเปนผถก ตองฌานดวยนามกาย ภายหลงทานโรธคอนพพานใหแจงดารงอย. บทวา ทฏ ปปตโต แปลวา เปนผถงทสดแหงความเหน. ทง ๒ พวกเหลาน ยอมไดในฐานะ ๔. บทวา สทธาวมตโต ไดแก ชอวา สทธาวมตต เพราะเชอจนหลดพน. แมพวกนกยอมไดในฐานะ ๖. ชอวา ธมมานสาร เพราะตามระลกถงธรรม. ชอวา สทธานสาร เพราะตามระลกถงศรทธา แม ๒ พวกเหลาน กเปนผพรอมเพรยงกนดวยปฐมมรรค. บทวา กลยาณธมโม แปลวา เปนผมธรรมงาม. บทวา ทสสโล ปาปธมโม แปลวา เปนผทศล มธรรมลามก. เพราะเหตไรจงถอขอน. เพราะพวก เขาสาคญวา เมอคนมศลทงหมดเสมอนคนเดยวกน ความเคารพอยางมกาลง ในคนผมศล กจะไมม แตเมอมบางพวกเปนคนทศล ความเคารพมกาลง จงมเหนอพวกคนมศล จงถออยางน. บทวา เต เตเนว ลาภ ลภนต ความวา ภกษเหลานนกลาวสรรเสรญภกษบางพวก ตภกษบางพวก ยอม ไดปจจย ๔. บทวา คธตา ไดแก เปนผละโมบเพราะตณหา. บทวา มจฉตา ไดแก เปนผสยบเพราะอานาจตณหา. บทวา อชโณสนนา ไดแก เปนผอนความอยากทวมทบกลนกนสาเรจเสรจสนแลว. บทวา อนาทนวทสสาวโน ไดแก ไมเหนโทษในการบรโภคโดยไมพจารณา บทวา อนสสรณปา ไดแก เวนจากปญญาเครองสลดออก ทฉดครา ฉนทราคะในปจจย ๔ คอ ไมรวาเนอความนเปนอยางน. บทวา ปรภชนต


ไดแกเปนผมฉนทราคะบรโภค. ในบทวา อภโตภาควมตโต เปนตนในธรรมฝายขาว มวนจฉย ดงตอไปน. พระอรยบคคล ๗ จาพวก มอธบายสงเขปดงน . ภกษรปหนง ยดมนทางปญญาธระ ทาสมาบต ๘ ใหบงเกด บรรลโสดาปตตมรรค เธอ ยอมชอวา ธมมานสาร ในขณะนน ชอวา กายสกข ในฐานะ ๖ มโสดา- ปตตผลเปนตน ชอวา อภโตภาควมต ในขณะบรรลอรหตผล อธบายวา เปนผหลดพน ๒ ครง หรอหลดพนทง ๒ สวน คอโดย วขมภนวมคตดวยสมาบตทงหลาย โดยสมจเฉทวมตตดวยมรรค. อกรป หนงยดมนทางปญญาธระ ไมอาจจะทาสมาบตใหบงเกดได เปนสกข- วปสสกเทานน บรรลโสดาปตตมรรค เธอยอมชอวา ธมมานสาร ในขณะ นน ชอวา ทฏฐปตตะ ถงทสดแหงความเหน ในฐานะ ๖ มโสดา- ปตตผลเปนตน ชอวา ปญญาวมตต ในขณะบรรลอรหตผล. อกรป หนงยดมนทางสทธาธระ ทาสมาบต ๘ ใหบงเกดแลวบรรลโสดาปตตผล เธอยอมชอวา สทธานสาร ในขณะนน ชอวา กายสกข ในฐานะ ๖ มโสดาปตตผลเปนตน ซงวา อภโตภาควมต ในขณะบรรลอรหตผล. อกรปหนงยดมนทางสทธาธระ ไมอาจจะทาสมาบตใหบงเกดได เปน สกขวปสสกเทานน บรรลโสดาปตตมรรค ยอมชอวา สทธานสาร ในขณะนน ชอวา สทธาวมต ในฐานะ ๖ มโสดาปตตผลเปนตน ชอวา ปญญาวมต ในขณะบรรลอรหตผล. จบอรรถกถาสตรท ๗


สตรท ๘ วาดวยบรษททเรยบรอย และไมเรยบรอย [๒๙๔] ๔๘. ดกอนภกษทงหลายบรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอบรษทไมเรยบรอย ๑ บรษทเรยบรอย ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย กบรษทไมเรยบรอยเปนไฉน ในบรษทใดในธรรมวนยน กรรม ฝายอธรรมเปนไป กรรมฝายธรรมไมเปนไป กรรมทไมเปนวนยเปนไป กรรมทเปนวนยไมเปนไป กรรมฝายอธรรมรงเรอง กรรมฝายธรรมไม รงเรอง กรรมทไมเปนวนยรงเรอง กรรมทเปนวนยไมรงเรอง ดกอน ภกษทงหลาย บรษทนเรยกวาบรษทไมเรยบรอย ดกอนภกษทงหลาย เพราะบรษทเปนผไมเรยบรอยกรรมฝายอธรรมจงเปนไป กรรมฝายธรรม จงไมเปนไป กรรมทไมเปนวนยจงเปนไป กรรมทเปนวนยจงไมเปนไป กรรมฝายอธรรมจงรงเรอง กรรมทเปนธรรมจงไมรงเรอง กรรมทไมเปน วนยจงรงเรอง กรรมทเปนวนยจงไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย กบรษท เรยบรอยเปนไฉน ในบรษทใดในธรรมวนยน กรรมฝายธรรมเปนไป กรรมฝายอธรรมไมเปนไป กรรมทเปนวนยเปนไป กรรมทไมเปนวนยไม เปนไป กรรมฝายธรรมรงเรอง กรรมฝายอธรรมไมรงเรอง กรรมทเปน วนยรงเรอง กรรมทไมเปนวนยไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย บรษทน เรยกวา บรษทเรยบรอย ดกอนภกษทงหลายเพราะบรษทเรยบรอย กรรม ฝายธรรมจงเปนไปกรรมฝายอธรรมจงไมเปนไป กรรมทเปนวนยจงเปนไป กรรมทไมเปนวนยจงไมเปนไป กรรมฝายธรรมจงรงเรอง กรรมฝายอธรรม จงไมรงเรอง กรรมทเปนวนยจงรงเรอง กรรมทไมเปนวนยจงไมรงเรอง ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา


บรษท ๒ จาพวกน บรษททเรยบรอยเปนเลศ. จบสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วสมา ไดแก ชอวา ไมเรยบรอย เพราะอรรถวาพลงพลาด บทวา สมา ไดแก ชอวา เรยบรอย เพราะอรรถวาไมพลงพลาด. บทวา อธมมกมมาน ไดแก กรรมนอกธรรม. บทวา อวนยกมมาน ไดแก กรรมนอกวนย. จบอรรถกถาสตรท ๘ สตรท ๙ วาดวยบรษททไรธรรมและทประกอบดวยธรรม [๒๙๕] ๔๙. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ บรษทไรธรรม ๑ บรษททประกอบดวยธรรม ๑ ฯลฯ ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา บรษท ๒ จาพวกน บรษททประกอบดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน.

บทวา อธมมกา แปลวา ปราศจากธรรม. บทวา ธมมกา แปลวา ประกอบดวยธรรม. จบอรรถกถาสตรท ๙


สตรท ๑๐ วาดวยบรษท ๒ คอ อธรรมวาทและธรรมวาท

[๒๙๖] ๕๐. ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ อธรรมวาทบรษท ๑ ธรรมวาทบรษท ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย กอธรรมวาทบรษทเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ในบรษทใด ในธรรมวนยน ภกษทงหลายยดถออธกรณ เปนธรรมหรอไมเปนธรรม กตาม ภกษเหลานน ครนยดถออธกรณนนแลว ไมยงกนและกนให ยนยอม ไมเขาถงความตกลงกน ไมยงกนและกนใหเพงโทษตน ภกษ เหลานนมการไมตกลงกนเปนกาลง มการไมเพงโทษตนเปนกาลง คด ไมสละคน ยดมนอธกรณนนแหละดวยกาลง ดวยลบคลา แลวกลาววา " คาน เทานนจรง คาอนเปลา" ดงน ดกอนภกษทงหลาย บรษทน เรยกวา " อธรรมวาทบรษท." ดกอนภกษทงหลาย กธรรมวาทบรษทเปนไฉน ดกอนภกษ ทงหลาย ในบรษทใดในธรรมวนยน ภกษทงหลายยดถออธกรณ เปน ธรรมหรอไมเปนธรรมกตาม ภกษเหลานนครนยดถออธกรณนนแลว ยงกนและกนใหยนยอม เขาถงความตกลงกน ยงกนและกนใหเพงโทษ เขาถงการเพงโทษตน ภกษเหลานนมความตกลงกนเปนกาลง คดสละคน ไมยดมนอธกรณนนดวยกาลง" ดวยการลบคลา แลวกลาววา " คาน เทานนจรง คาอนเปลา" ดงน ดกอนภกษทงหลาย บรษทนเรยกวา "ธรรมวาทบรษท" ดกอนภกษทงหลาย บรษท ๒ จาพวกนแล ดกอน


ภกษทงหลาย บรรดาบรษท ๒ จาพวกน ธรรมวาทบรษทเปนเลศ. จบสตรท ๑๐ จบปรสวรรคท ๕ จบปฐมปณณาสก อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อธกรณไดแก อธกรณ ๔ อยาง มววาทาธกรณเปนตน. บทวา อาทยนต แปลวา ถอเอา. บทวา สาเปนต แปลวา ใหรกน. บทวา น จ สตต อปคจฉนต ความวา ไมประชมแมเพอประกาศ ใหรกน. บทวา น จ นชฌาเปนต ไดแก ไมใหเพงโทษกน . บทวา น จ นชฌตต อปคจฉนต ความวา ไมประชมเพอใหเพงโทษกนและ- กน. บทวา อสตตพลา ความวาภกษเหลานน ชอวา อสตตพลา เพราะมการไมตกลงกนเปนกาลง. บทวา อปปฏนสสคคมนตโน ความวา ภกษเหลาใดมความคดอยางนวา ถาอธกรณทพวกเราถอ จกเปน ธรรมไซร พวกเราจกถอ ถาไมเปนธรรมไซรพวกเราจกวางมอ ดงน ภกษเหลานน ชอวามการไมคดสละคน. แตภกษเหลานไมคดกน อยางนน เหตนน จงชอวา ไมมการคดกนสละคน. บทวา ถามสา ปรามสา อภนวสส ความวา ยดมนโดยกาลงทฏฐและโดยการลบคลาทฏฐ. บทวา อทเมว สจจ ความวา คาของพวกเรานเทานน จรง. บทวา


โมฆม ความวา คาของพวกทเหลอเปนโมฆะ คอเปลา. ฝายขาว มเนอความงายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบปรสวรรคท ๕ จบปฐมปณณาสก


ทตยปณณาสก

ปคคลวรรคท ๑ สตรท ๑ วาดวยบคคล ๒ จาพวก ทเกดขนเพอประโยชนสข

แกเทวดาและมนษย [๒๙๗] ๕๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกน เมอเกด ขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกลของชนมาก เพอสขของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกเทวดาและ มนษยทงหลาย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสม- พทธเจา ๑ พระเจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอประโยชนเกอกลของชนมาก เพอสข ของชนมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสข แกเทวดาและมนษยทงหลาย. จบสตรท ๑ ทตยปณณาสก

ปคคลวรรคท ๑ อรรถกถาสตรท ๑

ทตยปณณาสก สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. เพราะถอเอาพรอมกบพระเจาจกรพรรด จงมไดตรสบทวา โลกา-


นกมปาย ไวดวย. และในสตรน เพราะความเกดขนแหงพระเจาจกร- พรรด สตวโลกยอมไดสมบต ๒ (คอมนษยสมบต และสวรรคสมบต) สวนความเกดขนแหงพระพทธเจาทงหลาย ยอมไดสมบตทง ๓ (คอได เพมนพพานสมบตดวย). จบอรรถกถาสตรท ๑ สตรท ๒ วาดวยอจฉรยบคคล ๒ จาพวก

[๒๙๘] ๕๒. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกน เมอเกด ขนในโลก ยอมเกดขนเปนอจฉรยมนษย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระ- ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระเจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเปน อจฉรยมนษย. จบสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อจฉรยมนสสา ความวา เหลามนษยผสรางสมบารม ชอวามนษยอศจรรย. จบอรรถกถาสตรท ๒


สตรท ๓ วาดวยกาลกรยาของบคคล ๒ จาพวก

[๒๙๙] ๕๓. ดกอนภกษทงหลาย กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวกน เปนความเดอดรอนแกชนเปนอนมาก กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวก เปนไฉน คอ ของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ ของพระเจา จกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย กาลกรยาของบคคล ๒ จาพวกนแล เปนความเดอดรอนแกชนเปนอนมาก. จบสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา พหโน ชนสส อนตปปา โหต ความวา ยอมกระทา ความรอนใจแกมหาชน. บรรดาบคคล ๒ จาพวกนน กาลกรยาของพระเจา จกรพรรด ยอมกระทาความรอนใจแกเทวดาและมนษยในจกรวาลเดยว กาลกรยาของพระตถาคต ยอมกระทาความรอนใจแกเทวดาและมนษยใน หมนจกรวาล. จบอรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๔ วาดวยถปารหบคคล ๒ จาพวก

[๓๐๐] ๕๔. ดกอนภกษทงหลาย ถปารหบคคล ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระ-


เจาจกรพรรด ๑ ดกอนภกษทงหลาย ถปารหบคคล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ถปารหา แปลวา ผสมควรคอคควรเหมาะสมแกสถป. เพราะผปรนนบตพระเจดยของพระเจาจกรพรรด ยอมไดสมบต ๒ ผ ปรนนบตพระเจดยของพระพทธเจาทงหลาย ยอมไดสมบตแมทง ๓. จบอรรถกถาสตรท ๔ สตรท ๕ วาดวยพระพทธเจา ๒ จาพวก

[๓๐๑] ๕๕. ดกอนภกษทงหลาย พระพทธเจา ๒ จาพวกน ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระ- ปจเจกพทธเจา ดกอนภกษทงหลาย พระพทธเจา ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา พทธา ไดแก ทานผตรสรอรยสจ ๔ ดวยอานภาพของตน (ตรสรเอง).

