Tri91 42++ขุททกนิกาย+คาถาธรรมบท+เล่ม+๑+ภาค+๒+ตอน+๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท

เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๓ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

คาถาธรรมบท ปาปวรรค๑ท ๙ วาดวยบญและบาป [๑๙] ๑. บคคลพงรบขวนขวายในความด พงหามจต เสยจากบาป เพราะวาเมอบคคลทาความดชาอย ใจจะยนดในบาป. ๒. ถาบรษพงทาบาปไซร ไมควรทาบาปนน บอย ๆ ไมควรทาความพอใจในบาปนน เพราะวา ความสงสมเปนเหตใหเกดทกข. ๓. ถาบรษพงทาบญไซร พงทาบญนนบอย ๆ พงทาความพอใจในบญนน เพราะวาความสงสมบญ ทาใหเกดสข. ๑. วรรคนมอรรถกถา ๑๒ เรอง.


๔. แมคนผทาบญ ยอมเหนบาปวาด ตลอด กาลทบาปยงไมเผลดผล แตเมอใดบาปเผลดผล เมอนนเขายอมเหนบาปวาชว ฝายคนทากรรมด ยอม เหนกรรมดวาชว ตลอดกาลทกรรมดยงไมเผลดผล แตเมอใดกรรมดเผลดผล เมอนนเขายอมเหนกรรม ดวาด. ๕. บคคลไมควรดหมนบาปวา บาปมประมาณ นอยจกไมมาถง แมหมอนายงเตมดวยหยาดนาทตก ลง (ทละหยาดๆ) ไดฉนใด ชนพาลเมอสงสมบาป แมทละนอย ๆ ยอมเตมดวยบาปไดฉนนน. ๖. บคคลไมควรดหมนบญวา บญมประมาณ นอยจกไมมาถง แมหมอนายงเตมดวยหยาดนาท ตกลงมา (ทละหยาดๆ) ไดฉนใด ธรชน (ชนผม ปญญา) สงสมบญแมทละนอยๆ ยอมเตมดวยบญ ไดฉนนน. ๗. บคคลพงเวนกรรมชวทงหลายเสย เหมอน พอคามทรพยมาก มพวกนอย เวนทางอนพงกลว (และ) เหมอนผตองการจะเปนอย เวนยาพษเสย ฉะนน. ๘. ถาแผลไมพงมในฝามอไซร บคคลพงนายา พษไปดวยฝามอได เพราะยาพษยอมไมซมเขาไปส


ฝามอทไมมแผล ฉนใด บาปยอมไมมแกผไมทาอย ฉนนน. ๙. ผใด ประทษรายตอนรชนผไมประทษราย ผบรสทธ ไมมกเลสดจเนน บาปยอมกลบถงผนน ซงเปนคนพาลนนเอง เหมอนธลอนละเอยดทเขาซด ทวนลมไปฉะนน. ๑๐. ชนทงหลายบางพวก ยอมเขาถงครรภ ผม กรรมลามก ยอมเขาถงนรก ผมกรรมเปนเหตแหง สคต ยอมไปสวรรค ผไมมอาสวะยอมปรนพพาน. ๑๑. บคคลททากรรมชวไว หนไปแลวในอากาศ กไมพงพนจากกรรมชวได หนไปในทามกลางมหา- สมทร กไมพงพนจากกรรมชวได หนเขาไปสซอก ภเขา กไมพงพนจากกรรมชวได (เพราะ) เขาอย แลวในประเทศแหงแผนดนใด พงพนจากกรรมชว ได ประเทศแหงแผนดนนน หามอยไม. ๑๒. บคคลททากรรมชวไว หนไปแลวในอากาศ กไมพงพนจากกรรมชวได หนไปในทามกลางมหา- สมทร กไมพงพนจากกรรมชวได หนเขาไปสซอก ภเขา กไมพงพนจากกรรมชวได (เพราะ) เขาอย แลวในประเทศแหงแผนดนใด ความตายพงครอบงา ไมได ประเทศแหงแผนดนนน หามอยไม. จบปาปวรรคท ๙


๙. ปาปวรรควรรณนา ๑. เรองพราหมณชอจเฬกสาฎก [๙๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณ ชอ จเฬกสาฎก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อภตถเรถ กลยาเณ " เปนตน.

พราหมณและพราหมณผลดกนไปฟงธรรม ความพสดารวา ในการแหงพระวปสสทศพล ไดมพราหมณคนหนง ชอมหาเอกสาฎก. แตในกาลน พราหมณนไดเปนพราหมณ ชอจเฬก สาฎกในเมองสาวตถ. กผาสาฎกสาหรบนงของพราหมณนนมผนเดยว. แมของนางพราหมณกมผนเดยว. ทงสองคนมผาหมผนเดยวเทานน. ใน เวลาไปภายนอก พราหมณหรอพราหมณยอมหมผาผนนน. ภายหลงวน หนง เมอเขาประกาศการฟงธรรมในวหาร พราหมณกลาววา "นาง เขาประกาศการฟงธรรม. เจาจกไปสสถานทฟงธรรมในกลางวน หรอ กลางคน ? เพราะเราทงสองไมอาจไปพรอมกนได เพราะไมมผาหม" พราหมณตอบวา "นาย ฉนจกไปในกลางวน" แลวไดหมผาสาฎกไป.

พราหมณคดบชาธรรมดวยผาสาฎกทหมอย พราหมณยบยงอยในเรอนตลอดวน ตอกลางคนจงไดไปนงฟง ธรรมทางดานพระพกตรพระศาสดา. ครงนน ปต๑ ๕ อยางซาบซาน ๑. ปต ๕ คอ ขททกาปต ปตอยางนอย ๑ ขณกาปต ปตชวขณะ ๑ โอกกนตกาปต ปตเปน พก ๆ ๑ อพเพงคาปต ปตอยางโลดโผน ๑ ผรณาปต ปตซาบซาน ๑.


ไปทวสรระของพราหมณนนเกดขนแลว. เขาเปนผใครจะบชาพระศาสดา คดวา " ถาเราจกถวายผาสาฎกนไซร, ผาหมของนางพราหมณจกไมม ของเรากจกไมม " ขณะนนจตประกอบดวยความตระหนพนดวงเกดขน แลวแกเขา, จตประกอบดวยสทธาดวงหนงเกดขนอก. จตประกอบดวย ความตระหนพนดวงเกดขนครอบงาสทธาจต แมนนอก. ความตระหน อนมกาลงของเขาคอยกดกนสทธาจตไว ดจจบมดไวอยเทยว ดวยประการ ฉะน.

ชนะมจเฉรจตดวยสทธาจต เมอเขากาลงคดวา " จกถวาย จกไมถวาย " ดงนนนแหละ ปฐม- ยามลวงไปแลว. แตนน ครนถงมชฌมยาม เขาไมอาจถวายในมชฌมยาม แมนนได. เมอถงปจฉมยาม เขาคดวา " เมอเรารบกบสทธาจตและ มจเฉรจตอยนนแล ๒ ยามลวงไปแลว. มจเฉรจตนของเรามประมาณเทาน เจรญอย จกไมใหยกศรษะขนจากอบาย ๔, เราจกถวายผาสาฎกละ. " เขาขมความตระหนตงพนดวงไดเเลวทาสทธาจตใหเปนปเรจารก ถอผา สาฎกไปวางแทบบาทมลพระศาสดา ไดเปลงเสยงดงขน ๓ ครงวา " ขาพ- เจาชนะแลว ขาพเจาชนะแลว เปนตน ."

ทานของพราหมณใหผลทนตาเหน พระเจาปเสนทโกศล กาลงทรงฟงธรรม ไดสดบเสยงนนแลว ตรสวา " พวกทานจงถามพราหมณนนด. ไดยนวา เขาชนะอะไร ?." พราหมณนนถกพวกราชบรษถาม ไดเเจงความนน. พระราชาได สดบความนนแลว ทรงดารวา " พราหมณทาสงทบคคลทาไดยาก เราจก ทาการสงเคราะหเขา " จงรบสงใหพระราชทานผาสาฎก ๑ ค.


เขาไดถวายผาแมนนแดพระตถาคตเหมอนกน พระราชาจงรบสง ใหพระราชทานทาใหเปนทวคณอก คอ ๒ ค ๔ ค ๘ ค ๑๖ ค. เขาได ถวายผาแมเหลานนแดพระตถาคตนนเทยว. ตอมา พระราชารบสงให พระราชทานผาสาฎก ๓๒ คแกเขา. พราหมณเพอจะปองกนวาทะวา " พราหมณไมถอเอาเพอตน สละ ผาทไดแลว ๆ เสยสน " จงถอเอาผาสาฎก ๒ คจากผา ๓๒ คนนคอ " เพอ ตน ๑ ค เพอนางพราหมณ ๑ ค " ไดถวายผาสาฎก ๓๐ คแดพระตถาคต ทเดยว. ฝายพระราชา เมอพราหมณนนถวายถง ๗ ครง ไดมพระราช ประสงคจะพระราชทานอก. พราหมณชอมหาเอกสาฎก ในกาลกอน ไดถอเอาผาสาฎก ๒ คในจานวนผาสาฎก ๖๔ ค. สวนพราหมณชอจเฬก- สาฎกน ไดถอเอาผาสาฎก ๒ ค ในเวลาทตนไดผาสาฎก ๓๒ ค. พระราชา ทรงบงคบพวกราชบรษวา " พนาย พราหมณทาสงททา ไดยาก. ทานทงหลายพงใหนาเอาผากมพล ๒ ผนภายในวงของเรามา." พวกราชบรษไดกระทาอยางนน. พระราชารบสงใหพระราชทานผากมพล ๒ ผนมคาแสนหนงแกเขา. พราหมณคดวา " ผากมพลเหลานไมสมควร แตะตองทสรระของเรา. ผาเหลานนสมควรแกพระพทธศาสนาเทานน " จงไดขงผากมพลผนหนง ทาใหเปนเพดานไวเบองบนทบรรทมของพระ- ศาสดาภายในพระคนธกฎ. ขงผนหนงทาใหเปนเพดานในททาภตกจของ ภกษผฉนเปนนตยในเรอนของตน. ในเวลาเยน พระราชาเสดจไปส สานกของพระศาสดา ทรงจาผากมพลไดแลว ทลถามวา " ใครทาการ บชา พระเจาขา ? " เมอพระศาสดาตรสตอบวา " พราหมณชอเอกสาฎก " ดงนแลว ทรงดารวา " พราหมณเลอมใสในฐานะทเราเลอมใสเหมอน


กน " รบสงใหพระราชทานหมวด ๔ แหงวตถทกอยาง จนถงรอยแหง วตถทงหมด ทาใหเปนอยางละ ๔ แกพราหมณนน อยางน คอชาง ๔ มา ๔ กหาปณะ๑สพน สตร ๔ ทาส ๔ บรษ ๔ บานสวย ๔ ตาบล.

รบทากศลดกวาทาชา ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " แม ! กรรมของพราหมณ ชอจเฬกสาฎก นาอศจรรย. ชวครเดยวเทานน เขาไดหมวด ๔ แหง วตถทกอยาง. กรรมอนงามเขาทาในทอนเปนเนอนาในบดนนนแล ให ผลในวนนทเดยว. " พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนเธอทงหลาย นงสนทนากนดวยกถาอะไรเลา ? " เมอพวกภกษกราบทลวา " ดวยกถาชอ น พระเจาขา " ตรสวา " ภกษทงหลาย ถาเอกสาฎกนจกไดอาจเพอถวาย แกเราในปฐมยามไซร เขาจกไดสรรพวตถอยางละ ๑๖, ถาจกไดอาจ ถวายในมชฌมยามไซร เขาจกไดสรรพวตถอยางละ ๘, แตเพราะถวาย ในเวลาจวนใกลรง เขาจงไดสรรพวตถอยางละ ๔, แทจรง กรรมงาม อนบคคลผเมอกระทา ไมใหจตทเกดขนเสอมเสยควรทาในทนทนนเอง, ดวยวา กศลทบคคลทาชา เมอใหสมบต ยอมใหชาเหมอนกน เพราะ ฉะนน พงทากรรมงามในลาดบแหงจตตปบาททเดยว " เมอทรงสบอน- สนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๑. อภตถเรถ กลยาเณ ปาปา จตต นวารเย ทนธ ห กรโต ป ปาปสม รมต มโน ทนธ ห กรโต ป ปาปสม รมต มโน. ๑. เปนชอเงนตราชนดหนง ซงในอนเดยโบราณ มคาเทากบ ๔ บาท.


"บคคลพงรบขวนขวายในความด, พงหามจต เสยจากบาป, เพราะวา เมอบคคลทาความดชาอย, ใจจะยนดในบาป."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อภตเรถ ความวา พงทาดวนๆ คอ เรว ๆ. จรงอย คฤหสถเมอจตเกดขนวา " จกทากศลบางอยาง ในกศล ทานทงหลายมถวายสลากภตเปนตน " ควรทาไว ๆทเดยว ดวยคดวา เราจะทากอน เราจะทากอน " โดยประการทชนเหลาอนจะไมไดโอกาส ฉะนน. หรอบรรพชต เมอทาวตรทงหลายมอปชฌายวตรเปนตน ไมให โอกาสแกผอน ควรทาเรว ๆ ทเดยว ดวยคดวา " เราจะทากอน เราจะ ทากอน." สองบทวา ปาปา จตต ความวา กบคคลพงหามจตจากบาปกรรม มกายทจรตเปนตน หรอจากอกศลจตตปบาท ในททกสถาน. สองบทวา ทนธ ห กรโต ความวา กผใดคดอยอยางนนวา " เรา จกให, จกทา, ผลนจกสาเรจแกเราหรอไม " ชอวาทาบญชาอย เหมอน บคคลเดนทางลน. ความชวของผนนยอมไดโอกาส เหมอนมจเฉรจต พนดวงของพราหมณชอเอกสาฎกฉะนน. เมอเชนนนใจของเขายอมยนด ในความชว, เพราะวาในเวลาททากศลกรรมเทานนจตยอมยนดในกศล กรรม, พนจากนนแลว ยอมนอมไปสความชวไดแท. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณชอจเฬกสาฎก จบ.


๒. เรองพระเสยยสกตเถระ [๙๖]

ขอความเบองตน

พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเสยยส- กตเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปาปเจ ปรโส กยรา" เปนตน.

พระเถระทาปฐมสงฆาทเสส ดงไดสดบมา พระเสยยสกตเถระนน เปนสทธวหารกของพระ- โลฬทายเถระ บอกความไมยนด๑ของตนแกพระโลฬทายนน ถกทาน ชกชวนในการทาปฐมสงฆาทเสส เมอความไมยนดเกดทวขน ไดทากรรม นนแลว.

กรรมชวใหทกขในภพทง พระศาสดา ไดสดบกรยาของเธอ รบสงใหเรยกเธอมาแลว ตรส ถามวา " ไดยนวา เธอทาอยางนนจรงหรอ ? " เมอเธอทลวา " อยางนน พระเจาขา ? " จงตรสวา " แนะโมฆบรษ เหตไร เธอจงไดทากรรมหนก อนไมสมควรเลา ? " ทรงตเตยนโดยประการตาง ๆ ทรงบญญตสกขาบท แลว ตรสวา " กกรรมเหนปานน เปนกรรมยงสตวใหเปนไปเพอทกข อยางเดยว ทงในภพนทงในภพหนา " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๒. ปาปเจ ปรโส กยรา น น กยรา ปนปปน น ตมห ฉนท กยราถ ทกโข ปาปสส อจจโย. "ถาบรษพงทาบาปไซร, ไมควรทาบาปนน บอย ๆ ไมควรทาความพอใจในบาปนน. เพราะวา ความสงสมบาปเปนเหตใหเกดทกข." ๑. อนภรด บางแหงแปลวา ความกระสน.


แกอรรถ

เนอความแหงพระคาถามนนวา " ถาบคคลพงทากรรมลามกคราว เดยว. ควรพจารณาในขณะนนแหละ สาเหนยกวา " กรรมนไมสมควร เปนกรรมหยาบ " ไมควรทากรรมนนบอย ๆ. พงบรรเทาเสย ไมควรทา แมซงความพอใจ หรอความชอบใจในบาปกรรมนน ซงจะพงเกดขน เลย. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะวา ความสงสม คอความพอกพนบาป เปนเหต ใหเกดทกข คอยอมนาแตทกขมาให ทงในโลกน ทงในโลกหนา. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเสยยสกตเถระ จบ.


๓. เรองนางลาชเทวธดา [๙๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางลาช- เทวธดา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปญเจ ปรโส กยรา" เปนตน. เรองเกดขนแลวในเมองราชคฤห.

หญงถวายขาวตอกแกพระมหากสสป ความพสดารวา ทานพระมหากสสป อยทปปผลคหา เขาฌาณ แลว ออกในวนท ๗ ตรวจดทเทยวไปเพอภกษาดวยทพยจกษ เหน หญงรกษานาขาวสาลคนหนง เดดรวงขาวสาลทาขาวตอกอย พจารณาวา " หญงนมศรทธาหรอไมหนอ " รวา " มศรทธา " ใครครวญวา " เธอ จกอาจ เพอทาการสงเคราะหแกเราหรอไมหนอ ? " รวา " กลธดาเปน หญงแกลวกลา จกทาการสงเคราะหเรา, กแลครนทาแลว จกไดสมบต เปนอนมาก " จงครองจวรถอบาตร ไดยนอยทใกลนาขาวสาล. กลธดา พอเหนพระเถระกมจตเลอมใส มสระรอนปต ๕ อยางถกตองแลว กลาววา นมนตหยดกอน เจาขา " ถอขาวตอกไปโดยเรว เกลยลงในบาตรของ พระเถระแลว ไหวดวยเบญจางค๑ประดษฐ ไดทาความปรารถนาวา " ทาน เจาขา ขอดฉนพงเปนผมสวนแหงธรรมททานเหนแลว. "

จตเลอมใสในทานไปเกดในสวรรค พระเถระไดทาอนโมทนาวา "ความปรารถนาอยางนน จงสาเรจ." ฝายนางไหวพระเถระแลว พลางนกถงทานทตนถวายแลวกลบไป. กใน ๑. คาวา เบญจางคประดษฐ แปลวา ตงไวเฉพาะซงองค ๕ หมายความวา ไหวไดองค ๕ คอ หนาผาก ๑ ฝามอทง ๒ และเขาทง ๒ จดลงทพน จงรวมเปน ๕.


หนทางทนางเดนไป บนคนนา มงพษรายนอนอยในรแหงหนง งไม อาจขบกดแขงพระเถระอนปกปดดวยผากาสายะได. นางพลางระลกถง ทานกลบไปถงทนน. งเลอยออกจากร กดนางใหลมลง ณ ทนนเอง นางมจตเลอมใส ทากาละแลว ไปเกดในวมานทองประมาณ ๓๐ โยชน ในภพดาวดงส มอตภาพประมาณ ๓ คาวต๑ ประดบเครองอลงการทก อยาง เหมอนหลบแลวตนขน.

วธทาทพยสมบตใหถาวร นางนงผาทพยประมาณ ๑๒ ศอกผนหนง หมผนหนง แวดลอม ดวยนางอปสรตงพน เพอประกาศบรพกรรม จงยนอยทประตวมาน อนประดบดวยขนทองคา เตมดวยขาวตอกทองคาหอยระยาอย ตรวจด สมบตของตน ใครครวญดวยทพยจกษวา " เราทากรรมสงไรหนอ จง ไดสมบตน " ไดรวา " สมบตนเราไดเเลว เพราะผลแหงขาวตอกทเรา ถวายพระผเปนเจามหากสสปเถระ. " นางคดวา " เราไดสมบตเหนปานน เพราะกรรมนดหนอยอยางน บดนเราไมควรประมาท. เราจกทาวตร ปฏบตแกพระผเปนเจา ทาสมบตนใหถาวร " จงถอไมกวาด และกระเชา สาหรบเทมลฝอยสาเรจดวยทองไปกวาดบรเวณของพระเถระ แลวตงนา ฉนนาใชไวแตเชาตร. พระเถระเหนเชนนน สาคญวา " จกเปนวตรทภกษหนมหรอสามเณร บางรปทา. " แมในวนท ๒ นางกไดทาอยางนน. ผายพระเถระกสาคญ เชนนนเหมอนกน. แตในวนท ๓ พระเถระไดยนเสยงไมกวาดของนาง ๑. คาวต ๑ ยาวเทากบ ๑๐๐ เสน.


และเหนแสงสวางแหงสรระฉายเขาไปทางชองลกดาล จงเปดประต (ออก มา) ถามวา " ใครนน กวาดอย ? " นาง. ทานเจาขา ดฉนเอง เปนอปฏฐายกาของทาน ชอลาช- เทวธดา. พระเถระ. อนอปฏฐายกาของเรา ผมชออยางนน ดเหมอนไมม. นาง. ทานเจาขา ดฉน ผรกษานาขาวสาล ถวายขาวตอกแลว มจต เลอมใสกาลงกลบไป ถกงกด ทากาละแลว บงเกดในเทวโลกชนดาวดงส. ทานเจาขา ดฉนคดวา " สมบตนเราไดเพราะอาศยพระผเปนเจา, แมใน บดน เราจกทาวตรปฏบตแกทาน ทาสมบตใหมนคง, จงไดมา. " พระเถระ. ทงวานนทงวานซนน เจาคนเดยวกวาดทน. เจาคน เดยวเขาไปตงนาฉนนาใชไวหรอ ? นาง. อยางนน เจาขา. พระเถระ. จงหลกไปเสย นางเทวธดา, วตรทเจาทาแลว จงเปน อนทาแลว, ตงแตนไป เจาอยามาทน (อก). นาง. อยาใหดฉนฉบหายเสยเลย เจาขา, ขอพระผเปนเจา จงให ดฉนทาวตรแกพระผเปนเจา ทาสมบตของดฉนใหมนคงเถด. พระเถระ. จงหลกไป นางเทวธดา, เจาอยาทาใหเราถกพระ- ธรรมกถกทงหลาย นงจบพดอนวจตร พงกลาวในอนาคตวา ' ไดยนวา นางเทวธดาผหนง มาทาวตรปฏบต เขาไปตงนาฉนนาใช เพอพระมหา- กสสปเถระ,' แตนไป เจาอยามา ณ ทน จงกลบไปเสย. นางจงออนวอนซา ๆ อกวา " ขอทานอยาใหดฉนฉบหายเลย เจาขา. "


พระเถระคดวา " นางเทวธดานไมเชอฟงถอยคาของเรา " จงปรบ มอดวยกลาววา " เจาไมรจกประมาณของเจา. " นางไมอาจดารงอยในทนนได เหาะขนในอากาศ ประคองอญชล ไดยนรองไห (คราครวญอย) ในอากาศวา " ทานเจาขา อยาใหสมบต ทดฉนไดเเลวฉบหายเสยเลย, จงใหเพอทาใหมนคงเถด. "

บญใหเกดสขในภพทงสอง พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงสดบเสยงนาง เทวธดานนรองไห ทรงแผพระรศมดจประทบนงตรสอยในทเฉพาะหนา นางเทวธดา ตรสวา " เทวธดา การทาความสงวรนนเทยว เปนภาระ.' ของกสสปผบตรของเรา. แตการกาหนดวา ' นเปนประโยชนของเรา แลวมงกระทาแตบญ ยอมเปนภาระของผมความตองการดวยบญ, ดวยวา การทาบญเปนเหตใหเกดสขอยางเดยว ทงในภพน ทงในภพหนา " ดงน เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๓. ปเจ ปรโส กยรา กยราเถน ปนปปน ตมห ฉนท กยราถ สโข ปสส อจจโย. " ถาบรษพงทาบญไซร, พงทาบญนนบอย ๆ พง ทาความพอใจในบญนน, เพราะวา ความสงสมบญ ทาใหเกดสข. "

แกอรรถ เนอความแหงพระคาถานนวา " ถาบรษพงทาบญไซร. ไมพง งดเวนเสยดวยเขาใจวา " เราทาบญครงเดยวแลว, พอละ ดวยบญเพยง


เทาน พงทาบอยๆ แมในขณะทาบญนน พงทาความพอใจ คอความ ชอบใจ ไดแกความอตสาหะในบญนนแหละ. ถามวา " เพราะเหตไร? " วสชนาวา เพราะวาความสงสมบญใหเกดสข อธบายวา เพราะวา ความสงสมคอความพอกพนบญ ชอวาใหเกดสข เพราะเปนเหตนาความ สขมาใหในโลกนและโลกหนา. ในกาลจบเทศนา นางเทวธดานน ยนอยในทสดทาง ๔๕ โยชน นนแล ไดบรรลโสดาปตตผลแลว ดงนแล. เรองนางลาชเทวธดา จบ.


๔. เรองอนาถบณฑกเศรษฐ [๙๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเศรษฐชอ อนาถบณฑกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาโปป ปสสต ภทร " เปนตน.

ทานเศรษฐบารงภกษสามเณรเปนนตย ความพสดารวา อนาถบณฑกเศรษฐ จายทรพยตง ๕๔ โกฎ ใน พระพทธศาสนาเฉพาะวหารเทานน. เมอพระศาสดาประทบอยในพระ- เชตวน ไปสทบารงใหญ ๓ แหงทกวน, กเมอจะไป คดวา " สามเณร กด ภกษหนมกด พงแลดแมมอของเรา ดวยการนกวา เศรษฐนนถอ อะไรมาบาง ดงน ไมเคยเปนผชอวามมอเปลาไปเลย, เมอไปเวลาเชา ใหคนถอขาวตมไป บรโภคอาหารเชาแลวใหคนถอเภสชทงหลาย มเนยใส เนยขนเปนตนไป. ในเวลาเยน ใหถอวตถตางๆ มระเบยบดอกไม ของ หอม เครองลบไลและผาเปนตน ไปสวหาร. ถวายทาน รกษาศล อยางนน ทก ๆ วน ตลอดกาลเปนนตยทเดยว.

การหมดสนแหงทรพยของเศรษฐ ในกาลตอมา เศรษฐ ยอมถงความสนไปแหงทรพย. ทงพวกพาณช กกหนเปนทรพย ๑๘ โกฏจากมอเศรษฐนน. เงน ๑๘ โกฏแมเปนสมบต แหงตระกลของเศรษฐ ทฝงตงไวใกลฝงแมนา เมอฝงพงลงเพราะนา (เซาะ) กจมลงยงมหาสมทร. ทรพยของเศรษฐนนไดถงความหมดสน ไปโดยลาดบ ดวยประการอยางน.


เศรษฐถวายทานตามมตามได เศรษฐแมเปนผอยางนนแลว กยงถวายทานแกสงฆเรอยไป. แต ไมอาจถวายทาใหประณตได. ในวนหนง เศรษฐ เมอพระศาสดารบสงวา " คฤหบด กทานในตระกล ทานยงใหอยหรอ ? " กราบทลวา " พระเจาขา ทานในตระกล ขาพระองคยงใหอย. กแลทานนน (ใช) ขาวปลายเกรยน มนาสมพะอมเปนท ๒."

เมอมจตผองใสทานทถวายไมเปนของเลว ทนน พระศาสดา ตรสกะเศรษฐวา " คฤหบด ทานอยาคดวา ' เรา ถวายทานเศราหมอง. ' ดวยวาเมอจตประณตแลว, ทานทบคคลถวายแด พระอรหนตทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ชอวาเศราหมองยอมไมม. คฤหบด อกประการหนง ทานไดถวายทานแดพระอรยบคคลทง ๘แลว; สวนเราในกาลเปนเวลาพราหมณนน กระทาชาวชมพททวปทงสน ใหพก ไถนา ยงมหาทานใหเปนไปอย ไมไดทกขไณยบคคลไรๆ แมผถงซง ไตรสรณะ. ชอวาทกขไณยบคคลทงหลาย ยากทบคคลจะไดดวยประการ ฉะน. เพราะเหตนน ทานอยาคดเลยวา 'ทานของเราเศราหมอง' ดงน แลว ไดตรสเวลามสตร๑ แกเศรษฐนน.

เทวดาเตอนเศรษฐใหเลกการบรจาค ครงนน เทวดาซงสถตอยทซมประตของเศรษฐ เมอพระศาสดา และสาวกทงหลายเขาไปสเรอน. ไมอาจจะดารงอยไดเพราะเดชแหงพระ- ศาสดาและพระสาวกเหลานน คดวา " พระศาสดาและพระสาวกเหลานจะ ๑. อง. นวก. ๒๓/๔๐๖


ไมเขาไปสเรอนนไดดวยประการใด. เราจะยยงคฤหบดดวยประการนน: แมใครจะพดกะเศรษฐนน กไมไดอาจเพอจะกลาวอะไร ๆ ในกาลท เศรษฐเปนอสระ " คดวา " กบดนเศรษฐนเปนผยากจนแลว. คงจกเชอ ฟงคาของเรา " ในเวลาราตร เขาไปสหองอนเปนสรของเศรษฐ ไดยนอย ในอากาศ. ขณะนน เศรษฐเหนเทวดานนแลวถามวา " นนใคร ? " เทวดา. มหาเศรษฐ ขาพเจาเปนเทวดาสถตอยทซมประตท ๔ ของ ทาน มาเพอตองการเตอนทาน. เศรษฐ. เทวดา ถาเชนนน เชญทานพดเถด. เทวดา. มหาเศรษฐ ทานไมเหลยวแลถงกาลภายหลงเลย จาย ทรพยเปนอนมากในศาสนาของพระสมณโคคม. บดน ทานแมเปนผยาก จนแลว กยงไมละการจายทรพยอก. เมอทานประพฤตอยางน จกไมได แมวตถสกวาอาหารและเครองนงหม โดย ๒-๓ วนแนแท; ทานจะตอง การอะไรดวยพระสมณโคคม ทานจงเลกจากการบรจาคเกน (กาลง) เสย แลวประกอบการงานทงหลาย รวบรวมสมบตไวเถด. เศรษฐ. นเปนโอวาทททานใหแกขาพเจาหรอ ? เทวดา. จะ มหาเศรษฐ. เศรษฐ. ไปเถดทาน. ขาพเจา อนบคคลผเชนทาน แมตงรอย ตงพน ตงแสนคน กไมอาจใหหวนไหวได. ทานกลาวคาไมสมควร จะ ตองการอะไรดวยทานผอยในเรอนของขาพเจา. ทานจงออกไปจากเรอน ของขาพเจาเรว ๆ.


เทวดาถกเศรษฐขบไลไมมทอาศย เทวดานน ฟงคาของเศรษฐผเปนโสดาบนอรยสาวกแลว ไมอาจ ดารงอยได จงพาทารกทงหลายออกไป, กแล ครนออกไปแลวไมไดทอย ในทอน จงคดวา " เราจกใหทานเศรษฐอดโทษแลวอยในทเดมนน เขาไปหาเทพบตรผรกษาพระนคร แจงความผดทตนทาแลว กลาววา " เชญมาเถดทาน, ขอทานจงนาขาพเจาไปยงสานกของทานเศรษฐ ให ทานเศรษฐอดโทษแลวใหทอย (แกขาพเจา). " เทพบตรหามเทวดานนวา " ทานกลาวคาไมสมควร, ขาพเจาไม อาจไปยงสานกของเศรษฐนนได. " เทวดานนจงไปสสานกของทาวมหาราชทง ๔ กถกทานเหลานน หามไว จงเขาไปเฝาทาวสกกเทวราช กราบทลเรองนน (ใหทรงทราบ) แลว ทลวงวอนอยางนาสงสารวา " ขาแตเทพเจา ขาพระองคไมไดทอย ตองจงพวกทารกเทยวระหกระเหน หาทพงมได. ขอไดโปรดใหเศรษฐ ใหทอยแกขาพระองคเถด."

ทาวสกกะทรงแนะนาอบายใหเทวดา

คราวนน ทาวสกกะ ตรสกะเทวดานนวา " ถงเรากจกไมอาจกลาว กะเศรษฐเพราะเหตแหงทานได (เชนเดยวกน). แตจกบอกอบายใหแก ทานสกอยางหนง. " เทวดา. ดละ เทพเจา ขอพระองคทรงพระกรณาตรสบอกเถด. ทาวสกกะ. ไปเถดทาน. จงแปลงเพศเปนเสมยนของเศรษฐ ให ใครนาหนงสอ (สญญากเงน) จากมอเศรษฐมาแลว (นาไป) ใหเขาชาระ


ทรพย ๑๘ โกฏ ทพวกคาขายถอเอาไป ดวยอานภาพของตนแลว บรรจ ไวใหเตมในหองเปลา. ทรพย ๑๘ โกฏ ทจมลงยงมหาสมทรมอยกด. ทรพย ๘ โกฏ สวนอน ซงหาเจาของมได มอยในทโนนกด. จงรวบ รวมทรพยทงหมดนน บรรจไวใหเตมในหองเปลาของเศรษฐ ครนทา กรรมชอนใหเปนทณฑกรรมแลว จงขอขมาโทษเศรษฐ.

เศรษฐกลบรวยอยางเดม เทวดานน รบวา " ดละ เทพเจา " แลวทากรรมทก ๆ อยางตาม นยททาวสกกะตรสบอกแลวนนแล ยงหองอนเปนสรของทานเศรษฐให สวางไสว ดารงอยในอากาศ เมอทานเศรษฐกลาววา " นน ใคร " จง ตอบวา " ขาพเจาเปนเทวดาอนธพาล ซงสถตอยทซมประตท ๔ ของ ทาน. คาใด อนขาพเจากลาวแลวในสานกของทานดวยความเปนอนธ- พาล. ขอทานจงอดโทษคานนแกขาพเจาเถด. เพราะขาพเจาไดทาทณฑ- กรรมดวยการรวบรวมทรพย ๕๔ โกฏ มาบรรจไวเตมหองเปลา ตาม บญชาของทาวสกกะ. ขาพเจาเมอไมไดทอย ยอมลาบาก. "

เศรษฐอดโทษแกเทวดา อนาถบณฑกเศรษฐ จนตนาการวา " เทวดาน กลาววา "ทณฑ- กรรม อนขาพเจากระทาแลว" ดงน. และรสกโทษ (ความผด) ของตน. เราจกแสดงเทวดานนแดพระสมมาสมพทธเจา." ทานเศรษฐ นาเทวดา นนไปสสานกของพระศาสดา กราบทลกรรมอนเทวดานนทาแลว ทงหมด. เทวดาหมอบลงดวยเศยรเกลา แทบพระบาทยคลแหงพระศาสดา


กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมทราบพระคณทงหลาย ของพระองค ไดกลาวคาใดอนชวชา เพราะความเปนอนธพาล. ขอ พระองคทรงงดโทษคานนแกขาพระองค ใหพระศาสดาทรงอดโทษแลว จงใหทานมหาเศรษฐอดโทษให (ในภายหลง).

เมอกรรมใหผล คนโงจงเหนถกตอง พระศาสดา เมอจะทรงโอวาทเศรษฐและเทวดา ดวยสามารถวบาก แหงกรรมดและชวนนแล จงตรสวา " ดกอนคฤหบด แมบคคลผทาบาป ในโลกน ยอมเหนบาปวาด ตลอดกาลทบาปยงไมเผลดผล. แตเมอใด บาปของเขาเผลดผล, เมอนน เขายอมเหนบาปวาชวเเท ๆ; ฝายบคคล ผทากรรมด ยอมเหนกรรมดวาชว ตลอดกาลทกรรมดยงไมเผลดผล, แตเมอใด กรรมดของเขาเผลดผล. เมอนน เขายอมเหนกรรมดวา ดจรง ๆ " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงไดภาษตพระ- คาถาเหลานวา ๔. ปาโปป ปสสต ภทร ยาว ปาป น ปจจต ยทา จ ปจจต ปาป อถ (ปาโป) ปาปาน ปสสต. ภโทรป ปสสต ปาป ยาว ภทร น ปจจต ยทา จ ปจจต ภทร อถ (ภโทร) ภทราน ปสสต. " แมคนผทาบาป ยอมเหนบาปวาด ตลอดกาล ทบาปยงไมเผลดผล, แตเมอใด บาปเผลดผล, เมอนน เขายอมเหนบาปวาชว, ฝายคนทากรรมด ยอมเหนกรรมดวาชว ตลอดกาลทกรรมดยงไมเผลด


ผล แตเมอใด กรรมดเผลดผล เมอนน เขายอม เหนกรรมดวาด."

แกอรรถ บคคลผประกอบบาปกรรมมทจรตทางกายเปนตน ชอวาคนผบาป ในพระคาถานน. กบคคลแมนน เมอยงเสวยสขอนเกดขน ดวยอานภาพแหงสจรต กรรมในปางกอนอย ยอมเหนแมบาปกรรมวาด. บาทพระคาถาวา ยาว ปาป น ปจจต เปนตน ความวา บาปกรรม ของเขานน ยงไมใหผลในปจจบนภพหรอสมปรายภพเพยงใด. (ผทา บาป ยอมเหนบาปวาด เพยงนน). แตเมอใดบาปกรรมของเขานนใหผล ในปจจบนภพหรอในสมปรายภพ. เมอนน ผทาบาปนน เมอเสวยกรรม- กรณตาง ๆ ในปจจบนภพ และทกขในอบายในสมปรายภพอย ยอมเหน บาปวาชวถายเดยว. ในพระคาถาท ๒ (พงทราบเนอความดงตอไปน). บคคลผประ- กอบกรรมดมทจรตทางกายเปนตน ชอวาคนทากรรมด. คนทากรรมด แมนน เมอเสวยทกขอนเกดขนดวยอานภาพแหงทจรตในปางกอน ยอม เหนกรรมดวาชว. บาทพระคาถาวา ยาว ภทร น ปจจต เปนตน ความวากรรมด ของเขานน ยงไมใหผล ในปจจบนภพหรอในสมปรายภพเพยงใด. (คน ทากรรมด ยอมเหนกรรมดวาชวอย เพยงนน). แตเมอใด กรรมดนน ใหผล, เมอนนคนทากรรมดนน เมอเสวยสขทองอามส มลาภและสกการะ


เปนตนในปจจบนภพ และสขทองสมบต อนเปนทพยในสมปรายภพอย ยอมเหนกรรมดวา ดจรง ๆ ดงน. ในกาลจบเทศนา เทวดานน ดารงอยในโสดาปตตผล. พระธรรม- เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผมาประชมกน ดงนเเล. เรองอนาถบณฑกเศรษฐ จบ.


๕. เรองภกษไมถนอมบรขาร [๙๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษรปหนง ผไมถนอมบรขาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาวมเถ ปาปสส " เปนตน.

ของสงฆใชเเลวควรรบเกบ ไดยนวา ภกษนน ใชสอยบรขารอนตางดวยเตยงและตงเปนตน อยางใดอยางหนง ในภายนอกแลว ทงไวในทนนนนเอง. บรขารยอม เสยหายไป เพราะฝนบาง แดดบาง พวกสตวมปลวกเปนตนบาง. ภกษ นน เมอพวกภกษกลาวเตอนวา " ผมอาย ธรรมดาบรขาร ภกษควร เกบงามใชหรอ ? " กลบกลาววา " กรรมทผมทานนนดหนอย ผมอาย, บรขารนนไมมจต, ความวจตรกไมม " ดงนแลว (ยงขน) ทาอยอยางนน นนแลอก. ภกษทงหลายกราบทลกรยา (การ) ของเธอแดพระศาสดา. พระศาสดารบสงใหเรยกภกษนนมาแลว ตรสถามวา " ภกษ ขาววา เธอทาอยางนนจรงหรอ ? " เธอแมถกพระศาสดาตรสถามแลว กกราบ- ทลอยางดหมนอยางนนนนแหละวา " ขาเเตพระผมพระภาคเจา ขอนน จะเปนอะไร, ขาพระองคทากรรมเลกนอย. บรขารนน ไมมจต. ความ วจตรกไมม. "

อยาดหมนกรรมชววานดหนอย ทนน พระศาสดาตรสกบเธอวา " อนภกษทงหลายทาอยางนน ยอมไมควร, ขนชอวาบาปกรรม ใคร ๆ ไมควรดหมนวา นดหนอย;


เหมอนอยางวา ภาชนะทเขาเปดปากตงไวกลางแจง เมอฝนตกอย ไม เตมไดดวยหยาดนาหยาดเดยวโดยแท, ถงกระนน เมอฝนตกอยบอย ๆ ภาชนะนนยอมเตมไดเเน ๆ ฉนใด. บคคลผทาบาปกรรมอย ยอมทากอง บาปใหใหญโตขนโดยลาดบไดอยางแน ๆ ฉนนนเหมอนกน " ดงนแลว. เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๕. มาวมเถ ปาปสส น มตต อาคมสสต อทพนทนปาเตน อทกมโภป ปรต อาปรต พาโล ปาปสส โถก โถกป อาจน. " บคคลไมควรดหมนบาปวา บาปมประมาณ นอยจกไมมาถง ' แมหมอนายงเตมดวยหยาดนาท ตกลง (ทละหยาดๆ) ไดฉนใด, ชนพาลเมอสงสม บาปแมทละนอย ๆ ยอมเตมดวยบาปได ฉนนน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา มาวมเถ ความวา บคคลไมควร ดหมน. บทวา ปาปสส แปลวา ซงบาป. บาทพระคาถาวา น มตต อาคมสสต ความวา บคคลไมควรดหมน บาปอยางนนวา " เราทาบาปมประมาณนอย, เมอไร บาปนนจกเผลด ผล ? " บทวา อทกมโภป ความวา ภาชนะดนชนดใดชนดหนง ทเขา เปดปากทงไวในเมอฝนตกอย ยอมเตมดวยหยาดนาทตกลงแมทละหยาดๆ


โดยลาดบไดฉนใด. บคคลเขลา เมอสงสมคอเมอพอกพนบาปแมทละ นอย ๆ ยอมเตมดวยบาปไดฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว. แมพระศาสดา กทรงบญญตสกขาบทไววา " ภกษ ลาดทนอน (ของสงฆ) ไวในทแจงแลว ไมเกบไวตามเดมตองอาบตชอน " ดงนแล. เรองภกษไมถนอมบรขาร จบ.


๖. เรองเศรษฐชอพฬาลปทกะ [๑๐๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเศรษฐชอ พฬาลปทกะ (เศรษฐตนแมว) ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาวมเถ ปสส เปนตน.

ใหทานองและชวนคนอน ไดสมบต ๒ อยาง ความพสดารวา สมยหนง ชาวเมองสาวตถพากนถวายทานแด ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน โดยเนองเปนพวกเดยวกน. อยมา วนหนง พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนา ตรสอยางนวา " อบาสก อบาสกาทงหลาย บคคลบางคนในโลกน ใหทานดวยตน, (แต) ไมชก- ชวนผอน. เขายอมไดโภคสมบต, (แต) ไมไดบรวารสมบต ในทแหง ตนเกดแลว ๆ; บางคนไมใหทานดวยตน. ชกชวนแตคนอน. เขายอม ไดบรวารสมบต (แต) ไมไดโภคสมบตในทแหงตนเกดแลว ๆ; บางคน ไมใหทานดวยตนดวย ไมชกชวนคนอนดวย. เขายอมไมไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต ในทแหงตนเกดแลว ๆ; เปนคนเทยวกนเดน บาง คน ใหทานดวยคนดวย ชกชวนคนอนดวย,. เขายอมไดทงโภคสมบต และบรวารสมบต ในทแหงคนเกดแลว ๆ."

บณฑตเรยไรของทาบญ ครงนน บณฑตบรษผหนง ฟงธรรมเทศนานนแลว คดวา " โอ ! เหตนนาอศจรรย, บดน เราจกทากรรมทเปนไปเพอสมบตทงสอง," จง กราบทลพระศาสดาในเวลาเสดจลกไปวา "ขาแตพระองคผเจรญ พรงน ขอพระองคจงทรงรบภกษาขอพวกขาพระองค."


พระศาสดา. กทานมความตองการดวยภกษสกเทาไร ? บรษ. ภกษทงหมด พระเจาขา. พระศาสดาทรงรบแลว. แมเขากเขาไปยงบาน เทยวปาวรองวา "ขาแตแมและพอทงหลาย ขาพเจานมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประธาน เพอฉนภตตาหารในวนพรงน, ผใดอาจถวายแกภกษทงหลายม ประมาณเทาใด, ผนนจงใหวตถตาง ๆ มขาวสารเปนตน เพอประโยชน แกอาหารมยาคเปนตน เพอภกษทงหลายมประมาณเทานน, พวกเราจก ใหหงตมในทแหงเดยวกนแลวถวายทาน"

เหตทเศรษฐชอวาพฬาลปทกะ ทนน เศรษฐคนหนง เหนบรษนนมาถงประตรานตลาดของตน กโกรธวา "เจาคนน ไมนมนตภกษแตพอ (กาลง) ของตน ตองมา เทยวชกชวนชาวบานทงหมด (อก)," จงบอกวา "แกจงนาเอาภาชนะ ทแกถอมา" ดงนแลว เอานวมอ ๓ นวหยบ ไดใหขาวสารหนอยหนง, ถวเขยว ถวราชมาษกเหมอนกนแล. ตงแตนน เศรษฐนนจงมชอวา พฬาลปทกเศรษฐ. แมเมอจะใหเภสชมเนยใสและนาออยเปนตน กเอยง ปากขวดเขาทหมอ ทาใหปากขวดนนตดเปนอนเดยวกน ใหเภสชมเนยใส และนาออยเปนตนไหลลงทละหยด ๆ ไดใหหนอยหนงเทานน. อบาสกทาวตถทานทคนอนใหโดยรวมกน (แต) ไดถอเอาสงของ ทเศรษฐนใหไวแผนกหนงตางหาก.

เศรษฐใหคนสนทไปดการทาของบรษผเรยไร

เศรษฐนน เหนกรยาของอบาสกนนแลว คดวา " ทาไมหนอ เจาคนนจงรบสงของทเราใหไวแผนกหนง ? " จงสงจฬปฏฐากคนหนง


ไปขางหลงเขา ดวยสงวา " เจาจงไป, จงรกรรมทเจานนทา." อบาสก นนไปแลว กลาววา " ขอผลใหญจงมแกเศรษฐ." ดงนแลวใสขาวสาร ๑-๒ เมลด เพอประโยชน แกยาค ภต และขนม, ใสถวเขยวถวราชมาษ บาง หยาดนามนและหยาดนาออยเปนตนบาง ลงในภาชนะทก ๆ ภาชนะ. จฬปฏฐากไปบอกแกเศรษฐแลว. เศรษฐฟงคานนแลว จงคดวา " หาก เจาคนนนจกกลาวโทษเราในทามกลางบรษทไซร, พอมนเอยชอของเรา ขนเทานน เราจกประหารมนใหตาย." ในวนรงขน จงเหนบกฤชไวใน ระหวางผานงแลว ไดไปยนอยทโรงครว.

ฉลาดพดทาใหผมงรายกลบออนนอม บรษนน เลยงดภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน แลวกราบ ทลพระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคชกชวนมหา- ชนถวายทานน, พวกมนษยขาพระองคชกชวนแลวในทนน ไดใหขาวสาร เปนตนมากบางนอยบาง ตามกาลงของตน, ขอผลอนไพศาลจงมแก มหาชนเหลานนทงหมด." เศรษฐไดยนคานนแลว คดวา " เรามาดวยตงใจวา ' พอมนเอย ชอของเราขนวา ' เศรษฐชอโนนถอเอาขาวสารเปนตนดวยหยบมอให,' เรากจกฆาบรษน ใหตาย, แตบรษน ทาทานใหรวมกนทงหมด แลว กลาววา ' ทานทชนเหลาใดตวงดวยทะนานเปนตนแลวใหกด, ทานท ชนเหลาใดถอเอาดวยหยบมอแลวใหกด, ขอผลอนไพศาล จงมแกชน เหลานนทงหมด,' ถาเราจกไมใหบรษเหนปานนอดโทษไซร, อาชญา ของเทพเจาจกตกลงบนศรษะของเรา." เศรษฐนนหมอบลงแทบเทาของ


อบาสกนนแลวกลาววา " นาย ขอนายจงอดโทษใหผมดวย," และถก อบาสกนนถามวา "นอะไรกน ? " จงบอกเรองนนทงหมด. พระศาสดาทรงเหนกรยานนแลว ตรสถามผขวนขวายในทานวา " นอะไรกน ? " เขากราบทลเรองนนทงหมดตงแตวนทแลว ๆ มา.

อยาดหมนบญวานดหนอย

ทนน พระศาสดาตรสถามเศรษฐนนวา " นยวา เปนอยางนน หรอ ? เศรษฐ." เมอเขากราบทลวา " อยางนน พระเจาขา. " ตรสวา " อบาสก ขนชอวาบญ อน ใคร ๆ ไมควรดหมนวา 'นดหนอย.' อน บคคลถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเชนเราเปนประธานแลว ไม ควรดหมนวา 'เปนของนดหนอย.' ดวยวา บรษผบณฑต ทาบญอย ยอมเตมไปดวยบญโดยลาดบแนแท เปรยบเหมอนภาชนะทเปดปาก ยอม เตมไปดวยนา ฉะนน." ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา ๖. มาวมเถ ปสส น มตต อาคมสสต อทพนทนปาเตน อทกมโภป ปรต อาปรต ธโร ปสส โถก โถกป อาจน. " บคคลไมควรดหมนบญวา 'บญมประมาณนอย จกไมมาถง' แมหมอนายงเตมดวยหยาดนาทตกลงมา (ทละหยาดๆ)ไดฉนใด, ธรชน (ชนผมปญญา) สง- สมบญแมทละนอย ๆ ยอมเตมดวยบญไดฉนนน."

แกอรรถ เนอความแหงพระคาถานนวา " มนษยผบณฑต ทาบญแลวอยา


ดหมน คอไมควรดถกบญ อยางนวา " เราทาบญมประมาณนอย บญม ประมาณนอยจกมาถง ดวยอานาจแหงวบากกหาไม. เมอเปนเชนน กรรมนดหนอยจกเหนเราทไหน ? หรอวาเราจกเหนกรรมนนทไหน ? เมอไรบญนนจกเผลดผล ? เหมอนอยางวา ภาชนะดนทเขาเปดฝาตงไว ยอมเตมดวยหยาดนาทตกลงมา (ทละหยาด ๆ) ไมขาดสายได ฉนใด, ธรชน คอบรษผเปนบณฑต เมอสงสมบญทละนอย ๆ ชอวาเตมดวยบญ ได ฉนนน." ในกาลจบเทศนา เศรษฐนนบรรลโสดาปตตผลแลว. พระธรรม- เทศนาไดมประโยชนแมเเกบรษททมาประชมกน ดงนแล. เรองเศรษฐชอพฬาลปทกะ จบ.


๗. เรองมหาธนวาณช [๑๐๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพอคามทรพย มาก ตรสพระธรรมเทศนานวา "วาณโชว ภย มคค" เปนตน.

พอคานมนตภกษ ๕๐๐ เดนทางรวม

ดงไดสดบมา พวกโจร ๕๐๐ คน แสวงหาชองในเรอนของพอคา นน ไมได(ชอง) แลว. โดยสมยอน พอคานนบรรทกเกวยน ๕๐๐ เลม ใหเตมดวยสงของแลว ใหเผดยงแกภกษทงหลายวา " เราจะไปสทชอ โนนเพอคาขาย พระผเปนเจาเหลาใดประสงคจะไปสทนน. ขอนมนต พระผเปนเจาเหลานนจงออกไป. จกไมลาบากดวยภกษาในหนทาง. " ภกษ ๕๐๐ รปฟงคานนแลว ไดเดนทางไปกบพอคานน. โจรแมเหลานน ไดขาววา " ไดยนวา พอคานนออกไปแลว " ไดไปซมอยในดง. ฝายพอคาไปแลว ยดเอาทพกใกลบานแหงหนงทปากดง จดแจง โคและเกวยนเปนตนสน ๒-๓ วน และถวายภกษาแกภกษเหลานนเปน นตยเทยว.

พวกโจรใหคนใชไปสบขาวพอคา พวกโจร เมอพอคานนลาชาอย จงสงบรษคนหนงไปดวยสงวา " เจาจงไป. จงรวนออก (เดนทาง) ของพอคานนแลวจงมา. " บรษ นนไปถงบานนนแลว ถามสหายคนหนงวา " พอคาจกออกไปเมอไร " สหายนนตอบวา " โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน " ดงนแลวกลาววา " ก ทานถามเพออะไร ? "


ทนน บรษนนบอกแกเขาวา " พวกขาพเจาเปนโจร ๕๐๐ ซมอย ในดงเพอตองการพอคานน." ฝายสหาย กลาววา " ถาเชนนน ทานจง ไป. พอคาจกออกไปโดยเรว " สงบรษนนไปแลว คดวา " เราจกหาม พวกโจรหรอพอคาดหนอ ? " ตกลงใจวา " ประโยชนอะไรของเราดวย พวกโจร ภกษ ๕๐๐ รปอาศยพอคาเปนอย. เราจกใหสญญาแกพอคา " แลวไดไปสสานกของพอคานน ถามวา " ทานจกไปเมอไร " พอคา ตอบวา ในวนท ๓ " กลาววา " ทานจงทาตามคาของขาพเจา, ไดยน วาพวกโจร ๕๐๐ ซมอยในดงเพอตองการตวทาน, ทานอยาเพงไปกอน. "

พอคาถกสกดตองพกอยในระหวางทาง พอคา. ทานรอยางไร ? บรษสหาย. เพอนของขาพเจามอยในระหวางพวกโจรเหลานน. ขาพเจารเพราะคาบอกเลาของเขา. พอคา. ถาเชนนน ประโยชนอะไรของเราดวยการไปจากทน. เราจกกลบไปเรอนละ. เมอพอคานนชกชา บรษทพวกโจรเหลานนสงมาอก มาถงแลว ถามสหายนน ไดฟงความเปนไปนนแลว ไปบอกแกพวกโจรวา " ได ยนวา พอคาจกกลบคนไปเรอนทเดยว. " พวกโจรฟงคานนแลว ได ออกจากดงนนไปซมอยรมหนทางนอกน. เมอพอคานนชกชาอย โจร เหลานนกสงบรษไปในสานกของสหายแมอก. สหายนนรความทพวกโจร ชมอยในทนนแลว กแจงแกพอคาอก. พอคาคดวา " แมในทน ความขาดแคลน (ดวยอะไร ๆ) ของ เรากไมม, เมอเปนเชนน เราจกไมไปขางโนน ไมไปขางน, จกอยทน


แหละ " ดงนแลว ไปสสานกของภกษทงหลาย เรยนวา " ทานผเจรญ ไดยนวา พวกโจรประสงคจะปลนผม ซมอยรมหนทาง, ครนไดยนวา บดน พอคาจกกลบมาอก.' (จงไป) ซมอยรมหนทางนอกน, ผมจกไมไป ทงขางโนนทงขางน จกพกอยทนแหละชวคราว; ทานผเจรญทงหลาย ประสงคจะอยทนกจงอย. ประสงคจะไปกจงไปตามความพอใจของตน. "

ภกษลาพอคากลบไปเมองสาวตถ พวกภกษกลาววา " เมอเปนเชนนน พวกฉนจกกลบ. " อาลา พอคาแลว ในวนรงขน ไปสเมองสาวตถ ถวายบงคมพระศาสดานงอย แลว.

สงทควรเวน พระศาสดา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอไมไปกบพอคา มทรพยมากหรอ ? " เมอพวกภกษนนกราบทลวา " อยางนน พระเจาขา พวกโจรซมอยรมทางทงสองขาง เพอตองการปลนพอคาผมทรพยมาก. เพราะเหตนน เขาจงพกอยในทนนแล, สวนพวกขาพระองค ลาเขากลบ มา " ตรสวา " ภกษทงหลาย พอคาผมทรพยมาก ยอมเวนทาง (ทมภย) เพราะความทพวกโจรมอย, บรษแมใครจะเปนอย ยอมเวน ยาพษอนราย แรง. แมภกษทราบวา 'ภพ ๓ เปนเชนกบหนทางทพวกโจรซมอย. แลวเวนกรรมชวเสยควร.' ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๗. วาณโชว ภย มคค อปปสตโถ มหทธโน วส ชวตกาโมว ปาปาน ปรวชชเย.


บคคลพงเวนกรรมชวทงหลายเสย, เหมอนพอ- คามทรพยมาก มพวกนอย เวนทางอนพงกลว, (และ) เหมอนผตองการจะเปนอย เวนยาพษเสย ฉะนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ภย ไดแก อนนากลว, อธบายวา ชอวามภยเฉพาะหนา เพราะเปนทางทพวกโจรซมอย. ทานกลาวอธบาย คานไววา " พอคาผมทรพยมาก มพวกนอย เวนทางทมภยเฉพาะหนา ฉนใด. ผตองการจะเปนอย ยอมเวนยาพษอนรายแรงฉนใด. ภกษผ บณฑต ควรเวนกรรมชวทงหลายแมมประมาณนอยเสยฉนนน. " ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน บรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย. พระธรรมเทศนาไดเปนประโยชนเเมเเกมหาชนผมา ประชม ดงนแล. เรองมหาธนวาณช จบ.


๘. เรองนายพรานกกกฏมตร [๑๐๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนายพรานชอ กกกฏมตร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปาณมห เจ วโณ นาสส " เปนตน.

ธดาเศรษฐรกพรานกกกฏมตร ไดยนวา ธดาเศรษฐคนหนงในกรงราชคฤห เจรญวยแลว เพอ ประโยชนแกการรกษา มารดาบดาจงมอบหญงคนใชใหคนหนง ใหอยใน หองบนปราสาท ๗ ชน ในเวลาเยนวนหนง แลไปในระหวางถนน ทางหนาตาง เหนนายพรานคนหนงชอกกกฏมตร ผถอบวง ๕๐๐ และ หลาว ๕๐๐ ฆาเนอทงหลายเลยงชพ ฆาเนอ ๕๐๐ ตวแลวบรรทกเกวยน ใหญใหเตมไปดวยเนอสตวเหลานน นงบนแอกเกวยนเขาไปสพระนคร เพอตองการขายเนอ เปนผมจตปฏพทธในนายพรานนน ใหบรรณาการ ในมอหญงคนใช สงไปวา " เจาจงไป. จงใหบรรณาการแกบรษนน รเวลาไป (ของเขา) แลวจงมา. " หญงคนใชไปแลว ใหบรรณาการแกนายพรานนนแลว ถามวา " ทานจกไปเมอไร ?" นายพรานตอบวา " วนนเราขายเนอแลว จก ออกไปโดยประตชอโนนแตเชาเทยว." หญงคนใชฟงคาทนายพรานนน บอกแลว กลบมาบอกแกนาง.

ธดาเศรษฐลอบหนไปกบนายพราน ธดาเศรษฐรวบรวมผาและอาภรณอนควรแกความเปนของทตน ควรถอเอา นงผาเกา ถอหมอออกไปแตเชาตรเหมอนไปสทานากบพวก


นางทาส ถงทนนแลวไดยนคอยการมาของนายพรานอย. แมนายพรานก ขบเกวยนออกไปแตเชาตร. ผายนางกเดนตามหลงนายพรานนนไป. เขา เหนนางจงพดวา " ขาพเจาไมรจกเจาวา ' เปนธดาของผชอโนน .' แนะ แม เจาอยาตามฉนไปเลย. " นางตอบวา "ทานไมไดเรยกฉนมา ฉน มาตามธรรมดาของตน. ทานจงนง ขบเกวยนของตนไปเถด." เขาหาม นางแลว ๆ เลา ๆ ทเดยว. ครนนางพดกบเขาวา " อนการหามสรอนมา สสานกของตนยอมไมควร " นายพรานทราบการมาของนางเพอตนโดย ไมสงสยแลว ไดอมนางขนเกวยนไป. มารดาบดาของนางใหคนหาขางโนนขางนกไมพบ สาคญวา " นาง จกตายเสยแลว " จงทาภตเพอผตาย๑. แมนางอาศยการอยรวมกบนาย- พรานนน คลอดบตร ๗ คนโดยลาดบ ผกบตรเหลานนผเจรญวยเตบโต แลว ดวยเครองผกคอเรอน๒.

กกกฏมตรอาฆาตในพระพทธเจา

ภายหลงวนหนง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทรงเหนนายพรานกกกฏมตรกบบตรและสะใภ เขาไปภายในขายคอพระ- ญาณของพระองค ทรงใครครวญวา " นนเหตอะไรหนอแล ? " ทรง เหนอปนสยแหงโสดาปตตมรรคของชนเหลานนแลว ทรงถอบาตรและ จวร ไดเสดจไปทดกบวงของนายพรานนนแตเชาตร. วนนนแมเนอ สกตวหนงกมไดตดบวง. พระศาสดาทรงแสดงรอยพระบาท ทใกลบวงของเขาแลวประทบ นงทใตรมพมไมพมหนงขางหนา. นายพรานกกกฏมตรถอธนไปสบวง ๑. ทาบญเลยงพระแลวอทศผลบญใหผตาย. ๒. จดแจงแตงงานใหมเหยาเรอน.


แตเชาตร ตรวจดบวงจาเดมแตตน ไมพบแมตวเดยวซงตดบวง ได เหนรอยพระบาทของพระศาสดาแลว. ทนนเขาไดดารฉะนวา " ใครเทยว ปลอยเนอตวตด (บวง) ของเรา." เขาผกอาฆาตในพระศาสดา เมอเดน ไปกพบพระศาสดาประทบนงทโคนพมไมคดวา " สมณะองคนปลอยเนอ ของเรา. เราจกฆาสมณะนนเสย." ดงนแลว ไดโกงธน. พระศาสดาใหโกงธนได (แต) ไมใหยง (ธน) ไปได. เขาไมอาจ ทงเพอปลอยลกศรไป ทงลดลง มสขางทง ๒ ปานดงจะแตกมนาลายไหล ออกจากปาก เปนผออนเพลย ไดยนอยแลว. ครงนน พวกบตรของเขาไปเรอนพดกนวา " บดาของเราลาชา อย. จกมเหตอะไรหนอ ?" อนมารดาสงไปวา " พอทงหลาย พวกเจา จงไปสสานกของบดา." ตางกถอธนไปเหนบดายนอยเชนนน คดวา " ผ น จกเปนปจจามตรของบดาพวกเรา." ทง ๗ คนโกงธนแลว ไดยนอย เหมอนกบบดาของพวกเขายนแลว เพราะอานภาพแหงพระพทธเจา.

กกกฏมตรเลกอาฆาตในพระพทธเจา ลาดบนน มารดาของพวกเขาคดวา " ทาไมหนอแล ? บดา (และ) บตรจงลาชาอย " ไปกบลกสะใภ๗ คน เหนชนเหลานนยนอยอยางนน คดวา " ชนเหลานนยนโกงธนตอใครหนอแล ?" แลไปกเหนพระศาสดา จงประคองแขนทง ๒ รองลนขนวา " พวกทานอยายงบดาของเราให พนาศ พวกทานอยายงบดาของเราใหพนาศ." นายพรานกกกฏมตรไดยนเสยงนนแลว คดวา " เราฉบหายแลว หนอ, นยวา ผนนเปนพอตาของเรา. ตายจรง เราทากรรมหนก." แม พวกบตรของเขากคดวา " นยวา ผนนเปนตาของเรา, ตายจรง เราทา


กรรมหนก. " นายพรานกกกฏมตร เขาไปตงเมตตาจตไววา " คนนเปน พอตาของเรา. " แมพวกบตรของเขากเขาไปตงเมตตาจตวา " คนนเปน ตาของพวกเรา." ขณะนน ธดาเศรษฐผมารดาของพวกเขาพดวา " พวก เจาจงทงธนเสยโดยเรวแลวใหบดาของฉนอดโทษ."

เขาทงหมดสาเรจโสดาปตตผล พระศาสดา ทรงทราบจตของเขาเหลานนออนแลว จงใหลดธนลง ได. ชนเหลานนทงหมด ถวายบงคมพระศาสดาแลว ใหพระองคอดโทษ วา " ขาแตพระองคเจรญ ขอพระองคทรงอดโทษแกขาพระองค ดง นแลว นง ณ สวนขางหนง. ลาดบนนพระศาสดา ตรสอนปพพกถาแก พวกเขา. ในเวลาจบเทศนา นายพรานกกกฎมตรพรอมทงบตรและสะใภ มตนเปนท ๑๕ ตงอยในโสดาปตตผลแลว. พระศาสดาเสดจเทยวไป บณฑบาต ไดเสดจไปสวหารภายหลงภต. ลาดบนน พระอานนทเถระ ทลถามพระองควา " วนนพระองคเสดจไปไหน ? พระเจาขา. " พระศาสดา. ไปสานกของกกกฏมตร อานนท. พระอานนท. ขาแตพระองคผเจรญ นายพรานกกกฏมตรพระองค ทาใหเปนผไมทากรรมคอปาณาตบาตแลวหรอ ? พระเจาขา. พระศาสดา. เออ อานนท นายพรานกกกฏมตรนนมตนเปนท ๑๕ ตงอยในศรทธาอนไมคลอนแคลน เปนผหมดสงสยในรตนะ ๓ เปนผไม ทากรรมคอปาณาตบาตแลว . พวกภกษกราบทลวา " แมภรยาของเขามมใชหรอ ? พระเจาขา " พระศาสดา ตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย, นางเปนกมารกาในเรอน ของผมตระกลเทยว บรรลโสดาปตตผลแลว. "


พระโสดาบนไมทาบาป พวกภกษสนทนากนวา " ไดยนวา ภรยาของนายพรานกกกฏมตร บรรลโสดาปตตผลในกาลทยงเปนเดกหญงนนแล แลวไปสเรอนของนาย- พรานนน ไดบตร ๗ คน. นางอนสามสงตลอดกาลเทานวา ' หลอนจง นาธนมา นาลกศรมา นาหอกมา นาหลาวมา นาขายมา.' ไดใหสง เหลานนแลว, นายพรานนนถอเครองประหารทนางใหไปทาปาณาตบาต; แมพระโสดาบนทงหลายยงทาปาณาตบาตอยหรอหนอ ? " พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงประชมสนทนากนดวยเรองอะไร ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " ดวยเรองชอน." ตรสวา " ภกษทงหลาย พระโสดาบนยอมไมทา ปาณาตบาต. แตนางไดทาอยางนน ดวยคดวา 'เราจกทาตามคาสาม.' จตของนางไมมเลยวา สามนนจงถอเอาเครองประหารนไปทาปาณาตบาต; จรงอย เมอแผลในฝามอไมม ยาพษนนกไมอาจจะใหโทษแกผถอยาพษได ฉนใด. ชอวาบาปยอมไมมแกผไมทาบาป แมนาเครองประหารทงหลาย มธนเปนตนออกใหเพราะไมมอกศลเจตนา ฉนนนเหมอนกน, ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๘. ปาณมห เจ วโณ นาสส หเรยย ปาณนา วส นาพพณ วสมเนวต นตถ ปาป อกพพโต. " ถาแผลไมพงมในฝามอไซร, บคคลพงนายา พษไปดวยฝามอได, เพราะยาพษยอมไมซมเขาสฝา มอทไมมแผล ฉนใด, บาปยอมไมมแกผไมทาอย ฉนนน."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา นาสส แปลวา ไมพงม. บทวา หเรยย แปลวา พงอาจนาไปได. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะยาพษไมซมไปสฝามอทไมมแผล " จรงอย ยาพษ ยอมไมอาจซมซาบเขาสฝามอทไมมแผล ฉนใด; ชอวาบาปยอมไมมแกผไม ทาบาป แมนาเครองประหารทงหลายมธนเปนตนออกให เพราะไมม อกศลเจตนา ฉนนนเหมอนกน, แทจรง บาปยอมไมตดตามจตของบคคล นน เหมอนยาพษไมซมเขาไปสฝามอทไมมแผลฉะนน ดงนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตนแลว.

บรพกรรมของกกกฏมตรพรอมดวยบตรและสะใภ โดยสมยอน พวกภกษสนทนากนวา " อะไรหนอเเล เปนอปนสย แหงโสดาปตตมรรค ของนายพรานกกกฏมตร ทงบตร และสะใภ ? นายพรานกกกฏมตรน เกดในตระกลของพรานเนอเพราะเหตอะไร ? " พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " ดวยเรองชอน. " ตรสวา " ภกษทงหลาย ในอดตกาล หมชนจดสราง เจดยบรรจพระธาตของพระกสสปทสพล กลาวกนอยางนวา " อะไรหนอ จกเปนดนเหนยว ? อะไรหนอ จกเปนนาเชอ แหงเจดยน ?


การสรางเจดยในสมยกอน ทนน พวกเขาไดมปรวตกนวา " หรดาลและมโนสลาจกเปนดน- เหนยว. นามนงาจกเปนนาเชอ. " พวกเขาตาหรดาลและมโนสลาแลว ผสมกบนามนงา กอดวยอฐ ปดดวยทองคา แลวเขยนลวดลายขางใน. แตทมขภายนอกมอฐเปนทองทงแทงเทยว. อฐแผนหนง ๆ ไดมคาแสน หนง. พวกเขาเมอเจดยสาเรจแลว จนถงกาลจะบรรจพระธาต คดกน วา " ในกาลบรรจพระธาต ตองการทรพยมาก. พวกเราจกทาใครหนอ แล ใหเปนหวหนา ? "

แยงกนเปนหวหนาในการบรรจพระธาต ขณะนน เศรษฐบานนอกคนหนง กลาววา " ขาพเจา จกเปน หวหนา " ไดใสเงน ๑ โกฏ ในทบรรจพระธาต. ชาวแวนแควนเหนกรยา นน ตเตยนวา " เศรษฐในกรงน ยอมรวบรวมทรพยไวถายเดยว, ไม อาจเปนหวหนาในเจดยเหนปานนได. สวนเศรษฐบานนอก ใสทรพย ๑ โกฏ เปนหวหนาทเดยว." เศรษฐในกรงนน ไดยนถอยคาของชนเหลานนแลว กลาววา " เราจกใหทรพย ๒ โกฏแลวเปนหวหนา " ไดใหทรพย ๒ โกฏแลว. เศรษฐบานนอกคดวา " เราเองจกเปนหวหนา " ไดใหทรพย ๓ โกฎ. ครนเศรษฐทง ๒ เพมทรพยกนดวยอาการอยางนน. เศรษฐในกรง ไดใหทรพย ๘ โกฏแลว. สวนเศรษฐบานนอก มทรพย ๙ โกฏเทานนในเรอน. เศรษฐใน กรงมทรพย ๔๐ โกฏ. เพราะฉะนน เศรษฐบานนอก จงคดวา " ถา เราใหทรพย ๙ โกฏไซร. เศรษฐนจกกลาววา " เราจกให๑๐ โกฏ."


เมอเปนเชนนน ความหมดทรพยของเราจกปรากฏ " เธอจงกลาวอยางนน วา " เราจกใหทรพยประมาณเทาน, และเราทงลกและเมยจกเปนทาสของ เจดย ดงนแลว พาบตรทง ๗ คน สะใภทง ๗ คนและภรยา มอบ แกเจดยพรอมกบตน.

เศรษฐบานนอกไดเปนหวหนา ชาวแวนแควนทาเศรษฐบานนอกนนใหเปนหวหนา ดวยอางวา "ชอวาทรพยใคร ๆ กอาจใหเกดขนได, แตเศรษฐบานนอกนพรอมทง บตรและภรยา มอบตว (เฉพาะเจดย). เศรษฐนแหละจงเปนหวหนา." ชนทง ๑๖ คนนน ไดเปนทาสของเจดยดวยประการฉะน. แตชาวแวน- แควนไดทาพวกเขาใหเปนไท. แตเมอเปนเชนนน พวกเขากปฏบตเจดย นนแล ดารงอยตลอดอาย จตจากอตภาพนนแลว บงเกดในเทวโลก. เมอชนเหลานน อยในเทวโลกตลอด ๑ พทธนดร ในพทธปบาทน ภรยา จตจากเทวโลกนน บงเกดเปนธดาเศรษฐในกรงราชคฤห.

คตของผไมเหนสจจะไมแนนอน นางยงเปนเดกหญงเทยว บรรลโสดาปตตผลแลว. กชอวาปฏสนธ ของสตวผยงไมเหนสจจะ เปนภาระหนก เพราะฉะนน สามของนาง จงเวยนกลบไปเกดในสกลพรานเนอ. ความสเนหาในกอนไดครอบงา ธดาของเศรษฐ พรอมกบการเหนนายพรานกกกฏมตรนนแล. จรงอย แมพระผมพระภาคเจา กตรสคานไววา " ความรกนน ยอมเกด เพราะอาศยเหต ๒ ประการ อยางน คอ เพราะการอยรวมกนในกาล


กอน ๑ เพราะการเกอกลกนในปจจบน ๑ ดจดอกบว เกดในนา (เพราะอาศยเปอกตมและนา) ฉะนน." ธดาของเศรษฐนน ไดไปสตระกลของพรานเนอเพราะความสเนหา ในปางกอน, แมพวกบตรของนางกจตจากเทวโลก ถอปฏสนธในทอง ของนางนนแล. แมเหลาสะใภของนาง บงเกดในทนน ๆ เจรญวยแลว ไดไป สเรอนของชนเหลานนนนแหละ. ชนเหลานนทงหมด ปฏบตเจดยในกาล นน ดวยประการฉะนแลว จงไดบรรลโสดาปตตผล ดวยอานภาพแหง กรรมนน ดงนแล. เรองนายพรานกกกฏมตร จบ.


๙. เรองนายพรานสนขชอโกกะ [๑๐๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนายพราน สนขชอโกกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย อปปทฏสส นรสส ทสสต " เปนตน.

นายพรานพบพระเถระเทยวบณฑบาต ไดยนวา เวลาเชาวนหนง นายพรานนนถอธน มสนขหอมลอม ออกไปปา พบภกษถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง กาลงเทยวบณฑบาต ในระหวางทาง โกรธแลว พลางคดวา " เราพบคนกาลกรรณ, วนน จกไมไดสงอะไรเลย " ดงน จงหลกไป. ฝายพระเถระเทยวบณฑบาตใน หมบาน ทาภตกจแลวจงกลบไปสวหารอก.

นายพรานใหสนขกดพระเถระ ฝายนายพรานนอกน เทยวไปในปาไมไดอะไร ๆ เมอกลบมากพบ พระเถระอก จงคดวา " วนน เราพบคน(กาลกรรณ)นแลว ไปปาจงไม ไดอะไร ๆ. บดนเธอไดมาเผชญหนาของเราแมอก. เราจกใหสนขทงหลาย กดพระรปนนเสย ดงนแลว จงใหสญญาปลอยสนขไป. พระเถระออนวอนวา " อบาสก ทานอยาทาอยางนน. " เขารอง บอกวา " วนน ขาพเจาไมไดอะไร เพราะประสบทาน. ทานกมาประสบ ขาพเจาแมอก. ขาพเจาจกใหสนขกดทาน " ดงนแลว จงใหสนข (กด). พระเถระรบขนตนไมตนหนงโดยเรว นงในทสงชวบรษหนง. สนข ทงหลายกพากนลอมตนไมไว.


นายพรานแทงพระเถระ นายโกกะไปแลว รองบอกวา " ทานแมขนตนไมกไมมความพน ไปได " ดงนแลว จงแทงพนเทาของพระเถระดวยปลายลกศร. พระเถระ ไดเเตออนวอนวา " ขอทานอยาทาเชนนน. " นายโกกะนอกนไมคานงถง คาวอนของทาน กลบแทงกระหนาใหญ. พระเถระเมอพนเทาขางหนงถก แทงอย จงยกเทานนขน หยอนเทาท ๒ ลง. แมเมอเทาท ๒ นนถกแทง อย จงยกเทานนขนเสย, นายโกกะไมคานงถงคาออนวอนของพระเถระ แทงพนเทาทงสองแลวดวยอาการอยางนเทยว. สรระของพระเถระไดเปน ประดจถกรมดวยคบเพลง. ทานเสวยเวทนาไมสามารถจะคมสตไวได, จวรททานหมแมหลดลงกกาหนดไมได. จวรนน เมอตกลง กตกลงมา คลมนายโกกะ ตงแตศรษะทเดยว.

สนขรมกดนายพราน เหลาสนขตรกนเขาไปในระหวางจวร ดวยสาคญวา " พระเถระ ตกลงมา " ดงนแลวกรมกนกดกนเจาของของตน ทาใหเหลออยเพยง กระดก. สนขทงหลายออกมาจากระหวางจวรแลว ไดยนอย ณ ภายนอก. ทนน พระเถระจงหกกงไมเเหงกงหนงขวางสนขเหลานน. เหลาสนขเหน พระเถระแลว รวา " พวกตวกดกนเจาของเอง " จงหนเขาปา.

พระเถระสงสยในศลและสมณภาพของตน พระเถระเกดความสงสยขนวา " บรษนนเขาสระหวางจวรของเรา ฉบหายแลว. ศลของเราไมดางพรอยหรอหนอ ? " ทานลงจากตนไมเเลว ไปสสานกของพระศาสดา กราบทลเรองราวนนตงแตตนแลวทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกนน อาศยจวรของขาพระองคฉบหายแลว


ศลของขาพระองคไมดางพรอยแลหรอ ? สมณภาพของขาพระองค ยง คงมอยแลหรอ ? "

พระศาสดาทรงรบรองศลและสมณภาพ พระศาสดาทรงสดบถอยคาของพระเถระนนแลว ตรสวา " ภกษ ศลของเธอไมดางพรอย, สมณภาพของเธอยงมอย. เขาประทษราย ตอ เธอผไมประทษราย จงถงความพนาศ. ทงมใชแตในบดนอยางเดยวเทา- นน. แมในอดตกาล เขากประทษรายตอผไมประทษราย ถงความพนาศ แลวเหมอนกน " ดงนแลว เมอจะทรงประกาศเนอความนน ทรงนาอดต นทานมา (ตรสวา)

บรพกรรมของนายพราน "ดงไดสดบมา ในอดตกาล หมอผหนงเทยวไปถงหมบาน เพอ ตองการประกอบเวชกรรม ไมไดกรรมอะไร ๆ อนความหวรบกวนแลว ออกไปพบเดก ๆ เปนอนมาก กาลงเลนอยทประตบาน จงคดวา ' เรา จกใหงกดเดกเหลานนแลวรกษา กจกไดอาหาร ' ดงนแลว จงแสดงงนอน ชศรษะในโพรงไมเเหงหนง บอกวา แนะ เจาเดกผเจรญทงหลาย นน ลกนกสาลกา, พวกเจาจงจบมน." ทนใดนน เดกนอยคนหนง จบงทคออยางมนดงออกมา รวามน เปนง จงรองขน สลดไปบนกระหมอมของหมอผยนอยไมไกล. งรด กานคอของหมอ กดอยางถนด ใหถงความสนชวตในทนนนนเอง. นายโกกะพรานสนขน แมในกาลกอนกประทษรายตอคนผไมประทษราย ถงความพนาศแลวอยางนนเหมอนกน."


พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๙. โย อปปทฏสส นรสส ทสสต สทธสส โปสสส อนงคณสส ตเมว พาล ปจเจต ปาป สขโม รโช ปฏวาตว ขตโต. "ผใด ประทษรายตอนรชนผไมประทษราย ผ บรสทธ ไมมกเลสดจเนน, บาปยอมกลบถงผนน ซงเปนคนพาลนนเอง เหมอนธลอนละเอยดทเขา ซดทวนลมไปฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปทฏสส คอผไมประทษรายตอตน หรอตอสรรพสตว. บทวา นรสส ไดแก สตว. บทวา ทสสตแปลวา ยอมพระพฤตผด. บทวา สทธสส คอผไมมความผดเลย. แมคาวา โปสสส น กเปนชอของสตวนนเอง โดยอาการอน. บทวา อนงคณสส คอผไมมกเลส. คาวา ปจเจต ตดบทเปน ปฏ-เอต (แปลวา ยอมกลบถง). บทวา ปฏวาต เปนตน ความวา ธลทละเอยด อนบรษผหนงซด ไป ดวยความเปนผใครประหารคนผยนอยในทเหนอลมยอมกลบถงบรษ นนเอง คอตกลงทเบองบนของผซดไปนนเอง ฉนใด. บคคลใด เมอให การประหารดวยฝามอเปนตน ชอวายอมประทษรายตอบรษผไมประทษ- ราย. บาปนนเมอใหผลในปจจบนน หรอในอบายทงหลายมนรกเปนตน


ในภพหนา ชอวายอมกลบถงบคคลนนแหละผเปนพาล ดวยสามารถ วบากทกข ฉนนนเหมอนกน. ในกาลจบเทศนา ภกษนนดารงอยในพระอรหตผล. พระธรรม- เทศนาไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองนายพรานสนขชอโกกะ จบ.


๑๐. เรองพระตสสเถระผเขาถงสกลนายชางแกว๑ [๑๐๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ ชอตสสะผเขาถงสกลนายชางเเกว ตรสพระธรรมเทศนานวา "คพภเมเก อปปชชนต" เปนตน.

พระเจาปเสนทโกศลสงแกวใหนายชางเจยระไน ไดยนวา พระเถระนนฉน (ภต) อยในสกลของนายมณการผหนง สน ๑๒ ป. ภรรยาและสามในสกลนนตงอยในฐานะเพยงมารดาและบดา ปฏบตพระเถระแลว. อยมาวนหนง นายมณการกาลงนงหนเนอขางหนาพระเถระ. ใน ขณะนน พระเจาปเสนทโกศล ทรงสงแกวมณดวงหนงไป ดวยรบสงวา " นายชางจงจดและเจยระไนแกวมณนแลวสงมา. " นายมณการรบแกวนน ดวยมอทงเปอนโลหต วางไวบนเขยงแลว กเขาไปขางในเพอลางมอ.

แกวมณหายนายชางสบหาคนเอาไป

กในเรอนนน นกกะเรยนทเขาเลยงไวมอย. นกนนกลนกนแกว มณนน ดวยสาคญวาเนอ เพราะกลนโลหต เมอพระเถระกาลงเหนอย เทยว. นายมณการมาแลว เมอไมเหนแกวมณจงถามภรยา ธดาและบตร โดยลาดบวา " พวกเจาเอาแกวมณไปหรอ ? " เมอชนเหลานนกลาววา " มไดเอาไป " จงคดวา " (ชะรอย) พระเถระจกเอาไป จงปรกษากบ ภรยาวา " แกวมณ (ชะรอย) พระเถระจกเอาไป " ภรยาบอกวา " แนะ นาย นายอยากลาวอยางนน. ดฉนไมเคยเหนโทษอะไร ๆ ของพระเถระ ๑. หมายความถงผสนทสนมกบสกล ไดรบอปการะจากสกลนน.


เลยตลอดกาลประมาณเทาน. ทานยอมไมถอเอาแกวมณ (แนนอน)." นายมณการถามพระเถระวา " ทานขอรบ ทานเอาแกวมณในทนไปหรอ? " พระเถระ. เราไมไดถอเอาดอก อบาสก. นายมณการ. ทานขอรบ ในทนไมมคนอน. ทานตองเอาไปเปน แน, ขอทานจงใหแกวมณแกผมเถด. เมอพระเถระนนไมรบ, เขาจงพดกะภรยาวา " พระเถระเอาแกวมณ ไปแน, เราจกบบคนถามทาน. " ภรยาตอบวา " แนะนาย นายอยาใหพวกเราฉบหายเลย, พวกเรา เขาถงความเปนทาสเสยยงประเสรฐกวา, กการกลาวหาพระเถระผเหน ปานนไมประเสรฐเลย. "

ชางแกวทาโทษพระตสสเถระเพราะเขาใจผด นายชางแกวนนกลาววา " พวกเราทงหมดดวยกน เขาถงความเปน ทาส ยงไมเทาคาแกวมณ " ดงนแลว จงถอเอาเชอกพนศรษะพระเถระ ขนดวยทอนไม. โลหตไหลออกจากศรษะหและจมกของพระเถระ. หนวย ตาทงสองไดถงอาการทะเลนออก, ทานเจบปวด๑มาก กลมลง ณ ภาคพน. นกกะเรยนมาดวยกลนโลหต ดมกนโลหต.

ชางแกวเตะนกกะเรยนตายแลวจงทราบความจรง ขณะนน นายมณการจงเตะมนดวยเทาแลวเขยไปพลางกลาววา " มงจะทาอะไรหรอ ? " ดวยกาลงความโกรธทเกดขนในพระเถระ. นก กะเรยนนนลมกลงตายดวยการเตะทเดยวเทานน. พระเถระเหนนกนน จง กลาววา " อบาสก ทานจงผอนเชอกพนศรษะของเราใหหยอนกอนแลว ๑. เวทนาปปตโต ถงซงเวทนา.


จงพจารณาดนกกะเรยนน (วา) มนตายแลวหรอยง ?" ลาดบนน นาย ชางแกวจงกลาวกะทานวา "แมทานกจกตายเชนนกนน." พระเถระตอบวา "อบาสก แกวมณนน อนนกนกลนกนแลว. หากนกนจกไมตายไซร, ขาพเจาแมจะตาย กจกไมบอกแกวมณแกทาน."

ชางแกวไดแกวมณคนแลวขอขมาพระตสสเถระ เขาแหวะทองนกนนพบแกวมณแลว งกงนอย มใจสลด หมอบลง ใกลเทาของพระเถระ กลาววา " ขอพระผเปนเจาจงอดโทษแกผม, ผม ไมรอย ทาไปแลว." พระเถระ. อบาสก โทษของทานไมม. ของเรากไมม มแตโทษ ของวฏฏะเทานน. เราอดโทษแกทาน. นายมณการ. ทานขอรบ หากทานอดโทษแกผมไซร. ทานจงนง รบภกษาในเรอนของผมตามทานองเถด.

พระเถระเหนโทษของการเขาชายคาเรอน พระเถระกลาววา " อบาสก ตงแตวนนเปนตนไป เราจกไมเขา ไปภายในชายคาเรอนของผอน เพราะวานเปนโทษแหงการเขาไปภายใน เรอนโดยตรง. ตงแตนไป เมอเทาทงสองยงเดนไปได เราจกยนทประต เรอนเทานน รบภกษา " ดงนแลว สมาทานธดงคกลาวคาถานวา " ภตในทกสกล ๆ ละนดหนอย อนเขาหงไว เพอมน เราจกเทยวไปดวยปลแขง, กาลงแขงของ เรายงมอย. " กแล พระเถระ ครนกลาวคาถานแลว ตอกาลไมนานกกปรนพพาน ดวยพยาธนนนนเอง.


คนทาบาปกบคนทาบญมคตตางกน นกกะเรยนไดถอปฏสนธในทองแหงภรยาของนายชางแกว. นาย ชางแกวทากาละแลว กบงเกดในนรก. ภรยาของนายชางแกวทากาละ แลว เกดในเทวโลก เพราะความเปนผมจตออนโยนในพระเถระ. ภกษทงหลายทลถามอภสมปรายภพของชนเหลานน กะพระศาสดา. พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย สตวบางจาพวกในโลกน ยอม เกดในครรภ. บางจาพวกทากรรมลามก ยอมเกดในนรก. บางจาพวก ทากรรมดแลว ยอมเกดในเทวโลก. สวนผไมมอาสวะ ยอมปรนพพาน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๑๐. คพภเมเก อปปชชนต นรย ปาปกมมโน สคค สคตโน ยนต ปรนพพนต อนาสวา. " ชนทงหลายบางพวก ยอมเขาถงครรภ, ผม กรรมลามก ยอมเขาถงนรก, ผมกรรมเปนเหตแหง สคต ยอมไปสวรรค ผไมมอาสวะยอมปรนพพาน. "

แกอรรถ ในบทเหลานน ครรภมนษยเทยว พระศาสดาทรงประสงคเอาใน บทวา คพภ น. คาทเหลอในคาถานมเนอความตนทงนน ฉะนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระตสสเถระผเขาถงสกลนายชางแกว จบ.


๑๑. เรองชน ๓ คน [๑๐๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชน ๓ คน ตรสพระธรรมเทศนานวา "น อนตลกเข น สมททมชเฌ" เปนตน.

กาถกไฟไหมตายในอากาศ ไดยนวา เมอพระศาสดาประทบอยในพระเชตวน ภกษหลายรป มาเพอตองการจะเฝาพระศาสดา เขาไปสบานตาบลหนง เพอบณฑบาต. ชนชาวบานรบบาตรของภกษเหลานนแลว นมนตใหนงในโรงฉน ถวาย ขาวยาคและของเคยว เมอรอเวลาบณฑบาต นงฟงธรรมแลว. ในขณะ นน เปลวไฟลกขนจากเตาของหญงคนหนง ผหงขาวแลวปรงสปะและ พยญชนะอย ตดชายคา. เสวยนหญาอนหนงปลวขนจากชายคานน อน ไฟไหมอยลอยไปสอากาศ. ในขณะนน กาตวหนงบนมาทางอากาศ สอด คอเขาไปในเสวยนหญานน อนเกลยวหญาพนแลว ไหมตกลงทกลาง บาน. พวกภกษเหนเหตนนคดวา " โอ กรรมหนก, ผมอาย ทาน ทงหลายจงดอาการแปลกทกาถงแลว, เวนพระศาสดาเสย ใครจกรกรรม ทกานทาแลว พวกเราจกทลถามกรรมของกานนกะพระศาสดา " ดงน แลว กพากนหลกไป.

ภรรยานายเรอถกถวงนา

เมอภกษอกพวกหนง โดยสารเรอไป เพอตองการจะเฝาพระศาสดา เรอไดหยดนงเฉยในกลางสมทร. พวกมนษยพากนคดวา " คนกาลกรรณ พงมในเรอน. " ดงนแลว จงแจกสลาก (ใหจบ). กภรรยาของนายเรอ


ตงอยในปฐมวย (กาลง) นาด สลากถงแกนางนน. พวกมนษยพากน กลาววา " จงแจกสลากอก. " แลวใหเเจกถง ๓ ครง. สลากถงแกนาง นนคนเดยวถง ๓ ครง. พวกมนษยแลดหนานายเรอ (เปนทจะพดวา) " อยางไรกน ? นายครบ " นายเรอกลาววา " ขาพเจาไมอาจใหมหาชน ฉบหาย เพอประโยชนแกนางน. พวกทานจงทงนางในนาเถด. " นางนน เมอพวกมนษยจบจะทงนา กลวตอมรณภย ไดรองใหญแลว นายเรอ ไดยนเสยงรองนน จงกลาววา " ประโยชนอะไร ดวยอาภรณของนางน (จะ) ฉบหายเสย (เปลาๆ). พวกทานจงเปลองเครองอาภรณทงหมด ให นางนงผาเกาผนหนงแลวจงทงนางนน. กขาพเจาไมอาจดนางนน ผลอย อยเหนอหลงนาได, เพราะฉะนน พวกทานจงเอากระออมทเตมดวยทราย ผกไวทคอแลว โยนลงไปเสยในสมทรเถด (ทา) โดยประการทขาพเจาจะ ไมเหนเขาได. " พวกมนษยเหลานน ไดกระทาตามนนเเลว. ปลาและ เตารมกนนางแมนนในทตกนนเอง. พวกภกษฟงเรองนนแลว กคดวา " ใครคนอน เวนพระศาสดาเสย จกรกรรมของหญงนนได. พวกเราจะ ทลถามกรรมของหญงนนกะพระศาสดา " ถงถนทประสงคแลว จงพากน ลงจากเรอหลกไป.

ภกษ ๗ รป อดอาหาร ๗ วนในถา ภกษ ๗ รปอกพวกหนง ไปจากปจจนตชนบท เพอตองการจะ เฝาพระศาสดา เวลาเยน เขาไปสวดแหงหนง แลวถามถงทพก. กในถา แหงหนง มเตยงอย ๗ เตยง, เมอภกษเหลานนไดถานนแล นอนบน เตยงนนแลว. ตอนกลางคน แผนหนเทาเรอนยอดกลงลงมาปดประตถา ไว พวกภกษเจาของถนกลาววา " พวกเราใหถานถงแกภกษอาคนตกะ,


กแผนหนใหญน ไดตงปดประตถาเสยแลว. พวกเราจกนาแผนหนนน ออก " แลวใหประชมพวกมนษยจากบาน ๗ ตาบลโดยรอบ แมพยายาม อย กไมอาจยงแผนหนนนใหเขยอนจากทได. แมพวกภกษผเขาไป (อย) ในภายใน กพยายามเหมอนกน. แม เมอเปนเชนนน กยงไมอาจใหเเผนหนนนเขยอนไดตลอด ๗ วน, พวก ภกษอาคนตกะ อนความหวแผดเผาแลวตลอด ๗ วน ไดเสวยทกขใหญ แลว. ในวนท ๗ แผนหนกไดกลบกลงออกไปเอง. พวกภกษออกไป แลว คดวา " บาปของพวกเราน เวนพระศาสดาเสยแลวใครเลาจกรได พวกเราจกทลถามพระศาสดา " ดงนแลว กพากนหลกไป.

พวกภกษทลถามถงกรรมของตนและของผอน ภกษเหลานน มาบรรจบกนกบภกษพวกกอนในระหวางทาง รวม เปนพวกเดยวกนเขาเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวนง ณ สวนขางหนง มปฏสนถารอนพระศาสดาทรงทาแลว จงทลถามถงเหตทตนเหนและท ตนเสวยมาแลวโดยลาดบ. แมพระศาสดากตรสพยากรณแกภกษเหลานน โดยลาดบอยางน.

บรพกรรมของกา ภกษทงหลาย กานนไดเสวยกรรมทตนทาแลวนนแหละโดยแท. กในอดตกาล ชาวนาผหนงในกรงพาราณส ฝกโคของตนอย (แต) ไม อาจฝกได. ดวยวาโคของเขานนเดนไปไดหนอยหนงแลวกนอนเสย. แม เขาตใหลกขนแลว เดนไปไดหนอยหนง กกลบนอนเสยเหมอนอยางเดม นนแล. ชาวนานน แมพยายามแลวกไมอาจฝกโคนนได เปนผอนความ โกรธครอบงาแลว จงกลาววา 'บดนเจาจกนอนสบายตงแตนไป' ดงน


แลว ทาโคนนใหเปนดจฟอนฟาง พนคอโคนนดวยฟางแลวกจดไฟ. โคถกไฟคลอกตายในทนนเอง. ภกษทงหลาย กรรมอนเปนบาปนน อน กานนทาแลวในครงนน. เขาไหมอยในนรกสนกาลนาน เพราะวบาก ของกรรมอนเปนบาปนนเกดแลวในกาเนดกา ๗ ครง (ถกไฟ) ไหมตาย ในอากาศอยางนนแหละดวยวบากทเหลอ."

บรพกรรมของภรรยานายเรอ " ภกษทงหลาย หญงแมนน เสวยกรรมทตนทาแลวเหมอนกน. ก ในอดตกาล หญงนนเปนภรรยาแหงคฤหบดคนหนงในกรงพาราณสไดทา กจทกอยางมตกนา ซอมขาว ปรงอาหาร เปนตน ดวยมอของนางเอง. สนขตวหนงของนางนงแลดนางนน ผทากจทกอยางอยในเรอน. เมอ นางนาภตไปนากด ไปปาเพอตองการวตถตาง ๆ มฟนและผกเปนตนกด สนขนนยอมไปกบนางนนเสมอ. พวกคนหนมเหนดงนน ยอมเยาะเยยวา ' แนะพอ พรานสนขออกแลว. วนนพวกเราจกกน (ขาว) กบเนอ ' นางขวยเขนเพราะคาพดของพวกคนเหลานน จงประหารสนขดวยกอน ดนและทอนไมเปนตนใหหนไป. สนขกลบแลวกตามไปอก. ไดยนวา สนขนนไดเปนสามของนางในอตภาพท ๓; เหตนน มนจงไมอาจตดความ รกได. จรงอย ใคร ๆ ชอวาไมเคยเปนเมยหรอเปนผวกน ในสงสาร มทสดอนบคคลไปตาม ไมรแลว ไมมโดยแท; ถงกระนน ความรกม ประมาณยง ยอมมในผทเปนญาตกนในอตภาพไมไกล; เหตนน สนขนน จงไมอาจละนางนนได. นางโกรธสนขนน เมอนาขาวยาคไปเพอสามท นา (จง) ไดเอาเชอกใสไวในชายพกแลวไป. สนขไปกบนางเหมอนกน. นางใหขาวยาคแกสามแลว ถอกระออมเปลาไปสทานาแหงหนง บรรจ


กระออมใหเตมดวยทรายแลว ไดทาเสยง (สญญา) แกสนขซงยนแลดอย ในทใกล. สนขดใจวา นานแลวหนอ เราไดถอยคาทไพเราะในวนน, จงกระดกหางเขาหานาง. นางจบสนขนนอยางมนทคอแลว จงเอาปลาย เชอกขางหนงผกกระออมไว เอาปลายเชอกอกขางหนงผกทคอสนข ผลก กระออมใหกลงลงนา. สนขตามกระออมไปตกลงนา กไดทากาละในนา นนเอง. นางนนไหมอยในนรกสนกาลนาน เพราะวบากของกรรมนน ดวยวบากทเหลอจงถกเขาเอากระออมเตมดวยทรายผกคอถวงลงในนา ได ทากาละแลวตลอด ๑๐๐ อตภาพ."

บรพกรรมของภกษ ๗ รป ภกษทงหลาย แมพวกเธอกเสวยกรรมอนตนกระทาแลวเหมอน กน. กในอดตกาล เดกเลยงโค ๗ คนชาวกรงพาราณส เทยวเลยงโค อยคราวละ ๗ วน ในประเทศใกลดงแหงหนง วนหนงเทยวเลยงโคแลว กลบมาพบเหยใหญตวหนง จงไลตาม. เหยหนเขาไปสจอมปลวกแหงหนง. กชองแหงจอมปลวกนนม ๗ ชอง. พวกเดกปรกษากนวา บดน พวก เราจกไมอาจจบได พรงนจงจกมาจบดงนแลว จงตางคนตางกถอเอากง ไมทหกไดคนละกา ๆ แมทง ๗ คนพากนปดชองทง ๗ ชองแลวหลกไป. ในวนรงขนเดกเหลานนมไดคานงถงเหยนน ตอนโคไปในประเทศอน ครน ในวนท ๗ พาโคกลบมา พบจอมปลวกนน กลบไดสต คดกนวา ' เหย นนเปนอยางไรหนอ ' จงเปดชองทตน ๆ ปดไวเเลว. เหยหมดอาลยใน ชวต เหลอแตกระดกและหนงสนคลานออกมา. เดกเหลานนเหนดงนน แลว จงทาความเอนดพดกนวา พวกเราอยาฆามนเลย. มนอดเหยอตลอด ๗ วน' จงลบหลงเหยนนแลวปลอยไป ดวยกลาววา 'จงไปตามสบายเถด.'


เดกเหลานนไมตองไหมในนรกกอน เพราะไมไดฆาเหย. แตชนทง ๗ นน ไดเปนผอดขาวรวมกนตลอด ๗ วน ๆ ใน ๑๔ อตภาพ ภกษทงหลาย กรรมนน พวกเธอเปนเดกเลยงโค ๗ คนทาไวแลวในกาลนน." พระศาสดาทรงพยากรณปญหา อนภกษเหลานนทลถามแลว ๆ ดวย ประการฉะน. "

คนจะอยทไหน ๆ กไมพนจากกรรมชว ครงนน ภกษรปหนง ทลพระศาสดาวา " ความพนยอมไมมแก สตวททากรรมเปนบาปแลว ผซงเหาะไปในอากาศกด แลนไปสสมทร กด เขาไปสซอกแหงภเขากด หรอ ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสบอกวา " อยางนนแหละ ภกษทงหลาย แมใน ททงหลาย มอากาศเปนตน ประเทศแมสกสวนหนงทบคคลอยแลว พงพนจากกรรมชวได ไมม " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรส พระคาถานวา ๑๑. น อนตลกเข น สมททมชเฌ น ปพพตาน ววร ปวส น วชชต โส ชคตปปเทโส ยตรฏ โต มเจยย ปาปกมมา. " บคคลททากรรมชวไว หนไปแลวในอากาศ ก ไมพงพนจากกรรมชวได, หนไปในทามกลางมหา- สมทร กไมพงพนจากกรรมชวได, หนเขาไปสซอก แหงภเขา กไมพงพนจากกรรมชวได, (เพราะ) เขา


อยแลวในประเทศแหงแผนดนใด พงพนจากกรรม ชวได, ประเทศแหงแผนดนนน หามอยไม."

แกอรรถ ความแหงพระคาถานนวา " กหากวา คนบางคนคดวา 'เราจก พนจากกรรมชวดวยอบายน พงนงในอากาศกด. พงเขาไปสมหาสมทร อนลกแปดหมนสพนโยชนกด พงนงในซอกแหงภเขากด. เขาไมพงพน จากกรรมชวไดเลย. ' ดวยวา ในสวนแหงแผนดนคอภาคแหงปฐพม ปรตถมทศเปนตน โอกาสแมประมาณเทาปลายขนทรายทบคคลอยแลว พงอาจพนจากกรรมชวได หามไม. " ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานน บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. พระธรรมเทศนาเปนกถามประโยชน แมเเกมหาชนผ ประชมกนแลว ดงนแล. เรองชน ๓ คน จบ


๑๒. เรองเจาสปปพทธศากยะ [๑๐๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภเจาศากยะ พระนามวาสปปพทธะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น อนตลกเข น สมททมชเฌ " เปนตน.

เจาสปปพทธะแกลงนงปดทางเสดจพระศาสดา ดงไดสดบมา เจาสปปพทธะพระองคนน ผกอาฆาตในพระศาสดา ดวยเหต ๒ ประการน คอ พระสมณโคดมนทงลกสาวของเราออกบวช ประการ ๑ ใหลกชายของเราบวชแลวตงอยในฐานะแหงผมเวรตอลกชาย นนประการ ๑, วนหนง ทรงดารวา " บดน เราจกไมใหพระสมณโคดม นนไปฉนยงสถานทนมนต " ดงน จงปดทางเปนทเสดจไป นงเสวย นาจณฑในระหวางทาง. ลาดบนน เมอพระศาสดามภกษสงฆหอมลอมเสดจมาทนน พวก มหาดเลกทลทาวเธอวา " พระศาสดาเสดจมาแลว." ทาวเธอตรสวา " พวกเจาจงลวงหนาไปกอน. จงบอกพระสมณะนนวา 'พระสมณโคดม องคนไมเปนใหญกวาเรา เราจกไมใหทางแกพระสมณโคดมนน " แม พวกมหาดเลกทลเตอนแลว ๆ เลา ๆ กคงประทบนงรบสงอยางนนแล. พระศาสดาไมไดหนทางจากสานกของพระมาตละ (ลง) แลวจง เสดจกลบจากทนน. แมทาวเธอกสงจารบรษ (คนสอดแนม) ไปคนหนง ดวยกาชบวา " เจาจงไป ฟงคาของพระสมณโคดมนนแลวกลบมา."


เจาสปปพทธะทากรรมหนกจกถกแผนดนสบ แมพระศาสดาเสดจกลบมา ทรงทาการแยมพระโอฐ พระอานนท- เถระทลถามวา " อะไรหนอแล ? เปนปจจยแหงกรรมคอการแยมพระโอฐ ใหปรากฏ พระเจาขา " จงตรสวา " อานนท เธอเหนเจาสปปพทธะ ไหม ? " พระอานนทเถระ. ทลวา " เหน พระเจาขา. " พระศาสดา ตรสวา " เจาสปปพทธะนนไมใหทางแกพระพทธเจา ผเชนเรา ทากรรมหนกแลว ในวนท ๗ แตวนน ทาวเธอจกเขาไปส แผนดน (ธรณสบ) ณ ทใกลเชงบนได ในภายใตปราสาท. "

เจาสปปพทธะมงจบผดพระศาสดาดวยคาเทจ จารบรษไดฟงพระดารสนนแลว ไปสสานกของเจาสปปพทธะ ๆ ตรสถามวา " หลานของเราเมอกลบไปพดอะไรบาง ? " จงกราบทลตาม ทตนไดยนแลว. ทาวเธอไดสดบคาของจารบรษนนแลว ตรสวา " บดน โทษใน การพด (ผด) แหงหลานของเรายอมไมม เธอตรสคาใด คานนตอง เปนอยางนนจรง ๆ ทเดยว. แมเมอเปนเชนนน คราวน เราจกจบผดเธอ ดวยการพดเทจ. เพราะเธอไมตรสกะเราโดยไมเจาะจงวา 'ทานสปป- พทธะจกถกธรณสบในวนท ๗ ' ตรสวา ' ทานสปปพทธะจกถกธรณสบ ทใกลเชงบนได ในภายใตปราสาท ' ตงแตวนนไป เราจกไมไปสทนน. เมอเปนเชนนน เราไมถกธรณสบในทนนแลว จกขมขเธอดวยการ พดเทจ. "


เจาสปปพทธะทรงทาการรกษาพระองคอยางแขงแรง

ทาวเธอรบสงใหพวกมหาดเลกขนเครองใชสอยของพระองคออก ทงหมดไวบนปราสาท ๗ ชน ใหชกบนได ปดประต ตงคนแขงแรง ประจาไวทประต ประตละ ๒ คน ตรสวา " ถาเราเปนผมงจะลงไปขาง ลางโดยความประมาทไซร พวกเจาตองหามเราเสย. " ดงนแลวประทบ นงในหองอนเปนสรบนพนปราสาทชนท ๗.

จะหนผลแหงกรรมชวยอมไมพน พระศาสดา ทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย เจา- สปปพทธะมใชจะนงบนพนปราสาทอยางเดยว, ตอใหเหาะขนไปสเวหาส นงในอากาศกตาม. ไปสสมทรดวยเรอกตาม. เขาซอกเขากตาม, ธรรมดา พระดารสของพระพทธเจาทงหลายจะเปนสองไมม, ทาวเธอจกถกธรณ สบในสถานทเราพดไวนนแหละ. " เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา ๑๒. น อนตลกเข น สมททมชเฌ น ปพพตาน ววร ปวส น วชชต โส ชคตปปเทโส ยตรฏ ต นปปสเหยย มจจ. " บคคลททากรรมชวไว หนไปแลวในอากาศ ก ไมพงพนจากกรรมชวได, หนไปในทามกลางมหา- สมทร กไมพงพนจากกรรมชวได. หนไปสซอกภเขา กไมพงพนจากกรรมชวได (เพราะ) เขาอยแลวใน ประเทศแหงแผนดนใด ความตายพงครอบงาไมได ประเทศแหงแผนดนนน หามอยไม. "


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา นปปสเหยย มจจ ความวา ประเทศคอแผนดน แมเพยงเทาปลายผม ทมรณะไมพงยาย คอไมพง ครอบงาผสถตอย ยอมไมม คาทเหลอ กเชนกบคากอนนนเทยวดงนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล.

มามงคลเปนเหตใหทาวเธอเสดจลงจากปราสาท

ในวนท ๗ ในเวลาคลายกบเวลาทเจาสปปพทธะปดหนทางภกษา- จารของพระศาสดา มามงคลของเจาสปปพทธะในภายใตปราสาทคก คะนอง กระแทกแลวซงฝานน ๆ. ทาวเธอประทบนงอยชนบนนนเอง ไดสดบเสยงของมานน จง ตรสถามวา " นนอะไรกน ? " พวกมหาดเลกทลวา " มามงคลคะนอง. " สวนมานน พอเหนเจาสปปพทธะ กหยดนง.

เกดเหตนาประหลาดเพราะกรรมชว ขณะนน ทาวเธอมพระประสงคจะจบมานน ไดเสดจลกจากท ประทบบายพระพกตรมาทางประต. ประตทงหลายเปดเองทเดยว; บนได ตงอยในทของตนตามเดม. คนแขงแรงผยนอยทประตจบทาวเธอทพระศอ ผลกใหมพระพกตรคะมาลงไป. โดยอบายนนประตทพนทง ๗ กเปดเอง ทเดยว บนไดทงหลายกดงอยในทเดม. พวกคนทแขงแรง (ประจาอย) ทชนนน ๆ จบทาวเธอทพระศอเทยวแลวผลกใหมพระพกตรคะมาลงไป.


ทาวเธอถกแผนดนสบไปเกดในอเวจนรก

ขณะนน มหาปฐพแตกแยกออกคอยรบเจาสปปพทธะนนผถงท ใกลเชงบนไดทภายใตปราสาทนนเอง. ทาวเธอไปบงเกดในอเวจนรก แลวแล. เรองเจาสปปพทธศากยะ จบ ปาปวรรควรรณนา จบ วรรคท ๙ จบ.


คาถาธรรมบท ทณฑวรรค๑ท ๑๐ วาดวยอาชญามผล [๒๐] ๑. สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา สตว ทงหมดยอมกลวตอความตาย บคคลทาตนใหเปน อปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชผอนใหฆา. ๒. สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา ชวต ยอมเปนทรกของสตวทงหมด บคคลควรทาตนให เปนอปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชใหฆา. ๓. สตวผเกดแลวทงหลาย เปนผใครสข บคคล ใดแสวงหาสขเพอตน แตเบยดเบยนสตวอนดวย ทอนไม บคคลนนละไปแลวยอมไมไดสข สตวผ เกดแลวทงหลายเปนผใครสข บคคลใดแสวงหาสข เพอตน ไมเบยดเบยน (ผอน) ดวยทอนไม บคคล นนละไปแลว ยอมไดสข. ๔. เธออยาไดกลาวคาหยาบกะใครๆ ชนเหลา อนถกเธอวาแลว จะพงวาตอบเธอ. ๕. นายโคบาล ยอมตอนโคทงหลายไปสทหา กน ดวยทอนไมฉนใด ชราและมจจยอมตอนอาย ของสตว ทงหลายไปฉนนน. ๑. วรรคท ๑๐ มอรรถกถา ๑๑ เรอง.


๖. อนคนพาล ทากรรมทงหลายอนลามกอย ยอมไมร (สก) บคคลผมปญญาทราม ยอมเดอดรอน ดจถกไฟไหม เพราะกรรมของตนเอง. ๗. ผใด ประทษรายในทานผไมประทษราย ทงหลาย ผไมมอาชญาดวยอาชญา ยอมถงฐานะ ๑๐ อยาง อยางใดอยางหนงพลนทเดยว คอ ถง เวทนากลา ๑ ความเสอมทรพย ๑ ความสลายแหง สรระ ๑ อาพาธหนก ๑ ความฟงซานแหงจต ๑ ความขดของแตพระราชา ๑ การถกกลาวตอยางราย แรง ๑ ความยอยยบแหงเครอญาต ๑ ความเสยหาย แหงโภคะทงหลาย ๑ อกอยางหนง ไฟปายอมไหม เรอนของเขา ๑ ผนนมปญญาทราม เพราะกายแตก ยอมเขาถงนรก. ๘. การประพฤตเปนคนเปลอย กทาสตวให บรสทธไมได การเกลาชฎากไมได การนอนเหนอ เปอกตมกไมได การไมกนขาวกด การนอนบนแผน- ดนกด ความเปนผมกายหมกหมมดวยธลกด ความ เพยรดวยการนงกระหยงกด (แตละอยาง) หาทา สตวผยงไมลวงสงสยใหบรสทธไดไม. ๙. แมถาบคคลประดบแลว พงประพฤตสมา เสมอ เปนผสงบ ฝกแลว เทยงธรรม มปกตประ-


พฤตประเสรฐ วางเสยซงอาชญาในสตวทกจาพวก บคคลนนเปนพราหมณ เปนสมณะ เปนภกษ. ๑๐. บรษผหามอกศลวตก ดวยหรได นอยคน จะมในโลก บคคลใดกาจดความหลบ ตนอย เหมอน มาดหลบแสไมใหถกตน บคคลนนหาไดยาก ทาน ทงหลายจงมความเพยร มความสลดใจ เหมอนมาด ถกเขาตดวยแสแลว (มความบากบน) ฉะนน ทาน ทงหลายเปนผประกอบดวยศรทธา ศล วรยะ สมาธ และดวยคณเครองวนจฉยธรรม มวชชาและจรณะ ถงพรอม มสตมนคง จกละทกขอนมประมาณไม นอยนได. ๑๑. อนคนไขนาทงหลาย ยอมไขนา ชางศร ทงหลาย ยอมดดศร ชางถากทงหลาย ยอมถากไม ผสอนงายทงหลาย ยอมฝกตน. จบทณฑวรรคท ๑๐


๑๐. ทณฑวรรควรรณนา ๑. เรองภกษฉพพคคย [๑๐๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ฉพพคคย๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สพเพ ตสนต" เปนตน.

เหตทรงบญญตปหารทานสกขาบท ความพสดารวา ในสมยหนง เมอเสนาสนะอนภกษสตตร๒สพคคย ซอมแซมแลว ภกษฉพพคคยกลาววา " พวกทานจงออกไป, พวกผม แกกวา, เสนาสนะนนถงแกพวกผม." เมอภกษสตตรสพคคยเหลานน พดวา " พวกผมจกไมยอมให, (เพราะ) พวกผมซอมแซมไวกอน " ดงน แลว จงประหารภกษเหลานน. ภกษสตตรสพคคยถกมรณภยคกคามแลว จงรองเสยงลน. พระศาสดา ทรงสดบเสยงของภกษเหลานน จงตรสถามวา " อะไร กนน ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " เรองชอน " ดงนแลว ตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย จาเดมแตน ธรรมดาภกษไมควรทาอยางนน, ภกษ ใดทา, ภกษนนยอมตองอาบตชอน. " ดงนแลว ทรงบญญตปหารทาน- สกขาบท ตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ธรรมดาภกษรวา ' เรายอม หวาดหวนตออาชญา กลวตอความตายฉนใด, แมสตวเหลาอนกยอม หวาดหวนตออาชญา กลวตอความตายฉนนนเหมอนกน ' ไมควรประหาร ๑. ภกษมพวก ๖. ๒. ภกษมพวก ๑๗.


เอง ไมควรใชใหฆาผอน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๑. สพเพ ตสนต ทณฑสส สพเพ ภายนต มจจโน อตตาน อปม กตวา น หเนยย น ฆาตเย. " สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา, สตว ทงหมด ยอมกลวตอความตาย, บคคลทาตนใหเปน อปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชผอนใหฆา."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา " สพเพ ตสนต " ความวา สตว แมทงหมด เมออาชญาจะตกทตน ยอมหวาดหวนตออาชญานน. บทวา มจจโน ไดแก ยอมกลวแมตอความตายแท. กพยญชนะ๑แหงเทศนานไมมเหลอ. สวนเนอความยงมเหลอ. เหมอน อยางวา เมอพระราชารบสงใหพวกราชบรษตกลองเทยวปาวรองวา " ชน ทงหมดจงประชมกน " ชนทงหลายทเหลอเวนพระราชาและมหาอามาตย ของพระราชาเสย ยอมประชมกนฉนใด. แมเมอพระศาสดา ตรสวา " สตวทงหมด ยอมหวาดหวน " ดงน. สตวทงหลายทเหลอเวนสตววเศษ ๔ จาพวกเหลานน คอ 'ชางอาชาไนย มาอาชาไนย โคอสภอาชาไนย และพระขณาสพ ' บณฑตพงทราบวา ยอมหวาดหวนฉนนนเหมอนกน. จรงอย บรรดาสตววเศษเหลาน พระขณาสพ ไมเหนสตวทจะตาย เพราะ ความททานละสกกายทฏฐเสยไดเเลวจงไมกลว. สตววเศษ ๓ พวกนอกน ๑. อธบายวา เพงตามพยญชนะ แสดงวา สตวทงหลายกลวตอความตาย ไมมเวนใครเลย แต ตามอรรถ มเวนสตวบางพวก จงกลาววา ยงมเหลอ.


ไมเหนสตวทเปนปฏปกษตอตน เพราะความทสกกายทฏฐ มกาลงจงไม กลว. พระคาถาวา น หเนยย น ฆาตเย ความวา บคคลรวา " เราฉน ใด. แมสตวเหลาอนกฉนนน " ดงนแลว กไมควรฆาเอง (และ)ไมควร ใชผอนใหฆา. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ.


๒. เรองภกษฉพพคคย [๑๐๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษ- ฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพเพ สนต " เปนตน.

เหตใหทรงบญญตตลสตตกสกขาบท ความพสดารวา ในสมยหนง พวกภกษฉพพคคย เงอดเงอหอก คอฝามอแกพวกภกษสตตรสพคคยเหลานน ดวยเหตทตนประหารพวก สตตรสพคคย ในสกขาบทกอนนนนนแล. แมในเรองน พระศาสดาทรงสดบเสยงของภกษเหลานนแลว ก ตรสถามวา " นอะไรกน ? " ภกษเหลานนกราบทลวา " เรองชอน " แลว ตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย จาเดมแตนไป ธรรมดาภกษไมควรทา อยางน, ภกษใดทา, ภกษนนยอมตองอาบตชอน " ดงนแลว ทรงบญญต ตลสตตกสกขาบท ตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย ธรรมดาภกษทราบวา แมสตวเหลาอนยอมหวาดหวนตออาชญา อยางเดยวกบเราเหมอนกน, อนง ชวตกยอมเปนทรกของสตวเหลานน เหมอนของเราโดยแท ไมควร ประหารเอง ไมควรใชผอนใหฆา " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๒. สพเพ ตสนต ทณฑสส สพเพส ชวต ปย อตตาน อปม กตวา น หเนยย น ฆาตเย. " สตวทงหมด ยอมหวาดหวนตออาชญา ชวต ยอมเปนทรกของสตวทงหมด. บคคลควรทาตนให เปนอปมาแลว ไมควรฆาเอง ไมควรใชใหฆา. "


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา สพเพส ชวต ปย ความวา ชวตยอมเปนทรกยงของเหลาสตวทเหลอ เวนพระขณาสพเสย. อนพระ- ขณาสพ ยอมเปนผวางเฉยในชวตหรอในมรณะโดยแท. คาทเหลอ เชน กบคาอนมในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ.


๓. เรองเดกหลายคน [๑๐๙]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภเดกเปนอน มาก ตรสพระธรรมเทศนานวา " สขกามาน ภตาน " เปนตน.

พระศาสดาทรงพบพวกเดกตง ความพสดารวา ในวนหนง พระศาสดาเสดจทรงบาตรเขาไปใน กรงสาวตถ ทรงเหนพวกเดกเปนอนมาก เอาไมตงเรอน๑ตวหนง ใน ระหวางทาง ตรสถามวา " แนะ เจาเดกทงหลาย พวกเจาทาอะไรกน ? " เมอเดกเหลานนกราบทลวา " พวกขาพระองคเอาไมตง " พระเจาขา " ตรสถามอกวา " เพราะเหตไร ? " เมอพวกเขากราบทลวา " เพราะกลว มนกด พระเจาขา " จงตรสวา " พวกเจาตงนดวยคดวา 'จกทาความสข แกตน ' จกไมเปนผไดรบความสขในทแหงตนเกดแลว ๆ. แทจรง บคคล เมอปรารถนาสขแกตน (แต) ประหารสตวอน ยอมไมควร " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา ๓. สขกานาน ภตาน โย ทณเฑน วหสต อตตโน สขเมสาโน เปจจ โส น ลภเต สข. สขกานาน ภตาน โย ทณเฑน น หสต อตตโน สขเมสาโน เปจจ ลภเต สข. " สตวผเกดแลวทงหลาย เปนผใครสข บคคล ใดแสวงหาสขเพอตน, แตเบยดเบยนสตวอนดวย ทอนไม บคคลนนละไปแลวยอมไมไดสข. สตวผ ๑. คองทอาศยอยตามเรอน เชนงเขยว งลายสอ เปนตน.


เกดแลวทงหลาย เปนผใครสข, บคคลใดแสวงหา สขเพอตน, ไมเบยดเบยน (ผอน) ดวยทอนไม, บคคลนนละไปแลว ยอมไดสข.

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย ทณเฑน ความวา บคคลใด ยอมเบยดเบยน (ผอน) ดวย ทอนไมหรอวตถทงหลายมกอนดนเปนตน. บาทพระคาถาวา เปจจ โส น ลภเต สข ความวา บคคลนน ยอมไมไดสขสาหรบมนษย สขอนเปนทพย หรอสขคอพระนพพาน อน เปนปรมตถ (สข) ในโลกหนา. ในพระคาถาท ๒ (มความวา) หลายบทวา เปจจ โส ลภเต สข ความวา บคคลนนยอมไดสขทง ๓ อยาง มประการดงกลาวแลวใน ปรโลก. ในกาลจบเทศนา เดกเหลานนทง ๕๐๐ ตงอยในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองเดกหลายคน จบ.


๔. เรองพระโกณฑธานเถระ [๑๑๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระชอ โกณฑธานะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " มาโวจ ผรส กจ " เปนตน.

รปสตรตดตามพระเถระไปทกแหง ดงไดสดบมา จาเดมแตวนทพระเถระนนบวชแลว รปสตรรปหนง เทยวไปกบพระเถระ (แต) พระเถระไมเหนรปสตรนน, สวนมหาชนเหน. เมอทานแมเทยวบณฑบาตอยภายในบาน. พวกมนษยถวายภกษาทพพ ๑ แลว พดวา " ทานขอรบ สวนนจงเปนของสาหรบทาน, แตสวนน สาหรบสตรผสหายของทาน " ดงนแลว กถวายภกษาแมทพพท ๒.

บรพกรรมของพระเถระ ถามวา " บรพกรรมของทานเปนอยางไร ? " ตอบวา " ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสปะ ภกษ ๒ รปเปนสหายกน ไดเปนผกลมเกลยวกนอยางยง ดจคลอดจาก ครรภมารดาเดยวกน." กในกาลแหงพระพทธเจาผทรงพระชนมายยน ภกษทงหลายยอม ประชมกน เพอประโยชนแกการทาอโบสถทก ๆ ๑ ป หรอทก ๆ ๖เดอน (ครงหนง) เพราะฉะนน แมทานทงสองรปนน กออกไปจากทอยดวย คดวา " จกไปสโรงอโบสถ. "

เทวดาแกลงทาพระเถระใหแตกกน เทวดาผเกดในชนดาวดงสผหนง เหนทานทงสองแลว คดวา " ภกษ เหลานนชางกลมเกลยวกนเหลอเกน, เราอาจทาลายภกษเหลานไดหรอ


หนอ ? " ดงนแลว ไดมาในลาดบเวลาทตนคดแลวนนแล เพราะความ ทตนเปนผเกเร. ในภกษ ๒ รปนน เมอรปหนงกลาววา " ผมอาย ขอ ทานจงรออยสกครหนง ผมมความตองการถายอจจาระ๑ " จงนรมตเพศ เปนหญงมนษยคนหนง. ในกาลทพระเถระเขาไปในระหวางพมไมเเลว ออกมา เอามอขางหนงเกลามวยผม ขางหนงจดผานง (เดนตาม) ออก มาขางหลงพระเถระนน. ทานไมเหนหญงนน. แตภกษรปทยนอยขาง หนาซงคอยทานอย เหลยวมาแลดเหนหญงนนทาอยางนน (เดนตาม) ออกมา.

รงเกยจกนดวยสลเภท

เทวดานนรภาวะแหงตน อนภกษนนเหนแลว กอนตรธานไป. ภกษรปนอกน (ทคอยอย) พดกะภกษนน ในเวลาทมาสทใกลตนวา " ผมอาย ศลของทานทาลายเสยแลว. " ภกษนนกลาววา " ผมอาย กรรมเหนปานนนของผมไมม. " ภกษ นอกนกลาววา " เดยวนเอง หญงรนสาว (เดนตาม) ออกมาขางหลง ทาน ทากรรมชอนผมเหนแลว. ทานยงพด (ปฏเสธ) ไดวา 'กรรมเหน ปานนของผมไมม. " ภกษนน ปานประหนงถกสายฟาฟาดลงทกระหมอม กลาววงวอน วา " ผมอาย ขอทานจงอยาใหผมฉบหายเลย. กรรมเหนปานนนของผม ไมมจรง ๆ. " ภกษนอกนกพดวา " ผมเหนดวยนยนตาทงสองเอง, จกเชอทาน ๑. สรรกจเจน ดวยกจแหงสรระ.


ไดอยางไร " ดงนแลว กแตกกนดจทอนไมแลวหลกไป. แมในโรง อโบสถกนงดวยตงใจวา " เราจกไมทาอโบสถรวมกบภกษน. " ภกษนอกน (ผถกหา) แจงแกภกษทงหลายวา " ทานขอรบจดดา แมเทาเมลดงา ยอมไมมในศลของผม." แมภกษนน กกลาวยนวา " กรรมลามกนนผมเหนเอง. "

เทวดาขยายความจรง เทวดาเหนภกษรปทคอยนน ไมปรารถนาจะทาอโบสถรวมกบภกษ (รปทตนแกลง) นน หวนคดวา " เราทากรรมหนกแลว " ดงน จงชแจง วา " ความทาลายแหงศลของพระผเปนเจาของขาพเจายอมไมม. แตขาพ- เจาทากรรมอนลามกนน กดวยสามารถจะทดลองด, ขอทานจงทาอโบสถ รวมกบพระผเปนเจานนเถด." ภกษรปทคอยนน เมอเทวดานน ดารงอยในอากาศชแจงอยจงเชอ แลวไดทาอโบสถ (รวมกน ) แตหาไดเปนผมจตชดเชอในพระเถระเหมอน ในกาลกอนไม. บรพกรรมของเทวดามประมาณเทาน. กในเวลาสนอาย พระเถระ เหลานน ไดบงเกดในเทวโลกแสนสบาย.

เทวดามาเกดเปนพระโกณฑธานะ ฝายเทวดาบงเกดในอเวจแลว หมกไหมอยในอเวจนนสน ๑ พทธน-๑ ดร ในพทธปบาทกาลน ไดบงเกดในกรงสาวตถ ถงความเจรญวยแลว ไดบรรพชาอปสมบทในพระศาสนา. ตงแตวนททานบวชแลว รปสตร ๑. ระหวางกาลแหงพระพทธเจาพระองคหนงซงปรนพพานแลว องคใหมอบตขน.


นนกไดปรากฏอยางนนนนแล. เพราะเหตนนแล ภกษทงหลายจงได ขนานนามทานวา " โกณฑธานะ. "

พวกภกษบอกคฤหสหใหขบไล ภกษทงหลายเหนทานเทยวไปอยอยางนน จงบอกอนาถปณฑก- เศรษฐวา " ทานเศรษฐ ทานจงขบไลภกษผทศลรปนออกจากวหารของ ทานเสย. เพราะวา ความเสยหายจะเกดขนแกภกษทเหลอ. " เศรษฐ. ทานผเจรญ กพระศาสดาไมมในวหารหรอ ? ภกษ. มอย ทานเศรษฐ. เศรษฐ. ทานผเจรญ ถากระนน พระศาสดาคงจกทรงทราบ. ภกษทงหลายกไปแจงแมแกนางวสาขาอยางนนเหมอนกน. ถงนางวสาขา กไดใหคาตอบแกภกษเหลานนเหมอนกน. ฝายภกษทงหลาย อนทานเหลานนไมรบถอยคา (ของตน) จงได ทลแดพระราชาวา " มหาบพตร ภกษชอโกณฑธานะ พาหญงคนหนง เทยวไป จะยงความเสยหายใหเกดแกภกษทกรป. ขอมหาบพตรทรงขบไล ภกษนนออกจากแวนแควนของพระองคเสย. " พระราชา. ภกษนนอยทไหนเลา ? พวกภกษ. อยในวหาร มหาบพตร. พระราชา. อยในเสนาสนะหลงไหน ? พวกภกษ. ในเสนาสนะชอโนน. พระราชา. ถาเชนนน ขออาราธนาพระคณเจาไปเถด. ขาพเจา จกสงใหจบภกษรปนน.


พระราชาเสดจไปสอบสวนพระโกณฑธานะ ในเวลาเยน ทาวเธอเสดจไปวหาร รบสงใหพวกบรษลอมเสนา- สนะนนไวแลว ไดเสดจผนพระพกตรตรงทอยของพระเถระ. พระเถระไดยนเสยงเอะอะ จงไดออกจากวหาร (ทอย) ยนอยท หนามข. พระราชาไดทอดพระเนตรเหนรปสตรแมนน ยนอยขางหลง พระเถระนน. พระเถระทราบวาพระราชาเสดจมา จงขนไปยงวหารนงอย แลว. พระราชาไมทรงไหวพระเถระ, ไมไดทอดพระเนตรเหนแมสตรนน ทาวเธอทรงตรวจดทซอกประตบาง ทใตเตยงบาง กมไดทรงประสบเลย จงไดตรสกะพระเถระวา " ทานขอรบ ผมไดเหนสตรคนหนงในทน, เขา ไปเสยไหน ? " พระเถระทลวา " อาตมภาพไมเหน มหาบพตร. แมเมอพระราชา ตรสวา " เมอกน ขาพเจาเหนสตรยนอยขางหลงทาน. " กทลยนกรานวา " อาตมภาพไมเหน มหาบพตร. " พระราชาทรงดารวา " นมนเปนเรองอะไรหนอ ? " แลวตรสวา " ขอนมนตทานออกไปจากทนกอน ขอรบ " เมอพระเถระออกไปจากท นน ยนอยทหนามข. สตรนนกไดยนอยขางหลงของพระเถระอก. พระ- ราชาทอดพระเนตรเหนสตรนนแลว จงเสดจขนไปชนบนอก. พระเถระทราบความทพระราชานนเสดจมาแลว จงนงอย. พระราชา แมทรงตรวจดสตรนนในททกแหงอก กมไดทรง ประสบ จงตรสถามพระเถระนนซาอกวา " สตรนนมอย ณ ทไหน ? ขอรบ. " พระเถระ. อาตมภาพไมเหน (สตรนน) มหาบพตร.


พระราชา. ขอทานโปรดบอกเถด ขอรบ เมอกนเอง ผมเหน สตรยนอยขางหลงของทาน. พระเถระ. ขอถวายพระพร มหาบพตร แมมหาชนกพดวา " สตร เทยวไปขางหลงอาตมภาพ." สวนอาตมภาพไมเหน (สตรนนเลย).

พระราชาทรงสนนษฐานวาเปนรปเทยม พระราชาทรงกาหนดวา " นนพงเปนรปเทยม " แลวรบสงกะ พระเถระอกวา " ทานขอรบ ขอทานจงลงไปจากทนดท. " เมอพระเถระ ลงไปยนอยทหนามข. กไดทอดพระเนตรเหนสตรนนยนอยขางหลงของ พระเถระนนอก ครนเสดจขนไปขางบน กกลบมไดทอดพระเนตรเหน. ทาวเธอทรงซกถามพระเถระอก. เมอทานทล (ยนกรานคาเดยว) วา " อาตมภาพไมเหน. " กทรงสนนษฐานไดวา " นนเปนรปเทยมแน " จงตรสกะพระเถระวา " ทานขอรบ เมอสงกเลส (เครองเศราหมอง) เหนปานนน เทยวตดตามไปขางหลงทานอย. คนอนใคร ๆ จกไมถวาย ภกษาแกทาน. ทานจงเขาไปพระราชวงของขาพเจาเนองนตย. ขาพเจา จกบารง (ทาน) ดวยปจจย ๔, " ทรงนมนตพระเถระแลว กเสดจหลกไป.

พวกภกษตเตยนพระราชาและพระเถระ ภกษทงหลาย ยกโทษวา " ผมอายทงหลาย ทานทงหลายจงด กรยาของพระราชาผลามก. เมอพวกเราทลวา ' ขอพระองคทรงขบไล ภกษนนออกจากวหารเสย. กเสดจมา (กลบ) นมนต (ภกษนน) ดวย ปจจย ๔ แลวเสดจกลบ. "


ภกษทงหลาย กกลาวกะพระเถระนนวา " เฮย คนทศล บดน พระราชากลายเปนคนชวแลว. " แมพระเถระนน ในกาลกอนไมอาจจะกลาวอะไรๆ กะภกษทงหลาย ได, บดน กลาวตอบทนทวา " พวกทานเปนผทศล. พวกทานเปนคน ชว, พวกทานพาหญงเทยวไป. " ภกษเหลานน ไปกราบทลแดพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระโกณฑธานะ อนขาพระองคทงหลายวากลาวแลว กลบกลาวดาตางๆ เปนตนวา 'แมพวกทาน กเปนผทศล. "

พระศาสดาทรงไตสวนทงสองฝาย พระศาสดา รบสงใหเรยกพระโกณฑธานะนนมาแลว ตรสถามวา " ภกษ ขาววา เธอกลาวอยางนน จรงหรอ ? " พระเถระ กราบทลวา " จรง พระเจาขา." พระศาสดา. เพราะเหตไร ? เธอจงกลาวอยางนน. พระเถระ. เพราะเหตทภกษเหลานนกลาวกบขาพระองค. พระศาสดา. ภกษทงหลาย เพราะเหตไร ? แมพวกทานจงกลาว กะภกษน (อยางนน). พวกภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคเหนหญงเทยว ไปขางหลงภกษน จงกลาวอยางนน. พระศาสดา. นยวา ภกษเหลานเหนหญงเทยวไปกบเธอ จงกลาว (ขนอยางนน) สวนตวเธอไมไดเหนเลย เหตไฉน ? จงกลาวกะภกษ


เหลาน (อยางนนเลา ?). ผลน เกดขนเพราะอาศยทฏฐลามกของเธอใน กาลกอนมใชหรอ ? เหตไร ในบดน เธอจงถอทฏฐลามกอกเลา ? พวกภกษทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญ กภกษนไดทากรรม อะไรในปางกอน ? " ทนน พระศาสดา ตรสบรพกรรมของทานแกภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษ เธออาศยกรรมลามกน จงถงประการอนแปลกนแลว บดน การทเธอถอทฏฐอนลามกเหนปานนนอก ไมสมควร. เธออยา กลาวอะไร ๆ กบภกษทงหลายอก. จงเปนผไมมเสยง เชนกงสดาลอน เขาตดขอบปากแลว. เมอทาอยางนน จกเปนผชอวาบรรลพระนพพาน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถา เหลานวา ๔. มาโวจ ผรส กจ วตตา ปฏวเทยย ต ทกขา ห สารมภกถา ปฏทณฑา ผเสยย ต. สเจ เนเรส อตตาน กโส อปหโต ยถา เอส ปตโตส นพพาน สารมโภ เต น วชชต. " เธออยาไดกลาวคาหยาบกะใคร ๆ, ชนเหลาอน ถกเธอวาแลว จะพงตอบเธอ, เพราะการกลาวแขงขน กนใหเกดทกข อาชญาตอบพงถกตองเธอ, ผเธอ อาจยงตนไมใหหวนไหวได ดงกงสดาลทถกกาจด แลวไซร เธอนนยอมบรรลพระนพพาน, การกลาว แขงขนกน ยอมไมมแกเธอ." ๑. ระฆงวงเดอน.


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กจ ความวา อยาไดกลาวคาหยาบ กะใคร ๆ คอแมกะบคคลผหนง. บทวา วตตา ความวา คนเหลาอนถกเธอกลาววา " เจาพวกทศล, " พงกลาวตอบเธอบาง อยางนนเหมอนกน. บทวา สารมภกถา ขนชอวาการกลาวแขงขนกนเกนกวาเหตนน ใหเกดทกข. บทวา ปฏทณฑา ความวา เมอเธอประหารผอน ดวยอาชญา ทงหลาย มอาชญาทางกายเปนตน. อาชญาตอบเชนนนแหละ พงตกลง เหนอกระหมอมของเธอ. บทวา สเจ เนเรส ความวา ถาเธอจกอาจทาตนไมใหหวนไหวได ไซร. บาทพระคาถาวา กโส อปหโต ยถา ความวา เหมอนกงสดาล ท เขาตดขอบปากทาใหเหลอแตพนวางไว. จรงอย กงสดาลเชนนน แม บคคลตแลวดวยมอ เทา หรอดวยทอนไม กยอมไมดง. สองบทวา เอส ปตโตส ความวา ถาเธอจกอาจเปนผเหนปานนน ไดไซร. เธอนน บาเพญปฏปทานอย. เปนผไมประมาทแลวในบดน ชอวาบรรลพระนพพาน. บาทพระคาถาวา สารมโภ เต น วชชต ความวา กเมอเปนอยาง นน แมความแขงขนกน มอนกลาวทาใหยงกวากนเปนลกษณะเปนตน อยางนนวา " เจาเปนผทศล " วา " พวกเจาเปนผทศล " ดงน ยอมไมม คอจกไมมแกเธอเลย.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรหตผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว. แมพระโกณฑธานเถระ ตงอยในพระโอวาทท พระศาสดาประทานเเลว กไดบรรลพระอรหตผล. ตอกาลไมนานนก ทานไดเหาะขนไปในอากาศ จบสลากเปนครงแรก๑ ดงนแล. เรองพระโกณฑธานเถระ จบ. ๑. ไดยนวา ทานไดจบสลากไดท ๑ สามครง คอพระศาสดาจะเสดจไปสอคคนคร ในกจ นมนตของนางมหาสภททา ๑ เมอเสดจไปสเมองสาเกต ในกจนมนตของนางสภททา ๑ เมอ เสดจไปสสนาปรนตชนบท ๑ ในกจนมนตเหลานน ตองการแตพระขณาสพลวนๆ ๕๐๐ องค. นย. มโน., ๑/๒๘๓.


๕. เรองอโบสถกรรม [๑๑๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภอโบสถกรรม ของอบาสกาทงหลายมนางวสาขาเปนตน ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยถา ทณเฑน โคปาโล " เปนตน.

หญงรกษาอโบสถมงผลตางกน ดงไดสดบมา ในวนอโบสถวนหนง หญงประมาณ ๕๐๐ คนใน นครสาวตถ เปนผรกษาอโบสถ ไดไปสวหาร. นางวสาขาเขาไปหา หญงแกๆ ในจานวนหญง ๕๐๐ นนแลว ถามวา " แนะแมทงหลาย พวก ทานเปนผรกษาอโบสถ เพออะไร ? " เมอหญงแกเหลานนบอกวา " พวก ฉนปรารถนาทพยสมบต จงรกษาอโบสถ. " ถามพวกหญงกลางคน, เมอพวกหญงเหลานนบอกวา " พวกฉนรกษาอโบสถ กเพอตองการพน จากการอยกบหญงรวมสาม. " ถามพวกหญงสาว ๆ. เมอพวกเขาบอกวา " พวกฉนรกษาอโบสถ เพอตองการไดบตรชายในการมครรภคราวแรก. " ถามพวกหญงสาวนอย. เมอพวกเขาบอกวา " พวกฉนรกษาอโบสถ เพอ ตองการไปสสกลผวแตในวยสาว ๆ. " (นาง) ไดฟงถอยคาแมทงหมดของ หญงเหลานนแลว กพาพวกเขาไปสสานกพระศาสดา กราบทล (ความ ประสงคของหญงเหลานน) ตามลาดบ.

สรรพสตวถกสงไปเปนทอด ๆ พระศาสดาทรงสดบคานนแลวตรสวา " วสาขา ธรรมดาสภาว- ธรรมทงหลายมชาตเปนตนของสตวเหลาน เปนเชนกบนายโคบาลทม


ทอนไมในมอ. ชาตสงสรรพสตวไปสสานกชรา ชราสงไปสสานกพยาธ พยาธสงไปสสานกมรณะ มรณะยอมตดชวต ดจบคลตดตนไมดวย ขวาน. แตเมอเปนอยางนน ปวงสตวชอวาปรารถนาววฏฏะ(พระนพพาน) ยอมไมม, มวแตปรารถนาวฏฏะเทานน. " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๕. ยถา ทณเฑน โคปาโล คาโว ปาเชต โคจร เอว ชรา จ มจจ จ อาย ปาเชนต ปาณน. " นายโคบาล ยอนตอนโคทงหลายไปสทหากน ดวยทอนไม ฉนใด, ชราและมจจ ยอมตอนอาย ของสตวทงหลายไป ฉนนน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปาเชต ความวา นายโคบาลผฉลาด กนโคทงหลาย ตวเขาไปสระหวางคนนาดวยทอนไม ตดวยทอนไมนน นนแหละ นาไปอย ชอวา ยอมตอน (โคทงหลาย) ไปสทหากน ซง มหญาและนาหาไดงาย. สองบทวา อาย ปาเชนต ความวา ยอมตดอนทรยคอชวต คอ ยอมยงชวตนทรยใหสนไป. ในพระคาถาน มคาอปมาอปไมย ฉะนวา กชราและมจจ เปรยบเหมอนนายโคบาล, อนทรยคอชวต เปรยบ เหมอนฝงโค, มรณะ เปรยบเหมอนสถานทหากน. บรรดาสภาวธรรม เหลานน ชาตสงอนทรยคอชวตของสตวทงหลายไปสสานกชรา ชราสง


ไปสสานกพยาธ พยาธสงไปสสานกมรณะ, มรณะนนแลตด (ชวตนทรย ของสตวทงหลาย) ไป เหมอนบคคลตดตนไมดวยขวานฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอโบสถกรรม จบ.


๖. เรองอชครเปรต [๑๑๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอชครเปรต ตรสพระธรรมเทศนานวา " อถ ปาปน กมมาน " เปนตน.

พระมหาโมคคลลานะเหนเปรตถกไฟไหม ความพสดารวา ในสมยหนง พระมหาโมคคลลานะเถระกบพระ- ลกขณเถระลงจากเขาคชฌกฏ ไดเหนสตวชออชครเปรต ประมาณ ๒๕ โยชน ดวยจกษทพย. เปลวไฟตงขนแตศรษะของเปรตนน ลามถงหาง, ตงขนแตหาง ลามถงศรษะ. ตงขนแตขางทงสองไปรวมอยทกลางตว.

เลาการเหนเปรตใหพระเถระฟง พระเถระครนเหนเปรตนนแลวจงยม อนพระลกขณเถระถามเหต แหงการยมแลว กตอบวา " ผมอาย กาลน ไมใชกาลพยากรณ ปญหาน, ทานคอยถามผมในสานกพระศาสดาเถด " เทยวบณฑบาตใน กรงราชคฤห. ในกาลไปยงสานกพระศาสดา พระลกขณเถระถามแลว จงตอบวา " ผมอาย ผมไดเหนเปรตตนหนงในทนน. อตภาพของมน ชอวามรปอยางน; ผมครนเหนมนแลว ไดทาการยมใหปรากฏ กดวย ความคดวา 'อตภาพเหนปานน เราไมเคยเหนเลย. "

พระศาสดากเคยทรงเหนเปรตนน พระศาสดา เมอจะตรสคาเปนตนวา " ภกษทงหลาย สาวกของ เรา เปนผมจกษอยหนอ " ทรงรบรองถอยคาของพระเถระแลว จง ตรสวา " ภกษทงหลาย เปรตนน แมเรากไดเหนแลวทโพธมณฑสถาน


เหมอนกน. แตเราไมพด เพราะคดเหนวา ' กแลชนเหลาใดไมพงเชอ คาของเรา ความไมเชอนนของคนเหลานน พงเปนไปเพอหาประโยชน เกอกลมได ' บดน เราไดโมคคลลานะเปนพยานแลวจงพดได." อน ภกษทงหลายทลถามบรพกรรมของเปรตนนแลว จงทรงพยากรณ (ดง ตอไปน) วา

บรพกรรมของอชครเปรต ดงไดยนมา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสปะ เศรษฐชอวาสมงคล ปพนทดวยแผนอฐทองคา ใหสรางวหารในท ประมาณ ๒๐ อสภะ ดวยทรพยประมาณเทานนแลว กใหทาการฉลองดวย ทรพยประมาณเทานนเหมอนกน. วนหนง ทานเศรษฐไปสสานกพระ- ศาสดาแตเชาตร เหนโจรคนหนงนอนเอาผากาสาวะคลมรางตลอดถงศรษะ ทงมเทาเปอนโคลน อยในศาลาหลงหนง ใกลประตพระนคร จงกลาววา " เจาคนน มเทาเปอนโคลน คงจกเปนมนษยทเทยวเตรในเวลากลางคน แลว (มา) นอน. "

กรรมชวใหผลชว โจรเปดหนาเหนเศรษฐแลว คดในใจวา " เอาเถอะนะ. เราจก รกรรมทควรทาแกมน " ดงนแลวกผกอาฆาตไว ไดเผานา (ของเศรษฐ) ๗ ครง ตดเทาโคทงหลาย ในคอก ๗ ครง เผาเรอน ๗ ครง เขาไมอาจ ใหความแคนเคองดบได แมดวยทารณกรรมมประมาณเทานน จงทาการ สนทชดเชอกบคนใชของเศรษฐนนแลว ถามวา " อะไรเปนทรกของ เศรษฐ (นาย) ของทาน ? " ไดฟงวา " วตถเปนทรกยงของเศรษฐอน


จากพระคนธกฎ ยอมไมม " คดวา " เอาละ, เราจกเผาพระคนธกฎ ยง ความแคนเคองใหดบ. " เมอพระศาสดาเสดจเขาไปบณฑบาต. จงทบ หมอนาสาหรบดมและสาหรบใช ไดจดไฟทพระคนธกฎแลว. เศรษฐไดทราบวา " ขาววา พระคนธกฎถกไฟไหม " เดนมา อย ในเวลาพระคนธกฎถกไฟไหมเเลว จงมาถง แลดพระคนธกฎทไฟ ไหม กมไดทาความเสยใจแมสกเทาปลายขนทราย คแขนขางซายเขามา ปรบดวยมอขางขวาอยางขนานใหญ. ขณะนน ประชาชนยนอย ณ ทใกล ถามทานเศรษฐวา " นาย ขอรบ เพราะเหตไร ทานจงปรบมอ ในเวลาทพระคนธกฎซงทานสละ ทรพยประมาณเทานสรางไวถกไฟไหมเลา ? " เศรษฐตอบวา " พอแมทงหลาย ขาพเจาทากรรมประมาณเทาน (ชอวา) ไดฝงทรพยไวในพระศาสนาทไมสาธารณะแกอนตรายมไฟเปน ตน, ขาพเจาจงมใจยนด ปรบมอดวยคดวา ' เราจกไดสละทรพยประมาณ เทาน สรางพระคนธกฎ (ถวาย) พระศาสดาแมอก." ทานเศรษฐ สละทรพยประมาณเทานน สรางพระคนธกฎอก ได ถวายแดพระศาสดา ซงมภกษ ๒ หมนรปเปนบรวาร. โจรเหนกรยานนแลว คดวา " เราไมฆาเศรษฐนเสย จกไมอาจ ทาใหเกอเขนได, เอาเถอะ, เราจกฆามนเสย, " ดงนแลว จงซอนกรช ไวในระหวางผานง แมเดนเตรอยในวหารสน ๗ วน กไมไดโอกาส. ฝายมหาเศรษฐถวายทานแดภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข สน ๗ วน ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแตพระองค ผเจรญ บรษผหนงเผานาของขาพระองค ๗ ครง ตดเทาโคในคอก ๗


ครง, เผาเรอน ๗ ครง, บดน แมพระคนธกฎ กจกเปนเจาคนนน แหละเผา ขาพระองคขอใหสวนบญในทานนแกเขากอน. "

ผทากรรมดยอมชนะผทากรรมชว โจรไดยนคานน ระทมทกขวา " เราทากรรมอนหนกหนอ เมอ เปนอยางนน บรษนกมไดมแมสกวาความแคนเคองในเราผทาผด (ยง กลบ) ใหสวนบญในทานนแกเรากอนเสยดวย; เราคดประทษรายใน บรษน (ไมสมควรเลย) แมเทวทณฑพงตกลงบนกระหมอมของเราผไม ใหบรษผเหนปานนอดโทษให." ดงนแลว จงไปหมอบลงทใกลเทาของ เศรษฐ กลาววา " นายขอรบ ขอทานจงกรณาอดโทษแกผมเถด. เมอ เศรษฐกลาววา " อะไรกนน ? " จงเรยนวา " นายขอรบ ผมไดทากรรม ประมาณเทาน ๆ. ขอทานจงอดโทษนนแกผมเถด, " ทนน เศรษฐถามกรรมทก ๆ อยางกะเขาวา " เจาทากรรมนดวย นดวย ประมาณเทานแกเราหรอ ? " เมอเขารบสารภาพวา ' ขอรบ ผม ทา " จงถาม (ตอไป) วา " เราไมเคยเหนเจาเลย เหตไรเจาจงโกรธ ไดทาอยางนนแกเรา ?." เขาเตอนใหเศรษฐระลกถงคา ทตนผออกจากพระนครในวนหนง พดแลว ไดบอกวา " ผมเกดความแคนเคองขนเพราะเหตน." เศรษฐระลกถงความแหงถอยคาทตนพดไดเเลว ใหโจรอดโทษให ดวยถอยคาวา " เออพอ เราพดจรง, เจาจงอดโทษขอนนแกเราเถด. " แลวกลาววา 'ลกขนเถด เราอดโทษใหแกเจาละ, เจาจงไปเถด. '' โจร. นายขอรบ ถาทานอดโทษแกผมไซร. ขอจงทาผมพรอม ทงบตรและภรยา ใหเปนทาส (ผรบใช) ในเรอนของทานเถด


เศรษฐ. แนะพอ เมอเรากลาวคามประมาณเทาน. เจากไดทาการ ตดเหนปานน. เราไมอาจจะกลาวอะไร ๆ กบ เจาผอยในเรอนไดเลย. เรา ไมมกจเกยวดวยเจาผจะอยในเรอน. เราอดโทษใหเเกเจา, ไปเถด พอ โจรครนทากรรมนนแลว ในกาลสนอาย บงเกดแลวในอเวจ ไหมในอเวจสนกาลนาน ในกาลบดน เกดเปนอชครเปรต ถกไฟไหม อยทเขาคชฌกฏ ดวยวบาก [แหงกรรม] ทยงเหลอ. พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมของเปรตนนอยางนแลว จง ตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาคนพาล ทากรรมอนลามกอย ยอมไม ร. แตภายหลง เรารอนอยเพราะกรรมอนตนทาแลว ยอมเปนเชนกบ ไฟไหมปา ดวยตนของตนเอง " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงไดตรสพระคาถานวา ๖. อถ ปาปาน กมมาน กร พาโล น พชฌต เสห กมเมห ทมเมโธ อคคหฑโฒว ตปปต. " อนคนพาล ทากรรมทงหลายอนลามกอย ยอม ไมร (สก) บคคลมปญญาทราม ยอมเดอดรอน ดจ ถกไฟไหม เพราะกรรมของตนเอง. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อถ ปาปาน ความวา คนพาลหาใชทา บาปทงหลายดวยสามารถแหงความโกรธอยางเดยวไม, แมทาอยกไมรสก. แตเมอทาบาปอย จะชอวา ไมรวา " เราทาบาป " ยอมไมม. พระผมพระภาคเจาตรสวา " ยอมไมร เพราะความไมรวา " ผล ของกรรมน มชอเหนปานน."


บทวา เสห ความวา เพราะกรรมอนเปนของตนเหลานน. บทวา ทมเนโธ ความวา บคคลผมปญญาทราม เกดในนรกยอม เดอดรอน เหมอนถกไฟไหม. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอชครเปรต จบ.


๗. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ [๑๑๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระมหา- โมคคลลานเถระ. ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย ทณเฑน อทณเฑส " เปนตน.

พวกเดยรถยคดหาอบายฆาทาน ความพสดารวา ในสมยหนง พวกเดยรถยประชมกน คดวา " ทาน ผมอาย ทานทงหลายทราบหรอ ? ดวยเหตไร ลาภสกการะ จงเกดขน เปนอนมากแกพระสมณโคดม ? เดยรถยพวกหนงกลาววา " พวกขาพเจา ไมทราบ สวนพวกทานทราบหรอ ? " เดยรถยทรเรองกพากนตอบวา ขอรบ พวกขาพเจาทราบ ลาภและสกการะเกดขนเพราะอาศยพระเถระ รปหนง ชอมหาโมคคลลานะ เพราะพระเถระนน ไปเทวโลก ถาม กรรมทพวกเทวดาทาแลว กกลบมาบอกกบพวกมนษยวา ' ทวยเทพทา กรรมชอน ยอมไดสมบตเหนปานน.' แมไปนรก กถามกรรมของหม สตวผเกดในนรกแลวกลบมาบอกพวกมนษยวา 'พวกเนรยกสตวทากรรม ชอน ยอมเสวยทกขเหนปานน.' พวกมนษยไดฟงถอยคาของพระเถระ นนแลว ยอมนาลาภสกการะเปนอนมากไป (ถวาย). ถาพวกเราจกสามารถ ฆาพระเถระนนไดไชร. ลาภและสกการะนน กจกเกดแกพวกเรา. "

เดยรถยจางพวกโจรฆาพระเถระ เดยรถยเหลานนตางรบรองวา " อบายนใชได " ทกคนเปนผม ฉนทะอนเดยวกน ตกลงกนวา " พวกเราจกทากรรมอยางใดอยางหนง


ฆาพระเถระนนเสย " ดงนแลว ชกชวนพวกอปฏฐากของตนไดทรพย พนกหาปณะ ใหเรยกหมโจรผเทยวทากรรมคอฆาบรษมาแลว สงวา " พระเถระชอมหาโมคคลลานะอยทกาฬสลา. พวกเจาไปในทนนแลว จงฆาพระเถระนน. " ดงนแลว กไดใหกหาปณะ (แกพวกโจร). พวกโจร รบคาเพราะความโลภในทรพย ตงใจวา " พวกเราจก ฆาพระเถระ " ดงนแลว ไปลอมทอยของพระมหาโมคคลลานเถระนนไว.

พระเถระถกพวกโจรทบ

พระเถระ ทราบความทตนถกพวกโจรเหลานนลอมแลว จงออก ไปทางชองลกกญแจหลกไปเสย. ในวนนน พวกโจรนน มไดเหนพระ- เถระ. วนรงขน จงไปลอม (อก). พระเถระทราบแลว กทาลายมณฑลชอฟาเหาะไปสอากาศ. เมอ เปนเชนน ในเดอนแรกกด ในเดอนทามกลางกด พวกเดยรถยนน ก มไดอาจจบพระเถระได. แตเมอมาถงเดอนสดทาย. พระเถระทราบภาวะ คอการชกมาแหงกรรมอนตนทาไวเเลว จงมไดหลบเลยง. พวกโจรไปจบพระเถระไดแลว ทบกระดกทงหลายของทานให (แตกยบเปนชนนอย) มประมาณเทาเมลดขาวสารหก. ทนน พวกโจร เหวยงทานไปทหลงพมไมเเหงหนง ดวยสาคญวา ' ตายแลว.' กหลกไป.

พระเถระประสานกระดกแลวไปเฝาพระศาสดา พระเถระคดวา " เราเฝาพระศาสดาเสยกอนแลวจกปรนพพาน " ดงนแลว จงประสานอตภาพดวยเครองประสานคอฌาน ทาใหมนคง แลว ไปสสานกพระศาสดาโดยอากาศ ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาพระองคจกปรนพพาน พระเจาขา. "


พระผมพระภาคเจา. เธอจกปรนพพานหรอ ? โมคคลลานะ. พระเถระ. จกปรนพพาน พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจกปรนพพาน ณ ทไหน ? พระเถระ. ขาพระองคจกไปสประเทศชอกาฬสลาแลวปรนพพาน พระเจาขา. พระศาสดา. โมคคลลานะ ถากระนน เธอกลาวธรรมแกเราแลว จงคอยไป เพราะบดน เราไมพบเหนสาวกผเชนเธอ (อก).

พระเถระแสดงฤทธแลวปรนพพาน

พระเถระกราบทลวา " ขาพระองคจกทาอยางนน พระเจาขา " ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดา เหาะขนไปในอากาศ แสดงฤทธมประ- การตาง ๆ อยางพระสารบตรแสดงฤทธในวนปรนพพานแลวกลาวธรรม ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไปสดงใกลกาฬสลาประเทศ ปรนพพานแลว. ถอยคา (เลาลอ) แมนวา " ขาววา พวกโจรฆาพระเถระเสยแลว " ดงน ไดกระฉอนไปทวชมพทวป.

พวกโจรถกจารบรษจบได พระเจาอชาตศตร ทรงแตงจาร๑บรษไปเพอตองการสบเสาะหาพวก โจร. เมอโจรแมเหลานน ซงกาลงดมสราอยในโรงดมสรา, โจรคนหนง กถองหลงโจรคนหนงใหลมลง. โจรทถกถองนน ขตะคอกโจรนนแลว พดวา " เฮย อายหวดอ ทาไมจงถองหลงกเลา." โจรผหนง. เฮย อายโจรชวราย กพระมหาโมคคลลานะ มง (ลงมอ) ตกอนหรอ ? ๑. บรษสอดแนม.


โจรอกผหนง. กมงไมรวาพระโมคลลานะถกตดอกหรอ ? เมอพวกโจรเหลานนพากนกลาว (อวดอาง) อยวา "พระโมคคล- ลานะ กเองตแลว ๆ." จารบรษเหลานนไดยนแลว จงจบโจรเหลานนไวทงหมดแลว กราบทลแดพระราชา. พระราชาทรงมรบสงใหเรยกพวกโจรมาแลว ตรสถามวา "พวก เจาฆาพระเถระหรอ ? " พวกโจร. เปนอยางนน พระเจาขา. พระราชา. ใครใชพวกเจาเลา ? พวกโจร. พวกสมณะเปลอย พระเจาขา.

พวกเดยรถยและพวกโจรถกลงโทษ พระราชา ทรงมรบสงใหจบสมณะเปลอยประมาณ ๕๐๐ แลวใหฝง ไวในหลมประมาณเพยงสะดอทพระลานหลวง รวมกบโจรทง ๕๐๐ คน ใหกลบดวยฟางแลว กอไฟ (เผา). ครนทรงทราบวาพวกเหลานนถกไฟ ไหมแลว จงรบสงใหไถดวยไถเหลก ทาพวกนนทงหมดใหเปนทอนและ หาทอนมได. รบสงใหทาการเสยบหลาวไวในโจร ๔ คน.

พระเถระถงมรณะสมควรแกกรรมของตน ภกษทงหลายสนทนา๑กนในโรงธรรมวา "นาสงเวชจรง พระมหา โมคคลลานะ มรณภาพ๒ไมสมควรแกตน." ๑. กถ สมฏาเปส แปลวา ยงกถาใหตงขนพรอม. ๒. มรณ ปตโต แปลวา ถงแลวซง มรณะ.


พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวย กถาชอน พระเจาขา " ดงนแลวตรสวา " ภกษทงหลาย โมคคลลานะ มรณภาพไมสมควรแกอตภาพนเทานน, แตเธอถงมรณภาพสมควรแท แกกรรมทเธอทาไวในกาลกอน " อนภกษทงหลายทลถามวา " กบรพ- กรรมของทานเปนอยางไร ? พระเจาขา " ไดตรส (อดตนทาน) อยาง พสดาร (ดงตอไปน) :-

บรพกรรมของพระมหาโมคคลลานะ ดงไดสดบมา ในอดตกาล กลบตรผหนง เปนชาวเมองพาราณส ทากจตาง ๆ มตาขาวและหงตมเปนตนเองทงนน ปรนนบตมารดาบดา. ตอมา มารดาบดาของเขา พดกะเขาวา " พอ เจาผเดยวเทานน ทางานทงในเรอน ทงในปา ยอมลาบาก, มารดาบดาจกนาหญงสาวคน หนงมาใหเจา," ถกเขาหามวา ' คณแมและคณพอ ผมไมตองการดวย หญงสาวเหนปานนน, ผมจกบารงทานทงสองดวยมอของผมเอง ตราบ เทาทานทงสองยงมชวตอย " กออนวอนเขาแลว ๆ เลา ๆ แลวนาหญง- สาวมา (ใหเขา).