จบอรรถกถาสตรท ๕


สตรท ๖ วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง

[๓๐๒] ๕๖. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอม ไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ ชางอาชาไนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง. จบสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ผลนตยา แปลวา เมอฟาทาเสยง [ผา]. บทวา น สนตสนต ความวา ยอมไมกลวเพราะละสกกายทฏฐไดแลว. บรรดาคน และสตวทงสองนน พระขณาสพไมกลว เพราะละสกกายทฏฐของตนได แลว ชางอาชาไนยไมกลว เพราะมสกกายทฏฐจด. อรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๗ วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง

[๓๐๓] ๕๗. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอม ไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ มาอาชาไนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง.

จบสตรท ๗


สตรท ๘ วาดวยบคคล ๒ จาพวก เมอฟาผาไมสะดง [๓๐๔] ๕๘. ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกน เมอฟาผายอม ไมสะดง ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระภกษขณาสพ ๑ สหมฤคราช ๑ ดกอนภกษทงหลาย ๒ จาพวกนแล เมอฟาผายอมไมสะดง. อรรถกถาสตรท ๗ - ๘ แมในสตรท ๗ ขอ ๓๐๓ และสตรท ๘ ขอ ๓๐๔ กนยนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๗ - ๘ สตรท ๙ กนนรเหนประโยชน ๒ ประการจงไมพดภาษามนษย

[๓๐๕] ๕๙. ดกอนภกษทงหลาย กนนรเหนอานาจประโยชน ๒ ประการน จงไมพดภาษามนษย อานาจประโยชน ๒ ประการเปน ไฉน คอ เราอยาพดเทจ ๑ เราอยพดผอนดวยคาไมจรง ๑ ดกอน ภกษทงหลาย กนนรเหนอานาจประโยชน ๒ ประการนแล จงไมพด ภาษามนษย. จบสตรท ๙


อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กปรสา ไดแก กนนร. บทวา มานส วาจ น ภาสนต ความวา ไมพดภาษามนษย. เลากนมาวา ราษฎรนากนนรตวหนงมาแสดงแกพระเจาธรรมาโศก. พระองคมรบสงวา พวกทานจงใหมนพด. กนนรไมปรารถนาจะพด. บรษคนหนงคดวา เราจกใหกนนรนพด จงพากนนรลงไปยงปราสาท ชนลาง ตอกหลก ๒ หลกแลวยกหมอขาวขนตง. หมอขาวตกลงขาง โนนบางขางนบาง. กนนรเหนดงนน กกลาวคาเพยงเทานวา ตอกหลก เพมอกหลกหนง จะไมเหมาะหรอ. เวลาตอมา เขานากนนรมาแสดงอก ๒ ตว พระราชามรบสงวา. พวกเจาจงใหมนพด กนนรทงสองนนกไม ปรารถนาจะพด. บรษคนหนงคดวา เราจกใหกนนรทงสองนพด จงได พากนนรเหลานนไปตลาด. ทตลาดนน กนนรตวหนงไดเหนมะมวงสก และปลา กนนรอกตวหนงไดเหนผลมะขวดและผลไมมรสเปรยว. บรรดา กนนร ๒ ตวนน กนนรตวหนงพดวา เพอนยาก พวกมนษยเคยวกน (ผลไมมมะมวงเปนตน ) พวกเขาจะไปเปนโรคกลากไดอยางไรเลา. กนนร อกตวหนงพดวา คนเหลานอาศยปลาและผลไมนน จะไมเปนโรคเรอน ไดอยางไรเลา. กนนรทงหลายแมไมอาจพดภาษามนษย แตเมอเหนอานาจ ประโยชน ๒ อยางดงกลาวมาน กพด แล. จบอรรถกถาสตรท ๙


สตรท ๑๐ วาดวยมาตคามไมอมไมระอาธรรม ๒ ประการ

[๓๐๖] ๖๐. ดกอนภกษทงหลาย มาตคามไมอม ไมระอาตอ ธรรม ๒ ประการ ทากาลกรยา ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ การ เสพเมถนธรรม ๑ การตลอดบตร ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคาม ไมอม ไมระอาตอธรรม ๒ ประการนแล ทากาลกรยา. จบสตรท ๑๐ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปฏวาโน ไดแก ไมเธอ ไมทอแท. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ วาดวยการอยรวมของอสตบรษและสตบรษ

[๓๐๗] ๖๑. ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงการอยรวมของ อสตบรษ ๑ การอยรวมของสตบรษ ๑ แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระ- ผมพระภาคไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กการอยรวมของอสตบรษเปน อยางไร และอสตบรษยอมอยรวมอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษท

เปนเถระในธรรมวนยน ยอมคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกไมควรวา กลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกไมควรวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะ


กไมควรวากลาวเรา แมเรากไมพงวากลาวภกษทเปนเถระ ภกษทเปน มชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวา กลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยน เขาบาง เราแมเหนอยกไดพงตมถอยคาของเขา แมหากภกษทเปน มชฌมะจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสงทไมเปนประโยชน ไม ใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง แมเราเหนอย กไมพงทาตามถอยคา ของเขา ถาแมภกษทเปนนวกะ จะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแตสง ทไมเปนประโยชนไมใชปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพด กะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เราแมจะเหน อย กไมพงทาตามถอยคาของเขา แมภกษทเปนมชฌมะกคดอยางน ฯลฯ แมภกษทเปนนวกะกคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกไมควรกลาววาเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกไมควรวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะกไมควรวา กลาวเรา แมเรากไมพงวากลาวภกษทเปนเถระ ภกษทเปนมชฌมะ ภกษ ทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนา สงทไมเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เราพง พดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เราแมจะ เหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนมชฌมะจะพงวากลาว เราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาวเราไซร กพงปรารถนาแต สงทไมเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทเปนประโยชนวากลาวเรา เรา พงพดกะเขาวา จกไมทาละ ดงน แมเรากพงเบยดเบยนเขาบาง เรา


แมจะเหนอย กไมพงทาตามถอยคาของเขา ดกอนภกษทงหลาย การอย รวมของอสตบรษเปนเชนนแล และอสตบรษยอมอยรวมเชนนแล. ดกอนภกษทงหลาย การอยรวมของสตบรษเปนอยางไร และสตบรษ ยอมอยรวมอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษทเปนเถระในธรรมวนยน ยอมคดเชนนวา ถงภกษทเปนเถระกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะก พงวากลาวเรา ถงภกษทเปนนวกะกพงวากลาวเรา แมเรากพง ๆ กลาวภกษ ทเปนเถระ ภกษทเปนมชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาภกษทเปนเถระจะพง วากลาวเราไซร กพงปรารถนาสงทเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงท ไมเปนประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเรากไม พงเบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษ ทเปนมชฌมะจะพงวากลาวเราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาว เราไซร กพงปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทไมเปน ประโยชนวากลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเรากไมพง เบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา แมภกษทเปน มชฌมะกคดเชนน ฯลฯ แมภกษทเปนนวกะกคดเชนนวา ถงภกษท เปนเถระกพงวากลาวเรา ถงภกษทเปนมชฌมะกพงวากลาวเรา ถงภกษ ทเปนนวกะกพงวากลาวเรา เรากพงวากลาวภกษทเปนเถระ ทเปน มชฌมะ ภกษทเปนนวกะ ถาแมภกษทเปนเถระจะพงวากลาวเรา กพง ปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวา กลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเราไมพงเบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ถาแมภกษทเปนมชฌมะจะ พงวากลาวเราไซร ... ถาแมภกษทเปนนวกะจะพงวากลาวเราไซร กพง


ปรารถนาแตสงทเปนประโยชน ไมใชปรารถนาสงทไมเปนประโยชนวา กลาวเรา เราพงพดกะเขาวา ดละ ดงน แมเราไมพงเบยดเบยนเขา เราแมเหนอย กควรทาตามถอยคาของเขา ดกอนภกษทงหลาย การอย รวมของสตบรษเปนเชนนแล และสตบรษยอมอยรวมเชนน. จบสตรท ๑๑ อรรถกถาสตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสนตสนนวาส ไดแก การอยรวมกนของเหลาสตบรษ. บทวา น วเทยย ความวา ไมพงกลวากลาว อธบายวา จงอยาวากลาว ดวยโอวาทกตาม ดวยอนสาสนกตาม. บทวา เถรปาห น วเทยย ความวา แมเรากไมพงวากลาวภกษผเถระ โดยโอวาทและอนสาสน. บทวา อหตานกมป ไดแก นงหวงแตสงทไมเปนประโยชน. บทวา โน หตานกมป ไดแก ไมมงหวงประโยชนเกอกล. บทวา โนต น วเทยย ความวา พงกลาววา ขาพเจาจกไมเชอคาของทาน. บทวา วเหเสยย ความวา พงเบยดเบยนเพราะเหตแหงถอยคา. บทวา ปสสม- ปสส น ปฏกเรยย ความวา แมเราเหนอยกตาม รอยกตาม จะไมเชอ คาของผนน. พงทราบเนอความในบททงปวงโดยอบายน. สวนในฝาย ขาว บทวา สาธต น วเทยย ความวา เมอเราชนชมคาของเขา จะ พงกลาววา ดละ เจรญแท ทานกลาวดแลว. จบอรรถกถาสตรท ๑๑


สตรท ๑๒ วาดวยอธกรณทเปนเหตใหภกษอยไมผาสกและอยผาสก [๓๐๘] ๖๒. ดกอนภกษทงหลาย ในอธกรณใด การดาโต ตอบกน ความแขงดกน เพราะทฏฐ ความอาฆาตแหงใจ ความไมพอใจ ความขงเคยด ยงไมสงบระงบไป ณ ภายใน ความมงหมายนในอธกรณ นน จกเปนไปเพอความเปนอธกรณยดเยอ กลาแขง รายแรง และภกษ ทงหลายจกอยไมผาสก ดกอนภกษทงหลาย สวนในอธกรณใดแล การดา โตตอบกน ความแขงดกนเพราะทฏฐ ความอาฆาตแหงใจ ความไมพอใจ ความขงเคยด สงบระงบดแลว ณ ภายใน ความมงหมายนในอธกรณนน จกไมเปนไปเพอความเปนอธกรณยดเยอ กลาแขง รายแรง และภกษ ทงหลายจกอยเปนผาสก. จบสตรท ๑๒ จบปคคลวรรคท ๑ อรรถกถาสตรท ๑๒ ในสตรท ๑๒ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อภโต วจสสาโร ความวา วาจาทสาดใสกนและกน ออกมาเปนดาและดาตอบกนทงสองฝาย ชอวาการตอปากตอคา. บทวา ทฏฐปลาโส ความวา การตเสมอมลกษณะเทยบค ซงเกดขนเพราะ อาศยทฏฐ ชอวาการตเสมอดวยอานาจทฏฐ. บทวา เจตโส อาฆาโต ไดแก ความโกรธ. จรงอย ความโกรธนน เกดขนทาจตใหอาฆาต. บทวา อปปจจโย ไดแก อาการทไมยนด อธบายวา โทมนส. บทวา


อนภรทธ ไดแก ความโกรธนนเอง. กความโกรธนน ทานเรยกวา อนภรทธ เพราะไมยนดอยางยง. บทวา อชฌตต อวปสนต โหต ความวา เรองนนทงหมดไมสงบเสยได ในจตของตนซงเปนภายในของตน และในบรษทของตน คอสทธวหารกและอนเตวาสก. บทวา ตเสมต ตดบทเปน ตสม เอต เเปลวา ขอทจะพงหวงไดในอธกรณเรองนน. บททเหลอ พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ จบปคคลวรรคท ๑