หญงชวยยงผวฆามารดาบดา หญงนนบารงแมผวและพอผวไดเพยง ๒-๓ วนเทานน ภายหลง กไมอยากเหนทานทงสองนนเลย จงบอกสามวา " ฉนไมอาจอยในทแหง เดยวกบมารดาบดาของเธอได " ดงนแลว ตเตยน (ตาง ๆ นานา) เมอ สามนนไมเชอถอยคาของตน, ในเวลาสามไปภายนอก ถอเอาปอ กานปอ และฟองขาวยาค ไปเรยรายไวในทนน ๆ (ใหรกรงรงเลอะเทอะ) สามมา


แลว กถามวา " น อะไรกน " กบอกวา " น เปนกรรมของคนแกผ บอดเหลาน, แกทงสองเทยวทาเรอนทวทกแหงใหสกปรก. ฉนไมอาจ อยในทแหงเดยวกนกบแกทงสองนนได.

เชอเมยตองเสยพอแม เมอหญงนน บนพราอยอยางนน. สตวผมบารมบาเพญไวแลว แมเหนปานนน กแตกกบมารดาบดาได. เขาพดวา " เอาเถอะ, ฉนจกร กรรมทควรทาแกทานทงสอง " ดงนแลว เชญมารดาบดาใหบรโภคแลว กชกชวนวา " ขาแตพอและแม พวกญาตในทชอโนน หวงการมาของ ทานทงสองอย. ผมจก (พา) ไปในทนน " ดงนแลว ใหทานทงสองขน สยานนอยแลวพาไป ในเวลาถงกลางดงลวงวา " คณพอขอรบ ขอพอ จงถอเชอกไว. โคทงสองจกไปดวยสญญาแหงปฏก, ในทนมพวกโจรซม อย, ผมจะลงไป " ดงนแลว มอบเชอกไวในมอของบดา ลงไปแลว ไดเปลยนเสยงทาใหเปนเสยงพวกโจรซมอย.

มารดาบดาสเนหาในบตรยงกวาตน มารดาบดาไดยนเสยงนน ดวยสาคญวา " พวกโจรซมอย " จงกลาว วา " ลกเอย แมและพอแกแลว, เจาจงรกษาเฉพาะตวเจา (ใหพนภย) เถด." เขาทาเสยงดจโจร ทบตมารดาบดา แมผรองอยอยางนนใหตาย แลว ทงไวในดง แลวกลบไป.

ผลของกรรมชวตามสนอง พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมนของพระมหาโมคคลลานะนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย โมคคลลานะ ทากรรมประมาณเทานไหมใน นรกหลายแสนป, ดวยวบากทยงเหลอ จงถกทบตอยางนนนนแล ละเอยด


หมด ถงมรณะ สน ๑๐๐ อตภาพ, โมคคลลานะ ไดมรณะอยางน กพอ สมแกกรรมของตนเองแท. พวกเดยรถย ๕๐๐ กบโจร ๕๐๐ ประทษ- รายตอบตรของเราผไมประทษราย กไดมรณะทเหมาะ (แกกรรมของเขา) เหมอนกน, ดวยวา บคคลผประทษรายตอบคคลผไมประทษราย ยอม ถงความพนาศฉบหายดวยเหต ๑๐ ประการเปนแท " ดงนแลว เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา ๗. โย ทณเฑน อทณเฑนส อปปทฏเส ทสสต ทสนนมตร าน ขปปเมว นคจฉต เวทน ผรส ชาน สรรสส จ เภทน ครก วาป อาพาธ จตตกเขป ว ปาปเณ ราชโต วา อปสคค อพภกขาน ว ทารณ ปรกขย ว ญาตน โภคาน ว ปภงคณ อถ วาสส อคาราน อคค ฑหต ปาวโก กายสส เภทา ทปปโ นรย โส อปปชชต. " ผใด ประทษรายในทานผไมประทษรายทง หลาย ผไมมอาชญา ดวยอาชญา ยอมถงฐานะ ๑๐ อยาง อยางใดอยางหนงพลนทเดยว คอ ถงเวทนา กลา ๑ ความเสอมทรพย ๑ ความสลายแหงสรระ ๑ อาพาธหนก ๑ ความฟงซานแหงจต ๑ ความขดของ แตพระราชา ๑ การถกกลาวตอยางรายแรง ๑ ความ ยอยยบแหงเครอญาต ๑ ความเสยหายแหงโภคะ ทงหลาย ๑ อกอยางหนง ไฟปายอมไหมเรอนของ


เขา, ผนนมปญญาทราม เพราะกายแตก ยอมเขา ถงนรก."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อทณเฑส ความวา ในพระขณาสพ ทงหลาย ผเวน จากอาชญามอาชญาทางกายเปนอาท. บทวา อปปทฏเส ความวา ผไมมความผดในชนเหลาอน หรอ ในตน. บาทพระคาถาวา ทสนนนตร าน ความวา ในเหตแหงทกข ๑๐ อยาง ซงเหตอยางใดอยางหนง. บทวา เวทน ไดแก เวทนากลา อนตางดวยโรคมโรคในศรษะ เปนตน. บทวา ชาน ไดแก ความเสอมทรพยทไดโดยยาก. บทวา เภทน ไดแก ความสลายแหงสรระมการตดมอเปนตน. บทวา ครก ไดแก (หรอ) อาพาธหนกตางโดยโรคมโรคอมพาต๑ มจกษขางเดยว เปลย งอย และโรคเรอนเปนตน. บทวา จตตกเขป ไดแก ความเปนบา. บทวา อปสคค ไดแก (หรอ) ความขดของแตพระราชาเปนตน วา ถอดยศลดตาแหนงเสนาบดเปนตน. บทวา อพภกขาน ความวา การถกกลาวตอยางรายแรงเหนปานน วา ' กรรมมการตดทตอเปนตนนกด, กรรมคอการประพฤตผดในพระ- ราชานกด เจาทาแลว.' ซงตนไมเคยเหน ไมเคยไดยน และไมเคยคดเลย. ๑. Caralysis โรคเสนประสาทพการทาใหเนอตวตาย.


บาทพระคาถาวา ปรกขย ว าตน ไดแก ความยอยยบแหง เครอญาต ผสามารถเปนทพานกของตน. บทวา ปภงคณ คอ ความเสยหาย ไดแก ความผพงไป. ก ขาวเปลอกในเรอนของเขา ยอมถงความผ. ทองคาถงความเปนถาน เพลง. แกวมกดาถงความเปนเมลดฝาย. กหาปณะถงความเปนชนกระ- เบองเปนตน. สตว ๒ เทา ๔ เทา ถงความเปนสตวบอดเปนอาท. สองบทวา อคค ฑหต ความวา ในปหนง เมอไฟผลาญอยาง อนแมไมม ไฟคออสนบาต ยอมตกลงเผาผลาญ ๒-๓ ครง. หรอไฟปา ตงขนตามธรรมดาของมน ยอมไหมเทยว. บทวา นรย เปนตน ความวา พระผมพระภาคเจาตรสวา " ผนน ยอมเขาถงนรก " กเพอแสดงฐานะ อนการกบคคลแมถงฐานะ ๑๐ อยาง เหลานอยางใดอยางหนงในปจจบนนแลว กพงถงในสมปรายภพโดยอยาง เดยวกน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ จบ.


๘. เรองภกษมภณฑะมาก [๑๑๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษผมภณฑะ มาก๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " น นคคจรยา " เปนตน.

กฎมพเตรยมเครองใชกอนบวช ไดยนวา กฎมพชาวเมองสาวตถผหนง มภรรยาทากาละแลว จง บวช. เขาเมอจะบวช ใหสรางบรเวณ เรอนไฟและหองเกบภณฑะเพอตน บรรจหองเกบภณฑะแมทงหมดใหเตมดวยวตถทงหลายมเนยใสและนามน เปนตนแลว จงบวช. กแล ครนบวชแลวใหเรยกพวกทาสของตน มา หงตมอาหารตามทตนชอบใจ แลวบรโภค. ไดเปนผมภณฑะมาก และ มบรขารมาก. ผานงผาหมในราตรมชดหนง. กลางวนมอกชดหนง. อย ในวหารหลงสดทาย.

ถกพวกภกษตอวาแลวนาตวไปเฝาพระศาสดา วนหนง เมอภกษนน ตากจวรและผาปทนอนอย. ภกษทงหลาย เดนเทยวจารกไปตามเสนาสนะ๒ เหนแลว จงถามวา " ผมอาย จวรและ ผาปทนอนเหลานของใคร ? " เมอเขาตอบวา " ของผมขอรบ " ดงน แลว จงกลาววา " ผมอาย พระผมพระภาคเจา ทรงอนญาตจวร (เพยง) ๓ ผน. กทานบวชในศาสนาของพระพทธเจาผมความปรารถนานอย๓อยาง น (ทาไม) จงเปนผมบรขารมากอยางน " ดงนแลว ไดนาภกษนนไปส สานกพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ภกษรปน เปน ผมภณฑะมากเหลอเกน." ๑. สงสมสงของ. ๒. เสนาสนจารก อาหณฑนตา. ๓. มงคลตถทปน ทตยภาค หนา ๒๗๑ แกศพทนวา ไมมความปรารถนา.


พระศาสดาตรสถาม (ภกษนน) วา "ไดยนวา เปนอยางนน จรงหรอ ? ภกษ " เมอภกษนนกราบทลวา " จรง พระเจาขา " จงตรส วา " ภกษ กเหตไร เธอ เมอเราแสดงธรรมเพอความเปนผมความ ปรารถนานอยแลว, จงกลบเปนผมภณฑมากอยางนเลา ? " ภกษนนโกรธแลวดวยเหตเพยงเทานนแล คดวา " บดนเราจก เทยวไป โดยทานองน " ดงนแลว ทง (เปลอง) ผาหม มจวรตวเดยว ไดยนอยในทามกลางบรษท.

พระศาสดาใหเธอกลบมหรและโอตตปปะ ลาดบนน พระศาสดา เมอจะทรงอปถมภภกษรปนน จงตรสวา " ภกษ ในกาลกอน เธอแสวงหาหรและโอตตปปะ แมในกาลเปนรากษส นา กแสวงหาหรโอตตปปะอย (ถง) ๑๒ ป มใชหรอ ? (แต) บดน เธอ บวชในพระพทธศาสนาทเคารพอยางนแลว เปลองผาหมละหรและโอต- ตปปะ ยนอยในทามกลางบรษท ๔ เพราะเหตไร ? " ภกษนนฟงพระดารสของพระศาสดาแลว กลบตงหรและโอต- ตปปะขนได หมจวรนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ ท สมควร ขางหนง. ภกษทงหลายทลขอพระผมพระภาคเจา เพอใหทรงประกาศ เนอความนน. ทนน พระผมพระภาคเจาทรงนาอดตนทานมาตรสวา:-

บรพกรรมของภกษนน " ไดยนวา ในอดตกาล พระโพธสตวถอปฏสนธในพระครรภ พระอครมเหสของพระเจาพาราณส. ในวนขนานพระนามของพระโพธ- ๑. คอ เหลอสบงตวเดยว เพราะ ตจวร ยอมหมายผา ๓ ผน.


สตวนน ชนทงหลายขนานพระนามของพระองควา " มหสสากมาร.๑ " พระกนษฐภาดา๒ของพระองค ไดมพระนามวาจนทกมาร. เมอพระชนน ของพระราชกมารทงสองนน สนพระชนมแลว พระราชากทรงสถาปนา สตรอนไวในตาแหนงพระอครมเหส. พระนางแมนนประสตพระราชโอรส (พระองคหนง). ชนทงหลาย ขนานพระนามของพระโอรสนนวา " สรยกมาร " พระราชาทอดพระ- เนตรเหนสรยกมารนนแลว กทรงพอพระทย ตรส (พระราชทานพร) วา " เราใหพรแกบตรของเธอ. " ฝายพระเทวนนแลกราบทลวา " หมอม ฉนจกรบเอา ในเวลาทตองการ " ดงนแลว ในกาลทพระราชโอรส เจรญวยแลว จงทลพระราชาวา " ขอเดชะสมมตเทพ พระองคไดพระ- ราชทานพรไวแลว ในเวลาบตรของหมอมฉนประสต. ขอพระองคโปรด พระราชทานราชสมบตแกบตรของหมอมฉนเถด. "

พระโพธสตวตองเดนไพร พระราชาแมทรงหามวา " บตรทงสองของเรากาลงรงเรองดจกอง- ไฟ เทยวไป, เราไมอาจใหราชสมบตแกสรยกมารนนได (แต) ทรงเหน พระนางยงขนออนวอนอยบอย ๆ จงทรงดารวา " นางนจะพงทาแมความ ฉบหายแกบตรของเรา " ดงนแลว จงรบสงใหเรยกพระราชโอรสทงสอง มา ตรสวา " พอทงสอง พอไดใหพรไวในเวลาสรยกมารประสต. บดน มารดาของเขา ทลขอราชสมบต. พอไมอยากจะใหแกเขาเลย มารดา ของเขา จะพงทาแมความฉบหายแกเจาทงสอง. เจาจงไป อยในปาแลว ๑. แปลวา กมารผซดไปซงลกศรใหญ ฉบบยโรปและสงหลวา มหงสกกมาโร. ๒. แปลวา นองชาย.


คอยกลบมารบราชสมบตโดยกาลทพอลวงไป " ดงนแลว ทรงสงไป. สรยกมารเลนอยทพระลานหลวง เหนพระราชกมารทงสองนน ถวายบงคมพระราชบดาแลวลงจากปราสาท ทราบเหตนนแลวจงออกไป กบพระราชกมารเหลานนดวย.

พระราชกมารทงสองถกรากษสจบไว ในกาลทพระราชกมารเหลานน เขาไปสหมวนตประเทศ พระ- โพธสตวเสดจแยกออกจากทาง นงอยทโคนตนไมตนใดตนหนงแลวตรส กะสรยกมารวา " แนะพอ เจาจงไปสสระนน อาบนาและดมนาแลว จงเอาใบบวนานามาเพอพทงสองบาง. " กสระนน เปนสระทรากษสนา๑ตน หนงไดจากสานกแหงทาวเวสวณ. กทาวเวสวณรบสงกะรากษสนานนวา " เวนชนผรเทวธรรมเทานน ชนเหลาอนลงสสระน, เจายอมไดเพอเคยว กนชนเหลานน. " ตงแตนนมา รากษสนานนถามเทวธรรมกะคนผลง แลว ๆ ลงสสระนน ยอมเคยวกนคนผไมรอย. ฝายสรยกมาร มทนพจารณาสระนน ลงไป, และถกรากษสนน ถามวา " ทานรเทวธรรมหรอ ? " กตอบวา " พระจนทรและพระอาทตย ชอวาเทวธรรม. " ลาดบนน รากษสกลาวกะสรยกมารนนวา " ทานไม รเทวธรรม. " แลวกฉดลงนาไปพกไวในภพของตน. สวนพระโพธสตว เหนสรยกมารนนชาอย จงสงจนทกมารไป แมจนทกมารนน ถกรากษสนนถามวา " ทานรเทวธรรมหรอ ? " กตอบ วา " ทศ ๔ ชอวา เทวธรรม, " รากษสนากฉดแมจนทกมารนนลงนา ไปพกไวอยางนนเหมอนกน. ๑. ปทานกรม กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๔๗๐ วา รากษส (รากสด) ยกษ ผเสอนา เปน ชอพวกอสรอยางเลว มนสยดราย ชอบเทยวตามปา ทาลายพธและคน.


พระโพธสตวแสดงเทวธรรมแกรากษส พระโพธสตวแมเมอจนทกมารนนเชาอย จงคดวา "อนตรายจะ พงม" ดงนแลว จงไปเอง เหนรอย (เทา) ลงแหงกมารแมทงสองแลว กทราบวา "สระนมรากษสรกษา" จงสอดพระขรรคไว ถอธนไดยน แลว. รากษสเหนพระโพธสตวนนไมลง (สสระ) จงแปลงเพศเปนชาย ชาวปา มากลาวปราศรยวา "ดกอนบรษผเจรญ ทานเดนทางออนเพลย ทาไม จงไมลงสสระน อาบนา, ดมนา, เคยวกนเหงาบว ประดบดอกไม แลว จงไปเปลา ?" พระโพธสตวพอเหนบรษนนกทราบไดวา "ผนเปนยกษ" จง กลาววา "ทานจบเอานองชายทงสองของขาพเจาไวหรอ ?" ยกษ. เออ ขาพเจาจบไว. โพธสตว. จบไวทาไม ? ยกษ. ขาพเจา ยอมได (เพอกน) ผลงสสระน. โพธสตว. กทานยอมไดทกคนเทยวหรอ ? ยกษ. เวนผรเทวธรรม คนทเหลอ ขาพเจายอมได. โพธสตว. กทานมความตองการดวยเทวธรรมหรอ ? ยกษ. ขาพเจามความตองการ. โพธสตว. ขาพเจาจกกลาว (ใหทานฟง). ยกษ. ถากระนน ขอทานจงกลาวเถด. โพธสตว. ขาพเจามตวสกปรก ไมอาจกลาวได. ยกษใหพระโพธสตวอาบนา ใหดมนาอนควรดม ตบแตงแลว


เชญขนสบลลงก ในทามกลางมณฑปอนแตงไว ตวเองหมอบอยแทบ บาทมลของพระโพธสตวนน. ลาดบนน พระโพธสตวบอกกะยกษนนวา "ทานจงฟงโดยเคารพ" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา "นกปราชญ เรยกคนผถงพรอมดวยหรและ โอตตปปะ ตงมนดแลวในธรรมขาว เปนผสงบเปน สตบรษในโลกวา 'ผทรงเทวธรรม." ยกษฟงธรรมเทศนานแลวเลอมใส กลาวกะพระโพธสตววา " ทานบณฑต ขาพเจาเลอมใสตอทานแลว จะใหนองชายคนหนง, จะนา คนไหนมา ?" โพธสตว. จงนานองชายคนเลกมา. ยกษ. ทานบณฑต ทานรเทวธรรมอยางเดยวเทานน, แตทานไม ประพฤตในเทวธรรมเหลานน. โพธสตว. เพราะเหตไร ? ยกษ. เพราะทานใหนานองชายคนเลกมาเวนคนโตเสย ยอมไม ชอวาทาอปจายกกรรม๑ตอผเจรญ.

พระโพธสตวทงรทงพฤตเทวธรรม พระโพธสตวตรสวา "ยกษ เรารทงเทวธรรม, ทงประพฤตใน เทวธรรมนน, เพราะเราอาศยนองชายคนเลกนน พวกเราจงตองเขาปา น, เหตวา มารดาของนองชายนน ทลขอราชสมบตกะพระราชบดาของ เราทงสอง เพอประโยชนแกนองชายนน, กพระบดาของเราไมพระราช- ทานพรนน ทรงอนญาตการอยปา เพอประโยชนแกการตามรกษาเรา ๑. กรรมคอการทาความออนนอม.


ทงสอง. กมารนนไมกลบ มากบพวกเรา. แมเมอขาพเจาจะกลาววา ยกษตนหนงในปาเคยวกนนองชายคนเลกนน ' ดงน ใคร ๆ กจกไม เชอ. เพราะเหตนน ขาพเจาผกลวตอภยคอการครหา จงใหนานองชาย คนเลกนนผเดยวมาให. " ยกษเลอมใสตอพระโพธสตว สรรเสรญวา " สาธ ทานบณฑต ทานผเดยวทงรเทวธรรม ทงประพฤตในเทวธรรม " ดงนแลว จงได นาเอานองชายแมทงสองคนมาให.

พระโพธสตวไดครองราชสมบต ลาดบนน พระโพธสตวตรสพรรณนาโทษในความเปนยกษแลว ใหยกษนนดารงอยในศล ๕. พระโพธสตวนน เปนผมความรกษาอน ยกษนนจดทาดวยดแลว อยในปานน. ครนเมอพระราชบดาสวรรคต แลว. พายกษไปยงกรงพาราณส ครอบครองราชสมบตแลว พระราช- ทานตาแหนงอปราชแกจนทกมาร พระราชทานตาแหนงเสนาบดแกสรย- กมาร โปรดใหสรางทอยในรมณยสถานแกยกษ. (และ) ไดทรงทาโดย ประการทยกษนนจะถงความเปนผเลศดวยลาภ.

พระศาสดาทรงยอชาดก

พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประชม ชาดกวา " รากษสนานน ในกาลนน ไดเปนภกษผมภณฑะมาก, สรย- กมาร เปนพระอานนท. จนทกมาร เปนพระสารบตร. มหสสาสกมาร ไดเปนเรานเอง." พระศาสดา ครนตรสชาดกอยางนแลว จงตรสวา " ภกษ ในกาล กอน เธอแสวงหาเทวธรรม ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะเทยวไปอยาง


นน. บดน เธอยนอยโดยทานองน ในทามกลางแหงบรษท ๔ กลาวอย ตอหนาเราวา " ฉนมความปรารถนานอย " ดงน ชอวาไดทากรรมอนไม สมควรแลว. เพราะวา บคคลจะชอวาเปนสมณะ ดวยเหตสกวาหามผา สาฎกเปนตนกหามได " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา ๘. น นคคจรยา น ชฏา น ปงกา นานาสกา ตณฑลสายกา วา รโชชลล อกกฏกป)ปธาน โสเธนต มจจ อวตณณกงข. " การประพฤตเปนคนเปลอย กทาสตวใหบรสทธ ไมได, การเกลาชฎากไมได การนอนเหนอเปอกตม กไมได, การไมกนขาวกด การนอนบนแผนดนกด ความเปนผมกายหมกหมมดวยธลกด ความเพยร ดวยการนงกระหยงกด (แตละอยาง) หาทาสตวผยง ไมลวงสงสยใหบรสทธไดไม.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา นานาสกา ตดบทเปน น อนาสกา. ความวา การหามภต. การนอนบนแผนดน ชอวา ตณฑลสายกา ธลทหมกหมมอยในสรระ โดยอาการคอดงฉาบทาดวยเปอกตม ชอวา รโชชลล, ความเพยรทปรารภแลว ดวยความเปนผนงกระโหยง ชอวา อกกฏกปปธาน พระผมพระภาคเจาตรสอธบายคานวา " กสตวใดเขาใจวา เราจกบรรลความบรสทธ กลาวคอการออกจากโลก ดวยการปฏบต


อยางน ' ดงนแลว พงสมาทานประพฤตวตรอยางใดอยางหนง ในวตร มการประพฤตเปนคนเปลอยเปนตน เหลาน. สตวนน พงชอวาเจรญ ความเหนผด และพงเปนผมสวนแหงความลาบากโดยสวนเดยว. ดวยวา วตรเหลานน ทสตวสมาทานดแลว ยอมยงสตวทชอวาผยงไมลวงความ สงสยอนมวตถ ๕ อนตนยงไมกาวลวงแลวใหหมดจดไมได. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษผมภณฑะมาก จบ.


๙. เรองสนตตมหาอามาตย [๑๑๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสนตตมหา- อามาตย ตรสพระธรรมเทศนานวา "อลงกโต เจป สมจเรยย" เปนตน.

สนตตมหาอามาตย ไดครองราชสมบต ๗ วน ความพสดารวา ในกาลครงหนง สนตตมหาอามาตยนนปราบปราม ปจจนตชนบท ของพระเจาปเสนทโกศล อนกาเรบใหสงบแลวกลบมา. ตอมา พระราชาทรงพอพระหฤทย ประทานราชสมบตให ๗ วน ได ประทานหญงผฉลาดในการฟอนและการขบนางหนงแกเขา. เขาเปนผ มนเมาสราสน ๗ วน ในวนท ๗ ประดบดวยเครองอลงการทกอยางแลว ขนสคอชางตวประเสรฐไปสทาอาบนา เหนพระศาสดากาลงเสดจเขาไป บณฑบาตทระหวางประต อยบนคอชางตวประเสรฐนนเอง ผงกศรษะ ถวายบงคมแลว. พระศาสดาทรงทาการแยม พระอานนททลถามวา "ขาแตพระ- องคผเจรญ อะไรหนอแล ? เปนเหตใหทรงกระทาการแยมใหปรากฏ" เมอจะตรสบอกเหตแหงการแยม จงตรสวา "อานนท เธอจงดสนตต- มหาอามาตย, ในวนนเอง เขาทงประดบดวยอาภรณทกอยางเทยว มา สสานกของเรา จกบรรลพระอรหตในเวลาจบคาถาอนประกอบดวยบท ๔ แลว นงบนอากาศ ชว ๗ ลาตาล จกปรนพพาน." มหาชนไดฟงพระดารสของพระศาสดา ผกาลงตรสกบพระเถระอย


คน ๒ พวกมความคดตางกน บรรดามหาชนเหลานน พวกมจฉาทฏฐ คดวา " ทานทงหลาย จงดกรยาของพระสมณโคดม, พระสมณโคดมนน ยอมพดสกแตปาก เทานน ไดยนวา ในวนน สนตตมหาอามาตยนน มนเมาสราอยางนน แตงตวอยตามปกต ฟงธรรมในสานกของพระสมณโคดมนนแลว จก ปรนพพาน, ในวนน พวกเราจกจบผดพระสมณโคดมนนดวยมสาวาท." พวกสมมาทฏฐ คดกนวา "นาอศจรรย พระพทธเจาทงหลาย มอานภาพมาก, ในวนนเราทงหลาย จกไดดการเยองกรายของพระพทธเจา และการเยองกรายของสนตตมหาอามาตย." สวนสนตตมหาอามาตย เลนนาตลอดวนททาอาบนาแลว ไปส อทยาน นงทพนโรงดม.

หญงฟอนเปนลมตาย ฝายหญงนน ลงไปในทามกลางทเตนรา เรมจะแสดงการฟอน และการขบ, เมอนางแสดงการฟอนการขบอยในวนนน ลมมพษเพยง ดงศสตราเกดขนแลวในภายในทอง ไดตดเนอหทยแลว เพราะความท นางเปนผมอาหารนอยถง ๗ วน เพอแสดงความออนแอนแหงสรระ. ใน ททนใดนนเอง นางมปากลาและตาเหลอก ไดกระทากาละแลว.

โศกเพราะภรรยาตาย สนตตมหาอามาตย กลาววา "ทานทงหลาย จงตรวจดนางนน" ในขณะสกวาคาอนชนทงหลายกลาววา "หญงนนดบแลว นาย" ดงน ถกความโศกอยางแรงกลาครอบงาแลว. ในขณะนนเอง สราทเธอดม


ตลอด ๗ วน ไดถงความเสอมหายแลว ประหนงหยาดนาในกระเบอง ทรอนฉะนน. เธอคดวา " คนอน เวนพระตถาคตเสย จกไมอาจเพอจะ ยงความโศกของเรานใหดบได " มพลกายแวดลอมแลว ไปสสานกของ พระศาสดาในเวลาเยน ถวายบงคมแลว กราบทลอยางนนวา " ขาแต พระองคผเจรญ ความโศกเหนปานนเกดขนแกขาพระองค, ขาพระองค มาแลว กดวยหมายวา 'พระองคจกอาจเพอจะดบความโศก ของ ขาพระองคนนได.' ขอพระองคจงทรงเปนทพงของขาพระองคเถด. "

พระศาสดาระงบความโศกของบคคลได ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " ทานมาสสานกของผสามารถ เพอดบความโศกไดแนนอน, อนทจรง นาตาทไหลออกของทานผรองไห ในเวลาทหญงนตาย ดวยเหตนนนแล มากกวานาของมหาสมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา " กเลสเครองกงวลใด มอยในกาลกอน เธอจง ยงกเลสเครองกงวลนน ใหเหอดแหงไป กเลสเครอง กงวล จงอยามแกเธอในภายหลง, ถาเธอจกไมยด ถอขนธ ในทามกลาง จกเปนผสงบระงบเทยว ไป. " ในกาลจบพระคาถา สนตตมหาอามาตย บรรลพระอรหตแลว พจารณาดอายสงขารของตน ทราบความเปนไปไมไดแหงอายสงขารนน แลว จงกราบทลพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจง ทรงอนญาตการปรนพพานแกขาพระองคเถด. "


พระศาสดาแมทรงทราบกรรมทเธอทาแลว กทรงกาหนดวา " พวก มจฉาทฏฐประชมกน เพอขมข (เรา) ดวยมสาวาท จกไมไดโอกาส. พวกสมมาทฏฐ ประชมกน ดวยหมายวา พวกเราจกดการเยองกราย ของพระพทธเจา และการเยองกรายของสนตตมหาอามาตย ' ฟงกรรม ทสนตตมหาอามาตยนทาแลว จกทาความเออเฟอในบญทงหลาย " ดงน แลว จงตรสวา " ถากระนน เธอจงบอกกรรมทเธอทาแลวแกเรา, กเมอจะบอก จงอยายนบนภาคพนบอก จงยนบนอากาศชว ๗ ลาตาล แลวจงบอก. "

แสดงอทธปาฏหารยในอากาศ สนตตมหาอามาตยนน ทลรบวา " ดละ พระเจาขา " ดงนแลว จงถวายบงคมพระศาสดาแลว ขนไปสอากาศชวลาตาลหนง ลงมาถวาย บงคมพระศาสดาอก ขนไปนงโดยบลลงกบนอากาศ ๗ ชว ลาตาลตาม ลาดบแลว ทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคทรงสดบ บรพกรรม ของขาพระองค " (ดงตอไปน ):-

บรพกรรมของสนตตมหาอามาตย ในกลปท ๙๑ เเตกลปน ครงพระพทธเจาทรงพระนามวาวปสส ขาพระองคบงเกดในตระกล ๆ หนง ในพนธมดนคร คดแลววา 'อะไร หนอแล ? เปนกรรมทไมทาการตดรอนหรอบบคน ซงชนเหลาอน ' ดงนแลว เมอใครครวญอย จงเหนกรรมคอการปาวรองในบญทง- หลาย จาเดมแตกาลนน ทากรรมนนอย ชกชวนมหาชนเทยวปาวรอง อยวา 'พวกทาน จงทาบญทงหลาย, จงสมาทานอโบสถ ในวนอโบสถ


ทงหลาย. จงถวายทาน, จงฟงธรรม, ชอวา รตนะอยางอนเชนกบ พทธรตนะเปนตนไมม. พวกทานจงทาสกการะรตนะทง ๓ เถด. "

ผลของการชกชวนมหาชนบาเพญการกศล พระราชาผใหญทรงพระนามวาพนธมะ เปนพระพทธบดา ทรง สดบเสยงของขาพระองคนน รบสงใหเรยกขาพระองคมาเฝาแลว ตรสถาม วา ' พอ เจาเทยวทาอะไร ? ' เมอขาพระองคทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคเทยวประกาศคณรตนะทง ๓ ชกชวนมหาชนในการบญทง- หลาย.' จงตรสถามวา ' เจานงบนอะไรเทยวไป ? ' เมอขาพระองค ทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคเดนไป ' จงตรสวา ' พอ เจาไม ควรเพอเทยวไปอยางนน, จงประดบพวงดอกไมนแลว นงบนหลงมา เทยวไปเถด ' ดงนแลว กพระราชทานพวงดอกไม เชนกบพวงแกวมกดา ทงไดพระราชทานมาทฝกแลวแกขาพระองค. ตอมา พระราชารบสงใหขาพระองค ผกาลงเทยวประกาศอยอยาง นนนนแล ดวยเครองบรหารทพระราชาพระราชทาน มาเฝา แลวตรสถาม อกวา 'พอ เจาเทยวทาอะไร ? ' เมอขาพระองคทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคทากรรมอยางนนนนแล จงตรสวา ' พอ แมมากไมสมควร แกเจา. เจาจงนงบนรถนเทยวไปเถด ' แลวไดพระราชทานรถทเทยม ดวยมาสนธพ ๔. แมในครงท ๓ พระราชาทรงสดบเสยงของขาพระองค แลว รบสงใหหา ตรสถามวา พอ เจาเทยวทาอะไร ' เมอขาพระองค ทลวา ' ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคทากรรมนนแล ' จงตรสวา ' แนะพอ แมรถกไมสมควรแกเจา ' แลวพระราชทานโภคะเปนอนมาก และเครอง


ประดบใหญ ทงไดพระราชทานชางเชอกหนงแกขาพระองค. ขาพระองค นน ประดบดวยอาภรณทกอยาง นงบนคอชาง ไดทากรรมของผ ปาวรองธรรมสนแปดหมนป กลนจนทนฟงออกจากกายของขาพระองค นน กลนอบลฟงออกจากปาก ตลอดกาลมประมาณเทาน; นเปนกรรมท ขาพระองคทาแลว. "

การปรนพพานของสนตตมหาอามาตย สนตตมหาอามาตยนน ครนทลบรพกรรมของตนอยางนนแลว นงบนอากาศเทยว เขาเตโชธาต ปรนพพานแลว. เปลวไฟเกดขนในสรระ ไหมเนอและโลหตแลว. ธาตทงหลายดจดอกมะลเหลออยแลว. พระศาสดา ทรงคลผาขาว. ธาตทงหลายกตกลงบนผาขาวนน. พระศาสดา ทรงบรรจธาตเหลานนแลว รบสงใหสรางสถปไวททางใหญ ๔ เเพรง ดวยทรงประสงควา " มหาชนไหวแลว จกเปนผมสวน แหงบญ. "

สนตตมหาอามาตยควรเรยกวาสมณะหรอพราหมณ พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย สนตตมหาอามาตย บรรลพระอรหตในเวลาจบพระคาถา ๆ เดยว ยงประดบประดาอยนน แหละ นงบนอากาศปรนพพานแลว. การเรยกเธอวา ' สมณะ' ควร หรอหนอแล ? หรอเรยกเธอวา ' พราหมณ ' จงจะควร. " พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอ นงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ? เมอภกษทงหลายทลวา ' พวก ขาพระองค นงประชมกนดวยกถาชอน " จงตรสวา " ภกษทงหลาย


กาเรยกบตรของเราแมวา ' สมณะ ' กควร. เรยกวา ' พราหมณ ' กควรเหมอนกน " ดงน เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา ๙. อลงกโต เจป สม จเรยย๑ สนโต ทนโต นยโต พรหมจาร สพเพส ภเตส นธาย ทณฑ โส พราหมโณ โส สมโณ ส ภกข. " แมถาบคคลประดบแลว พงประพฤตสมาเสมอ เปนผสงบ ฝกแลว เทยงธรรม มปกตประพฤต ประเสรฐ วางเสยซงอาชญาในสตวทกจาพวก, บคคลนน เปนพราหมณ เปนสมณะ เปนภกษ. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อลงกโต ไดแก ประดบดวยผาและ อาภรณ. บณฑตพงทราบความแหงพระคาถานนวา " แมหากวาบคคล ประดบดวยเครองอลงการมผาเปนตน พงประพฤตสมาเสมอ ดวยกาย เปนตน. ชอวาเปนผสงบ เพราะความสงบระงบแหงราคะเปนตน, ชอวา เปนผฝก เพราะฝกอนทรย, ชอวาเปนผเทยง เพราะเทยงในมรรคทง ๔. ชอวาพรหมจาร เพราะประพฤตประเสรฐ, ชอวาวางอาชญาในสตวทก จาพวก เพราะความเปนผวางเสยซงอาชญาทางกายเปนตนแลว. ผนน คอผเหนปานนน อนบคคลควรเรยกวา ' พราหมณ ' เพราะความเปนผ มบาปอนลอยแลว กได, วา ' สมณะ ' เพราะความเปนผมบาปอนสงบ ๑. อรรถกถาเปน สมจเรยยย.


แลว กได, วา ' ภกษ ' เพราะความเปนผมกเลสอนทาลายแลว กได โดยแท. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสนตตมหาอามาตย จบ


๑๐. เรองพระปโลตกเถระ [๑๑๖]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระปโลตก- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "หรนเสโ ปรโธ ปรโส" เปนตน.

พระอานนทจดการใหปโลตกะบวช

ความพศดารวา ในวนหนง พระอานนทเถระเหนทารกคนหนง นงผาทอนเกา ถอกระเบองเทยวขอทานอย จงพดวา " เจาบวชเสยจะ ไมดยงกวาการเทยวไปอยางนเปนอยหรอ ? " เมอเขาตอบวา "ใครจก ใหผมบวชเลา ? ขอรบ " จงกลาวรบรองวา "ฉนจะใหบวช " แลว พาเขาไปยงวหารใหอาบนาดวยมอของตน ใหกรรมฐานแลวกใหบวช. กพระอานนทเถระนน คลทอนผาเกาททารกนนนงแลว ตรวจด ไมเหนสวนอะไร ๆ พอใชสอยได แมสกวาทาเปนผาสาหรบกรองนา จงเอาพาดไวทกงไมกงหนงกบกระเบอง.

พระปโลตกะอยากสก เขาไดบรรพชาอปสมบทแลว บรโภคลาภและสกการะอนเกดขนเพอ พระพทธเจาทงหลาย นงหมจวรทมคามากเทยวไปอย เปนผมสรระอวน การะสนขนแลว คดวา "ประโยชนอะไรของเราดวยการนง (หม) จวร อนชนใหดวยศรทธาเทยวไป, เราจะนงผาเกาของตวนแหละ " ดงน แลว กไปสทนนแลว จงผาเกาทาผานนใหเปนอารมณ แลวจงโอวาท ตนดวยตนเองวา " เจาผไมมหร หมดยางอาย เจายงปรารถนาเพอจะละ


ฐานะคอการนงหมผาทงหลายเหนปานนน (กลบไป ) นงผาทอนเกาน ม มอถอกระเบองเทยวขอทาน ( อกหรอ)". กเมอทานโอวาท๑ (ตน ) อยนน แหละจตผองใสแลว. ทานเกบผา เกาผนนนไวทเดมนนแลว กลบไปยงวหารตามเดม. โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน ทานกระสนขนอก ไปกลาวอยางนนแหละ แลวกกลบ. ถง กระสนขนอก กไปกลาวอยางนนเหมอนกน แลวดวยประการฉะน.

พระปโลตกเถระบรรลพระอรหต ภกษทงหลาย เหนทานเทยวไป ๆ มา ๆ อยอยางนน จงถามวา " ผมอาย ทานจะไปไหน ? " ทานบอกวา " ผมอาย ผมจะไปสานกอาจารย " ดงนแลว กทา ผาทอนเกาของคนนน แหละใหเปนอารมณ โดยทานองนนนนเองหามตน ได โดย ๒-๓ วน เทานน กบรรลพระอรหตผล. ภกษทงหลาย กลาว " ผมอาย บดน ทานไมไปสานกอาจารย หรอ ? ทางนเปนทางเทยวไปของทานมใชหรอ ? "

คนหมดเครองของไมตองไป ๆ มา ๆ

ทานตอบวา " ผมอาย เมอความเกยวของกบอาจารยมอยผมจงไป แตบดน ผมตดความเกยวของไดแลว, เพราะฉะนน ผมจงไมไปสานก อาจารย. " พวกภกษกราบทลเรองราวแดพระตถาคตวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระปโลตกเถระอวดอางพระอรหตผล. ๑. อกนยหนง แปลวา " กจตของทานผโอวาท (ตน) อยนนแล ผองใสแลว"กได.


พระศาสดา. เธอกลาวอยางไรเลา ? ภกษทงหลาย. พวกภกษ. เธอกลาวคาชอน พระเจาขา. พระศาสดาทรงสดบคานนแลวตรสวา " ถกละ ภกษทงหลาย, บตร ของเรา เมอความเกยวของมอย จงไปสานกอาจารย. แตบดน ความ เกยวของเธอตดไดแลว. เธอหามตนดวยตนเอง บรรลพระอรหตแลว. " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา ๑๐. หรนเสโธ ปรโส โกจ โลกสม วชชต โย นทท อปโพเธต อสโส ภโทร กสามว อสโส ยถา ภโทร กสานวฏโ อาตาปโน สเวคโน ภวาถ สทธาย สเลน จ วรเยน จ สมาธนา ธมมวนจฉเยน จ สมปนนวชชาจรณา ปตสสตา ปหสสถ ทกขมท อนปป. " บรษผขามอกศลวตกดวยหรได นอยคนจะม ในโลก, บคคลใดกาจดความหลบ ตนอย เหมอน มาดหลบแสไมใหถกตน, บคคลนนหาไดยาก. ทาน ทงหลายจงมความเพยร มความสลดใจ เหมอนมาด ถกเขาตดวยแสแลว (มความบากบน) ฉะนน. ทานทงหลายเปนผประกอบดวยศรทธา ศล วรยะ สมาธ และ ดวยคณเครองวนจฉยธรรม มวชชาและ


จรณะถงพรอม มสตมนคง จกละทกขอนมประมาณ ไมนอยนได."

แกอรรถ

คนผชอวา หรนเสธบคคล ในพระคาถานน กเพราะอรรถวา หามอกศลวตกอนเกดในภายในดวยความละอายได. สองบทวา โกจ โลกสม ความวา บคคลเหนปานนน หาไดยาก จงชอวา นอยคนนกจะมในโลก. สองบทวา โย นทท ความวา บคคลใด ไมประมาทแลว ทาสมณ- ธรรมอย คอยขบไลความหลบทเกดแลวแกตน ตนอย เพราะฉะนน บคคลนนจงชอวา กาจดความหลบใหตนอย. บทวา กสามว เปนตน ความวา บคคลใดกาจดความหลบ ตนอย เหมอนมาดคอยหลบแสอนจะตกลงทตน คอไมใหตกลงทตนไดฉะนน. บคคลนนหาไดยาก. ในคาถาท ๒ มเนอความสงเขปดงตอไปน:- " ภกษทงหลาย แมเธอทงหลาย จงเปนผมความเพยร มความ สลดใจ เหมอนมาดอาศยความประมาท ถกเขาฟาดดวยแสแลว รสก ตววา ' ชอแมตวเรา ถกเขาหวดดวยแสแลว ' ในกาลตอมา ยอมทา ความเพยรฉะนน. เธอทงหลายเปนผอยางนนแลว ประกอบดวยศรทธา ๒ อยาง ทเปนโลกยะและโลกตระ ดวยปารสทธศล ๔ ดวยความเพยร เปนไปทางกายและเปนไปทางจต ดวยสมาธสมปยตดวยสมาบต ๘ และ ดวยคณเครองวนจฉยธรรม มอนรเหตและมใชเหตเปนลกษณะ, ชอวา


วชชาและจรณะถงพรอม เพราะความถงพรอมแหงวชชา ๓ หรอวชชา ๘ และจรณะ ๑๕, ชอวาเปนผมสตมนคง เพราะความเปนผมสตตงมนแลว จกละทกขในวฏฏะอนมประมาณไมนอยนได. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระปโลตกเถระ จบ.


๑๑. เรองสขสามเณร [๑๑๗]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสขสามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อทก ห นยนต เนตตกา " เปนตน.

เรองคนธเศรษฐ ความพสดารวา ในอดตกาล มบตรของเศรษฐชาวเมองพาราณส คนหนงชอวา คนธกมาร เมอบดาของเธอถงแกกรรมแลว พระราชา รบสงใหหาเธอมาเฝา ทรงปลอบโยนแลว ไดพระราชทานตาแหนงเศรษฐ แกเธอนนแล ดวยสกการะเปนอนมาก. จาเดมแตกาลนนมา คนธกมารนน กไดปรากฏนามวา " คนธเศรษฐ " ครงนน ผรกษาเรอนคลงของเศรษฐ นน ไดเปดประตหองสาหรบเกบทรพย ขนออกมาแลว ชแจงวา " นาย ทรพยนของบดาทาน มประมาณเทาน. ของบรพบรษมปเปนตน ม จานวนเทาน." เศรษฐนนแลดกองทรพยแลว พดวา " กทาไม บรพบรษ เหลานน จงมไดถอเอาทรพยนไปดวย ? " ผรกษาเรอนคลงตอบวา " นาย ชอวาผทจะถอเอาทรพยไปดวยไมม. แทจรง สตวทงหลายพาเอา แตกศลอกศลทตนไดทาไวเทานนไป "

เศรษฐจายทรพยสรางสงตาง ๆ เศรษฐนนคดวา " บรพบรษเหลานน พากนสงสมทรพยไวแลว กละทงไปเสย เพราะความทตนเปนคนโง. สวนเราจกถอเอาทรพยนน ไปดวย. " กคนธเศรษฐเมอคดอยอยางนน มไดคดวา " เราจกใหทาน, หรอจกทาการบชา. " คดแตวา " เราจกบรโภคทรพยนใหหมดแลวจงไป. "


เศรษฐนนไดสละทรพยแสนหนง ใหทาซมทอาบนา อนแลวดวย แกวผลก, จายทรพยแสนหนง ใหทากระดานสาหรบอาบนา อนแลวดวย แกวผลกเหมอนกน, จายทรพยแสนหนง ใหทาบลลงกสาหรบนง. จาย ทรพยแสนหนง ใหทาถาดสาหรบใสโภชนะ, จายทรพยอกแสนหนง ให ทามณฑปในทบรโภค, จายทรพยแสนหนง ใหทาเตยงรองถาดโภชนะ, ใหสรางสหบญชรไวในเรอนดวยทรพยแสนหนงเหมอนกน, จายทรพย พนหนง เพอประโยชนแกอาหารเชาของตน. จายทรพยอกพนหนง แม เพอประโยชนแกอาหารเยน. แตในวนเพญ ไดสงจายทรพยแสนหนง เพอประโยชนแกโภชนะ, ในวนบรโภคภตนน ทานเศรษฐไดสละทรพย แสนหนง ตกแตงพระนคร ใชคนเทยวตกลองประกาศวา " ไดยนวา มหาชนจงดทาทางแหงการบรโภคภตของคนธเศรษฐ. " มหาชนไดผก เตยงซอนเตยงประชมกน. ฝายคนธเศรษฐนนนงบนแผนกระดานอนมคาแสนหนง ในซม อาบนาอนมคาแสนหนง อาบนาดวยหมอนาหอม๑๖ หมอ เปดสหบญชร นนแลว นงบนบลลงกนน กาลนน พวกคนใชวางถาดนนไวบนเตยงรอง นนแลว คดโภชนะอนมคาแสนหนงเพอเศรษฐนน. ทานเศรษฐอน หญงนกฟอนแวดลอมแลว บรโภคโภชนะนนอยดวยสมบตเหนปานน.

คนบานนอกกระหายในภตของเศรษฐ โดยสมยอน คนบานนอกผหนงบรรทกฟนเปนตน ใสในยาน ยอม ๆ เพอตองการแลกเปลยนเสบยงอาหารสาหรบตน ไปถงพระนคร แลว กพกอยในเรอนของสหาย. กกาลนนเปนวนเพญ. ชนทงหลาย เทยวตกลองประกาศในพระนครวา " มหาชนจงดทาทางบรโภคของทาน


คนธเศรษฐ. " ครงนน สหายจงกลาวกะชาวบานนอกนนวา " เพอนเอย ทาทางบรโภคภตของคนธเศรษฐ เพอนเคยเหนหรอ ? " ชาวบานนอก. ไมเคยเหนเลย เพอน. สหายชาวเมอง. ถากระนนมาเถดเพอน เราจกไปดวยกน, กลองน เทยวไปทวพระนคร เราจกดสมบตใหญ. สหายชาวเมองไดพาสหายชาวบานนอกไปแลว. แมมหาชนกไดพา กนขนเตยงซอนเตยงดอย. สหายชาวบานนอก พอไดสดกลนภต กพด กบสหายชาวเมองวา " กนเกดกระหายในกอนภตในถาดนนแลวละ. " สหายชาวเมอง. อยาปรารภกอนภตนนเลยเพอน เราไมอาจจะ ไดดอก. ชาวบานนอก. เพอนเอย เมอไมได กจกไมเปนอย (ตอไปละ). สหายชาวเมองนน เมอไมอาจหามสหายชาวบานนอกนนไวได ยน อยทายบรษท เปลงเสยงดง ๓ ครงวา " นาย ฉนไหวทาน " เมอคนธ- เศรษฐถามวา " นนใคร ? " จงตอบวา " ผมครบ นาย. " เศรษฐ นเหตอะไรกน. สหายชาวเมอง. คนบานนอกผหนงน เกดกระหายในกอนภตใน ถาดของทาน, ขอทานกรณาใหกอนภตกอนหนงเถด. เศรษฐ. ไมอาจจะไดดอก. สหายชาวเมอง. คาของเศรษฐ เพอนไดยนไหม เพอน. ชาวบานนอก. กนไดยนแลวเพอน เออ กกนเมอได จกเปนอย เมอกนไมได ความตายจกม.


สหายชาวเมองรองอกวา " นาย ไดยนวา ชายคนน เมอไมไดกจก ตาย. ขอทานจงใหชวตแกเขาเถด. คนธเศรษฐ. ทานผเจรญ ชอวากอนภตน ยอมถงคารอยหนงกม สองรอยกม, ผใดๆยอมขอ. เมอใหแกผนน ๆ ฉนจกบรโภคอะไร เลา ? สหายชาวเมอง. นาย ชายคนน เมอไมไดจกตาย, ขอทานจงให ชวตแกเขาเถด. คนธเศรษฐ. เขาไมอาจไดเปลา ๆ กถาเขาเมอไมไดจกไมเปนอย ไซร ชายนนจงทาการรบจางในเรอนของฉน ๓ ป, ฉนจกใหถาดภต แกเขาถาดหนง.

ชาวชนบทยอมทาการรบจางในบานเศรษฐ ชาวบานนอกฟงคานนแลว จงพดกะสหายวา " อยางนน เอาละ เพอน " ดงนแลว ไดละบตรและภรรยา เขาไปสเรอนของเศรษฐ ดวย หมายใจวา " จกทาการรบจางตลอด ๓ ป. เพอประโยชนแกถาดภต ถาดหนง. " เขาเมอทาการรบจาง ไดทากจทกอยางโดยเรยบรอย. การงาน ทควรทาในบาน ในปา ในกลางวน กลางคน ไดปรากฏวา เขาทาเสรจ เรยบรอย. เมอมหาชนเรยกเขาวา " นายภตตภตกะ " คานนไดปรากฏ ไปทวพระนคร. กาลตอมา เมอวน (รบจาง) ของนายภตตภตกะครบบรบรณแลว. ผจดการภตเรยนวา " นาย วน (รบจาง) ของนายภตตภตกะครบบรบรณ แลว เขาทาการรบจางอยตลอด ๓ ป ทากรรมยากทคนอนจะทาไดแลว, การงานแมสกอยางหนง กไมเคยเสยหาย. " ครงนน ทานเศรษฐ ไดสง


จายทรพย ๓ พนแกผจดการภตนน คอสองพน เพอประโยชนแกอาหาร เยนและอาหารเชาของตน, พนหนง เพอประโยชนแกอาหารเชาของนาย ภตตภตกะนน แลวสงคนใชวา " วนน พวกเจาจงทาการบรหารทพงทา แกเรา แกนายภตตภตกะนนเถด. " กแลครนสงแลว จงสงแมกะชนท เหลอ เวนภรรยาเปนทรกนามวาจนดามณคนเดยว วา " วนน พวกเจา จงแวดลอมนายภตตภตกะนนเถด . " ดงนแลว กมอบสมบตทงหมดใหแก นายภตตภตกะนน.

นายภตตภตกะเตรยมบรโภคภต นายภตตภตกะ นงบนแผนกระดานนนในซมนนนนแล อาบ นาดวยสาหรบอาบของเศรษฐ นงผาสาฎกสาหรบนงของเศรษฐนน แหละ แลวนงบนบลลงกของเศรษฐนนเหมอนกน. แมทานเศรษฐกใช ใหคนเอากลองเทยวตประกาศไปในพระนครวา " นายภตตภตกะทาการ รบจางตลอด ๓ ปในเรอนของคนธเศรษฐ ไดถาดภตถาดหนง, ขอชน ทงหลายจงดสมบตแหงการบรโภคของเขา. มหาชนไดขนเตยงซอนเตยง ดอย. ทๆชายชาวบานนอกดแลว ๆกไดถงอาการหวนไหว. พวก นกฟอนไดยนลอมนายภตตภตกะนน. พวกคนใชยกถาดภตถาดหนง ตง ไวขางหนาของนายภตตภตกะนนแลว. ครงนน ในเวลาทนายภตตภตกะนนลางมอ พระปจเจกพทธเจา องคหนงทภเขาคนธมาทน ออกจากสมาบตในวนท ๗ แลว ใครครวญ อยวา " วนน เราจกไปเพอประโยชนแกภกขาจารในทไหนหนอแล ? กได เหนนายภตตภตกะแลว. ครงนน ทานพจารณาตอไปอกวา " นาย ภตตภตกะน ทาการรบจางถง ๓ ป จงไดถาดภต. ศรทธาของเขาม


หรอไมมหนอ ? ใครครวญไปกทราบไดวา " ศรทธาของเขามอย " คดไป อกวา " คนบางพวก ถงมศรทธา กไมอาจเพอทาการสงเคราะหได. นายภตตภตกะน จกอาจหรอไมหนอ เพอจะทาการสงเคราะหเรา ? " กรวา " นายภตตภตกะ จกอาจทเดยว ทงจกไดมหาสมบตเพราะอาศย เหตคอการสงเคราะหแกเราดวย " ดงนแลว จงหมจวรถอบาตร เหาะขน สเวหาสไปโดยระหวางบรษท แสดงตนยนอยขางหนาแหงนายภตตภตกะ นนนนแล.

นายภตตภตกะถวายภตแกพระปจเจกพทธเจา นายภตตภตกะนน เหนพระปจเจกพทธเจาแลว คดวา " เราไดทา การรบจางในเรอนคนอนถง ๓ ป กเพอประโยชนแกถาดภตถาดเดยว เพราะความทเราไมไดใหทานในกาลกอน. บดน ภตนของเราพงรกษา เรากเพยงวนหนงคนหนง, กถาเราจกถวายภตนนแกพระผเปนเจา ภต จกรกษาเราไวมใชพนโกฏกลปเดยว เราจกถวายภตนนแกพระผเปน เจาละ." นายภตตภตกะนน ทาการรบจางตลอด ๓ ป ไดถาดภตแลว ไมทนวางภตแมกอนเดยวในปาก บรรเทาความอยากได ยกถาดภตขน เองทเดยว ไปสสานกของพระปจเจกพทธเจา ใหถาดในมอของคนอน แลว ไหวดวยเบญจางคประดษฐแลว เอามอซายจบถาดภต เอามอขวา เกลยภตลงในบาตรของพระปจเจกพทธเจานน. พระปจเจกพทธเจาได เอามอปดบาตรเสย ในเวลาทภตยงเหลออยกงหนง. ครงนน นายภตตภตกะนนเรยนทานวา " ทานขอรบ ภตสวน เดยวเทานน ผมไมอาจเพอจะเเบงเปน ๒ สวนได, ทานอยาสงเคราะห


ผมในโลกนเลย. ขอจงทาการสงเคราะหในปรโลกเถด. ผมจกถวายทงหมด ทเดยว ไมใหเหลอ."

ทานทถวายไมเหลอมผลมาก จรงอย ทานทบคคลถวายไมเหลอไวเพอตนแมแตนอยหนง ชอวา ทานไมมสวนเหลอ. ทานนนยอมมผลมาก. นายภตตภตกะนน เมอทา อยางนน จงไดถวายหมด ไหวอกแลว เรยนวา " ทานขอรบ ผมอาศย ถาดภตถาดเดยว ตองทาการรบจางในเรอนของคนอนถง ๓ ป ไดเสวย ทกขแลว. บดน ขอความสขจงมแกกระผมในททบงเกดแลวเถด. ขอ กระผมพงมสวนแหงธรรมททานเหนแลวเถด. " พระปจเจกพทธเจา กลาววา " ขอจงสมคด เหมอนแกวสารพดนก ความดารอนใหความใคร ทกอยาง จงบรบรณแกทาน เหมอนพระจนทรในวนเพญฉะนน " เมอ จะทาอนโมทนา จงกลาววา "สงททานมงหมายแลว จงสาเรจพลนทเดยว, ความดารทงปวง จงเตมเหมอนพระจนทรในวนเพญ. สงททานมงหมายแลว จงสาเรจพลนทเดยว. ความ ดารทงปวง จงเตมเหมอนแกวมณโชตรส ฉะนน " ดงนแลว อธษฐานวา " ขอมหาชนน จงยนเหนเราจนกระทงถงเขาคนธ- มาทนเถด." ไดไปสภเขาคนธมาทนโดยอากาศแลว. ถงมหาชนกไดยนเหน ทานอยนนแหละ. พระปจเจกพทธเจา ไปภเขาคนธมาทนแลว ไดแบง บณฑบาตนนถวายแกพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ รป พระปจเจกพทธเจา ทก ๆ รป ไดรบเอาภตเพยงพอแกตน ๆ แลว ใคร ๆ ไมพงคดวา


" บณฑบาตเลกนอยจะพอเพยงอยางไร ? " ดวยวาอจนไตย ๔ อยาง พระ- ผมพระเจาตรสไวแลว, ในอจนไตย ๔ เหลานน นกเปนปจเจกพทธ- วสยแล.

คนธเศรษฐแบงทรพยใหนายภตตภตกะ มหาชน เหนบณฑบาตทพระปจเจกพทธเจาเเบงถวายแกพระปจ- เจกพทธเจาทงหลายอย กไดพากนยงพนแหงสาธการใหเปนไปเเลว. เสยงสาธการไดเปนประหนงเสยงอสนบาต. คนธเศรษฐไดยนเสยงนนแลว จงคดวา " นายภตตภตกะเหนจะไมสามารถทรงสมบตเราใหแลวได. เพราะเหตนน มหาชนน เมอทาการหวเราะเยาะจงไดออฉาวขน. ทาน เศรษฐนน สงคนไปเพอทราบเรองราวทเปนไปแลว. คนเหลานน มาแลว บอกวา " นายขอรบ ธรรมดาผทรงสมบต ยอมเปนเหนปานน " ดงนแลว จงบอกเรองราวทเปนไปแลวนน. เศรษฐ ฟงเรองนนแลว เปนผมสรระอนปตมวรรณะ ๕ ถกตอง แลว จงกลาววา " นาอศจรรย นายภตตภตกะนน ทาสงทบคคลทาได โดยยากแลว. เราดารงอยในสมบตเหนปานน ตลอดกาลมประมาณเทาน ยงไมไดอาจเพอใหสงไรได " ดงนแลว จงใหเรยกนายภตตภตกะนนมา แลว ถามวา " ไดยนวา เธอทากรรมชอนจรงหรอ ? " เมอเขาตอบวา " ขอรบ นาย " จงกลาววา " เอาเถด เธอจงถอเอาทรพยพนหนงแลวแบง สวนบญในทานของเธอใหฉนบาง. " นายภตตภตกะนน ไดทาตามนน แลว. แมเศรษฐกไดแบงครงทรพยสมบตอนเปนของ ๆ ตนทงหมด ใหแกนายภตตภตกะนน.


สมปทา ๔ อยาง

จรงอย ชอวาสมปทาม ๔ อยางคอ วตถสมปทา ปจจยสมปทา เจตนาสมปทา คณาตเรกสมปทา. ในสมปทา ๔ อยางนน พระอรหนต หรอพระอนาคาม ควรแกนโรธสมาบต ผเปนทกขไณยบคคลล ชอวตถ สมปทา. การบงเกดขนแหงปจจยทงหลาย โดยธรรมสมาเสมอ ชอปจจย- สมปทา, ความทเจตนาใน ๓ กาล คอในกาลกอนแตให, ในกาลกาลงให, ในกาลภายหลง สมปยตดวยญาณ อนกากบโดยโสมนส ชอเจตนสมปทา. สวนความททกขไณยบคคลออกจากสมาบต ชอวาคณาตเรกสมปทา. กสมปทาทง ๔ อยางคอ พระปจเจกพทธเจา ผขณาสพเปนทกขไณย- บคคล. ปจจยทเกดแลว โดยธรรม โดยความททาการจางไดเเลว. เจตนา บรสทธใน ๓ กาล พระปจเจกพทธเจา ผออกจากสมาบตเปนผยง โดยคณ สาเรจแลวแกนายภตตภตกะน. ดวยอานภาพแหงสมปทา ๔ น นายภตตภตกะ จงบรรลมหาสมบตในทนตาเหนทเดยว. เพราะฉะนน นายภตตภตกะนน จงไดสมบตจากสานกของเศรษฐ.

นายภตตภตกะไดเปนเศรษฐ กในกาลตอมา แมพระราชา ทรงสดบกรรมทนายภตตภตกะนทา แลว จงไดรบสงใหเรยกเขามาเฝา แลวพระราชทานทรพยใหพนหนง ทรงรบสวนบญ ทรงพอพระทย พระราชทานโภคะเปนอนมาก แลวกได พระราชทานตาแหนงเศรษฐให. เขาไดมชอวา " ภตตภตกเศรษฐ " ภตตภตกเศรษฐนน เปนสหายกบคนธเศรษฐ กนดมรวมกน ดารงอย ตลอดอายแลว จตจากอตภาพนนแลว ไดบงเกดในเทวโลก เสวยสมบต


อนเปนทพย ๑ พทธนดร ในพทธปบาทกาลน ไดถอปฏสนธในตระกล อปฏฐากของพระสารบตรเถระ ในเมองสาวตถ.

นายภตตภตกะไปเกดในเมองสาวตถ

ครงนน มารดาของทารกนน ไดครรภบรหารแลว โดยลวงไป ๒-๓ วน กเกดแพทองวา " โอหนอ เราถวายโภชนะมรส ๑๐๐ ชนด แกพระสารบตรเถระพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป นงผายอมฝาดแลว ถอ ขนทองนงอย ณ ทายอาสนะ พงบรโภคภตทเหลอเดนของภกษทงหลาย นน " ดงนแลว ทาตามความคดนนนนแล บรรเทาความแพทองแลว. นางแมในกาลมงคลอนๆถวายทานอยางนนเหมอนกน คลอดบตรแลว ใน วนตงชอ จงเรยนพระเถระวา " จงใหสกขาบทแกลกชายของฉนเถด ทาน ผเจรญ. " พระเถระถามวา " เดกนนชอไร ? " เมอมารดาของเดกเรยนวา ทานผเจรญ จาเดมแตลกชายของฉนถอปฏสนธ ขนชอวาทกข ไมเคยม แกใครในเรอนน, เพราะฉะนน คาวา 'สขกมาร ' นนแล จกเปนชอของ เดกนน. " จงถอเอาคานนแล เปนชอของเดกนน ไดใหสกขาบทแลว. ในกาลนน ความคดไดเกดแกมารดาของเดกนนอยางนวา " เราจกไม ทาลายอธยาศยของลกชายเรา." แมในกาลมงคลทงหลาย มมงคลเจาะห เดกนนเปนตน นางกไดถวายทานอยางนนเหมอนกน.

สขกมารบรรพชา ฝายกมาร ในเวลามอาย ๗ ขวบ กพดวา " คณแม ผมอยากออก บวชในสานกของพระเถระ. " นางตอบวา " ดละ พอ แมจกไมทาลาย อธยาศยของเจา " ดงนแลว จงนมนตพระเถระ ใหทานฉนแลว กเรยน วา " ทานผเจรญ ลกชายของฉนอยากบวช, ในเวลาเยน จกนาเดกนไป


สวหาร. " สงพระเถระไปแลว ใหประชมพวกญาต กลาววา " ในเวลา ทลกชายของฉนเปนคฤหสถ พวกเราจกทากจทควรทาในวนนแหละ. " ดงนแลว จงแตงตวลกชายนาไปวหาร ดวยสรโสภาคอนใหญ แลวมอบ ถวายแกพระเถร. ฝายพระเถระกลาวกะสขกมารนนวา " พอ ธรรมดา บรรพชา ทาไดโดยยาก. เจาจกอาจเพอภรมยหรอ ? " เมอตอบวา " ผม จกทาตามโอวาทของทาน ขอรบ " จงใหกมมฏฐาน ใหบวชแลว. แม มารดาบดาของสขกมารนน เมอทาสกการะในการบรรพชา กถวายโภชนะ มรส ๑๐๐ ชนดแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ในภายใน วหารนนเองตลอด ๗ วน ในเวลาเยน จงไดไปสเรอนของตน. ใน วนท ๓ พระสารบตรเถระ เมอภกษสงฆเขาไปสบานเพอบณฑบาต. ทา กจทควรทาในวหารแลว จงใหสามเณรถอบาตรและจวร เขาไปสบาน เพอบณฑบาต.

สามเณรฝกตน สามเณรเหนเหมองนาเปนตนในระหวางทาง จงถามพระเถระ ดจสามเณรบณฑต. แมพระเถระกพยากรณแกสามเณรนนอยางนนเหมอน กน. สามเณรฟงเหตนนแลว จงเรยนพระเถระวา " ถาทานพงรบ บาตรและจวรของทานไซร. กระผมพงกลบ. " เมอพระเถระไมทาลาย อธยาศยของสามเณรนน กลาววา จงเอาบาตรและจวรของฉนมา " รบ บาตรและจวรไปแลว. กไหวพระเถระ เมอจะกลบ จงเรยนสงวา " ทาน ขอรบ ทานเมอนาอาหารมาเพอผม พงนาเอาโภชนะมรส ๑๐๐ ชนดมา. " พระเถระ. จกไดโภชนะนน จากไหน ?


สามเณร. เมอไมไดดวยบญของทาน กจกไดดวยบญของผม ขอ รบ. ครงนน พระเถระใหลกกญแจแกสามเณรนนแลว กเขาบานเพอ บณฑบาต. สามเณรนนไปวหารแลว เปดหองของพระเถระเขาไปแลว ปดประต นงหยงญาณลงในกายของตนแลว. ดวยเดชแหงคณของสามเณร นน อาสนะของทาวสกกะแสดงอาการรอนแลว. ทาวสกกะพจารณาดวา " นเหตอะไรหนอ ? " เหนสามเณรแลว ทรงดารวา " สขสามเณรถวาย จวรแกอปชฌายแลว กลบ (วหาร) ดวยคดวา ' จกทาสมณธรรม ' ควร ทเราจะไปในทนน " จงรบสงใหเรยกทาวมหาราชทง ๔ แลวทรงสงไป ดวยดารสสงวา " พอทงหลาย พวกทานจงไป. จงไลนกทมเสยงเปนโทษ ใกลปาแหงวหารใหหนไป. ทาวมหาราชทงหลายนน กระทาตามนนแลว ก (พากน) รกษาอยโดยรอบ. ทาวสกกะ ทรงบงคบพระจนทรและ พระอาทตยวา " พวกทานจงยดวมานของตนๆหยดกอน. " แมพระจนทร และพระอาทตยกกระตามนนแลว. แมทาวสกกะเอง กทรงรกษาอยท สายย. วหารสงบเงยบปราศจากเสยง. สามเณรเจรญวปสสนาดวยจต มอารมณเปนหนง บรรลมรรคและผล ๓ แลว. พระเถระ อนสามเณรกลาววา " ทานพงนาโภชนะมรส ๑๐๐ ชนด มา " ดงนแลว กคดวา " อนเราอาจเพอไดในตระกลของใครหนอแล ? " พจารณาดอย กเหนตระกลอปฏฐากผสมบรณดวยอธยาศยตระกลหนง จง ไปในตระกลนน อนชนเหลานน มใจยนดวา " ทานผเจรญ ความด อนทานผมาในทน ในวนน กระทาแลว " รบบาตรนมนตใหนง ถวาย


ยาคและของขบฉน อน เขาเชญกลาวธรรมชวเวลาภต จงกลาวสาราณย- ธรรมกถาแกชนเหลานน กาหนดกาล ยงเทศนาใหจบแลว.

สามเณรบรรลพระอรหต ทนน ชนทงหลาย จงถวายโภชนะมรส ๑๐๐ ชนด แกพระเถระ นน เหนพระเถระรบโภชนะนนแลวประสงคจะกลบ จงเรยนวา " ฉนเถด ขอรบ พวกผมจกถวายโภชนะแมอนอก " ใหพระเถระฉนแลว กถวาย จนเตมบาตรอก. พระเถระรบโภชนะนนแลว กรบไปวหาร ดวยคดวา " สามเณรของเราจกหว. " วนนน พระศาสดาเสดจออกประทบนงใน พระคนธกฎแตเชาตร ทรงราพงวา " วนน สขสามเณรรบบาตรและจวร ของอปชฌายแลว กลบไปแลวตงใจวา " จกทาสมณธรรม, กจของเธอ สาเรจแลวหรอ ? พระองคทรงเหนความทมรรคผลทง ๓ เทยว อน สามเณรบรรลแลว จงทรงพจารณาแมยงขนไปวา " สขสามเณรน จกอาจ ไหมหนอ ? เพอจะบรรลพระอรหตในวนน, สวนพระสารบตรรบภต แลว กรบออกดวยคดวา " สามเณรของเราจกหว " ถาเมอสามเณรน ยงไมบรรลพระอรหต. พระสารบตรจกนาภตมากอน. อนตรายกจกม แกสามเณรน; ควรเราจะไปยดอารกขาอยทซมประต " ครนทรงดารแลว จงเสดจออกจากคนธกฎ ประทบยนยดอารกขาอยทซมประต. ฝายพระ- เถระกนาภตมา. ครงนน พระศาสดาตรสถามปญหา ๔ ขอกะพระเถระ นน โดยนยทกลาวแลวในหนหลงแล. ในทสดแหงการวสชนาปญหา สามเณรกบรรลพระอรหตแลว. พระศาสดาตรสเรยกพระเถระมาแลว ตรสวา " สารบตร จงไป เถด, จงใหภตแกสามเณรของเธอ. " พระเถระไปถงแลว จงเคาะประต


สามเณรออกมาทาวตรแกอปชฌายแลว, เมอพระเถระบอกวา " จงทา ภตกจ, " กรวาพระเถระไมมความตองการดวยภต เปนเดกมอาย ๗ ขวบ บรรลพระอรหตในขณะนนนนเอง ตรวจตราดทนงอนตา ทาภตกจแลว กลางบาตร. ในกาลนน ทาวมหาราช ๔ องค กพากนเลกการรกษา. ถงพระจนทรพระอาทตยกปลอยวมาน. แมทาวสกกะกทรงเลกอารกขาท สายย พระอาทตยปรากฏคลอยเลยทามกลางฟาไปแลวเทยว. ภกษทงหลาย พากนพดวา " กาลเยนปรากฏ, สามเณรเพงทาภตกจ เสรจเดยวนเอง. ทาไมหนอ วนนเวลาเชาจงมาก. เวลาเยนจงนอย. " พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลายนง ประชมกนดวยกลาวเรองอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลาย ทลวา " พระเจาขา วนน เวลาเชามาก เวลาเยนนอย สามเณรเพงฉนภตเสรจเดยวนเอง. กแลเปนไฉน พระอาทตยจงปรากฏคลอยเคลอนทามกลางฟาไป, " จง ตรสวา " ภกษทงหลาย ในเวลาทาสมณธรรมของผมบญทงหลาย ยอม เปนเชนนนนนแล. กในวนน ทาวมหาราช ๔ องคยดอารกขาไวโดย รอบ. พระจนทรและพระอาทตยไดยดวมานหยดอย, ทาวสกกะทรงยด อารกขาทสายย ถงเรากยดอารกขาอยทซมประต; วนน สขสามเณร เหน คนไขนาเขาเหมอง ชางศรดดศรใหตรง ชางถาก ถากทพสมภาระทงหลาย มลอเปนตนแลว ฝกตน บรรลพระอรหตแลว " ดงนแลวจงตรสพระ- คาถานวา ๑๑. อทก ห นยนต เนตตกา อสการา นมยนต เตชน


ทาร นมยนต ตจฉกา อตตาน ทมยนต สพพตา. " อนคนไขนาทงหลายยอมไขนา, ชางศรทงหลาย ยอมดดลกศร, ชางถากทงหลาย ยอมถากไม, ผ สอนงายทงหลาย ยอมฝกตน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สพพตา ความวา วางาย คอพงโอวาท พงอนศาสน โดยสะดวก. คาทเหลอ มนยดงกลาวแลวในหนหลงแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองสขสามเณร จบ. ทณฑวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๐ จบ.


คาถาธรรม

ชราวรรค๑ท ๑๑ วาดวยสงทคราครา ชรา [๒๑] ๑. เมอโลกสนนวาส อนไฟลกโพลงอยเปนนตย พวกเธอยงจะราเรงบนเทงอะไรกนหนอ เธอทงหลาย อนความมดปกคลมแลว ทาไมจงไมแสวงหาประทป เลา. ๒. เธอจงดอตภาพทไมมความยงยน (และ) ความมนคง (อนกรรม) ทาใหวจตรแลว มกายเปน แผล อนกระดก ๓๐๐ ทอน ยกขนแลว อนอาดร ทมหาชนครนคดแลวโดยมาก. ๓. รปนแกหงอมแลว เปนรงของโลก เปอยพง กายของตนเปนของเนา จกแตก เพราะชวตมความ ตายเปนทสด. ๔. กระดกเหลานใด อนเขาทงเกลอนกลาดดจ นาเตาในสารทกาล มสเหมอนนกพราบ ความยนด อะไรเลา (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน. ๕. สรระอนกรรมทาใหเปนนครแหงกระดกทง- หลาย ฉาบดวยเนอและโลหต เปนทตงลงแหงชรา มรณะ มานะ และมกขะ. ๑. วรรคนมอรรถกถา ๙ เรอง.


๖. ราชรถทวจตรดยงคราคราไดเเล อนง ถง สรระ กยอมถงความคราครา ธรรมของสตบรษหา เขาถงความคราคราไม สตบรษทงหลายแล ยอม ปราศรยกบดวยสตบรษ. ๗. คนมสตะนอยน ยอมแกเหมอนโคถก เนอ ของเขายอมเจรญ แตปญญาของเขาหาเจรญไม. ๘. เราแสวงหาชางผทาเรอน เมอไมประสบ จงไดทองเทยวไปสสงสาร มชาตเปนอเนก ความ เกดบอย ๆ เปนทกข แนะนายชางผทาเรอน เราพบ ทานแลว ทานจะทาเรอนอกไมได ซโครงทกซของ ทานเราหกเสยแลว ยอดเรอนเรากรอเสยแลว จต ของเราถงธรรมปราศจากเครองปรงแตงแลว เพราะ เราบรรลธรรมเปนทสนตณหาแลว. ๙. พวกคนเขลาไมประพฤตพรหมจรรย ไมได ทรพยในคราวยงเปนหนมสาว ยอมซบเซาดงนก กะเรยนแก ซบเซาอยในเปอกตมทหมดปลาฉะนน. พวกคนเขลาไมประพฤตพรหมจรรย ไมไดทรพยใน คราวยงเปนหนมสาว ยอมนอนทอดถอนถงทรพยเกา เหมอนลกศรทตกจากแลงฉะนน. จบชราวรรคท ๑๑


๑๑. ชราวรรควรรณนา ๑. เรองหญงสหายของนางวสาขา [๑๑๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกหญง สหายของนางวสาขา ตรสพระธรรมเทศนานวา " โก น หาโส กมา- นนโท " เปนตน.

สามมอบภรรยาของตนแกนางวสาขา ดงไดสดบมา กลบตร ๕๐๐ คน ในพระนครสาวตถ ไดมอบภรยา ของตนๆกะนางวสาขามหาอบาสกา ดวยมงหมายวา " ดวยอบายอยางน ภรยาเหลานจกเปนผอยดวยความไมประมาท. " หญงเหลานนเมอไปสวน กด ไปวหารกด ยอมไปกบนางวสาขานนแล.

มหรสพเกยวกบสรา ในคราวหนง เมอเขาโฆษณาการมหรสพวา " จกมการมหรสพ เกยวกบสราตลอด ๗ วน " หญงเหลานนกจดเตรยมสราเพอสามของตนๆ สามเหลานน เลนมหรสพเกยวกบสราตลอด ๗ วนแลว ในวนท ๘ ได ออกไปเพอทาการงาน.

หญงเหลานนคดหาอบายดมสรา หญงแมเหลานนหารอกนวา " พวกเราไมไดดมสราตอหนาสาม, กสราทเหลอยงมอย, เราทงหลายจกดมสรานดวยวธทสามเหลานนจะไม ร " ดงนแลว จงไปสานกของนางวสาขา กลาววา " แมเจา ดฉนทงหลาย


ปรารถนาจะชมสวน " เมอนางวสาขาตอบวา " ดละ แมทงหลาย ถาเชน นน จงทากจทควรทาเสรจแลวจงออกไป. " ไดไปพรอมกบนางวสาขานน ซอนสราไปโดยอาการอนมดชด ดมเสย (จน) เมาแลว เทยวไปในสวน. นางวสาขาคดวา " หญงเหลานทากรรมไมสมควร. คราวนถงพวกเดยรถย กจกตเตยนไดวา " สาวกาทงหลายของพระสมณโคคม ดมสรา ยอมเทยว ไป " จงกลาวกะหญงเหลานนวา " นแนะแม เธอทงหลายทากรรมไม สมควร. พลอยใหเกดอปยศแกฉนดวย. ถงสามกจะโกรธพวกเธอ. บดน พวกเธอจกทาอยางไรกน ? " หญงเหลานนตอบวา " แมเจา ดฉนทงหลาย จกแสดงอาการลวงวาเปนไข " นางวสาขาจงกลาววา " ถาเชนนน พวก เธอกจกปรากฏดวยกรรมของตน." หญงเหลานนไปถงเรอนแลว ทาทา ลวงวาเปนไข. ทนนสามของหญงเหลานนถามวา " หญงชอนและชอนไป ไปไหน ? " ไดยนวา " เปนไข " กกาหนดจบไดวา " พวกนจกดมสรา ทเหลอเปนแน " จงไดทบตหญงเหลานนใหถงความเสอมเสย. ในคราว มหรสพแมอนอก หญงเหลานนอยากดมสราเหมอนอยางนน จงเขาไปหา นางวสาขา กลาววา " แมเจา โปรดพาดฉนไปชมสวนเถด " ถกนาง หามวา " แมในคราวกอน เธอทงหลายกระทาใหอปยศแกฉน. ไปเอง เถอะ, ฉนจะไมพาเธอทงหลายไปละ " ไดพดเอาใจวา " ทน พวกดฉนจก ไมทาอยางนน " แลวเขาไปหานางวสาขานน พดใหมวา " แมเจา ดฉน ทงหลายประสงคจะทาพทธบชา. ขอจงพาดฉนทงหลายไปวหารเถด. " นางจงพดวา " แนะแม บดน สมควร (แท). เธอทงหลายจงไปจดแจง เตรยมตวเถอะ. หญงเหลานน ใหคนถอของหอมเเละระเบยบดอกไมเปนตน ดวยผอบ หวขวดมสณฐานดจกามอ ซงเตมดวยสรา ดวยมอทงสอง


คลมผาผนใหญเขาไปหานางวสาขาแลว เขาไปวหารพรอมกบนางวสาขา นน นง ณ สวนขางหนง ดมสราดวยขวดอนมสณฐานดจกามอนนเอง แลวทงขวดเสย นงตรงพระพกตรพระศาสดาในโรงธรรม. นางวสาขา กราบทลวา " พระเจาขา ขอพระองคแสดงธรรมแกหญงเหลาน. " ผายหญงเหลานน มตวสนเทมอยดวยฤทธเมา เกดความคดขนวา " เรา ทงหลายจกฟอน จกขบ. "

เทวบตรมารบนดาลใหแสดงกายวการแตไมสาเรจ

ลาดบนน เทวดาองคหนง ซงนบเนองในหมมาร คดวา " บดน เราจกสงในสรระของหญงเหลานแลว จกแสดงประการอนแปลกตรง พระพกตรพระสมณโคดม " แลวเขาสงในสรระของหญงเหลานน บรรดา หญงเหลานน บางพวกจะเรมปรบมอหวเราะ, บางพวกเรมจะฟอน ตรง พระพกตรพระศาสดา. พระศาสดาทรงราพงวา " นอยางไรกน ? " ทรง ทราบเหตนนแลว ทรงดารแลววา " บดน เราจกไมใหเทวดาผนบเนองใน หมมารไดชอง. เพราะเมอเราบาเพญบารมตลอดกาลเทาน กหาไดบาเพญ เพอมงจะใหพวกเทวดาผนบเนองในหมมารไดชองไม " เพอจะใหหญง เหลานนสงเวช จงทรงเปลงรศมจากพระโลมาระหวางพระโขนง๑ ทนใด นนเอง ความมดมนอนธการไดมแลว. หญงเหลานนไดหวาดหวน อน มรณภยคกคามแลว ดวยเหตนน สราในทองของหญงเหลานนจงสรางคลาย ไป. พระศาสดาทรงหายไป ณ บลลงกทประทบนง ประทบยนอยบน ยอดเขาสเนร ทรงเปลงพระรศมจากพระอณาโลม. ขณะนน แสงสวาง ไดมเหมอนพระจนทรขนตงพนดวง. ลาดบนน พระศาสดาตรสเรยกหญง ๑. ภมกโลมโตต. ภมกนตเร โลมโต.