สขวรรคท ๒ สตรท ๑ [๓๐๙] ๖๓. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขของคฤหสถ ๑ สขเกดแตบรรพชา ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขเกดแต บรรพชาเปนเลศ. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๑๐] ๖๔. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ กามสข ๑ เนกขมมสข ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยาง นแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน เนกขมมสขเปนเลศ. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๑๑] ๖๕. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขเจอกเลส ๑ สขไมเจอกเลส ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมเจอ กเลสเปนเลศ. จบสตรท ๓


สตรท ๔ [๓๑๒] ๖๖. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขมอาสวะ ๑ สขไมมอาสวะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมมอาสวะ เปนเลศ. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๓๑๓] ๖๗. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สของอามส ๑ สขไมองอามส ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขไมองอามส เปนเลศ. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๐๔] ๖๘. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขของพระอรยเจา ๑ สขของปถชน ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขของ พระอรยเจาเปนเลศ จบสตรท ๖


สตรท ๗ [๓๑๕] ๖๙. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ กายกสข ๑ เจตสกสข ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยาง นแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน เจตสกสขเปนเลศ. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๑๖] ๗๐. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขอนเกดแตฌานทยงมปต ๑ สขอนเกดแตฌานทไมมปต ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๓ อยางน สขอนเกดแตฌานไมมปตเปนเลศ. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๓๑๗] ๗๑. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปน ไฉน คอ สขเกดแตความยนด ๑ สขเกดแตความวางเฉย ๑ ดกอน ภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขเกดแตการวางเฉยเปนเลศ. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐

[๓๑๘] ๗๒. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สขทถงสมาธ ๑ สขทไมถงสมาธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒


อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขทถงสมาธ เปนเลศ. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๓๑๙ ] ๗๓. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ สขเกดแตฌานมปตเปนอารมณ สขเกดแตฌานไมม ปตเปนอารมณ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษ ทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขเกดแตฌานไมมปตเปนอารมณเปน เลศ. จบสตรท ๑๑ สตรท ๑๒ [๓๒๐] ๗๔. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ สขทมความยนดเปนอารมณ ๑ สขทมความวางเฉยเปน อารมณ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขทมความวางเฉยเปนอารมณเปนเลศ. จบสตรท ๑๒ สตรท ๑๓ [๓๒๑] ๗๕. ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ สขทมรปเปนอารมณ ๑ สขทไมมรปเปนอารมณ ๑

ดกอนภกษทงหลาย สข ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสข ๒ อยางน สขทไมมรปเปนอารมณเปนเลศ. จบสตรท ๑๓ จบสขวรรคท ๒


สขวรรคท ๒๑

อรรถกถาสตรท ๑ สขวรรคท ๒ สตรท ๑ (ขอ ๓๐๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา คหสข ไดแก ความสขทกอยางของคฤหสถทงหลาย ทมความสาเรจกามเปนมล. บทวา ปพพชชาสข ไดแก ความสขทม การบรรพชาเปนมล. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ (ขอ ๓๑๐) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กามสข ไดแก ความสขทเกดขนเพราะปรารภกาม. บทวา เนกขมมสข ความวา บรรพชา ทานเรยกวาเนกขม สขทเกด ขนเพราะปรารภเนกขมนน. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ ( ขอ ๓๑๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปธสข ไดแก สขทเปนไปในภม ๓. บทวา นรปธสข ไดแก สขทเปนโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๓

๑. สขวรรคท ๒ มพระสตร ๑๓ สตร เปนพระสตรสน ๆ ทงอรรถกถาแกไวสน ๆ จงลงตด ตอกนไวทงวรรค โดยลงเลขขอแตละสตรกากบไวดวยเพอความไมสบสน.


อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๓๑๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาสวสข ไดแก สขในวฏฏะ ซงเปนปจจยแกอาสวะ ทงหลาย. บทวา อนาสวสข ไดแก สขในพระนพพาน ซงไมเปน ปจจยแกอาสวะเหลานน. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๓๑๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา นรามส ไดแก สขเครองใหถงวฏฏะ ยงมกเลส. บทวา นรามส ไดแก สขเครองใหถงพระนพพาน ปราศจากกเลส. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ (ขอ ๓๑๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อรยสข ไดแก สขของอรยบคคล. บทวา อนรยสข ไดแก สขของปถชน. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๓๑๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา กายก ไดแก สขทเกดรวมกบกายวญญาณ. บทวา เจตสก

ไดแก สขทเกดทางมโนทวาร. ตรสคละกนทงโลกยะและโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๗


อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ (ขอ ๓๑๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สปปตก ไดแก สขในปฐมฌานและทตยฌาน. บทวา นปปตก ไดแก สขในตตยฌานและจตตถฌาน. บรรดาสข ๒ อยางนน พงทราบความเปนเลศ โดยไมแบงชนอยางน คอ สขปราศจากปตทเปน โลกยะ เลศกวาสขมปตทเปนโลกยะ และสขปราศจากปตทเปนโลกตระ เลศกวาสขมปตทเปนโลกตระ. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ (ขอ ๓๑๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาตสข ไดแก สขในฌานทง ๓. บทวา อเปกขาสข ไดแก สขในจตตถฌาน. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๑๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สมาธสข ไดแก สขทถงอปปนาสมาธ หรออปจารสมาธ. บทวา อสมาธสข ไดแก สขทไมถงสมาธทงสองนน. จบอรรถกถาสตรท ๑๐


อรรถกถาสตรท ๑๑/H3 ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๑๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สปปตการมมณ ไดแก สขทเกดขนแกผพจารณาฌาน ทงสอง ทมปตเปนอารมณ แมในฌาน ทไมมปตเปนอารมณ กนย นแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ อรรถกถาสตรท ๑๒ ในสตรท ๑๒ (ขอ ๓๒๐) มวนจฉยดงตอไปน. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ อรรถกถาสตรท ๑๓ ในสตรท ๑๓ (ขอ ๓๒๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา รปารมมณ ไดแก สขทเกดขนเพราะปรารภรปอยางใด อยางหนง อนเปนอารมณของรปาวรจตตถฌาน. บทวา อรปารมมณ ไดแก สขทเกดขนเพราะปรารภอรปอยางใดอยางหนง อนเปนอารมณ ของอรปาวจรฌาน. จบอรรถกถาสตรท ๑๓ จบสขวรรคท ๒


สนมตตวรรคท ๓ สตรท ๑ [๓๒๒] ๗๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม นมตจงเกดขน ไมมนมตไมเกดขน เพราะละนมตนนเสย ธรรมทเปน อกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน . จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๒๓] ๗๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม นทานจงเกดขน ไมมนทานไมเกดขน เพราะละนทานนนเสย ธรรมท เปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๒๔] ๗๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม เหตจงเกดขน ไมมเหตไมเกดขน เพราะละเหตนนเสย ธรรมทเปนบาป อกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๓ สตรท ๔ [๓๒๕] ๗๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม

เครองปรงจงเกดขน ไมมเครองปรงไมเกดขน เพราะละเครองปรงนน เสย ธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๔


สตรท ๕ [๓๒๖] ๘๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม ปจจยจงเกดขน ไมมปจจยไมเกดขน เพราะละปจจยนนเสย ธรรมท เปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๒๗] ๘๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม รปจงเกดขน ไมมรปไมเกดขน เพราะละรปนนเสย ธรรมทเปนบาป กศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน . จบสตรท ๖ สตรท ๗ [๓๒๘] ๘๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม เวทนาจงเกดขน ไมมเวทนาไมเกดขน เพราะละเวทนานนเสย ธรรมท เปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๒๙] ๘๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม สญญาจงเกดขน ไมมสญญาไมเกดขน เพราะละสญญานนเสย ธรรมท

เปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๘


สตรท ๙ [๓๓๐] ๘๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม วญญาณจงเกดขน ไมมวญญาณไมเกดขน เพราะละวญญาณนนเสย ธรรม ทเปนบาปอกศลเหลานนจงไมม ดวยประการดงน. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๓๓๑] ๘๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมทเปนบาปอกศล ม สงขตธรรมเปนอารมณจงเกดขน ไมมสงขตธรรมเปนอารมณไมเกดขน เพราะละสงขตธรรมนนเสย ธรรมทเปนมาปอกศลเหลานนจงไมม ดวย ประการดงน. จบสนมตตวรรคท ๓

สนมตตวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๓ สตรท ๑ (ขอ ๓๒๒) มนจฉยดงตอไปน. บทวา สนมตตา แปลวา มเหต. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน (ขอ ๓๒๓-๓๒๗)

แมในสตรท ๒ เปนตน กนยนแหละ. กบททงหมด คอ นทาน เหต สงขาร ปจจย รป เหลาน เปนไวพจนของ การณะ ทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๒ ๑. วรรคท ๓ ม ๑๐ สตร เปนสตรสน ๆ จงรวมอรรถกถาไวตดตอกน โดยลงเลขขอสตร กากบไวดวย.


อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๓๒๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สเวทนา ความวา เมอสมปยตตเวทนาทเปนปจจยนน แหละมอย ธรรมทเปนบาปอกศลทงหลายจงเกดขน เมอไมม กไมเกด. จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘ - ๙ แมในสตรท ๘ และสตรท ๙ (ขอ ๓๒๙- ๓๓๐) กนยน แหละ. จบอรรถกถาสตรท ๘ - ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๓๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สงขตารมมณา ความวา ธรรมทเปนบาปอกศลทงหลาย เกดขน เพราะกระทาสงขตธรรมทบงเกดขนดวยปจจย ใหเปนอารมณ. บทวา โน อสงขตารมมณา ความวา แตธรรมทเปนบาปอกศล จะไมเกดขน เพราะปรารภพระนพพาน อนเปนอสงขตะ. บทวา น โหนต ความวา ในขณะแหงมรรค ธรรมทเปนบาป อกศล ชอวาไมมอย เมอบรรลผลแลว กชอวามไดมแลว. ในสตรทง ๑๐ สตรเหลาน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงเทศนาจนถงพระอรหต อยางน ดวยประการฉะนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐

จบสนมตตวรรคท ๓


ธรรมวรรคท ๔ สตรท ๑ [๓๓๒] ๘๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ เจโตวมตต ๑ ปญญาวมตต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๓๓] ๘๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเพยร ๑ ความไมฟงซาน ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๓๔] ๘๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ นาม ๑ รป ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๓ สตรท ๔ [๓๓๕] ๘๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง

เปนไฉน คอ วชชา ๑ วมตต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔


สตรท ๕ [๓๓๖] ๙๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ภวทฏฐ ๑ วภวทฏฐ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๓๗] ๙๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทง หลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖ สตรท ๗ [๓๓๘] ๙๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๓๙] ๙๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนคนวายาก ๑ ความเปนผมมตรชว ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล.

จบสตรท ๘


สตรท ๙ [๓๔๐] ๙๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนคนวางาย ๑ ความเปนผมมตรด ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๓๔๑] ๙๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผฉลาดในธาต ๑ ความเปนผฉลาดในมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๓๔๒] ๙๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผฉลาดในอาบต ๑ ความเปนผฉลาดในการออก จากอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑ จบธรรมวรรคท ๔


ธรรมวรรค๑ท ๔ อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๔ สตรท ๑ (ขอ ๓๓๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา เจโตวมตต ไดแก ผลสมาธ สมาธทสมปยตดวยอรหตผล. บทวา ปาวมตต ไดแก ผลปญญา ปญญาทสมปยตดวย อรหตผล. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ (ขอ ๓๓๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปคคาโห ไดแก ความเพยร. บทวา อวกเขโป ไดแก ความทจตมอารมณเปนหนง. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ (ขอ ๓๓๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา นาม ไดแก อรปขนธทง ๔. บทวา รป ไดแก รปขนธ. ในสตรน ตรสญาณเครองกาหนด ธรรมโกฏฐาส. จบอรรถกถาสตรท ๓

๑. วรรคท ๔ ม ๑๑ สตรสน ๆ จงรวมอรรถกถาไวตดตอกน โดยลงเลขทายสตรกากบ ไวดวย.


อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๓๓๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา วชชา ไดแก ผลญาณ. บทวา วมตต ไดแก ธรรมทเหลอทสมปยตดวยผลญาณนน. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๓๓๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ภวทฏ ไดแก สสสตทฏฐ. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖-๗ ในสตรท ๖ (ขอ ๓๓๗) และ สตรท ๗ (ขอ ๓๓๘) ม เนอความงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖-๗ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ (ขอ ๓๓๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา โทวจสสตา แปลวา ความเปนผวายาก. บทวา ปาปมตตตา แปลวา การซองเสพปาปมตร. จบอรรถกถาสตรท ๘

อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ (ขอ ๓๔๐) พงทราบโดยปรยายตรงขามกบทกลาว แลว. จบอรรถกถาสตรท ๙


อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ (ขอ ๓๔๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ธาตกสลตา ไดแก รธาต ๑๘ อยาง วาเปนธาต. บทวา มนสการกสลตา ไดแก รธาตเหลานนนนแล ยกขนส ลกษณะ ๓ มอนจจลกษณะเปนตน. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ อรรถกถาสตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๔๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาปตตกสลตา ไดแก รอาบต ๕ กอง และ ๗ กอง. บทวา อาปตตวฏานกสลตา ไดแก รการออกจากอาบตทง หลาย ดวยการแสดงอาบตกตาม ดวยสวดกรรมวาจากตาม. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ จบธรรมวรรคท ๔


พาลวรรคท ๕ สตรท ๑ [๓๔๓] ๙๗. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ คนทนาเอาภาระทยงมาไมถงไป ๑ คนทไมนาเอาภาระทมา ถงไป ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๔๔] ๙๘. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จาพวก เปนไฉน คอ คนทนาภาระทมาถงไป ๑ คนทไมนาเอาภาระทยงไมมา ถงไป ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๔๕] ๙๙. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวก ๒ จาพวก เปนไฉน คอ คนทเขาใจวาควรในของทไมควร ๑ คนทเขาใจวาไมควร ในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๓ สตรท ๔

[๓๔๖] ๑๐๐. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมควรในของทไมควร ๑ คนทเขาใจ


วาควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๓๔๗] ๑๐๑. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนอาบต ในขอทไมเปนอาบต ๑ คนทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย คน พาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๔๘] ๑๐๒. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทไมเปนอาบต ๑ คน ทเขาใจวาเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๖ สตรท ๗ [๓๔๙] ๑๐๓. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนธรรมในของทไมเปนธรรม ๑ คน ทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล.



สตรท ๘ [๓๕๐] ๑๐๔. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทไมเปนธรรม ๑ คน ทเขาใจวาเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๓๕๑] ๑๐๕. ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ คนท เขาใจวาไมเปนวนยในขอทเปนวนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย คนพาล ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๓๕๒] ๑๐๖. ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จาพวกน ๒ จา- พวกเปนไฉน คอ คนทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทไมเปนวนย ๑ คนท เขาใจวาเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลาย บณฑต ๒ จา- พวกนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑

[๓๕๓] ๑๐๗. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทรงเกยจสงทไมนารงเกยจ ๑ ผท


ไมรงเกยจสงทนารงเกยจ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๑ สตรท ๑๒ [๓๕๔] ๑๐๘. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทไมรงเกยจสงทไมนารงเกยจ ๑ ผท รงเกยจสงทนารงเกยจ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๒ สตรท ๑๓ [๓๕๕] ๑๐๙. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาควรในของทไมควร ๑ ผท เขาใจวาไมควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญ แกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๓ สตรท ๑๔ [๓๕๖] ๑๑๐. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมควรในของทไมควร ๑ ผทเขาใจวาควรในของทควร ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญ

แกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๔


สตรท ๑๕ [๓๕๗] ๑๑๑. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนอาบตในขอทไมเปน อาบต ๑ ผทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทเปนอาบต ๑ ดกอนภกษทง หลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๕ สตรท ๑๖ [๓๕๘] ๑๑๒. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนอาบตในขอทไมเปน อาบต ๑ ผทเขาใจวาเปนอาบตในขอทเปนอาบต ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๖ สตรท ๑๗ [๓๕๙] ๑๑๓. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนธรรมในขอทไมเปน ธรรม ๑ ผทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๗ สตรท ๑๘

[๓๖๐] ๑๑๔. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนธรรมในขอทไมเปน


ธรรม ๑ ผทเขาใจวาเปนธรรมในขอทเปนธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๘ สตรท ๑๙ [๓๖๑] ๑๑๕. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาเปนวนยในขอทไมเปน วนย ๑ ผทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๑๙ สตรท ๒๐ [๓๖๒] ๑๑๖. ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ ผทเขาใจวาไมเปนวนยในขอทไมเปน วนย ๑ ผทเขาใจวาเปนวนยในขอทเปนวนย ดกอนภกษทงหลาย อาสวะยอมไมเจรญแกคน ๒ จาพวกนแล. จบสตรท ๒๐ จบพาลวรรคท ๕ จบทตยปณณาสก


พาลวรรค๑ท ๕ อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๕ สตรท ๑ (ขอ ๓๔๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อนาคต ภาร วหต ความวา เปนนวกะ พระเถระมได เชอเชญ กกระทาภาระ ๑๐ อยาง ในพระบาลนวา ถวายโรงอโบสถ ๑ ตามประทป ๑ ตงนาดม ๑ ตงอาสนะ ๑ นาฉนทะมา ๑ นาปารสทธ มา ๑ บอกฤด ๑ นบภกษ ๑ โอวาท ๑ สวดปาตโมกข ๑ ทาน เรยกวา ภาระหนาทของพระเถระ ดงน ชอวานาพาภาระทยงไมมาถง. บทวา อาคต ภาร น วหต ความวา เปนพระเถระอย ไม กระทาภาระ ๑๐ นนแหละดวยตน หรอไมชกชวนมอบหมายผอน ชอวา ไมนาพาภาระทมาถงเขา. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ แมในสตรท ๒ (ขอ ๓๔๔) กพงทราบเนอความโดยนยนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ (ขอ ๓๔๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อกปปเย กปยยส ไดแก ผมความสาคญในสงทเปน อกปปยะ คอเนอราชสหเปนตน อยางนวา นเปนกปปยะ.

๑. วรรคนม ๒๐ สตร แตอรรถกถาแกไวเพยง ๑๖ สตร จงลงเลขขอสตรกากบไว.


บทวา กปปเย อกปปยส ไดแก ผมความสาคญในสงทเปน กปปยะ มเนอจระเข และเนอแมวเปนตน อยางนวา นเปนอกปปยะ. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๓๔๖) พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๓๔๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อนาปตตยา อาปตตส ไดแก เปนผมความสาคญ ในเรองทไมเปนอาบต เปนตนวา ภกษทาความสะอาดภณฑะ รมบาตร ตดผม เขาบานโดยบอกลา นนอยางนวา นเปนอาบต. บทวา อาปตตยา อนาปตตส ไดแก เปนผมความสาคญในอาบตเพราะไมเออเฟอตอ เรองเหลานนนนแหละ นนอยางนวา นไมเปนอาบต. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ (ขอ ๓๔๘) พงทราบเนอความโดยนยทกลาวแลว นนแล. จบอรรถกถาสตรท ๖

อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๓๔๙ - ๓๕๒) มเนอความงายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๗


อรรถกถาสตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ (ขอ ๓๕๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาสวา ไดแก กเลส. บทวา น กกกจจายตพพ ความวา ความไมปรารถนาไมวจารณสวนในสงฆ ชอวาสงทไมควรราคาญ. บทวา กกกจจายตพพ ความวา ไมราคาญความปรารถนาวจารณสวนในสงฆ นนนนแหละ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ อรรถกถาสตรท ๑๒ เปนตน ในสตรท ๑๒ (ขอ ๓๕๔-๓๖๒) พงทราบโดยนยทกลาวแลว ในหนหลงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ เปนตน จบพาลวรรคท ๕ จบทตยปณณาสก


ตตยปณณสก

อาสาวรรคท ๑ สตรท ๑ [๓๖๓] ๑๑๗. ดกอนภกษทงหลาย ความหวง ๒ อยางนละ ไดยาก ๒ อยางเปนไฉน คอ ความหวงในลาภ ๑ ความหวงในชวต ดกอนภกษทงหลาย ความหวง ๒ อยางนแลละไดยาก. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๖๓] ๑๑๘. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนหาได ยากในโลด ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บพพการบคคล ๑ กตญกต- เวทบคคล ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลหาไดยากในโลก. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๖๔] ๑๑๙. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนหาได ยากในโลก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ คนทพอใจ ๑ คนทอมหนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลหาไดยากในโลก. จบสตรท ๓


สตรท ๔ [๓๖๖] ๑๒๐. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนใหอม ไดยาก ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผเกบสงทไดไวแลว ๆ ๑ บคคล ผสละสงทไดเเลว ๆ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนแลให อมไดยาก. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๓๖๗] ๑๒๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวกนใหอม ไดงาย ๒ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผไมเกบสงทคนไดไวแลว ๆ ๑ บคคลผไมสละสงทตนไดแลว ๆ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ๒ จาพวก นแลใหอมไดงาย. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๖๘] ๑๒๒. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง ราคะ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สภนมต ๑ อโยนโสมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงราคะ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖ สตรท ๗

[๓๖๙] ๑๒๓. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง โทสะ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ปฏฆนมต ๑ อโยนโสมนสการ ๑


ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหงโทสะ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๗๐] ๑๒๔. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง มจฉาทฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การโฆษณาแตบคคลอน ๑ อโยนโสมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง มจฉาทฏฐ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๓๗๑] ๑๒๕. ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง สมมาทฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การโฆษณาแตบคคลอน ๑ โยนโสมนสการ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปจจยเพอความเกดขนแหง สมมาทฏฐ ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๓๗๒] ๑๒๖. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ลหกาบต ๑ ครกาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐


สตรท ๑๑ [๓๗๓] ๑๒๗. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อาบตชวหยาบ ๑ อาบตไมชวหยาบ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑ สตร ๑๒ [๓๗๔] ๑๒๘. ดกอนภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อาบตทมสวนเหลอ ๑ อาบตทไมมสวนเหลอ ๑ ดกอน ภกษทงหลาย อาบต ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๒ จบอาสาวรรคท ๑

ตตยปณณสก

อาสาวรรคท ๑ อรรถกถาสตรท ๑ ตตยปณณาสก สตรท ๑ (ขอ ๓๖๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาสา ไดแก ตณหา ความอยาก. บทวา ทปปชหา ไดแก ละไดยาก คอนาออกไดยาก. สตวทงหลายใชเวลา ๑๐ ปบาง

๒๐ ปบาง ๖๐ ปบาง รบใชพระราชา ทากสกรรมเปนตน เขา สสงความทฝายสองรบประชดกน ดาเนนอาชพเลยงแพะและทาหอก เปนตน แลนเรอไปยงมหาสมทร ดวยหวงวา พวกเราจกไดวนน พวก


เราจกไดพรงน ดงน เพราะความหวงในลาภเปนเรองละไดยาก แมเมอ ถงเวลาจะตาย กยงสาคญตนวาจะอยได ๑๐๐ ป แมจะเหนกรรมและ กรรมนมตเปนตน มผหวงดตกเตอนวา จงใหทาน จงทาการบชาเถด กไมเชอคาของใคร ๆ ดวยหวงอยางนวา เราจกยงไมตาย นเพราะความ หวงในชวตเปนเรองละไดยาก. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ (ขอ ๓๖๔) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปพพการ ไดแก ผทาอปการะกอน. บทวา กต กตเวท ไดแก ผรอปการะทเขาทาแลวตอบแทน ภายหลง. ในสองทานนน ผทาอปการะกอน ยอมสาคญวา เราใหกหน ผตอบแทนภายหลง ยอมสาคญวา เราชาระหน. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ (ขอ ๓๖๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ตตโต จ ตปเปตา จ ความวา พระปจเจกพทธเจา และพระขณาสพผเปนสาวกของพระตถาคต ชอวาผอมแลว. พระตถาคต อรหนตสมมาสมพทธเจา ชอวาผอมแลวดวย ผทาคนอนใหอมดวย. จบอรรถกถาสตรท ๓


อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๓๖๖) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทตตปปยา ความวา ทายกทาใหอมไดยาก คอ การทา ใหเขาอม ทาไมไดงาย. บทวา นกขปต ไดแก ไมใหใคร ไมใชสอย เอง. บทวา วสชเชต ไดแก ใหแกผอน. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๓๖๗) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา น วสชเชต ความวา ไมใหแกผอนเสยทงหมดทเดยว แตใหถอเอาพอเยยวยาอตภาพตน เหลอนอกนนไมให. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ (ขอ ๓๖๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สภนมตต ไดแก อารมณทนาปรารถนา. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๓๖๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏฆนมตต ไดแก นมตทไมนาปรารถนา.

จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ (ขอ ๓๗๐) มวนจฉยดงตอไปน.


บทวา ปรโต จ โฆโส ไดแก การฟงอสทธรรมจากสานก ของผอน. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ (ขอ ๓๗๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปรโต จ โฆโส ไดแก การฟงพระสทธรรมจากสานก ของผอน. จบอรรถกถาสตรท ๙ คาทเหลอในบททงปวง งายทงนนแล. จบอาสาวรรคท ๑


อายาจนวรรคท ๒ สตรท ๑ [๓๗๕] ๑๒๙. ดกอนภกษทงหลาย ภกษผมศรทธา เมอออนวอน โดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนพระสารบตรและ พระโมคคลลานะเถด ดกอนภกษทงหลาย ภกษสารบตรและภกษ โมคคลลานะน เปนตราชมาตรฐานของภกษสาวกของเรา. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๗๖] ๑๓๐. ดกอนภกษทงหลาย นางภกษณผมศรทธา เมอ ออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนภกษณเขมา และอบลวรรณาเถด ดกอนภกษทงหลาย ภกษณเขมาและภกษณอบล- วรรณาน เปนตราชมาตรฐานของภกษณสาวกาของเรา. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๗๗] ๑๓๑. ดกอนภกษทงหลาย อบาสกผมศรทธา เมอ ออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนจตตคฤหบด และหตถกอบาสกชาวเมองอาฬวเถด ดกอนภกษทงหลาย จตตคฤหบด และหตถกอบาสกชาวเมองอาฬวน เปนตราชมาตรฐานของอบาสกสาวก ของเราแล.