เหลานนมาแลว ตรสวา " พวกเธอ เมอมาสานกของเรา ประมาทแลว หาควรไม, เพราะความประมาทของพวกเธอนนเอง เทวดาซงนบเนอง ในหมมารจงไดชอง ใหพวกเธอทากายวการมหวเราะเปนตน ในทซงไม ควรทากายวหารมหวเราะเปนตน, บดน พวกเธอทาความอตสาหะ เพอ มงใหไฟราคะเปนตนดบไปจงควร " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๑. โก น หาโส กมานนโท นจจ ปชชลเต สต อนธกาเรน โอนทธา ปทป น คเวสถ. " เมอโลกสนนวาส อนไฟลกโพลงอยเปนนตย, พวกเธอยงจะราเรง บนเทงอะไรกนหนอ ? เธอ ทงหลายยอมความมดปกคลมแลว ทาไมจงไมแสวงหา ประทปเลา ? "

แกอรรถ

ความยนด ชอวา อานนโท ในพระคาถานน. พระผมพระภาคเจา ตรสเปนคาอธบายไวดงนวา " เมอโลกสนนวาสน อนไฟ ๑๑ อยาง ม ราคะเปนตนลกโพลงแลวเปนนตย. เธอทงหลายจะมวราเรงหรอเพลด- เพลนอะไรกนหนอ ? นนไมสมควรทาเลย มใชหรอ ? กเธอทงหลาย อนความมดคออวชชาซงมวตถ ๘ ปกคลมไว เหตไรจงไมแสวงหา คอ ไมทาประทปคอญาณ เพอประโยชนแกการกาจดความมดนนเสย ? "

ผรบคาเตอนยอมไดผล

ในเวลาจบพระธรรมเทศนา หญง ๕๐๐ ตงอยในโสดาปตตผล แลว. พระศาสดาทรงทราบความทหญงเหลานนเปนผตงมนอยในอจล- ศรทธาแลว เสดจลงจากยอดเขาสเนร ประทบนงบนพทธอาสน.


นางวสาขาชโทษของสราโดยบคลาธษฐาน

ลาดบนน นางวสาขาไดกราบทลพระพทธองควา " พระเจาขา ขน ชอวาสราน, เลวทราม, เพราะวาหญงเหลาน ชอเหนปานน นงตรงพระ- พกตรพระพทธเจาเชนพระองค ยงไมสามารถจะยงแมเพยงอรยาบถใหเรยบ รอยได เรมจะลกขนปรบมอ ทาการหวเราะ ขบ และฟอนเปนตนแลว. " พระศาสดาตรสวา " นนแหละวสาขา ขนชอวาสราน เลวทรามแท, เพราะ ประชาชนอาศยสราน ถงความพนาศแลวตงหลายรอย." เมอนางวสาขา กราบทลวา " กสรานเกดขนเมอไร ? พระเจาขา, " เพอจะตรสอปตตเหต แหงสรานน (แกนางวสาขา) โดยพสดาร จงทรงนาอดตนทานมาแลว ตรสกมภชาดก๑ ดงนแล. เรองหญงสหายของนางวสาขา จบ. ๑. ข. ชา. ตส. ๒๗/๔๗๗. อรรถกถา. ๗/๑๙๑.


๒. เรองนางสรมา [๑๑๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนางสรมา ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปสส จตตกต พมพ " เปนตน.

นางสรมาบรรลโสดาปตตผล ดงไดสดบมา นางสรมานนมรปรางงดงาม เปนหญงแพศยา ใน กรงราชคห ภายในพรรษาหนง ไดประทษรายตออบาสกานามวาอตตรา ซงเปนธดาของปณณกเศรษฐ ผเปนภรยาของสมนเศรษฐบตร ประสงค จะใหนางอตตรานนเลอมใส จงทลขอขมาพระศาสดาผทรงทาภตกจกบ ภกษสงฆเสรจแลว ในเรอนของนางอตตรานน, ในวนนน ไดฟง ภตตานโมทนาของพระทศพล บรรลโสดาปตตผลแลว ในเวลาจบพระ- คาถาวา " พงชานะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ, พง ชนะคนไมด ดวยความด. พงชนะคนตระหน ดวย การใหปน, พงชนะคนพดพลอย ๆ ดวยคาจรง. " นเปนความยอในเรองน. สวนเนอเรองพสดาร จกมแจงในวรรณนา แหงคาถาอนโมทนาในโกธวรรคนนแล. นางสรมานน ครนบรรลโสดา- ปตตผลอยางนนแลว นมนตพระทศพล รงขนถวายทานเปนอนมาก แลว ไดตงอฏฐกภตเพอพระสงฆไวเปนประจา. ตงแตวนตนมาภกษ ๘ รป ไปเรอนเสมอ. นางเอยปากวา " นมนตพระคณเจาทงหลายรบเนยใส,


รบนมสด " ดงนเปนตนแลว (บรรจภต) ใหเตมบาตรของภกษเหลานน. อาหารบณฑบาตทภกษรปหนงไดเเลว ยอมเพยงพอแกภกษ ๓ รปบาง ๔ รปบาง. นางถวายบณฑบาตดวยการจบจายทรพย ๑๖ กหาปณะทกวน. ตอมาวนหนง ภกษรปหนงฉนอฏฐกภตในเรอนของนางแลว ไดไปวหาร แหงหนง ณ ทไกล ๓ โยชน. ครงนน พวกภกษถามเธอซงนงอยในท บารงพระเถระในเวลาเยนวา " ผมอาย (ไป) รบภกษาทไหนมา ? " เธอ ตอบวา " ผม (ไป) ฉนอฏฐกภตของนางสรมา (มา). " พวกภกษถาม อกวา " นางทาของอนนาพงใจถวายไหม ? ผมอาย. "

ภกษพรรณนาความดของนางสรมา เธอจงกลาวคณของนางวา " ผมไมสามารถจะพรรณนาภตของนาง ได. นางทาถวายแสนจะประณต. ภตทภกษรปหนงไดยอมเพยงพอแก ภกษ ๓ รปบาง ๔ รปบาง; แตการไดเหนนางนนแล ดเสยยงกวาไทย- ธรรมของนางอก. เพราะนางสวยงามเชนน ๆ. " ครงนน ภกษรปหนง ไดฟงถอยคาทพรรณนาคณของนาง เกดความรกขนแลว โดยมไดเหนตว เลย คดวา " ควรทเราจะไปดนาง " แลวบอกจานวนพรรษาของตนแลว ถามลาดบกะภกษนนแลว ไดยนวา " ผมอาย พรงน ทานเปนพระสงฆ- เถระ จกไดอฎฐกภตในเรอนนน " จงควาบาตรและจวรหลกไปใน ขณะนนเอง. เมออรณขนแตเชาเทยว เขาไปสโรงภตยน (คอย) อยแลว เปนพระสงฆเถระไดอฏฐกภต ในเรอนของนาง.

นางสรมาเจบ

กในเวลาทภกษนนฉนแลว หลกไปในวนวานนนเอง โรคไดเกด ขนในสรระของนาง; ฉะนน นางจงเปลองอาภรณแลวนอน. ขณะนน


พวกทาสของนางเหนภกษทงหลายผไดอฏฐกภตมาแลว จงบอกแกนาง. นางไมสามารถจะรบบาตรแลวนมนตใหนง หรอองคาสดวยมอของตนได จงสงพวกทาสวา " แนะแมทงหลาย พวกเธอรบบาตรแลวนมนตพระผ- เปนเจาใหนง ใหดมขาวยาค ถวายของเคยว ในเวลาฉนภต จง (บรรจ ภต) ใหเตมบาตรแลวถวายเถด. " ทาสเหลานนรบวา " ดละ คณแม. " แลวนมนตภกษทงหลายใหเขามา ใหดมขาวยาค ถวายของเคยวแลว ใน เวลาฉนภต (บรรจภต) ใหเตมบาตรแลว บอกแกนาง. นางกลาววา " จงชวยพยงฉนไปท, ฉนจกไหวพระผเปนเจาทงหลาย " อนทาสเหลานน พยงไปสทใกลภกษทงหลายแลว ไดไหวภกษทงหลายดวยทงสรระอนสน เทมอย. ภกษนนแลดนางแลว คดวา " ความสวยงามแหงรปของหญง ผเปนไขน (ยงสวยงาม) ถงเพยงน. กในเวลาไมมโรค รปสมบตของนาง คนน ทตกแตงแลวดวยอาภรณทกอยาง จะสวยงามสกเพยงไร." ครงนน กเลสทเธอสงสมไวตงหลายโกฏปกาเรบขนแลว. ภกษนนมไดมใจจดจอ ทอน (มใจจดจอแตเฉพาะนางเทานน) ไมสามารถจะฉนหาอาหารได จงถอบาตรกลบวหาร ปดบาตรวางไว ณ สวนขางหนง ปจวรนอนแลว. ลาดบนน ภกษหาย (ของเธอ) รปหนง แมออนวอนอย กไมสามารถ จะใหเธอฉนได. ภกษนนไดอดอาหารแลว.

นางสรมาถงแกกรรม ในเวลาเยนวนนนเอง นางสรมาไดทากาลกรยาแลว. พระราชา ทรงสงพระราชสาสนไปถวายพระศาสดาวา " พระเจาขา นางสรมานอง สาวหมอชวก ไดทากาลกรยาเสยแลว. " พระศาสดาทรงสดบเรองนน จงสงขาวไปแดพระราชาวา " กจคอการเผา (ศพ) นางสรมา ยงไมม,


พระองคจงทรงรบสงใหเอาศพนางสรมานนนอนในปาชาผดบแลว ให รกษาไวโดยอาการทกาและสนขจะกนไมไดเถด. " พระราชาไดทรงทา ตามรบสงแลว. สามวนลวงไปแลวโดยลาดบ ในวนท ๔ สรระขนพอง แลว. หมหนอนไตออกจากปากแผลทง ๙. สรระทงสนไดแตกสลาย คลายถาดขาวสาลฉะนน. พระราชาใหพวกราชบรษตกลองโฆษณาใน พระนครวา " เวนเดกๆทเฝาเรอนเสย ใครไมมาดนางสรมาจะถกปรบ ๘ กหาปณะ, " และไดสง (พระราชสาสน) ไปสานกพระศาสดาวา " นย วาภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน ของจงมาดนางสรมา; พระศาสดา รบสงใหเผดยงแกภกษทงหลายวา " เราทงหลายจะไปดนางสรมา. " ภกษ หนมแมรปนนไมเชอฟงคาของใครๆเลย ตลอด ๔ วน อดอาหารนอน แซวอยแลว. ขาวสวยในบาตรบด, สนมกตงขนในบาตร. ลาดบนน ภกษ สหายนน จงเขาไปหาเธอแลวบอกวา " ผมอาย พระศาสดาจะเสดจไป ทอดพระเนตรนางสรมา." เธอแมถกความหวแผดเผาอยางนน กลกขน ไดโดยรวดเรว ในเพราะบททกลาววา " สรมา " นนเอง กลาวถามวา " ทานวาอะไรนะ " เมอภกษสหายตอบวา " พระศาสดาจะเสดจไปทอด พระเนตรนางสรมา ทานจะไปดวยไหม ? " รบรบวา " ไปขอรบ " แลว เทขาวลางบาตรใสในถลก ไดไปกบหมภกษ. พระศาสดามหมภกษหอม ลอมแลว ไดประทบอย ณ ขางหนง. ภกษณสงฆกด ราชบรษทกด อบาสกบรษทกด อบาสกาบรษทกด ไดยนอยพวกละขาง.

ศพนางสรมาผเลอโฉมหาคามได พระศาสดาตรสถามพระราชาวา " นใคร ? มหาบพตร. " พระราชา. นองสาวหมอชวก ชอสรมา พระเจาขา.


พระศาสดา. นางสรมาหรอน ? พระราชา. นางสรมา พระเจาขา. พระศาสดา ถากระนน ขอพระองคไดโปรดใหราชบรษตกลอง โฆษณาในพระนครวา " ใครใหทรพยพนหนง จงเอานางสรมาไป." พระราชาไดทรงทาอยางนนแลว. ผทจะออกปากวา " ขาพเจาหรอ วาเรา " แมคนหนงกไมม. พระราชาทลแกพระศาสดาวา " ชนทงหลาย ไมรบ พระเจาขา. " พระศาสดาตรสวา " มหาบพตร ถากระนน จงลด ราคาลง (อก). พระราชารบสงใหตกลองโฆษณาวา " ใครใหทรพย ๕๐๐ จงเอาไป " ไมทรงเหนใครๆจะรบเอา จงรบสงใหตกลองโฆษณาวา " ใครใหทรพย ๒๕๐-๒๐๐-๑๐๐-๕๐-๒๕ กหาปณะ, ๑๐ กหาปณะ, ๕ กหาปณะ, ๑ กหาปณะ, ครงกหาปณะ, บาท ๑, มาสก ๑, กากณก ๑ แลวเอานางสรมาไป " (กไมเหนใครจะรบเอาไป) จงรบสงใหตกลอง โฆษณาวา " จงเอาไปเปลา ๆ กได " ผทจะออกปากวา " ขาพเจา. หรอ วาเรา " (แมคนหนง) กไมม. พระราชาทลวา " พระเจาขา ชอวาผทจะ รบเอาไปแมเปลาๆ กไมม " พระศาสดาจงตรสวา " ภกษทงหลาย เธอ ทงหลายจงดมาตคามซงเปนทรกของมหาชน. ในกาลกอน ชนทงหลาย ในพระนครนแล ใหทรพยพนหนงแลว ได (ภรมย) วนหนง, บดน แมผทจะรบเอาเปลาๆ กไมม. รปเหนปานน ถงความสนและเสอม แลว. ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงดอตภาพอนอาดร " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา ๒. ปสส จตตกต พมพ อรกาย สมสสต อาตร พหสงกปป ยสส นตถ ธว ต.


" เธอจงดอตภาพ ทไมมความยงยน (และ) ความมนคง (อนกรรม) ทาใหวจตรแลว มกายเปน แผล อนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว อนอาดร ท มหาชนครนคดแลวโดยมาก. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา จตตกต ความวา มความวจตรอนกรรม ทาแลว คอ (อนกรรม) ทาใหวจตรดวยวตถตางๆ มอาภรณคอผาและ เครองประดบ คอระเบยบดอกไมเปนตน. บทวา พมพ ไดแก ซงอตภาพ อนตงอยถกสวนดวยอวยวะทงหลายใหญนอย มสวนยาวเปนตน ในฐานะ อนสมควรแกความเปนอวยวะยาวเปนตน. บทวา อรกาย คอ มกายเปน แผล ดวยสามารถปากแผลทง ๙. บทวา สนสสต คอ อนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว. บทวา อาตร ความวา ชอวาเปนไขประจา เพราะความ เปนสถานทตองบรหารดวยอรยาบถเปนตนทกเวลา. บทวา พหสงกปป ไดแก อนมหาชนครนคดแลวโดยมาก. บาทพระคาถาวา ยสส นตถ ธว ต ความวา เธอทงหลายจงดอตภาพน ทไมมความยงยน หรอความ มนคง มความแตกเรยรายและกระจดกระจายไปเปนธรรมดา โดยสวน เดยวเทานน. ในเวลาจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแลวแกสตว ๘ หมน ๔ พน ภกษแมรปนน กไดตงอยในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองนางสรมา จบ.


๓. เรองพระอตตราเถร [๑๒๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอตตรา- เถร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปรชณณมท รป " เปนตน.

พระเถรอดอาหารเพราะนาใจกรณา ดงไดสดบมา พระเถรมอายได๑๒๐ปโดยกาเนด เทยวบณฑบาต ไดบณฑบาตแลว เหนภกษรปหนงในระหวางถนน ไดถามโดยเออเฟอ ดวยบณฑบาต เมอภกษนนไมหามรบเอา กถวายทงหมด (สวนตน) ได อดอาหารแลว; แมในวนท ๒ ท ๓ กไดถวายภตแกภกษนนแหละในทนน เหมอนกน ไดอดอาหารแลวอยางนน.

ไดฟงเทศนาบรรลโสดาปตตผล แตในวนท ๘ พระเถรเทยวบณฑบาต พบพระศาสดาในทแคบ แหงหนง เมอถอยหลงไดเหยยบมมจวรของตนซงหอยอย ไมสามารถตง ตวได จงซวนลมแลว. พระศาสดาเสดจไปสทใกลเธอแลว ตรสวา " นอง หญง อตภาพของเธอแกหงอมแลว ตอกาลไมชานก กจะแตกสลายไป " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๓. ปรชณณมท รป โรคนทธ ปภงคณ ภชชต ปต สนเทโห มรณนต ห ชวต. " รปนแกหงอมแลว เปนรงของโรค เปอยพง, กายของตนเปนของเนา จกแตก, เพราะชวตมความ ตายเปนทสด. "


แกอรรถ

เนอความแหงพระคาถานนวา " นองหญง รปน คอทนบวาสรระ ของเธอ ชอวาแกหงอมแลว เพราะความเปนคนแก. กรปนนแล ชอวา เปนรงของโรค เพราะอรรถวา เปนสถานทอยอาศยของโรคทกชนด; เปรยบเหมอนสนขจงจอกแมหนม เขาเรยกวา " สนขจงจอกแก. " เถา หวดวนแมออน เขาเรยกวา " เถาเนา " ฉนใด รปนกฉนนน เกดใน วนนน แมเปนรปมสเหมอนทองคา กชอวากายเนา เปอยพง เพราะ อรรถวา ไหลลอกเปนนตย. กายของเธอนนนเปนของเนา พงทราบเถด วา " จะแตก คอจกทาลาย ตอกาลไมนานนก. " เพราะเหตไร ? เพราะ ชวตมความตายเปนทสด. พระผมพระภาคเจาตรสเปนคาอธบายไววา " เพราะชวตของสรรพสตวมความตายเปนทสดทงนน. " ในกาลจบเทศนา พระเถรบรรลโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดเปน กถามประโยชน แมแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพระอตตราเถร จบ.


๔. เรองพระอธมานกภกษ [๑๒๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษผม ความสาคญวาตนไดบรรลพระอรหตผลหลายรป ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยานมาน " เปนตน.

พวกภกษสาคญผด ดงไดสดบมา ภกษ ๕๐๐ รปเรยนกรรมฐานในสานกพระศาสดา แลว เขาไปสปา พากเพยรพยายามอย ยงฌานใหเกดขนแลว สาคญวา " กจบรรพชตของพวกเราสาเรจแลว " เพราะกเลสทงหลายไมฟงขน จง (กลบ) มาดวยหวงวา " จกกราบทลคณทตนไดแลวแดพระศาสดา. "

พระศาสดาจงแกความสาคญผดนน ในเวลาทพวกเธอถงซมประตชนนอกเทานน พระศาสดาตรสกะ พระอานนทเถระวา " อานนท การงาน (เกยว) ดวยเราผอนภกษเหลาน เขามาเฝา ยงไมม. ภกษเหลานจงไปปาชาผดบ (เสยกอน) กลบมาจาก ทนนแลวจงคอยเฝาเรา." พระเถระไปแจงความนนแกพวกเธอแลว. พวก เธอไมพดเลยวา " พวกเราจะไดประโยชนอะไรดวยปาชาผดบ " คดเสยวา " พระพทธเจาทรงเหนการณไกล จกทรงเหน (เหต) การณ ดงนแลว ไป สปาชาผดบแลว เมอเหนศพในทนน กลบไดความเกลยดชงในซากศพ ทเขาทงไว ๑ วน ๒ วน ยงความกาหนดใหเกดในสรระอนสดซงเขาทง ไวในขณะนน. ในขณะนนกรวาตนยงมกเลส. พระศาสดาประทบนงใน พระคนธกฎนนเอง ทรงฉายพระรศมไป ดจตรสอยเฉพาะหนาของภกษ เหลานน. ตรสวา " ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายเหนรางกระดก


เชนนน ยงความยนดดวยอานาจราคะใหเกดขน ควรละหรอ ? " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๔. ยานมาน อปตถาน อลาปเนว๑ สารเท กาโปตกาน อฏ น ตาน ทสวาน กา รต. " กระดกนเหลาใด อนเขาทงเกลอนกลาด ดจ นาเตาในสารทกาล มสเหมอนนกพราบ ความยนด อะไรเลา ? (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อปตถาน ไดแก อนเขาทงแลว. บทวา สารเท ความวา เหมอนนาเตาทถกลมและแดดกระทบ หลนเกลอนกลาด ในทนนๆ ในสารทกาล. วา กาโปตกาน แปลวา มสเหมอนสนก พราบ. สองบทวา ตาน ทสวาน ความวา ความยนดอะไรเลาของพวก เธอ (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน คอเหนปานนน การทาความ ยนดในกามแมเพยงนดหนอย ยอมไมควรเลย มใชหรอ ? ในเวลาจบเทศนา ภกษเหลานนไดบรรลอรหตผลแลว ตามทยนอย เทยว ชมเชย พระผมพระภาคเจา มาถวายบงคมแลว ดงนแล. เรองพระอธมานกภกษ จบ. ๑. อรรถกถาวา อลาพเนว.


๕. เรองพระนางรปนนทาเถร [๑๒๒]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระนาง รปนนทาเถร ซงเปนนางงามในชนบท ตรสพระธรรมเทศนานวา " อฏ น นคร กต " เปนตน.

พระนางรปนนทาทรงผนวช ไดยนวา วนหนง พระนางรปนนทานน ทรงดารวา " เจาพใหญ ของเราสละสรราชสมบต (ออก) ผนวช เปนพระพทธเจาผอครบคคลใน โลก. แมโอรสของพระองคทรงนามวาราหลกมาร กผนวชแลว. แม เจาพของเรา (คอพระนนทะ) กผนวชแลว. แมพระมารดาของเรา ก ทรงผนวชแลว. เมอคณะพระญาตมประมาณเทาน ทรงผนวชแลว. แม เราจกทาอะไรในเรอน. จกผนวช (บาง). " พระนางเสดจเขาไปสสานก ภกษณทงหลายแลวทรงผนวชพระนางทรงผนวชเพราะสเนหาในพระญาต เทานน หาใชเพราะศรทธาไม; แตเพราะพระนางเปนผมพระโฉมอน วไล จงปรากฏพระนามวา " รปนนทา."

นางไมเขาเฝาศาสดาเพราะเกรงถกตาหน พระนางไดทรงสดบวา " ไดยนวา พระศาสดาตรสวา ' รปไม เทยง เปนทกข เปนอนตตา. เวทนา สญญา สงขาร วญญาณไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ' จงไมเสดจไปเผชญพระพกตรพระศาสดา ดวย ทรงเกรงวา " พระศาสดาจะพงตรสโทษในรปแมของเราซงนาด นา เลอมใสอยางน. "


ชาวนครนยมฟงธรรม ชาวพระนครสาวตถถวายทานแตเชาตร สมาทานอโบสถแลวหมผา สะอาด มมอถอของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ในเวลาเยน ประชม กนฟงธรรมในพระเชตวน. เเมภกษณสงฆผเกดฉนทะในพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา กยอมไปวหารฟงธรรม. ชาวพระนครสาวตถเหลานน ครนฟงธรรมแลว เมอเขาไปสพระนคร กกลาวแตคณกถาของพระศาสดา เทานนเขาไป.

ความเลอมใสของบคคล ๔ จาพวก

จรงอย จาพวกสตวในโลกสนนวาสซงมประมาณ ๔ จาพวก ท เหนพระตถาคตอย ไมเกดความเลอมใส มจานวนนอยนก.

๑. รปปปมาณกา ดวยวาจาพวกสตวทเปนรปปปปมาณกา (ถอรปเปนประมาณ) เหน พระสรระของพระตถาคต อนประดบแลวดวยพระลกษณะและอนพยญ- ชนะมพระฉววรรณดจทองคา ยอมเลอมใส.

๒. โฆสปปมาณกา จาพวกโฆสปปมาณกา (ถอเสยงเปนประมาณ) ฟงเสยงประกาศ พระคณของพระศาสดา ซงอาศยเปนไปแลวตงหลายรอยชาต และเสยง ประกาศพระธรรมเทศนา อนประกอบดวยองค๑ ๘ ยอมเลอมใส.

๓. ลขปปมาณก แมจาพวกลขปปมาณกา (ถอการปฏบตเศราหมองเปนประมาณ) ๑ . เสยงทประกอบดวยองค ๘ คอ แจมใส ๑ ชดเจน ๑ นมนวล ๑ นาฟง ๑ กลมกลอม ๑ ไมพรา ๑ ลก ๑ มกงวาน ๑ ท. มหาวรรค ชนวสภสตร ขอ ๑๙๘.


อาศยความทพระองคเปนผเศราหมองดวยปจจยทงหลายมจวรเปนตน ยอม เลอมใส.

๔ . ธมมปปมาณกา แมจาพวกธมมปปมาณกา (ถอธรรมเปนประมาณ) กยอมเลอมใส วา " ศลของพระทศพลเหนปานน. สมาธเหนปานน. ปญญาเหนปานน. พระผมพระภาคเจาหาผเสมอมได ไมมผเสมอเทา หาผเสมอเหมอนมได ไมมผทดเทยม ดวยคณทงหลายมศลเปนตน. " เมอชนเหลานนพรรณนา คณของพระตถาคตอย ปากไมเพยงพอ.

พระนางรปนนทาเถรเขาเฝาทรงสดบธรรม

พระนางรปนนทา ไดสดบคาพรรณนาคณของพระตถาคต แต สานกพวกภกษณและพวกอบาสกา จงทรงดารวา " ชนทงหลาย ยอม กลาวชมเจาพของเรานกหนาทเดยว แมในวนหนง พระองคเมอจะตรส โทษในรปของเรา จะตรสไดสกเทาไร ? ถากระไร เราพงไปกบพวก ภกษณ ไมแสดงตนเลย เฝาพระตถาคตฟงธรรมแลวพงมา. " พระนาง จงตรสบอกแกพวกภกษณวา " วนน ฉนจกไปสทฟงธรรม. " พวก ภกษณมใจยนดวา " นานนกหนา การทพระนางรปนนทาทรงมพระ- ประสงคจะเสดจไปสทบารงพระศาสดาเกดขนแลว, วนนพระศาสดา ทรง อาศยพระนางรปนนทานแลว จกทรงแสดงพระธรรมเทศนาอนวจตร " ดงนแลวพาพระนางออกไปแลว. ตงแตเวลาทออกไป พระนางทรงดาร วา " เราจะไมแสดงตนเลย. "


พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระนาง พระศาสดาทรงดารวา " วนน รปนนทาจกมาทบารงของเรา ธรรมเทศนาเชนไรหนอแล ? จกเปนทสบายของเธอ " ทรงทาความ ตกลงพระหฤทยวา " รปนนทานน หนกในรป มความเยอใยในอตภาพ อยางรนแรง การบรรเทาความเมาในรปดวยรปนนแล เปนทสบายของ เธอ ดจการบงหนามดวยหนามฉะนน " ในเวลาทพระนางเขาไปสวหาร ทรงนรมตหญงมรปสวยพรงผหนง อายราว ๑๖ ป นงผาแดง ประดบ แลวดวยอาภรณทกอยาง ถอพด ยนถวายงานพดอยในทใกลพระองค ดวยกาลงพระฤทธ. กแล พระศาสดาและพระนางรปนนทาเทานน ทรง เหนรปหญงนน. พระนางเสดจเขาไปวหารพรอมกบภกษณทงหลาย ทรง ยนขางหลงพวกภกษณ ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ นง ในระหวางพวกภกษณ ทรงแลดพระศาสดาตงแตพระบาท ทรงเหน พระสรระของพระศาสดาวจตรแลวดวยพระลกษณะ รงเรองดวยอนพยญ- ชนะ. อนพระรศมวาหนงแวดลอมแลว ทรงแลดพระพกตรอนมสรดจ พระจนทรเพญ ไดทรงเหนรปหญงยนอยในทใกลแลว. พระนางทรง แลดหญงนนแลว ทรงแลดอตภาพ (ของตน) รสกวาตนเหมอนนางกา (ซงอย) ขางหนานางพระยาหงสทอง. กจาเดมแตเวลาท (พระนาง) ทรง เหนรปอนสาเรจแลวดวยฤทธทเดยว พระเนตรทงสองของพระนางกวง- เวยน. พระนางมจตอนสรโฉมแหงสรรประเทศทงหมดดงดดไปแลววา " โอผมของหญงนกงาม. โอหนาผากกงาม " ดงน ไดมสเนหาในรปนน อยางรนแรง. พระศาสดาทรงทราบความยนดอยางสดซงในรปนนของ พระนาง พอเมอจะทรงแสดงธรรม จงทรงแสดงรปนนใหลวงภาวะของ


ผมอาย ๑๖ ป มอายราว ๒๐ ป. พระนางรปนนทาไดทอดพระเนตร มจตเบอหนายหนอยหนงวา " รปนไมเหมอนรปกอนหนอ. " พระศาสดา (ทรงแสดงความแปรเปลยนเพศ) ของหญงนน โดยลาดบเทยว คอ เพศ หญงคลอดบตรครงเดยว เพศหญงกลางคน เพศหญงแก เพศหญงแก คราคราแลวเพราะชรา. แมพระนางกทรงเบอหนายรปนน ในเวลาท ทรดโทรมเพราะชราโดยลาดบเหมอนกน วา " โอรปน หายไปแลว ๆ " (ครน) ทรงเหนรปนนมฟนหก ผมหงอก หลงโกง มซโครงขนดจ กลอน มไมเทายนขางหนา งกงนอย กทรงเบอหนายเหลอเกน. ลาดบ นน พระศาสดาทรงแสดงรปหญงนนใหเปนรปอนพยาธครอบงา ใน ขณะนนเอง หญงนนทงไมเทาและพดใบตาล รองเสยงขรม ลมลงท ภาคพน จมลงในมตรและกรสของตน กลงเกลอกไปมา. พระนางรป- นนทา ทรงเหนหญงนนเเลว ทรงเบอหนายเตมท. พระศาสดา ทรง แสดงมรณะของหญงนนแลว. หญงนนถงความเปนศพพองขนในขณะ นนเอง. สายเเหงหนองและหมหนอนไหลออกจากปากแผล๑๑ทง ๙. ฝง สตวมกาเปนตน รมแยงกนกนแลว. พระนางรปนนทา ทรงพจารณาซาก ศพนนแลว ทรงเหนอตภาพโดยความเปนสภาพไมเทยงวา " หญงนถง ความแก ถงความเจบ ถงความตาย ในทนเอง. ความแก ความเจบ และความตาย จกมาถงแกอตภาพแมนอยางนนเหมอนกน. " และเพราะ ความทอตภาพเปนสภาพอนพระนางทรงเหนแลว โดยความเปนสภาพไม เทยงนนเอง อตภาพนน จงเปนอนทรงเหนแลวโดยความเปนทกข โดย ความเปนอนตตาทเดยว. ลาดบนน ภพทงสามปรากฏแกพระนางดจถก ๑. แผล ๙ คอ ตา ห จมก อยางละ ๒ ปาก ๑ ทวารหนก ๑ ทวารเบา ๑.


ไฟเผาลนแลว และดจซากศพอนเขาผกไวทพระศอ จตมงตรงตอกรรมฐาน แลว. พระศาสดาทรงทราบวา พระนางทรงคดเหนอตภาพโดยความเปน สภาพไมเทยงแลว จงทรงพจารณาดวา " พระนางจกสามารถทาทพงแก ตนไดเองทเดยวหรอไมหนอแล ? " ทรงเหนวา " จกไมอาจ. การท พระนางไดปจจยภายนอก (เสยกอน) จงจะเหมาะ " ดงนแลว เมอจะ ทรงแสดงธรรม ดวยอานาจธรรมเปนทสบายแหงพระนาง ไดตรสพระ- คาถาเหลานวา " นนทา เธอจงดกายอนกรรมยกขน อนอาดร ไมสะอาด เปอยเนา ไหลออกอยขางบน ไหลออก อยขางลาง ทพาลชนทงหลายปรารถนากนนก; สรระ ของเธอน ฉนใด, สรระของหญงนน กฉนนน, สรระของหญงนน ฉนใด สรระของเธอน กฉนนน: เธอจงเหนธาต ทงหลายโดยความเปนของสญ, อยา กลบมาสโลกนอก, เธอคลคลายความพอใจในภพ เสยแลว จกเปนบคคลผสงบเทยวไป.

พระนางนนทาสาเรจโสดาปตตผล ไดทราบวา พระผมพระภาคเจา ทรงปรารภพระนางนนทาภกษณ ไดตรสพระคาถาเหลาน ดวยประการฉะนแล. พระนางนนทา ทรงสง ญาณไปตามกระแสเทศนา บรรลโสดาปตตผลแลว.

พระศาสดาทรงแสดงวปสสนา ลาดบนน พระศาสดาเพอจะตรสสญญตกรรมฐาน เพอตองการ


อบรมวปสสนาเพอมรรคผลทงสามยงขนไปแกพระนาง จงตรสวา "นนทา เธออยาทาความเขาใจวา ' สาระในสรระน มอย' เพราะสาระในสรระน แมเพยงเลกนอย กไมม, สรระน อนกรรมยกกระดก ๓๐๐ ทอนขน สรางใหเปนนครแหงกระดกทงหลาย " ดงน แลวตรสพระคาถานวา ๕. อฏ น นคร กต มสโลหตเลปน ยตถ ชรา จ มจจ จ มาโน มกโข จ โอหโต. "สรระอนกรรมทาใหเปนนครแหงกระดกทงหลาย ฉาบดวยเนอและโลหต เปนทตงลงแหงชรา มรณะ มานะ และมกขะ"

แกอรรถ เนอความแหงพระคาถานนวา " เหมอนอยางวา ชนทงหลายให ยกไมทงหลายขน (เปนโครง) เอาเถาวลยผกแลว ฉาบดวยดนเหนยว ทาใหเปนเรอนภายนอกกลาวคอนคร เพอประโยชนแกการตงปพพณชาต และอปรณชาตเปนตนลง ฉนใด; แมสรระนทเปนไปในภายใน กฉน นน อนกรรมยงกระดก ๓๐๐ ทานใหยกขนแลวทาใหเปนนคร อนเสน เอนรงรดไว ฉาบทาดวยเนอและโลหต หมหอดวยหนง เพอประโยชน แกการตงลงแหงชรา ซงมความทรดโทรมเปนลกษณะ แหงมจจซงม ความตายเปนลกษณะ แหงมานะซงมความเมา เพราะอาศยความถงพรอม ดวยความระหง๑เปนตนเปนลกษณะ และแหงมกขะมการทากรรมทเขาทา ดแลวใหฉบหายเปนลกษณะ. เพราะอาพาธอนเปนไปทางกายและทางใจ ๑. อาโห เปนสวนสง ปรณาห เปนสวนกลม งามพรอม ไดสวนสด.


เหนปานนนนแล ตงลงแลวในสรระน. นอกจากนไมมอะไร ๆ ทเขา ถงความเปนของจะพงถอเอาได. ในกาลจบเทศนา พระนางรปนนทาเถรไดบรรลพระอรหตผล. พระธรรมเทศนาไดเปนกถามประโยชนเเกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพระนางรปนนทาเถร จบ.


๖. เรองของพระนางมลลกาเทว [๑๒๓]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระนาง- มลลกาเทว ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชรนต เว ราชรถา สจตตา " เปนตน.

พระนางมลลกาทาสนถวะกบสนข ไดยนวา วนหนง พระนางมลลกาเทวนน เสดจเขาไปยงซม สาหรบสรงสนาน ทรงชาระพระโอษฐแลว ทรงนอมพระสรระลงปรารภ เพอจะชาระพระชงฆ มสนขตวโปรดตวหนง เขาไปพรอมกบพระนาง ทเดยว. มนเหนพระนางนอมลงเชนนน จงเรมจะทาอสทธรรมสนถวะ. พระนางทรงยนดผสสะของมน จงไดประทบยนอย. พระราชาทรงทอด พระเนตรทางพระแกลในปราสาทชนบน ทรงเหนกรยานน ในเวลา พระนางเสดจมาจากซมนานน จงตรสวา " หญงถอย จงฉบหาย เพราะ เหตไร เจาจงไดทากรรมเหนปานน ? "

พระราชาแพรพระนางมลลกา พระนาง. หมอมฉนทากรรมอะไร พระเจาขา. พระราชา. ทาสนถวะกบ สนข. พระนาง. เรองนหามได พระเจาขา. พระราชา. ฉนเองเหน. ฉนจะเชอเจาไมได. หญงถอย จง ฉบหาย.


พระนาง. ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลา ฯ ผใดผหนงเขา ไปยงซมนานผเดยวเทานน กปรากฏเหนสองคน แกผทแลดทางพระ- แกลน. พระราชา. เจาพดไมจรง หญงชว. พระนาง. พระเจาขา ถาพระองคไมทรงเชอหมอมฉน. ขอเชญ พระองคเสดจเขาไปยงซมนานน. หมอมฉนจกแลดพระองคทางพระแกลน. พระราชาตดจะเขลา จงทรงเชอถอยคาของพระนาง แลวเสดจเขา ไปยงซมนา. ฝายพระนางเทวนนแล ทรงยนทอดพระเนตรอยทพระแกล ทลวา " มหาราชผมดเขลา ชออะไรนน. พระองคทรงทาสนถวะกบ นางแพะ " แมเมอพระราชาจะตรสวา " นางผเจรญ ฉนมไดทากรรม เหนปานนน " กทลวา " แมหมอมฉนเหนเอง หมอมฉนจะเชอพระองค ไมได " พระราชาทรงสดบคานนแลว กทรงเชอวา " ผเขาไปยงซมนา น ผเดยวเทานน กยอมปรากฏเปนสองคนแน. " พระนางมลลกา ทรง ดารวา " พระราชาน อนเราลวงไดเเลว กเพราะพระองคโงเขลา. เรา ทากรรมชวแลว, กพระราชาน เรากลาตดวยคาไมจรง. แลแมพระ- ศาสดา จกทรงทราบกรรมนของเรา. พระอครสาวกทงสองกด พระ- อสตมหาสาวกกด จกทราบ; ตายจรง เราทากรรมหนกแลว." ทราบวา พระนางมลลกาน ไดเปนสหายในอสตสทานของพระราชา.

พระนางมลลกาเกดในอเวจ กในอสตสทานนน การบรจาคททรงทาในวนหนง มคาถงทรพย ๑๔โกฏ. กเศวตฉตร บลลงกประทบนง เชงบาตร ตงสาหรบรอง พระบาทของพระตถาคตเจา ๔ อยางน ไดมคานบไมได. ในเวลาจะสน


พระชนม พระนางมลลกานนมไดทรงนกถงการบรจาคใหญ เหนปาน นน ทรงระลกถงกรรมอนลามกนนอยางเดยว สนพระชนมแลว กบงเกด ในอเวจ. กพระนางมลลกานนไดเปนผโปรดปรานของพระราชาอยางยง.

พระราชาทลถามสถานทพระนางเกด

ทาวเธออนความโศกเปนกาลงครอบงา รบสงใหทาฌาปนกจ พระสรระของพระนางแลว ทรงดารวา " เราจะทลถามสถานทเกดของ พระนาง " จงไดเสดจไปยงสานกของพระศาสดา. พระศาสดาไดทรงทา โดยประการททาวเธอระลกถงเหตทเสดจมาไมได. ทาวเธอทรงสดบธรรม- กถาชวนใหระลกถง ในสานกของพระศาสดาแลว กทรงลม; ในเวลา เสดจเขาไปสพระราชนเวศน ทรงระลกได จงตรสวา " พนาย ฉนตงใจ วา ' จกทลถามทพระนางมลลกาเทวเกด ' ไปยงสานกของพระศาสดาก ลมเสย. วนพรงน ฉนจะทลถามอก " ดงนแลว กไดเสดจไป แมใน วนรงขน. ฝายพระศาสดากไดทรงทา โดยประการททาวเธอระลกไมได ตลอด ๗ วนโดยลาดบ. ฝายพระนางมลลกานนไหมในนรกตลอด ๗ วนเทานน. ในวนท ๘ จตจากทนนแลว เกดในดสตภพ. ถามวา " กเพราะเหตไร พระศาสดา จงไดทรงทาความทพระราชา นน ทรงระลกไมได ? " แกวา " ทราบวา พระนางมลลกานน ไดเปนทโปรดปรานพอ พระทยของพระราชานนอยางทสด ? " เพราะฉะนน ทาวเธอทราบวา พระนางเกดในนรกแลว กจะทรงยดถอมจฉาทฏฐ ดวยทรงดารวา " ถา หญงสมบรณดวยศรทธาเหนปานน เกดในนรกไซร เราจะถวายทานทา


อะไร ? " ดงนแลวกจะรบสงใหเลกนตยภตทเปนไปในพระราชนเวศน เพอภกษ ๕๐๐ รปแลวพงเกดในนรก; เพราะฉะนน พระศาสดาจงทรง ทาความทพระราชานน ทรงระลกไมไดตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ทรง ดาเนนไปเพอบณฑบาต ไดเสดจไปยงประตพระราชวงดวยพระองคเอง ทเดยว. พระราชาทรงทราบวา " พระศาสดาเสดจมาแลว " จงเสดจ ออก ทรงรบบาตรแลว ปรารภเพอจะเสดจขนสปราสาท. แตพระศาสดา ทรงแสดงพระอาการเพอจะประทบนงทโรงรถ. พระราชาจงทลอญเชญ พระศาสดาใหประทบนง ณ ทนนเหมอนกน ทรงรบรองดวยขาวยาคและ ของควรเคยวแลว จงถวายบงคม พอประทบนง กกราบทลวา " หมอม ฉนมากดวยประสงควา 'จกทลถามทเกดของพระนางมลลกาเทว. แลว ลมเสย พระนางเกดในทไหนหนอแล ? พระเจาขา. " พระศาสดา. ในดสตภพ มหาบพตร. พระราชา. พระเจาขา เมอพระนางไมบงเกดในดสตภพ. คนอน ใครเลาจะบงเกด. พระเจาขา หญงเชนกนพระนางมลลกานนไมม. เพราะ ในท ๆ พระนางนงเปนตน กจอน เวนการจดแจงทาน ดวยคดวา " พรงน จกถวายสงน, จกทาสงน, แดพระตถาคต " ดงนไมมเลย, พระเจาขา ตงแตเวลาพระนางไปสปรโลกแลว สรระของหมอมฉน ไม คอยกระปรกระเปรา.

ธรรมของสตบรษไมเกาเหมอนของอน ลาดบนน พระศาสดาตรสกะทาวเธอวา " อยาคดเลยมหาบพตร นเปนธรรมอนแนนอนของสตวทกจาพวก " ตรสถามวา " นรถของ


ใคร ? มหาบพตร. " พระราชาทรงประดษฐานอญชลไวเหนอพระเศยร แลว ทลวา " ของพระเจาปของหมอมฉน พระเจาขา. " พระศาสดา. น ของใคร. พระราชา. ของพระชนกของหมอมฉน พระเจาขา. เมอพระราชากราบทลอยางนนแลว พระศาสดาจงตรสวา " มหา- บพตร รถของพระเจาป ของมหาบพตร เพราะเหตไร จงไมถงรถของ พระชนก ของมหาบพตร. รถของพระชนก ของมหาบพต ไมถงรถ ของมหาบพตร. ความคราครายอมมาถง แมแกทอนไมชอเหนปานน. กจะกลาวไปไย ความคราคราจกไมมาถงแมแกอตภาพเลา ? มหาบพตร ความจรง ธรรมของสตบรษเทานนไมมความชรา. สวนสตวทงหลาย ชอวาไมชรา ยอมไมม " ดงน แลวตรสพระคาถานวา ๖. ชรนต เว ราชรถา สจตตา อโถ สรรมป ชร อเปต สตจ ธมโม น ชร อเปต สนโต หเว สพภ ปเวทยนต. " ราชรถ ทวจตรด ยงคราคราไดแล, อนงถง สรระ กยอมถงความคราครา, ธรรมของสตบรษ หาเขาถงความคราคราไม, สตบรษทงหลายแล ยอม ปราศรยกบดวยสตบรษ."

แกอรรถ ศพทวา เว ในพระคาถานน เปนนบาต. บทวา สจตตา ความวา


รถทงหลาย แมของพระราชาทงหลาย อนวจตรดแลวดวยรตนะ ๗ และ ดวยเครองประดบรถอยางอน ยอมคราคราได. บทวา สรรมป ความวา มใชรถอยางเดยวเทานน. ถงสรระท ประคบประหงมกนอยางดน กยอมถงความชารดมความเปนผมฟนหก เปนตน ชอวาเขาถงความคราครา. บทวา สตจ ความวา แตโลกตรธรรมมอยาง ๙ ของสตบรษ ทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ยอมไมทาการกระทบกระทงอะไร ๆ เลย ชอวาไมเขาถงความทรดโทรม. บทวา ปเวทยนต ความวา สตบรษทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ยอมปราศรยกบดวยสตบรษ คอดวยบณฑตทงหลายอยางน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระนางมลลกาเทว จบ.


๗. เรองพระโลฬทายเถระ [๑๒๔]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพพระโลฬทาย- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อปปสสตาย ปรโส " เปนตน.

พระเถระกลาวธรรมไมเหมาะแกงาน ดงไดสดบมา พระโลฬทายเถระนน ไปสเรอนของหมคนผทาการ มงคล กกลาวอวมงคล โดยนยเปนตนวา " ตโรกฑเฑส ตฏนต " ไป เรอนของผทาการอวมงคล เมอควรกลาว ตโรกฑฑสตรเปนตน. กกลาว มงคลคาถา โดยนยเปนตนวา " ทานจ ธมมจรยา จ " หรอรตนสตร เปนตนวา " ยงกจ วตต อธ วา หร วา. " เธอคดวา " เราจกสวดสตร อน " แมสวดสตรอนอยในทนนๆ อยางนนกไมรวา " เราสวดสตรอน. "

ถงกาลกอนกเลอะเหมอนกน ภกษทงหลายฟงกถาของทานแลว จงกราบทลแดพระศาสดาวา " พระเจาขา เปนอยางไร พระโลฬทาย ในททาการมงคลและอวมงคล ควรกลาวสตรอน กไพลไปกลาวสตรอน ? " พระศาสดาตรสวา " ภกษ ทงหลาย โลฬทายนน กลาวอยางนน ในกาลบดนเทานน กหาไม. ถงในกาลกอน โลฬทาย เมอสตรอนอนตนควรกลาว กไพลกลาวสตร อน " อนภกษเหลานน ทลออนวอน จงทรงนาอดตนทานมา (ตรส ดงตอไปน):-

บรพกรรมของพระโลฬทาย ในอดตกาล บตรของพราหมณ ชออคคทต ในกรงพาราณส


ชอโสมทตกมาร บารงพระราชาแลว. เธอไดเปนทโปรดปรานพอพระ- หฤทยของพระราชา. สวนพราหมณอาศยกสกรรมเลยงชพ. พราหมณ นนมโค ๒ตว. ใน ๒ ตวนน ตว ๑ ไดลมเสยแลว. พราหมณจง กลาวกะบตรชายวา " พอโสมทต พอจงทลขอในหลวง นาโคมาใหพอ ตวหนง. "

โสมทตสอนพอใหทลขอโค มหาดเลกโสมทตคดวา " ถาเราจกขอพระราชทานกะสมเดจ พระเจาอยหวไซร, ความเปนคนผลนผลนจกปรากฏแกเรา " จงพดวา " คณพอขอรบ คณพอเองจงขอพระราชทานกะในหลวงเถด " เมอบดา พดวา " ลกเอย ถากระนน เจาจงพาเขาไปเถด, " จงคดวา " ทาน พราหมณน มปญญาแลนชา ยอมไมรจกแมสกแตคาพดเปนตนวา " จง ไปขางหนา จงถอยมาขางหลง. เมอคาอนอนควรพด กไพลพดคาอน เสย เราจะใหสาเหนยกแลวจงพาทานไป. " เธอพาทานไปปาชา ชอ วรณตถมภกะแลว จงมดฟอนหญาหลายฟอน ทาสมมตวา " ฟอนหญา นเปนเจาชวต. ฟอนหญานเปนวงหนา. ฟอนหญานเปนเสนาบด " ดงน เปนตน แสดงแกบดาตามลาดบแลว จงชแจงวา " อนคณพอไปราชสกล ตองเดนหนาอยางน. ตองถอยหลงอยางน. พระเจาอยหว ตองกราบ บงคมทลอยางน. วงหนาตองกราบทลอยางน. คณพอเฝาพระเจาอยหว แลว ตองถวายชยมงคลอยางนวา ' ขอเดชะฝาละอองธลพระบาทปกเกลาฯ ขอพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงทรงชนะเถด ' ดงน พงวาคาถาน แลว ขอพระราชทานโคเถด " จงใหบดาเรยนคาถาวา


" ขาแตพระมหาราชเจา ผสมมตเทพ โคสาหรบ ไถนาของขาพระพทธเจาม ๒ ตว ในโค ๒ ตวนน ตวหนงลมเสยแลว, พระองคผเทพขตตยราช ขอ พระองคผสมมตเทพ จงพระราชทานตวท ๒ เถด. "

โสมทตพาพอเขาเฝาพระราชา พราหมณนนทองคาถานนใหคลองแคลวราวปหนง จงบอกความท คาถานนคลองแคลวแลวแกบตร. เมอลกนนกลาววา " คณพอขอรบ ถา กระนนคณพอจงเอาเครองบรรณาการนดหนอยนนแหละมาเถด. ผมจะไป กอน แลวยนทราชสานก " จงพดวา " ดละ ลก " แลวถอเครองบรรณา- การไป เปนผถงความอตสาหะไปราชสกล ในเวลาทโสมทตยนอย ในราชสานก เปนผมพระราชปฏสนถาร อนพระเจาอยหวมพระราชหทย ยนด ทรงกระทาแลว เมอพระองคตรสวา " ตา แกมานานแลวหรอ ? นทนง, แกจงนงแลวพดไปเถด แกตองการดวยสงใดเลา ? " จงวา คาถานวา " ขาแตพระมหาราชเจา ผสมมตเทพ โคสาหรบ ไถนาของขาพระพทธเจาม ๒ ตว, ในโค ๒ ตวนน ตวหนงลมเสยแลว, พระองคผเทพขตตยราช ขอ พระองคผสมมตเทพ จงทรงถอเอาตวท ๒ มาเสย. "


โสมทตไดรบพระราชทาน

แมเมอในหลวงตรสวา " ตา แกวาอะไรนะ ? จงวาไปอก. " พราหมณนน กคงกลาวคาถาบทนนเอง. ในหลวงทรงทราบความทคาถา นนพราหมณกลาวผด ทรงแยมสรวลแลวตรสวา " โสมทต โคในบาน ของเจาเหนจะมากนะ. " เมอโสมทตกราบทลวา " ขอเดชะฝาละอองธล พระบาทผสมมตเทวราช โคอนใตฝาละอองธลพระบาท ทรงพระกรณา โคพระราชทานแลวจกมมาก " ดงนแลว ทรงโปรดปรานโสมทต- ผโพธสตว จงพระราชทานโค ๑๖ ตวแกพราหมณ สงของเครองอลงการ และบานทอยแกโพธสตวนนใหเปนพรหมไทยแลว จงทรงสงพราหมณ ไปดวยยศใหญ.

ผมสตะนอยเหมอนโคถก พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ประชมชาดก๑วา " พระเจาแผนดนในครงกระนน เปนอานนท. ตาพราหมณในครงกระนน เปนโลฬทาย. มหาดเลกโสมทตในครงกระนน เปนเราตถาคตนแหละ " จงตรสวา " ภกษทงหลาย โลฬทายน เมอคาอนอนคนควรพด กไพล พดคาอนไปเสย มใชแตในบดนเทานน. แมในกาลกอน เธอกพดแลว เพราะความทตนเปนคนมธรรมไดสดบนอย. เพราะวา คนมสตะนอย ชอวาเปนเหมอนโคถก จงตรสพระคาถาวา ๗. อปปสสตาย ปรโส พลพทโทว ชรต มสาน ตสส วฑฒนต ปา ตสส น วฑฒต. ๑. อรรถกถา. ๓/๒๑๙.


" คนมสตะนอยน ยอมแกเหมอนโคถก, เนอของเขายอมเจรญ แตปญญาของเขาหาเจรญไม. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน เนอความแหงบทวา อปปสสตาย วาคนชอ วา อปปสสตะ เพราะไมมหมวดสตร หาสบ ๑ หมวด หรอ ๒ หมวด กหรอวา เพราะไมมวรรคสตร ๑ วรรค หรอ ๒ วรรค โดยกาหนดทสด ทงหมด เพราะไมมแมสตร ๑ หรอ ๒ สตร. แตไดเรยนกรรมฐาน เลกนอยประกอบความเพยรเนอง ๆ อย กเปนพหสตไดทเดยว. สองบทวา พลพทโทว ชรต ความวา เหมอนโคถกเมอแก คอเมอเฒา ยอมโตขนเพอประโยชนแกโคแมพอหามไดเลย แกโคทเปน พนองทเหลอกหามได. โดยทแทกแกไมมประโยชนเลย ฉนใด, แม อปปสสตชนนไมทาอปชฌายวตร, ไมทาอาจรยวตร. และไมทาวตรอน มอาคนตกวตรเปนตน. ไมหมนประกอบแมสกวาภาวนา. ชอวา ยอมแก ไมมประโยชนเลย ฉนนนนนแหละ. บาทพระคาถาวา มสาน ตสส วฑฒนต มอธบายวา เนอของโคถก ทเจาของคดวา " อายนไมอาจจะลากแอกไถเปนตนไหวแลว " ปลอย เสยในปา เทยวเคยวกนดมอยในปานนแหละ ยอมเจรญ ฉนใด. เนอแม ของอปปสสตชนน อนพระครฏฐานยะมพระอปชฌายเปนตน ปลอยเสย แลว อาศยสงฆไดปจจย ๔ ทากจมระบายทองเปนตน เลยงกายอย ยอมเจรญ คอวาเธอเปนผมรางกายอวนพเทยวไป ฉนนน นนแหละ. สองบทวา ปา ตสส มเนอความวา สวนปญญทเปนโลกยะ โลกตระของอปปสสตชนนน แมประมาณองคลเดยวกไมเจรญ แต


ตณหาและมานะ ๙ อยาง ยอมเจรญเพราะอาศยทวาร ๖ เหมอนกอหญา ลดาวลยเปนตน เจรญอยในปาฉะนน. ในเวลาจบเทศนา มหาชนบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผล เปนตนแลว ดงนแล. เรองพระโลฬทายเถระ จบ.


๘. เรองปฐมโพธกาล [๑๒๕]

ขอความเบองตน พระศาสดาประทบนง ณ ควงไมโพธพฤกษ ทรงเปลงอทานดวย สามารถเบกบานพระหฤทย ในสมยอน พระอานนทเถระทลถาม จงตรส พระธรรมเทศนานวา " อเนกชาตสสาร " เปนตน.

ทรงกาจดมารแลวเปลงอทาน

พระสมมาสมพทธเจาพระองคนนแล ประทบนง ณ ควงไมโพธ- พฤกษ เมอพระอาทตยยงไมอสดงคตเทยว ทรงกาจดมารและพลแหงมาร แลว ในปฐมยาม ทรงทาลายความมดทปกปดปพเพนวาสญาณ. ใน มชฌมยาม ทรงชาระทพยจกษใหหมดจดแลว. ในปจฉมยาม ทรงอาศย ความกรณาในหมสตว ทรงหยงพระญาณลงในปจจยาการแลว ทรง พจารณาปจจยาการนน ดวยสามารถแหงอนโลมปฏโลม. ในเวลาอรณขน ทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณพรอมดวยอศจรรยหลายอยาง เมอจะ ทรงเปลงอทาน ทพระพทธเจามใชแสนเดยวไมทรงละแลว จงไดตรส พระคาถาเหลานวา ๘. อเนกชาตสสาร สนธาวสส อนพพส คหการก คเวสนโต ทกขา ชาต ปนปปน คหการก ทฏโส ปน เคห น กาหส สพพา เต ผาสกา ภคคา คหกฏ วสงขต วสงขารคต จตต ตณหาน ขยมชฌคา.


" เราแสวงหานายชางผทาเรอน เมอไมประสบ จงไดทองเทยวไปสสงสาร มชาตเปนอเนก ความเกด บอยๆ เปนทกข,๑ แนะนายชางผทาเรอน เราพบทาน แลว, ทานจะทาเรอนอกไมได, ซโครงทกซ๒ของทาน เราหกเสยแลว ยอดเรอนเรากรอเสยแลว, จตของ เราถงธรรมปราศจากเครองปรงแตงแลว, เพราะเรา บรรลธรรมทสนตณหาแลว. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา คหการ๓ คเวสวนโต ความวา เรา เมอแสวงหานายชางคอตณหาผทาเรอน กลาวคออตภาพนมอภนหารอน ทาไวแลว แทบบาทมลแหงพระพทธเจา ทรงพระนามวา ทปงกร เพอ ประโยชนแกพระญาณ อนเปนเครองอาจเหนนายชางนนได คอพระ- โพธญาณ เมอไมประสบ ไมพบ คอไมไดพระญาณนนแล จงทองเทยว คอเรรอน ไดแกวนเวยนไป ๆ มา ๆ สสงสารมชาตเปนอเนก คอส สงสารวฏน อนนบไดหลายแสนชาต สนกาลมประมาณเทาน. คาวา ทกขา ชาต ปนปปน น เปนคาแสดงเหตแหงการแสวงหา ชางผทาเรอน. เพราะชอวาชาตน คอการเขาถงบอย ๆ ชอวาเปนทกข เพราะภาวะทเจอดวยชรา พยาธและมรณะ. กชาตนน เมอนายชางผทา เรอนนน อนใครๆ ไมพบแลว ยอมไมกลบ. ฉะนน เราเมอแสวงหา นายชางผทาเรอน จงไดทองเทยวไป. ๑. ความเกดเปนทกขราไป. ๒. อกนยหนง ผาสกกา เปนคาเปรยบกบเครองเรอน แปลวา จนทนเรอนของทานเราหกเสยหมดแลว. ๓. บาลเปน คหการก.


บทวา ทฏโส ความวา บดนเราตรสรพระสพพญตญาณ พบ ทานแลวแนนอน. บทวา ปน เคห ความวา ทานจกทาเรอนของเรา กลาวคออตภาพ ในสงสารวฏนอกไมได. บาทพระคาถาวา สพพา เต ผาสกา ภคคาความวา ซโครง๑กลาว คอกเลสทเหลอทงหมดของทาน เราหกเสยแลว. บาทพระคาถาวา คหกฏ วสงขต ความวา ถงมณฑลชอฟากลาว คออวชชา แหงเรอนคออตภาพททานสรางแลวน เรากรอเสยแลว. บาทพระคาถาวา วสงขารคต จตต ความวา บดน จตของเราถง คอเขาไปถงธรรมปราศจากเครองปรงแตงแลว คอพระนพพาน ดวย สามารถแหงอนกระทาใหเปนอารมณ. บาทพระคาถาวา ตณหาน ขยมชฌคา ความวา เราบรรล พระอรหต กลาวคอธรรมเปนทสนไปแหงตณหาแลว. เรองปฐมโพธกาล จบ. ๑. หรอ จนทนเรอน กลาวคอกเลสทเหลอทงหมด.


๙. เรองบตรเศรษฐมทรพยมาก [๑๒๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในปาอสปตนมฤคทายวน ทรงปรารภ บตรเศรษฐผมทรพยมาก ตรสพระธรรมเทศนานวา " อจรตวา พรหมจรย. " เปนตน.

พวกนกเลงชวนเศรษฐบตรใหดมเหลา ดงไดสดบมา บตรเศรษฐนน เกดแลวในตระกลผมสมบต ๘๐ โกฏ ในกรงพาราณส. ครงนน มารดาบดาของเขาคดวา " ในตระกลของเรา มกองโภคะเปนอนมาก. เราจกมอบกองโภคะนนไวในมอบตรของเรา ทาใหใชสอยอยางสบาย. กจดวยการงานอยางอนไมตองม. " ดงนแลวจง ใหเขาศกษาศลปะสกวาการฟอน ขบ และประโคมอยางเดยว. ในพระนคร นนแล แมธดาคนหนง กเกดแลวในตระกลอน ซงมสมบต ๘๐ โกฏ. บดามารดาแมของนางกคดแลวอยางนนเหมอนกน แลวกใหนางศกษากได ศลปะสกวาการฟอนขบและประโคมอยางเดยว. เมอเขาทงสองเจรญวยแลว กไดมการอาวาหววาหมงคลกน ตอมาภายหลง มารดาบดาของคนทงสอง นนไดถงแกกรรมแลว. ทรพย ๑๖๐ โกฏ กไดรวมอยในเรอนเดยวกน ทงหมด. เศรษฐบตร ยอมไปสทบารงพระราชาวนหนงถง ๓ ครง ครงนน พวกนกเลงในพระนครนน คดกนวา " ถาเศรษฐบตรน จกเปนนกเลง สรา. ความผาสกกจกมแกพวกเรา; เราจะใหเธอเรยนความเปนนกเลง สรา. " พวกนกเลงนนจงถอเอาสรา มดเนอสาหรบแกลม และกอนเกลอ ไวทชายผา ถอหวผกกาด นงแลดทางของเศรษฐบตรนน ผมาจาก


ราชกล เหนเขากาลงเดนมา จงดมสรา เอากอนเกลอใสเขาในปาก กดหว ผกกาด กลาววา " จงเปนอย ๑๐๐ ปเถด นายเศรษฐบตร. พวกผม อาศยทาน กพงสามารถในการเคยวและการดม. " บตรเศรษฐฟงคาของพวกนกเลงนนแลว จงถามคนใชสนทผตาม มาขางหลงวา " พวกนน ดมอะไรกน ? " คนใช. นาดมชนดหนง นาย. บตรเศรษฐ. มรสชาตอรอยหรอ ? คนใช. นาย ธรรมดานาทควรดม เชนกบนาดมน ไมมในโลก ทเปนอยน.

เศรษฐบตรหมดตวเพราะประพฤตอบายมข

บตรเศรษฐนนพดวา " เมอเปนเชนนน แมเราดมกควร " ดงน แลว จงใหนามาแตนดหนอยแลวกดม ตอมาไมนานนก นกเลงเหลานน รวาบตรเศรษฐนนดม จงพากนแวดลอมบตรเศรษฐนน เมอกาลลวงไป กไดมบรวารหมใหญ. บตรเศรษฐนน ใหนาสรามาดวยทรพย ๑๐๐ บาง ๒๐๐ บาง ดมอยตงกองกหาปณะไวในทนงเปนตนโดยลาดบ ดมสรา กลาววา " จงนาเอาดอกไมมาดวยกหาปณะน จงนาเอาของหอมมาดวย กหาปณะน ผนฉลาดในการขบ ผนฉลาดในการฟอน ผนฉลาดในการ ประโคม จงใหทรพย ๑ พนแกผน จงใหทรพย ๒ พนแกผน. " เมอ ใชสรยสรายอยางนนตอกาลไมนานนก กยงทรพย ๘๐ โกฏ อนเปนของ ตนใหหมดไปแลว เมอเหรญญกเรยนวา " นาย ทรพยของนายหมด แลว. " จงพดวา " ทรพยของภรรยาของขาไมมหรอ ? " เมอเขาเรยนวา " ยงมนาย " จงบอกวา " ถากระนน จงเอาทรพยนนมา, " ไดยงทรพย


แมนนใหสนไปแลวอยางนน เหมอนกน แลวขายสมบตของตนทงหมดคอ นา สวนดอกไม สวนผลไม ยานพาหนะ เปนตนบาง โดยทสด ภาชนะเครองใชบาง เครองลาด ผาหม และผาปนงบาง โดยลาดบ เคยวกน.

เศรษฐตองเทยวขอทาน ครนในเวลาทเขาแกลง เจาของเรอนจงไลเขาออกจากเรอน ทเขา มโภคะหมดแลว ขายเรอนของตว (แตยง) ถออาศยอยกอน. เขาพา ภรรยาไปอาศยเรอนของชนอนอย ถอชนกระเบองเทยวไปขอทาน ปรารภจะบรโภคภตทเปนเดนของชนแลว. ครงนน พระศาสดาทอด พระเนตรเหนเขายนอยทประตโรงฉน คอยรบโภชนะทเปนเดนอนภกษ หนมและสามเณรใหในวนหนง จงทรงแยมพระโอษฐ ลาดบนน พระอานนทเถระทลถามถงเหตททรงแยมกะพระองค. พระศาสดา เมอ จะตรสบอกเหตททรงแยม จงวา " อานนท เธอจงดบตรเศรษฐ ผมทรพยมากผน ผลาญทรพยเสย ๑๖๐ โกฏ พาภรรยาเทยวขอทาน อยในนครนแล: กถาบตรเศรษฐไมผลาญทรพยใหหมดสน จกประกอบ การงานในปฐมวย กจกไดเปนเศรษฐชนเลศในนครนแล และถาจก ออกบวช, กจกบรรลอรหต. แมภรรยาของเขากจกดารงอยในอนาคามผล. ถาไมผลาญทรพยใหหมดไป จกประกอบการงานในมชฌมวย. จกไดเปน เศรษฐชนท ๒. ออกบวชจกไดเปนอนาคาม. แมภรรยาของเขากจกดารง อยในสกทาคามผล. ถาไมผลาญทรพยใหสนไป ประกอบการงานใน ปจฉมวยจกไดเปนเศรษฐชนท ๓ แมออกบวช กจกไดเปนสกทาคาม, แมภรรยาของเขากจกดารงอยในโสดาปตตผล. แตเดยวนบตรเศรษฐนน


ทงเสอมแลวจากโภคะของคฤหสถ ทงเสอมแลวจากสามญผล. กแล ครนเสอมแลว จงเปนเหมอนนกกะเรยนในเปอกตมแหงฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระคาถาเหลานวา ๙. อจรตวา พรหมจรย อลทธนา โยพพเน ธน ชณณโกจาว ณายนต ขณมจเฉว ปลลเล อจรตวา พรหมจรย อลทธา โยพพเน ธน เสนต จาปาตขณาว ปราณาน อนตถน. " พวกคนเขลา ไมประพฤตพรหมจรรย ไมได ทรพยในคราวยงเปนหนมสาว ยอมซบเซาดงนก กะเรยนแก ซบเซาอยในเปอกตมทหมดปลาฉะนน. พวกคนเขลา ไมประพฤตพรหมจรรย ไมไดทรพย ในคราวยงเปนหนมสาว ยอมนอนทอดถอนถงทรพย เกา เหมอนลกศรทตกจากแลงฉะนน.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อจรตวา ความวา ไมอยพรหมจรยาวาส. บทวา โยพพเน ความวา ไมไดแมทรพยในเวลาทตนสามารถ เพอจะยง โภคะทยงไมเกดใหเกดขน หรอเพอตามรกษาโภคะทเกดขนแลว. บทวา ขณมจเฉ ความวา คนเขลาเหนปานนนนน ยอมซบเซา ดงนกกะเรยนแก มขนเปยกอนเหยนเกรยน ซบเซาอยในเปอกตม. ทชอวาหมดปลาแลว เพราะไมมนา. มคาอธบายกลาวไวดงนวา " อนความไมมทอยของคนเขลา เหลาน เหมอนความไมมนาในเปอกตม. ความไมมโภคะของคนเขลา เหลาน เหมอนความหมดปลา, ความไมสามารถจะรวบรวมโภคะไวได


โดยทางนาหรอทางบกเปนตนในกาลบดนแล ของคนขลาเหลาน เหมอน ความไมมการโผขนแลวบนไปแหงนกกะเรยนทมขนปกอนเหยน; เพราะ ฉะนน คนเขลาเหลาน จงนอนซบเซาอยในทนเอง เหมอนนกกะเรยน มขนปกอนเหยนแลวฉะนน. บทวา จาปาตขณาว ความวา หลดจากแลง คอพนแลวจาก แลง. มคาอธบายกลาวไวดงนวา " ลกศรพนจากแลงไปตามกาลง ตกแลว. เมอไมมใครจบมนยกขน. มนกตองเปนอาหารของหมปลวก ในทนนเอง ฉนใด; ถงคนเขลาเหลาน กฉนนน ลวง ๓ วยไปแลว กจก เขาถงมรณะ เพราะความไมสามารถจะยกตนขนไดในกาลบดน; เพราะ- ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เสนต จาปาตขณาว. " บาทพระคาถาวา ปราณาน อนตถน ความวา ยอมนอนทอดถอน คอเศราโศกถงการกน การดม การฟอน การขบ และการประโคม เปนตน ทคนทาแลวในกาลกอนวา " พวกเรา กนแลวอยางน, ดมแลว อยาน." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบตรเศรษฐมทรพยมาก จบ. ชราวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๑ จบ


คาถาธรรมบท อตวรรค๑ท ๑๒ วาดวยเรองตน [๒๒] ๑. ถาบคคลทราบตนวาเปนทรก พงรกษาตนนน ใหเปนอนรกษาดวยด บณฑตพงประคบประคอง(ตน) ตลอดยามทงสาม ยามใดยามหนง. ๒. บณฑตพงตงตนนนแล ในคณอนสมควร กอนพงสงสอนผอนในภายหลง จะไมพงเศราหมอง. ๓. ถาผอนพราสอนผอนอยฉนใด พงทาตาม ฉนนน บคคลผมตนฝกดแลวหนอ (จง) ควรฝก (ผอน) เพราะวาไดยนวา ตนฝกฝนไดโดยยาก. ๔. ตนแลเปนทพงของตน บคคลอนใครเลาพง เปนทพงได เพราะบคคลมตนฝกฝนดแลว ยอมได ทพงทบคคลไดโดยยาก. ๕. บาปอนตนทาไวเอง เกดในตน มตนเปน แดนเกด ยอมยายบคคลผมปญญาทราม ดจเพชร ยายแกวมณ อนเกดแตหนฉะนน. ๖. ความเปนผทศลลวงสวน รวบรด (อตภาพ) ของบคคลใด ดจเถายานทราย รดรงตนสาละฉะนน บคคลนน ยอมทาตนอยางเดยวกนกบทโจรหวโจก ปรารถนาทาใหตนฉะนน. ๑. วรรคนมอรรถกถา ๑๐ เรอง.


๗. กรรมอนไมด และไมเปนประโยชนแกตน คนทางาย กรรมใดแลเปนประโยชนแกตน และด กรรมนนแลทายากอยางยง. ๘. บคคลใดปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา คดคานคาสงสอนของพระอรยบคคลผอรหนต มปกต เปนอยโดยธรรม บคคลนนยอมเกดมาเพอมาฆาตน เหมอนขยแหงไมไผ. ๙. บาปอนผใดทาแลวดวยตนเอง ผนนยอม เศราหมองดวยตน บาปอนผใดไมทาดวยตน ผนน ยอมบรสทธดวยตนเอง ความบรสทธไมบรสทธเปน ของเฉพาะตน คนอนทาคนอนใหบรสทธไมได. ๑๐. บคคลไมพงยงประโยชนของตนใหเสอม เสยเพราะประโยชนของคนอนแมมาก รจกประโยชน ของตนแลว พงเปนผขวนขวายในประโยชนของตน. จบอตตวรรคท ๑๒


๑๒. อตตวรรควรรณนา ๑. เรองโพธราชกมาร [๑๒๗]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในเภสกฬาวน ทรงปรารภโพธราชกมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตานเจ " เปนตน.

โพธราชกมารสรางปราสาทแลวคดฆานายชาง ดงไดสดบมา โพธราชกมาร รบสงใหสรางปราสาท ชอโกกนท มรปทรงไมเหมอนปราสาทอน ๆ บนพนแผนดน ปานดงลอยอยในอากาศ แลว ตรสถามนายชางวา " ปราสาททมรปทรงอยางน เธอเคยสรางในท อนบางแลวหรอ ? หรอวานเปนศลปะครงแรกของเธอทเดยว " เมอเขา ทลวา " ขาแตสมมตเทพ นเปนศลปะครงแรกทเดยว " ทาวเธอทรง ดารวา " ถานายชางผนจกสรางปราสาทมรปทรงอยางนแมแกคนอนไซร, ปราสาทนกจกไมนาอศจรรย; การทเราฆานายชางนเสย ตดมอและเทา ของเขา หรอควกนยนตาทงสองเสยยอมควร; เมอเปนเชนนน เขาจะสราง ปราสาทแกคนอนไมได ทาวเธอตรสบอกความนน แกมาณพนอยบตร ของสญชวก ผเปนสหายรกของตน.

นายชางทานกครฑขหนภย มาณพนอยนน คดวา " พระราชกมารพระองคน จกผลาญนายชาง ใหฉบหายอยางไมตองสงสย, คนผมศลปะเปนผหาคามได, เมอเรายงมอย เขาจงอยาฉบหาย. เราจกใหสญญาแกเขา." มาณพนอยนนเขาไปหาเขา


แลว ถามวา " การงานของทานทปราสาทสาเรจแลวหรอยง ? " เมอเขา บอกวา " สาเรจแลว. " จงกลาววา " พระราชกมารมพระประสงค จะผลาญทานใหฉบหาย. เพราะฉะนน ทานพงรกษาตน (ใหด). " นายชางพดวา " นาย ทานบอก ( ความนน ) แกขาพเจา ทากรรม อนงามแลว. ขาพเจาจกทราบกจทควรทาในเรองน ดงนแลว อน พระราชกมารตรสถามวา " สหาย การงานของทานทปราสาทของเรา สาเรจแลวหรอ ? " จงทลวา " ขาแตสมมตเทพ การงาน (ทปราสาท) ยงไมสาเรจกอน. ยงเหลออกมาก. " ราชกมาร. ชอวาการงานอะไร ? ยงเหลอ. นายชาง. ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคจะทล (ใหทรงทราบ) ภายหลง. ขอพระองคจงตรสสงใหใคร ๆ ขนไมมากอนเถด. ราชกมาร. จะใหขนไมชนดไหนมาเลา ? นายชาง. ไมแหงหาแกนมได พระเจาขา. ทาวเธอไดรบสงใหขนมาใหแลว. ลาดบนน นายชางทลพระราช- กมารนนวา " ขาแตสมมตเทพ จาเดมแตน พระองคไมพงเสดจมายงสานก ของขาพระองค. เพราะเมอขาพระองคทางานทละเอยดอย เมอมการ สนทนากบคนอน ความฟงซานกจะม. อนง เวลารบประทานอาหาร ภรรยาของขาพระองคเทานน จกนาอาหารมา. " พระราชกมารทรงรบวา " ดแลว. " ฝายนายชางนงถากไมเหลานนอยในหอง ๆ หนง ทาเปนนกครฑ ควรทบตรภรรยาของตนนงภายในได ในเวลารบประทานอาหาร สง ภรรยาวา " เธอจงขายของทกสงอนมอยในเรอนแลว รบเอาเงนและ ทองไว."


นายชางพาครอบครวหน ฝายพระราชกมาร รบสงใหลอมเรอนไว ทรงจดตงการรกษาเพอ ประโยชนจะไมใหนายชางออกไปได. แมนายชาง ในเวลาทนกสาเรจ แลว สงภรรยาวา " วนน หลอนพงพาเดก แมทงหมดมา " รบประทาน อาหารเชาเสรจแลว ใหบตรและภรรยานงในทองนก ออกทางหนาตาง หลบหนไปแลว. เมอพวกอารกขาเหลานน พไรราพนทลวา " ขอเดชะ สมมตเทพนายชางหลบหนไปได " ดงนอยนนแหละ นายชางนนกไปลง ทหมวนตประเทศ สรางนครขนนครหนง ไดเปนพระราชา ทรงพระนาม วา กฏฐวาหนะ๑ ในนครนน.

พระศาสดาไมทรงเหยยบผาทลาดไว ฝายพระราชกมาร ทรงดารวา " เราจะทาการฉลองปราสาท จง ตรสสงใหนมนตพระศาสดา ทรงทาการประพรมในปราสาทดวยของหอม ทผสมกน ๔ อยาง ทรงลาดแผนผานอย ตงแตธรณแรก. ไดยนวาทาว เธอไมมพระโอรส, เพราะฉะนน จงทรงดารวา " ถาเราจกไดบตรหรอ ธดาไซร. พระศาสดาจกทรงเหยยบแผนผานอยน แลวจงทรงลาด. ทาว เธอ เมอพระศาสดาเสดจมา ถวายบงคมพระศาสดาดวยเบญจางคประดษฐ แลว รบบาตร กราบทลวา " ขอเชญพระองคเสดจเขาไปเถด พระเจาขา " พระศาสดาไมเสดจเขาไป. ทาวเธอทรงออนวอนถง ๒ - ๓ ครง พระ- ศาสดากยงไมเสดจเขาไป ทรงแลดพระอานนท. พระเถระทราบความทไมทรงเหยยบผาทงหลาย ดวยสญญาทพระองค ทรงแลดนนเอง จงทลใหพระราชกมารเกบผาทงหลายเสย ดวยคาวา ๑. ผมทอนไมเปนพาหนะ หรอผมพาหนะอนทาดวยทอนไม.


" พระราชกมาร ขอพระองคทรงเกบผาทงหลายเสยเถด. พระผมพระ- ภาคเจาจกไมทรงเหยยบแผนผา, (เพราะ) พระตถาคตทรงเลงดหมชน ผเกดภายหลง."

พระศาสดาตรสบอกเหตทไมทรงเยยบผา ทาวเธอทรงเกบผาทงหลายแลว ทลอาราธนาพระศาสดาใหเสดจ เขาไปภายใน ทรงเลยงดใหอมหนาดวยยาคและของเคยว แลวนงอย ณ สวนขางหนง ถวายบงคมแลวทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉน เปนอปฏฐากของพระองค ถง (พระองค) วาเปนทพงถง ๓ ครงแลว (คอ) นยวา ขาพระองคอยในทอง ถง (พระองค) วาเปนทพงครงท ๑, แมครงท ๒ ในเวลาทหมอมฉนเปนเดกรนหนม, แมครงท ๓ ในกาล ทหมอมฉน ถงความเปนผรดรชว; พระองคไมทรงเหยยบแผนผานอย ของหมอมฉนนน เพราะเหตอะไร ? " พระศาสดา. ราชกมาร กพระองคทรงดารอยางไร ? จงลาดแผน ผานอย. ราชกมาร. ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนคดดงนวา " ถาเรา จกไดบตรหรอธดาไซร. พระศาสดาจกทรงเหยยบแผนผานอยของเรา." แลวจงลาดแผนผานอย. พระศาสดา. ราชกมาร เพราะเหตนน อาตมภาพจงไมเหยยบ. ราชกมาร. ขาแตพระองคผเจรญ กหมอมฉนจกไมไดบตรหรอ ธดาเลยเทยวหรอ ? พระศาสดา. อยางนน ราชกมาร. ราชกมาร. เพาระเหตไร ? พระเจาขา.


พระศาสดา. เพราะความทพระองคกบพระชายา เปนผถงความ ประมาทแลวในอตภาพกอน. ราชกมาร. ในกาลไหน ? พระเจาขา.