จบสตรท ๓


สตรท ๔ [๓๗๘] ๑๓๒. ดกอนภกษทงหลาย อบาสกาผมศรทธา เมอ ออนวอนโดยชอบ พงออนวอนอยางนวา ขอเราจงเปนเชนอบาสกา ขชชตตราและนางเวฬกณฏกนนทมารดาเถด ดกอนภกษทงหลายอบาสกา ขชชตตราและนางเวฬกณฏกนนทมารดา เปนตราชมาตรฐานของอบาสกา สาวกาของเรา. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๓๗๙] ๑๓๓. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบ แหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารตนใหถกกาจด ให ถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาป เปนอนมาก ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ไมพจารณาไตรตรองพด สรรเสรญคณของตนทควรตเตยน ๑ ไมพจารณาไตรตรองพดตโทษของ คนทควรสรรเสรญ ๑ ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารตนใหถกกาจดถกทาลาย เขา ยอมเปนไปกบดวยโทษถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ประกอบดวย ธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารคนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขา ยอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ พจารณาไตรตรองแลวพดตเตยนคนทควร ตเตยน ๑ พจารณาไตรตรองแลวพดสรรเสรญ ๑ ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ การนแล ยอม


บรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผร ตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๘๐] ๑๓๔. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบ แหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารคนใหถกกาจด ให ถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาป เปนอนมากอกดวย ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ไมพจารณาไตรตรอง แลว เกดเลอมใสในฐานะอนไมเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ ไมพจารณา ไตรตรองแลว เกดไมเลอมใสในฐานะอนเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ ดกอนภกษทงหลา อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ประกอบดวย ธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารคนใหถกกาจด ถกทาลาย เขายอม เปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาดเฉยบแหลม ประกอบดวย ธรรม ๒ ประการ ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลายเขายอม ไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ พจารณาไตรตรองแลว เกดไมเลอมใสในฐานะ อน เปนทตงแหงความไมเลอมใส ๑ พจารณาไตรตรองแลว เกดเลอมใส ในฐานะอนเปนทตงแหงความเลอมใส ๑ ดกอนภกษทงหลาย สตบรษ ผฉลาดเฉยบแหลม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมบรหารตน


ไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทง ไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๖ สตรท ๗ [๓๘๐] ๑๓๕. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบ แหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนใหถกกาจด ให ถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาป เปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ มารดา ๑ บดา ๑ ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไมเฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนใหถกกาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบ ดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบใน บคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขา ยอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ มารดา ๑ บดา ๑. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบใน บคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๘๒] ๑๓๖. ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไม

เฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนใหถกกาจด


ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงไดประสบบาป เปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคต ๑ สาวกของพระตถาคต ๑ ดกอนภกษทงหลาย อสตบรษผเขลา ไม เฉยบแหลม ปฏบตผดในบคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนใหถก กาจด ใหถกทาลาย เขายอมเปนไปกบดวยโทษ ถกผรตเตยน ทงได ประสบบาปเปนอนมากอกดวย. ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบใน บคคล ๒ จาพวก ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขา ยอมไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย บคคล ๒ จาพวกเปนไฉน คอ พระตถาคต ๑ สาวกของพระตถาคต ๑ ดกอนภกษทงหลาย สตบรษผฉลาด เฉยบแหลม ปฏบตชอบในบคคล ๒ จาพวกนแล ยอมบรหารตนไมใหถกกาจด ไมใหถกทาลาย เขายอม ไมมโทษ ไมถกผรตเตยน ทงไดประสบบญเปนอนมากอกดวย. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๓๘๓] ๑๓๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ การชาระจตของตนใหผองแผว ๑ การไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๓๘๔] ๑๓๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง


เปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๓๘๕] ๑๓๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ การกาจดความโกรธ ๑ การกาจดความผกโกรธ ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๑ จบอายาจนวรรคท ๒

อายาจนวรรคท ๒ อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๒ สตรท ๑ มวนจฉยดงตอไปน. บทวาสทโธ ภกขเว ภกข เอว สมมา อายาจมาโน อายาเจยย ความวา ภกษผมศรทธา เมอจะขอ คอตองการปรารถนาอยางนวา แมเรากจงเปนเชนพระสารบตรเถระ ทางปญญา แมเรากจงเปนเชนพระ- โมคคลลานเถระ ทางฤทธ ดงน ชอวาพงปรารถนาโดยชอบ เพราะ ปรารถนาสงทมอยเทานน. เมอปรารถนายงกวาน พงปรารถนาผด ดวยวาละความปรารถนา ๒ อยางเสย ปรารถนาเหนปานน ยอมชอวา ปรารถนาผด เพราะปรารถนาสงทไมม. เพราะเหตไร. บทวา เอสา ภกขเว เอต ปมาณ ความวา เหมอนอยางวา เมอจะชงทองหรอเงน


พงใชตราช เมอจะตวงขาวเปลอก พงใชเครองตวง ตราชเปนมาตรฐาน ในการชง และเครองตวงเปนมาตรฐานในการตวง ดวยประการดงน ฉนใด สารบตรและโมคคลลานะเปนเครองชง เปนเครองตวง สาหรบ เหลาภกษผเปนสาวกของเรา ยดทานทงสองนน จงอาจทจะชงหรอตวง คนวา แมเรากเทากน ทางญาณ หรอทางฤทธ นอกไปจากนไมอาจจะ ชงหรอตวงได. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ เปนตน แมในสตรท ๒ เปนตน กนยนเหมอนกน . แตในสตรน แยกกน ดงน. บทวา เขมา จ ภกขน อปปลวณณา จ ความวา กบรรดา ภกษณ ๒ รปนน ภกษณเขนาเสศทางปญญา ภกษณอบลวรรณาเลศทาง ฤทธ ฉะนน เมอขอโดยชอบ พงขอวา ขอเราจงเปนแมเชนน ทาง ปญญากตาม ทางฤทธกตาม แมอบาสกาขชชตตรากเลศเพราะมปญญามาก นนทมารดา๑เลศเพราะมฤทธมาก เพราะฉะนน เมอขอโดยชอบ พงขอวา ขอเราจงเปนแมเชนน ทางปญญากตาม ทางฤทธกตาม. จบอรรถกถาสตรท ๒ เปนตน อรรถกถาสตรท ๕ สตรท ๕ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ขต ความวา ชอวาถกกาจด เพราะถกกาจดคณความด.

๑. พระสตรขอ ๓๗๘ วานางเวฬกณฏกนนทมารดา.


บทวา อปหต ความวา ชอวาถกทาลาย เพราะถกทาลายคณความด อธบายวา ถกตดคณความด ขาดคณความด เสยคณความด. บทวา อตตาน ปรหรต ความวา รกษาคมครองตนทปราศจากคณความด. บทวา สารชโช แปลวา มโทษ. บทวา สานวชโช แปลวา ถก ตาหน. บทวา ปสวต แปลวา ยอมได. บทวา อนนวจจ ไดแก ไมร ไมพจารณา. บทวา อปรโยคาเหตวา แปลวา ไมสอบสวน. บทวา อวณณารหสส ความวา ของเดยรถยกตาม ของสาวกเดรถย กตาม ผปฏบตผด ควรตาหน. บทวา วณณ ภาสต ความวา กลาวคณวา ผนปฏบตดปฏบตชอบ ดงน . บทวา วณณารหสส ความวา บรรดาพระอรยบคคลมพระพทธเจาเปนตน องคใดองคหนง ผปฏบตชอบ. บทวา อวณณ ภาสต ความวา กลาวโทษวา ผน ปฏบตชวปฏบตผด ดงน. บทวา อวณณารหสส อวณณ ภาสต ความวา บคคลบางคน ในโลกน กลาวตาหนเดยรถย สาวกเดยรถย ผปฏบตชวปฏบตผด วาเปน ผปฏบตชวเพราะเหตดงนบาง เปนผปฏบตเพราะเหตดงนบาง ชอวายอม กลาวตาหนผทควรตาหน. บทวา วณณารหสส วณณ ความวา กลาว สรรเสรญพระพทธเจาและเหลาพทธสาวกผปฏบตดปฏบตชอบ วาเปน ผปฏบตดเพราะเหตดงนบาง เปนผปฏบตชอบเพราะเหตดงนบาง. จบอรรถกถาสตรท ๕


อรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๖ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อปปสาทนเย าเน ไดแก ในเหตททาใหไมเลอมใส บทวา ปสาท อปธเสต ความวา ใหเกดความเลอมใสในขอปฏบตชว ขอปฏบตผด วานขอปฏบตด ขอปฏบตชอบ ดงน. บทวา ปสาทนเย าเน อปปสาท ความวา ใหเกดความไมเลอมใสในขอปฏบตดขอ ปฏบตชอบวา นขอปฏบตชว นขอปฏบตผด ดงน. คาทเหลอในสตรน งายทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗ สตรท ๗ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทวส ไดแกในโอกาสสอง ในเหตสอง. บทวา มจฉา- ปฏปชชมาโน ไดแก ถอขอปฏบตผด. บทวา มาตร จ ปตร จ ความวา ปฏบตผดในมารดาเหมอนนายมตตวนทกะ ปฏบตผดในบดา เหมอนพระเจาอชาตศตร. ธรรมฝายขาวพงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘ สตรท ๘ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ตถาคเต จ ตถาคตสาวเก เจ ความวา ปฏบตผดใน พระตถาคต เชนพระเทวทต และปฏบตผดในสาวกของพระตถาคต


เชนพระโกกาลกะ. ในฝายขาว ปฏบตชอบในพระตถาคต เชนพระ อานนทเถระ และปฏบตชอบในสาวกของพระตถาคต เชนบตรของ เศรษฐผเลยงโคชอนนทะ. จบอรรถถถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙ สตรท ๙ มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สจตตโวทาน แปลวา ความผองแผวแหงจตของตน บทน เปนชอของสมาบต ๘. บทวา น จ กจ โลเก อปาทยต ความวา ไมถอ คอไมแตะตองบรรดาธรรมมรปเปนตนแมธรรมอยางหนง ไร ๆ ในโลก. ในสตรน ความไมถอมน เปนธรรมท ๒ ดวยประการ ฉะน. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐ - ๑๑ สตรท ๑๐ และสตรท ๑๑ งายทงนนแล. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ - ๑๑ จบอายาจนวรรคท ๒


ทานวรรคท ๓ สตรท ๑ [๓๘๖] ๑๔๐. ดกอนภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อามสทาน ๑ ธรรมทาน ๑ ดกอนภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทาน เปนเลศ. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๘๗] ๑๔๑. ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การบชาดวยอามส ๑ การบชาดวยธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา การบชา ๒ อยางน การบชาดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๘๘] ๑๔๒. ดกอนภกษทงหลาย การสละ ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ การสละอามส ๑ การสละธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การสละ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการสละ ๒ อยางน การสละธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๓


สตรท ๔ [๓๘๙ ] ๑๔๓. ดกอนภกษทงหลาย การบรจาค ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การบรจาคอามส ๑ การบรจาคธรรม ๑ ดกอน ภกษทงหลาย การบรจาค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา การบรจาค ๒ อยางน การบรจาคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๓๙๐] ๑๔๔. ดกอนภกษทงหลาย การบรโภค ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การบรโภคอามส ๑ การบรโภคธรรม ๑ ดกอน ภกษทงหลาย การบรโภค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา การบรโภค ๒ อยางน การบรโภคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๓๙๑] ๑๔๕. ดกอนภกษทงหลาย การสมโภค ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ สมโภคอามส ๑ การสมโภคธรรม ๑ ดกอน ภกษทงหลาย การสมโภค ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา การสมโภค ๒ อยางน การสมโภคธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๖ สตรท ๗

[๓๙๒] ๑๔๖. ดกอนภกษ ทงหลาย การจาแนก ๒ อยางน ๒ อยาง


เปนไฉน คอ การจาแนกอามส ๑ การจาแนกธรรม ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย การจาแนก ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการ จาแนก ๒ อยางน การจาแนกธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๓๙๓] ๑๔๗. ดกอนภกษทงหลาย การสงเคราะห ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การสงเคราะหดวยอามส ๑ การสงเคราะหดวย ธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย การสงเคราะห ๒ อยางนแล ดกอน ภกษทงหลาย บรรดาการสงเคราะห ๒ อยางน การสงเคราะหดวยธรรม เปนเลศ. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๓๙๔] ๑๔๘. ดกอนภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ การอนเคราะหดวยอามส ๑ การอนเคราะหดวย ธรรม ดกอนภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางนแล ดกอนภกษ ทงหลาย บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรม เปนเลศ. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐

[๓๙๔] ๑๔๙. ดกอนภกษทงหลาย ความเออเฟอ ๒ อยางน


๒ อยางเปนไฉน คอ ความเออเฟอดวยอามส ๑ ความเออเฟอดวย ธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความเออเฟอ ๒ อยางนแล ดกอนภกษ ทงหลาย บรรดาความเออเฟอ ๒ อยางน ความเออเฟอดวยธรรม เปนเลศ. จบสตรท ๑๐ จบทานวรรคท ๓

ทานวรรคท ๓๑

อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๓ สตร (ขอ ๓๘๖). มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทานาน ความวา ชอวา ทาน ดวยอานาจแหงวตถม ทานเปนตนทเขาให บทนเปนชอของไทยธรรม อกอยางหนง เจตนา พรอมดวยวตถ ชอวา ทาน บทนเปนชอของการบรจาคสมบต. บทวา อามสทาน ความวา ปจจย ๔ ชอวา อามสทาน โดยเปนของให. บทวา ธมมทาน ความวา บคคลบางคนในโลกน กลาวปฏปทาเครอง บรรลอมตะให นชอวา ธรรมทาน. จบอรรถกถาสตรท ๑ ๑. วรรคนประกอบดวยสตรสน ๆ ๑๐ สตร จงลงอรรถกถาอธบายไว ตดตอรวมกนทงวรรค แตเพอความไมสบสน จงใสขอบาลกากบไวในอรรถกถาสตรดวย.


อรรถกถาสตรท ๒ สตรท ๒ (ขอ ๓๘๗) มวนจฉยดงตอไปน. ปจจย ๔ ชอวา ยาคะ โดยเปนเครองบชา แมธรรมะ กพง ทราบวา ชอวา ยาคะ โดยเปนเครองบชา. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ สตรท ๓ (ขอ ๓๘๘) มวนจฉยยดงตอไปน. การสละอามส ชอวา อามสจาคะ การสละธรรม ชอวา ธรรมจาคะ. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔ สตรท ๔ (ขอ ๓๘๙) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๔ อรรถกถาสตรท ๕ สตรท ๕ (ขอ ๓๙๐) มวนจฉยดงตอไปน. การบรโภคปจจย ๔ ชอวา อามสโภคะ การบรโภคธรรม ชอวา ธรรมโภคะ. จบอรรถกถาสตรท ๕

อรรถกถาสตรท ๖ สตรท ๖ (ขอ ๓๙๑) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๖


อรรถกถาสตรท ๗ สตรท ๗ (ขอ ๓๙๒) มวนจฉยดงตอไปน. การแจกจายปจจย ๔ ชอวา อามสสงวภาค การแจกจายธรรม ชอวา ธรรมสงวภาค. จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘ สตรท ๘ (ขอ ๓๙๓) มวนจฉยดงตอไปน. การสงเคราะหดวยปจจย ๔ ชอวา อามสสงเคราะห การ สงเคราะหดวยธรรม ชอวา ธรรมสงเคราะห. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙ สตรท ๙ (ขอ ๓๙๔) มวนจฉยดงตอไปน. การอนเคราะหดวยปจจย ชอวา อามสอนเคราะห การ อนเคราะหดวยธรรม ชอวา ธรรมอนเคราะห. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐ สตรท ๑๐ (ขอ ๓๙๕) มวนจฉยดงตอไปน. การแสดงความเอนดดวยปจจย ๔ ชอวา อามสอนกมปะ เกอกล


ดวยอามส การแสดงความเอนดดวยธรรม ชอวา ธรรมอนกมปะ เกอกลดวยธรรม. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ จบทานวรรคท ๓


สนถาวรรคท ๔ สตรท ๑ [๓๙๖] ๑๕๐. ดกอนภกษทงหลาย สนถาร ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อามสสนถาร ๑ ธรรมสนถาร ๑ ดกอนภกษทงหลาย สนถาร ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสนถาร ๒ อยางน ธรรมสนถารเปนเลศ. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๓๙๗] ๑๕๑. ดกอนภกษทงหลาย ปฏสนถาร ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปฏสนถาร ๑ ธรรมปฏสนถาร ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ปฏสนถาร ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดา ปฏสนถาร ๒ อยางน ธรรมปฏสนถารเปนเลศ. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๓๙๘] ๑๕๒. ดกอนภกษทงหลาย เอสนา ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ อามสเอสนา การเสาะหาอามส ๑ ธรรมเอสนา การเสาะหา ธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย เอสนา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาเอสนา ๒ อยางน ธรรมเอสนาเปนเลศ. จบสตรท ๓


สตรท ๔ [๓๙๙] ๑๕๓. ดกอนภกษทงหลาย ปรเยสนา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปรเยสนา การแสวงหาอามส ๑ ธรรมปรเยสนา การแสวงหาธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปรเยสนา ๒ อยางนแล ดกอน ภกษทงหลาย บรรดาปรเยสนา ๒ อยางน ธรรมปรเยสนาเปนเลศ. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๔๐๐] ๑๕๔. ดกอนภกษทงหลาย ปรเยฏฐ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสปรเยฏฐ การแสวงหาอามสอยางสง ๑ ธรรมปรเยฏฐ การแสวงหาธรรมอยางสง ๑ ดกอนภกษทงหลาย ปรเยฏฐ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาปรเยฏฐ ๒ อยางน ธรรม- ปรเยฏฐเปนเลศ. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๔๐๑] ๑๕๕. ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ อามสบชา ๑ ธรรมบชา ๑ ดกอนภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการบชา ๒ อยางน ธรรมบชาเปนเลศ. จบสตรท ๖


สตรท ๗ [๔๐๒] ๑๕๖. ดกอนภกษทงหลาย ของตอนรบแขก ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ของตอนรบคออามส ๑ ของตอนรบคอธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ของตอนรบแขก ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาของตอนรบแขก ๒ อยางน ของตอนรบแขกคอธรรมเปนเลศ จบสตรท ๗ สตรท ๘ [๔๐๓] ๑๕๗. ดกอนภกษทงหลาย ความสาเรจ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความสาเรจคออามส ๑ ความสาเรจคอ ธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความสาเรจ ๒ อยางนแล ดกอนภกษ ทงหลาย บรรดาความสาเรจ ๒ อยางน ความสาเรจคอธรรมเปนเลศ จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๔๐๔] ๑๕๘. ดกอนภกษทงหลาย ความเจรญ ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความเจรญดวยอามส ๑ ความเจรญดวยธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความเจรญ ๒ อยางน ดกอนภกษทงหลาย บรรดาความเจรญ ๒ อยางน ความเจรญดวยธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๙


สตรท ๑๐ [๔๐๕] ๑๕๙. ดกอนภกษทงหลาย รตนะ ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ รตนะคออามส ๑ รตนะคอธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย รตนะ ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดารตนะ ๒ อยางน รตนะ คอธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๔๐๖] ๑๖๐. ดกอนภกษทงหลาย ความสะสม ๒ อยางน ๒ อยางเปนไฉน คอ ความสะสมอามส ๑ ความสะสมธรรม ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ความสะสม ๒ อยางน ความสะสมธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๑ สตรท ๑๒ [๔๐๗] ๑๖๑. ดกอนภกษทงหลาย ความไพบลย ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความไพบลยแหงอามส ๑ ความไพบลยแหงธรรม ๑ ดกอนภกษทงหลาย ความไพบลย ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย บรรดาความไพบลย ๒ อยาง ความไพบลยแหงธรรมเปนเลศ. จบสตรท ๑๒ จบสนถารวรรคท ๔


สนถารวรรคท ๔๑

อรรถกถาสตรท ๑ วรรคท ๔ สตรท ๑ (ขอ ๓๙๖) มวนจฉยดงตอไปน. การปลาดดวยปจจย โดยปกปดชองวางคนและคนอน ชอวา อามสสนถาร. การปลาดดวยธรรม ชอวา ธรรมสนถาร. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ (ขอ ๓๙๗) แปลกกนเพยงอปสรรค จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ (ขอ ๓๙๘) การหาอามสมประการดงกลาวแลว ชอวา อามสเอสนา. การหาธรรม ชอวา ธรรมเอสนา. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๓๙๙) แปลกกนเพยงอปสรรค. จบอรรถกถาสตรท ๔

อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๔๐๐) มวนจฉยดงตอไปน. ๑. อรรถกถาแกไวสน ๆ จงเรยงตดตอกนไปทงวรรค โดยลงเลขขอสตรกากบไวดวย.


การแสวงหาอามสถงทสด ทานเรยกวา อามสปรเยฏ การ แสวงหาธรรมถงทสด ทานเรยกวา ธรรมปรเยฏ . จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖ ในสตรท ๖ (ขอ ๔๐๑) การบชาอามส ชอวา อามสบชา การบชาดวยธรรม ชอวา ธรรมบชา. จบอรรถกถาสตรท ๖ อรรถกถาสตรท ๗ ในสตรท ๗ (ขอ ๔๐๒) บทวา อตเถยยาน ไดแก ทาน เพอผจรมา (ของรบแขก) ปาฐะวา อภเถยยาน ดงนกม. จบอรรถกถาสตรท ๗ อรรถกถาสตรท ๘ ในสตรท ๘ (ขอ ๔๐๓ ) อามสอทธ ชอวา อามสอทธ ใหสาเรจเสรจสรรพ แมธรรมกชอวา ธรรมอทธ เพราะใหสาเรจ เสรจสรรพ. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙

ในสตรท ๙ (ขอ ๔๐๔) ความเจรญดวยอามส ชอวา อามสวฒ


ความเจรญดวยธรรม ชอวา ธรรมวฒ. จบอรรถกถาสตรท ๙ อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ (ขอ ๔๐๕) อามสททาใหเกดความยนด ชอวา อามสรตนะ ธรรม ชอวา ธรรมรตนะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ อรรถกถาสตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ (ขอ ๔๐๖) การสะสมเพมพนอามส ชอวา อามสสนนจยะ การสะสมเพมพนธรรม ชอวา ธรรมสนนจยะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ อรรถกถาสตรท ๑๒ ในสตรท ๑๒ (ขอ ๔๐๗) ความไพบลยแหงอามส ชอวา อามสเวปลละ ความไพบลยแหงธรรม ชอวา ธรรมเวปลละ แล. จบอรรถกถาสตรท ๑๒ จบสนถารวรรคท ๔


สมาปตตวรรคท ๕ สตรท ๑ [๔๐๘] ๑๖๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอความเปนผฉลาดในสมาบต ๑ ความเปนผฉลาดในการออก จากสมาบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑ สตรท ๒ [๔๐๙] ๑๖๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผซอตรง ๑ ความเปนผออนโยน ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๒ สตรท ๓ [๔๑๐] ๑๖๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ขนต ๑ โสรจจะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยาง นแล. จบสตรท ๓ สตรท ๔

[๔๑๑] ๑๖๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง


เปนไฉน คอ ความเปนผมวาจาออนหวาน ๑ การตอนรบแขก ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๔ สตรท ๕ [๔๑๒] ๑๖๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความไมเบยดเบยน ๑ ความเปนคนสะอาด ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๕ สตรท ๖ [๔๑๓] ๑๖๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผไมคมครองทวารในอนทรยทงหลาย ๑ ความ เปนผไมรจกประมาณในการบรโภค ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๖ สตรท ๗ [๔๑๔] ๑๖๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย ๑ ความเปน ผรจกประมาณในการบรโภค ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยาง นแล.



สตรท ๘ [๔๑๕] ๑๖๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ กาลงคอการพจารณา ๑ กาลงคอการอบรม ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๘ สตรท ๙ [๔๑๖] ๑๗๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ กาลงคอสต ๑ กาลงคอสมาธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๙ สตรท ๑๐ [๔๑๗] ๑๗๑. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๐ สตรท ๑๑ [๔๑๘] ๑๗๒. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ศลวบต ๑ ทฏฐวบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒

อยางนแล. จบสตรท ๑๑


สตรท ๑๒ [๔๑๙] ๑๗๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ศลสมบต ๑ ทฏฐสมบต ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๒ สตรท ๑๓ [๔๒๐] ๑๗๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ศลบรสทธ ๑ ทฏฐบรสทธ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๓ สตรท ๑๔ [๔๒๑] ๑๗๕. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ทฏฐบรสทธ ๑ ความเพยรทสมควรแกทฏฐ ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๔ สตรท ๑๕ [๔๒๒] ๑๗๖. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนผยงไมพอในกศลธรรม ๑ ความเปนผไมทอถอย

ในความเพยร ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๕


สตรท ๑๖ [๔๒๓] ๑๗๗. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยาง ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความเปนคนหลงลมสต ๑ ความไมรสกตว ๑ ดกอนภกษ ทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๖ สตรท ๑๗ [๔๒๔] ๑๗๘. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ สต ๑ สมปชญญะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. จบสตรท ๑๗ จบสมาปตตวรรคท ๕ จบตตยปณณาสก สมาปตตวรรค๑ท ๕ อรรถกถาสตรท ๑ สมาปตตวรรคท ๕ สตรท ๑ (ขอ ๔๐๘) มวนยดงตอไปน. บทวา สมาปตตกสลตา ไดแกความเปนผฉลาดในการกาหนด อาหารสปปายะเขาสมาบต. บทวา สมาปตตวฏานกสลตา ความวา เมอไดเวลาตามกาหนดเปนผฉลาดออก. ชอวาเปนผฉลาดในการออกจาก

๑. วรรคนประกอบดวยพระสตร ๑๘ สตร อรรถกถาแกไวสน ๆ จงลงตดตอกนไปทงวรรค โดยลงหวขอบาลประจาสตรประจาสตรกากบไวดวย.