บรพกรรมของโพธราชกมาร ลาดบนน พระศาสดาทรงนาอดตนทาน มาแสดงแดพระราชกมาร นน:- ดงไดสดบมา ในอดตกาล มนษยหลายรอยคนแลนเรอลาใหญ ไปสมหาสมทร. เรออบปางในกลางสมทร สองสามภรรยาควาไดเเผน กระดานแผนหนง (อาศย) วายเขาไปสเกาะนอยอนมในระหวาง มนษย ทเหลอทงหมดตายในมหาสมทรนนนนแล. กหมนกเปนอนมากอยทเกาะ นนแล เขาทงสองไมเหนสงอนทควรกนได ถกความหวครอบงาแลว จงเผาฟองนกทงหลายทถานเพลงแลวเคยวกน. เมอฟองนกเหลานนไม เพยงพอ กจบลกนกทงหลายปงกน. เมอลกนกเหลานนไมเพยงพอ กจบนกทงหลาย (ปง) กน. ในปฐมวยกด มชฌมวยกด ปจฉมวยกด ไดเคยวกนอยางนแหละ. แมในวนหนง กมไดถงความไมประมาท อนง บรรดาชน ๒ คนนน เเมคนหนงไมไดถงความไมประมาท.

พงรกษาตนไวใหดในวยทงสาม พระศาสดา ครนทรงแสดงบรพกรรมน ของโพธราชกมารนนแลว ตรสวา " ราชกมาร กในกาลนน ถาพระองคกบภรรยาจกถงความไม ประมาท แมในวยหนงไซร บตรหรอธดาพงเกดขนแมในวยหนง; กถา บรรดาทานทงสองแมคนหนง จกไดเปนผไมประมาทแลวไซร. บตรหรอ ธดา จกอาศยผไมประมาทนนเกดขน, ราชกมาร กบคคลเมอสาคญตน


อยวา เปนทรก พงไมประมาท รกษาตนแมในวยทงสาม เมอไมอาจ (รกษา) ไดอยางนน พงรกษาใหไดแมในวยหนง " ดงนแลว จงตรส พระคาถานวา :- ๑. อตตานเจ ปย ชญา รกเขยย น สรกขต ตณณ อญตร ยาม ปฏชคเคยย ปณฑโต. " ถาบคคลทราบตนวา เปนทรก พงรกษาตนนน ใหเปนอนรกษาดวยด, บณฑตพงประคบประคอง (ตน) ตลอดยามทงสาม ยามใดยามหนง."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ยาม น พระศาสดาทรงแสดงทาวยทง ๓ วยดวยหนงใหชอวา ยาม เพราะความทพระองคทรงเปนใหญในธรรม และเพราะความทพระองคทรงฉลาดในเทศนาวธ เพราะเหตนน ในพระ- คาถาน บณฑตพงทราบเนอความอยางนนวา " ถาบคคลทราบตนวา เปน ทรก. พงรกษาตนนน ใหเปนอนรกษาดแลว; คอพงรกษาตนนน โดย ประการทตนเปนอนรกษาดแลว." บรรดาชนผรกษาตนเหลานน ถาผเปนคฤหสถคดวา ' จกรกษาตน ' ดงนแลว เขาไปสหองทเขาปดไวใหเรยบรอย เปนผมอารกขาสมบรณ อยบนพนปราสาทชนบนกด. ผเปนบรรพชต อยในถาอนปดเรยบรอย มประตและหนาตางอนปดแลวกด ยงไมชอวารกษาตนเลย. แตผเปน คฤหสถทาบญทงหลายมทาน ศล เปนตนตามกาลงอย. หรอผเปนบรรพชต ถงความขวนขวายในวตร ปฏวตร ปรยต และการทาไวในใจอย ชอวา ยอมรกษาตน.


บรษผเปนบณฑต เมอไมอาจ (ทา) อยางนนไดในวย (ตอง) ประคบประคองตนไว แมในวยใดวยหนงกไดเหมอนกน. กถาผเปน คฤหสถ ไมอาจทากศลไดในปฐมวย เพราะความเปนผหมกมนอยในการ เลนไซร. ในมชฌมวย พงเปนผไมประมาทบาเพญกศล. ถาในมชฌมวย ยงตองเลยงบตรและภรรยา ไมอาจบาเพญกศลไดไซร. ในปจฉมวย พง บาเพญกศลใหได. ดวยอาการแมอยางน ตนตองเปนอนเขาประคบ ประคองแลวทเดยว. แตเมอเขาไมทาอยางนน ตนยอมชอวา ไมเปนทรก. ผนน (เทากบ) ทาตนนน ใหมอบายเปนทไปในเบองหนาทเดยว. กถาวา บรรพชต ในปฐมวยทาการสาธยายอย ทรงจา บอก ทา วตรและปฏวตรอย เชอวาถงความประมาท ในมชฌมวย พงเปนผไม ประมาท บาเพญสมณธรรม. อนง ถายงสอบถามอรรถกถาและวนจฉย และเหตแหงพระปรยต อนตนเรยนแลวในปฐมวยอย ชอวาถงความประมาท ในมชฌมวย. ใน ปจฉมวย พงเปนผไมประมาทบาเพญสมณธรรม. ดวยอาการแมอยางน ตนยอมเปนอนบรรพชตนน ประคบประคองแลวทเดยว. แตเมอไมทา อยางนน ตนยอมชอวา ไมเปนทรก. บรรพชตนน (เทากบ) ทาตนนน ใหเดอดรอน ดวยการตามเดอดรอนในภายหลงแท. ในกาลจบเทศนา โพธราชกมารตงอยในโสดาปตตผลแลว พระ- ธรรมเทศนาไดสาเรจประโยชน แมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองโพธราชกมาร จบ.


๒. เรองพระอปนนทศากยบตร [๑๒๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอป- นนทศากยบตร ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตานเมว ปม " เปนตน.

พระเถระออกอบายหาลาภ

ดงไดสดบมา พระเถระนนฉลาดกลาวธรรมกถา. ภกษเปนอนมาก ฟงธรรมกถาอนปฏสงยตดวยความเปนผมความปรารถนานอยเปนตน ของ ทานแลว จงบชาทานดวยจวรทงหลาย สมาทานธดงค. พระอปนนทะนน รปเดยว รบเอาบรขารทภกษเหลานนสละแลว. เมอภายในกาลฝนหนงใกลเขามา พระอปนนทะนนไดไปสชนบท แลว. ลาดบนน ภกษหนมและสามเณรในวหารแหงหนง กลาวกะทาน ดวยความรกในธรรมกถกวา " ทานผเจรญ ขอทานจงเขาพรรษาในทน เถด. " พระอปนนทะถามวา " ในวหารน ไดผาจานาพรรษากผน ? " เมอภกษเหลานน ตอบวา " ไดผาสาฎกองคละผน " จงวางรองเทาไวใน วหารนน ไดไปวหารอน, ถงวหารท ๒ แลวถามวา " ในวหารน ภกษ ทงหลายไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบวา " ไดผาสาฎก ๒ ผน " จงวาง ไมเทาไว. ถงวหารท ๓ ถามวา " ในวหารน ภกษทงหลายไดอะไร " เมอพวกภกษตอบวา " ไดผาสาฎก ๓ ผน. " จงวางลกจนนาไว; ถง วหารท ๔ ถามวา " ในวหารน ภกษทงหลายไดอะไร ? " เมอพวกภกษ ตอบวา " ไดผาสาฎก ๔ ผน. " จงกลาววา " ดละ เราจกอยในทน " ดงนแลว เขาพรรษาในวหารนน กลาวธรรมกถาแกคฤหสถเเละภกษ ทงหลายนนแล. คฤหสถและภกษทงหลายเหลานน บชาพระอปนนทะ


นนดวยผาและจวรเปนอนมากทเดยว. พระอปนนทะนนออกพรรษาแลว สงขาวไปในวหารแมนอกนวา " เราควรไดผาจานาพรรษา เพราะเราวาง บรขารไว, ภกษทงหลายจงสงผาจานาพรรษาใหเรา " ใหนาผาจานา พรรษาทงหมดมาแลว บรรทกยานนอยขบไป.

พระอปนนทะตดสนขอพพากษา

ครงนนภกษหนม ๒ รปในวหารแหงหนง ไดผาสาฎก ๒ ผน และผากมพลผนหนง ไมอาจจะแบงกนไดวา " ผาสาฎกจงเปนของทาน, ผากมพลเปนของเรา " นงทะเลาะกนอยใกลหนทาง. ภกษหนม ๒ รปนน เหนพระเถระนนเดนมา จงกลาววา " ขอทานจงชวยแบงใหแกพวกผม เถด ขอรบ. " เถระ. พวกคณจงแบงกนเองเถด. ภกษ. พวกผมไมสามารถ ขอรบ ขอทานจงแบงใหพวกผมเถด. เถระ. พวกคณจกตงอยในคาของเราหรอ ? ภกษ. ขอรบ พวกผมจกตงอย. พระเถระนนกลาววา " ถากระนน ดละ " ใหผาสาฎก ๒ ผนแก ภกษหนม ๒ รปนนแลว กลาววา " ผากมพลผนน จงเปนผาหมของเรา ผกลาวธรรมกถา " ดงนแลว กถอเอาผากมพลมคามากหลกไป. พวก ภกษหนมเปนผเดอดรอน ไปสสานกพระศาสดา กราบทลเนอความนน แลว.

บรพกรรมของพระอปนนทะ พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย อปนนทะนถอเอาของ ๆ พวก


เธอ กระทาใหพวกเธอเดอดรอนในบดนเทานนกหามได แมในกาลกอน กไดทาแลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา :- กในอดตกาล นาก๒ ตว คอนากเทยวหากนตามรมฝง ๑ นาก เทยวหากนทางนาลก ๑ ไดปลาตะเพยนตวใหญ ถงความทะเลาะกนวา " ศรษะจงเปนของเรา. หางจงเปนของทาน. " ไมอาจจะแบงกนได เหน สนขจงจอกตวหนง จงกลาววา " ลง ขอทานจงชวยแบงปลาน ใหแก พวกขาพเจา. " สนขจงจอก. เราอนพระราชาตงไวในตาแหนงผพพากษา, เรานง ในทวนจฉยนนนานแลว จงมาเสยเพอตองการเดนเทยวเลน.๑ เดยวน โอกาสของเราไมม. นาก. ลง ทานอยาทาอยางนเลย. โปรดชวยแบงใหพวกขาพเจา เถด. สนขจงจอก. พวกเจาจกตงอยในคาของเราหรอ ? นาก. พวกขาพเจาจกตงอย ลง. สนขจงจอกนน กลาววา " ถาเชนนน ดละ " จงไดตดทาหวไว ขางหนง. หางไวขางหนง; กแลครนทาแลว จงกลาววา " พอทงสอง บรรดาพวกเจาทงสอง ตวใดเทยวไปรมฝง ตวนนจงถอทางหาง. ตวใด เทยวไปในนาลก. ศรษะจงเปนของตวนน. สวนทอนกลางนจกเปนของ เรา ผตงอยในวนจฉยธรรม " เมอจะใหนากเหลานนยนยอม จงกลาว คาถา๒นวา:- ๑ . ชงฆวหาร ศพทน แปลวา เดนเทยวเลนหรอพกแขง. ๒. ข. ชา. สตตก. ๒๗/๒๑๖. อรรถกถา. ๕/๑๓๗.


" หางเปนของนาก ผเทยวหากนตามรมฝง, ศรษะ เปนของนาก ผเทยวหากนในนาลก, สวนทอน กลางน จกเปนของเรา ผตงอยในธรรม." ดงนแลว คาบเอาทอนกลางหลกไป. แมนากทงสองนนเดอดรอน ได ยนแลดสนขจงจอกนนแลว. พระศาสดา ครนทรงแสดงเรองอดตนแลว ตรสวา แมในอดตกาล อปนนทะนไดกระทาพวกเธอใหเดอดรอนอยางนเหมอนกน " ใหภกษเหลา นนยนยอมแลว เมอจะทรงตเตยนพระอปนนทะ จงตรสวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาผจะสงสอนผอน พงใหตนตงอยในคณอนสมควรเสยกอนทเดยว " ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา:- ๒. อตตานเมว ปม ปฏรเป นเวสเย อถมนสาเสยย น กลสเสยย ปณฑโต. " บณฑตพงตงตนนนแล ในคณอนสมควรกอน. พงสงสอนผอนในภายหลง. จะไมพงเศราหมอง. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปฏรเป นเวสเย ไดแก พง ยงตนใหตงอยในคณอนสมควร. พระศาสดาตรสคานวา " บคคลใด ประสงคจะสงสอนผอน ดวยคณมความปรารถนานอยเปนตน หรอดวย ปฏปทาของอรยวงศเปนตน. บคคลนน พงยงตนนนแลใหตงอยในคณ นนกอน; ครนตงตนไวอยางนนแลว พงสงสอนผอน ดวยคณนนใน ภายหลง. ดวยวาบคคล เมอไมยงตนใหตงอยในคณนน สอนผอนอยาง


เดยวเทานน ไดความนนทาจากผอนแลว ชอวายอมเศราหมอง. บคคล เมอยงตนใหตงอยในคณนนแลว สงสอนผอนอย ยอมไดรบความสรร- เสรญจากผอน; เพราะฉะนนชอวายอมไมเศราหมอง. บณฑตเมอทาอย อยางน ชอวาไมพงเศราหมอง. ในกาลจบเทศนา ภกษสองรปนน ดารงอยแลวในโสดาปตตผล. เทศนาไดเปนไปกบดวยประโยชนแมเเกมหาชน ดงนแล. เรองพระอปนนทศากยบตร จบ.


๓. เรองพระปธานกตสสเถระ [๑๒๙]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระปธานก- ตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตานเจ " เปนตน.

พระปธานกตสสเถระดแตสอนคนอน ตนไมทา ดงไดสดบมา พระเถระนนเรยนพระกมมฏฐานในสานกของพระ- ศาสดาแลว พวกภกษประมาณ ๕๐๐ รปไปจาพรรษาในปา กลาวสอนวา "ผมอายทงหลาย พวกทานเรยนพระกมมฏฐานในสานกของพระพทธเจา ผทรงพระชนมอย, จงเปนผไมประมาท ทาสมณธรรมเถด" ดงนแลว ตนเองกไปนอนหลบ. ภกษเหลานนจงกรมในปฐมยามแลว เขาไปสวหาร ในมชฌมยาม. พระเถระนนไปสสานกของภกษเหลานน ในเวลาตนนอน หลบแลวตนขน กลาววา "พวกทานมาดวยหวงวา 'จกหลบนอน' ดงน หรอ ? จงรบออกไปทาสมณธรรมเถด" ดงนแลว ตนเองกไปนอน เหมอนอยางนนนนแล. พวกภกษนอกน จงกรมในภายนอกในมชฌมยาม แลว เขาไปสวหารในปจฉมยาม. พระเถระนน ตนขนแมอกแลว ไปส สานกของภกษเหลานน นาภกษเหลานนออกจากวหารแลว ตนเองกไป นอนหลบเสยอก. เมอพระเถระนนกระทาอยอยางนน ตลอดกาลเปนนตย. ภกษเหลานนไมสามารถจะทาการสาธยายหรอทาพระกมมฏฐานไวในใจได. จงไดถงความฟงซานแลว. ภกษเหลานนปรกษากนวา " อาจารยของพวก เรา ปรารภความเพยรเหลอเกน, พวกเราจกคอยจบทาน " เมอคอยจบอย เหนกรยาของพระเถระนนแลว จงกลาววา " ผมอายทงหลาย พวกเรา ฉบหายแลว, อาจารยของพวกเรายอมรองเปลา ๆ " บรรดาภกษเหลานน


ลาบากอยเหลอเกน ภกษแมรปหนง ไมสามารถจะยงคณวเศษใหบงเกด ได. ภกษเหลานนออกพรรษาแลว ไปสสานกของพระศาสดา มปฏสนถาร อนพระศาสดาทรงทาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอเปนผ ไมประมาท ทาสมณธรรมหรอ ? จงกราบทลความนน.

เรองไกขนไมเปนเวลา พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษนไดทาอนตรายแกพวก เธอไมใชแตในบดนเทานน. แมในกาลกอน ภกษนนกไดทาอนตรายแก พวกเธอเหมอนกน " อนภกษเหลานน ทลออนวอนแลว จงทรงยงอกาล- รวกกกฏชาดก๑ ใหพสดาร (ความยอ) วา :- " ไกตวน เตบโตแลวในสานกของผมใชมารดา และบดา อยในสกลแหงผมใชอาจารย จงไมรจก กาลหรอมใชกาล " ดงนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย อนธรรมดาภกษ เมอกลาวสอนคนอน พงทาตนใหเปนอนทรมานดแลว, เพราะบคคล เมอกลาวสอนอยางนน เปนผฝกดแลว ชอวายอมฝกได " แลวตรสพระคาถาน :- ๓. อตตานเจ ตถา กยรา ยถมนสาสต สทนโต วต ทเมถ อตตา ห กร ทททโม. " ถาบคคลพราสอนผอนอยฉนใด, พงทาตน ฉนนน, บคคลผมตนฝกดแลวหนอ (จง) ควรฝก (ผอน) เพราะวาไดยนวา ตนฝกไดโดยยาก." ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓๘. อรรถกถา. ๒/๓๐๒. อกาลราวชาดก.


แกอรรถ

พงทราบความแหงพระคาถานวา :- "ภกษกลาวแลววา พงจงกรมในปฐมยามเปนตน ' ชอวายอมกลาว สอนผอนฉนใด ตนเองกฉนนน อธษฐานกจมจงกรมเปนตน ชอวาพง กระทาตนเหมอนอยางสอนผอน. เมอเปนเชนน ภกษนนเปนผมตนฝก ดแลวหนอ ควรฝก(บคคลอน). " บาทพระคาถาวา สทนโต วต ทเมถ ความวา ภกษยอมพราสอน ผอน ดวยคณอนใด. เปนผฝกฝนดแลวดวยตน ดวยคณอนนน ควรฝก (ผอน). บาทพระคาถาวา อตตา ห กร ทททโม ความวา เพราะวาชอวา ตนน เปนสภาพอนบคคลฝกฝนไดยาก. เพราะเหตนน ตนนนยอมเปน สภาพอนบคคลฝกฝนดแลว ดวยประการใด ควรฝกฝนตนดวยประการ นน. ในกาลจบเทศนา ภกษแมประมาณ ๕๐๐ รปนน บรรลพระ- อรหตผลแลว ดงนแล. เรองพระปธานตสสเถระ จบ.


๔. เรองมารดาของพระกมารกสสปเถระ [๑๓๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมารดาของ พระกมารกสสปเถระ. ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตา ห อตตโน นาโถ " เปนตน.

มารดาของพระกมารกสสปบวช ดงไดสดบมา มารดาของพระเถระนน เปนธดาของเศรษฐในกรง ราชคฤห ขอบรรพชาแลวจาเดมแตเวลาตนถงความเปนผรเดยงสา, แม ออนวอนอยบอย ๆ กไมไดบรรพชา แตสานกของมารดาและบดา เจรญ วยแลว ไปสตระกลสาม เปนผมสามดงเทวดา อยครองเรอนแลว. ครน ตอมาไมนานนก สตวเกดในครรภ ตงขนแลวในทองของนาง. แตนางไม ทราบความทครรภนนตงขนเลย ยงสามใหยนดแลว จงขอบรรพชา. ครงนน สามนานางไปสสานกของนางภกษณ ดวยสกการะใหญไมทราบ อย ใหบวชในสานกของนางภกษณ ทเปนฝกฝายแหงพระเทวทตแลว. โดยสมยอน นางถกนางภกษณเหลานน ทราบความทนางมครรภ แลว ถามวา " นอะไรกน ? " จงตอบวา " แมเจา ดฉนไมทราบวา 'นเปนอยางไร ? ' แตศลของดฉนไมดางพรอยเลย. " พวกนางภกษณ นานางไปสสานกของพระเทวทตแลว ถามวา " นางภกษณนบวชดวย ศรทธา. พวกดฉนไมทราบกาลแหงครรภของนางนตงขน; บดน พวก ดฉนจะทาอยางไร ? " พระเทวทต คดเหตเพยงเทานวา " ความเสย ชอเสยง จงอยาเกดขนแกพวกนางภกษณผทาตามโอวาทของเรา " จง


กลาววา " พวกเธอ จงใหนางนนสกเสย. " นางภกษณสาวนน ฟงคานน แลว กลาววา " แมเจา ขอแมเจาทงหลาย อยาใหดฉนฉบหายเสยเลย. ดฉนมไดบวชเจาะจงพระเทวทต, แมเจาทงหลาย จงมาเถด จงนาดฉน ไปสพระเชตวน ซงเปนสานกของพระศาสดา. " นางภกษณเหลานนพา นางไปสพระเชตวน กราบทลแดพระศาสดาแลว.

พระกมารกสสปเกด พระศาสดา แมทรงทราบอยวา " ครรภตงขนแลว ในเวลานาง เปนคฤหสถ " เพอจะเปลองเสยซงถอยคาของชนอน จงรบสงใหเชญ พระเจาปเสนทโกศล ทานมหาอนาถบณฑกะ ทานจลอนาถบณฑกะ นางวสาขาอบาสกา และสกลใหญอนๆ มาแลว ทรงบงคบพระอบาล เถระวา " เธอจงไป. จงชาระกรรมของภกษณสาวนใหหมดจด ในทาม กลางบรษท ๔. " พระเถระใหเชญนางวสาขามา ตรงพระพกตรพระ- ราชาแลว ใหสอบสวนอธกรณนน. นางวสาขานนใหคนลอมเครองลอม คอมาน ตรวจดมอ เทา สะดอ และทสดแหงทองของนางภกษณนน ภายในมาน แลวนบเดอนและวนด ทราบวา " นางไดมครรภในเวลาเปน คฤหสถ " จงบอกความนนแกพระเถระ. ครงนน พระเถระยงความทนาง เปนผบรสทธ ใหกลบตงขนในทามกลางบรษทแลว. โดยสมยอน นาง คลอดบตรมอานภาพมาก ซงมความปรารถนาตงไว แทบบาทมลของ พระพทธเจา ทรงพระนามวา ปทมตตระ.

มกมารนาหนาเพราะพระราชาทรงเลยง ภายหลงวนหนง พระราชาเสดจไป ณ ทใกลสานกของนางภกษณ ทรงสดบเสยงทารก จงตรสถามวา " นเสยงอะไร ? " เมออามาตยกราบ


ทลวา " พระเจาขา บตรของนางภกษณนนเกดแลว, นนเปนเสยงของ บตรนางภกษณนน. " ทรงนากมารนนไปสพระราชมนเฑยรของพระองค ไดประทานใหแกแมนมทงหลาย. กในวนตงชอ ชนทงหลายตงชอกมาร นนวา " กสสป " เพราะความทกมารนน เปนผอนพระราชาทรงให เจรญแลวดวย เครองบรหารของพระกมาร จงรกนวา " กมารกสสป." กมาร นนทบตเดกในสนามกฬาแลว. เมอพวกเดกกลาววา " พวกเราถกคนไม มแมไมมพอทบตแลว." จงเขาไปเฝาพระราชา ทลถามวา " ขาแต พระองคผเปนสมมตเทพ พวกเดกยอมวาหมอมฉนวา " ไมมมารดาและ บดา ขอพระองคจงตรสบอกมารดาแกหมอมฉน. " เมอพระราชา ทรงแสดงหญงแมนมทงหลาย ตรสวา " หญงเหลานเปนมารดาของเจา." จงกราบทลวา " มารดาของหมอมฉนไมมเทาน. อนมารดาของหมอมฉน พงมคนเดยว, ขอพระองคตรสบอกมารดานน แกหมอมฉนเถด. " พระราชาทรงดารวา " เราไมอาจลวงกมารนได " จงตรสวา " พอ มารดาของเจาเปนภกษณ เจา อนเรานามาแตสานกนางภกษณ."

กมารกสสปออกบวชบรรลพระอรหต กมารนน มความสงเวชเกดขนพรอมแลว ดวยเหตเพยงเทานน นนแหละ กราบทลวา " ขาแตพระบดา ขอพระองคทรงใหหมอมฉน บวชเถด " พระราชาทรงรบวา " ดละ พอ " แลวยงกมารนนใหบวชใน สานกของพระศาสดา ดวยสกการะเปนอนมาก. กมารกสสปนนไดอปสมบทแลว ปรากฏวา " พระกมารกสสป- เถระ. " ทานเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา เขาไปสปาพยายามแลว ไมสามารถจะใหคณวเศษบงเกดได จงคดวา " เราจะเรยนกมมฏฐานให


วเศษอก " มาสสานกของพระศาสดา อยในปาอนธวนแลว. ครงนนภกษ ผทาสมณธรรมรวมกน ในกาลแหงพระกสสปพทธเจา บรรลอนาคามผล แลว บงเกดในพรหมโลก มาจากพรหมโลกถามปญหา ๑๕ ขอ กะพระ- กมารกสสปนนแลว สงไปดวยคาวา " คนอนยกพระศาสดาเสย ทสามารถ เพอจะพยากรณปญหาเหลานไมม. ทานจงไป จงเรยนเนอความของ ปญหาเหลานนในสานกของพระศาสดาเถด. " ทานทาเหมอนอยางนน บรรลพระอรหตผลในเวลาทพระศาสดาทรงแกปญหาจบ.

มารดาพระกมารกสสปบรรลพระอรหต กตงแตวนทพระเถระนนออกไปแลว นาตาไหลออกจากนยนตาทง สองของนางภกษณผเปนมารดาตลอด ๑๒ ป. นางมทกขเพราะพลดพราก จากบตร มหนาชมไปดวยนาตาทเดยว เทยวไปเพอภกษา พอเหน พระเถระในระหวางแหงถนน จงรองวา " ลก ลก " วงเขาไปเพอจะจบ พระเถระ ซวนลมลงแลว. นางมถนหลงนานมอย ลกขน มจวรเปยก ไป จบพระเถระแลว พระเถระคดวา " ถามารดานจกไดถอยคาอนไพเราะจาก สานกของเรา. นางจกฉบหายเสย; เราจกเจรจากบมารดาน ทาใหกระดาง เทยว. " ทนน พระเถระกลาวกะนางภกษณผเปนมารดานนวา " ทาน เทยวทาอะไรอย ? จงไมอาจตดแมมาตรวาความรกได. " นางคดวา " โอ ถอยคาของพระเถระหยาบคาย, " จงกลาววา " พอ พอพดอะไร ? " ถก พระเถระวาเหมอนอยางนนนนแหละอก จงคดวา " เราไมอาจอดกลน นาตาไวไดสน ๑๒ ป เพราะเหตแหงบตรน. แตบตรของเราน มหวใจ กระดาง ประโยชนอะไรของเราดวยบตรน " ตดความเสนหาในบตร แลว บรรลพระอรหตผลในวนนนนนเอง.


พวกภกษพากนสรรเสรญพระพทธคณ

โดยสมยอน ภกษทงหลายสนทนากน ในโรงธรรมวา " ผมอาย ทงหลาย พระกมารกสสปและพระเถร ผสมบรณดวยอปนสยอยางน ถก พระเทวทตใหฉบหายแลว. สวนพระศาสดาเกดเปนทพงของทานทงสอง นน; โอ ! นาอศจรรย ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอมเปนผ อนเคราะหโลก. " พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงสนทนากน ดวยเรองอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยเรองชอน " จงตรสวา " ภกษทงหลาย เราเปนปจจย เปนทพานก ของคนทงสองน ในบดนเทานนกหาไม. แมในกาลกอน เรากไดเปนท พานกของคนทงสองนนเหมอนกน " ดงนแลวจงตรสนโครธชาดก๑นโดย พสดารวา:- " เจาหรอคนอน พงคบเนอชอวานโครธผเดยว อยาเขาไปคบเนอชอวาสาขะ; ความตายในสานก ของเนอชอวานโครธประเสรฐกวา. ความเปนอยใน สานกของเนอชอวาสาขะนนจะประเสรฐอะไร." ทรงประชมชาดกวา "เนอชอวาสาขะในครงนน ไดเปนพระเทวทต (ในบดน). เเมบรษทของเนอชอวาสาขะนน (ก) เปนบรษทของพระ- เทวทตนนแหละ. แมเนอตวถงวาระไดเปนพระเถร. บตรไดเปนกมาร- กสสป. สวนพระยาเนอนามวานโครธ ผไปสละชวตแกแมเนอตวมครรภ คอเราเอง, " เมอจะทรงประกาศความทพระเถรตดความรกในบตรแลว ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๕. อรรถกถา. ๑/๒๓๒.


ทาทพงแกตนเองแล จงตรสวา " ภกษทงหลาย เพราะบคคลอาศยคน อน ไมสามารถเพอจะมสวรรคหรอมรรคเปนทไปในเบองหนาได, ฉะนน ตนนนแหละเปนทพงของตน, คนอนจะทาอะไรได " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา:- ๔. อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา อตตนา ห สทนเตน นาถ ลภต ทลลภ. " ตนแลเปนทพงของตน. บคคลอนใครเลา พง เปนทพงได เพราะบคคล มตนฝกฝนดแลว ยอมได พง ทบคคลไดโดยยาก. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา นาโถ คอเปนทพานก พระผมพระภาค- เจา ตรสคานไววา " บคคลตงอยในตน คอสมบรณแลวดวยตน สามารถ จะทากศลแลวถงสวรรค หรอเพอยงมรรคใหเจรญ หรอทาใหแจงซงผล ได, เพราะเหตนนแหละ ตนแลพงเปนทพงของตน. คนอนใครเลา ? พงเปนทพงของใครได. เพราะบคคลมตนฝกดแลว คอมความเสพผด ออกแลว ยอมไดทพงซงบคคลไดโดยยากกลาวคอพระอรหตผล. กคาวา " นาถ ลภต ทลลภ " น พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอาพระอรหต. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมารดาของพระกมารกสสปเถระ จบ.


๕. เรองอบาสกชอมหากาล [๑๓๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสกผ โสดาบนคนหนงชอมหากาล ตรสพระธรรรมเทศนานวา " อตตนา ห กต ปาป " เปนตน.

มหากาลถกหาวาเปนโจรเลยถกทบตาย ไดยนวา มหากาลนนเปนผรกษาอโบสถ ๘ วนตอเดอน (เดอน ละ ๘ วน) ฟงธรรมกถาตลอดคนยงรงในวหาร. ครงนนพวกโจรตด ทตอในเรอนหลงหนงในเวลากลางคน ถอเอาหอภณฑะไป ถกพวก เจาของตนขน เพราะเสยงภาชนะโลหะ (กระทบกน) ตดตามแลว ทงสง ของทตนถอไวแลวกหลบหนไป. ฝายพวกเจาของ ตดตามโจรเหลานนเรอยไป. พวกโจรเหลานน กระจดกระจายหนกนไปทวทศ. สวนโจรคนหนง ถอเอาทางทไปยงวหาร ทงหอภณฑะไวขางหนามหากาล ผฟงธรรมกถาตลอดคนยงรง ลางหนา อยรมสระโบกขรณแตเชาตรแลว หลบหนไป. พวกมนษยตดตามหมโจรมา พบหอภณฑะแลว จงจบมหากาลนน ไว ดวยกลาววา " แกตดทตอในเรอนของพวกฉน ลกหอภณฑะไปแลว เทยวเดนเหมอนฟงธรรมอย " ไดทบใหตายแลวกทงไวเลยไป.

มหากาลตายสมแกบรพกรรม ครงนน ภกษหนมและสามเณรทงหลายถอหมอนาดมไปแตเชาตร พบมหากาลนน กลาววา " อบาสกฟงธรรมกถาอยในวหาร ไดมรณะ ไมสมควร " ดงนแลว จงไดกราบทลแดพระศาสดา.


พระศาสดา ตรสวา " อยางนนภกษทงหลาย นายกาล๑ ไดมรณะไม สมควรในอตภาพน, แตเขาไดมรณะสมควรแกกรรมททาไวแลวในกาล กอนนนแล " อนภกษหนมและสามเณรเหลานนทลอาราธนา จงตรส บรพกรรมของมหากาลนนวา:-

บรพกรรมของมหากาล ดงไดสดบมา ในอดตกาลพวกโจรซมอยทปากดงแหงปจจนตคาม๒

แหงหนง ในแควนของพระเจาพาราณส. พระราชาทรงตงราชภฏคน๓

หนงไวทปากดง. ราชภฏนนรบคาจางแลว กนาคนไปจากฟากขางน ส ฟากขางโนน. นาคนจากฟากขางโนนมาสฟากขางน. ตอมนษยคนหนง พาภรยารปสวยของตนขนสยานนอยแลว ได ไปถงทนน. ราชภฏพอเหนหญงนน กเกดสเนหา เมอมนษยนน แมกลาววา " นาย ขอทานจงชวยกระผมทงสองใหผานพนดงเถด. " กตอบ วา " บดน คามดเสยแลว. เชาตรเถอะ เราจกชวยใหทานพนไป. " มนษย. นาย ยงมเวลา, ขอโปรดนากระผมทงสอง ไปเดยวนเถอะ. ราชภฏ. กลบเถดทานผเจรญ อาหารและทพกอาศยจกมในเรอน ของเราทเดยว. มนษยนนไมปรารถนากลบเลย. ฝายราชภฏนอกน ใหสญญาแก พวกบรษ ยงยานนอยใหกลบแลว ใหทพกอาศยทซมประต ใหตระเตรยม อาหารแกเขาผไมปรารถนาเลย. กในเรอนราชภฏนนมเเกวมณดวงหนง. เขาใหเอาแกวมณนนซอนไวในซอกแหงยานนอย ของมนษยผนนแลว ในเวลาจวนรง ใหทาเสยงเปนพวกโจรเขาไป (บาน). ๑. นามมหาดวย. ๒. บานตงอยรมเขตแดน. ๓. คนอนพระราชาชบเลยง ไดแกขาราชการ


ลาดบนน พวกบรษแจงแกเขาวา " นาย แกวมณถกพวกโจรลก เอาไปแลว. " เขาสงวา " พวกเจาจงตงกองรกษาไวทประตบานทงหลาย ตรวจคนคนผออกไปจากภายในบาน. " ฝายมนษยนอกน จดยานนอย เสรจแลวกขบไปแตเชาตร. ทนน พวกคนใชของราชภฏ จงคนยานนอย ของมนษยนน พบแกวมณทตนซอนไวจงขพดวา " เจาลกเอาแกวมณ หนไป " ดงนแลว กโบย แสดงแกนายบานวา " นาย พวกผมจบตว ไดเเลว." เขาพดวา " ตวเราเปนถงนายราชภฏ ใหพกอาศยในเรอน ใหภตแลว. มนยงลกแกวมณไปได. พวกเจาจงจบอายบรษชวชานน " ดงนแลว ใหชวยกนทบตายแลวใหทงเสย. นเปนบรพกรรมของมหากาล นน. ราชภฏนนเคลอนจากอตภาพนนแลวเกดในอเวจ ไหมอยในอเวจ นนสนกาลนาน ถกทบถงความตายอยางนนแล ใน ๑๐๐ อตภาพ เพราะ วบากทยงเหลออย.

บาปยอมยายผทา พระศาสดา ครนทรงแสดงบรพกรรมของมหากาลอยางนนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย บาปกรรมอนตนทาไวนนแล ยอมยายสตวเหลาน ในอบาย ๔ อยางน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- ๕. อตตนา กต ปาป อตตช อตตสมภว อภมตถต ทมเมธ วชรวมหย มณ. " บาป อนตนทาไวเอง เกดในตน มตนเปน แดนเกด ยอมยายบคคลผมปญญาทราม ดจเพชร ยายแกวมณ อนเกดแตหนฉะนน. "


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา วชรวมหย มณ ความวา เปรยบดงเพชร (ยาย) แกวมณทเกดแตหน. ทานอธบายคานไววา " เพชรอนสาเรจจากหน มหนเปนแดนเกด กดแกวมณทเกดแตหน คอแกวมณอนสาเรจแตหน ซงนบวาเปนทตงขนของตนนนนนแล คอ ทาใหเปนชองนอยชองใหญ ใหเปนทอนนอยทอนใหญ ทาใหใชสอยไม ได ฉนใด; บาปอนตนทาไวเเลว เกดในตน มตนเปนแดนเกด ยอม ยาย คอขจดบคคลผมปญญาทราม คอผไรปญญา ในอบาย ๔ ฉนนน เหมอนกน ." ในกาลจบเทศนา ภกษทมาประชมบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบาสกชอมหากาล จบ.


๖. เรองพระเทวทต [๑๓๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระเทวทต ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสส อจจนตทสสลย " เปนตน.

สนทนาเรองลามกของพระเทวทต ความพสดารวา ในวนหนง พวกภกษ สนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย พระเทวทตเปนผทศล มธรรมลามก เกลยกลอม พระเจาอชาตศตร ยงลาภสกการะเปนอนมากใหเกดขน ชกชวนพระเจา อชาตศตร ในการฆาพระราชบดา เปนผรวมคดกบพระเจาอชาตศตรนน ตะเกยกตะกายเพอจะฆาพระตถาคตเจาดวยประการตาง ๆ เพราะตณหา อนเจรญขนแลว ดวยเหตคอความเปนผทศลนนเอง. " พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนง สนทนากนดวยกถาอะไรหนอ ? " เมอภกษเหลานนกราบทลวา " ดวย กถาชอน, " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ไมใชแตบดนเทานน. ถงใน กาลกอน เทวทตกตะเกยกตะกายเพอจะฆาเราดวยประการตาง ๆ เหมอน กน " ดงนแลว จงตรสชาดกทงหลาย มกรงคชาดกเปนตน แลวตรส วา " ภกษทงหลาย ตณหาอนเกดขนเพราะเหตคอเปนผทศลหมหอ รวบรดซดซงบคคลผทศลลวงสวน ไปในอบายทงหลายมนรกเปนตน เหมอนเถายานทรายรดรงตนสาละจนหกรานลงฉะนน " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :-


๖. ยสส อจจนตทสสลย. มาลวา สาลมโวตถต กโรต โส ตถตตาน ยถา น อจฉต ทโส. " ความเปนผทศลลวงสวน รวบรด (อตภาพ) ของบคคลใด ดจเถายานทรายรดรงตนสาละ ฉะนน, บคคลนน ยอมทาตนอยางเดยวกนกบทโจรหวโจก ปรารถนาทาใหตนฉะนน. "

แกอรรถ ความเปนผทศลโดยสวนเดยว ชอวา อจจนตทสสลย ในพระคาถา นน. บคคลผเปนคฤหสถ ทาอกศลกรรมบถ ๑๐ ตงแตเกดกด. ผเปน บรรพชต ตองครกาบต๑ ตงแตวนอปสมบทกด ชอวา ผทศลลวงสวน. แตบทวา อจจนตทสสลย น พระผมพระภาคเจาตรสในพระคาถา น ทรงหมายเอาความเปนผทศลอนมาแลวตามคตของบคคลผทศลใน ๒ - ๓ อตภาพ. อนง ตณหาอนอาศยทวาร ๖ ของผทศลเกดขน บณฑตพงทราบวา " ความเปนผทศล " ในพระคาถาน. บาทพระคาถาวา มาลวา สาลมโวตถต ความวา ความเปนผทศล กลาวคอตณหา รวบรด คอหมหออตภาพของบคคลใดตงอย. เหมอน เถายานทรายรดรงตนสาละ. คอปกคลมทวทงหมดทเดยว ดวยสามารถรบ นาดวยใบในเมอฝนตก แลวหกรานลงฉะนนแล. บคคลนนคอผถกตณหา กลาวคอความเปนผทศลนนหกราน ใหตกไปในอบายทงหลาย เหมอน ๑. แปลวา อาบตหนก ไดแก ปราชก และสงฆาทเสส.


ตนไมถกเถายานทรายหกราน ใหโคนลงเหนอแผนดนฉะนน. ชอวา ยอมทาตนอยางเดยวกนกบทโจรหวโจกผใครความพนาศปรารถนาทาให ฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๗. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ [๑๓๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวนทรงปรารภการกระเสอก กระสนเพอจะทาลายสงฆ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สกราน " เปนตน.

พระเทวทตพยายามทาลายสงฆ ความพสดารวา พระเทวทตกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ วน หนง เหนทานพระอานนทเทยวบณฑบาตอย บอกความประสงคของ ตนแลว. พระเถระฟงขาวนนแลวไปสสานกของพระศาสดา ไดทลคาน กะพระผมพระภาคเจาวา " พระเจาขา เวลาเชา ขาพระองคครองสบงท เวฬวนนแลว ถอบาตรจวรเขาไปสกรงราชคฤหเพอบณฑบาต. พระเจาขา พระเทวทตไดเหนขาพระองคเทยวบณฑบาตอยในกรงราชคฤหแลวแลตาม เขาไปหาขาพระองค ไดกลาวคานวา 'อาวโส อานนท จาเดมแตวนน ฉนจกทาอโบสถและสงฆกรรมแยกจากพระผมพระภาคเจา แยกจากภกษ สงฆ; ขาแตพระผมพระภาคเจา วนน พระเทวทตจกทาลายสงฆ. คอ จกทาอโบสถและสงฆกรรม. "

ความดคนทางาย เมอทานพระอานนทกราบทลอยางนนแลว พระศาสดาทรงเปลง พระอทานวา:- " ความดคนดทางาย, ความดคนชวทายาก, ความ คนชวทางาย, ความชวอรยบคคลทาไดยาก "


แลวตรสวา " อานนท ขนชอวากรรมอน ไมเปนประโยชนแกตน ทาไดงาย. กรรมอนเปนประโยชนแกตนทายากนกหนา " แลวตรสพระ- คาถานวา:- ๗. สกราน อสาธน อตตโน อหตาน จ ย เว หตจ สาธจ ต เว ปรมทกกร. " กรรมอนไมดและไมเปนประโยชนแกตน คน ทางาย; กรรมใดแลเปนประโยชนแกตนและด, กรรมนนแลทายากอยางยง."

แกอรรถ

ความแหงพระคาถานนวา :- " กรรมเหลาใดไมด คอมโทษและเปนไปเพออบาย ชอวาไมเปน ประโยชนแกคนเพราะทานนแล กรรมเหลานนทางาย. ฝายกรรมใดชอ วาเปนประโยชนแกตนเพราะทา และชอวาด ดวยอรรถวาหาโทษมไดคอ เปนไปเพอสคต และเปนไปเพอพระนพพาน. กรรมนนทาแสนยาก ราวกบทดนาแมคงคาอนไหลไปทศตะวนออก ทาใหไหลกลบฉะนน. " ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากไดบรรลโลกตรผล มโสดาปตต- ผลเปนตน ดงนแล. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทาลายสงฆ จบ.


๘. เรองพระกาลเถระ [๑๓๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระกาลเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย สาสน " เปนตน.

พระเถระไมใหอปฏฐายกาไปฟงธรรม ดงไดยนมา หญงคนหนงในกรงสาวตถ ตงอยในทแหงมารดา ทานบารงพระเถระนนอย. พวกคนในเรอนแหงผคนเคยของหญงนน ฟงธรรมในสานกพระศาสดาแลว กลบมาเรอนแลว สรรเสรญอยวา " โอ ชอพระพทธเจาทงหลายเปนอศจรรย. โอ พระธรรมเทศนาก ไพเราะ. " หญงนน ฟงถอยคาของคนพวกนนแลว จงบอกแกพระกาละ วา " ทานเจาขา ดฉนอยากจะฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาบาง. " เธอ หามเขาวา " อยาไปทนนเลย." หญงนนในวนรงขนกขออก แมอน พระกาละนนหามอยถง ๓ ครงกยงอยากจะฟงอยนนแล. มคาถามสอดเขา มาวา " กเหตไฉน ? เธอจงไดหามเขาเสย." แกวา " ไดยนวา เธอ ไดมความเหนเชนนวา " อบาสกาน ไดฟงธรรมในสานกพระศาสดาแลว จกแตกจากเรา " เหตนน เธอจงไดหามเขาเสย. วนหนง หญงนนบรโภคอาหารเสรจสมาทานอโบสถแลว สงบตร ไววา " แม จงองคาสพระผเปนเจาใหด " แลวไดไปวหารแตเชาเทยว. ฝายบตรของเขากองคาสพระกาละโดยเรยบรอย ในกาลเธอมาถง เธอ ถามวา " อบาสกาผใหญไปไหน ? " (นาง) ตอบวา " ไปวหารเพอฟง ธรรม. " เธอพอไดฟงขาวนน ทรนทรายอยเพราะความกลดกลมอนตง ขนในทอง (ควรจะเปน อนโต ในภายใน) นกวา " เดยวน อบาสกา


นนแตกจากเราแลว " รบไป เหนหญงนนฟงธรรมอยในสานกพระศาสดา จงทลพระศาสดาวา " พระเจาขา หญงคนนเขลา ไมเขาใจธรรมกถาอน ละเอยด. อยาตรสธรรมกถาอนละเอยดซงประดบดวยสภาวธรรมมขนธ เปนตน ตรสแตเพยงทานกถาหรอสลกถาแกเขากพอ."

สกการะยอมฆาคนถอย

พระศาสดา ทรงทราบอธยาสยของเธอแลว ตรสวา " เธอเปน คนปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา หามปรามคาสงสอนของพระพทธเจา. เธอพยายามเพอฆาตนเอง " แลวตรสพระคาถานวา :- ๘. โย สาสน อรหต อรยาน ธมมชวน ปฏกโกส ทมเมโธ ทฏ นสสาย ปาปก ผลาน กณฏกสเสว อตตฆาย ผลลต. " บคคลใดปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา คด คานคาสงสอนของพระอรยบคคล ผอรหนต มปกต เปนอยโดยธรรม, บคคลนนยอมเกดมาเพอฆาตน เหมอนขยแหงไมไผ. "

แกอรรถ ความแหงพระคาถานนวา :- บคคลใดปญญาโฉด อาศยทฏฐอนชวชา หามปรามพวกคนผ กลาวอยวา ' จกฟงธรรมกด.' วา ' จกถวายทานกด.' เพราะกลวแต เสอมสกการะของตน ชอวาโตแยงคาสงสอนของพระอรยบคคลผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม คอพระพทธเจา. การโตแยงและทฏฐอนเลวทราม นนของบคคลนน ยอมเปนเหมอนขยของไมมหนาม กลาวคอไมไผ,


เหตนน ไมไผเมอตกขย ยอมตกเพอฆาตนเทานน ฉนใด ; แมบคคล นนกยอมเกดมาเพอฆาตน คอวาเกดมาเพอผลาญตนเอง ฉนนน. สมจรง แมคาถาประพนธน พระผมพระภาคกไดตรสไววา :- " ผลนน แลยอมฆาตนกลวยเสย. ผลนนแลยอม ฆาไมไผเสย, ผลนนแลยอมฆาไมออเสย, ลกใน ทองยอมฆาแมมาอศดรเสย ฉนใด, สกการะกยอม ฆาบรษถอยเสย ฉนนน." ในเวลาจบเทศนา อบาสกาตงอยในโสดาปตตผล เทศนาไดม ประโยชนแมเเกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล เรองพระกาลเถระ จบ.


๙. เรองอบาสกาชอจลกาล [๑๓๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสกชอ จลกาล ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตนาว กต ปาป " เปนตน.

จลกาลถกกลาวหาวาเปนโจร ความพสดารวา วนหนงพวกโจรขดอโมงค อนเจาของทงหลาย ตดตามแลว จงทงหอภณฑะไวขางหนาของอบาสก ผฟงธรรมกถาใน วหารตลอดราตร เดนออกจากวหารแตเชาตรมาสกรงสาวตถแลว กหลบ หนไป โดยนยทกลาวแลวในเรองมหากาลนนแล. พวกมนษยเหนเขา แลว พดวา " คนน ทาโจรกรรมในราตรแลว ทาทเหมอนฟงธรรม เทยวไป, ทานทงหลายจงชวยกนจบมนไว ดงนแลว โบยอบาสกนน.

จลกาลรอดตายเพราะนางกมภทาสชวย หมนางกมภทาส เดนไปทานา ประสบเหตนน จงกลาววา " นาย ทานทงหลายจงหลกไป. ทานผนยอมไมทากรรมเหนปานนน " ดงนแลว ใหมนษยพวกนนปลอยเขาแลว. เขาไปวหาร บอกแกภกษทงหลายวา " ทานขอรบ กกระผมถกมนษยทงหลายใหฉบหายแลว. กระผมไดชวต เพราะอาศยพวกนางกมภทาส. " ภกษทงหลายกราบทลความนนแดพระ- ตถาคต.

จะเศราหมองหรอผองแผวเพราะตน พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนเเลว ตรสวา " ภกษ


ทงหลาย จลกาลอบาสก ไดชวตเพราะอาศยพวกนางกมภทาส และ ความทตนไมใชผทา ; ดวยวา ธรรมดาสตวเหลานทาบาปกรรมดวยตน แลว ยอมเศราหมองดวยตนเอง ในอบายมนรกเปนตน. สวนสตว ทงหลายทากศลแลว ไปสสคตและนพพาน ยอมชอวาบรสทธไดดวยตน เอง " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๙. อตตนา ว กต ปาป อตตนา สงกลสสต อตตนา อกต ปาป อตตนา ว วสชฌต สทธ อสทธ ปจจตต นาโ อ วโสธเย. " บาปอนผใดทาแลวดวยตนเอง ผนนยอมเศรา หมองดวยตน ; บาปอนผใดไมทาดวยตน, ผนนยอม บรสทธดวยตนเอง ; ความบรสทธไมบรสทธ เปน ของเฉพาะตน, คนอนทาคนอนใหบรสทธไมได. "

แกอรรถ

ความแหงพระคาถานนวา :- อกศลกรรมเปนกรรมอนผใดทาแลวดวยตน. ผนนเมอเสวยทกข ในอบาย ๔ ชอวาเศราหมองดวยตนเอง ; สวนบาปอนผใดไมไดทาดวย ตน ผนนเมอไปสสคตและนพพาน ชอวายอมบรสทธดวยตนเอง. ความ บรสทธกลาวคอกศลกรรม และความไมบรสทธกลาวคออกศลกรรม เปน ของเฉพาะตน คอยอมเผลดผลเฉพาะในตนของสตวผทาทงหลาย. บคคล


อนทาบคคลอนใหบรสทธไมได คอใหหมดจดไมไดเลย ใหเศราหมอง ไมไดเลย. " ในกาลจบเทศนา จลกาลตงอยแลวในโสดาปตตผล. พระธรรม- เทศนาไดมประโยชนแมเเกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองอบาสกชอจลกาล จบ.


๑๐. เรองพระอตตทตถเถระ [๑๓๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอตต- ทตถเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตทตถ ปรตเถน " เปนตน.

พระเถระพยายามบาเพญประโยชน ความพสดารวา เมอพระศาสดาตรสในกาลทจวนจะปรนพพานวา " ภกษทงหลาย โดยกาลลวงไป ๔ เดอนแตวนน เราจกปรนพพาน. " ภกษประมาณ ๗๐๐ รปซงยงเปนปถชน เกดความสงเวช ไมละสานก พระศาสดาเยล เทยวปรกษากนวา " ทานผมอาย พวกเราจะทาอะไร หนอแล ? " สวนพระอตตทตถเถระ คดวา " ขาววา พระศาสดา จกปรนพพาน โดยกาลลวงไป ๔ เดอน. กตวเรายงเปนผมราคะไมไปปราศ. เมอพระ- ศาสดายงทรงพระชนมอยนแหละ เราจกพยายามเพอประโยชนแกพระ- อรหต. " พระเถระนน ยอมไมไปสานกของภกษทงหลาย. ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะทานวา " ผมอาย ทาไม ? ทานจงไมมาสานกของ พวกกระผมเสยเลย. ทานไมปรกษาอะไร ๆ " ดงนแลว กนาไปสสานก พระศาสดา กราบทลวา " พระเจาขา ภกษรปน ยอมทาชออยางน. " พระอตตทตถเถระนน แมพระศาสดาตรสวา " เหตไร ? เธอ จงทาอยางนน " กกราบทลวา " พระเจาขา ขาววา พระองคจก ปรนพพานโดยกาลลวงไป ๔ เดอน. ขาพระองคพยายามเพอบรรลพระ- อรหต ในเมอพระองคยงทรงพระชนมอยนแหละ."


ผปฏบตธรรมชอวาบชาพระศาสดา พระศาสดา ประทานสาธการแกพระเถระนนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย ผใดมความสเนหาในเรา. ผนนควรเปนดจอตตทตถะ ดวยวา ชนทงหลายบชาอยดวยวตถตาง ๆ มของหอมเปนตน ยอมไมชอวาบชา เรา, สวนผบชาอยดวยการปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ยอมชอวาบชา เรา; เพราะฉะนน แมภกษรปอนกพงเปนเชนอตตทตถะ " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๑๐. อตตทตถ ปรตเถน พหนาป น หาปเย อตตทตถมภาย สทตถปสโต สยา. " บคคลไมพงยงประโยชนของตน ใหเสอมเสย เพราะประโยชนของคนอนแมมาก รจกประโยชน ของตนแลว พงเปนผขวนขวายในประโยชนของตน."

แกอรรถ เนอความแหงพระคาถานนวา. " บคคลผเปนคฤหสถ ไมพงยงประโยชนของตน แมประมาณ กากณก๑หนงใหเสอมเสย เพราะประโยชนของคนอน แมประมาณคาตง พนทเดยว. ดวยวาประโยชนของตนแหงบคคลนนแล แมประมาณกากณก หนง กยงของควรเคยวหรอของควรบรโภคใหสาเรจได, ประโยชนของ คนอน หาใหสาเรจไม. สวนสองบาทพระคาถาเหลาน พระผมพระภาค เจาไมตรสอยางนน ตรสดวยหวขอแหงกมมฏฐาน. เพราะฉะนน ภกษ ๑. เปนชอของมาตราเงนอยางตาทสด แทบไมมคาเสยเลย แตในทน เปนคณบทของคาวา ประโยชน จงหมายความวา ประโยชนของตนแมนอย จนไมรจะประมาณไดวาเทาไหน กไม ควรใหเสยไป.


ตงใจวา ' เราจะไมยงประโยชนของตนใหเสอมเสย ' ดงนแลว กไมพง ยงกจมการปฏสงขรณพระเจดยเปนตน อนบงเกดขนแกสงฆ หรอวตถม อปชฌายวตรเปนตนใหเสอมเสย. ดวยวาภกษบาเพญอภสมาจารกวตร ใหสมบรณอยแล ยอมทาใหแจงซงผลทงหลายมอรยผลเปนตน. เพราะ- ฉนนน การบาเพญวตรใหบรบรณแมน จงชอวาเปนประโยชนของตนแท. อนง ภกษใด มวปสสนาอนปรารภยงแลว ปรารถนาการแทง ตลอดวา 'เราจกแทงตลอดในวนน ๆ แหละ ' ดงนแลว ประพฤตอย. ภกษนน แมยงวตรมอปชฌายวตรเปนตนใหเสอมแลว กพงทากจของตน ใหได. กภกษรจกประโยชนของตนเหนปานนน คอกาหนดไดวา น เปนประโยชนตนของเรา ' พงเปนผเรงขวนขวาย ประกอบในประโยชน ของตนนน. " ในกาลจบเทศนา พระเถระนน ไดตงอยในพระอรหตผล เทศนา ไดเปนประโยชนแมเเกภกษผประชมกนทงหลาย ดงนแล. เรองพระอตตทตถเถระ จบ. อตตวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๒ จบ.


คาถาธรรมบท โลกวรรค๑ท ๑๓ วาดวยเรองโลก [๒๓] ๑. บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว ไมพงอยรวม ดวยความประมาท ไมพงเสพความเหนผด ไมพง เปนคนรกโลก. ๒. บรรพชตไมพงประมาทในกอนขาว อนตน พงลกขนยนรบ บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกนและ โลกหนา, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต ไมพง ประพฤตธรรมนนใหทจรต ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกนและโลกหนา. ๓. พระยามจจ ยอมไมเหนบคคลผพจารณา เหนอยซงโลก เหมอนบคคลพงเหนฟองนา (และ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด. ๔. ทานทงหลายจงดโลกน อนตระการดจราชรถ ทพวกคนเขลาหมกอย (แต) พวกผรหาของอยไม. ๕. ผใดประมาทในกอน ภายหลงไมประมาท ผนนยอมยงโลกนใหสวางได เหมอนดวงจนทรพน จากหมอกฉะนน. ๖. บคคลใดละบาปกรรมทตนทาไวแลวไดดวย ๑. วรรคน มอรรถกถา ๑๐ เรอง.


กศล บคคลนนยอมยงโลกนใหสวาง เหมอนดวง จนทรพนแลวจากหมอกฉะนน. ๗. สตวโลกนเปนเหมอนคนบอด ในโลกนนอย คนนกจะเหนแจง นอยคนนกจะไปในสวรรค เหมอน นกหลดเเลวจากขาย (มนอย) ฉะนน. ๘. หงสทงหลาย ยอมไปในทางแหงดวงอาทตย ทานผมฤทธทงหลายยอมไปในอากาศดวยฤทธ ธรชน ชนะมารพรอมทงพาหนะแลว ยอมออกไปจากโลกได. ๙. บาปอนชนผกาวลวงธรรมอยางเอกเสย ผ มกพดเทจ ผมปรโลกอนลวงเลยเสยแลว ไมพงทา ยอมไมม. ๑๐. พวกคนตระหน จะไปสเทวโลกไมไดเลย พวกชนพาลแล ยอมไมสรรเสรญทาน สวนนก- ปราชญอนโมทนาทานอย เพราะเหตนนนนแล นก- ปราชญนนจงเปนผมสขในโลกหนา. ๑๑. โสดาปตตผลประเสรฐกวาความเปนเอกราช ในแผนดน กวาการไปสสวรรค และกวาความเปน ใหญในโลกทงปวง. จบโลกวรรคท ๑๓


๑๓. โลกวรรควรรณนา ๑. เรองภกษหนม [๑๓๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษหนม รปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " หน ธมม " เปนตน.

ภกษทะเลาะกบหลานสาวนางวสาขา ไดยนวา พระเถระรปใดรปหนงพรอมทงภกษหนม ไดไปสเรอน ของนางวสาขาแตเชาตร ขาวตมประจายอมเปนของอนเขาตกแตงไวเปน นตย เพอภกษประมาณ ๕๐๐ รป ในเรอนของนางวสาขา. พระเถระ ฉนขาวตมแลว ใหภกษหนมนงอยบนเรอนของนางวสาขานน สวนตน ไดไปเรอนหลงอน. กโดยสมยนน ธดาของบตรของนางวสาขาตงอยใน ฐานะของยา๑ ทาการขวนขวายแกภกษทงหลาย. นางกรองนาเพอภกษ หนมนน เหนเงาหนาของตนในตม จงหวเราะ. แมภกษหนมมองดนาง กหวเราะ. นางเหนภกษหนมนนหวเราะอย จงกลาววา " คนหวขาด ยอมหวเราะ" ลาดบนนภกษหนมดานางวา " เธอกหวขาด. ถงมารดา บดาของเธอกหวขาด." นางรองไหไปสสานกของยาในโรงครวใหญ. เมอนางวสาขากลาววา " นอะไร ? แม " จงบอกเนอความนน. นาง- วสาขานนมาสสานกของภกษหนมแลว พดวา " ทานเจาขา อยา โกรธแลว. คานนเปนคาไมหนกนกสาหรบพระผเปนเจา ผมผมและ ๑. หมายความวา ทาแทนนางวสาขาผเปนยา


เลบอนตดแลว ผมผานงผาหมอนตดแลว ผถอกระเบองตด ณ ทามกลาง เทยวไปอยเพอภกษา. " ภกษหนมพดวา " เออ อบาสกา ทานยอม ทราบความทอาตมาเปนผมผมอนตดแลวเปนตน." การทหลานของทาน นดาทาอาตมาวา ' ผมหวขาด ' ดงน จกควรหรอ.? " นางวสาขา ไมไดอาจ เพอใหภกษหนมยนยอมเลย (ทง) ไมไดอาจเพอใหนางทารกา ยนยอม. ขณะนน พระเถระมาแลว ถามวา " น อะไรกน ? อบาสกา " ฟงความนนแลว เมอจะกลาวสอนภกษหนม จงพดวา " ผมอาย เธอจง หลกไป, หญงนไมไดดาตอเธอผมผมเลบและผาอนตดแลว ผถอกระเบอง ตดในทามกลางเทยวไปอยเพอภกษา, เธอจงเปนผนงเสย. " ภกษหนม. อยางนนขอรบ ทานไมคกคามอปฏฐายกาของตน จก คกคามกระผมทาไม ? การทนางดากระผมวา ' ผมหวขาด ' จกควรหรอ ? ขณะนน พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " นอะไรกน ? " นาง- วสาขากราบทลประพฤตเหตนนตงแตตน.

พระศาสดาประทานโอวาทแกภกษหนม พระศาสดา ทรงเหนอปนสยแหงโสดาปตตผลของภกษหนมนน แลว จงทรงดารวา " เราคลอยตามภกษหนมนจะควร " ดงนแลว จง ตรสกะนางวสาขาวา " วสาขา กทารกาของทานดาทาสาวกทงหลายของ เราใหเปนผมศรษะขาด ดวยเหตสกวามผมอนตดแลวเปนตนนนแล ควร หรอ ? " ภกษหนม ลกขนประคองอญชลในทนใดนนแล กราบทล วา " พระเจาขา พระองคยอมทรงทราบปญหานนดวยด. อปชฌายของ ขาพระองคและมหาอบาสกา ยอมไมทราบดวยด. " พระศาสดา ทรง ทราบความทพระองคเปนผอนกลแกภกษหนมแลว ตรสวา " ชอวาความ


เปนคอการหวเราะปรารภกามคณเปนธรรมอนเลว. อนงการเสพธรรมท ชอวาเลว และการอยรวมกบความประมาทยอมไมควร " จงตรสพระคาถา นวา :- ๑. หน ธมม น เสเวยย ปมาเทน น สวเส มจฉาทฏ น เสเวยย น สยา โลกวฑฒโน. " บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว, ไมพงอยรวม ดวยความประมาท, ไมพงเสพความเหนผด ไมพง เปนคนรกโลก. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา หน ธมม ไดแก ธรรม คอ เบญจกามคณ. แทจรง ธรรมคอเบญจกามคณนน อนชนเลว โดยทสด แมอฐและโคเปนตนพงเสพ. ธรรมคอเบญจกามคณ ยอมใหสตวผเสพ- บงเกดในฐานะทงหลายมนรกเปนตนอนเลว เพราะเหตนน ธรรมคอ เบญจกามคณนน จงชอวาเปนธรรมเลว : บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว นน. บทวา ปมาเทน ความวา ไมพงอยรวมแมดวยความประมาท ม อนปลอยสตเปนลกษณะ บทวา น เสเวยย ไดแก ไมพงถอความเหน ผด. บทวา โลกวฑฒโน ความวา กผใดทาอยางน. ผนนยอมชอวา เปนคนรกโลก ; เพราะเหตนน (ไม) พงเปนคนรกโลก เพราะไมทา อยางนน. ในกาลจบเทศนา ภกษหนมตงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา ไดเปนประโยชนแมแกชนทงหลายผประชมกน ดงนแล. เรองภกษหนม จบ.


๒. เรองพระเจาสทโธนทะ [๑๓๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภพระบดา ตรสพระธรรมเทศนานวา " อตตฏเ นปปมชเชยย " เปนตน.

พระศาสดาเสดจไปกรงกบลพสดครงแรก

ความพสดารวา สมยหนง พระศาสดาเสดจไปกรงกบลพสดบร โดยเสดจไปครงแรก มการตอนรบอนพระญาตทงหลายทาแลวเสดจไปส นโครธาราม ทรงนรมตตนจงกรมในอากาศ จงกรมบนรตนจงกรมนน ทรงแสดงธรรมเพอตองการทาลายมานะของพระญาตทงหลายแลว. พระ- ญาตทงหลายมจตเลอมใสแลว ถวายบงคมตงตนแตพระเจาสทโธทนมหา- ราช. ฝนโบกขรพรรษตกในสมาคมแหงพระญาตนน. เมอมหาชนปรารภ ฝนนน สนทนากนแลวพระศาสดาตรสวา " ใชแตในบดนเทานนหามได ภกษทงหลาย. ถงในกาลกอน ฝนโบกขรพรรษกตกในสมาคมแหงญาต ของเราเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสเวสสนดรชาดก๑. บรรดาพระญาต ซงฟงพระธรรมเทศนาแลวหลกไปอย. แมองคหนงกไมนมนตพระศาสดา แลว. แมพระราชากไมทรงนมนตเลย ดวยทรงดารวา " บตรเราไมมา สเรอนของเรา จกไปไหน ? " ดงนแลว ไดเสดจไป ; กแลครนเสดจไป แลว รบสงใหคนตกแตงขาวตมเปนตน ใหปลาดอาสนะทงหลายไวเพอ ภกษมประมาณสองหมน ในพระราชมนเฑยร. ๑. ข. ชา. มหา. ๒๗/๓๖๕. อรรถกถา.๑๐/๓๑๕.


วนรงขน พระศาสดาเมอเสดจเขาไปสพระนครเพอบณฑบาต ทรง ใครครวญวา " พระพทธเจาในอดตทงหลาย เสดจถงพระนครแหงพระ- บดาแลว เสดจตรงไปสตระกลแหงพระญาตทเดยวหรอหนอแล ? หรอวา เสดจเทยวไปเพอบณฑบาต โดยลาดบ " ทรงเหนวา " เสดจเทยวไปโดย ลาดบ " ดงนแลว จงเสดจดาเนนไปเพอบณฑบาตตงแตเรอนหลงแรก. พระมารดาของพระราหลประทบนงบนพนปราสาทแลเหนแลว จงกราบ- ทลประพฤตเหตนนแดพระราชา พระราชาทรงจดแจงผาสาฎกรบเสดจ ออกไป ถวายบงคมพระศาสดาแลว ตรสวา " ลก เพราะเหตไร ? ทาน จงใหขาพเจาฉบหาย. ทานเทยวไปเพอภกษา ใหความละอายเกดขนแลว แกขาพเจาเหลอเกน. ขนชอวากรรมไมควรอนทานทาแลว. การททาน เทยวไปดวยวอทองคาเปนตน เทยวไปเพอภกษา ในนครนนนแหละจง ควร ; ทานใหขาพเจาละอายทาไม ? "

การบณฑบาตเปนวงศของพระพทธเจา พระศาสดา. มหาบพตร อาตมภาพใหพระองคละอายหามได, แตอาตมภาพยอมประพฤตตามวงศสกลของตน. พระราชา. พอ กการเทยวไปเพอภกษาแลวเปนอย เปนวงศ ของขาพเจาหรอ ? พระศาสดาตรส วา " มหาบพตร นนมใชเปนวงศของพระองค. แต นนเปนวงศของอาตมภาพ ; เพราะพระพทธเจาไมใชพนหนง เสดจเทยว ไปเพอบณฑบาตแลวเปนอยเหมอนกน" ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดภาษตพระคาถาเหลานนวา:-


๒. อตตฏเ นปปมชเชยย ธมม สจรต จเร ธมมจาร สข เสต อสม โลเก ปรมห จ. ธมม จเร สจรต น น ทจจรต จเร ธมมจาร สข เสต อสม โลเก ปรมห จ. " บรรพชตไมพงประมาทในกอนขาว อนตนพง ลกขนยนรบ, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต ผม ปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกนและโลก หนา, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ไมพง ประพฤตธรรมนนใหทจรต, ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกนและโลกหนา."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อตตฏเ ความวา ในกอนขาว อนตน พงลกขนยนรบทประตเรอนของชนเหลาอน. บทวา นปปมชเชยย ความวา กภกษเมอใหธรรมเนยมของผเทยวบณฑบาตเปนปกตเสอมแลว แสวงหาโภชนะอนประณต ชอวายอมประมาท ในกอนขาวอนตนพงลก ขนยนรบ. แตวาเมอเทยวไปตามลาดบตรอกเพอบณฑบาต ชอวายอมไม ประมาท. ทาอยอยางนน ชอวาไมพงประมาท ในกอนขาวทตนพงลกขน ยนรบ. บทวา ธมม ความวา เมอละการแสวงหาอนไมควรแลวเทยวไป ตามลาดบตรอก ชอวาพงประพฤตธรรม คอการเทยวไปเพอภกษานน นนแลใหเปนสจรต. คาวา สข เสต นน สกวาเปนเทศนา. อธบายวา


เมอประพฤตธรรมคอการเทยวไปเพอภกษา ชอวาประพฤตธรรมเปน ปกต ยอมอยเปนสขโดยอรยาบถแมทง ๔ ในโลกนและโลกหนา. สองบทวา น ต ทจจรต ความวา เมอเทยวไปในอโคจร ตางดวย อโคจรมหญงแพศยาเปนตน ชอวายอมประพฤตธรรม คอการเทยวไปเพอ ภกษาใหเปนทจรต. ไมประพฤตอยางนน พงประพฤตธรรมนนใหเปน สจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหเปนทจรต. คาทเหลอ มเนอความ ดงกลาวแลวเหมอนกน. ในเวลาจบเทศนา พระราชาทรงดารงอยในพระโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดมประโยชนแมเเกชนทงหลายผประชมกน ดงนแล. เรองพระเจาสทโธทนะ จบ.


๓. เรองภกษผเจรญวปสสนา [๑๓๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษผเจรญ วปสสนามประมาณ๕๐๐รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยถา ปพพฬก ปสเส " เปนตน.

ภกษถอเอาพยบแดดเปนอารมณ ไดยนวา ภกษเหลานน เรยนกมมฏฐานในสานกของพระศาสดา แลว เขาไปสปา แมพยายามอย กไมไดบรรลคณวเศษ จงคดวา '' พวก เราจกเรยนกมมฏฐานใหวเศษ " กาลงมาสสานกของพระศาสดา เหน พยบแดดในระหวางทาง เจรญกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณนนแหละ มาแลว. ฝนตกในขณะแหงภกษเหลานนเขาไปสวหารนนเอง ภกษ เหลานนยนทหนามขนน ๆ เหนฟองนาทงหลายซงตงขนแลว แตกไป อยดวยความเรวแหงสายนา ยดเอาเปนอารมณวา " อตภาพแมน เปน เชนกบฟองนา เพราะอรรถวาเกดขนแลวแตกไปเหมอนกน. " พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงแลดภกษเหลานนแลว ทรงแผ พระโอภาส เหมอนตรสกบภกษเหลานนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๓. ยถา ปพพฬก ปสเส ยถา ปสเส มรจก เอว โลก อเวกขนต มจจราชา น ปสสต. " พระยามจจ ยอมไมเหนบคคลผพจารณาเหน อยซงโลก เหมอนบคคลพงเหนฟองนา (และ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด. "


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา มรจก คอพยบแดด จรงอย พยบแดด แมปรากฏขนแตทไกลเทยว ดวยสามารถมสณฐานดงสณฐานเรอนเปนตน เปนของเขาถงความเปนรปทถอเอามได เปนของวางเปลาแท (ยอม ปรากฏ) แกคนทงหลายผเขาไปใกลอย, เพราะเหตนน จงมอธบายวา " พระยามจจ ยอมไมเหนบคคลผพจารณาเหนอยซงโลกมขนธเปนอาท เหมอนบคคลพงเหนฟองนา เพราะอรรถวาเกดขนแลวแตกไป (และ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด เพราะความเปนธรรมชาตวางเปลาเปน อาท ฉะนน. " ในเวลาจบเทศนา ภกษเหลานนบรรลพระอรหตแลว ในทแหง ตนยนนนเอง ดงนแล. เรองภกษผเจรญวปสสนา จบ.


๔. เรองอภยราชกมาร [๑๔๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอภยราชกมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " เอถ ปสสถม โลก " เปนตน.

พระกมารไดรบพระราชทานราชสมบต ไดยนวา เมออภยราชกมารนน ทรงปราบปรามปจจนตชนบทให สงบมาแลว พระเจาพมพสารผพระบดา ทรงพอพระทยแลว พระราชทาน หญงฟอนคนหนง ผฉลาดในการฟอนและการขบแลว ไดพระราชทาน ราชสมบตสน ๗ วน. อภยราชกมารนน ไมเสดจออกภายนอกพระราช- มนเฑยรเลย. เสวยสรแหงความเปนพระราชาสน ๗ วน เสดจไปสทา แมนาในวนท ๘ ทรงสรงสนานแลว เสดจเขาไปสพระอทยาน ประทบ นงทอดพระเนตรการฟอนและการขบของหญงนน ดจสนตตมหาอามาตย. ในขณะนนเอง แมนางนนไดทากาละ ดวยอานาจกองลมกลาดจศสตรา ดจหญงฟอนของสนตตมหาอามาตย พระกมารมความโศกเกดขนแลว เพราะกาลกรยาของหญงฟอนนน ทรงดารวา " ผอน เวนพระศาสดาเสย จกไมอาจเพอใหความโศกนของเราดบได " ดงนแลว จงเขาไปเฝาพระ- ศาสดากราบทลวา " พระเจาขา ขอพระองคจงใหความโศกของขาพระองค ดบเถด. "

อบายระงบความโศก

พระศาสดา ทรงปลอบพระกมารนนแลวตรสวา " กมาร กประมาณ แหงนาตาทงหลาย ทเธอรองไหอยในกาลแหงหญงนตายแลว อยางน นแลใหเปนไปแลว ยอมไมมในสงสาร ซงมทสดอนใคร ๆ รไมได "


ทรงทราบความทความโศกเปนภาพเบาบาง เพราะเทศนานนแลวจง ตรสวา " กมาร เธออยาโศกเลย, ขอนนเปนฐานะเปนทจมลงของชน พาลทงหลาย ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๔. เอถ ปสสถม โลก จตต ราชรถปม ยตถ พาลา วสทนต นตถ สงโค วชานต " ทานทงหลายจงมาดโลกน๑ อนตระการ ดจ ราชรถ, ทพวกคนเขลาหมกอย, (แต) พวกผรหา ของอยไม."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา เอถ ปสสถ พระศาสดาตรสหมาย เอาพระราชกมารนนเอง, สองบทวา อม โลก ไดแก อตภาพ กลาวคอ ขนธโลกเปนตนน. บทวา จตต ความวา อนวจตรดวยเครองประดบ มเครองประดบคอผาเปนตน ดจราชรถอนวจตรดวยเครองประดบมเเกว ๗ ประการเปนอาท. สองบทวา ยตถ พาลา ความวา พวกคนเขลา เทานนหมกอยในอตภาพใด. บทวา วชานต ความวา แตสาหรบพวก ผรคอบณฑตทงหลาย หามความของในกเลสเครองของ คอราคะเปนตน แมอยางหนงในอตภาพนนไม. ในเวลาจบเทศนา พระราชกมารตงอยในโสดาปตตผลแลว, พระ- ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมเเกผประชมกน ดงนแล. เรองอภยราชกมาร จบ. ๑. พระศาสดาตรสสองบทวา เอถ ปสสถ ในพระคาถานน ทรงหมายเอาจาเพาะพระราชกมาร.


๕. เรองพระสมมชชนเถระ [๑๔๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสมมช- ชนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ ปพเพ ปมชชตวา " เปนตน.

ผไมประมาทยอมยงโลกใหสวาง ไดยนวา พระเถระนนไมทาเวลาใหเปนประมาณวา " เชาหรอ เยน " ยอมเทยวกวาดอยเนอง ๆ. วนหนง พระเถระนน ถอไมกวาด ไปสสานกของพระเรวตเถระ ผนงในทพกกลางวนแลว กลาววา " พระ- เถระนเปนผเกยจครานมาก. บรโภคของทชนถวายดวยศรทธา แลวมา นงอย ; การทพระเถระนนถอเอาไมกวาดแลวกวาดทแหงหนง จะไมควร หรอ ? " พระเถระคดวา " เราจกใหโอวาทแกเธอ " ดงนแลว จงกลาววา " มานแนะ คณ." พระสมมชชนเถระ. อะไร ? ขอรบ. พระเรวตเถระ. ทานจงไป. อาบนาแลวจงมา. พระสมมชชนเถระนน ไดทาอยางนนแลว. ลาดบนน พระเถระใหเธอนง ณ สวนสดขางหนงแลว เมอจะกลาว สอน จงกลาววา " คณ ธรรมดาภกษเทยวกวาดอยตลอดทกเวลา ไมควร, กการทภกษกวาดแตเชาตรแลว เทยวบณฑบาต กลบจากบณฑบาตแลว มานงในทพกกลางคนหรอในทพกกลางวน สาธยายอาการ ๓๒ เรมตง ความสนความเสอมในอตภาพแลว ลกขนกวาดในเวลาเยน จงควร. อน


ภกษไมกวาดตลอดกาลเปนนตย แลวพงทาโอกาส ชอแมแกตน." พระ- สมมชชนเถระนนตงอยในโอวาทของพระเถระแลว ไมนานเทาไรกบรรล พระอรหต. ทนน ๆไดรกรงรงแลว. ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะพระสมมชชนเถระนนวา " สมมช- ชนเถระผมอาย ทนน ๆ รกรงรง. เพราะเหตไร ทานจงไมกวาด ? " พระสมมชชนเถระ. ทานผเจรญ กระผมทาแลวอยางนน ในเวลา ประมาท, บดน กระผมเปนผไมประมาทแลว. ภกษทงหลายกราบทลแดพระศาสดาวา " พระเถระน พยากรณ อรหตผล. " พระศาสดาตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย บตรของเรา เทยวกวาดอยในเวลาประมาทในกอน. แตบดน บตรของเรายบยงอย ดวยความสขซงเกดแตมรรคผล จงไมกวาด " ดงนแลว ตรสพระคาถา นวา :- ๕. โย จ ปพเพ ปมชชตวา ปจฉา โส นปปมชชต โส อม โลก ปภาเสต อพภา มตโตว จนทมา. " ผใดประมาทในกอน ภายหลงไมประมาท, ผนนยอมยงโลกนใหสวางได เหมอนดวงจนทรพน แลวจากหมอกฉะนน."

แกอรรถ บณฑตพงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- บคคลใดประมาทแลวในกอน ดวยการทาวตรและวตรตอบ หรอ ดวยการสาธยายเปนตน ภายหลงยบยงอยดวยสขซงเกดแตมรรคผล ชอวา


ยอมไมประมาท. บคคลนน ยอมยงโลกมขนธเปนตนนใหสวาง คอยอม ทาใหแสงสวางเปนอนเดยวกนไดดวยมรรคญาณ เหมอนดวงจนทรพนแลว จากหมอกเปนตน ยงโอกาสโลกใหสวางอย ฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสมมชชนเถระ จบ.


๖. เรองพระองคลมาลเถระ [๑๔๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระองคล- มาลเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสส ปาป กต กมม " เปนตน.

ตนคดปลายตรงใชได เนอเรองบณฑตพงทราบดวยสามารถแหงองคลมาลสตร๑นนแล. ก พระเถระบวชในสานกของพระศาสดา บรรลพระอรหตแลว. ครงนนแล ทานพระองคลมาลไปแลวในทลบหลกเรนอย เสวยวมตตสขแลว, เปลง อทานนในเวลานนวา :- " กผใด ประมาทแลวในกอน ภายหลงไมประ- มาท, ผนนยอมยงโลกนใหสวาง เหมอนดวงจนทร พนแลวจากหมอกฉะนน. " ครนเปลงอทานแลว กปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต. ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย พระเถระบงเกดแลว ณ ทไหนหนอแล ? พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย บดน พวกเธอเปนผนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอภกษทงหลาย กราบทลวา " ดวยถอยคาปรารภถงทบงเกดของพระองคลมาลเถระ. พระ- เจาขา. " จงตรสวา " ภกษทงหลาย บตรของเราปรนพพานแลว." เมอ ภกษทงหลายทลถามวา " พระองคลมาลเถระฆามนษยมประมาณเทาน ปรนพพานแลวหรอ ? พระเจาขา " จงตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย เพราะองคลมาลนนไมไดกลยามตรสกคนหนง จงไดทาบาปมประมาณ ๑. ม. ม. ๑๓/๔๗๗.