สมาบต เพราะฉะนน ผนชอวาฉลาด ดงน. จบอรรถกถาสตรท ๑ อรรถกถาสตรท ๒ ในสตรท ๒ (ขอ ๔๐๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อาชชว แปลวา ความตรง. บทวา มททว แปลวา ความออนโยน. จบอรรถกถาสตรท ๒ อรรถกถาสตรท ๓ ในสตรท ๓ (ขอ ๔๐๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ขนต ไดแก อธวาสนขนต. บทวา โสรจจ ไดแก ความเรยบรอย ความสงบเสงยม. จบอรรถกถาสตรท ๓ อรรถกถาสตรท ๔ ในสตรท ๔ (ขอ ๔๑๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สาขลย ไดแก ความชนชมโดยใชวาจาออนหวาน. บทวา ปฏสนถาโร ไดแก การตอนรบดวยอามสกตาม ดวยธรรมกตาม ชอวาปฏสนถาร. จบอรรถกถาสตรท ๔


อรรถกถาสตรท ๕ ในสตรท ๕ (ขอ ๔๑๒) มวนจฉยตอไปน. บทวา อวหสา ไดแกธรรมอนเปนสวนเบองตนของกรณา. บทวา โสเจยย ไดแก ความสะอาดโดยศล. จบอรรถกถาสตรท ๕ อรรถกถาสตรท ๖ - ๗ ในสตรท ๖ และสตรท ๗ (ขอ ๔๑๓ - ๔๑๔) มเนอความงาย ทงนน. จบอรรถกถาสตรท ๖ - ๗ อรรถกถาสตร ๘ ในสตรท ๘ (ขอ ๔๑๕) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปฏสงขานพลไดเเก กาลงคอการพจารณา. จบอรรถกถาสตรท ๘ อรรถกถาสตรท ๙ ในสตรท ๙ (ขอ ๔๑๖) มวนจฉยดงตอไปน. ชอวา กาลงคอสต เพราะเมอหลงลมสต กไมหวนไหว. ชอวา กาลงคอสมาธ เพราะเมอฟงซาน กไมหวนไหว. จบอรรถกถาสตรท ๙

อรรถกถาสตรท ๑๐ ในสตรท ๑๐ (ขอ ๔๑๗) มวนจฉยดงตอไปน.


บทวา สมโถ ไดแก ความทจตแนวแน. บทวา วปสสนา ไดแก ญาณกาหนดสงขารเปนอารมณ. จบอรรถกถาสตรท ๑๐ อรรถกถาสตรท ๑๑ ในสตรท ๑๑ (ขอ ๔๑๘) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลวปตต ไดแก ความทศล. บทวา ทฏ วปตต ไดแก มจฉาทฏฐ. จบอรรถกถาสตรท ๑๑ อรรถกถาสตรท ๑๒ ในสตรท ๑๒ (ขอ ๔๑๙) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลสมปทา ไดแก ความมศลบรบรณ. บทวา ทฏ - สมปทา ไดแกความเปนสมมาทฏฐ. ดวยบทนน สมมาทฏฐแมทงปวง ทสงเคราะหดวยสมมาทฏฐ คอ กมมสสกตาสมมาทฏฐ ฌานสมมาทฏฐ วปสสนาสมมาทฏฐ มคคสมมาทฏฐ ผลสมมาทฏฐ ชอวา สมมาทฏ . จบอรรถกถาสตรท ๑๒ อรรถกถาสตรท ๑๓ ในสตรท ๑๓ (ขอ ๔๒๐) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา สลวสทธ ไดแก ศลทบมวสทธ. บทวา ทฏ วสทธ


ไดแกสมมาทฏฐในมรรคทง ๔ ทบมวสทธ หรอสมมาทฏฐทง ๕ อยาง. จบอรรถกถาสตรท ๑๓ อรรถกถาสตรท ๑๔ ในสตรท ๑๔ (ขอ ๔๒๑) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทฏ วสทธ ไดแก สมมาทฏฐทบมวสทธนนแล. บทวา ยถา ทฏ สส จ ปธาน ความวา ความเพยรทสมปยตดวยมรรคเบอง ตานน ทานกลาววา ยถา ทฏสส จ ปธาน เพราะอนรปแก ทฏฐนน. จบอรรถกถาสตรท ๑๔ อรรถกถาสตรท ๑๕ ในสตรท ๑๕ (ขอ ๔๒๒) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา อสนตฏ ตา จ กสเลส ธมเมส ไดแก ความเปนผ ไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย นอกจากอรหตมรรค. จบอรรถกถาสตรท ๑๕ อรรถกถาสตรท ๑๖ ในสตรท ๑๖ (ขอ ๔๒๓) มวนจฉยดงตอไปน. บทวา มฏสจจ แปลวา ความเปนผหลงลมสต. บทวา อสม- ปช ไดแก ความไมรตว. จบอรรถกถาสตรท ๑๖


อรรถกถาสตรท ๑๗ ในสตรท ๑๗ (ขอ ๔๒๔) มวนจฉยดงตอไปน. สต มใจไมลอยเปนลกษณะ. สมปชญญะ มรสกตวเปนลกษณะ. จบอรรถกถาสตรท ๑๗ จบสมาปตตวรรคท ๕ จบตตยปณณาสก


พระสตรทไมจดเขาในปณณาสก [๔๒๕] ๑๗๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. [๔๒๖] ๑๘๐. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ๒ อยาง เปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไม ลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑ ความไม ตระหน ๑ ... ความไมมายา ๑ ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล. [๔๒๗ ] ๑๘๑. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนทกข ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความ โกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนทกข. [๔๒๘] ๑๘๒. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนสข ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความไม โกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไม ตเสมอ . ... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑ ... ความไมมายา ๑


ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ผประกอยดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนสข. [๔๒๙] ๑๘๓. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน เปนไป เพอความเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความ โกรธ ๑ ความผกโกรธไว ๑ ... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑ ... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑ ... มายา ๑ โออวด ๑ ... ความ ไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยาง นแล ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ. [๔๓๐] ๑๘๔. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ยอม เปนไปเพอความไมเสอมแกภกษทยงเปนเสขะ ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑ ... ความไมลบหลคณ ทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑... ความไมตระหน ๑ ... ความไมมายา ความไมโออวด ๑ ... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอน ภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ยอมไมเปนไปเพอความเสอมแกภกษท ยงเปนเสขะ. [๔๓๑] ๑๘๕. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ตงอยในนรกเหมอนดงถกนามาฝงไว ธรรม ๒ ประการเปน ไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผก โกรธไว ๑... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑ ... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑ ... มายา ๑ โออวด ๑... ความไมละอาย ๑ ความไมเกรงกลว ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคล ผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ตงอยในนรกเหมอนถกนามาฝงไว.


[๔๓๒] ๑๘๖. ดกอนภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ตงอยในสวรรคเหมอนดงถกนามาตงลงไว ธรรม ๒ ประ- การเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว .... ความไม ลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑... ความไมรษยา ๑ ความไม ตระหน ๑... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอน ภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ อยางนแล ตงอยในสวรรค เหมอนถกนามาตงลงไว. [๔๓๓] ๑๘๗. ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยาง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความโกรธ ๑ ความผก โกรธไว ๑ ... ความลบหลคณทาน ๑ ความตเสมอ ๑ ... ความรษยา ๑ ความตระหน ๑... มายา ๑ โออวด ๑ ... ความไมละอาย ๑ ความ ไมเกรงกลว ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกนประกอบ ดวยธรรม ๒ อยางนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. [๔๓๔] ๑๘๘. ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยาง เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑.... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑ ... ความไมรษยา ๑ ความ ไมตระหน ๑ ... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑.... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ประกอบดวยธรรม ๒ อยาง นแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค.


[๔๓๕] ๑๘๙. ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนเปน อกศล... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนเปนกศล... ดกอนภกษ ทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมโทษ... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนไมมโทษ... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมทกขเปน กาไร... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมสขเปนกาไร... ดกอน ภกษทงหลาน ธรรม ๒ อยางนมทกขเปนวบาก... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนมสขเปนวบาก... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน เปนไปกบดวยความเบยดเบยน... ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางน ไมมความเบยดเบยน ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ ความไมโกรธ ๑ ความไมผกโกรธไว ๑... ความไมลบหลคณทาน ๑ ความไมตเสมอ ๑... ความไมรษยา ๑ ความไมตระหน ๑... ไมมายา ๑ ไมโออวด ๑... หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกอนภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางนแล ไมม ความเบยดเบยน. [๔๓๖] ๑๙๐. ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยางน พระตถาคตจงทรงบญญตสกขาบทแกสาวก อานาจประโยชน ๒ อยางเปนไฉน คอ เพอความดแหงสงฆ ๑ เพอความสาราญแหง สงฆ ๑.... เพอความขมบคคลผเกอยาก ๑ เพออยสาราญแหงภกษผมศล เปนทรก ๑.... เพอปองกนอาสวะอนจกบงเกดในปจจบน ๒ เพอกาจด อาสวะอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนเวรอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดเวรอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนโทษอนจกบงเกด ในปจจบน ๑ เพอกาจดโทษอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนภย อนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดภยอนจกบงเกดในอนาคต ๑ ...


เพอปองกนอกศลธรรมอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดอกศลธรรม อนจกบงเกดในอนาคต ๑ ... เพออนเคราะหแกคฤหสถ ๑ เพอเขาไป ตดรอนฝกฝายของภกษผมความปรารถนาลามก ๑ ... เพอความเลอมใส ของผทยงไมเลอมใส ๑ เพอความเลอมใสยงของผทเลอมใสแลว ๑ ... เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑ เพออนเคราะหพระวนย ๑ ดกอน ภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยางนแล พระตถาคต จงไดทรงบญญตสกขาบทแกสาวก. [๔๓๗] ๑๙๑. ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยางน พระตถาคตจงทรงบญญตปาตโมกขแกสาวก... ทรงบญญต ปาตโมกขทเทส... ทรงบญญตการตงปาตโมกข... ทรงบญญตปวารณา... ทรงบญญตการตงปวารณา... ทรงบญญตตชชนยกรรม... ทรงบญญต นยสสกรรม... ทรงบญญตปพพาชนยกรรม... ทรงบญญตปฎสารณ- กรรม... ทรงบญญตอกเขปนยกรรม... ทรงบญญตการใหปรวาส... ทรงบญญตการชกเขาหาอาบตเดม... ทรงบญญตการใหมานต... ทรง บญญตอพภาน... ทรงบญญตการเรยกเขาหม... ทรงบญญตการขบออก จากหม... ทรงบญญตการอปสมบท... ทรงบญญตญตตกรรม... ทรง บญญตญตตทตยกรรม... ทรงบญญตตจตตถกรรม ... ทรงบญญต สกขาบททยงไมไดทรงบญญต ... ทรงบญญตเพมเตมในสกขาบทททรง บญญตไวแลว... ทรงบญญตสมมขาวนย... ทรงบญญตสตวนย... ทรง บญญตอมฬหวนย... ทรงบญญตปฏญญาตกรณะ ... ทรงบญญตเยภยย- สกา... ทรงบญญตตสสปาปยสกา... ทรงบญญตตณวตถารกวนย อานาจ ประโยชน ๒ อยางเปนไฉน คอ เพอความดแหงสงฆ ๑ เพอความ