เทานในกาลกอน. แตภายหลงเธอไดกลยาณมตรเปนปจจย จงไดเปน ผไมประมาท; เหตนน บาปกรรมนนอนบตรของเราละไดแลวดวยกศล" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๖. ยสส ปาป กต กมม กสเลน ปถยต โส อม โลก ปภาเสต อพภา มตโตว จนทมา " บคคลใด ละบาปกรรมทตนทาไวเเลวไดดวย กศล, บคคลนน ยอมยงโลกนใหสวาง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจากหมอก ฉะนน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กสเลน พระศาสดาตรสหมายเอาพระ- อรหตมรรค. คาทเหลอ มเนอความตนทงนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. เรองพระองคลมาลเถระ จบ.


๗. เรองธดานายชางหก [๑๔๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในเจดยชอวาอคคาฬวะ ทรงปรารภ ธดาของนายชางหกคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " อนธภโต อย โลโก " เปนตน.

คนเจรญมรณสตไมกลวตาย

ความพสดารวา วนหนง พวกชาวเมองอาฬว เมอพระศาสดา เสดจถงเมองอาฬวแลว ไดทลนมนตถวายทานแลว. พระศาสดาเมอจะ ทรงทาอนโมทนาในเวลาเสรจภตกจ จงตรสวา " ทานทงหลายจงเจรญ มรณสตอยางนวา ' ชวตของเราไมยงยน, ความตายของเราแนนอน, เรา พงตายแนแท. ชวตของเรามความตายเปนทสด. ชวตของเราไมเทยง. ความตายเทยง; กมรณะอนชนทงหลายใดไมเจรญแลว, ในกาลทสด ชนทงหลายนน ยอมถงความสะดง รองอยางขลาดกลวอยทากาละ เหมอน บรษเหนอสรพษแลวกลวฉะนน; สวนมรณะอนชนทงหลายใดเจรญแลว ชนทงหลายนน ยอมไมสะดงในกาลทสด ดจบรษเหนอสรพษแตไกล เทยว แลวกเอาทอนไมเขยทงไปยนอยฉะนน; เพราะฉะนนมรณสตอน ทานทงหลายพงเจรญ. "

พระศาสดาเสดจประทานโอวาทธดาชางหก

พวกชนทเหลอฟงพระธรรมเทศนานนแลว ไดเปนผขวนขวายใน กจของตนอยางเดยว. สวนธดาของนายชางหกอาย ๑๖ ปคนหนง คดวา " โอ ธรรมดาถอยคาของพระพทธเจาทงหลายอศจรรย, เราเจรญมรณสต


จงควร " ดงนแลว กเจรญมรณสตอยางเดยวตลอดทงกลางวนกลางคน. ฝายพระศาสดาเสดจออกจากเมองอาฬวแลว กไดเสดจไปพระเชตวน. นางกมารกาแมนน กเจรญมรณสตสน ๓ ปทเดยว. ตอมาวนหนง พระ- ศาสดาทรงตรวจดโลก ในเวลาใกลรง ทรงเหนนางกมารกานน เขาไป ในภายในขาย คอพระญาตของพระองค ทรงใครครวญวา " เหตอะไร หนอ ? จกม " ทรงทราบวา นางกมารกานเจรญมรณสตแลวสน ๓ ป ตงแตวนทฟงธรรมเทศนาของเรา. บดน เราไปในทนนแลว ถามปญหา ๔ ขอกะนางกมารกาน เมอนางเเกปญหาอย จกใหสธการในฐานะ ๔ แลวภาษตคาถาน. ในเวลาจบคาถา นางกมารกานน จกตงอยในโสดา- ปตตผล, เพราะอาศยนางกมารกานน เทศนาจกมประโยชนแมแกมหาชน ดงนแลว มภกษประมาณ ๕๐๐ รปเปนบรวาร ไดเสดจออกจากพระ- เชตวน ไปสอคคาฬววหารโดยลาดบ. ชาวเมองอาฬวทราบวา " พระ- ศาสดาเสดจมาแลว " จงไปวหาร ทลนมนตแลว. แมนางกมารกานน ทราบ การเสดจมาของพระศาสดา มใจยนดวา " ขาววา พระมหาโคดมพทธเจา ผพระบดา ผเปนใหญ เปนพระอาจารย ผมพระพกตรดงพระจนทรเพญ ของเราเสดจมาแลว " จงคดวา " พระศาสดา ผมวรรณะดงทองคา อน เราเคยเหน ในทสด ๓ ป แตวนน. บดน เราจกไดเหนพระสรระซงม วรรณะดงทองคา และฟงธรรมอนเปนโอวาท ซงโอชะอนไพเราะ (จบใจ) ของพระศาสดานน. " ฝายบดาของนาง เมอจะไปสโรงหก ไดสงไววา " แม ผาสาฎก ซงเปนของคนอน เรายกขนไว (กาลงทอ), ผานนประมาณคบหนง ยง


ไมสาเรจ; เราจะใหผานนเสรจในวนน. เจากรอดายหลอดแลว พงนา มาใหแกพอโดยเรว. " นางกมารกานนคดวา " เราใครจะฟงธรรมของ พระศาสดา กบดาสงเราไวอยางน; เราจะฟงธรรมของพระศาสดาหรอ หนอแล หรอจะกรอดายหลอดแลวนาไปใหแกบดา ? " ครงนน นาง กมารกานน ไดมความปรวตกอยางนนวา " เมอเราไมนาดายหลอดไปให บดาพงโบยเราบาง พงตเราบาง. เพราะฉะนน เรากรอดายหลอดใหเเก ทานแลว จงจกฟงธรรมในภายหลง " ดงนแลว จงนงกรอดายหลอดอย บนตง แมพวกชาวเมองอาฬวองคาสพระศาสดาแลว ไดรบบาตร ยนอย เพอตองการอนโมทนา. พระศาสดาประทบนงแลว ดวยทรงดารวา " เรา อาศยกลธดาใดมาแลวสนทาง ๓๐ โยชน, กลธดานน ไมมโอกาสแมใน วนน. เมอกลธดานนไดโอกาสเราจกทาอนโมทนา. " กใครๆในโลก พรอมทงเทวโลก ยอมไมอาจเพอจะทลอะไร ๆ กะพระศาสดา ผทรงนง อยางนนได. แมนางกมารกานนแล กรอดายหลอดแลวใสในกระเชา เดนไปสสานกของบดา ถงทสดของบรษทแลว กไดเดนแลดพระศาสดา ไป. แมพระศาสดา กทรงชะเงอ๑ทอดพระเนตรนางกมารกานน. ถงนาง กมารกานนกไดทราบแลว โดยอาการทพระศาสดาทอดพระเนตรเหมอน กนวา " พระศาสดา ประทบนงอยในทามกลางบรษทเหนปานนน ทอด พระเนตรเราอย ยอมทรงหวงการมาของเรา ยอมทรงหวงการมาสสานก ของพระองคทเดยว. " นางวางกระเชาดายหลอด แลวไดไปยงสานกของ พระศาสดา. ๑. คว อกขปตวา.


ถามวา " กเพราะเหตอะไร ? พระศาสดา จงทอดพระเนตรนาง กมารกานน." แกวา " ไดยนวา พระองคไดทรงปรวตกอยางนวา " นางกมารกา นน เมอไปจากทน ทากาลกรยาอยางปถชนแลว จกเปนผมคตไมแนนอน. แตมาสสานกของเราแลวไปอย บรรลโสดาปตตผลแลว จกเปนผมคต แนนอน เกดในดสตวมาน." นยวา ในวนนน ชอวาความพนจากความ ตายไมมแกนางกมารกานน. นางกมารกานน เขาไปเฝาพระศาสดา ดวยเครองหมายอนพระศาสดา ทอดพระเนตรนนแล เขาไปสระหวางแหงรศม มพรรณะ ๖ ถวายบงคม แลว ไดยนอย ณ ทควรขางหนง.

พระศาสดาตรสถามปญหากะธดาชางหก ในขณะทนางกมารกานน ถวายบงคมพระศาสดาผประทบนงนงใน ทามกลางบรษทเหนปานนนแลว ยนอยนนแล พระศาสดาตรสกะนางวา " กมารกา เธอมาจากไหน ? " กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจกไปทไหน ? กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอไมทราบหรอ ? กมารกา. ทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอทราบหรอ ? กมารกา. ไมทราบ พระเจาขา.


พระศาสดาตรสถามปญหา ๔ ขอกะนางกมารกานน ดวยประการ ฉะน. มหาชนโพนทะนาวา " ผเจรญทงหลาย ทานทงหลายจงด, ธดา ของชางหกน พดคาอนตนปรารถนาแลว ๆ กบพระสมมาสมพทธเจา; เมอพระสมมาสมพทธเจาตรสวา ' เธอมาจากไหน ? ' ธดาของชางหกน ควรพดวา ' จากเรอนของชางหก, ' เมอตรสวา ' เธอ จะไปไหน ? ' กควรกลาววา ' ไปโรงของชางหก ' มใชหรอ ?. พระศาสดาทรงกระทา มหาชนใหเงยบเสยงแลว ตรสถามวา ' กมารกา เธอ เมอเรากลาววา ' มาจากไหน ? ' เพราะเหตไรเธอจงตอบวา ไมทราบ ' กมารกา. " พระเจาขา พระองคยอมทรงทราบความทหมอมฉนมา จากเรอนชางหก. แตพระองคเมอตรสถามวา ' เธอมาจากไหน ? ' ยอม ตรสถามวา 'เธอมาจากทไหน จงเกดแลวในทน ? ' แตหมอมฉน ยอมไมทราบวา ' กเรามาแลวจากไหน จงเกดในทน ? ' ลาดบนน พระศาสดาประทานสาธการเปนครงแรกแกนางกมารกา นนวา " ดละ ดละ กมารกา ปญหาอนเราถามแลวนนแล อนเธอแก ไดแลว " แลวตรสถามแมขอตอไปวา " เธอ อนเราถามแลววา ' เธอ จะไป ณ ทไหน ? เพราะเหตไร จงกลาววา ' ไมทราบ ? ' กมารกา. " พระเจาขา พระองคทรงทราบหมอมฉนผถอกระเชา ดายหลอดเดนไปยงโรงของชางหก, พระองคยอมตรสถามวา ' กเธอไป จากโลกนแลว จกเกดในทไหน ?' กหมอมฉนจตจากโลกนแลวยอม ไมทราบวา 'จกไปเกดในทไหน ? "


ลาดบนน พระศาสดา ประทานสาธการแกนางเปนครงท ๒ วา " ปญหาอนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถามแมขอตอไป วา " เมอเชนนน. เธอ อนเราถามวา ' ไมทราบหรอ ? ;' เพราะเหตไร จงกลาววา 'ทราบ? " กมารกา. พระเจาขา หมอมฉนยอมทราบภาวะคอความตายของ หมอมฉนเทานน, เหตนน จงกราบทลอยางนน. ลาดบนน พระศาสดาประทานสาธการแกนางเปนครงท ๓ วา " ปญหาอนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถามแมขอตอไป วา " เมอเปนเชนนน, เธอ อนเราถามวา ' เธอยอมทราบหรอ ?' เพราะ เหตไร จงพดวา 'ไมทราบ ? ' กมารกา. หมอมฉนยอมทราบแตภาวะคอความตายของหมอมฉน เทานน พระเจาขา แตยอมไมทราบวา จกตายในเวลากลางคน กลางวน หรอเวลาเชาเปนตน ในกาลชอโนน เพราะเหตนน จงพดอยางนน. "

คนมปญญาชอวามจกษ ลาดบนน พระศาสดาประทานสาธการครงท ๔ แกนางวา " ปญหา อนเราถามแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสเตอนบรษทวา พวกทานยอมไมทราบถอยคาชอมประมาณเทาน ทนางกมารกานกลาว แลว, ยอมโพนทะนาอยางเดยวเทานน; เพราะจกษ คอปญญาของชน เหลาใดไมม. ชนเหลานนเปน (ดจ) คนบอดทเดยว; จกษคอปญญา ของชนเหลาใดมอย. ชนเหลานนนนแล เปนผมจกษ " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :-


๗. อนธภโต อย โลโก ตนเกตถ วปสสต สกนโต๑ ชาลมตโตว อปโป สคคาย คจฉต. " สตวโลกนเปนเหมอนคนตาบอด, ในโลกน นอยคนนก จะเหนแจง, นอยคนนกจะไปในสวรรค เหมอนนกหลดแลวจากขาย (มนอย) ฉะนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา อย โลโก ความวา โลกยมหาชนน ชอวาเปนเหมอนคนบอด เพราะไมมจกษคอปญญา. สองบทวา ตน- เกตถ ความวา ชนในโลกนนอยคน คอไมมาก จะเหนแจงดวยสามารถ แหงไตรลกษณมไมเทยงเปนตน. บทวา ชาลมตโตว ความวา บรรดาฝง- นกกระจาบทนายพรานนกผฉลาดตลบดวยขายจบเอาอย นกกระจาบบางตว เทานน ยอมหลดจากขายได. ทเหลอยอมเขาไปสภายในขายทงนน ฉนใด; บรรดาสตวทขายคอมารรวบไวแลว สตวเปนอนมาก ยอมไปสอบาย. นอยคนคอบางคนเทานน ไปในสวรรค คอยอมถงสคตหรอนพพาน ฉนนน. ในเวลาจบเทศนา นางกมารกานน ดารงอยโนโสดาปตตผล. เทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชน.

ธดาชางหกตายไปเกดในดสตภพ แมนางกมารกานน ไดถอกระเชาดายหลอดไปสสานกของบดาแลว. แมบดานน กนงหลบแลว. เมอนางไมกาหนดแลว นอมกระเชาดายหลอด เขาไปอย กระเชาดายหลอดกระทบทสดฟม ทาเสยงตกไป. บดานน ตนขนแลว ฉดทสดฟมไป ดวยนมตทตนจบเอาแลวนนเอง. ทสดฟม ๑. อรรถกถา เปน สกโณ.


ไปประหารนางกมารกานนทอก. นางทากาละ ณ ทนนนนเอง บงเกด แลวในทสดภพ. ลาดบนน บดาของนางเมอแลดนาง ไดเหนนางมสรระ ทงสนเปอนดวยโลหตลมลงตายแลว. ลาดบนน ความโศกใหญบงเกดขน แกบดานน. เขารองไหอยดวยคดวา " ผอนจกไมสามารถเพอยงความ โศกของเราใหดบได " จงไปสสานกของพระศาสดา กราบทลเนอความ นนแลว กราบทลวา " พระเจาขา ขอพระองคจงยงความโศกของขา พระองคใหดบ. " พระศาสดาทรงปลอบเขาแลว ตรสวา " ทานอยา โศกแลว, เพราะวานาตาของทานอนไหลออกแลว ในกาลเปนทตายแหง ธดาของทานดวยอาการอยางนนนนแล ในสงสารมทสด ทใคร ๆ ไมรแลว เปนของยงกวานาแหงมหาสมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสอนมตคคสตร. เขามความโศกเบาบาง ทลขอบรรพชากะพระศาสดา ไดอปสมบทแลว ตอกาลไมนานบรรลพระอรหตแลว ดงนเเล. เรองธดาของนายชางหก จบ.


๘. เรองภกษ ๓๐ รป [๑๔๔]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๓๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " หสา อาทจจปเถ ยนต " เปนตน.

ผเจรญอทธบาทยอมเหาะไปได ความพสดารวา ในวนหนง ภกษผมปกตอยในทศประมาณ ๓๐ รป เขาไปเฝาพระศาสดา. พระอานนทเถระมาในเวลาททาวตรแดพระศาสดา เหนภกษเหลานนแลวคดวา " เมอพระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบดวย ภกษเหลานแลว, เราจกทาวตร " ดงนแลว จงไดยนอยทซมประต. แมพระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบดวยภกษเหลานนแลว กตรสกถาอน ปรารภธรรมซงเปนเครองใหระลกถงกน แกภกษเหลานน. ภกษเหลานน แมทงหมดฟงธรรมกถานนแลว บรรลพระอรหต ไดเหาะไปทางอากาศ. พระอานนทเถระ เมอภกษเหลานนชกชาอย จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา " พระเจาขา ภกษมประมาณ๓๐รปมาแลว ณ ทน. ภกษเหลานน ไปไหน ? " พระศาสดา. ไปแลว อานนท. พระอานนท. ไปโดยทางไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทางอากาศ อานนท. พระอานนท. กภกษเหลานนเปนพระขณาสพหรอ ? พระเจาขา. พระศาสดา. อยางนน อานนท. ภกษเหลานนฟงธรรมในสานกเรา บรรลพระอรหตแลว.


กในขณะนน หงสทงหลายไปโดยอากาศแลว. พระศาสดาตรส วา " อานนท อทธบาท ๔ อนผใดแลเจรญดแลว. ผนน ยอมไปโดยอากาศ ดจหงสฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๘. หสา อาทจจปเถ ยนต อากาเส ยนต อทธยา นยนต ธรา โลกมหา เชตวา มาร สวาหน. " หงสทงหลาย ยอมไปในทางแหงดวงอาทตย. ทานผมฤทธทงหลายยอมไปในอากาศดวยฤทธ, ธร- ชนชนะมารพรอมทงพาหนะแลว ยอมออกไปจาก โลกได. "

แกอรรถ บณฑตพงทราบเนอความแหงพระคาถานนวา :- " หงสเหลาน ยอมไปในทางแหงดวงอาทตยคอในอากาศ. ก อทธบาทอนชนเหลาใดเจรญดแลว. ชนแมเหลานน ยอมไปในอากาศ ดวยฤทธ. แมธรชนทงหลายคอบณฑต ชนะมารพรอมทงพาหนะแลว ยอมออกไป คอยอมสลดออกจากโลกคอวฏฏะน ไดแกถงพระนพพาน." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๓๐ รป จบ.


๙. เรองนางจญจมาณวกา [๑๔๕]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางจญจ- มาณวกา ตรสพระธรรมเทศนานวา " เอกธมมมตตสส๑ " เปนตน.

พวกเดยรถยรษยาพระพทธศาสนา ความพสดารวา ในปฐมโพธกาล เมอสาวกของพระทศพลมมาก หาประมาณมได. เมอพวกเทวดาและมนษยหยงลงสอรยภม, เมอการเกด ขนแหงพระคณของพระศาสดาแผไปแลว. ลาภสกการะเปนอนมากเกดขน แลว. พวกเดยรถย เปนผเชนกบแสงหงหอยในเวลาดวงอาทตยขน เปนผ เสอมลาภสกการะ. พวกเดยรถยเหลานน ยนในระหวางถนน แมประกาศ ใหพวกมนษยรแจงอยอยางนนวา " พระสมณโคดมเทานนหรอ เปน พระพทธเจา." แมพวกเรากเปนพระพทธเจา; ทานทเขาใหแลวแก พระสมณโคดมนนเทานนหรอ มผลมาก. ทานทเขาใหแลวแมแกเรา ทงหลายกมผลมากเหมอนกน; ทานทงหลาย จงให จงทา แกเราทงหลาย บาง " ดงนแลว ไมไดลาภสกการะแลว ประชมคดกนในทลบวา " พวกเรา พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ในระหวางมนษย ทงหลาย พงยงลาภสกการะใหฉบหายโดยอบายอะไรหนอแล ? " กาลนน ในกรงสาวตถ มนางปรพาชกาคนหนง ชอวาจญจมาณวกา เปนผทรง รปอนเลอโฉม ถงความเลศดวยความงาม เหมอนนางเทพอปสรฉะนน, รศมยอมเปลงออกจากสรระของนางนน. ๑. พระไตรปฎก เปน เอก ธมม อตตสส.


นางจญจมาณวการบอาสาพวกเดยรถย ลาดบนน เดยรถยผมความรเฉยบแหลมคนหนง กลาวอยางนนวา " เราทงหลายอาศยนางจญจมาณวกา พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ยงลาภสกการะ (ของเธอ) ใหฉบหายได." เดยรถยเหลานน รบรองวา " อบายน มอย." ตอมา นางจญจมาณวกานนไปสอารามของเดยรถย ไหวแลวไดยนอย. พวกเดยรถยไมพดกบนาง. นางจงคดวา " เรามโทษ อะไรหนอแล ? " แมพดครงท ๓ วา " พระผเปนเจาทงหลาย ดฉนไหว " ดงนแลวจงพดวา " พระผเปนเจาทงหลาย ดฉนมโทษอะไรหนอแล ? เพราะเหตอะไร ทานทงหลาย จงไมพดกบดฉน ? " เดยรถย. นองหญง เจายอมไมทราบซงพระสมณโคดม ผเบยดเบยน เราทงหลาย เทยวทาเราทงหลายใหเสอมลาภสกการะหรอ ? นางจญจมาณวกา. ดฉนยงไมทราบ เจาขา. กในเรองนดฉน ควรทาอยางไรเลา ? เดยรถย. นองหญง ถาเจาปรารถนาความสขแกเราทงหลายไซร, จงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดมแลว ยงลาภสกการะใหฉบหาย เพราะอาศยตน. นางกลาววา " ดละ พระผเปนเจาทงหลาย. ขอนจงเปนภาระ ของดฉนเอง. ทานทงหลายอยาคดแลว " ดงนแลว หลกไป หมผามส ดจแมลงคอมทอง มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนในมอ มงหนา ตรงพระเชตวน ไปอยในสมยเปนทฟงธรรมกถาแหงชนชาวเมองสาวตถ แลวออกไปจากพระเชตวน ตงแตกาลนน เพราะความทนางเปนผฉลาด ในมารยาทของหญง. เมอผอนถามวา " นางจะไปไหนในเวลาน ? " จง


กลาววา " ประโยชนอะไรของทานทงหลายดวยททเราไป " พกอย ในวดของเดยรถยในทใกลพระเชตวน เมอคนผเปนอบาสกออกจาก พระนครแตเชาตร ดวยหวงวา " จกถวายบงคมพระผมพระภาคเจา " (นาง) ทาทเหมอนอยในพระเชตวน เขาไปสพระนคร เมอคนผเปนอบาสก ถามวา " ทานอย ณ ทไหน ? " แลวจงกลาววา " ประโยชนอะไรของ ทานทงหลายดวยททเราอย " โดยกาลลวงไป ๑ - ๒ เดอน เมอถกถาม จงกลาววา " เราอยในพระคนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดม ใน พระเชตวน " ยงความสงสยใหเกดขนแกปถชนทงหลายวา " ขอนนจรง หรอไมหนอ ? " โดยกาลลวงไป ๓ - ๔ เดอน เอาทอนผาพนทอง แสดง เพศของหญงมครรภ ใหเหลาชนอนธพาลถอเอาวา " ครรภบงเกดขน เพราะอาศยพระสมณโคดม " โดยกาลลวงไป ๘ - ๙ เดอน ผกไมกลมไว ททองหมผาทบขางบน ใหทบหลงมอและเทาดวยไมคางโค แสดงอาการ บวมขน มอนทรยบอบชา เมอพระตถาคตประทบนงแสดงธรรมบน ธรรมาสนทประดบแลวในเวลาเยน, ไปสธรรมสภา ยนตรงพระพกตร ของพระตถาคตแลว กลาววา " มหาสมณะ พระองค (ดแต) แสดงธรรม แกมหาชนเทานน. เสยงของพระองคไพเราะ. พระโอษฐของพระองค สนท; สวนหมอมฉน อาศยพระองคไดเกดมครรภครบกาหนดแลว พระองคไมทรงทราบเรอนเปนทคลอดของหมอมฉน, ไมทรงทราบเครอง ครรภบรหารมเนยใสและนามนเปนตน, เมอไมทรงทาเอง กไมตรสบอก พระเจาโกศล หรออนาถบณฑกะ หรอนางวสาขามหาอบาสกา คนใด คนหนง แมบรรดาอปฏฐากทงหลายวา ทานจงทากจทควรทาแกนาง- จญจมาณวกาน, พระองคทรงรแตจะอภรมยเทานน, ไมทรงรครรภบรหาร "


เหมอนพยายามจบกอนคถ ปามณฑลพระจนทรฉะนน ดาพระตถาคต ในทามกลางบรษทแลว. พระตถาคต ทรงงดธรรมกถาแลว เมอจะทรงบนลอเยยงอยางสหะ จงตรสวา " นองหญง ความทคาอนเจากลาวแลว จะจรงหรอไม เรา และเจาเทานน ยอมร. " นางจญจมาณวกา. อยางนน มหาสมณะ ขอนน เกดแลวโดยความ ททานและหมอมฉนทราบแลว .

เทพบตรทาลายกลอบายของนางจญจมาณวกา ขณะนน อาสนะของทาวสกกะแสดงอาการรอน. ทาวเธอทรง ใครครวญอย กทราบวา " นางจญจมาณวกา ยอมดาพระตถาคตดวยคา ไมเปนจรง " แลวทรงดารวา " เราจกชาระเรองนใหหมดจด " จงเสดจ มากบเทพบตร ๔ องค. เทพบตรทงหลายแปลงเปนลกหนกดเชอกทผก ทอนไมกลม ดวยอนแทะทเดยวเทานน. ลมพดเวกผาหมขน. ไมกลม พลดตกลงบนหลงเทาของนางจญจมาณวกานน. ปลายเทาทง ๒ ขางแตก แลว. มนษยทงหลายพดวา " แนะนางกาลกรรณ เจาดาพระสมมา- สมพทธเจา " ถมเขฬะลงบนศรษะ มมอถอกอนดนและทอนไม ฉดลาก ออกจากพระเชตวน.

นางจญจมาณวกาถกแผนดนสบ

ครนในเวลานางลวงคลองพระเนตรของพระตถาคตไป แผนดน ใหญแตกแยกชองใหแลว. เปลวไฟตงขนจากอเวจ. นางจญจมาณวกานน ไปเกดในอเวจ เปนเหมอนหมผากมพลทตระกลให. ลาภสกการะของ พวกเดยรถยเสอมแลว (แตกลบ) เจรญแกพระทศพลโดยประมาณยง.


ในวนรงขน พวกภกษสนทนากนในธรรมสภาวา " ผมอายทงหลาย นางจญจมาณวกาดาพระสมมาสมพทธเจา ผควรทกษณาอนเลศ ผมคณ อนยงอยางน ดวยคาไมจรง จงถงความพนาศใหญแลว." พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนงประชมกนดวย ถอยคาอะไรหนอ ? เมอภกษทงหลายกราบทลวา " ดวยถอยคาชอน. " แลวตรสวา " ภกษทงหลาย บดนเทานนหามได. ถงในกาลกอน นางจญจมาณวกานน กดาเราดวยคาไมจรง ถงความพนาศแลวเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสมหาปทมชาดก*ในทวาทสกนบาตนใหพสดารวา :- " ผเปนใหญไมเหนโทษนอยใหญ ของผอนโดย ประการทงปวงแลว ไมทนพจารณาเหนเอง ไมพง ลงอาญา."

พระโพธสตวถกทงลงเหวแตไมตาย (พระองคตรสวา) " ไดยนวา ในกาลนน นางจญจมาณวกานน เปนผรวมสามของพระมารดาของพระโพธสตว ทรงนามวามหาปทมกมาร เปนอครมเหสของพระราชา เชญชวนพระมหาสตวดวยอสทธรรม ไมได ความยนยอมของพระโพธสตวนนแลว ทาประการแปลกในตนดวยตนเอง แสดงอาการลวงวาเปนไข จงกราบทลแดพระราชาวา " พระราชโอรสของ พระองค ยงหมอมฉนผไมปรารถนาอย ใหถงประการแปลกน. " พระราชา กรว ทงพระมหาสตวไปในเหวเปนททงโจร. ๑. ข. ชา. ทวาทสก. ๒๗/๓๓๘. อรรถกถา. ๖/๑๓๐.


ลาดบนน เทวดาผสงอยททองแหงภเขา (หบเขา) รบพระมหาสตว นนแลว ใหประดษฐานอยในหองพงพานของพระยานาค. พระยานาค นาพระมหาสตวนนไปสภพนาค ทรงรบรองดวยราชสมบตกงหนง. พระมหาสตวนนอยในภพนาคนนสนปหนง ใครจะบวช จงมาสหมวนต- ประเทศ บวชแลว ใหฌานและอภญญาบงเกดแลว.

พระโพธสตวถวายพระโอวาทแกพระราชา

ตอมา พรานไพรผหนงเหนพระมหาสตวนน จงกราบทลแด พระราชา. พระราชาเสดจไปสสานกของพระมหาสตวนนแลว มปฏสนถาร อนพระมหาสตวทาแลว ทรงทราบประพฤตเหตนนทงหมด ทรงเชอเชญ พระมหาสตวดวยราชสมบต อนพระมหาสตวนนถวายโอวาทวา " กจดวย ราชสมบตของหมอมฉนไมม, กพระองคจงอยาใหราชธรรม ๑๐ ประการ กาเรบ ทรงละการถงอคตเสยแลว เสวยราชสมบตโดยธรรมเถด " ดงน แลว เสดจลกจากอาสนะ ทรงกนแสง เสดจไปสพระนคร จงตรสถาม อามาตยทงหลายในระหวางหนทางวา " เราถงความพลดพรากจากบตร ซงสมบรณดวยอาจาระอยางนนเพราะอาศยใคร ? " อามาตย. เพราะอาศยพระอครมเหส พระเจาขา. พระราชารบสงใหจบพระอครมเหสนน ใหมเทาขนแลว ทงไป ในเหวททงโจร เสดจเขาไปสพระนคร เสวยราชสมบตโดยธรรม มหาปทมกมารในกาลนน ไดเปนพระมหาสตว. หญงรวมสามของ พระมารดา ไดเปนนางจญจมาณวกา. พระศาสดาครนทรงประกาศเนอความนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย กขนชอวาบาปกรรม อนบคคลผละคาสตย ซงเปนธรรมอยาง


เอกแลว ตงอยในมสาวาท ผมปรโลกอนสละแลว ไมพงทายอมไมม ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๙. เอก ธมม อตตสส มสาวาทสส ชนตโน วตณณปรโลกสส นตถ ปาป อการย. " บาปอนชนผกาวลวงธรรมอยางเอกเสย ผมก พดเทจ ผมปรโลกอนลวงเลยเสยแลว ไมพงทา ยอมไมม. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา เอก ธมม คอ ซงคาสตย. บทวา มสา- วาทสส ความวา บรรดาคาพด ๑๐ คา คาสตยแมสกคาหนงยอมไมมแก ผใด อนผเหนปานน ชอวาผมกพดเทจ. บาทพระคาถาวา วตณณปรโล- กสส ไดแก ผมปรโลกอนปลอยเสยแลว. กบคคลเหนปานน ยอมไม พบสมบต ๓ อยางเหลานน คอ มนษยสมบต เทพสมบต นพพานสมบต ในอวสาน. สองบทวา นตถ ปาป ความวา ความสงสยวา บาปชอน อนบคคลนน คอผเหนปานนน ไมพงทาดงนยอมไมม. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนางจญจมาณวกา จบ.


๑๐. เรองอสทสทาน [๑๔๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอสทสทาน ตรสพระธรรมเทศนานวา " น เว กทรยา เทวโลก วชนต " เปนตน.

พระราชาถวายทานแขงกบราษฎร ความพสดารวา สมยหนง พระศาสดาเสดจจารกไปแลว มภกษ ประมาณ ๕๐๐ เปนบรวาร เสดจเขาไปในพระเชตวน. พระราชาเสดจ ไปวหาร ทลนมนตพระศาสดา ในวนรงขน ทรงตระเตรยมอาคนตกทาน แลว จงตรสเรยกชาวพระนครวา " จงดทานของเรา. " ชาวพระนคร มาเหนทานของพระราชาแลว ในวนรงขน ทลนมนตพระศาสดา ตระ- เตรยมทานแลว สง (ขาวไปกราบทล) แดพระราชาวา " ขอพระองค ผเปนสมมตเทพ จงทอดพระเนตรทานของพวกขาพระองค. " พระราชา เสดจไปทอดพระเนตรทานของชาวพระนครเหลานนแลว ทรงดารวา " ทานอนยงกวาทานของเราอนชนเหลานทาแลว. เราจกทาทานอก " จงรบสงใหตระเตรยมทานแลว แมในวนรงขน. แมชาวพระนครเหนทาน นนแลว ในวนรงขน จงตระเตรยม (ทาน) แลว ดวยประการฉะน. ดวยอาการอยางน พระราชาไมทรงอาจเพอใหชาวพระนครแพไดเลย ชาวพระนครกไมอาจเพอใหพระราชาแพได. ตอมาในวาระท ๖ ชาว พระนครเพมขนรอยเทาพนเทา ตระเตรยมทาน โดยประการทใคร ๆ ไมอาจจะพดไดวา " วตถชอน ไมมในทานของชาวพระนครเหลาน. " พระราชาทอดพระเนตรทานนนแลว ทรงดารวา " ถาเราจกไมอาจเพอ


ทาทานใหยงกวาทานของชาวพระนครเหลานนไซร. ประโยชนอะไร ของเราดวยชวตเลา " ดงนแลว ไดบรรทมดารถงอบายอย.

พระนางมลลกาทรงจดทาน ลาดบนน พระนางมลลกาเทวเขาไปเฝาทาวเธอแลว ทลถามวา " ขาแตมหาราชเจา. เพราะเหตไร พระองคจงเปนผบรรทมอยางน ? " พระราชาตรสวา " เทว บดน เธอยงไมทราบหรอ ? " พระเทว. หมอมฉนยงไมทราบ พระเจาขา. ทาวเธอตรสบอกเนอความนนแกพระนางแลว. ลาดบนน พระนางมลลกากราบทลทาวเธอวา " ขาแตสมมตเทพ พระองคอยาทรงดารเลย. พระราชาผเปนใหญในแผนดน อนชาวพระนคร ทงหลายใหพายแพอย พระองคเคยทอดพระเนตรหรอ หรอเคยสดบแลว ทไหน ? หมอมฉนจกจดแจงทานแทนพระองค." พระนางกราบทลแดทาวเธออยางน เพราะความทพระนางเปน ผใครจะจดแจงอสทสทาน แลวกราบทลวา " ขาแตพระมหาราชเจา ขอ พระองคจงรบสงใหเขาทามณฑปสาหรบนงภายในวงเวยน เพอภกษ ประมาณ ๕๐๐ รป ดวยไมเรยบททาดวยไมสาละและไมขานาง พวกภกษ ทเหลอจกนงภายนอกวงเวยน; ขอจงรบสงใหทาเศวตฉตร ๕๐๐ คน. ชางประมาณ ๕๐๐ เชอก จกถอเศวตฉตรเหลานน ยนกนอยเบองบน แหงภกษประมาณ ๕๐๐ รป. ขอจงรบสงใหทาเรอสาเรจดวยทองคาอนม สสก สก ๘ ลา หรอ ๑๐ ลา, เรอเหลานนจกม ณ ทามกลางมณฑป. เจาหญงองคหนง ๆ จกนงบดของหอมอยในระหวางภกษ ๒ รป ๆ, เจา หญงองคหนง ๆ จกถอพดยนพดภกษ ๒ รป ๆ, เจาหญงทเหลอ จกนา


ของหอมทบดแลว ๆ มาใสในเรอทองคาทงหลาย. บรรดาเจาหญงเหลานน เจาหญงบางพวกจกถอกาดอกอบลเขยว เคลาของหอมทใสไวในเรอทองคา แลว จกใหภกษรบเอาไออบ; เพราะเจาหญงไมมแกชาวพระนครเลย ทเดยว. เศวตฉตรกไมม. ชางกไมม. ชาวพระนครจกพายแพดวยเหต เหลาน, ขาแตมหาราช ขอพระองคจงรบสงใหทาอยางนเถด. " พระราชา ทรงรบวา " ดละ พระเทว เรองอนงาม เจาบอกแลว " จงรบสงใหทา กจทงสน โดยทานองทพระนางกราบทลแลวทเดยว. กชางเชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง. ลาดบนน พระราชาตรสกบพระนางมลลกาวา " นางผเจรญ ชาง เชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง. เราจกทาอยางไร ? " พระเทว. ชาง ๕๐๐ เชอกไมมหรอ ? พระเจาขา. พระราชา. มอย เทว, แตชางทเหลอ เปนชางดราย. ชางเหลานน พอเหนภกษทงหลายเขา ยอมเปนสตวดราย เหมอนลมเวรมภา. " พระเทว. ขาแตสมมตเทพ หมอมฉนทราบทเปนทยนถอฉตร ของลกชางซงดรายเชอกหนง. พระราชา. เราจกเอาชางยน ณ ทไหน ? พระเทว. ยน ณ ทใกลของพระผเปนเจาชอวาองคลมาล. พระราชารบสงใหราชบรษทาแลวอยางนน. ลกชางสอดหางเขาใน ระหวางขา ไดปรบหทงสอง หลบตายนอยแลว. มหาชนแลดชางททรง เศวตฉตรเพอพระเถระเทานน ดวยคดวา " นเปนอาการของชางดราย ชอเหนปานน (ทาน) พระองคลมาลเถระยอมทาได. " พระราชาทรง องคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารอนประณตแลว


ถวายบงคมพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ สงใดเปน กปปยภณฑหรอเปนอกปปยภณฑ ในโรงทานน หมอมฉนจกถวายสงนน ทงหมดแดพระองคเทานน. "

ทานทพระนางมลลกาจดชออสทสทาน กในทานนนแล ทรพยมประมาณ ๑๔ โกฏ เปนอนพระราชาทรง บรจาคโดยวนเดยวเทานน. กของ ๔ อยาง คอเศวตฉตร ๑ บลลงก สาหรบนง ๑ เชงบาตร ๑ ตงสาหรบเชดเทา ๑ เปนของหาคามไดเทยว เพอพระศาสดา. ใคร ๆ ผสามารถเพอทาทานเหนปานนแลว ถวายทาน แดพระพทธเจาทงหลายไมไดมแลวอก; เพราะเหตนนนนแล ทานนน จงปรากฏวา " อสทสทาน. " ไดยนวา อสทสทานนน มแดพระพทธเจา ทก ๆพระองค ครงเดยวเทานน. สตรเทานนยอมจดแจง (ทาน) เพอ พระศาสดาและภกษทงปวง.

ลกษณะของคนดคนชว กอามาตยของพระราชา ไดมสองคน คอกาฬะ ๑ ชณหะ ๑. บรรดา อามาตยสองคนนน กาฬอามาตยคดวา " โอ ความเสอมรอบแหงราช- ตระกล, ทรพยประมาณ ๑๔ โกฏ ถงความสนไปโดยวนเดยวเทานน, ภกษเหลาน บรโภคทานแลวจกไปนอนหลบ; โอ ราชตระกลฉบหาย แลว. " สวนชณหอามาตยคดวา " โอ ทานของพระราชา, กใคร ๆไม ดารงในความเปนพระราชา ไมอาจเพอถวายทานเหนปานนได. พระราชา ชอวาไมใหสวนบญแกสตวทงปวงยอมไมม;. กเราอนโมทนาทานน. " ในทสดภตกจแหงพระศาสดา พระราชาทรงรบบาตรเพอตองการ อนโมทนา. พระศาสดาทรงดารวา " พระราชาถวายมหาทาน เหมอน


ใหหวงนาใหญเปนไปอย. มหาชนไดอาจเพอยงจตใหเลอมใสหรอไม หนอ ? " พระองคทรงทราบวาระจตของอามาตยเหลานนแลว ทรงทราบ วา ถาเราจกทาอนโมทนาใหสมควรแกทานของพระราชาไซร: ศรษะ ของกาฬอามาตยจกแตก ๗ เสยง, ชณหอามาตยจกตงอยในโสดาปตตผล " ทรงอาศยความอนเคราะหในกาฬอามาตย จงตรสพระคาถา ๔ บาทเทานน แดพระราชาผทรงถวายทานเหนปานน ประทบยนอยแลว เสดจลกจาก อาสนะไปสพระวหาร.

ตรสสรรเสรญพระองคลมาล ภกษทงหลาย ถามพระองคลมาลเถระวา " ผมอาย ทานเหนชาง ดรายยนทรงฉตร ไมกลวหรอหนอแล ? " พระองคลมาล. ผมอายทงหลาย กระผมไมกลว. ภกษเหลานน เขาไปเฝาพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแตพระ- องคผเจรญ พระองคลมาล ยอมพยากรณอรหตผล. " พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย องคลมาลยอมไมกลว. เพราะวาภกษทงหลาย ผเชนกบ บตรของเรา เสมอดวยโคผตวประเสรฐ ในระหวางแหงโคผคอพระ- ขณาสพทงหลาย ยอมไมกลว ดงนแลว จงตรสพระคาถาในพราหมณ- วรรควา :- " เรากลาวบคคลผองอาจ ผประเสรฐ ผแกลว- กลา ผแสวงหาคณอนใหญ ผชนะโดยวเศษ ผไม หวนไหว ผลางแลว ผตรสรแลวนน วาเปน พราหมณ. "


แมพระราชา ถงความโทมนสวา " พระศาสดาไมทรงทาอนโมทนา ใหสมควรแกเราผถวายทานแลวยนอยในทามกลางบรษทเหนปานน ตรส เพยงพระคาถาเทานนแลว เสดจลกจากอาสนะไป, เราจกเปนอนไมทา ทานใหสมควรแกพระศาสดา ทาทานอนไมสมควรเสยแลว. เราจกเปน อนไมถวายกปปยภณฑ ถวายแตอกปปยภณฑถายเดยวเสยเเลว. เราพง เปนผอนพระศาสดาทรงขนเคองเสยแลว, การทาอนโมทนาอนสมควรแก ทาน ซงผใดผหนงนนแล จงควร " ดงนแลว จงเสดจไปสวหาร ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดกราบทลคานวา " ขาแตพระองคผเจรญ ทานทควรจะถวาย หมอมฉนมไดถวายแลวหรอหนอ หรอหมอมฉน มไดถวายกปปยภณฑอนสมควรแกทาน ถวายแตอกปปยภณฑเทานน ? " พระศาสดา. นอยางไร ? มหาบพตร. พระราชา. พระองคไมทรงทาอนโมทนา ทสมควรแกทานของ หมอนฉน. พระศาสดา. มหาบพตร พระองคถวายทานอนสมควรแลวทเดยว กทานนนชอวาอสทสทาน. ใครๆ อาจเพอถวายแดพระพทธเจาพระองค หนง ครงเดยวเทานน. ธรรมดาทานเหนปานน เปนของยากทบคคลจะ ถวายอก. พระราชา. เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร พระองคจงไมทรงทา อนโมทนา ใหสมควรแกทานของหมอมฉน ? พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะบรษทไมบรสทธ มหาบพตร. พระราชา. โทษอะไรหนอแล ของบรษท ? พระเจาขา.


พระราชาทรงเนรเทศอามาตยชว ลาดบนน พระศาสดาตรสบอกวาระจต ของอามาตยทงสองคนแลว ตรสบอกความทอนโมทนา เปนอนพระองคอาศยความอนเคราะหในกาฬ- อามาตย จงไมทรงทาแลวแกทาวเธอ. พระราชาตรสถามวา " กาฬะ ได ยนวา ทานคดอยางนจรงหรอ ? " เมอเขาทลวา "จรง" จงตรสวา " เมอเราพรอมกบบตรภรรยาของเรา มไดถอเอาของมอยของทาน ให ของมอยของตน, เบยดเบยนอะไรทาน ? สงใดทเราใหแกทานแลว สง นนจงเปนอนใหเลยทเดยว; แตทานจงออกไปจากแวนแควนของเรา " ดงนแลว จงทรงเนรเทศกาฬอามาตยนนออกจากแวนแควน แลวรบสง ใหเรยกชณหอามาตยมา ตรสถามวา " ไดยนวา ทานคดอยางน จรง หรอ ? เมอเขาทลวา " จรง " จงตรสวา " ดละ ลง, เราเลอมใส (ขอบใจ). ทานจงรบราชสมบตของเราแลว ใหทานสน ๗ วน โดย ทานองทเราใหแลวนนแล " ทรงมอบราชสมบตแกเขาสน ๗ วนแลว จงกราบทลพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทอด พระเนตรการทาของคนพาล. เขาไดใหความลบหลในทาน ทหมอมฉน ถวายแลวอยางน. "

คนตระหนไปเทวโลกไมได พระศาสดาตรสวา " อยางนน มหาบพตร, ขนชอวาพวกคนพาล ไมยนดทานของผอน เปนผมทคตเปนทไป ณ เบองหนา. สวนพวกนก ปราชญอนโมทนาทานแมของชนเหลาอน จงเปนผมสวรรคเปนทไป ณ เบองหนาโดยแท " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :-


๑๐. น เว กทรยา เทวโลก วชนต พาลา หเว นปปสสนต ทาน ธโร จ ทาน อนโมทมาโน เตเนว โส โหต สข ปรตถ. " พวกคนตระหนจะไปสเทวโลกไมไดเลย, พวก คนพาลแล ยอมไมสรรเสรญทาน, สวนนกปราชญ อนโมทนาทานอย เพราะเหตนนนนเอง นกปราชญ นน จงเปนผมสขในโลกหนา. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กทรยา คอผมความตระหนเหนยว แนน. ผไมรจกประโยชนโนโลกนและโลกหนา ชอวาพวกพาล บณฑต ชอวา ธรชน, สองบทวา สข ปรตถ ความวา ธรชนนน เมอเสวย ทพยสมบต ชอวาเปนผมความสขในโลกหนา เพราะบญอนสาเรจแตการ อนโมทนาทานนนนนเอง. ในเวลาจบเทศนา ชณหอามาตยตงอยในโสดาปตตผล. เทศนา ไดมประโยชนแมเเกบรษทผประชมกนแลว. ชณหอามาตย ครนเปน พระโสดาบนแลว ไดถวายทานโดยทานองทพระราชาถวายแลวสน ๗ วน เหมอนกน ดงนแล. เรองอสทสทาน จบ.


๑๑. เรองนายกาละบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ [๑๔๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบตรของ ทานอนาถบณฑกะ ชอวา กาละ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปพยา เอกรชเชน " เปนตน.

บดาจางบตรใหฟงธรรม ไดยนวา นายกาละนนเปนบตรเศรษฐ ผถงพรอมแลวดวยศรทธา เชนนน กไมปรารถนาจะไปสสานกของพระศาสดาเลย. ไมปรารถนาจะฟง ธรรม. ไมปรารถนาจะทาการขวนขวายแกสงฆ; แมถกบดาพดวา " เจา อยาทาอยางน พอ " กไมฟงคาของทาน. ลาดบนน บดาของเขาคดวา เจากาละน เมอถอทฏฐเหนปานน เทยวไป จกเปนผมอเวจเปนทไปในเบองหนา; กเมอเรายงเหนอย บตร ของเราพงไปสนรก, ขอนนไมสมควรแกเราเลย; กขนชอวาสตวผไมเพง เลงเพราะการใหทรพย ไมมในโลกนเลย, เราจกทาลายทฏฐของบตรนน ดวยทรพย." ลาดบนน เศรษฐพดกะนายกาละนนวา " พอ เจาจงเปนผรกษา อโบสถ ไปสวหารฟงธรรมแลวมาเถด เราจกใหกหาปณะ ๑๐๐ แกเจา." กาละ. จกใหหรอ ? พอ. เศรษฐ. จกให ลก. นายกาละนน รบปฏญญา ๓ ครงแลว เปนผรกษาอโบสถ ไดไป


สวหารแลว. แตกจดวยการฟงธรรมของเขาไมม; เขานอนในทตามความ สาราญแลว ไดไปบานแตเชาตร. ลาดบนน บดาของเขาพดวา " บตร ของเราไดเปนผรกษาอโบสถ, ทานทงหลายจงนาขาวตมเปนตนมาแกเขา เรว " ดงนแลว กสงคนใชให ๆ. นายกาละนนหามอาหารเสย ดวย พดวา " เรายงมไดรบกหาปณะจกไมบรโภค. " ลาดบนน บดาของเขา เมออดทนการรบกวนไมได จงใหหอกหาปณะแลว. นายกาละนน ตอ รบกหาปณะนนไวดวยมอแลว จงบรโภคอาหาร. ตอมาในวนรงขน เศรษฐสงเขาไป ดวยพดวา " พอ เราจกให กหาปณะพนหนงแกเจา. เจายนตรงพระพกตรของพระศาสดา เรยนเอา บทแหงธรรมใหไดบทหนงแลวพงมา. เขาไปวหาร ยนตรงพระพกตร ของพระศาสดา ไดเปนผใครจะเรยนเอาบทแหงธรรม บทเดยวเทานน แลวหนไป. ลาดบนน พระศาสดาไดทรงทาอาการ คอการกาหนดไมได แกเขา. เขากาหนดบทนนไมไดเเลว จงไดยนฟงแลวเทยว ดวยคดวา " เราจกเรยนบทตอไป. " นยวาชนทงหลาย ตอฟงอย ดวยคดวา " เรา จกเรยนใหได ชอวาฟงโดยเคารพ. กธรรมดา เมอชนทงหลายฟงอยอยางน, ธรรมยอมใหโสดา- ปตตมรรคเปนตน. ถงนายกาละนนกฟงอยดวยคดวา " จกเรยนใหได." แมพระศาสดากทรงทาอาการคอการกาหนดไมไดแกเขา. เขากาลงยนฟง อยเทยว ดวยคดวา " จกเรยนตอไป " จงตงอยในโสดาปตตผล.

บรรลโสดาปตตผลแลวรบคาจาง ในวนรงขน นายกาละนนไปสกรงสาวตถ พรอมดวยภกษสงฆ


มพระพทธเจาเปนประมขทเดยว. มหาเศรษฐพอเหนเขากคดวา " วนน เราชอบใจอาการของบตร." แมนายกาละนนกไดมความปรวตกดงนวา " โอหนอ วนน บดาของเราไมพงใหกหาปณะในทใกลพระศาสดา พงปกปดความทเราเปนผรกษาอโบสถเพราะเหตแหงกหาปณะไว. " แต พระศาสดา ไดทรงทราบความทนายกาละนน เปนผรกษาอโบสถ เพราะ เหตแหงกหาปณะแลวในวนวาน มหาเศรษฐใหถวายขาวตมแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขแลว จงสงให ๆ แมแกบตร. นายกาละนนเปน ผนงนงเทยว ดมขาวตม เคยวของควรเคยว บรโภคภต. ในเวลาเสรจภตกจของพระศาสดา มหาเศรษฐใหบคคลวางหอ กหาปณะพนหนงไวตรงหนาบตรแลว พดวา " พอ พอพดวา 'จกให' กหาปณะพนหนงแกเจา' จงใหเจาสมาทานอโบสถ สงไปวหาร นกหา- ปณะพนหนงของเจา. " นายกาละนน เหนกหาปณะทบดาใหเฉพาะพระ- พกตรของพระศาสดา ละอายอย จงพดวา " ผมไมตองการดวยกหาปณะ ทงหลาย " แมถกบดาพดวา " จงรบเถด พอ " กไมรบแลว.

โสดาปตตผลเลศกวาสมบตทกอยาง ลาดบนน บดาของเขาถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ วนน ขาพระองค ชอบใจอาการของบตร " เมอ พระศาสดาตรส ถามวา " อะไร ? มหาเศรษฐ " จงกราบทลวา " ใน วนกอน บตรของขาพระองคน อนขาพระองคพดวา 'เราจกใหกหาปณะ ๑๐ แกเจา ' แลวสงไปวหาร ในวนรงขน ยงไมไดรบกหาปณะแลว


ไมปรารถนาจะบรโภค; แตวนน เขาไมปรารถนากหาปณะแมทขาพระ- องคให. " พระศาสดาตรสวา " อยางนน มหาเศรษฐ. วนน โสดาปตตผล นนแลของบตรของทาน ประเสรฐแมกวาสมบตของพระเจาจกรพรรด แมกวาสมบตในเทวโลก และพรหมโลก " ดงนแลว จงตรสพระคาถา นวา :- ๑๑. ปพยา เอกรชเชน สคคสส คมเนน วา สพพโลกาธปจเจน โสตาปตตผล วร. " โสดาปตตผล ประเสรฐกวาความเปนเอกราช ในแผนดน กวาการไปสสวรรค และกวาความเปน ใหญในโลกทงปวง. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปพยา เอกรชเชน คอ กวาความเปนพระเจาจกรพรรด. บาทพระคาถาวา สคคสส คมเนน วา ความวา กวาการกลาวถงสวรรค ๒๖ ชน. บาทพระคาถาวา สพพโลกา ธปจเจน ความวา กวาความเปนใหญในโลก มประมาณเทานน ๆ คอ ในโลกทงปวง พรอมดวยนาค ครฑ และเวมานกเปรต. บาทพระคาถาวา โสตาปตตผล วร ความวา เพราพระพระราชา แมเสวยราชสมบตในทม ประมาณเทานน กเปนผไมพนจากนรกเปนตนไดเลย สวนพระโสดาบน เปนผมประตอบายอนปดแลว แมมกาลงเพลากวาพระโสดาบน๑ทงสน ก ๑. พระโสดาบน ๓ พวก คอ สตตกขตตปรมะ ๑ โกลงโกละ ๑ เอกพช ๑. พวกแรกมกาลง เพลากวา ๒ พวกหลง.


ไมเกดในภพท ๘; ฉะนน โสดาปตตผลนนแล จงประเสรฐ คอสงสด. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนายกาละบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ จบ. โลกวรรครรรณนา จบ. วรรคท ๑๓ จบ.


คาถาธรรมบท พทธวรรค๑ท ๑๔ วาดวยเรองพระพทธเจา [๒๔] ๑. กเลสชาตมราคะเปนตน อนพระสมมาสม- พทธเจา พระองคใดชนะแลว อนพระองคยอมไม- กลบแพ กเลสหนอยหนงในโลกยอมไปหากเลสชาต ทพระพทธเจาพระองคนนชนะแลวไมได พวกเจาจก นาพระพทธเจาพระองคนน ผมอารมณไมมทสด ไมม รองรอยไปดวยรองรอยอะไร ตณหามขายซานไปตาม อารมณตาง ๆ ไมมแกพระพทธเจาพระองคใด เพอ นาไปในภพไหนๆ พวกเจาจกนาพระพทธเจาพระ- องคนน ผมอารมณไมมทสด ไมมรองรอยไปดวย รองรอยอะไร. ๒. พระสมพทธเจาเหลาใดเปนปราชญ ขวน- ขวายในฌาน ยนดแลวในธรรมทเขาไปสงบ ดวย- สามารถแหงการออก แมเทวดาและมนษยทงหลาย กยอมรกใครตอพระสมพทธเจาผมสตเหลานน. ๓. ความไดอตภาพเปนมนษยเปนการยาก ชวต ของสตวทงหลายเปนอยยาก การฟงพระสทธรรม ๑. วรรคน มอรรถกถา ๙ เรอง.


เปนของยาก การอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลาย เปนการยาก. ๔. ความไมทาบาปทงสน ความยงกศลใหถง พรอม ความทาจตของตนใหผองใส นเปนคา สอนของพระพทธเจาทงหลาย ความอดทนตอความ อดกลน เปนธรรมเผาบาปอยางยง ทานผรทงหลาย ยอมกลาวพระนพพานวาเปนเยยม ผทารายผอนไม ชอวาบรรพชต ผเบยดเบยนผอนอย ไมชอวาเปน สมณะ ความไมกลาวราย ๑ ความไมทาราย ๑ ความสารวมในพระปาตโมกข ๑ ความเปนผรประ- มาณในภตตาหาร ๑ ทนงทนอนอนสงด ๑ ความ ประกอบโดยเออเฟอในอธจต ๑ นเปนคาสอนของ พระพทธเจาทงหลาย. ๕. ความอมในกามทงหลาย ยอมไมมเพราะฝน คอกหาปณะ กามทงหลายมรสอรอยนอย มทกข มาก บณฑตรแจงดงนแลว ยอมไมถงควานยนดใน กามทงหลาย แมทเปนทพย พระสาวกของพระ- สมมาสมพทธเจา ยอมเปนผยนดในความสนไปแหง ตณหา. ๖. มนษยเปนอนมากถกภยคกคามแลว ยอมถง ภเขา ปา อาราม และรกขเจดย วาเปนทพง สรณะ


นนแลไมเกษม สรณะนนไมอดม เพราะบคคลอาศย สรณะนนยอมไมพนจากทกขทงปวงได สวนบคคล ใดถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ วาเปนทพง ยอมเหนอรยสจ ๔ (คอ) ทกข เหตใหเกดทกข ความกาวลวงทกข และมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ ซงยงสตวใหถงความสงบแหงทกข ดวยปญญาชอบ สรณะนนแลของบคคลนนเกษม สรณะนนอดม เพราะบคคลอาศยสรณะนน ยอมพนจากทกขทงปวง ได. ๗. บรษอาชาไนยหาไดยาก (เพราะวา) บรษ อาชาไนยนน ยอมไมเกดในททวไป บรษอาชาไนย นนเปนนกปราชญ ยอมเกดในตระกลใด ตระกลนน ยอมถงความสข. ๘. ความเกดขนแหงพระพทธเจาทงทลาย เปน เหตนาสขมา การแสดงธรรมของสตบรษเปนเหตนา สขมา ความพรอมเพรยงของหมเปนเหตนาสขมา ความเพยรของชนผพรอมเพรยงกน เปนเหตนาสข มา. ๙. ใครๆไมอาจเพอจะนบบญของบคคลผบชาอย ซงทานผควรบชา คอพระพทธเจา หรอวาพระสาวก ทงหลายดวย ผกาวลวงปญจธรรม เครองเนนชา ไดแลว ผมความเศราโศกและความคราครวญ อน


ขามพนแลว (หรอวา) ของบคคลผบชาอย ซงทาน ผควรบชาเชนนนเหลานน ผนพพานแลว ไมมภย แตทไหน ๆ ดวยการนบแมวธไร ๆ กตาม วาบญน มประมาณเทาน. จบพทธวรรคท ๑๔


๑๔. พทธวรรควรรณนา ๑. เรองมารธดา [๑๔๘]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยทโพธมณฑสถาน ทรงปรารภธดามาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสส ชต " เปนตน.

พราหมณหาสามใหลกสาว กพระศาสดา ทรงยงพระธรรมเทศนาใหตงขนทกรงสาวตถแลว ตรสแกพราหมณชอมาคนทยะ ในเเควนกรอก. ทราบวา ในแควนกร ธดาของมาคนทยพราหมณ ชอวามาคนทยา เหมอนกน ไดเปนผมรปงามเลอโฉม. พราหมณมหาศาลเปนอนมาก และเหลาขตตยมหาศาลอยากไดนางมาคนทยานน จงสงขาวไปแกมาคน- ทยะวา " ขอจงใหธดาแกขาพเจาทงหลายเถด. " แมมาคนทยพราหมณ กหามพราหมณมหาศาล และขตตยมหาศาลเสยทงหมดเหมอนกนวา " พวก ทาน ไมสมควรแกธดาของขาพเจา. " ตอมาวนหนง ในเวลาใกลรง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนมาคนทยพราหมณเขาไปภายใน แหงขายคอพระญาณของพระองค จงทรงใครครวญวา " จกมเหตอะไร หนอ ? " ไดทรงเหนอปนสยแหงมรรคและผลทง ๓ ของพราหมณและ นางพราหมณ. ฝายพราหมณกบาเรอไฟอยเปนนตย ภายนอกบาน. พระ- ศาสดาไดทรงถอบาตรและจวร เสดจไปยงทนนแตเชาตร. พราหมณ ตรวจดรปสรของพระศาสดา พลางคดวา " ขนชอวาบรษในโลกน ทจะ


เหมอนดวยบรษคนนไมม. บรษคนน เปนผสมควรแกธดาของเรา, เรา จะใหธดาแกบรษคนน " แลวกราบทลพระศาสดาวา " สมณะ เรามธดา อยคนหนง. เรายงไมเหนบรษผทสมควรแกนาง จงไมไดใหนางแกใครๆ เลย, สวนทานเปนผสมควรแกนาง, เราใครจะใหธดาแกทาน ทาใหเปน หญงบาเรอบาท ทานจงรออยในทนแหละ จนกวาเราจะนาธดานนมา. " พระศาสดาทรงสดบถอยคาของเขาแลวไมทรงยนดเลย (แต) ไมทรงหาม.

รอยพระบาทจะปรากฏเพราะทรงอธษฐาน

ฝายพราหมณ ไปเรอนแลว บอกกะนางพราหมณวา " นางผเจรญ วนน เราเหนบรษผสมควรแกธดาของเราแลว, พวกเราจกใหธดานนแก เขา " ใหธดาตกแตงกายแลว ไดพาไปยงทนนพรอมดวยนางพราหมณ. แมมหาชนกตนเตน พากนออกไป (ด). พระศาสดาไมไดประทบยนอย ในททพราหมณบอกไว ทรงแสดงเจดย คอรอยพระบาทไวในทนนแลว ไดประทบยนเสยในทอน. ทราบวาเจดย คอ รอยพระบาทของพระพทธ- เจาทงหลาย ยอมปรากฏในททพระองคทรงอธษฐานวา " บคคลชอโนน จงเหนเจดย คอรอยเทาน " แลวทรงเหยยบไวเทานน. ชอวา ผทจะเหน เจดย คอรอยพระบาทนนในททเหลอไมม. พราหมณ ถกนางพราหมณ ผไปกบตนถามวา " บรษนนอยทไหน " จงบอกวา " ฉนไดสงเขาไว แลววา ทานจงรออยทน ' พลางมองหาอย พบรอยพระบาทแลว จง ชวา นรอยเทาของเขา. "

รอยเทาเปนเครองแสดงลกษณะของคน นางพราหมณนนกลาวรา " พราหมณ น ไมใชรอยเทาของบคคล ผบรโภคกาม " เพราะความทนางเปนคนฉลาดในมนตเครองทานาย


ลกษณะ, เมอพราหมณพดวา " นางผเจรญ เจาเหนจระเขในตมนา. สมณะนนเราบอกแลววา ' เราจกใหธดาแกเขา ' ถงเขากรบคาของเรา แลว, " กลาววา " พราหมณ ทานบอกอยางนนกจรง. ถงดงนน รอยเทา น เปนรอยเทาของผหมดกเลสทเดยว ดงนแลว กลาวคาถานวา :- " กคนเจาราคะ พงมรอยเทากระโหยง (เวา กลาง) คนเจาโทสะ ยอมมรอยเทาอนสนบบ (หนก สน) คนเจาโมหะยอมมรอยเทาจกลง (หนกทาง ปลายเทา) คนมกเลสเครองมงบงอนเปดแลวมรอย เทาเชนน น. " ทนน พราหมณจงบอกนางพราหมณวา " นางผเจรญ เจาอยาอง ไป. จงเปนผนงมาเถด " ไปพบพระศาสดาแลว จงแสดงแกนางพราหมณ นนวา " น คอ บรษคนนน. " แลวเขาไปเฝาพระศาสดา ทลวา " สมณะ เราจะใหธดา. " พระศาสดา ไมตรสวา " เราไมตองการดวยธดาของ ทาน " (กลบ) ตรสวา " พราหมณ เราจกบอกเหตสกอยางหนงแกทาน. ทานจกฟงไหม ? " เมอพราหมณทลวา " สมณะผเจรญ ทานจงกลาว, ขาพเจาจกฟง. จงทรงนาเรองอดต ตงแตครงออกมหาภเนษกรมณมา แสดงแลว. กถาโดยยอในเรองนน ดงตอไปน :- " พระมหาสตว ทรงละสรราชสมบต ทรงขนมากณฐกะ (มาสขาว) มนายฉนนะเปนสหาย เสดจออกมหาภเนษกรมณ เมอมารยนอยทประต แหงพระนคร กลาววา " สทธตถะ ทานจงกลบเสยเถด แตวนนไปใน


วนท ๗ จกรรตนะจกปรากฏแกทาน. จงตรสวา " มาร ถงเรากรจกร- รตนะนน. แตเราไมมความตองการดวยจกรรตนะนน. " มาร. เมอเปนเชนนน ทานออกไปเพอประโยชนอะไร ? พระมหาสตว. เพอประโยชนแกสพพญตญาณ. มาร. ถาเชนนน ตงแตวนนไป บรรดาวตกทงสามมกามวตกเปน ตน ทานจะตองตรกวตกแมสกอยางหนง เราจกรกจทควรทาแกทาน. ตงแตนนมา มารนนคอยเพงจบผด ตดตามพระมหาสตวไป ๗ ป แมพระศาสดาทรงประพฤตทกรกรยาสน ๖ ป ทรงอาศยการกระทา (ความเพยร) ของบรษ เฉพาะพระองค ทรงแทงตลอดซงพระสพพญต- ญาณ เสวยวมตตสข (สขอนเกดจากความพนกเลส) ทควงไมโพธ ใน สปดาหท ๕ ประทบนงทควงไมอชปาลนโครธ.

มารเสยใจเพราะพระองคตรสร ในสมยนน มารถงความโทมนสแลว นงทหนทางใหญ พลางราพง วา " เราตดตามมาตลอดกาลมประมาณเทาน แมคอยเพงจบผด กไมได เหนความพลงพลาดอะไร ๆ ของสทธตถะน, บดน เธอกาวลวงวสยของ เราไปเสยแลว. " ทนน ธดาของมารนนสามคนเหลาน คอ นางตณหา นางอรด นางราคา ดารวา " บดาของเราไมปรากฏ. บดน ทานอยทไหน หนอ ? เทยวมองหาอย จงเหนบดานนผนงแลวอยางนน จงเขาไปหา แลวไตถามวา " คณพอ เพราะเหตไร คณพอจงมทกขเสยใจ " มาร นน จงเลาเนอความแกธดาเหลานน. ลาดบนน ธดาเหลานน จงบอก กะมารผบดานนวา " คณพอ คณพออยาคดเลย. พวกดฉนจกทาเขาให อยในอานาจของตนแลวนามา. "


มาร. แมทงหลาย ใคร ๆ กไมอาจทาเขาไวในอานาจได. ธดา. คณพอ พวกดฉนชอวาเปนหญง. พวกดฉนจกผกเธอไวดวย บวง มบวงคอราคะเปนตนแลวนามา ในบดนแหละ, คณพออยาคด เลย " แลวพากนเขาไปเฝาพระศาสดากราบทลวา " ขาแตพระสมณะ พวกหมอมฉนจกบาเรอพระบาทของพระองค."

ธดามารประเลาประโลมพระศาสดา พระศาสดา มไดทรงใฝพระหฤทยถงถอยคาของธดามารเหลานน เลย. ไมทรงลมพระเนตรทงสองขนดเลย. พวกธดามาร คดกนอกวา " ความประสงคของพวกบรษ สง ๆ ตา ๆ แล. บางพวกมความรกใน เดกหญงรนทงหลาย บางพวกมความรกในพวกหญงทตงอยในปฐมวย. บางพวกมความรกในพวกหญงทตงอยในมชฌมวย. บางพวกมความรก ในพวกหญงทตงอยในปจฉมวย; พวกเราจกประเลาประโลมเธอโดย ประการตาง ๆ คนหนง ๆ นรมตอตภาพไดรอยหนง ๆ ดวยสามารถ แหงเพศมเพศเดกหญงรนเปนตน เปนเดกหญงรนทงหลาย เปนหญงยง ไมคลอด คลอดแลวคราวหนง คลอดแลวสองคราว เปนหญงกลางคน และเปนหญงแก. เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา กราบทลวา " ขาแต พระสมณะ พวกหมอมฉนจกบาเรอพระบาททงสองของพระองค " ดงน ถง ๖ ครง. พระผมพระภาคเจาไมทรงใฝพระหฤทยถงถอยคาของธดามาร แมนน โดยประการททรงนอมไปในธรรมเปนทสนอปธอนยอดเยยม ดวย ประการฉะน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะธดามารผตดตามมา แมดวยเหต เพยงเทานวา " พวกเจาจงหลกไป, พวกเจาเหนอะไรจงพยายามอยางน ?


การทากรรมชอเหนปานนตอหนาของพวกทมราคะไมไปปราศจงจะควร, สวนตถาคตละกเลสทงหลายมราคะเปนตนไดเเลว, พวกเจาจกนาเราไปใน อานาจของตน ดวยเหตอะไรเลา ? " ดงน แลวไดทรงภาษตพระคาถา เหลานวา :- ๑. ยสส ชต นาวชยต ชตมสส โนยาต โกจ โลเก ต พทธ อนนตโคจร อปท เกน ปเทน เนสสถ. ยสส ชาลน วสตตกา ตณหา นตถ กหจ เนตเว ต พทธ อนนตโคจร อปท เกน ปเทน เนสสถ. " กเลสชาตมราคะเปนตน อนพระสมมาสม- พทธเจาพระองคใดชนะแลว อนพระองคยอมไม กลบแพ, กเลสหนอยหนงในโลก ยอมไปหากเลส- ชาตทพระพทธเจาพระองคนนชนะแลวไมได. พวก เจาจกนาพระพทธเจาพระองคนนผมอารมณไมมท สด ไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ตณหาม ขายซานไปตามอารมณตาง ๆ ไมมแกพระพทธเจา พระองคใด เพอนาไปในภพไหน ๆ, พวกเจาจกนา พระพทธเจาพระองคนน ผมอารมณไมมทสด ไมม รองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? "


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ยสส ชต นาวชยต ความวา กเลสชาตมราคะเปนตน อนพระสมมาสมพทธเจาพระองคใดทรงชนะแลว ดวยมรรคนน ๆ อนพระองค ยอมไมกลบแพ คอชอวาชนะแลวไมด หามได เพราะไมกลบฟงขนอก. บทวา โนยาต ตดเปน น อยยาต แปลวา ยอมไมไปตาม. อธบายวา บรรดากเลสมราคะเปนตน แมกเลสอยางหนงไร ๆ ในโลก ชอวากลบไปขางหลงไมม คอไมมความกเลสชาตทพระสมมาสมพทธเจา พระองคใดทรงชนะแลว.๑ บทวา อนนคโคจร ความวา ผมอารมณไมมทสด ดวยสามารถ แหงพระสพพญตญาณ มอารมณหาทสดมได. สองบทวา เกน ปเทน เปนตน ความวา บรรดารอยมรอย คอ ราคะเปนตน แมรอยหนง ไมมแกพระสมมาสมพทธเจาพระองคใด, พวก เจาจกนาพระสมมาสมพทธเจาพระองคนนไป ดวยรองรอยอะไร คอ ก แมรองรอยสกอยางหนง ไมมแกพระพทธเจา, พวกเจาจกนาพระพทธเจา นน ผไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? วนจฉยในคาถาทสอง. ขนชอวาตณหานน ชอวา ชาลน เพราะ วเคราะหวา มขายบาง มปกตทาซงขายบาง เปรยบดวยขายบาง เพราะ อรรถวา รวบรดตรงตราผกมดไว, ชอวา วสตตกา เพราะเปนธรรม- ชาตมกซานไปในอารมณทงหลาย มรปเปนตน เพราะเปรยบดวยอาหาร อนมพษ เพราะเปรยบดวยดอกไมมพษ เพราะเปรยบดวยผลไมมพษ ๑. กเลสเหลาอน ตดตานกเลสททรงชนะแลวเนองกนเปนสาย ๆ ไมม.


เพราะเปรยบดวยเครองบรโภคมพษ. อธบายวา ตณหาเหนปานนน ไมมแกพระพทธเจาพระองคใด เพอนาไปในภพไหน ๆ. พวกเจาจกนา พระพทธเจาพระองคนนผไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ในกาลจบเทศนา ธมมาภสมยไดมแกเทวดาเปนอนมาก. แมธดา มารกอนตรธานไปในทนนนนแล. พระศาสดาครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา " มาคน- ทยะ ในกาลกอน เราไดเหนธดามารทงสามเหลานผประกอบดวยอตภาพ เชนกบแทงทอง ไมแปดเปอนดวยของโสโครก มเสมหะเปนตน. แม ในกาลนน เราไมไดมความพอใจในเมถนเลย. กสรระแหงธดาของ ทานเตมไปดวยซากศพ คออาการ ๓๒ เหมอนหมอทใสของไมสะอาด อนตระการตา ณ ภายนอก. แมถาเทาของเราพงเปนเทาทแปดเปอนดวย ของไมสะอาดไซร. และธดาของทานนพงยนอยทธรณประต; ถงอยางนน เรากไมพงถกตองสรระของนางดวยเทา " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " แมความพอใจในเมถน ไมไดมแลว เพราะ เหน นางตณหา นางอรด และนางราคา, เพราะ เหนสรระ แหงธดาของทานน ซงเตมไปดวยมตร และกรส. (เราจกมความพอใจในเมถนอยางไรได ?) เรายอมไมปรารถนาเพอจะแตะตองสรระธดาของทาน นน แมดวยเทา." ในเวลาจบเทศนา เมยผวทงสองตงอยแลวในอนาคามผล ดงนแล. เรองมารธดา จบ.


๒. เรองยมกปาฏหารย [๑๔๙]

ขอความเบองตน พระศาสดาทรงปรารภเทวดาและพวกมนษยเปนอนมาก ทพระ- ทวารแหงสงกสสนคร ตรสพระธรรมเทศนานวา " เย ฌานปปสตา ธรา " เปนตน. กเทศนาตงขนแลวในกรงราชคฤห.

เศรษฐไดไมจนทนทาบาตร ความพสดารวา สมยหนง เศรษฐชาวกรงราชคฤห ใหขงขายม สณฐานคลายขวด เพอความปลอดภย๑ และเพอรกษาอาภรณเปนตน ท หลดไปดวยความพลงเผลอแลว เลนกฬาทางนาในแมนาคงคา. ในกาลนน ตนจนทนแดงตนหนง เกดขนทรมฝงตอนเหนอของ แมนาคงคา มรากถกนาในแมนาคงคาเซาะโคนหกกระจดกระจายอยบน หนเหลานน ๆ. ครงนนปม ๆ หนงมประมาณเทาหมอ ถกหนครดส ถก คลนนาซด เปนของเกลยงเกลา ลอยไปโดยลาดบ อนสาหรายรวบรด มาตดทขายของเศรษฐนน. เศรษฐกลาววา " นนอะไร ? " ไดยนวา " ปมไม " จงใหนา ปมไมนนมาใหถากดวยปลายมด เพอจะพจารณาวา " นนชออะไร ? " ในทนใดนนเอง จนทนแดงมสดงครงสดกปรากฏ. กเศรษฐยง ไมเปนสมมาทฏฐ. ไมเปนมจฉาทฏฐ. วางตนเปนกลาง; เขาคดวา " จนทนแดงในเรอนของเรามมาก. เราจะเอาจนทนแดงนทาอะไรหนอ แล ? " ทนนเขาไดมความคดอยางนวา " ในโลกน พวกทกลาววา 'เรา ๑. เพอเปลองอนตราย.


เปนพระอรหนต ' มอยมาก. เราไมรจกพระอรหนตแมสกองคหนง; เรา จกใหประกอบเครองกลงไวในเรอน ใหกลงบาตรแลว ใสสาแหรกหอย ไวในอากาศประมาณ ๖๐ ศอก โดยเอาไมไผตอกนขนไปแลว จะบอกวา ' ถาวา พระอรหนตมอย, จงมาทางอากาศแลว ถอเอาบาตรน; ผโคจก ถอเอาบาตรนนได เราพรอมดวยบตรภรรยา จกถงผนนเปนสรณะ. " เขาใหกลงบาตรโดยทานองทคดไวนนแหละ ใหยกขนโดยเอาไมไผตอ ๆ กนขนไปแลว กลาววา " ในโลกน ผใดเปนพระอรหนต. ผนนจงมา ทางอากาศ ถอเอาบาตรน. "

ครทง ๖ อยากไดบาตรไมจนทน ครทงหกกลาววา " บาตรนน สมควรแกพวกขาพเจา. ทานจง ใหบาตรนนแกพวกขาพเจาเสยเถด. " เศรษฐนนกลาววา " พวกทาน จลมาทางอากาศแลวเอาไปเถด. " ในวนท ๖ นครนถนาฎบตรสงพวกอนเตวาสกไปดวยสงวา " พวก เจาจงไป. จงพดกะเศรษฐอยางนนวา " บาตรนน สมควรแกอาจารยของ พวกขาพเจา. ทานอยาทาการมาทางอากาศเพราะเหตแหงของเพยงเลกนอย เลย. นยวา ทานจงใหบาตรนนเถด. " พวกอนเตวาสกไปพดกะเศรษฐ อยางนนแลว. เศรษฐกลาววา " ผทสามารถมาทางอากาศแลวถอเอาได เทานน จงเอาไป. "

นาฏบตรออกอบายเอาบาตร นาฏบตรเปนผปรารถนาจะไปเอง จงไดใหสญญาแกพวกอนเต- วาสกวา " เราจกยกมอและเทาขางหนง เปนทวาปรารถนาจะเหาะ, พวกเจาจงรองบอกเราวา " ทานอาจารย ทานจะทาอะไร ? ทานอยาแสดง ความเปนพระอรหนตทปกปดไว เพราะเหตแหงบาตรไม แกมหาชนเลย '


ดงนแลว จงพากนจบเราทมอและเทาดงไว ใหลมลงทพนดน. " เขาไป ในทนนแลว กลาวกะเศรษฐวา " มหาเศรษฐ บาตรนสมควรแกเรา. ไมสมควรแกชนพวกอน. ทานอยาชอบใจการเหาะขนไปในอากาศของเรา เพราะเหตแหงของเพยงเลกนอย. จงใหบาตรแกเราเถด. " เศรษฐ. ผเจรญ ทานตองเหาะขนไปทางอากาศแลว ถอเอาเถด. ลาดบนน นาฏบตรกลาววา " ถาเชนนน พวกเจาจงหลกไป ๆ " กนพวกอนเตวาสกออกไปแลว กลาววา " เราจกเหาะขนไปในอากาศ ดงนแลว กยกมอและเทาขนขางหนง. ทนน พวกอนเตวาสกกลาวกบ อาจารยวา " ทานอาจารย ทานจะทาชออะไรกนนน ? ประโยชนอะไร ดวยคณทปกปดไว อนทานแสดงแกมหาชน เพราะเหตแหงบาตรไมน " แลวชวยกนจบนาฏบตรนนทมอและเทา ดงมาใหลมลงแผนดน. เขา บอกกะเศรษฐวา " มหาเศรษฐ อนเตวาสกเหลาน ไมใหเหาะ, ทาน จงใหบาตรแกเรา. " เศรษฐ. ผเจรญ ทานตองเหาะขนไปถอเอาเถด. พวกเดยรถย เเมพยายามดวยอาการอยางนนสน ๖ วนแลว ยงไม ไดบาตรนนเลย.

ชาวกรงเขาใจวาไมมพระอรหนต ในวนท ๗ ในกาลททานพระมหาโมคคลลานะและทานพระปณโฑล- ภารทวาชะไปยนบนหนดาดแหงหนงแลวหมจวร ดวยตงใจวา " จกเทยว ไปเพอบณฑบาตในกรงราชคฤห พวกนกเลงคยกนวา " ชาวเราเอย ใน กาลกอน ครทง ๖ กลาววา ' พวกเราเปนพระอรหนตในโลก. กเมอเศรษฐ ชาวกรงราชคฤหใหยกบาตรขนไวแลวกลาววา ' ถาวา พระอรหนตมอย,


จงมาทางอากาศแลว ถอเอาเถด' วนนเปนวนท ๗ แมสกคนหนงชอวา เหาะขนไปในอากาศดวยแสดงตนวา ' เราเปนพระอรหนต ' กไมม; วนน พวกเรารความทพระอรหนตไมมในโลกแลว. " ทานพระมหาโมคคลลานะไดยนถอยคานนแลว จงกลาวกะทาน พระปณโฑลภารทวาชะวา " อาวโส ภารทวาชะ ทานไดยนถอยคาของ พวกนกเลงเหลานนไหม " พวกนกเลงเหลาน พดเปนทวาจะยายพระพทธ- ศาสนา; กทานมฤทธมากมอานภาพมาก, ทานจงไปเถด จงมาทางอากาศ แลวถอเอาบาตรนน. " ปณโฑลภารทวาชะ. อาวโส โมคคลลานะ ทานเปนผเลศกวาบรรดา สาวกผมฤทธ ทานจงถอเอาบาตรนน. แตเมอทานไมถอเอา ผมจกถอเอา.