สาราญแหงสงฆ ๑... เพอความขมขบคคลผเกอยาก ๑ เพออยสาราญ แหงภกษผมศลเปนทรก ๑... เพอปองกนอาสวะอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดอาสวะอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนเวรอนจกบงเกด ในปจจบน ๑ เพอกาจดเวรอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกน โทษอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจด โทษอนจกบงเกดในอนาคต ๑... เพอปองกนภยอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดภยอนจกบงเกด ในอนาคต ๑... เพอปองกนอกศลธรรมอนจกบงเกดในปจจบน ๑ เพอกาจดอกศลธรรมอนจกบงเกดในอนาคต ๑ ... เพออนเคราะหแก คฤหสถ ๑ เพอเขาไปตดรอนฝกฝายของภกษทมความปรารถนาลามก ๑... เพอความเลอมใสของผทยงไมเลอมใส ๑ เพอความเลอมใสยงของผท เลอมใสแลว ๑... เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑ เพออนเคราะห พระวนย ๑ ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยอานาจประโยชน ๒ อยาง นแล พระตถาคตจงทรงบญญตตณวตถารกวนยไวแกสาวก. [๔๓๘] ๑๙๒. ดกอนภกษทงหลาย เพอรดวยปญญาอนยงซง ราคะ จงควรอบรมธรรม ๒ อยาง ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ดกอนภกษทงหลาย เพอรดวยปญญาอนยงซงราคะ จงควร อบรมธรรม ๒ อยางนแล ดกอนภกษทงหลาย เพอกาหนดรราคะ... เพอความสนไปรอบแหงราคะ.... เพอละราคะเดดขาด... เพอความสนไป แหงราคะ.... เพอความเสอมไปแหงราคะ... เพอความสารอกราคะ ... เพอความดบสนทแหงราคะ.... เพอสละราคะ.... เพอปลอยราคะเสย จง ควรอบรมธรรม ๒ อยางนแล. [๔๓๙] ๑๙๓. เพอรดวยปญญาอนยง... เพอกาหนดร... เพอ


ความสนไปรอบ... เพอสละ... เพอความสนไป... เพอความเสอมไป เพอความสารอก... เพอความดบสนท... เพอสละ.... เพอปลอยวางซง โทสะ... ซงโมหะ... ซงความโกรธ... ความผกโกรธไว... ซงการ ลบหลคณทาน... ซงการดเสมอ... ซงความรษยา... ซงความตระหน ซงมายา... ซงความโออวด... ซงความหวดอ... ซงความแขงด... ซงการถอตว... ซงการดหมนทาน... ซงความมวเมา ... ซงความ ประมาท... จงควรอบรมธรรม ๒ อยางนแล. จบทกนบาต อรรถกถาแหงพระสตรทไมสงเคราะหลงในปณณาสก๑

(ขอ ๔๒๕ - ๔๓๙) ในบทอน ๆ จากน โกธะ มโกรธเปนลกษณะ อปนาหะ มคมแคนเปนลกษณะ มกขะ มลบหลการกระทาททานทาดแลวเปน ลกษณะ ปฬาสะ มเทยบคเปนลกษณะ อสสา มรษยาเปนลกษณะ ความเปนผตระหน ชอวา มจฉรยะ ทงหมดนน มเหนแกตวเปนลกษณะ มายา มปกปดสงททาไวเปนลกษณะ สาไถย มตสองหนาเปนลกษณะ อาการคอความไมละอาย ชอวา อหรกะ อาการคอความไมกลวแตความ ตเตยน ชอวา อโนตตปปะ ธรรมมอกโกธะเปนตน พงทราบวาตรง กนขามกบอปกเลสเหลานน. บทวา เสกขสส ภกขโน ความวา ธรรม ๒ อยาง ยอมเปนไป เพอความเสอมจากคณสง ๆ ขนไป ของพระเสขะทง ๗ จาพวก แตยอม ๑. บาลขอ ๔๒๕ - ๔๓๘ อรรถกถาแกรวม ๆ กนไป ไมไดแบงเปนสตร.


เปนไปเพอความเสอมแหงปถชนผหนกในพระสทธรรมเหมอนกน บณฑต พงทราบ ดงน. บทวา อปรหานาย ความวา เพอความไมเสอมจากคณ สง ๆ ในรป. ในบทวา ยถาภต นกขตโต น พงทราบควานวาอยในนรกทเดยว เหมอนถกนามาเกบไว. บทวา เอกจโจ ความวา ความโกรธเปนตนเหลานมอยแกผใด ผนนชอวาบางคน. บทวา สาวชชา ไดแก มโทษ. บทวา อนวชชา ไดแก ไรโทษ. บทวา ทกขทรยา ไดแก มทกขเปนกาไร. บทวา สขทรยา ไดแก มสขเปนกาไร. บทวา สพยาปชฌา ไดแก มทกข. บทวา อพยาปชณา ไดแก ไรทกข. พระผมพระภาคเจาตรสวฏฏะและ ววฏฏะนนเทยว ดวยพระดารสเพยงเทาน . บทวา เทวเม ภกขเว อตถวเส ปฏจจ ความวา ดกอนภกษ ทงหลาย ตถาคตอาศยผลทงสองเหตทงสอง. บทวา สกขาปทปตต ความวา ทรงบญญตสวนแหงสกขา. บทวา สงฆสฏตาย ความวา เพอใหสงฆรบวาด อธบายวา เพอสงฆกลาวรบวา ดแลว พระเจาขา. บทวา สงฆผาสตาย ความวา เพอความอยผาสกแหงสงฆ. บทวา ทมมงกน ไดแก คนทศล. บทวา เปสลาน ไดแก คนมศลเปนทรก. บทวา ทฏธมมกาน อาสวาน ความวา ซงอาสวะทงหลาย กลาวคอ ทกขธรรมมการฆา การจองจา และการตเตยนเปนตน ทจะพงไดรบ เพราะการลวงละเมดเปนเหต ในปจจบน คอในอตภาพนแหละ. บทวา สวราย ไดแก เพอปดกน. บทวา สมปรายกาน ความวา ซงอาสวะ ทเกดในสมปรายภพ กลาวคอทกขทเปนไปในอบาย เหนปานนนทเดยว.


บทวา ปฏฆาตาย ไดแก เพอกาจด. บทวา เวราน ไดแก อกศล ทเปนเวรบาง บคคลทมเวรกนบาง. บทวา รชชาน ไดแก โทษทง- หลาย. อกอยางหนง ทกขธรรมเหลานนแหละประสงคเอาวา วชช คอ โทษ ในทน เพราะเปนสงจาตองเวน . บทวา ภยาน ไดแก ภย คอจต หวาดสะดงบาง ทกขธรรมเหลานนแหละทเปนเหตแหงภยบาง. บทวา อกสลาน ไดแก ทกขธรรมทงหลาย กลาวคออกศล เพราะอรรถวา ไม เกษม. บทวา คหน อนกมปาย ความวา สกขาบทททรงบญญตเมอ พวกคฤหสถกลาวโทษ ชอวาทรงบญญต เพออนเคราะหคฤหสถทงหลาย บทวา ปาปจฉานปกขปจเฉทนตถาย ความวา เพอตดพรรคพวกของเหลา ภกษผมความปรารถนาลามกซงคดวาพวกเราอาศยพรรคพวกทาลายสงฆ บทวา อปปสนนาน ปสาทาย ความวา เพอใหเกดความเลอมใส เพราะไดเหนความถงพรอมแหงการบญญตสกขาบท ของมนษยบณฑต แมยงไมเลอมใสมากอน. บทวา ปสนนาน ภยโยภาวาย ความวา เพอใหผเลอมใสแลวเลอมใสยง ๆ ขน. บทวา สทธมมฏ ตยา ความ วา เพอใหพระสทธรรมดารงอยนาน. บทวา วนยานคคหาย ความวา เพออนเคราะหพระวนยทง ๕ อยาง. บทวา ปาฏโมกข ปตต ความวา ทรงบญญตปาตโมกข ทงสองอยาง คอ ภกขปาตโมกข ภกขนปาตโมกข. บทวา ปาฏโมก- ขทเทสา ความวา ทรงบญญตปาตโมกขทเทส ๙ คอ สาหรบภกษ ๕ สาหรบภกษณ ๔. บทวา ปาฏโมกขฏปน ไดแก งดอโบสถ (หยด สวดปาตโมกขเมอมเหตฉกเฉน). บทวา ปวารณา ปตตา ความวา ทรงบญญตปวารณา ๒ คอปวารณาวน ๑๔ คา ปวารณาวน ๑๕ คา


บทวา ปวารณาฏปน ปตต ความวา ทรงบญญตการงดปวารณา เมอภกษมอาบตสวดญตตปวารณา. ในตชชนยกรรมเปนตน เมอภกษทงหลายทมแทงกนดวยหอกคอ วาจา ทรงบญญตตชชนยกรรมแกเหลาภกษพวกปณฑกะและพวกโลหตกะ. ทรงบญญตนยสสกรรมแกภกษเสยยสกะผเปนพาลไมฉลาด. ทรงปรารภ ภกษพวกอสสชปนพพสกะผประทษรายตระกล บญญตปพพาชนยกรรม. ทรงบญญตปฏสารณยกรรมแกพระสธรรมเถระผดาพวกคฤหสถ ทรง บญญตอกเขปนยกรรม ในเพราะไมเหนอาบตเปนตน. ทรงบญญตการใหปรวาส เพออาบตทปกปดไวสาหรบภกษผตอง ครกาบต ทรงบญญตมลายปฏกสสนะ แกภกษผตองอาบตในระหวางอย ปรวาส. ทรงบญญตการใหมานตเพออาบตทปกปดกด ทมไดปกปดกด. ทรงบญญตอพภานเเกภกษผประพฤตมานตแลว. ทรงบญญตโอสารณยกรรมแกอปสมปทาเปกขะผปฏบตถกระเบยบ. ทรงบญญตนสสารณยกรรมในเพราะปฏบตไมถกระเบยบเปนตน . ทรงบญญตอปสมปทา ๘ อยาง คอ ๑. เอหภกษอปสมปทา ๒. สรณคมนอปสมปทา ๓. โอวาทอปสมปทา ๔. ปญหาพยากรณ- อปสมปทา ๕. ญตตจตตถกรรมอปสมปทา ๖. ครธรรมอปสมปทา ๗. อภโตสงเฆอปสมปทา ๘. ทเตนอปสมปทา. ทรงบญญตกรรมซงประกอบดวยชานะ ๙ อยางนวา ญตตกรรม ยอมถงฐานะ ๙ ดงน. ทรงบญญตญตตทตยกรรม ซงประกอบดวยฐานะ ๗ อยางนวา ญตตทตยกรรมยอมถงฐานะ ๗ ดงน . ทรงบญญตญตต- จตตถกรรมซงประกอบดวยฐานะ ๗ เหมอนกนอยางนวา ญตตจตตถ-


กรรมยอมถงฐานะ ๗ ดงน . เมอยงมไดทรงบญญตสกขาบทไวกอน พระองคทรงบญญตสกขาบท มปฐมปาราชกเปนตน ชอวาปฐมบญญต. เมอทรงบญญตสกขาบทไวแลว ทรงบญญตเพมสกขาบทเหลานนแหละ ชอวาอนบญญต. ทรงบญญตสมมขาวนย ซงประกอบดวยความพรอมหนา ๔ อยางน คอ ความพรอมหนาธรรม ความพรอมหนาวนย ความพรอมหนาสงฆ ความพรอมหนาบคคล. ทรงบญญตสตวนย เพอมใหโจทพระขณาสพ ผมสตไพบลย. ทรงบญญตอมฬหวนยสาหรบ ภกษบา. ทรงบญญตปฏญ- ญาตกรณะ เพอไมปรบอาบตแกภกษทถกโจทโดยไมปฏญญา. ทรงบญญต เยภยยสกา เพอระงบอธกรณ โดยถอความเหนของพวกธรรมวาททมาก กวา. ทรงบญญตตสสปาปยสกา เพอขมบคคลมบาปมาก. ทรงบญญต ตณวตถารกะ เพอระงบอาบตทเหลอลง นอกจากอาบตทมโทษหนกและ ทเกยวของคฤหสถ แกภกษผตองอาบต เพราะประพฤตเรองไมสมควร แกสมณเพศเปนอนมาก เชนทะเลาะกนเปนตน . บทวา ราคสส ภกขเว อภาย ความวา เพอรชด คอทา ใหประจกษ ซงราคะทเปนไปในกามคณ ๕ นนแล. บทวา ปรญาย ไดแก เพอกาหนดร. บทวา ปรกขยาย ไดแก เพอถงความสนสด. บทวา ปหานาย ไดแก เพอละ. บทวา ขยวยาย ไดแก เพอถง ความสนไปเสอมไป. บทวา วราคาย ไดแก เพอคลายกาหนด. บทวา นโรธาย ไดแก เพอดบ. บทวา จาคาย ไดแก เพอสละ. บทวา ปฏนสสคคาย ไดแก เพอสละคน. บทวา ถมภสส ไดแก ความกระดาง เพราะอานาจความโกรธและ


มานะ. บทวา สารมภสส ไดแก ความแขงด มลกษณะทาเกนกวา เหต. บทวา มานสส ไดแก มานะ ๙ อยาง. บทวา อตมานสส ไดแก ถอตวสาคญวาเหนอเขา (ดหมนทาน). บทวา มทสส ไดแก ความเมาคออาการเมา. บทวา ปมาทสส ไดแก ปราศจากสต หรอ ปลอยใจไปในกามคณ ๕. บททเหลอในททกแหง งายทงนนแล. จบมโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย ทกนบาต

Documents

Tri91 33++เอกนิบาต ทุกนิบาต+เล่ม+๑+ภาค+๒