พระปณโฑลภารทวาชะแสดงปาฏหารย เมอพระมหาโมคคลลานะกลาวอยางนนวา " ทานจงถอเอาเถดผม อาย " ทานปณโฑลภารทวาชะกเขาจตตถฌาน มอภญญาเปนบาท ออก แลว เอาปลายเทาคบหนดาดประมาณ ๑ คาวต ใหขนไปในอากาศเหมอน ปยนน แลวหมนเวยนไปในเบองบนพระนครราชคฤห ๗ ครง. หนดาด นนปรากฏดงฝาละมสาหรบปดพระนครไวประมาณ ๓ คาวต. พวกชาว พระนครกลว รองวา " หนจะตกทบขาพเจา " จงทาเครองกนมกระดง เปนตนไวบนกระหมอม แลวซกซอนในทนน ๆ. ในวาระท ๗ พระ- เถระทาลายหนดาด แสดงตนแลว. มหาชนเหนพระเถระแลว กลาววา " ทานปณโฑลภารทวาชะผ เจรญ ทานจงจบหนของทานไวใหมน, อยาใหพวกขาพเจาทงหมด พนาศเสยเลย. "


พระเถระเอาปลายเทาเหวยงหนทงไป. แผนหนนนไปตงอยในท เดมนนเอง. พระเถระไดยนอยในทสดแหงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐเหน ทานแลว หมอบลงแลว กราบเรยนวา " ลงเถด พระผเปนเจา " นมนต พระเถระผลงจากอากาศใหนงแลว. ใหนาบาตรลง กระทาใหเตมดวยวตถ อนมรสหวาน ๔ อยางแลว ไดถวายแกพระเถระ. พระเถระรบบาตรแลว บายหนาสวหาร ไปแลว. ลาดบนน ชนเหลาใดทอยในปาบาง อยในบานบาง ไมเหน ปาฏหารยของพระเถระ, ชนเหลานนประชมกนแลววงวอนพระเถระวา " ขาแตทานผเจรญ ขอทานจงแสดงปาฏหารยแมแกพวกผม " ดงนแลว กพากนตดตามพระเถระไป. พระเถระนน แสดงปาฏหารยแกชนเหลา นน ๆ พลางไดไปยงพระวหารแลว.

พระศาสดาทรงหามไมใหภกษทาปาฏหารย พระศาสดา ทรงสดบเสยงมหาชนทตดตามพระเถระนนออองอย จงตรสถามวา " อานนท นนเสยงใคร " ทรงสดบวา " พระเจาขา พระปณโฑลภารทวาชะเหาะขนไปในอากาศแลว ถอเอาบาตรไมจนทน, นนเสยงในสานกของทาน " จงรบสงใหเรยกพระปณโฑลภารทวาชะมา ตรสถามวา " ไดยนวา เธอทาอยางนนจรงหรอ " เมอทานกราบทลวา " จรง พระเจาขา " จงตรสวา " ภารทวาชะ ทาไม เธอจงทาอยางนน ? " ทรงตเตยนพระเถระ แลวรบสงใหทาลายบาตรนน ใหเปนชนนอยชนใหญ แลว รบสงใหประทานแกภกษทงหลาย เพอประโยชนแกอนบดผสมยาตา แลวทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกทงหลาย เพอตองการไมใหทา ปาฏหารย. ฝายพวกเดยรถยไดยนวา " ทราบวา พระสมณโคดมใหทาลาย


บาตรนนแลว ทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย เพอตองการมใหทา ปาฏหารย " จงเทยวบอกกนในถนนในพระนครวา " สาวกทงหลายของ พระสมณโคดม ไมกาวลวงสกขาบทททรงบญญตแมเพราะเหตแหงชวต. ถงพระสมณโคดมกจกรกษาสกขาบทททรงบญญตนนเหมอนกน. บดน พวกเรา ไดโอกาสแลว " แลวกลาววา " พวกเรารกษาคณของตน จง ไมแสดงคณของตนแกมหาชนเพราะเหตแหงบาตรไวในกาลกอน เหลา สาวกของพระสมณโคดมแสดงคณของตนแกมหาชนเพราะเหตแหงบาตร. พระสมณโคดมรบสงใหทาลายบาตรนนแลว ทรงบญญตสกขาบทแกเหลา สาวก เพราะพระองคเปนบณฑต. บดน พวกเราจกทาปาฏหารยกบพระ- สมณโคดมนนแล. "

พระศาสดาทรงประสงคจะทาปาฏหารย พระเจาพมพสารทรงสดบถอยคานนแลว เสดจไปยงสานกพระ- ศาสดา กราบทลวา " พระเจาขา ไดทราบวาพระองคทรงบญญตสกขา- บทแกเหลาสาวก เพอตองการไมใหทาปาฏหารยเสยแลวหรอ ? " พระศาสดา. ขอถวายพระพร มหาบพตร. พระราชา. บดน พวกเดยรถยพากนกลาววา ' พวกเราจกทา ปาฏหารยกบดวยพระองค.' บดน พระองคจกทรงทาอยางไร ? พระศาสดา. เมอเดยรถยเหลานนกระทา อาตมภาพกจกกระทา มหาบพตร. พระราชา. พระองคทรงบญญตสกขาบทไวเเลวมใชหรอ ? พระศาสดา มหาบพตร อาตมภาพมไดบญญตสกขาบทเพอตน. สกขาบทนนนนแล อาตมภาพบญญตไวเพอสาวกทงหลาย.


พระราชา. สกขาบท เปนอนชอวาอนพระองคทรงบญญตในสาวก ทงหลายอน เวนพระองคเสยหรอ ? พระเจาขา. พระศาสดา. มหาบพตร ถาเชนนน อาตมภาพจกยอนถามพระองค นนแหละในเพราะเรองน, มหาบพตร กพระอทยานในแวนแควนของ พระองคมอยหรอ ? พระราชา. ม พระเจาขา. พระศาสดา. มหาบพตร ถาวามหาชนพงบรโภคผลไม เปนตนวา ผลมะมวงในพระอทยานของพระองค, พระองคพงทรงทาอยางไร แกเขา ? พระราชา. พงลงอาชญา พระเจาขา. พระศาสดา. กพระองคยอมไดเพอเสวยหรอ ? พระราชา. พระเจาขา อาชญาไมมแกหมอมฉน, หมอมฉนยอม ไดเพอเสวยของ ๆ ตน. พระศาสดา. มหาบพตร อาชญาแมของอาตมภาพยอมแผไปใน แสนโกฏจกรวาล เหมอนอาชญาของพระองคทแผไปในแวนแควนประ- มาณ ๓๐๐ โยชน. อาชญาไมมแกพระองคผเสวยผลไมทงหลาย เปนตน วาผลมะมวงในพระอทยานของพระองค. แตมอยแกชนเหลาอน. ขนชอวา การกาวลวงบญญต คอ สกขาบท ยอมไมมแกตน, แตยอมมแกสาวก เหลาอน, อาตมภาพจงจกทาปาฏหารย. พวกเดยรถยฟงถอยคานนแลว ปรกษากนวา " บดน พวกเรา ฉบหายแลว. ไดยนวา พระสมณโคดมทรงบญญตสกขาบทเพอเหลาสาวก เทานน, ไมทรงบญญตไวเพอตน; ไดยนวา ทานปรารถนาจะทาปาฏหารย


เองทเดยว; พวกเราจกทาอยางไรกนเลา ? พระราชาทลถามพระศาสดา วา " เมอไร พระองคจกทรงทาปาฏหารย ? พระเจาขา. " พระศาสดา. มหาบพตร โดยลวงไปอก ๔ เดอน ตอจากนไป วนเพญเดอน ๘ จกทา. พระราชา. พระองคจกทรงทาทไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. อาตมภาพจกอาศยเมองสาวตถทา มหาบพตร. มคาถามสอดเขามาวา " กทาไม พระศาสดาจงอางทไกลอยางน ? " แกวา " เพราะทนนเปนสถานททามหาปาฏหารยของพระพทธเจา ทก ๆ พระองค; อกอยางหนง พระองคอางทไกลทเดยว แมเพอ ประโยชนจะใหมหาชนประชมกน ." พวกเดยรถยฟงถอยคานนแลว กลาววา " ไดยนวา ตอจากน โดยลวงไป ๔ เดอน พระสมณโคดมจกทาปาฏหารย ณ เมองสาวตถ. บดน พวกเราไมละเทยว จกตดตามพระองคไป. มหาชนเหนพวกเรา แลว จกถามวา " นอะไรกน ? " ทนนพวกเราจกบอกแกเขาวา " พวก เราพดไวเเลววา จกทาปาฏหารยกบพระสมณโคดม.' พระสมณโคดม นนยอมหนไป, พวกเราไมใหพระสมณโคดมนนหนจงตดตามไป. " พระ- ศาสดาเสดจเทยวไปบณฑบาตในกรงราชคฤหออกมาแลว. ถงพวกเดยรถย กออกมาขางหลงของพระองคนนแล อยใกลท ๆ พระผมพระภาคเจาทรง ทาภตกจ. ในวนรงขนพวกเดยรถยบรโภคอาหารเชาในท ๆ ตนอยแลว. เดยรถยเหลานน ถกพวกมนษยถามวา " นอะไรกน ? " จงบอกโดยนย แหงคาทกลาวแลวในหนหลงนนแล. ฝายมหาชนคดวา " พวกเราจก


ดปาฏหารย ดงนแลวไดตดตามไป. พระศาสดาบรรลถงพระนครสาวตถ โดยลาดบ.

เดยรถยเตรยมทาปาฏหารยแขง แมพวกเดยรถย กไปกบพระองคเหมอนกน ชกชวนอปฏฐากได ทรพยแสนหนงแลว ใหทามณฑปดวยเสาไมตะเคยน๑ ใหมงดวยอบลเขยว นงพดกนวา " พวกเราจกทาปาฏหารยในทน. " ครงนน พระเจาปเสนทโกศลเสดจเขาไปเฝาพระศาสดา กราบทล วา " พวกเดยรถยใหทามณฑปแลว พระเจาขา แมขาพระองคจะใหทา มณฑปเพอพระองค. " พระศาสดา. อยาเลยมหาบพตร. ผทามณฑปของอาตมภาพม. พระราชา. คนอนใครเลา เวนขาพระองคเสย จกอาจทาได พระเจาขา ? พระศาสดา. ทาวสกกเทวราช. พระราชา. กพระองคจกทรงทาปาฏหารยทไหนเลา ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทควงไมคณฑามพพฤกษ มหาบพตร. พวกเดยรถยไดยนวา " ไดขาววา พระสมณโคดมจกทาปาฏหารย ทควงไมมะมวง " จงบอกพวกอปฏฐากของตน ใหถอนตนมะมวงเลกๆ โดยทสดแมงอกในวนนน ในทระหวางโยชนหนง แลวใหทงไปในปา. ในวนเพญเดอน ๘ พระศาสดาเสดจเขาไปภายในพระนคร. ผ รกษาสวนของพระราชา ชอคณฑะ เหนมะมวงสกผลใหญผลหนงใน ระหวางกลมใบทมดดามดแดงทารงไว. ไลกาทมาชมนมดวยความโลภใน ๑. ขทร ในทบางแหงแปลวา ไมสะแก.


กลนและรสแหงมะมวงนนใหหนไปแลว ถอเอาเพอประโยชนแดพระ- ราชา เดนไปเหนพระศาสดาในระหวางทาง คดวา " พระราชาเสวยผล มะมวงนแลว พงพระราชทานกหาปณะแกเรา ๘ กหาปณะ หรอ ๑๖ กหาปณะ, กหาปณะนนไมพอเพอเลยงชพในอตภาพหนงของเรา; กถา วา เราจกถวายผลมะมวงนแดพระศาสดา. นนจกเปนคณนาประโยชน เกอกลมาใหเเกเราตลอดกาลไมมสนสด." เขานอมถวายผลมะมวงนนแด พระศาสดา. พระศาสดาทอดพระเนตรดพระอานนทเถระแลว. ลาดบนนพระ- เถระนาบาตรททาวมหาราชทง ๔ ถวายออกมาแลว วางทพระหตถของ พระองค. พระศาสดา ทรงนอมบาตรเขาไปรบมะมวงแลว ทรงแสดงอาการ เพอประทบนงในทนนนนแหละ. พระเถระไดปจวรถวายแลว. ลาดบนน เมอพระองคประทบนงบนจวรนนแลว พระเถระกรองนาดม แลวขยา มะมวงสกผลนน ไดทาใหเปนนาปานะถวาย. พระศาสดาเสวยนาปานะ ผลมะมวงแลวตรสกะนายคณฑะวา " เธอจงคยดนรวนขนแลว ปลก เมลดมะมวงนในทนนแหละ. " เขาไดทาอยางนนแลว.

ประวตคณฑามพพฤกษ พระศาสดาทรงลางพระหตถบนเมลดมะมวงนน. พอเมอพระหตถ อนพระองคทรงลางแลวเทานน, ตนมะมวงมลาตนเทาศรษะไถ (งอนไถ) มประมาณ ๕๐ ศอกโดยสวนสงงอกขนแลว. กงใหญ ๕ กง คอใน ๔ ทศ ๆ ละกง เบองบนกงหนง ไดมประมาณกงละ ๕๐ ศอกเทยว.


ตนมะมวงนนสมบรณดวยชอและผล ไดทรงไวซงพวงแหงมะมวงสกในท แหงหนง ในขณะนนนนเอง. พวกภกษผมาขางหลง มาขบฉนผลมะมวงสกเหมอนกน. พระราชาทรงสดบวา " ขาววา ตนมะมวงเหนปานนเกดขนแลว " จงทรงตงอารกขาไวดวยพระดารสวา " ใคร ๆ อยาตดตนมะมวงนน." กตนมะมวงนน ปรากฏชอวา " คณฑามพพฤกษ " เพราะความทนาย คณฑะปลกไว. แมพวกนกเลงเคยวกนผลมะมวงสกแลวพดวา " เจาพวก เดยรถยถอยเวย พวกเจารวา 'พระสมณโคดมจกทรงทาปาฏหารยทโคน ตนคณฑามพพฤกษ จงสงใหถอนตนมะมวงเลก ๆ แมทเกดในวนนนใน รวมในทโยชนหนง, ตนมะมวงน ชอวาคณฑามพะ " แลวเอาเมลด มะมวงทเปนเดนประหารพวกเดยรถยเหลานน.

ทาวสกกะทาลายพธของพวกเดยรถย ทาวสกกะทรงสงบงคบวาตวลาหกเทวบตรวา " ทานจงถอนมณฑป ของพวกเดยรถยเสยดวยลม แลวใหลม (หอบไป) ทงเสยบนแผนดนททง หยากเยอ. เทวบตรนนไดทาเหมอนอยางนนแลว. ทาวสกกะสงบงคบ สรยเทวบตรวา " ทานจงขยายมณฑลพระอาทตย ยง (พวกเดยรถย) ให เรารอน. " แมเทวบตรนนกไดทาเหมอนอยางนนแลว. ทาวสกกะทรงสง บงคบวาตวลาหกเทวบตรอกวา " ทานจงยงมณฑลแหงลม (ลมหวดวน) ใหตงขนไปเถด. " เทวบตรนนทาอยเหมอนอยางนน โปรยเกลยวธลลง ทสรระของพวกเดยรถยทมเหงอไหล. พวกเดยรถยเหลานนไดเปนเชนกบ จอมปลวกแดง. ทาวสกกะทรงสงบงคบแมวสสวลาหกเทวบตรวา " ทาน จงใหหยาดนาเมลดใหญ ๆ ตก. " เทวบตรนนไดทาเหมอนอยางนนแลว.


ทนน กายของพวกเดยรถยเหลานน ไดเปนเชนกบแมโคดางแลว. พวก เขาแตกหมกน หนไปในทเฉพาะหนา ๆ นนเอง. เมอพวกเขาหนไปอย อยางนน ชาวนาคนหนงเปนอปฏฐาก องปรณกสสป คดวา " บดน เปนเวลาทาปาฏหารยแหงพระผเปนเจาของเรา, เราจกดปาฎหารยนน " แลวปลอยโค ถอหมอยาคและเชอก ซงตนนามาแตเชาตรเดนมาอย เหน ปรณะหนไปอยเชนนน จงกลาววา " ทานขอรบ ผมมาดวยหวงวา ' จกดปาฏหารยของพระผเปนเจา, ' พวกทานจะไปทไหน ? " ปรณะ. ทานจะตองการอะไรดวยปาฏหารย. ทานจงใหหมอและ เชอกนแกเรา. เขาถอเอาหมอและเชอกทอปฏฐากนนใหเเลว ไปยงฝงแมนา เอา เชอกผกหมอเขาทคอของตนแลว กระโดดลงไปในหวงนา ยงฟองนาให ตงขนอย ทากาละในอเวจแลว. พระศาสดาทรงนรมตจงกรมแกวในอากาศ. ทสดดานหนงของ จงกรมนน ไดมทขอบปากจกรวาลดานปาจนทศ. ดานหนงไดมทขอบปาก จกรวาลดานปศจมทศ. พระศาสดา เมอบรษทมประมาณ ๓๖ โยชน ประชมกนแลว. ในเวลาบายเสดจออกจากพระคนธกฎ ดวยทรงดารวา " บดนเปนเวลาทาปาฏหารย " แลว ไดประทบยนทหนามข.

สาวกสาวการบอาสาทาปาฏหารยแทน ครงนน อนาคามอบาสกาคนหนง ผนนทมารดา ชอฆรณ เขา ไปเฝาพระองคแลวกราบทลวา " พระเจาขา เมอธดาเชนหมอมฉนมอย. กจทพระองคตองลาบากยอมไมม, หมอมฉนจกทาปาฏหารย. "


พระศาสดา. ฆรณ เธอจกทาอยางไร ? ฆรณ. พระเจาขา หมอมฉนจกทาแผนดนใหญในทองแหงจกร- วาลหนงใหเปนนาแลวดาลงเหมอนนางนกเปดนา แสดงตนทขอบปาก แหงจกรวาลดานปาจนทศ. ทขอบปากแหงจกรวาลดานปศจมทศ อตรทศ และทกษณทศกเชนนน, ตรงกลางกเชนนน; เมอเปนเชนนน มหาชน เหนหมอมฉนแลว. เมอใคร ๆ พดขนวา ' นนใคร ' กจะบอกวา ' นน ชอนางฆรณ. อานภาพของหญงคนหนงยงเพยงนกอน. สวนอานภาพ ของพระพทธเจา จกเปนเชนไร ? ' พวกเดยรถยไมทนเหนพระองคเลย กจกหน ไปดวยอาการอยางน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา " ฆรณ เรายอมทราบความ ทเธอเปนผสามารถทาปาฏหารยเหนปานนได. แตพวงดอกไมนเขามได ผกไวเพอประโยชนแกเธอ " แลวทรงหามเสย. นางฆรณนนคดวา " พระศาสดาไมทรงอนญาตแกเรา. คนอน ผสามารถทาปาฏหารยยงขนไปกวาเราจะมแนแท " ดงน แลวไดยนอย ณ ทสวนขางหนง. ฝายพระศาสดาทรงดารวา " คณของสาวกเหลานนจกปรากฏดวย อาการอยางนแหละ " ทรงสาคญอยวา " พวกสาวกจะบนลอสหนาท ณ ทามกลางบรษทมประมาณ ๓๖ โยชน ดวยอาการอยางน " จงตรส ถามสาวกแมพวกอนอกวา " พวกเธอจกทาปาฏหารยอยางไร ? สาวก เหลานนกกราบทลวา " พวกขาพระองคจกทาอยางนและอยางน พระ- เจาขา " แลวยนอยเฉพาะพระพกตรของพระศาสดานนแหละ บนลอ สหนาท.


บรรดาสาวกเหลานน ไดยนวา ทานจลอนาถบณฑกะ คดวา " เมออนาคามอบาสกผเปนบตรเชนเรามอย. กจทพระศาสดาตองลาบาก ยอมไมม " จงกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคจก ทาปาฏหารย ถกพระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " พระ- เจาขา ขาพระองคจกนรมตอตภาพเหมอนพรหมมประมาณ ๑๒ โยชน จกปรบดจดงพรหมดวยเสยงเชนกบมหาเมฆกระหมในทามกลางบรษทน, มหาชนจกถามวา 'นชอวาเสยงอะไรกน ? ' แลวจกกลาวกนเองวา ' นยวา นชอวาเปนเสยงแหงการปรบดงพรหมของทานจลอนาถบณฑกะ.' พวกเดยรถยจกคดวา " อานภาพของคฤหบดยงถงเพยงนกอน. อานภาพ ของพระพทธเจาจะเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป." พระศาสดาตรสเชนนนเหมอนกน แมเเกทานจลอนาถบณฑกะนนวา " เราทราบอานภาพของเธอ " แลวไมทรงอนญาตการทาปาฏหารย. ตอมา สามเณรชอวา วรา มอายได ๗ ขวบ บรรลปฏสมภทารป หนง ถวายบงคมพระศาสดาแลวกราบทลวา " พระเจาขา หมอมฉนจกทา ปาฏหารย. " พระศาสดา. วรา เธอจกทาอยางไร. วรา. พระเจาขา หมอมฉนจกนาภเขาสเนร ภเขาจกรวาล และ ภเขาหมพานตตงเรยงไวในทน แลวจกออกจากภเขานน ๆ ไปไมขดของ ดจนางหงส. มหาชนเหนหมอมฉนแลวจกถามวา ' นนใคร? ' แลวจก กลาววา ' วราสามเณร. พวกเดยรถยคดกนวา อานภาพของสามเณร ผมอาย ๗ ขวบ ยงถงเพยงนกอน, อานภาพของพระพทธเจาจกเปน


เชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. เบองหนาแตนไป พง ทราบคาเหนปานน โดยทานองดงทกลาวแลวนนแล. พระผมพระภาคเจา ตรสแมเเกสามเณรนนวา " เราทราบอานภาพของเธอ " ดงนแลว กไม ทรงอนญาตการทาปาฏหารย." ลาดบนน สามเณรชอจนทะผเปนขณาสพ บรรลปฏสมภทารปหนง มอาย ๗ ขวบแตเกดมา เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวกราบทล วา " ขาพระองคจกทาปาฏหารย พระเจาขา. " ถกพระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคจกจบ ตนหวาใหญทเปนธงแหงชมพทวปทลาตนแลวเขยา นาผลหวาใหญมาให บรษทนเคยวกน. และขาพระองคจกนาดอกแคฝอยมาแลว ถวายบงคม พระองค. พระศาสดาตรสวา " เราทราบอานภาพของเธอ " ดงนแลว กทรงหามการทาปาฏหารย แมของสามเณรนน. ลาดบนน พระเถรชออบลวรรณา ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " หมอมฉนจกทาปาฏหารย พระเจาขา " ถกพระศาสดา ตรสถามวา " เธอจกทาอยางไร ? " จงกราบทลวา " พระเจาขา หมอมฉน จกแสดงบรษทมประมาณ ๓๒ โยชนโดยรอบ เปนพระเจาจกรพรรด อน บรษทมประมาณ ๓๖ โยชนโดยกลมแวดลอมแลวมาถวายบงคมพระองค." พระศาสดาตรสวา " เราทราบอานภาพของเธอ " แลวกทรงหามการทา ปาฏหารย แมของพระเถรนน. ลาดบนน พระมหาโมคคลลานเถระ ถวายบงคมพระผมพระภาค- เจาแลวกราบทลวา " ขาพระองคจกทาปาฏหารย พระเจาขา " ถก พระศาสดาตรสถามวา " เธอจกทาอะไร ? " จงกราบทลวา " ขาพระองค


จกวางเขาหลวงชอสเนรไวในระหวางฟนแลว เคยวกนภเขานนดจพช เมลดผกกาด พระเจาขา. " พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกมวนแผนดนใหญนดจเสอลาแพน แลวใสเขาไว(หนบไว) ในระหวางนวมอ. พระศาสดา เธอจกทาอะไร. อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกหมนแผนดนใหญ ใหเปนเหมอน แปนหมนภาชนะดนของชางหมอ แลวใหมหาชนเคยวกนโอชะแผนดน. พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกทาแผนดนไวในมอเบองซายแลว วางสตวเหลานนไวในทวปอนดวยมอเบองขวา. พระศาสดา. เธอจกทาอะไร ? อยางอน. มหาโมคคลลานะ. ขาพระองคจกทาเขาสเนรใหเปนดามรม ยก แผนดนใหญขนวางไวขางบนของภเขาสเนรนน เอามอขางหนงถอไว คลายภกษมรมในมอ จงกรมไปในอากาศ. พระศาสดาตรสวา " เราทราบอานภาพของเธอ " ดงนแลวกไม ทรงอนญาตการทาปาฏหารย แมของพระเถระนน. พระเถระนนคดวา " ชะรอยพระศาสดาจะทรงทราบผสามารถทาปาฏหารยยงกวาเรา " จงได ยนอย ณ ทสวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา " โมคคลลานะ พวง ดอกไมนเขามไดผกไวเพอประโยชนแกเธอ, ดวยวา เราเปนผมธระทหา ผเสมอมได. ผอนทชอวาสามารถนาธระของเราไปไดไมม; การทผสามารถ


นาธระของเราไปไดไมพงมในบดนไมเปนของอศจรรย, แมในกาลทเรา เกดในกาเนดสตวเดยรจฉานทเปนอเหตกกาเนด ผอนทสามารถนาธระของ เราไป กมไดมแลวเหมอนกน " อนพระเถระทลถามวา " ในกาลไรเลา ? พระเจาขา " จงทรงนาอดตนทานมาตรสกณหอสภชาดก๑นใหพสดารวา :- " ธระหนกมอยในกาลใด ๆ, ทางไปในทลมลก มอยในกาลใด ในกาลนนแหละ พวกเจาของยอม เทยมโคชอกณหะ; โคชอกณหะนนแหละ ยอมนา ธระนนไป. " เมอจะทรงแสดงเรองนนนนแหละใหพเศษยงขนไปอก จงตรส นนทวสาลชาดก๒นใหพสดารวา :- " บคคลพงกลาวคาเปนทพอใจเทานน, ไมพง กลาวคาไมเปนทพอใจในกาลไหน ๆ; (เพราะ) เมอ พราหมณกลาวคาเปนทพอใจอย, โคนนทวสาลเขน ภาระอนหนกไปได; ยงพราหมณนนใหไดทรพย, และพราหมณนนไดเปนผมใจเบกบาน เพราะการได ทรพยนน." กแล พระศาสดาครนตรสแลว จงเสดจขนสจงกรมแกวนน. ขาง หนาไดมบรษทประมาณ ๑๒ โยชน. ขางหลง ขางซาย และขางขวา กเหมอนอยางนน, สวนโดยตรง มประมาณ ๒๔ โยชน พระผมพระ- ภาคเจาไดทรงทายมกปาฏหารย ในทามกลางบรษท. ยมกปาฏหารยนน บณฑตพงทราบตามพระบาลอยางนกอน. ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๐. อรรถกถา. ๑/๒๘๙. ๒. ข. ชา. ๒๗/๑๐. อรรถกถา. ๑/๒๙๓.


ลกษณะของยมกปาฏหารย "๑ ญาณในยมกปาฏหารยของพระตถาคตเปนไฉน ? ในญาณน พระตถาคตทรงทายมกปาฏหารย ไมทวไปดวยพวกสาวก; ทอไฟพลง ออกแตพระกายเบองบน, สายนาไหลออกแตพระกายเบองลาง; ทอไฟ พลงออกแตพระกายเบองลาง, สายนาไหลออกแตพระกายเบองบน; ทอ ไฟพลงออกแตพระกายเบองหนา, สายนาไหลออกแตพระกายเบองหลง; ทอไฟพลงออกแตพระกายเบองหลง, สายนาไหลออกแตพระกายเบอง หนา; ทอไฟพลงออกเเตพระเนตรเบองขวา, สายนาไหลออกแตพระเนตร เบองซาย; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรเบองซาย, สายนาไหลออกแต พระเนตรเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตชองพระกรรณเบองขวา, สายนา ไหลออกแตชองพระกรรณเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตชองพระกรรณ เบองซาย; สายนาไหลออกแตชองพระกรรณเบองขวา, ทอไฟพลงออก แตชองพระนาสกเบองขวา; สายนาไหลออกแตชองพระนาสกเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตชองพระนาสกเบองซาย, สายนาไหลออกแตชองพระ- นาสกเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตจะงอยพระองสาเบองขวา, สายนาไหล ออกแตจะงอยพระองสาเบองซาย; ทอไฟพลงออกแตจะงอยพระองสาเบอง ซาย, สายนาไหลออกแตจะงอยพระองสาเบองขวา; ทอไฟพลงออกแต พระหตถเบองขวา, สายนาไหลออกแตพระหตถเบองซาย; ทอไฟพลง ออกแตพระหตถเบองซาย, สายนาไหลออกแตพระหตถเบองขวา; ทอไฟ พลงออกแตพระปรศวเบองขวา; สายนาไหลออกแตพระปรศวเบองซาย; ๑. ข. ปฏ. ๓๐/๑๘๓.


ทอไฟพลงออกแตพระปรศวเบองซาย, สายนาไหลออกแตพระปรศวเบอง ขวา; ทอไฟพลงออกแตพระบาทเบองขวา, สายนาไหลออกเเตพระบาท เบองซาย; ทอไฟพลงออกแตพระบาทเบองซาย, สายนาไหลออกแต พระบาทเบองขวา; ทอไฟพลงออกแตพระองคล, สายนาไหลออกแต ชองพระองคล; ทอไฟพลงออกแตชองพระองคล, สายนาไหลออกจาก พระองคล; ทอไฟพลงออกแคขมพระโลมาขมหนง ๆ. สายนาไหลออก แตพระโลมาเสนหนง ๆ, ทอไฟพลงออกแตพระโลมาเสนหนง ๆ, สายนาไหลออกแตขมพระโลมาขมหนง ๆ. รศมทงหลาย ยอมเปนไป ดวยสามารถแหงส ๖ อยาง คอ เขยว เหลอง แดง ขาว หงสบาท ปภสสร; พระผมพระภาคเจาทรงจงกรม. พระพทธนรมตยอมยนหรอนงหรอสาเรจ การนอน; (พระผมพระภาคเจาประทบยน พระพทธนรมตยอมจงกรม นง หรอสาเรจการนอน, พระผมพระภาคเจาประทบนง พระพทธนรมตยอม จงกรม ยนหรอสาเรจการนอน; พระผมพระภาคเจาทรงสาเรจสหไสยา พระพทธนรมตยอมจงกรม ยนหรอนง; พระพทธนรนตจงกรม. พระผม- พระภาคเจา ยอมทรงยน ประทบนง หรอสาเรจสหไสยา; พระพทธ- นรมตทรงยน. พระผมพระภาคเจา ยอมทรงจงกรม ประทบนงหรอทรง สาเรจสหไสยา;). พระพทธนรมตประทบนง, พระผมพระภาคเจายอมทรง จงกรม ประทบยน หรอสาเรจสหไสยา พระพทธนรมตสาเรจสหไสยา. พระผมพระภาคยอมทรงจงกรม ประทบยน หรอประทบนง. นเปน ญาณในยมกปาฏหารยของพระตถาคต. "


กพระศาสดาเสดจจงกรมบนทจงกรมนน ไดทรงทาปาฏหารยน แลว. เพอจะแสดงเนอความนน " ทอไฟยอมพลงออกแตพระกายเบองบน ดวยอานาจเตโชกสณสมาบตของพระศาสดานน. สายนาไหลออกแตพระ- กายเบองลาง ดวยอานาจอาโปกสณสมาบต; ทอไฟพลงออกแตท ๆ สาย นาไหลออกแลวอก, และสายนากไหลออกแตท ๆ ทอไฟพลงออก พระสารบตรเถระจงกลาววา " เหฏ มกายโต อปรมกายโต. " นยในบท ทงปวงกเชนน. กในยมกปาฏหารยน ทอไฟมไดเจอปนกบสายนาเลย, อนง สายนากมไดเจอดวยทอไฟ, กนยวาทอไฟและสายนาทงสองน พลง ขนไปตลอดถงพรหมโลก แลวกลกลามไปทขอบปากจกรวาล. กเพราะ เหตทพระสารบตรเถระกลาวไววา " ฉนน วณณาน " พระรศมพรรณะ ๖ ประการของพระศาสดานน พลงขนไปจากหองแหงจกรวาลหนง ดจ ทองคาละลายควาง ซงกาลงไหลออกจากเบา และดจสายนาแหงทองคา ทไหลออกจากทะนานยนต จดพรหมโลกแลวสะทอนกลบมาจดขอบปาก จกรวาลตามเดม. หองแหงจกรวาลหนง ไดเปนดจเรอนตนโพธทตรง ไวดวยซกลอนอนคด มแสงสวางเปนอนเดยวกน. ในวนนน พระศาสดาเสดจจงกรมทรงทา (ยมก) ปาฏหารยแสดง ธรรมกถาแกมหาชนในระหวาง ๆ, และเมอทรงแสดงไมทรงทาใหมหาชน ใหหนกใจ ประทานใหเบาใจยง. ในขณะนน มหาชนยงสาธการใหเปน ไปแลว. ในเวลาทสาธการของมหาชนนนเปนไป พระศาสดาทรงตรวจด จตของบรษทซงใหญถงเพยงนน ไดทรงทราบวาระจตของคนหนง ๆ ดวย ๑. นรสสาส ใหมความโลงใจออกแลว.


อานาจอาการ ๑๖ อยาง. จตของพระพทธเจาทงหลายเปนไปเรวอยางน, บคคลใด ๆ เลอมใสในธรรมใด และในปาฏหารยใด. พระศาสดาทรง แสดงธรรม และไดทรงทาปาฏหารยดวยอานาจอธยาศยแหงบคคลนน ๆ. เมอพระองคทรงแสดงธรรม และทรงทาปาฏหารยดวยอาการอยางน ธรรมาภสมยไดมแกมหาชนแลว. กพระศาสดาทรงกาหนดจตของพระองค ไมทรงเหนคนอนผสามารถจะถามปญหาในสมาคมนน จงทรงนรมตพระ- พทธนรมต. พระศาสดาทรงเฉลยปญหาทพระพทธนรมตนนถามแลว. พระพทธนรมตนนกเฉลยปญหาทพระศาสดาตรสถามแลว. ในเวลาท พระผมพระภาคเจาทรงจงกรม พระพทธนรมตสาเรจอรยาบถมการยน เปนตนอยางใดอยางหนง. ในเวลาทพระพทธนรมตจงกรม พระผม- พระภาคเจาทรงสาเรจพระอรยาบถ มการประทบยนเปนตนอยางใดอยาง หนง. เพอจะแสดงเนอความนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาวคา เปนตนวา " พระพทธนรมตยอมจงกรมบาง " เปนตน . ธรรมาภสมยไดมแกสตว ๒๐ โกฏในสมาคมนน เพราะเหน ปาฏหารยของพระศาสดา ผทรงทาอยอยางนน และเพราะไดฟงธรรมกถา.

พระศาสดาเสดจจาพรรษาชนดาวดงส พระศาสดากาลงทรงทาปาฏหารยอยนนแล ทรงราพงวา " พระ- พทธเจาในอดตทงหลาย ทาปาฏหารยนแลว จาพรรษาทไหนหนอแล ? " ทรงเหนวา " จาพรรษาในภพดาวดงส แลวทรงแสดงอภธรรมปฎก แกพระพทธมารดา " ดงนแลว ทรงยกพระบาทขวาเหยยบเหนอยอด ภเขายคนธร ทรงยกพระบาทอกขางหนงเหยยบเหนอยอดเขาสเนร วาระท ยางพระบาท ๓ กาว ไดมแลวในท ๖๘ แสนโยชนอยางน. ชองพระบาท


๒ ชอง ไดถางออกเชนเดยวกนกบการยางพระบาทตามปกต. ใคร ๆ ไมพงกาหนดวา " พระศาสดาทรงเหยยดพระบาทเหยยบแลว. เพราะใน เวลาทพระองคทรงยกพระบาทนนแหละ ภเขาเหลานนกมาสทใกลพระ- บาทรบไวแลว, ในเวลาทพระศาสดาทรงเหยยบแลว ภเขาเหลานนกตง ประดษฐานในทเดม. ทาวสกกะทอดพระเนตรเหนพระศาสดาแลว ทรง ดารวา " พระศาสดาจกทรงเขาจาพรรษาน ในทามกลางบณฑกมพลสลา. อปการะจกมแกเหลาเทพดามากหนอ. แตเมอพระศาสดาทรงจาพรรษา ทนน เทพดาอน ๆ จกไมอาจหยดมอได; กแลบณฑกมพลสลาน ยาว ๖๐ โยชน กวาง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน แมเมอพระศาสดาประทบ นงแลว กคงคลายกบวางเปลา." พระศาสดาทรงทราบอธยาศยของทาวเธอ ทรงโยนสงฆาฏของพระองคไปใหคลมพนศลาแลว. ทาวสกกะทรงดารวา " พระศาสดาทรงโยนจวรมาใหคลมไวกอน. กพระองคจกประทบนงในท นดหนอยดวยพระองคเอง. " พระศาสดาทรงทราบอธยาศยของทาวเธอ จงประทบนงทาบณฑกมพลสลาไวภายในขนดจวรนนเอง ประหนงภกษ ผทรงผามหาบงสกล ทาตงเตยไวภายในขนดจวรฉะนน. ขณะนนเอง แม มหาชนแลดพระศาสดาอย กมไดเหน. กาลนน ไดเปนประหนงเวลา พระจนทรตก. และไดเปนเหมอนเวลาพระอาทตยตก. มหาชนคราครวญ กลาวคาถานวา :- " พระศาสดาเสดจไปสเขาจตรกฏ หรอสเขา ไกรลาส หรอสเขายคนธร, เราทงหลายจงไมเหน พระสมมาสมพทธเจา ผโลกเชษฐ ผประเสรฐ กวานระ. "


อกพวกหนงกาลงคราครวญวา "ชอวาพระศาสดา ทรงยนดแลว ในวเวก, พระองคจกเสดจไปสแควนอน หรอชนบทอนเสยแลว เพราะ ทรงละอายวา 'เราทาปาฏหารยเหนปานน แกบรษทเหนปานน,' บดน เราทงหลายคงไมไดเหนพระองค" ดงน กลาวคาถานวา:- "พระองคผเปนปราชญ ทรงยนดแลวในวเวก จกไมเสดจกลบมาโลกนอก. เราทงหลายจะไมเหน พระสมมาสมพทธเจา ผโลกเชษฐ ผประเสรฐ กวานระ" ดงน. ชนเหลานนถามพระมหาโมคคลลานะวา " พระศาสดาเสดจไปท ไหน ? ขอรบ" ทานแมทราบอยเอง กยงกลาววา " จงถามพระอนรทธ เถด" ดวยมงหมายวา "คณแมของสาวกอน ๆ จงปรากฏ" ดงน. ชนเหลานนถามพระเถระอยางนนวา " พระศาสดาเสดจไปทไหน" ขอรบ. " อนรทธ. เสดจไปจาพรรษาทบณฑกมพลสลา ในภพดาวดงส แลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระมารดา. มหาชน. จกเสดจมาเมอไร ? ขอรบ. อนรทธ. ทรงแสดงอภธรรมปฎกตลอด ๓ เดอนแลว จกเสดจมา ในวนมหาปวารณา. ชนเหลานนพดกนวา " พวกเราไมไดเหนพระศาสดา จกไมไป" ดงนแลว ทาทพกอยแลวในทนนนนเอง. ไดยนวา ชนเหลานนไดม อากาศนนเอง เปนเครองมงเครองบง ชอวาเหงอทไหลออกจากตวของ บรษทใหญถงเพยงนน มไดปรากฏแลว. แผนดนไดแหวกชองใหแลว.


พนแผนดนในททกแหง ไดเปนทสะอาดทเดยว. พระศาสดาไดตรสสง พระมหาโมคคลลานะไวกอนทเดยววา " โมคลลานะ เธอพงแสดงธรรม แกบรษทนน, จลอนาถบณฑกะจกใหอาหาร. " เพราะเหตนน จลอนาถ- บณฑกะแล ไดใหแลวซงขาวตม ขาวสวย ของเคยว ของหอม ระเบยบและเครองประดบ แกบรษทนน ทกเวลาทงเชาและเยนตลอด ไตรมาสนน. พระมหาโมคคลลานะแสดงธรรมแลว วสชนาปญหาท เหลาชนผมาแลว ๆ เพอดปาฏหารยถามแลว.

พระสมพทธเจาไพโรจนลวงเหลาเทวดา เทวดาในหมนจกรวาล แวดลอมแมพระศาสดา ผทรงจาพรรษา ทบณฑกมพลสลา เพอทรงแสดงอภธรรมแกพระมารดา เหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา :- " ในกาลใด พระพทธเจา ผเปนยอดบรษประทบ อยเหนอบณฑกมพลสลา ณ ควงไมปารฉตตกะ ในภพ ดาวดงส, ในกาลนน เทพดาทงหลายในหมนโลกธาต ประชมพรอมกนแลวเขาเฝาพระสมมาสมพทธเจา ผ ประทบอยบนยอดเขา, เทพดาองคไหน ๆ กหา ไพโรจนกวาพระสมพทธเจาโดยวรรณะไม, พระ- สมพทธเจาเทานน ยอมไพโรจนลวงปวงเทพดา ทงหมด. " กเมอพระศาสดานน ประทบนงครอบงาเทพดาทกหมเหลา ดวย รศมพระสรระของพระองคอยางน พระพทธมารดาเสดจมาจากวมาน


ชนดสต ประทบนง ณ พระปรศวเบองขวา. แมอนทกเทพบตร กมานง ณ พระปรศวเบองขวาเหมอนกน. องกรเทพบตรมานง ณ พระปรศวเบอง- ซาย. องกรเทพบตรนน เมอเทพดาทงหลายผมศกดใหญประชมกน รนออก ไปแลว ไดโอกาสในทมประมาณ ๑๒ โยชน. อนทกเทพบตรนงในท นนเอง. พระศาสดาทอดพระเนตรดเทพบตรทงสองนนแลว มพระประ- สงคจะยงบรษทใหทราบความททานอนบคคลถวายแลวแกทกขไนยบคคล ในศาสนาของพระองค เปนกศลมผลมาก จงตรสอยางนนวา " องกระ เธอทาแถวเตาไฟยาว ๑๒ โยชนใหทานเปนอนมาก ในกาลประมาณหมนป ซงเปนระยะกาลนาน. บดนเธอมาสสมาคมของเรา ไดโอกาสในทไกล ตง ๑๒ โยชน ซงไกลกวาเทพบตรทงหมด; อะไรหนอแล เปนเหตใน ขอน ? " แทจรงพระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย กไดกลาวไวดงนวา:- " พระสมพทธเจา ทอดพระเนตรองกรเทพบตร และอนทกเทพบตรแลว เมอจะทรงยกยองทกข- ไณยบคคล ไดตรสพระพทธพจนนวา ' องกระ เธอ ใหทานเปนอนมาก ในระหวางกาลนาน, เธอเมอ มาสสานกของเรา นงเสยไกลลบ. "

พระศาสดาตรสไดยนถงมนษยโลก

พระสรเสยงนน (ดง) ถงพนปฐพ. บรษททงหมดนน ไดยน พระสรเสยงนน. เมอพระศาสดาตรสอยางนนแลว องกรเทพบตร อนพระศาสดา ผมพระองคอนอบรมแลวตรสเตอนแลว ไดกราบทลคานวา:-


" ขาพระองคจะตองการอะไร ดวยทานอนวาง เปลาจากทกขไณยบคคล ยกษ๑ชออนทกะนนน ถวาย ทานแลวนดหนอย ยงรงเรองยงกวาขาพระองคดจ พระจนทรในหมดาว." บรรดาบทเหลานน บทวา ทชชา แกเปน ทตวา (แปลวา ใหแลว). เมอองกรเทพบตรกราบทลอยางนนแลว พระศาสดาตรสกะอนทก- เทพบตรวา " อนทกะ เธอนงขางขวาของเรา. ไฉนจงไมตองรนออก ไปนงเลา ? " อนทกเทพบตรกราบทลวา " พระเจาขา ขาพระองคได ทกขไณยสมบตแลว ดจชาวนาหวานพชนดหนอยในนาด " ดงนแลว เมอจะประกาศทกขไณยบคคล จงกราบทลวา :- " พชแมมาก อนบคคลหวานแลวในนาดอน ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงชาวนาใหยนด ฉนใด, ทานมากมาย อนบคคลตงไวในหมชนผทศล ผล ยอมไมไพบลย ทงไมยงทายกใหยนด ฉนนน เหมอนกน; พชแมเลกนอย อนบคคลหวานแลวในนา ด เมอฝนหลงสายนาถกตอง (ตามกาล) ผลกยอม ยงชาวนาใหยนดได ฉนใด, เมอสกการะแมเลกนอย อนทายกทาแลวในเหลาทานผมศล ผมคณคงท ผลกยอมยงทายกใหยนดได ฉนนนเหมอนกน." ๑. เทพบตรอนบคคลพงบชา.


ทานทใหในทกขไณยบคคลมผลมาก

ถามวา " บรพกรรมของอนทกเทพบตรนน เปนอยางไร ? " แกวา " ไดยนวา อนทกเทพบตรนนไดใหถวายภกษาทพพหนง ทเขานามาแลวเพอตน แกพระอนรทธเถระผเขาไปบณฑบาตภายในบาน. บญของเธอนน มผลมากกวาทานทองกรเทพบตร ทาแถวเตาไฟยาวตง ๑๒ โยชน ใหแลวตงหมนป, เพราะเหตนน อนทกเทพบตรจงกราบทล อยางนน. " เมออนทกเทพบตรกราบทลอยางนนแลว พระศาสดาตรสวา " องกระ การเลอกเสยกอนแลวใหทานจงควร, ทานนนยอมมผลมากดวย อาการอยางน ดจพชทเขาหวานดในนาดฉะนน; แตเธอหาไดทาอยาง นนไม, เหตนน ทานของเธอจงไมมผลมาก " เมอจะทรงประกาศเนอ ความนใหแจมแจงจงตรสวา :- " ทานอนบคคลใหแลวในเขตใด มผลมาก, บคคลพงเลอกใหทานในเขตนน; การเลอกให อน พระสคตทรงสรรเสรญแลว, ทานทบคคลใหแลวใน ทกขไณยบคคลทงหลาย ทมอยในโลกคอหมสตว ทยงเปนอยน มผลมาก เหมอนพชทบคคลหวานแลว ในนาดฉะนน. " เมอจะทรงแสดงธรรมใหยงขนไป ไดตรสพระคาถาเหลานนวา:- " นาทงหลายมหญาเปนเครองประทษราย หม สตวนมราคะเปนเครองประทษราย, เพราะเหตนนแล ทานทบคคลใหแลว ในทานทมราคะไปปราศแลว ทงหลาย จงมผลมาก. นาทงหลายมหญาเปนเครอง


ประทษราย หมสตวนมโทสะเปนเครองประทษราย เพราะเหตนนแล ทานทบคคลใหแลวในทานผมโท สะไปปราศแลวทงหลาย จงมผลมาก. นาทงหลาย มหญาเปนเครองประทษราย หมสตวนมโมหะเปน เครองประทษราย. เพราะเหตนนแล ทานทบคคล ใหแลวในทานผมโมหะไปปราศแลวทงหลาย จงม ผลมาก. นาทงหลายมหญาเปนเครองประทษราย หมสตวนมความอยากเปนเครองประทษราย เพราะ เหตนนแล ทานทบคคลใหแลว ในทานผมความ อยากไปปราศแลวทงหลาย จงมผลมาก. " ในกาลจบเทศนา องกรเทพบตรและอนทกเทพบตร ดารงอยแลว ในโสดาปตตผล. (ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว).

พระศาสดาเสดจไปโปรดพระมารดาชนดาวดงส ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในทามกลางเทวบรษท ทรง ปรารภพระมารดาเรมตงอภธรรมปฎกวา " กสลา ธมมา อกสลา ธมมา, อพยากตา ธมมา " ดงนเปนตน. ทรงแสดงอภธรรมปฎกโดยนยน เรอยไปตลอด ๓ เดอน. กแลทรงแสดงธรรมอย ในเวลาภกษาจาร ทรงนรมตพระพทธนรมต ดวยทรงอธษฐานวา " พทธนรมตนจงแสดง ธรรมชอเทาน จนกวาเราจะมา " แลวเสดจไปปาหมพานต ทรงเคยว ไมสฟนชอนาคลตา บวนพระโอษฐทสระอโนดาต นาบณฑบาตมาแต อตตรกรทวป ไดประทบนงทาภตกจในโรงกวางใหญแลว. พระสารบตร-


เถระไปทาวตรแตพระศาสดาในทนน. พระศาสดาทรงทาภตกจแลว ตรส แกพระเถระวา " สารบตร วนนเราภาษตธรรมชอเทาน. เธอจงบอกแก (ภกษ ๕๐๐) นสตของตน. " ไดทราบวา กลบตร ๕๐๐ เลอมใสยมก- ปาฏหารย บวชแลวในสานกของพระเถระ. พระศาสดาตรสแลวอยางนน ทรงหมายเอาภกษเหลานน. กแลครนตรสแลว เสดจไปสเทวโลก ทรง แสดงธรรมเอง ตอจากทพระพทธนรมตแสดง. แมพระเถระกไปแสดง ธรรมแกภกษเหลานน. ภกษเหลานน เมอพระศาสดาเสดจอยในเทวโลก นนแล ไดเปนผชานาญในปกรณ ๗ แลว. ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป ภกษ เหลานนเปนคางคาวหน หอยอยทเงอมแหงหนง เมอพระเถระ ๒ รป จงกรมแลวทองอภธรรมอย ไดฟงถอเอานมตในเสยงแลว. คางคาว เหลานนไมรวา " เหลานน ชอวาขนธ. เหลาน ชอวาธาต " ดวยเหต สกวาถอเอานมตในเสยงเทานน จตจากอตภาพนน แลวเกดในเทวโลก เสวยทพยสมบตสนพทธนดรหนง จตจากเทวโลกนนแลว เกดในเรอน ตระกลในกรงสาวตถ เกดความเลอมใสในยมกปาฏหารย บวชในสานก ของพระเถระแลว ไดเปนผชานาญในปกรณ ๗ กอนกวาภกษทงปวง. แม พระศาสดากทรงแสดงอภธรรมโดยทานองนนแล ตลอด ๓ เดอนนน. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกเทวดา ๘ หมนโกฏ. แม พระมหามายากตงอยแลวในโสดาปตตผล.

พระโมคคลลานเถระขนไปทลถามขาวเสดจลง บรษทมปรมณฑล ๓๖ โยชน แมนนแล คดวา " แตบดนไป ในวนท ๗ จกเปนวนมหาปวารณา " แลวเขาไปหาพระมหาโมคคลลาน-


เถระ กลาววา " ทานเจาขา ควรจะทราบวนเสดจลงของพระศาสดา. เพราะขาพเจาทงหลาย ไมเหนพระศาสดาแลว จกไมไป." ทานพระ- มหาโมคคลลานะ ฟงถอยคานนแลวรบวา " ดละ." แลวดาลงในแผนดน ตรงนนเอง อธษฐานวา " บรษทจงเหนเรา ผไปถงเชงเขาสเนรแลว ขนไปอย " มรปปรากฏดจดายกมพลเหลองทรอยไวในแกวมณเทยว ขน ไปแลวโดยทามกลางเขาสเนร. แมพวกมนษยกแลเหนทานวา " ขนไป แลว ๑ โยชน ขนไปแลว ๒ โยชน " เปนตน. แมพระเถระขนไปถวาย บงคมพระบาทยคลของพระศาสดา ดจเทนไวดวยเศยรเกลา กราบทล อยางนนวา " พระเจาขา บรษทประสงคจะเฝาพระองคกอนแลวไป. พระองคจกเสดจลงเมอไร ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ กสารบตร พของเธอ อยทไหน. โมคคลลานะ พระเจาขา ทานจาพรรษาอย ในสงกสสนคร. พระศาสดา. โมคคลลานะ ในวนท ๗ แตวนน (ไป) เราจกลง ทประตเมองสงกสสะ ในวนมหาปวารณา ผใครจะพบเรากจงไปทนนเถด; กแลสงกสสนครจากกรงสาวตถ มประมาณ ๓๐ โยชน ในทางเทานน กจทจะตองเตรยมเสบยง ยอมไมมแกใคร ๆ. เธอพงบอกแกคนเหลานน วา ' ทานทงหลาย จงเปนผรกษาอโบสถไป ดจไปสวหารใกลเพอ ฟงธรรมเถด.'

พระพทธองคทรงเปดโลก

พระเถระทลวา " ดละ พระเจาขา " แลวไดบอกตามรบสง. พระศาสดาเสดจจาพรรษาปวารณาแลว ตรสบอกแกทาวสกกะวา " มหา- บพตร อาตมภาพจกไปสถนของมนษย." ทาวสกกะทรงนรมตบนได


๓ ชนด คอบนไดทองคา บนไดแกวมณ บนไดเงน. เชงบนไดเหลานน ตงอยแลวทประตสงกสสนคร. หวบนไดเหลานน ตงอยแลวทยอดเขา สเนร. ในบนไดเหลานน บนไดทอง ไดมในขางเบองขวา เพอพวก เทวดา. บนไดเงน ไดมในขางเบองซาย เพอมหาพรหมทงหลาย. บนไดเเกวมณไดมในทามกลาง เพอพระตถาคต. พระศาสดาประทบยนอย บนยอดเขาสเนร. ทรงทายมกปาฏหารยในกาลทเสดจลงจากเทวโลก ทรง แลดขางบนแลว. สถานทอนพระองคทรงแลดแลวทงหลาย ไดมเนน เปนอนเดยวกนจนถงพรหมโลก; ทรงแลดขางลาง, สถานทอนพระองค ทรงแลดแลว ไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงอเวจ; ทรงแลดทศใหญและ ทศเฉยงทงหลาย. จกรวาลหลายแสน ไดมเนนเปนอนเดยวกน; เทวดา เหนพวกมนษย. แมพวกมนษยกเหนพวกเทวดา. พวกเทวดาเเละมนษย ทงหมด ตางเหนกนแลวเฉพาะหนาทเดยว. พระผมพระภาคเจาทรงเปลง พระฉพพรรณรงสไปแลว. มนษยในบรษทซงมปรมณฑล ๓๖ โยชนแม คนหนง เมอแลดสรของพระพทธเจาในวนนนแลว ชอวาไมปรารถนา ความเปนพระพทธเจา มไดมเลย. พวกเทวดาลงทางบนไดทอง. พวก มหาพรหมลงทางบนไดเงน; พระสมมาสมพทธเจา เสดจลงทางบนได แกวมณ. เทพบตรนกฟอนชอปญจสขะ ถอพณสเหลองดจผลมะตมยนอย ณ ขางเบองขวา ทาบชาดวยการฟอนแดพระศาสดาลงมา มาตลสงคาหก- เทพบตรยน ณ ขางเบองซาย ถอของหอมระเบยบและดอกไมอนเปนทพย นมสการอย ทาบชาแลวลงมา. ทาวมหาพรหมกนฉตร. ทาวสยามถอพด วาลวชน. พระศาสดาเสดจลงพรอมดวยบรวารน หยดประทบอยทประต สงกสสนคร. เเมพระสารบตรเถระ มาถวายบงคมพระศาสดาแลว เพราะ


พระศาสดาเสดจลงดวยพทธสรเหนปานนน อนทานไมเคยเหนแลว ใน กาลกอนแตน. เพราะฉะนน จงประกาศความยนดของตน ดวยคาถา ทงหลายเปนตนวา :- " พระศาสดา ผมถอยคาอนไพเราะ ทรงเปน อาจารยแหงคณะ๑ เสดจมาจากดสตอยางน เรายง ไมเหน หรอไมไดยนตอใคร ในกาลกอนแตน " แลวทลวา " พระเจาขา วนนเทวดาและมนษยแมทงหมดยอมกระหยม ปรารถนาตอพระองค. " ลาดบนน พระศาสดาตรสกะทานวา " สารบตร ชอวาพระพทธเจา ผประกอบพรอมดวยคณเหนปานน ยอมเปนทรกของเทวดาและมนษย ทงหลายโดยแท." เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๒. เย ฌานปปสตา ธรา เนกขมมปสเม รตา เทวาป เตส ปหยนต สมพทธาน สตมต. " พระสมพทธเจาเหลาใด เปนปราชญ ขวน ขวายในฌาน ยนดแลวในธรรมทเขาไปสงบดวย สามารถแหงการออก, แมเทวดาและมนษยทงหลาย กยอมกระหยมตอพระสมพทธเจาเหลานน ผมสต. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา เย ฌานปปสตา ความวา ประกอบ แลว ขวนขวายแลวในฌาน ๒ อยางเหลาน คอ ลกขณปนชฌาน อารม- ๑. คณมาคโต ตดบทเปน คณ อาคโต. อรรถกถาวา.....คณาจรยาตตา คณ.....


มณปนชฌาน ดวยการนกการเขาการอธษฐานการออกและการพจารณา. บรรพชา อนผศกษาไมพงถอวา " เนกขมมะ " ในคาวา เนขมมปสเม รตา น. กคา " เนกขมมะ " นน พระองคตรส หมายเอาความยนด ในนพพาน อนเปนทเขาไปสงบกเลส. บทวา เทวาป ความวา เทวดา และมนษยทงหลายยอมกระหยม คอปรารถนาตอพระสมพทธเจาเหลานน. บทวา สตมต ความวา เทวดาและมนษยทงหลาย ปรารถนาความเปน พระพทธเจาวา " นาชมจรงหนอ แมเราพงเปนพระพทธเจา " ดงน ชอวายอมกระหยมตอพระสมพทธเจาเหลานน ผมพระคณเหนปานน ผ ประกอบพรอมแลวดวยสต. ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกสตวประมาณ ๓๐ โกฏ. ภกษ ๕๐๐ สทธวหารกของพระเถระ ตงอยแลวในพระอรหต.

สงกสสนครเปนทเสดจลงจากดาวดงส ไดยนวา การทายมกปาฏหารยแลวจาพรรษาในเทวโลก แลวเสดจ ลงทประตสงกสสนคร อนพระพทธเจาทก ๆ พระองคไมทรงละแลวแล. กสถานทพระบาทเบองขวาประดษฐาน ณ ทเสดจลงนน มนามวาอจล- เจตยสถาน. พระศาสดาประทบยน ณ ทนน ตรสถามปญหาในวสยของ ปถชนเปนตน. พวกปถชนแกปญหาไดในวสยของตนเทานน ไมสามารถ จะแกปญหาในวสยของพระโสดาบนได. พระอรยบคคลทงหลายมพระ- โสดาบนเปนตนกเหมอนกน ไมสามารถจะแกปญหาในวสยของพระอรย- บคคลทงหลาย มพระสกทาคามเปนตน. พระมหาสาวกทเหลอไมสามารถจะ แกปญหาในวสยของพระมหาโมคคลลานะ. พระมหาโมคคลลานะไม


สามารถจะแกปญหาในวสยของพระสารบตรเถระได. แมพระสารบตรเถระ กไมสามารถจะแกปญหาในวสยของพระพทธเจาไดเหมอนกน. พระศาสดา ทรงแลดทศทงปวง ตงตนแตปาจนทศ. สถานททงปวง ไดมเนนเปนอน เดยวกนทเดยว เทวดาและมนษยใน ๘ ทศ และเทวดาเบองบนจด พรหมโลก และยกษนาคและสบรรณผอย ณ ภาคพนเบองตา ประคอง อญชลกราบทลวา " พระเจาขา ชอวาผวสชนาปญหานมไดมในสมาคมน, ขอพระองคโปรดใครครวญในสมาคมนทเดยว."

พระสารบตรเถระมปญญามาก

พระศาสดาทรงดารวา " สารบตรยอมลาบาก. ดวยวาเธอไดฟง ปญหาทเราถามแลวในพทธวสยนวา :- " ดกอนทานผนรทกข เธอมปญญารกษาตน อนเราถามถงความเปนไปของทาน ผมธรรมอนนบ พรอมแลวทงหลาย และพระเสขะทงหลาย ซงม อยมากในโลกน จงบอกความเปนไปนนแกเรา " ดงน,เปนผหมดความสงสยในปญหาวา ' พระศาสดายอมตรสถามถงปฏปทา เปนทมา (มรรคปฏปทา) ของพระเสขะและอเสขะกะเรา ' ดงนกจรง, ถงอยางนนกยงหวงอธยาศยของเราอยวา ' เราเมอกลาวปฏปทานดวยมข ไหน ๆ ในธรรมทงหลายมขนธเปนตน จงจกอาจถอเอาอธยาศยของ พระศาสดาได; สารบตรนนเมอเราไมใหนย จกไมอาจแกได, เรา จกใหนยแกเธอ " เมอจะทรงแสดงนย ตรสวา " สารบตร เธอจง


พจารณาเหนความเปนจรงน. " ไดยนวา พระองคไดทรงดารอยางนวา " สารบตรเมอถอเอาอธยาศยของเราแก จกแกดวยสามารถแหงขนธ " ปญหานนปรากฏแกพระเถระตงรอยนย พนนย พรอมกบการประทานนย. ทานตงอยในนยทพระศาสดาประทาน แกปญหานนไดเเลว. ไดยนวา คนอนยกพระสมมาสมพทธเจาเสย ชอวาสามารถเพอจะทนปญญาของ พระสารบตรเถระหามได. นยวา เหตนนแล พระเถระจงยนตรงพระพกตร พระศาสดา บนลอสหนาทวา " พระเจาขา เมอฝนตกแมตลอดกลปทงสน ขาพระองคกสามารถเพอจะนบ แลวยกขนซงคะแนนวา ' หยาดนาทงหลาย ตกในมหาสมทรเทานหยาด, ตกบนแผนดนเทานหยาด, บนภเขาเทาน หยาด." แมพระศาสดากตรสกะทานวา " สารบตร เรากทราบความท เธอสามารถจะนบได." ชอวาขออปมาเปรยบดวยปญญาของทานนน ยอม ไมม. เหตนนแล ทานจงกราบทลวา :- " ทรายในแมนาคงคา พงสนไป นาในหวงนา ใหญ พงสนไป ดนในแผนดน พงสนไป การแก ปญหาดวยความรของขาพระองค ยอมไมสนไปดวย คะแนน. " มคาอธบายไวดงนวา " ขาแตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวยความร เปนทพงของโลก กถาวา เมอขาพระองคแกปญหาขอหนงแลว บคคล พงใสทรายเมลดหนงหรอหยาดนาหยาดหนง หรอดนรวนกอนหนง เมอ ขาพระองคแกปญหารอย หรอพน หรอแสนขอ พงใสคะแนนทงหลายม ทรายเปนตน ทละหนง ๆ ณ สวนขางหนง ในแมนาคงคา, คะแนนทงหลาย


มทรายเปนตนในแมนาคงคาเปนตน พงถงความสนไปเรวกวา: การแก ปญหาของขาพระองค ยอมไมสนไป. " ภกษแมมปญญามากอยางน กยงไมเหนเงอนตนหรอเงอนปลาย แหงปญหาทพระศาสดาถามแลวในพทธวสย ตอตงอยในนยทพระศาสดา ประทานแลว จงแกปญหาได ภกษทงหลายฟงดงนนแลว สนทนากน วา " แมชนทงหมด อนพระศาสดาตรสถามปญหาใด ไมอาจแกได, พระสารบตรเถระผเปนธรรมเสนาบดผเดยวเทานน แกปญหานนได. " พระศาสดาทรงสดบถอยคานนแลวตรสวา " สารบตรแกปญหาทมหาชน ไมสามารถจะแกได ในบดนเทานนหามได ; แมในภพกอน เธอกแกได แลวเหมอนกน " ดงนแลวทรงนาอดตนทานมา ตรสชาดก๑นโดยพสดาร วา :- " คนทมาประชมกนแลว แมตงพนเปนกาหนด คนเหลานนหาปญญามได พงคราครวญตง ๑๐๐ ป, บรษใดผรชดซงอรรถแหงภาษตได บรษผนนซงเปน ผมปญญาคนเดยวเทานน ประเสรฐกวา " ดงนแล. เรองยมกปาฏหารย จบ. ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓๒.


๓. เรองนาคราชชอเอรกปตตะ [๑๕๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา ทรงอาศยนครพาราณส ประทบอยทโคนไมซก ๗ ตน ทรงปรารภพระยานาคชอเอรกปตตะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " กจโฉ มนสสปฏลาโภ " เปนตน.

อาบตเลกนอยไมแสดงเสยกอนใหโทษ ทราบวา ในศาสนาของพระกสสปสมมาสมพทธเจาในกาลกอน พระยานาคนนเปนภกษหนม ขนเรอไปในแมนาคงคา ยดใบตะไครนา กอหนง เมอเรอแมเเลนไปโดยเรว, กไมปลอย. ใบตะไครนาขาดไปแลว. ภกษหนมนนไมแสดงอาบต ดวยคดเสยวา " นเปนโทษเพยงเลกนอย " แมทาสมณธรรมในปาสน ๒ หมนป ในกาลมรณภาพ เปนประดจใบ ตะไครนาผกคอ แมอยากจะแสดงอาบต เมอไมเหนภกษอน กเกดความ เดอดรอนขนวา " เรามศลไมบรสทธ " จตจากอตภาพนนแลว บงเกด เปนพระยานาค รางกายประมาทเทาเรอโกลน. เขาไดมชอวา " เอรก ปตตะ " นนแล. ในขณะทเกดแลวนนเอง พระยานาคนนแลดอตภาพ แลว ไดมความเดอดรอนวา " เราทาสมณธรรมตลอดกาลชอมประมาณ เทาน เปนผบงเกดในทมกบเปนอาหาร ในกาเนดแหงอเหตกสตว." ในกาลตอมาเขาไดธดาคนหนง แผพงพานใหญบนหลงนาในแมนา คงคา วางธดาไวบนพงพานนน ใหฟอนราขบรองแลว.

พระยานาคออกอบายเพอทราบการอบตแหงพระพทธเจา ทราบวา เขาไดมความคดอยางนวา " เมอพระพทธเจาบงเกดขน


เราจกไดยนความทพระพทธเจานนบงเกดขน ดวยอบายนแนละ; ผใด นาเพลงขบ แกเพลงขบของเราได, เราจกใหธดากบดวยนาคพภพอนใหญ แกผนน," วางธดานนไวบนพงพาน ในวนอโบสถทกกงเดอน. ธดา นนยนฟอนอยบนพงพานนน ขบเพลงขบนวา :- " ผเปนใหญอยางไรเลา ชอวาพระราชา ? อยางไรเลา พระราชาชอวามธลบนพระเศยร ? อยางไรเลา ชอวาปราศจากธล, อยางไร ? ทาน จงเรยกวา ' คนพาล.' " ชาวชมพทวปทงสน พากนมาดวยหวงวา " เราจกพาเอานางนาค- มาณวกา " แลวทาเพลงขบแก ขบไปโดยกาลงปญญาของตน ๆ. นาง ยอมหามเพลงขบตอบนน. เมอนางยนอยบนพงพานทกกงเดอน ขบเพลง อยอยางนเทานน พทธนดรหนงลวงไปแลว .

พระศาสดาทรงผกเพลงขบแก ครงนน พระศาสดาทรงอบตขนแลวในโลก วนหนงเวลาใกลรง ทรงตรวจดโลก ทาเอรกปตตนาราชใหเปนตน ทรงเหนมาณพชอ อตตระ ผเขาไปภายในขายคอพระญาณของพระองค ทรงใครครวญดวา " จกมเหตอะไร ? " ไดทรงเหนแลววา " วนนเปนวนทเอรกปตตนาคราช ทาธดาไวบนพงพานแลวใหฟอน อตตรมาณพนเรยนเอาเพลงขบแกทเรา ใหเเลวจกเปนโสดาบน เรยนเอาเพลงขบนนไปสสานกของนาคราชนน, นาคราชนนฟงเพลงขบแกนนแลว จกทราบวา ' พระพทธเจาทรงอบต ขนแลว ' จกมาสสานกของเรา, เมอนาคราชนนมาแลว, เราจกกลาว


คาถาในสมาคมอนใหญ, ในกาลจบคาถา สตวประมาณ ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม" พระศาสดาเสดจไปในทนนแลว ประทบนง ณ โคนตนซกตนหนง บรรดาตนซก ๗ ตนทมอยในทไมไกลแตเมองพาราณส. ชาวชมพทวป พาเอาเพลงขบแกเพลงขบไปประชมกนแลว . พระศาสดาทอดพระเนตร เหนอตตรมาณพกาลงไปในทไมไกล จงตรสวา " อตตระ. " อตตระ. อะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจงมานกอน. ทนน พระศาสดาตรสกะอตตรมาณพนน ผมาถวายบงคมนงลงแลว ถามวา " เธอจะไปไหน ? " อตตรมาณพ. จกไปยงททธดาของเอรกปตตนาคราช ขบเพลง. พระศาสดา. กเธอรเพลงขบแกเพลงขบหรอ ? อตตรมาณพ. ขาพระองคทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจงกลาวเพลงเหลานนดกอน. ทนน พระศาสดาตรสกะอตตรมาณพผกลาวตามธรรมดาความรของ ตนเทานนวา " แนะอตตระ นน ไมใชเพลงขบแก, เราจกใหเพลงขบ แกแกเธอ, เธอตองเรยนเพลงขบแกนน ใหได " อตตมาณพ. ดละ พระเจาขา.

อตตรมาณพเรยนเพลงแกจากพระศาสดา ทนน พระศาสดาตรสกะเขาวา " อตตระ ในกาลทนางนาคมาณ วกาขบเพลง เธอพงขบเพลงแกนวา :-


" ผเปนใหญในทวาร ๖ ชอวาเปนพระราชา, พระราชาผกาหนดอย ชอวาธลบนพระเศยร, ผไม กาหนดอย ชอวาปราศจากธล, ผกาหนดอย ทาน เรยกวา คนพาล." กเพลงขบของนางนาคมาณวกา มอธบายวา: บาทคาถาวา กส อธปต ราชา ความวา ผเปนใหญอยางไรเลา จงชอวาพระราชา ? คาถาวา กส ราชา รชสสโร ความวา อยางไรพระราชา ยอม เปนผชอวา มธลบนพระเศยร ? บทวา กถ ส ความวา อยางไรกนเอย พระราชานนเปนผชอวา ปราศจากธล ? สวนเพลงขบแก มอธบายวา : บาทคาถาวา ฉทวาราธปต ราชา ความวา ผใดเปนผใหญแหง ทวาร ๖ อนอารมณทง ๖ มรปเปนตนครอบงาไมได แมในทวารหนง ผนชอวาเปนพระราชา. บาทคาถาวา รชมาโน รชสสโร ความวา กพระราชาใดกาหนด อยในอารมณเหลานน, พระราชาผกาหนดอยนน ชอวามธลบนพระเศยร. บทวา อรช ความวา สวนพระราชาผไมกาหนดอย ชอวาเปนผ ปราศจากธล. บทวา รช ความวา พระราชาผกาหนดอย ทานเรยกวา " เปน คนพาล" พระศาสดาครนประทานเพลงขบแก แกอตตรมาณพนนอยางน


แลว ตรสวา " อตตระ " เมอเธอขบเพลงขบน (นาง) จกขบเพลงขบแก เพลงขบของเธออยางนวา:- " คนพาลอนอะไรเอย ยอมพด ไป, บณฑตยอม บรรเทาอยางไร, อยางไร จงเปนผมความเกษมจาก โยคะ, ทานผอนเราถามแลว โปรดบอกขอนนแกเรา " ทนน ทานพงขบเพลงขบแกนแกนางวา :- " คนพาลอนหวงนา (คอกามโอฆะเปนตน) ยอม พดไป, บณฑตยอมบรรเทา (โอฆะนน) เสยดวย ความเพยร, บณฑตผไมประกอบดวยโยคะทงปวง ทานเรยกวา ผมความเกษมจากโยคะ " เพลงขบแกนน มเนอความวา :- " คนพาลอนโอฆะ (กเลสดจหวงนา) ๔ อยาง มโอฆะคอกามเปนตน ยอมพดไป, บณฑตยอม บรรเทาโอฆะนน ดวยความเพยร กลาวคอสมมป- ปธาน (ความเพยรอนตงไวชอบ), บณฑตนนไม ประกอบดวยโยคะทงปวง มโยคะคอกามเปนตน ทาน เรยกชอวา ' ผมความเกษมจากโยคะ." อตตรมาณพ เมอกาลงเรยนเพลงขบแกนเทยว ดารงอยในโสดา- ปตตผล. เขาเปนโสดาบน เรยนเอาคาถานนไปแลว กลาววา " ผเจรญ ฉนนาเพลงขบแกเพลงขบมาแลว, พวกทานจงใหโอกาสแกฉน " ได คกเขาไปในทามกลางมหาชนทยนยดเยยดกนอยแลว. นางนาคมาณวกา ยนฟอนอยบนพงพานของพระบดา แลวขบเพลงขบวา


" ผเปนใหญ อยางไรเลา ชอวาเปนพระราชา ? " เปนตน. อตตรมาณพ ขบเพลงแกวา " ผเปนใหญในทวาร ๖ ชอวาเปพระราชา " เปนอาท. นาง- นาคมาณวกา ขบเพลงโตแกอตตรมาณพนนอกวา " คนพาล อนอะไรเอย ยอมพคไป ? " เปนตน. ทนน อตตรมาณพเมอจะขบเพลงแกแกนาง จงกลาวคาถานวา :- " คนพาลอนหวงนายอมพดไป " ดงนเปนตน.

นาคราชทราบวาพระพทธเจาอบตแลว นาคราชพอฟงคาถานน ทราบความทพระพทธเจาบงเกดขน ดใจ วา " เราไมเคยฟงชอบทเหนปานน ตลอดพทธนดรหนง, " ผเจรญ พระพทธเจา บงเกดขนในโลกแลวหนอ " จงเอาหางฟาดนา, คลนใหญ เกดขนแลว. ฝงทงสองพงลงแลว. พวกมนษยในทประมาณอสภะหนง แตฝงขางนและฝงขางโนน จมลงไปในนา. นาคราชนน ยกมหาชนม ประมาณเทานนวางไวบนพงพาน แลวตงไวบนบก. นาคราชนนเขาไป หาอตตรมาณพ แลวถามวา " แนะนาย พระศาสดาประทบอยทไหน ? " อตตระ. ประทบนงทโคนไมตนหนง มหาราช. นาคราชนนกลาววา " มาเถดนาย พวกเราจะพากนไป " แลว ไดไปกบอตตรมาณพ. ฝายมหาชนกไดไปกบเขาเหมอนกน. นาคราชนน ไปถง เขาไปสระหวางพระรศมมพรรณะ ๖ ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดยนรองไหอย. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนาคราชนนวา " นอะไร กน ? มหาบพตร. " นาคราช. พระเจาขา ขาพระองคเปนสาวกของพระพทธเจา ผ


เชนกบดวยพระองค ไดทาสมณธรรมสน ๒ หมนป แมสมณธรรมนน กไมอาจเพอจะชวยขาพระองคได. ขาพระองคอาศยเหตสกวาใหใบตะไคร นาขาดไปมประมาณเลกนอย ถอปฏสนธในอเหตกสตว เกดในททตอง เลอยไปดวยอก. ยอมไมไดความเปนมนษยเลย. ไมไดฟงพระธรรม, ไมไดเหนพระพทธเจา ผเชนกบดวยพระองคตลอดพทธนดรหนง. พระศาสดาทรงสดบถอยคาของนาคราชนนแลว ตรสวา " มหา- บพตร ชอวาความเปนมนษยหาไดยากนก, การฟงพระสทธรรม ก อยางนน การอบตขนแหงพระพทธเจา กหาไดยากเหมอนกน ; เพราะ วาทงสามอยางน บคคลยอมไดโดยลาบากยากเยน " เมอจะทรงแสดง ธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๓. กจโฉ มนสสปฏลาโภ กจฉ มจจาน ชวต กจฉ สทธมมสสวน กจโฉ พทธานมปปาโท. " ความไดอตภาพเปนมนษย เปนการยาก, ชวต ของสตวทงหลาย เปนอยยาก, การฟงพระสทธรรม เปนของยาก การอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลาย เปนการยาก."

แกอรรถ

เนอความแหงพระคาถานน พงทราบดงนวา " กขนชอวา ความ ไดอตภาพเปนมนษย ชอวาเปนการยาก คอหาไดยากเพราะความเปน มนษย บคคลตองไดดวยความพยายามมาก ดวยกศลมาก, ถงชวตของ สตวทงหลาย กชอวาเปนอยยาก เพราะทากรรมมกสกรรมเปนตนเนอง ๆ แลวสบตอความเปนไปแหงชวตบาง เพราะชวตเปนของนอยบาง, แม


การฟงพระสทธรรม กเปนการยาก เพราะคาทบคคลผแสดงธรรมหา ไดยาก ในกปแมมใชนอย. อนง ถงการอบตขนแหงพระพทธเจา ทงหลาย กเปนการยากเหมอนกน คอไดยากยงนก เพราะอภนหารสาเรจ ดวยความพยายามมาก และเพราะการอบตขนแหงทานผมอภนหารอน สาเรจแลว เปนการไดโดยยาก ดวยพนแหงโกฏกป แมมใชนอย. "

นาคราชไมบรรลโสดาบน ในกาลจบเทศนา เหลาสตว ๘ หมน ๔ พน ไดตรสรธรรมแลว. ฝายนาคราชควรจะไดโสดาปตตผลในวนนน แตกไมได เพราะคาทตน เปนสตวดรจฉาน. นาคราชนนถงภาวะคอความไมลาบากในฐานะทง ๕ กลาวคอการถอปฏสนธ การลอกคราบ การวางใจแลวกาวลงสความหลบ การเสพเมถนกบดวยนางนาคผมชาตเสมอกน และจต ทพวกนาคถอเอา สรระแหงนาคนนแหละ แลวลาบากอย ยอมไดเพอเทยวไปดวยรปแหง มาณพนนแล ดงนแล. เรองนาคราชชอเอรกปตตะ จบ.


๔. เรองปญหาของพระอานนทเถระ [๑๕๑]

ขอความเบอตน

พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหาของ พระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพพปาปสส อกรณ " เปนตน.

กาลแหงพระพทธเจาตางกน แตคาสอนเหมอนกน

ไดยนวา พระเถระนงในทพกกลางวน คดวา " พระศาสดาตรส บอกเหตแหงพระพทธเจา ๗ พระองคทกอยาง คอ พระชนนและพระ- ชนก การกาหนดพระชนมาย ไมเปนทตรสร สาวกสนนบาต อครสาวก อปฏฐาก. แตอโบสถมไดตรสบอกไว; อโบสถแหงพระพทธเจาแม เหลานนเหมอนอยางน หรอเปนอยางอน. " ทานจงเขาไปเฝาพระศาสดา แลวทลถามเนอความนน. กเพระความแตกตางแหงกาลแหงพระพทธเจา เหลานนเทานน ไดมแลว, ความแตกตางแหงคาถาไมม; ดวยวา พระ- สมมาสมพทธเจา พระนามวาวปสส ไดทรงกระทาอโบสถในทก ๆ ๗ ป, เพราะพระโอวาททพระองคประทานแลวในวนหนงเทานน พอไปได๗ป, พระสมมาสมพทธเจา พระนามวาสขและเวสสภ ทรงกระทาอโบสถใน ทก ๆ ๖ ป. (เพราะพระโอวาททพระสมมาสมพทธเจาทง ๒ พระองคนน ทรงประทานในวนหนงเทานน พอไปได ๖ ป) พระสมมาสมพทธเจา พระนามวากกสนธะ และ โกนาคมนะ ไดทรงกระทาอโบสถทก ๆ ป, (เพราะพระโอวาททพระสมมาสมพทธเจา ๒ พระองคนน ทรงประทาน ในวนหนงเทานน พอไปไดปหนง ๆ); พระกสสปทสพล ไดทรงกระทา อโบสถทก ๆ ๖ เดอน, เพราะพระโอวาททพระองคทรงประทานในวน


หนง พอไปได ๖ เดอน; ฉะนน พระศาสดาจงตรสความแตกตางกน เเหงกาลนของพระพทธเจาเหลานนแลว ตรสวา " สวนโอวาทคาถาของ พระพทธเจาเหลานน เปนอยางนนแหละ." ดงนแลว เมอจะทรงกระทา อโบสถแหงพระพทธเจาทก ๆ พระองค ซงเปนอนเดยวกนทงนนให แจมแจง จงไดตรสพระคาถาเหลานวา :- ๔. สพพปาปสส อกรณ กสลสสปสมปทา สจตตปรโยทปน เอต พทธาน สาสน. ขนต ปรม ตโป ตตกขา นพพาน ปรม วทนต พทธา น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเหฐยนโต. อนปวาโท อนปฆาโต ปาตโมกเข จ สวโร มตตตา จ ภตตสม ปนตจ สยนาสน อธจตเต จ อาโยโค เอต พทธาน สาสน. " ความไมทาบาปทงสน ความยงกศลใหถง พรอม ความทาจตของตนใหผองใส นเปนคาสอน ของพระพทธเจาทงหลาย. ความอดทนคอความอด กลน เปนธรรมเผาบาปอยางยง ทานผรทงหลาย ยอมกลาวพระนพพานวาเปนเยยม, ผทารายผอน ไมชอวาบรรพชต ผเบยดเบยนผอนอย ไมชอวาเปน สมณะ. ความไมกลาวราย ๑ ความไมทาราย ๑ ความสารวมในพระปาตโมกข ๑ ความเปนผรประมาณ


ในภตตาหาร ๑ ทนอนทนงอนสงด ๑ ความประกอบ โดยเออเฟอในอธจต ๑ นเปนคาสอนของพระพทธเจา ทงหลาย. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา สพพปาปสส ไดแก อกศลกรรมทก ชนด. การยงกศลใหเกดขน ตงแตออกบวชจนถงพระอรหตมรรค และ การยงกศลทตนใหเกดขนแลวใหเจรญ ชอวา อปสมปทา. การยงจตของ ตนใหผองใสจากนวรณทง ๕ ชอวา สจตตปรโยทปน. บาทพระคาถาวา เอต พทธานสาสน๑ โดยอรรถวา นเปนวาจา เครองพราสอนของพระพทธเจาทก ๆ พระองค. บทวา ขนต ความวา ขนชอวาความอดทน กลาวคอ ความอด กลนน เปนตบะอยางยอดยง คออยางสงสดในพระศาสนาน. บาทพระคาถาวา นพพาน ปรม วทนต พทธา ความวา พทธ- บคคลทง ๓ จาพวกน คอ พระพทธะจาพวก ๑ พระปจเจกพทธะจาพวก ๑ พระอนพทธะจาพวก ๑ ยอมกลาวพระนพพานวา " เปนธรรมชาตอน สงสด. " บทวา น ห ปพพชโต โดยความวา บคคลผทลางผลาญบบคน สตวอนอย ดวยเครองประหารตาง ๆ มฝามอเปนตน ชอวา ผทารายผอน ไมชอวาเปนบรรพชต. บทวา สมโณ ความวา บคคลผยงเบยดเบยนสตว อนอย โดยนยทกลาวแลวนนแหละ ไมชอวาเปนสมณะดวยเหมอนกน. การไมตเตยนเอง และการไมยงผอนใหตเตยน ชอวา อนปวาโท. การ ไมทารายเอง และการไมใชผอนใหทาราย ชอวา อนปฆาโต. ๑. บาล เปน พทธาน สาสน

.


บทวา ปาตโมกเข ไดแก ศลทเปนประธาน. การปด ชอวา สวโร. ความเปนผรจกพอด คอความรจกประมาณ ชอวา มตตตา. บทวา ปนต ไดแก เงยบ. บทวา อธจตเต ความวา ในจตอนยง กลาวคอ จตทสหรคตดวยสมาบต ๘. การกระทาความเพยร ชอวา อาโยโค. บทวา เอต ความวา นเปนคาสอนของพระพทธเจาทก ๆ พระองค. กในพระ- คาถาน พระผมพระภาคเจาตรสศลอนเปนไปทางวาจา ดวยอนปวาท ตรสศลอนเปนไปทางกาย ดวยอนปฆาต. ตรสปาตโมกขสลกบอนทรย- สงวรสล ดวยคานวา ปาตโมกเข จ สวโร. ตรสอาชวปารสทธสลและ ปจจยสนนสตสล ดวยมตตญตา, ตรสเสนาสนะอนสปปายะ ดวยปนต- เสนาสนะ, ตรสสมาบต ๘ ดวยอธจต. ดวยประการน สกขาแมทง ๓ ยอมเปนอนพระองคตรสแลวดวยพระคาถานทเดยว ฉะนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ฉะนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๕. เรองภกษผไมยนด [๑๒๕]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษผไมยนด (ในพรหมจรรย) รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " น กหาปณวสเสน " เปนตน.

ภกษหนมกระสนอยากสก

ไดยนวา ภกษนนบรรพชาแลวในศาสนา ไดอปสมบทแลว อน พระอปชฌายสงไป ดวยคาวา " เธอจงไปทชอโนนแลว เรยนอทเทส " ไดไปในทนนแลว. ครงนนโรคเกดขนแกบดาของทาน เขาเปนผใครจะ ไดเหนบตร (แต) ไมไดใคร ๆ ทสามารถจะเรยกบตรนนมาได จงบน เพออย เพราะความโศกถงบตรนนแล เปนผมความตายอนใกลเขามา แลว จงสงนองชายวา " เจาพงทาทรพยนใหเปนคาบาตรและจวรแกบตร ของเรา " แลวใหทรพย ๑๐๐ กหาปณะไวในมอของนองชาย ไดทา กาละแลว. ในกาลทภกษหนมมาแลว นองชายนน จงหมอบลงแทบเทารองไห กลงเกลอกไปมา พลางกลาววา " ทานผเจรญ บดาของทานทงหลาย บนถงอยเทยว ทากาละแลว. กบดานนไดมอบกหาปณะไว ๑๐๐ ในมอ ของผม. ผมจกทาอะไร ? ดวยทรพยนน. " ภกษหนมจงหามวา " เรา ไมมความตองการดวยกหาปณะ " ในกาลตอมาจงคดวา " ประโยชนอะไร ของเรา ดวยการเทยวไปบณฑบาตในตระกลอนเลยงชพ, เราอาจเพอจะ อาศยกหาปณะ ๑๐๐ นนเลยงชพได. เราจกสกละ. " เธอถกความไมยนด บบคนแลว จงสละการสาธยายและพระกมมฏฐาน ไดเปนเหมอนผมโรค


ผอมเหลอง, ครงนน ภกษหนมและสามเณรถามเธอวา " นอะไรกน ? เมอเธอตอบวา " ผมเปนผกระสน " จงพากนเรยนแกอาจารยและ อปชฌาย. ทนนอาจารยและอปชฌายเหลานน จงนาเธอไปยงสานกของ พระศาสดา แสดงแดพระศาสดาแลว. พระศาสดาตรสวา " ภกษ ไดยนวา เธอกระสนจรงหรอ ? " เมอ เธอกราบทลรบวา " อยางนน พระเจาขา " ตรสวา " เพราะเหตไร ? เธอจงไดทาอยางนน. กอะไร ๆทเปนปจจยแหงการเลยงชพของเธอมอย หรอ ?" ภกษ. ม พระเจาขา. พระศาสดา. อะไร ? ของเธอมอย. ภกษ. กหาปณะ ๑๐๐ พระเจาขา. พระศาสดา. ถากระนน เธอจงนากอนกรวดมา แมเพยงเลกนอย กอน. เธอลองนบดกจกรไดวา ' เธออาจเลยงชวตไดดวยกหาปณะจานวน เทานนหรอ. หรอไมอาจเลยงชวตได.' ภกษหนมนน จงนากอนกรวดมา.

ความอยากใหเตมไดยาก

ทนน พระศาสดาจงตรสกะเธอวา " เธอจงตงไว ๕๐ เพอประโยชน แกเครองบรโภคกอน, ตงไว ๒๘ เพอประโยชนแกโค ๒ ตว, ตงไวชอ มประมาณเทาน เพอประโยชนแกพช, เพอประโยชนแกแอกและไถ, เพอประโยชนแกจอบ, เพอประโยชนเเกพราและขวาน. " เมอเธอนบ อยดวยอาการอยางน กหาปณะ ๑๐๐ นน ยอมไมเพยงพอ. ครงนน


พระศาสดาจงตรสกะเธอวา " ภกษ กหาปณะของเธอมนอยนก, เธออาศย กหาปณะเหลานน จกใหความทะยานอยากเตมขนไดอยางไร ? ไดยนวา ในอดตกาล บณฑตทงหลายครองจกรพรรดราชสมบต สามารถจะยง ฝนคอรตนะ ๗ ประการใหตกลงมาเพยงสะเอวในทประมาณ ๑๒ โยชน ดวยอาการสกวาปรบมอ แมครองราชสมบตในเทวโลก ตลอดกาลท ทาวสกกะ ๓๖ พระองคจตไป ในเวลาตาย (ก) ไมยงความอยากใหเตม ไดเลย ไดทากาละแลว " อนภกษนนทลวงวอนแลว ทรงนาอดตนทาน มา ยงมนธาตราชชาดก๑ใหพสดารแลว ในลาดบแหงพระคาถานวา :- " พระจนทรและพระอาทตย (ยอมหมนเวยนไป) สองทศใหสวางไสวอยกาหนดเพยงใด, สตวทงหลาย ผอาศยแผนดนทงหมดเทยว ยอมเปนทาสของพระ- เจามนธาตราชกาหนดเพยงนน." ไดทรงภาษต ๒ พระคาถานวา :- ๕. น กหาปณวสเสน ตตต กาเมส วชชต อปปสสาทา ทกขา กามา อต วาย ปณฑโต อป ทพเพส กาเมส รต โส นาธคจฉต ตณหกขยรโต โหต สมมาสมพทธสาวโก. " ความอมในกามทงหลาย ยอมไมมเพราะฝน คอกหาปณะ, กามทงหลาย มรสอรอยนอย ทกข มาก บณฑตรแจงดงนแลว ยอมไมถงความยนดใน ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๐๐. อรรถกถา. ๒/๔๗.


กามทงหลายแมทเปนทพย, พระสาวกของพระสมมา สมพทธเจา ยอมเปนผยนดในความสนไปแหง ตณหา. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กหาปณวสเสน ความวา บณฑตนน ปรบมอแลว ยงฝนคอรตนะ ๗ ประการใหตกลงได, ฝนคอรตนะ ๗ ประการนน ตรสใหชอวา กหาปณวสส ในพระคาถาน, กขนชอวา ความอมในวตถกามและกเลสกาม ยอมไมม แมเพราะฝนคอรตนะทง ๗ ประการนน; ความทะยานอยากนน เตมไดยากดวยอาการอยางน. บทวา อปปสสาทา คอ ชอวามสขนดหนอย เพราะคาทกามม อปมาเหมอนความฝนเปนตน. บทวา ทกขา คอ ชอวามทกขมากแท ดวยสามารถแหงทกขอน มาในทกขกขนธสตร๑เปนตน. บทวา อต ว าย คอ รกามทงหลายเหลานน ดวยอาการ อยางน. บทวา อป ทพเพส ความวา กถาใคร ๆ พงเธอเชญดวยกามอน เขาไปสาเรจแกเทวดาทงหลาย. ถงอยางนนทานยอมไมประสบความยนด ในกามเหลานนเลย เหมอนทานพระสมทธ ทถกเทวดาเธอเชอเชญฉะนน. บทวา ตณหกขยรโต ความวา เปนผยนดยง ในพระอรหตและ ในพระนพพาน คอปรารถนาพระอรหตและพระนพพานอย. ๑. ม. ม. มหาทกขกขนธสตร ๑๒/๑๖๖. จฬทกขกขนธสตร ๑๒/๑๗๙.


ภกษโยคาวจรผเกดในทสดแหงการฟงธรรม ทพระสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงแลว ชอวาพระสาวกของพระสมมาสมพทธเจา. ในกาลจบเทศนา ภกษนนดารงอยในโสดาปตตผล. เทศนาไดม ประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษผไมยนด จบ.


๖. เรองปโรหตชออคคทต. [๑๕๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา (เมอประทบอยในพระเชตวน) ประทบนงบนกอง ทราย ทรงปรารภปโรหตของพระเจาโกศล ชออคคทต ตรสพระธรรม- เทศนานวา " พห เว สรณ ยนต " เปนตน.

อคคทตไดเปนปโรหตถง ๒ รชกาล ดงไดสดบมา อคคทตนน ไดเปนปโรหตของพระเจามหาโกศล. ครนเมอพระราชบดาสวรรคตแลว พระราชาทรงพระนามวา ปเสนทโกศล ทรงดารวา " ผนเปนปโรหตแหงพระชนกของเรา " จงตงเขาไวใน ตาแหนงนนนนแล ดวยความเคารพ ในเวลาเขามาสทบารงของพระองค ทรงทาการเสดจลกรบ. รบสงใหพระราชทานอาสนะเสมอกน ดวยพระ- ดารสวา " อาจารย เชญนงบนอาสนะน. "

อคคทตออกบวชนอกพระพทธศาสนา อคคทตนน คดวา " พระราชานทรงทาความเคารพในเราอยาง เหลอเกน, แตเรากไมอาจเอาใจของพระราชาทงหลายไดตลอดกาลเปน นตยเทยว; อนง พระราชากเยาววย ยงหนมนอย, ชอวาความเปนพระ- ราชากบดวยคนผมวยเสมอกนนนแล เปนเหตใหเกดสข; สวนเราเปนคน แก, เราควรบวช " เขากราบทลใหพระราชาพระราชทานพระบรมราชา- นญาตการบรรพชาแลว ใหคนตกลองเทยวไปในพระนครแลว สละทรพย ของตนทงหมดในเพราะการใหทานเปนใหญตลอด ๗ วนแลว บวชเปน นกบวชภายนอก. บรษหมนหนงอาศยอคคทตนน บวชตามแลว. อคคทต


นนพรอมดวยนกบวชเหลานน สาเรจการอยในระหวางแควนองคะ แควน มคธะและแควนกร (ตอกน) ใหโอวาทนวา " พอทงหลาย บรรดาเธอ ทงหลาย ผใดมกามวตกเปนตน เกดขน, ผนนจงขนหมอทรายหมอหนง ๆ จากแมนา (มา) เกลยลง ณ ทน. " พวกนกบวชเหลานนรบวา " ดละ " ใน เวลากามวตกเปนตนเกดขนแลว กทาอยางนน. โดยสมยอนอก ไดมกอง ทรายใหญแลว. นาคราชชอ อหฉตตะ หวงแหนกองทรายใหญนน. ชาว องคะ มคธะ และชาวแควนกร นาเครองสกการะเปนอนมากไป ถวาย ทานแกพวกนกบวชเหลานนทกๆเดอน.

อคคทตสอนประชาชนใหถงสรณะ ครงนน อคคทตไดใหโอวาทแกชนเหลานน ดงนวา " พวกทาน จงถงภเขาเปนสรณะ, จงถงปาเปนสรณะ, จงถงอารามเปนสรณะ, จงถง ตนไมเปนสรณะ; พวกทานจกพนจากทกขทงสนไดดวยอาการอยางน " กลาวสอนแมซงอนเตวาสกของตน ดวยโอวาทนเหมอนกน.

พระมหาโมคคลลนะไปทรมานอคคทต

ฝายพระโพธสตว เสดจออกมหาภเนษกรมณ ทรงบรรลสมมา- สมโพธแลว ในสมยนน ทรงอาศยกรงสาวตถ ประทบอยในพระเชตวน. ในเวลาจวนรงทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนอคคทตพราหมณพรอมดวย อนเตวาสก ผเขาไปภายในขายคอพระญาณของพระองคแลว ทรงทราบ วา " ชนเหลานนแมทงหมด เปนผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหต " ในตอนเยน ตรสกะพระมหาโมคคลลานเถระวา " โมคคลลานะ เธอเหน อคคทตพราหมณผยงมหาชนใหเเลนไปโดยทางไมใชทาไหม ? เธอจงไป, ใหโอวาทแกมหาชนเหลานน. "


พระเถระ. ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลานนเปนอนมาก ขาพระ- องคผเดยวพงขมขไมได ถาแมพระองคจกเสดจมาไซร. ชนเหลานนจก เปนอนพงขมขได. พระศาสดา. โมคคลลานะ แมเรากจกมา. เธอจงลวงหนาไป กอน. พระเถระ กาลงเดนไปเทยว พลางคดวา " ชนเหลานน ทงมกาลง ทงมมาก, ถาเราจกพดอะไรๆในทประชมของชนทงปวงไซร; ชนแม ทงหมดพงลกขน โดยความเปนพวกๆ กน " ยงฝนมเมดหยาบใหตกลง แลว ดวยอานภาพของตน. ชนเหลานน เมอฝนมเมดหยาบตกอย, ตาง กลกขนแลว ๆเขาไปยงบรรณศาลาของตน ๆ. พระเถระยนอยทประต บรรณาศาลาของอคคทตกลาววา อคคทต. เขาไดยนเสยงของพระเถระ แลว กลาววา " นนเปนใคร ? " เพราะความเปนผกระดางเพราะมานะวา " ในโลกนใคร ๆชอวาผสามารถเรยกเราโดย (ออก) ชอ ไมม, ใคร หนอแล ? เรยกเราโดย (ออก) ชอ. " พระเถระ. ขาพเจา พราหมณ. อคคทต. ทานพดอะไร ? พระเถระ. ขอทานจงบอกสถานทพกอยในทนแกขาพเจาสนคน หนง ในวนน. อคคทต. สถานทพกอยในทน ไมม, บรรณาศาลาหลงหนงกสาหรบ คนหนงเทานน. พระเถระ. อคคทต ธรรมดาพวกมนษย ยอมไปสสานกของพวก


มนษย. พวกโคกไปสสานกของโค พวกบรรพชตกไปสสานกของพวก บรรพชต, ทานอยาทาอยางนน, ขอจงใหทพกอยแกขาพเจา. อคคทต. กทานเปนบรรพชตหรอ ? พระเถระ. เออ ขาพเจาเปนบรรพชต. อคคทต. ถาทานเปนบรรพชตไซร. สงของคอสาแหรกบรขารแหง บรรพชต ของทานอยไหน ? พระเถระ. บรขารของขาพเจามอย. ขาพเจาคดเหนวา ' กการถอ บรขารนนเปนแผนก เทยวไป ลาบาก ' ดงนแลว จงถอบรขารนนไว โดยภายในนนแลเทยวไป พราหมณ. " พราหมณนนโกรธพระเถระวา " ทานจกถอบรขารนนเทยวไป หรอ ? " ลาดบนน พระเถระจงพดกะเขาวา " (จงหลกไป) อคคทต ทานอยาโกรธ (ขาพเจา). จงบอกสถานทพกอยแกขาพเจา. " อคคทต. สถานทพกอยทนไมม. พระเถระ. กใคร ? อยบนกองทรายนน. อคคทต. นาคราชตวหนง. พระเถระ. ทานจงใหทนน แกขาพเจา. อคคทต. ขาพเจาไมอาจใหได. กรรมของนาคราชนนรายกาจ. พระเถระ. ชางเถอะ, ขอทานจงใหแกเราเถด. อคคทต. ถาเชนนน ทานจงรเองเถด.

พระเถระผจญกบนาคราช พระเถระ ผนหนาตรงกองทรายไปแลว. นาคราชเหนพระเถระ นนมา จงดารวา " พระสมณะนมาขางน, เหนจะไมทราบความทเรามอย;


เราจะบงหวนควน ใหสมณะนนตาย " บงหวนควนแลว. พระเถระคดวา " นาคราชนเหนจะเขาใจวา ' เราเทานนอาจบงหวน ควนได. พวกอนยอมไมอาจ ' ดงนแลว บงหวนควนแมเอง. ควน ทงหลายพงออกจากสรระแหงนาคราชและพระเถระ แมทงสองฝาย ตงขน จนถงพรหมโลก. ควนทงสองฝายไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแต นาคราชฝายเดยว. นาคราชไมอาจอดทนกาลงแหงควนได จงใหลกโพลง (เปนไฟ). ฝายพระเถระเขาสมาบตมเตโชธาตเปนอารมณแลว ใหลกโพลง (เปนไฟ) พรอมกบนาคราชนนเหมอนกน. เปลวไฟพงขนไปจนถง พรหมโลก. เปลวไฟแมทงสองฝายไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแต นาคราชฝายเดยว.

นาคราชแพพระเถระ ลาดบนน สรระทงสนของนาคราชนน ไดเปนราวกะวาถกคบเพลง ทงหลายลนทวแลว. หมฤษแลดแลวคดวา " นาคราชเผาสมณะ, สมณะ คนดหนอ ไมเชอฟงคาของพวกเรา จงฉบหายแลว. " พระเถระ ทรมานนาคราชทาใหหมดพยศแลว นงบนกองทราย. นาคราชเอาขนดรวบกองทราย แผพงพานประมาณเทาหองโถงแหงเรอน ยอด กนอยแลวเบองบนแหงพระเถระ. หมฤษไปยงสานกของพระเถระ แตเชาตร ดวยคดวา " พวกเราจกรความทสมณะตายแลวหรอยงไมตาย " เหนทานนงอยบนยอดกองทรายแลว ประคองอญชลชมเชยอย กลาววา " สมณะ นาคราชไมเบยดเบยนทานแลหรอ ? " พระเถระ. ทานทงหลายไมเหนนาคราชแผพงพานดารงอยเบองบน แหงเราหรอ ?


ฤษเหลานน พดกนวา " นาอศจรรยหนอ ! ทานผเจรญ. อานภาพ แหงสมณะ ชอเหนปานน. พระสมณะนทรมานนาคราชไดแลว " ไดยน ลอมพระเถระอยแลว. ในขณะนน พระศาสดาเสดจมาแลว. พระเถระเหนพระศาสดาแลว ลกขนถวายบงคม. ลาดบนน ฤษทงหลาย พดกะพระเถระนนวา " สมณะ น เปนใหญแมกวาทานหรอ ? " พระเถระ. พระผมพระภาคเจานน เปนพระศาสดา, ขาพเจาเปน สาวกของพระผมพระภาคเจาน.

พวกฤษชมเชยพระศาสดา พระศาสดาประทบนงบนยอดกองทรายแลว. หมฤษประคองอญชล ชมเชยพระศาสดาวา " อานภาพของสาวกยงถงเพยงน, สวนอานภาพ ของพระศาสดาน จกเปนเชนไร ? " พระศาสดาตรสเรยกอคคทตมาแลว ตรสวา " อคตทต ทานเมอ ใหโอวาทแกสาวกและอปฏฐากทงหลายของทาน ยอมกลาววา ' อยางไร ? ' ให. " อคคทต. ขาพระองคใหโอวาทแกสาวกและอปฏฐากเหลานน อยาง นวา ทานทงหลาย จงถงภเขานนวาเปนทพง, จงถงปา อาราม, จงถง ตนไม วาเปนทพง; ดวยวาบคคลถงวตถทงหลาย มภเขาเปนตนนนวา เปนทพงแลว ยอมพนจากทกขทงปวงได.'

สรณะทเกษมและไมเกษม พระศาสดาตรสวา " อคคทต บคคลถงวตถทงหลายมภเขาเปนตน นนวาเปนทพงแลว ยอมไมพนจากทกขไดเลย, สวนบคคลถงพระพทธ


พระธรรม พระสงฆ วาเปนทพง ยอมพนจากทกขในวฏฏะทงสนได " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๖. พห เว สรณ ยนต ปพพตาน วนาน จ อารามรกขเจตยาน มนสสา ภยตชชตา เนต โข สรณ เขม เนต สรณมตตม เนต สรณมาคมม สพพทกขา ปมจจต. โย จ พทธจ ธมมจ สงฆจ สรณ คโต จตตาร อรยสจจาน สมมปปาย ปสสต ทกข ทกขสมปปาท ทกขสส จ อตกกม อรยจฏงคก มคค ทกขปสมคามน เอต โข สรณ เขม เอต สรณมตตม เอต สรณมาคมม สพพทกขา ปมจจต. " มนษยเปนอนมาก ถกภยคกคามแลว ยอม ถงภเขา ปา อาราม และรกขเจดยวาเปนทพง; สรณะนนแลไมเกษม, สรณะนนไมอดม, เพราะ บคคลอาศยสรณะนน ยอมไมพนจากทกขทงปวงได. สวนบคคลใดถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ วาเปนทพง ยอมเหนอรยสจ ๔ (คอ) ทกข เหตใหเกดทกข ความกาวลวงทกข และมรรค มองค ๘ อนประเสรฐ ซงยงสตวใหถงความสงบ แหงทกข ดวยปญญาชอบ; สรณะนนแลของ


บคคลนนเกษม, สรณะนนอดม, เพราะบคคลอาศย สรณะนน ยอมพนจากทกขทงปวงได. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา พห ไดแก พห แปลวามาก. บทวา ปพพตาน เปนตน ความวา มนษยเหลานนๆ อนภยนนๆ คกคามแลว อยากพนจากภย หรอปรารถนาลาภทงหลาย มการไดบตรเปนตน ยอม ถงภเขา มภเขาชออสคล เวปลละและเวภาระเปนตน ปาทงหลาย มปา มหาวน ปาโคสงคสาลวนเปนตน อารามทงหลาย มเวฬวนและชวกมพวน เปนตน และรกขเจดยทงหลาย มอเทนเจดยและโคตมเจดยเปนตนในท นน ๆ วาเปนทพง. สองบทวา เนต สรณ ความวา กสรณะแมทงหมดนนไมเกษม ไมอดม. ดวยวาบรรดาสตวทงหลายผมความเกดเปนตน เปนธรรมดาแม ผหนง อาศยสรณะนน ยอมไมพนจากทกขทงปวง มชาตเปนตนได. คาวา โย จ เปนตนน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสรณะอนไม เกษม ไมอดมแลว ปรารภไวเพอจะทรงแสดงสรณะอนเกษม อนอดม. เนอความแหงคาวา โย จ เปนตนนน (ดงตอไปน) :- สวนบคคลใด เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชตกตาม อาศยกมมฎ- ฐาน คอการตามระลกถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนตนวา " แมเพราะอยางน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตสมมา- สมพทธเจา ถงพระพทธ พระธรรม เเละพระสงฆวาเปนทพง ดวย สามารถแหงความเปนวตถอนประเสรฐ, การถงสรณะนน ของบคคลแม นน ยงกาเรบ ยงหวนไหว ดวยกจทงหลายมการไหวอญเดยรถยเปนตน,


แตพระผมพระภาคเจาเพอจะทรงแสดงความทการถงสรณะนนไมหวนไหว เมอจะทรงประกาศสรณะอนมาแลวโดยมรรคนนแล จงตรสวา ' ยอมเหน อรยสจ ๔ ดวยปญญาชอบ.' ดวยวาบคคลใดถงรตนะทงหลาย มพระพทธ- รตนะเปนตนนนวา เปนทพง ดวยสามารถแหงการเหนสจจะเหลานน, สรณะนนของบคคลนน เกษมและอดม. และบคคลนนอาศยสรณะนน ยอมพนจากทกขในวฏฏะแมทงสนได; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา เอต โข สรณ เขม เปนตน ในกาลจบเทศนา ฤษเหลานนแมทงหมด บรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลายแลว ถวายบงคมพระศาสดา ทลขอบรรพชาแลว. พระศาสดา ทรงเหยยดพระหตถออกจากกลบจวร ตรสวา " ทาน ทงหลาย จงเปนภกษมาเถด จงประพฤตพรหมจรรย."

ชาวเมองเขาใจวาอคคทตใหญกวาพระศาสดา

ในขณะนนเอง ฤษเหลานนไดเปนผทรงไวซงบรขาร ๘ ดจพระ- เถระมพรรษาตงรอย. กวนนนไดเปนวนทชาวแควนองคะ แควนมคธะ และแควนกร แมทงปวงถอเครองสกการะมา. ชนเหลานนถอเครอง สกการะมาแลว เหนฤษเหลานนแมทงหมดบวชแลว คดวา " อคคทต พราหมณของพวกเราเปนใหญ หรอพระสมณโคดมเปนใหญหนอแล ? " ไดสาคญวา " อคคทต เปนใหญแน เพราะเหตทพระสมณโคดมมาหา."

อคคทตตดความสงสยของชาวเมอง พระศาสดา ทรงตรวจดอธยาศยของชนเหลานนแลว ตรสวา " อคคทต เธอจงตดความสงสยของบรษท. " พระอคคทตนนกราบทลวา " แมขาพระองค กหวงเหตมประมาณเพยงนนเหมอนกน " ดงนแลว


เหาะขนไปสเวหาสดวยกาลงฤทธ แลวลงมาถวายบงคมพระศาสดาบอย ๆ ถง ๗ ครงแลว กลาวประกาศความทตนเปนสาวกวา " ขาแตพระองค ผเจรญ พระผมพระภาคเจาเปนศาสดาของขาพระองค. ขาพระองคเปน สาวก " ดงนแล. เรองปโรหตชออคคทต จบ.


๗. เรองปญหาพระอานนทเถระ [๑๕๑]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหาของ พระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ทลลโภ ปรสาชโ " เปนตน.

พระเถระราพงถงทเกดของบรษอาชาไนย ความพสดารวา วนหนงพระเถระนงในทพกกลางวน คดวา " พระ- ศาสดาเมอตรสคาวา ' ชางอาชาไนย เกดขนในตระกลชางฉททนต หรอ ในตระกลชางอโบสถ, มาอาชาไนยเกดขนในตระกลมาสนธพ หรอใน ตระกลพระยามาวลาหก, โคอาชาไนย เกดขนในทกขณาปถชนบท ' เปนตน เปนอนตรสสถานทเกดขนแหงสตวประเสรฐ มชางอาชาไนย เปนตนแลว, สวนบรษอาชาไนย ยอมบงเกดขนในทไหนหนอ ? "

พระเถระเขาไปทลถามพระศาสดา

พระเถระนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวทลถามเรอง นน. พระศาสดาตรสวา " อานนท ขนชอวาบรษอาชาไนย ยอมไม บงเกดในททวไป, แตบงเกดขนในทอนเปนมชฌมประเทศ (วด) โดย ตรงยาว ๓๐๐ โยชน โดยรอบประมาณ ๙๐๐ โยชน กเมอจะบงเกดขน กยอมไมบงเกดขนในตระกลสามญ, ยอมบงเกดขนในตระกลขตตยมหา- ศาลและพราหมณมหาศาล ตระกลใดตระกลหนงเทานน " ดงนแลว ตรส พระคาถานวา :- ๗. ทลลโภ ปรสาชโ น โส สพพ ชายต ยตถ โส ชายต ธโร ต กล สขเมธต.


" บรษอาชาไนยหาไดยาก, (เพราะวา) บรษ อาชาไนยนน ยอมไมเกดในททวไป; บรษอาชาไนย นนเปนนกปราชญ ยอมเกดในตระกลใด, ตระกล นน ยอมถงความสข. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ทลลโภ เปนตน ความวา บรษอาชา- ไนยแล เปนผอนบคคลหาไดยาก. คอหาไดงายเหมอนชางอาชาไนยเปน ตนกหาไม. บรษอาชาไนยนน ยอมไมเกดในททวไปคอ ในปจจนต- ประเทศ หรอในตระกลตา, แตยอมเกดในตระกลใดตระกลหนง บรรดา ตระกลกษตรยและตระกลพราหมณ ในททาสกการะมอภวาทเปนตน แหงมหาชนในมชฌมประเทศเทานน. กบรษอาชาไนยนนเปนนกปราชญ คอเปนผมปญญาสงสด ไดแกพระสมมาสมพทธเจา เมอจะเกดอยางนน ยอมเกดในตระกลใดตระกลนน ยอมถงความสข คอยอมเปนตระกลท บรรลความสขแท. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๘. เรองสมพหลภกข [๑๕๕]


พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการสนทนา ของภกษมากรปดวยกน ตรสพระธรรมเทศนานวา " สโข พทธาน- มปปาโท " เปนตน.

ความเหนในปญหาตาง ๆ กน ความพสดารวา วนหนง ภกษ ๕๐๐ รปนงในศาลาเปนทบารง สนทนากนวา " ผมอายทงหลาย อะไรหนอแล เปนสขในโลกน ? " บรรดาภกษเหลานน บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชนกบดวยสข ในราชสมบต ยอมไมม. " บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชนกบดวยสข ในกาม ยอมไมม. " บางพวกกลาววา " ชอวาสข เชนกบดวยสขอนเกด แตการบรโภคขาวสาลและเนอ ยอมไมม. "

พระศาสดาทรงแกปญหานน พระศาสดา เสดจมาสท ๆ ภกษเหลานนนงแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ? " เมอ ภกษเหลานน กราบทลวา " ดวยถอยคาชอน, " จงตรสวา " ภกษ ทงหลาย พวกเธอกลาวอะไร ? กความสขนแมทงหมด นบเนองดวยทกข ในวฏฏะทงนน. แตเหตนเทานนคอ ความเกดขนแหงพระพทธเจา การ ฟงธรรม ความพรอมเพรยงของหม ความเปนผปรองดองกน เปนสขใน โลกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :-


๘. สโข พทธาน อปปาโท สขา สทธมมเทสนา สขา สงฆส ส สามคค สมคคาน ตโป สโข. " ความเกดขนเเหงพระพทธเจาทงหลาย เปน เหตนาสขมา, การแสดงธรรมของสตบรษ เปนเหต นาสขมา, ความพรอมเพรยงของหม เปนเหตนาสข มา, ความเพยรของชนผพรอมเพรยงกน เปนเหตนา สขมา."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา พทธานมปปาโท๑ ความวา พระ- พทธเจาทงหลาย เมอทรงอบตขน ยอมยงมหาชนใหขามจากความกนดาร ทงหลาย มความกนดารคอราคะเปนตน เหตใด. เหตนน ความเกดขน แหงพระพทธเจาทงหลาย จงชอวาเปนเหตนาสขมา. สตวทงหลายผมทกข มชาตเปนตนเปนธรรม. อาศยการแสดงธรรมของสตบรษ ยอมพนจาก ทกขทงหลาย มชาตเปนตน เหตใด. เหตนน การแสดงธรรมของสตบรษ จงชอวาเปนเหตนาสขมา. ความเปนผมจตเสมอกน ชอวาสามคค. แม สามคคนน กชอวาเปนเหตนาสขมาโดยแท. อนง การเรยนพระพทธพจน กด การรกษาธดงคทงหลายกด การทาสมณธรรมกด ของเหลาชนผ พรอมเพรยงกน คอผมจตเปนอนเดยวกน เปนเหตนาสขมา เหตใด, เหตนน พระศาสดาจงตรสวา " สมคคาน ตโป สโข. " เพราะเหตนน นนแหละ พระผมพระภาคเจาจงตรสไววา๒ " ภกษทงหลาย กพวก ภกษจกพรอมเพรยงกนประชม, จกพรอมเพรยงกนเลก (ประชม), จก พรอมเพรยงกนทากจทควรทาของหม, ตลอดกาลเพยงใด; ภกษทงหลาย ๑. บาลเปน พทธาน อปปาโท. ๒. ยง. สตตก. ๒๓/๒๑.


ความเจรญฝายเดยว อนภกษทงหลายพงหวงได, ความเสอมอนภกษ ทงหลายไมพงหวงได ตลอดกาลเพยงนน. " ในกาลจบเทศนา ภกษเปนอนมากตงอยในอรหตผลแลว. เทศนา ไดมประโยชนแมแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกข จบ.


๙. เรองพระจดยทองของพระกสสปทสพล [๑๕๖]


พระบรมศาสดาเมอเสดจจารกไป ทรงปรารภพระเจดยทองของ พระกสสปทสพล จงตรสพระธรรมเทศนานวา " ปชารเห " เปนตน. ความพสดารวา พระตถาคตเจามพระสงฆหมใหญเปนพทธบรวาร เสดจออกจากเมองสาวตถแลวเสดจไปเมองพาราณสโดยลาดบ เสดจถง เทวสถานแหงหนง ในทใกลบานโตไทยคาม ในระหวางทาง. พระสคต- เจาไดประทบใกลเทวสถานนน ทรงสงพระธรรมภณฑาคารก (คอพระ- อานนทผเปนขนคลงแหงพระธรรม) ใหบอกพราหมณซงกาลงทากสกรรม อยในทไมไกลมาเฝา. พราหมณนนมาแลวไมถวายอภวาทแดพระตถาคต แตไหวเทวสถานนนอยางเดยว แลวยนอย. แมพระสคตเจากตรสวา " ดกอนพราหมณ ทานสาคญประเทศนวาเปนทอะไร ? " พราหมณจง กราบทลวา " ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาไหวดวยตงใจวา ทนเปน เจตยสถานตามประเพณของพวกขาพเจา. " พระสคตเจาจงใหพราหมณนน ซนชมยนดวา " ดกอนพราหมณ ทานไหวสถานทน ไดทากรรมทดแลว." ภกษทงหลายไดสดบพระพทธดารสนนแลวจงเกดสงสยขนวา " พระผม- พระภาคเจาทรงใหพราหมณชนชมยนดอยางน ดวยเหตอะไรหนอ." ลาดบนน พระตถาคตเจา เพอทรงปลดเปลองความสงสยของภกษเหลานน จงตรสเทศนา ฆฏการสตร ในมชฌมนกาย แลวทรงนรมตพระเจดยทอง ของพระกสสปทศพล สงหนงโยชน และพระเจดยทองอกหนงองคไวใน


อากาศ ทรงแสดงใหมหาชนเหนแลวตรสวา " ดกอนพราหมณ การบชา ซงบคคลควรบชาชนดเชนน ยอมสมควรกวาแท " ดงนแลว จงทรง ประกาศปชารหบคคล ๔ จาพวก มพระพทธเจาเปนตน โดยนยดงทตรส ไวในมหาปรนพพานสตรนนเอง แลวทรงแสดงโดยพเศษถงพระเจดย ๓ ประเภทคอ สรรเจดย ๑ อททสเจดย ๑ ปรโภคเจดย ๑ (ครนแลว) ได ทรงภาษตพระคาถาเหลานวา. ๙. ปชารเห ปชยโต พทเธ ยท จ สาวเก ปปจสมตกกนเต ตณณโสกปรททเว เต ตาทเส ปชยโต นพพเต อกโตภเย น สกกา ป สงขาต อเมตตมป เกนจ. " ใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบบญของบคคลผบชาอย ซงทานผควรบชา คอพระพทธเจา หรอวาพระสาวก ทงหลายดวย ผกาวลวงปปญจธรรมเครองเนนชาได แลว ผมความเศราโศก และความคราครวญ อนขาม พนแลว (หรอวา) ของบคคลผบชาอย ซงทานผควร บชาเชนนนเหลานน ผนพพานแลว ไมมภยเเตท ไหน ๆ ดวยการนบแมวธไร ๆ กตาม วาบญนม ประมาณเทาน " ดงน.

แกอรรถ บคคลผควรเพอบชา อธบายวา ผควรแลวเพอบชา ชอวาปชารห- บคคลในพระคาถานน. คาวาของบคคลผบชาอยซงทานผควรบชา ความ


วา ผบชาอยดวยการนอบนอมมกราบไหวเปนตนและดวยปจจย ๔. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงปชารหบคคลดวยคาวา พทเธ คอ พระพทธะ ทงหลาย. บทวา พทเธ ไดแก พระสมมาสมพทธเจา. ศพทนบาตวา ยท ไดแก ยทวา อธบายวา อถวา คอ กหรอวา. คาวา ซงพระปจเจกพทธะ ทงหลายกเปนอนตรสไวแลวในพระคาถานน. (หรอวา) พระสาวกทงหลาย ดวย. บทวา ผกาวลวงปปญจธรรมไดเเลว หมายความวาปปญจธรรมคอ ตณหา ทฏฐ มานะ ทานกาวลวงไดเเลว. คาวาผมความเศราโศกความ คราครวญอนขามพนแลว ไดแกผมความโศกและความราไรอนลวงพน แลว. อธบายวา ขามลวงไดทงสองอยาง. ความเปนผควรแกบชา พระผม- พระภาคเจาตรสดวยบทวเสสนะ (คณบท) เหลานน. คาวาเหลานน ไดแก พระพทธะเปนตน. คาวาผเชนนน ไดแกผประกอบดวยคณเชนนน ดวย อานาจแหงคณดงกลาวแลว. คาวานพพานแลว ไดแกนพพานดวยการดบ กเลสมราคะเปนตน. ภยแตทไหน ๆ คอจากภพหรอจากอารมณยอมไมม แกทานผควรบชาเหลานน ฉะนนทานเหลานนจงชอวาไมมภยแตทไหนๆ. ซงทานผไมมภยแตทไหน ๆ เหลานน. คาวาอนใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบ บญได ความวา ไมอาจเพอคานวณบญได. หากมคาถามสอดมาวา นบ อยางไร ? พงแกวา อนใคร ๆ ไมอาจเพอนบบญวานมประมาณเทาน อธบาย วา อนใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบวา บญนมประมาณเทาน บญนมประมาณ เทาน. อปศพทพงเชอมในบทวา เกนจ. อธบายวา อนบคคลไร ๆ หรอ วาดวยการนบวธไร ๆ ในสองคานน คาวาอนบคคล ไดแกอนบคคลนน มพระพรหมเปนตน. คาวาดวยการนบ ไดแกดวยการนบ ๓ อยางคอ ดวย


การคะเน ดวยการชงและดวยการตวง. การคะเนโดยนยวาของนมประมาณ เทาน ชอวาคะเน การชงดวยเครองชง ชอวาชง การทาใหเตม (ตวง) ดวยสามารถแหงกงฟายมอ ฟายมอ แลง และทะนานเปนตน ชอวาตวง. อนบคคลไร ๆ ไมอาจเพอนบบญของผบชาอย ซงทานผควรบชามพระ- พทธเจาเปนตน ดวยการนบทง ๓ วธเหลาน ดวยสามารถแหงวบากคอผล เพราะเวนจากทสดฉะน. ผลทานของผบชาในสถานะทงสอง เปนอยางไรกน ? บญของผ บชาพระพทธเจาเปนตน ผยงทรงพระชนมอย ใคร ๆ ไมอาจนบไดกพอ ทาเนา. บญของผบชาพระพทธเจาเปนตนผเชนนนแมนพพานแลวดวย ขนธปรนพพาน อนมกเลสปรนพพานเปนนมต ใคร ๆ กไมอาจนบไดอก เลา เพราะฉะนน ควรจะแตกตางกนบาง. เพราะเหต (ทจะมขอสงสย) นนแหละ ทาวสกกะจงกลาวไวในวมานวตถวา " เมอพระสมพทธเจาเปนตน ยงทรงพระชนม อยกด นพพานแลวกด เมอจตเสมอกน ผลกยอม เทากน ในเพราะเหตคอความเลอมใสแหงใจ สตว ทงหลาย ยอมไปสสคต " ดงน. ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พราหมณนนไดเปนพระโสดาบน แลวแล. พระเจดยทองสงตงโยชน ไดตง (เดน) อยในอากาศนนแลตลอด ๗ วน. กสมาคมไดมแลวดวยชนเปนอนมาก พวกเขาบชาพระเจดยดวย


ประการตาง ๆ ตลอด ๗วน. ตอนนมาความแตกตางแหงลทธของผมลทธ ตางกนไดเกดมแลว. พระเจดยนนไดไปสทเดมแหงตนดวยพทธานภาพ, ในขณะนน พระเจดยศลาใหญ ไดมขนแลวในทนนนนแล. ประชาสตว ๘๔,๐๐๐ ไดบรรลธรรมาภสมย (คอตรสรธรรม) แลว ในสมาคมนน. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จบ. พทธวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๔ จบ.


คาถาธรรมบท

สขวรรค๑ท ๑๕ วาดวยความสขทแทจรง. [๒๕] ๑. ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเราไมม เวร เปนอยสบายดหนอ ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเราไมมเวรอย ในมนษยทงหลายผมความเดอด- รอนกน พวกเราไมมความเดอดรอน เปนอยสบายด หนอ ในมนษยทงหลายผมความเดอดรอนกน พวก เราไมมความเดอดรอนอย ในมนษยทงหลายผขวน ขวายกน พวกเราไมมความขวนขวาย เปนอยสบาย ดหนอ ในมนษยทงหลายผมความขวนขวายนอย พวกเราไมมความขวนขวายอย. ๒. เราผซงไมมกเลสชาตเครองกงวล ยอมเปน อยสบายดหนอ เราจกเปนผมปตเปนภกษา เหมอน เหลาเทวดาชนอาภสระ. ๓. ผชนะยอมกอเวร ผแพยอมอยเปนทกข ผ สงบระงบละความชนะและความแพไดแลว ยอมอย เปนสข. ๔. ไฟเสมอดวยราคะยอมไมม โทษเสมอดวย โทสะยอมไมม ทกขทงหลายเสมอดวยขนธยอมไม ม สขอนจากความสงบยอมไมม. ๕. ความหวเปนโรคอยางยง สงขารทงหลาย ๑. วรรคนมอรรถกถา ๘ เรอง.


เปนทกขอยางยง บณฑตทราบเนอความนนตาม ความจรงแลว (กระทาใหแจงซงพระนพพาน) เพราะ พระนพพานเปนสขอยางยง. ๖. ลาภทงหลายมความไมมโรคเปนอยางยง ทรพยมความสนโดษเปนอยางยง ญาตมความคนเคย เปนอยางยง พระนพพานเปนสขอยางยง. ๗. บคคลดมรสอนเกดแตวเวก และรสพระ- นพพานเปนทเขาไปสงบ ดมรสปตอนเกดแตธรรม ยอมเปนผรวมความกระวนกระวาย ไมมบาป. ๘. การพบเหนเหลาอรยบคคลเปนการด การ อยรวม (ดวยเหลาอรยบคคล) ใหเกดสขทกเมอ บคคลพงเปนผมความสขเปนนตยแทจรง เพราะไม พบเหนพวกคนพาล เพราะวาคนเทยวสมาคมกบคน พาล ยอมโศกเศราตลอดกาลยดยาวนาน ความอย รวมกบพวกคนพาล ใหเกดทกขเสมอไป เหมอน ความอยรวมดวยศตร ปราชญมความอยรวมกนเปน สข เหมอนสมาคมเเหงญาต เพราะฉะนนแล ทาน ทงหลายจงคบหาผทเปนปราชญ และมปญญา ทง เปนพหสต นาธระไปเปนปกต มวตร เปนอรยบคคล เปนสตบรษ มปญญาดเชนนน เหมอนพระจนทร ซองเสพคลองแหงนกษตรฤกษฉะนน. จบสขวรรคท ๑๕


๑๕. สขวรรควรรณนา ๑. เรองระงบความทะเลาะแหงหมพระญาต [๑๕๗]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในแควนของชาวสกกะ ทรงปรารภหม พระญาต เพอระงบความทะเลาะ จงตรสพระธรรมเทศนานวา " สสข วต " เปนตน.

ความววาทเกดเพราะแยงนา

ดงไดยนมาวา พวกเจาศากยะและพวกเจาโกลยะ ใหกนแมนาชอ วาโรหณ ดวยทานบอนเดยวกน ในระหวางนครกบลพสดกบนครโกลยะ แลวใหทาขาวกลา. ถงตนเดอนเชฏฐมาส๑ เมอขาวกลาเหยว, พวกกรรมกร แมของชาวนครทงสองประชมกน. ในชาวนครทงสองนนชาวนครโกลยะ กลาววา " นาน เมอถกพวกเรานาไปแตขางทงสองจกไมพอแกพวกทาน, เมอถกพวกทานนาไปแตขางทงสอง. กจกไมพอแกพวกขาพเจา; แตขาว กลาของพวกขาพเจา จกสาเรจดวยนาคราวเดยวเทานน พวกทานจงให นานแกพวกขาพเจาเถด. " ฝายพวกชาวศากยะนอกน กลาวอยางนวา " เมอพวกทานทาฉางใหเตมตงไวเเลว พวกขาพเจาจกไมอาจถอเอาทอง มสสก แกวสเขยว แกวสดาและกหาปณะ แลวมกระเชาและกระสอบ เปนตนในมอเทยวไปทประตเรอนของพวกทาน, ขาวกลาแมของพวก ๑. เดอนมถนายน เดอน ๗.


ขาพเจา กจกสาเรจดวยนาคราวเดยวเหมอนกน, พวกทานจงใหนานแก พวกขาพเจาเถด. " โกลยะ. พวกขาพเจาจกไมให. ศากยะ. แมพวกขาพเจากจกไมให. ชาวเมองทงสอง ยงถอยคาใหเจรญขนอยางนนแลว ประหารซงกน และกนอยางน คอคนหนงลกขนแลวไดใหประหารแกคนหนง. แมชนผ ถกประหารนน กไดใหประหารแมแกชนอน กระทบกระทงถงชาตแหง ราชตระกลทงหลาย กอความทะเลาะใหเจรญขนแลว. พวกกรรมกรชาว- โกลยะกลาววา " พวกเจาจงพาเดกชาวเมองกบลพสดไปเสยเถด, ชน เหลาใด อยรวมกบพวกพสาวนองสาวของตน ๆ เหมอนสนขบานและสนข จงจอกเปนตน; ชาง มา โลและอาวธทงหลายของชนเหลานนจกทาอะไร แกพวกขาพเจาได. " ฝายพวกกรรมกรชาวศากยะกลาววา " บดน พวกเจาจงพาพวก เดกขเรอนไปเสยเถด, ชนเหลาใด ไมมทพง ไมมคต อยทตนกระเบา ดจสตวดรจฉาน; ชาง มา โลและอาวธของชนเหลานนจกทาอะไรแก พวกขาพเจาได." ชนเหลานน ไปบอกแกพวกอามาตยผประกอบใน กรรมนน. พวกอามาตยทลแกราชตระกลทงหลาย. ลาดบนน เจาศากยะทงหลายคดวา " พวกเราจกแสดงเรยวแรง และกาลง ของเหลาชนผอยรวมกบพวกพสาวนองสาว " แลวตระเตรยม การยทธ ออกไปแลว. ฝายเจาโกลยะทงหลายคดวา " พวกเราจกสาแดง เรยวแรงและกาลง ของเหลาชนผอยทตนกระเบา " ดงนแลว ตระเตรยม การยทธ ออกไปแลว.


พระศาสดาเสดจหามพระญาต แมพระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทอดพระเนตร เหนหมพระญาตแลว ทรงดารวา " เมอเราไมไป. พวกญาตเหลานจก ฉบหาย. การทเราไปกควร " ดงนแลว จงเสดจทางอากาศพระองคเดยว เทานน ประทบนงโดยบลลงกในอากาศ ณ ทามกลางแมนาโรหณ. พระ- ญาตทงหลาย เหนพระศาสดาแลวทงอาวธ ถวายบงคม. ครงนน พระ- ศาสดาตรสกะพระญาตเหลานนวา " มหาบพตร นชอวาทะเลาะอะไรกน ? " พวกพระญาต. พวกขาพระองค ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. บดน ใครจกทราบเลา ? พระญาตเหลานน ถามตลอดถงพวกทาสและกรรมกร โดยอบายน วา " อปราช จกทราบ, เสนาบด จกทราบ " เปนตน แลวกราบทลวา " ทะเลาะกนเพราะนา พระเจาขา. " พระศาสดา. นาตราคาเทาไร ? มหาบพตร. พวกพระญาต. มราคานอย พระเจาขา. พระศาสดา. กษตรยทงหลาย ราคาเทาไร. พวกพระญาต. ขนชอวา กษตรยทงหลาย หาคามได พระเจาขา. พระศาสดา. กการททานทงหลาย ยงพวกกษตรยซงหาคามไดให ฉบหาย เพราะอาศยนา ซงมประมาณนอย ควรแลวหรอ ? พระญาตเหลานน ไดนงแลว. ลาดบนน พระศาสดาตรสเตอน พระญาตเหลานนแลว ตรสวา " มหาบพตร เพราะเหตไร ? พวกทาน จงกระทากรรมเหนปานน, เมอเราไมมอย. ในวนน แมนาคอโลหตจก ไหลนอง, ทานทงหลาย ทากรรมไมสมควรแลว, ทานทงหลาย เปนผ


มเวรดวยเวร ๕ อย, เราไมมเวรอย; ทานทงหลายเปนผมความเดอดรอน ดวยกเลสอย, เราไมมความเดอดรอนอย; ทานทงหลายเปนผมความ ขวนขวายในอนแสวงหากามคณอย, เราไมมความขวนขวายอย " แลวได ทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๑. สสข วต ชวาม เวรเนส อเวรโน เวรเนส มนสเสส วหราม อเวรโน. สสข วต ชวาม อาตเรส อนาตรา อาตเรส มนสเสส วหราม อนาตรา. สสข วต ชวาม อสสเกส อนสสกา อสสเกส มนสเสส วหราม อนสสกา. " ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเราไมมเวร เปนอยสบายดหนอ, ในมนษยทงหลายผมเวรกน พวกเราไมมเวรอย, ในมนษยทงหลายผมความ เดอดรอนกน พวกเราไมมความเดอดรอน เปนอย สบายดหนอ, ในมนษยทงหลายผมความเดอดรอน กน พวกเราไมมความเดอดรอนอย, ในมนษย ทงหลายผขวนขวายกน พวกเราไมมความขวนขวาย เปนอยสบายดหนอ, ในมนษยทงหลายผมความ ขวนขวายกน พวกเราไมมความขวนขวายอย. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สสข ไดแก สบายด. พระผมพระภาค- เจาตรสคาอธบายนไววา " ในมนษยทงหลายผมเวรกน ดวยเวร ๕ พวก


เราไมมเวร ในมนษยทงหลายผมความเดอดรอนดวยกเลส (พวกเรา) ชอ วาไมมความเดอดรอนเพราะความเปนผไมมกเลส ในมนษยทงหลายผม ความขวนขวายในอนแสวงหากามคณ ๕ (พวกเรา) ชอวาไมมความขวน- ขวาย เพราะไมมการแสวงหานน จงเปนอยสบายด กวาพวกคฤหสถ ผยงความเปนไปแหงชวตใหบงเกดขน ดวยสามารถแหงการตดทตอเปน ตน หรอกวาพวกบรรพชต ผยงความเปนไปแหงชวตใหบงเกดขน ดวย สามารถแหงเวชกรรมเปนตนแลว กลาววา ' เราเปนอยโดยความสบาย. ' บททเหลอมอรรถอนงายทงนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองระงบความทะเลาะแหงหมพระญาต จบ.


๒. เรองมาร [๑๕๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในบานพราหมณชอปญจสาลา ทรง ปรารภมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " สสข วต " เปนตน.

เดกหญง ๕๐๐ เลนนกษตร ความพสดารวา ในวนหนงพระศาสดาทรงเหนอปนสยแหงโสดา- ปตตมรรคขอเดกหญง ๕๐๐ จงเสดจเขาไปอาศยบานนนอย. แมเดกหญง เหลานน ในวนนกษตรวนหนง ไปสแมนาอาบแลว ประดบตกแตงแลว บายหนาสบานไปแลว. แมพระศาสดาเสดจเขาไปสบานนน เทยวไปเพอ บณฑบาต. มารเขาสงในสรระของชาวบานทงสน, ไดทาอยางทพระ- ศาสนาไมไดแมมาตรวาภกษาทพพหนง ยนอยทประตบาน ทลพระศาสดา ซงเสดจออกมาดวยทงบาตรตามทลางไวแลววา " ขาเเตพระสมณะ ทาน ไดกอนขาวบางไหม ? " พระศาสดา. มารผมบาป กทานไดทาโดยอาการทเราไมพงไดภกษา มาร. ขาแตพระองคผเจรญ ถากระนนขอพระองคเสดจเขาไปอก เถด. ไดยนวา มารไดมความคดอยางนวา " หากวาพระสมณะจะเสดจ เขาไปอก. เราจกเขาสงในสรระของชนทงปวง แลวปรบฝามอกระทาการ หวเราะเยาะเยย ขางหนาพระสมณะน. " ในขณะนน เดกหญงเหลานน ถงประตบาน เหนพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ สวนขางหนง.


ฝายมารทลกะพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระองคเมอไมได กอนขาว จะเปนผอนความทกขอนเกดจากความหวบบคนบางไหม ? "

ผไมมความกงวลเสวยปตแทนอาหาร พระศาสดาตรสวา " มารผมบาป ในวนน เราแมไมไดอะไร ๆ กจกยงกาลใหนอมลวงไปดวยความสขอนเกดจากปตเทานน ดจพรหมใน เทวโลกชนอาภสระ " แลวตรสพระคาถานวา :- ๒. สสข วต ชวาม เยสนโน นตถ กจน ปตภกขา ภวสสาม เทวา อาภสสรา ยถา. " เรา ผซงไมมกเลสชาตเปนเครองกงวล ยอม เปนอยสบายดหนอ, เรา จกเปนผมปตเปนภกษา เหมอนเหลาเทวดาชนอาภสระ. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา เยสนโน ความวา บรรดากเลสชาต เครองกงวล มราคะเปนตน กเลสชาตเครองกงวลแมอยางหนง โดย อรรถวาเครองพวพน ไมมแกเราเหลาใด. บทวา ปตภกขา ความวา เหลาเทวดาชนอาภสระ เปนผมปตเปน ภกษา ยงกาลใหนอมลวงไปฉนใด, แมเรากจกเปนฉนนน. ในกาลจบเทศนา เดกหญงทง ๕๐๐ เหลานน ตงอยในโสดาปตต- ผล ดงนแล. เรองมาร จบ.


๓. เรองปราชยของพระเจาโกศล [๑๕๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปราชภความปราชย ของพระเจาโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชย เวร " เปนตน.

อาแพหลาน ไดยนวา พระเจาโกศลนนทรงอาศยกาสกคาม รบอยกบพระเจา อชาตศตร ผเปนพระเจาหลาน อนพระเจาอชาตศตรนนใหแพเเลว ๓ ครง ในครงท๓ ทรงดารวา " เราไมอาจจะยงเดกซงมปากยงไมสนกลนนานม ใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยความเปนอยของเรา ? " ทาวเธอทรงตด พระกระยาหาร เสดจบรรทมบนพระแทน. ครงนน ความเปนไปอนนน ของทาวเธอ กระฉอนไปทวพระนคร. ภกษทงหลายกราบทลแดพระ- ตถาคตวา " ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวา พระราชาทรงอาศยกาสกคาม อนพระเจาอชาตศตรใหทรงปราชยแลว ๓ ครง, บดน ทาวเธอทรงปราชย (กลบ) มาแลว ทรงตดพระกระยาหารผทมบนพระแทน ดวยทรงดารวา ' เราไมอาจจะยงเดกซงมปากยงไมสนกลนนานมใหเเพได, ประโยชนอะไร ดวยความเปนอยของเรา ? ' พระศาสดา ทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย แมผชนะยอมกอเวร, ฝายผแพยอมอยเปนทกขเหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๓. ชย เวร ปสวต ทกข เสต ปราชโต อปสนโต สข เสต หตวา ชยปราชย.


" ผชนะยอมกอเวร ผแพยอมอยเปนทกข, ผสงบ ระงบ ละความชนะและความแพไดเเลว ยอมอย เปนสข."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ชย ความวา ผชนะผอน ยอมกลบ ไดเวร. บทวา ปราชโต ความวา ผอนคนอนใหเเพเเลว ยอมอยเปน ทกข คอยอมอยลาบาก ในอรยาบถทงปวงทเดยว ดวยคดวา " ในกาล ไรเลาหนอ เราอาจเหนหลงของปจจามตร ? " บทวา อปสนโต ความวา พระขณาสพ ผมกเลสมราคะเปนตน ในภายในสงบระงบ ละความชนะและความแพได ยอมอยเปนสข คอ ยอมอยสบายแท ในอรยาบถทงปวง. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปราชยของพระเจาโภกล จบ.


๔. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง [๑๖๐]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภกมารกาคนใด คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " นตถ ราคสโม อคค " เปนตน.

พระศาสดาเสดจในงานอาวาหมงคล ไดยนวา มารดาของกมารกนนกระทาอาวาหมงคล นมนตพระ- ศาสดาในวนมงคล. พระศาสดา อนหมแหงภกษแวดลอมเสดจไปในท นน ประทบนงแลว. หญงสาวแมคนนนแล กระทาการกรองนาเปนตน เพอหมแหงภกษ เทยวไป ๆ มา ๆ อย. ฝายสามของนางไดยนแลดนางอย แลว. เมอเขาแลดอย ดวยอานาจแหงราคะ, กเลสในภายในยอมฟงซาน. เขาถกความไมร (ไมรสก) ครอบงาแลว จงไมบารงพระพทธเจา, ไม บารงพระมหาเถระ ๘๐, แตไดกระทาจตไววา " เราจกเหยยดมอออกจบ (หญงสาว) นน. " พระศาสดาทรงเลงเหนอชฌาสยของเขาแลว. ไดทรง กระทาอยางทเขาไมเหน (หญง) นน. เขาไมเหนหญงนนแลว จงไดยน แลดพระศาสดา. ในกาลทเขายนแลอย พระศาสดาตรสวา " แนะกมาร กชอวาไฟ เชนกบไฟคอราคะ ไมม, ชอวาโทษ เชนกบโทษคอโทสะ ไมม, ชอวาทกข เชนกบทกขเพราะการบรหารขนธ ไมม, แมสขเชนกบ นพพานสข ไมมเหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๔. นตถ ราคสโน อคค นตถ โทสสโม กล นตถ ขนธาทสา ทกขา นตถ สนตปร สข.


" ไฟเสมอดวยราคะ ยอมไมม, โทษเสมอดวย โทสะ ยอมไมม, ทกขทงหลายเสมอดวยขนธ ยอม ไมม, สขอนจากความสงบ ยอมไมม. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา นตถ ราคสโม ความวา ชอวาไฟ อนเสมอดวยราคะ ซงสามารถเพอจะไมแสดงควน เปลว หรอถาน ไหม ในภายในเทานน แลวจงกระทากองเถา ยอมไมม. บทวา กล ความวา แมโทษ เสมอดวยโทสะ ยอมไมม. บทวา ขนธสมา๑ ไดแก เสมอดวยขนธทงหลาย. อธบายวา ชอวา ทกขอยางอน เหมอนอยางขนธทงหลายทบคคลบรหารอยเปนทกข ยอม ไมม. สองบทวา สนตปร สข ความวา แมสขอนยงกวาพระนพพาน ยอมไมม. อธบายวา ความจรง สขอยางอนกเปนสขเหมอนกน แต พระนพพานเปนบรมสข. ในกาลจบเทศนา กมารกาและกมารตงอยในโสดาปตตผลแลว. ใน ขณะนน พระผมพระภาคเจาไดทรงทาอาการคออนเหนซงกนและกน แก คนทงสองนนดงนแล. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง จบ. ๑. บาลเปน ขนธาทสา.


๕. เรองอบาสกคนใดคนหนง [๑๖๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในเมองอาฬว ทรงปรารภอบาสกคน หนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ชฆจฉา " เปนตน.

เสดจโปรดคนเขญใจ ความพสดารวา ในวนหนง พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎ ในพระเชตวนเทยว ทรงตรวจดโลกในเวลาใกลรง ทรงเหนมนษยเขญใจ คนหนง ในเมองอาฬว ทรงทราบความถงพรอมแหงอปนสยของเขา มภกษ ๕๐๐ เปนบรวาร ไดเสดจไปสเมองอาฬว. ชาวเมองอาฬวนมนต พระศาสดา. มนษยเขญใจแมนนไดยนวา " พระศาสดาเสดจมา " ดงนแลว ไดตงใจไววา " เราจกฟงธรรมในสานกของพระศาสดา." แลในวนนน เอง โคของเขาตวหนงหนไป เขาคดวา " เราจกคนหาโคหรอจะฟงธรรม " แลวคดวา " เราคนหาโคตอนใหเขาไปสฝงโคแลว จงจกฟงธรรมภาย หลง " ดงนแลว จงออกจากเรอนแตเชาตร. แมชาวเมองอาฬวนมนต ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานใหนงแลวองคาส รบบาตร เพอ ประโยชนแกอนโมทนา. พระศาสดาไดทรงนงเสย ดวยหมายพระหฤทย วา " เราอาศยบคคลใดมาแลว ตลอดหนทาง ๓๐ โยชน, บคคลนนเขา ไปสปา เพอแสวงหาโค; เมอเขามาแลวนนแหละ เราจงจกแสดงธรรม. " มนษยแมนน เหนโคในกลางวน ตอนเขาฝงโคแลวคดวา " แมถาของ อนไมม. เราจกกระทากจสกวาการถวายบงคมพระศาสดา " แมถกความ หวบบคนกไมใฝใจจะไปเรอน มาสสานกพระศาสดาโดยเรว ถวายบงคม


พระศาสดาแลว ไดยนอยทสวนขางหนง. ในเวลาทเขายนอย พระศาสดา ตรสกะผขวนขวายในทานวา " ของอะไรทเปนเดนของภกษสงฆ มอย หรอ ? " ผขวนขวายในทาน. มอยทกอยาง พระเจาขา. พระศาสดา. ถากระนน เธอจงเลยงดผน.

พระศาสดายงถกโพนทะนา เขาใหมนษยนนนงในททพระศาสดาตรสสงนนแหละ แลวเลยง ดดวยขาวยาค ของควรเคยว และของควรบรโภค โดยเคารพ. มนษย ผนนบรโภคภตเสรจ บวนปากแลว. ไดยนวา ชอวาการจดภตของพระ- ตถาคต ยอมไมมในทอน ในปฎก ๓ เวนทนเสย. จตของเขามความ กระวนกระวายสงบแลว ไดเปนจตมอารมณเปนอนเดยว. ครงนน พระ- ศาสดาตรสอนปพพกถาแลว ทรงประกาศสจจะทงหลายแกเขา. ในทสด แหงเทศนา เขาตงอยในโสดาปตตผล แมพระศาสดาทรงกระทาอนโมทนา แลว เสดจลกจากอาสนะหลกไป. มหาชนตามสงเสดจพระศาสดาแลว กกลบ. ภกษทงหลายทไปกบพระศาสดานนแหละ ยกโทษวา " ผมอาย ทงหลาย พวกทานจงดกรรมของพระศาสดาเถด. กรรมเหนปานน ยอม ไมมในวนทงหลายอน, แตวนน พระศาสดาทรงอาศยมนษยคนหนง รบสงใหคนจดแจงขาวยาคเปนตนใหใหแลว. " พระศาสดาเสดจกลบ ประทบยนอยแลวเทยว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไร กน ? " ทรงสดบเนอความนนแลว ตรสวา " อยางนนภกษทงหลาย เรา


คดวา ' เราเมอมาสนทางกนดาร ๓๐ โยชน เหนอปนสยของอบาสกคนนน แลวจงมา. อบาสกนนหวยงนก ลกขนแตเชาตรแลวเทยวไปหาโคในปา แมเมอเราแสดงธรรมอย กไมอาจบรรลได เพราะความเปนทกขอนเกด แตความหว. จงไดกระทาอยางน; ภกษทงหลาย ดวยวาชอวาโรค เชน กบโรค คอความหวไมม " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๕. ชฆจฉา ปรมา โรคา สงขารา ปรมา ทกขา เอต ตวา ยถาภต นพพาน ปรม สข. " ความหวเปนโรคอยางยง, สงขารทงหลาย เปน ทกขอยางยง, บณฑตทราบเนอความนน ตามความ จรงแลว (กระทาใหเเจงซงพระนพพาน) เพราะ พระนพพานเปนสขอยางยง. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ชฆจฉา ปรมา โรคา ความ วา เพราะโรคอยางอนรกษาคราวเดยวกหาย หรอวาอนบคคลยอมบาบด ได ดวยความสามารถแหงองคนน ๆ (คอเปนครงคราว). สวนความหว ตองรกษากนสนกาลเปนนตยทเดยว เหตนน ความหวนจงจดเปนเยยม กวาโรคทเหลอ. ขนธ ๕ ชอวา สงขารทงหลาย. สองบทวา เอต ตวา ความวา บณฑตทราบเนอความตามเปนจรงวา " โรคเสมอดวยความหว ยอมไมม, ชอวาทกข เสมอดวยการบรหารขนธ ยอมไมม, " แลวกระทาพระ- นพพานใหแจง.


บาทพระคาถาวา นพพาน ปรม สข ความวา เพราะพระนพพาน นน เปนสขอยางยอด คออยางสงสดกวาสขทงหมด. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบาสกคนใดคนหนง จบ.


๖. เรองพระเจาปเสนทโกศล [๑๖๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเจา ปเสนทโกศล ตรสพระธรรมเทศนานวา " อาโรคยปรมา ลาภา " เปน ตน.

พระราชาเสวยพระกระยาหารจ ความพสดารวา ในสมยหนง พระราชาเสวยพระกระยาหารตง ทะนานแหงขาวสาร ดวยสปะและพยญชนะอนสมควรแกพระกระยาหาร นน. วนหนง ทาวเธอเสวยพระกระยาหารเชาแลว ยงไมบรรเทาความ เมาเพราะภตเลย เสดจไปสสานกของพระศาสดา มพระรปอดอด ทรง พลกกลบไปมาขางโนนขางนอย แมถกความหลบครอบงา เมอไม สามารถจะทรงผทมตรงได จงประทบนง ณ สวนขางหนง. ครงนน พระศาสดาตรสกะทาวเธอวา " มหาบพตร พระองคยงไมทนพกผอนเลย เสดจมาแลวหรอ ? " พระราชา. อยางนน พระเจาขา ตงแตเวลาบรโภคแลวหมอมฉน มทกขมาก.

อบายแกการบรโภคอาหารจ ลาดบนน พระศาสดาตรสกะทาวเธอวา " มหาบพตร การบรโภค มากเกนไป เปนทกขอยางน " ดงนแลว ตรสสอนดวยพระคาถานวา :- " ในกาลใด บคคลเปนผกนจ มกงวง และมก นอนหลบ กระสบกระสาย เปนดจสกรใหญทเขา


เลยงดวยอาหาร, ในกาลนน เขาเปนคนมนซม ยอม เขาหองบอย ๆ." แลวตรสวา " มหาบพตร การบรโภคโภชนะแตพอประมาณ จงควร, เพราะผบรโภคพอประมาณ ยอมมความสข " เมอจะทรงโอวาทใหยง จง ตรสพระคาถานวา :- " คนมสตทกเมอ รประมาณในโภชนะทไดแลว นน มเวทนาเบาบาง, (อาหารทบรโภคแลว) เลยง อายอย คอย ๆ ยอยไป๑ " พระราชาไมอาจจะทรงเรยนพระคาถาได. แตตรสกะเจาหลานชอ สทสนะ ซงยนอยในทใกลวา " พอ เธอจงเรยนคาถาน. " สทสนะนน ทรงเรยนคาถานนเเลว ทลถามพระศาสดาวา " ขาพระองคจะกระทา อยางไร พระเจาขา ? " ครงนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " เมอพระ- ราชาเสวยอย ทานพงกลาวคาถานในกาลเสวยกอนทสด, พระราชาทรง กาหนดเนอความไดเเลว จกทรงทงกอนขาวนน, ในการหงภตเพอพระ- ราชา เธอพงใหลดขาวสารมประมาณเทานน ดวยอนนบเมลดขาวในกอน ขาวนน. " สทสนะนนทลรบวา " ดละ พระเจาขา เมอพระราชาเสวย เวลาเชากตาม เวลาเยนกตาม กกลาวคาถานนขน ในการเสวยกอน สดทาย แลวใหลดขาวสาร ดวยอนนบเมลด ในกอนขาวทพระราชานน ทรงทง. แมพระราชาทรงสดบคาถาของสทสนะนนแลว รบสงใหพระ- ราชทานทรพยครงละพน. ๑. แปลกนมาอยางน. คอเตม ภตตาหาโร เปนประธาน แตนาจะหมายความวา....... มโรค ภยไขเจบนอย, เขาแกชาอายยน.


พระราชาลดพระกระยาหารไดแลว โดยสมยอนอก พระราชานนทรงตงอยในความเปนผมพระกระยา- หารแหงขาวสารทะนานหนงเปนอยางยง ทรงถงความสขแลว ไดมพระ- สรระอนเบา. ภายหลงวนหนง ทาวเธอเสดจไปสานกพระศาสดา ถวายบงคม พระศาสดาแลวทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ บดนความสขเกดแก หมอมฉนแลว หมอมฉนเปนผสามารถ จะตดตามจบเนอกได มากได, เมอกอนหมอมฉนมการยทธกบหลาน; บดนหมอมฉนใหธดาชอวาวชร- กมารแกหลานแลว ใหบานนน ทาใหเปนคานาอาบของธดานนนนแล. ความทะเลาะกบหลานนนสงบแลว, สขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพราะ เหตแมน. เเมเเกวมณของพระเจากสะ ซงหายไปแลวในเรอนของหมอม- ฉนในวนกอน; บดนแกวมณแมนนมาสเงอมมอแลว, ความสขแทเกด แลวแกหมอมฉน เพราะเหตแมน, หมอมฉนปรารถนาความคนเคยกบ เหลาสาวกของพระองค จงทาแมธดาแหงญาตของพระองคไวในเรอน, ความสขแทเกดแลวแกหมอนฉน เพราะเหตเเมน. " พระศาสดาตรสวา " มหาบพตร ชอวาความไมมโรค เปนลาภอยางยง, ทรพยแมเชนกบ ความเปนผสนโดษ ดวยวตถตามทตนไดแลว ไมม, ชอวาญาตเชนกบ ดวยผคนเคยกน ไมม, ชอวาความสขอยางยง เชนกบดวยพระนพพาน ไมม " จงตรสพระคาถานวา :- ๖. อาโรคยปรมา ลาภา สนตฏ ปรม ธน วสสาสปรมา าต นพพาน ปรม สข.


" ลาภทงหลาย มความไมมโรค เปนอยางยง, ทรพยมความสนโดษ เปนอยางยง, ญาตมความ คนเคย เปนอยางยง, พระนพพาน เปนสขอยางยง."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อาโรคยปรมา ความวา มความเปนผ ไมมโรคเปนอยางยง. จรงอย ลาภทงหลาย แมมอยแกคนมโรค ไมจด เปนลาภแท, เพราะฉะนน ลาภทงปวงจงมาถงแกคนไมมโรคเทานน; เหต นน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " อาโรคยปรมา ลาภา. " บาทพระคาถาวา สนตฏปรม ธน ความวา ภาวะคออนยนด ดวยวตถทตนไดเเลวซงเปนของมอยแหงตน ของคฤหสถหรอบรรพชต นนแล ชอวาสนโดษ, สน โดษนน เปนทรพยอนยงกวาทรพยทเหลอ. บาทพระคาถาวา วสสาสปรมา าต๑ ความวา มารดากตาม บดา กตามจงยกไว. ไมมความคนเคยกบคนใด. คนนนไมใชญาตแท: แตม ความคนเคยกบคนใด, คนนนแมไมเนองกน กชอวาเปนญาตอยางยง คออยางสง; เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " วสสาสปรมา าต. " อนง ชอวาความสข เหมอนพระนพพาน ไมม, เหตนน พระ- ผมพระภาคเจาจงตรสวา " นพพาน ปรม สข." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเจาปเสนทโกศล จบ. ๑ . บาลเปน าต.


๗. เรองพระตสสเถระ [๑๖๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในเมองไพศาล ทรงปรารภภกษรปใด รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปรเวกรส " เปนตน.

ไดทราบขาวปรนพพานแลวบาเพญสมณธรรม ความพสดารวา เมอพระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลายโดยเดอน ๔ เดอน๑

จากน เราจกปรนพพาน. " ภกษ ๗๐๐ ในสานกของพระศาสดาถงความ สะดงแลว. ธรรมสงเวชเกดขนแกพระขณาสพทงหลาย. ภกษปถชน ทงหลายไมสามารถจะอดกลนนาตาได. ภกษทงหลายเปนพวก ๆ เทยว ปรกษากนวา " พวกเราจกทาอยางไรหนอ ? " ครงนน ภกษรปหนง ชอวาตสสเถระคดวา " ไดยนวา พระศาสดาจกปรนพพาน โดยลวงไป ๔ เดอน กเราเปนผมราคะยงไมไปปราศ, เมอพระศาสดายงทรงพระชนม อยนนแหละ, เราควรถอเอาพระอรหต (ใหได)" แลวจงอยผเดยวเทานน ในอรยาบถ ๔. การไปสสานกของภกษทงหลาย หรอการสนทนาปราศรย กบผใดผหนง ยอมไมม. ครงนนภกษทงหลายกลาวกะทานวา" คณตสสะ เหตไร ? คณจงทาอยางน. " ทานไมฟงถอยคาของภกษเหลานน. ภกษ เหลานน กราบทลความเปนไปนนแดพระศาสดาแลว กราบทลวา " ขาแต พระองคผเจรญ พระตสสเถระไมมความรกในพระองค. " พระศาสดา ๑. นาจะเปน ๓ เดอน แตวาในทนเหนจะนบโดยเดอน.


รบสงใหหาทานมาแลว ตรสถามวา " ตสสะ เหตไร ? เธอจงทาอยางน. " เมอทานกราบทลความประสงคของตนแลว ประทานสาธการวา " ดละ ตสสะ " แลวตรสวา " ภกษทงหลาย ผมความรกในเรา จงเปนเหมอน ตสสะเถด; แมคนกระทาการบชาอยดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปน ตน ไมชอวาบชาเราเลย, แตคนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมนนแหละ ชอวาบชาเรา. " แลวตรสพระคาถานวา :- ๗. ปวเวกรส ปตวา รส อปสมสส จ นททโร โหต นปปาโป ธมมปตรส ปว. " บคคลดมรสอนเกดแตวเวกและรสพระนพพาน เปนทเขาไปสงบ ดมรสปตอนเกดแตธรรม ยอมเปน ผไมมความกระวนกระวาย ไมมบาป."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปวเวกรส ความวา ซงรสอนเกดแลว แตวเวก, อธบายวา ซงความสขอนเกดแตความเปนผเดยว. บทวา ปตวา ความวา ดมแลวดวยความสามารถแหงอนเปนผทากจ มอนกาหนดรทกขเปนตน ทาใหแจงโดยความเปนอารมณ. บาทพระคาถาวา รส อปสมสส จ ความวา ดมแลวซงรสแหง พระนพพาน อนเปนทเขาไปสงบกเลสดวย. สองบทวา นททโร โหต ความวา ภกษผขณาสพ ชอวาเปนผ ไมมความกระวนกระวาย และไมมบาป เพราะความไมมความกระวน กระวาย คอราคะเปนตนในภายใน เพราะดมรสทงสองอยางนน.


สองบทวา รส ปว ความวา แมเมอดมรสแหงปต อนเกดขนแลว ดวยสามารถแหงโลกตรธรรม ๙ ยอมเปนผไมมความกระวนกระวาย และ ไมมบาป. ในกาลจบเทศนา พระตสสเถระบรรลพระอรหตแลว. เทศนาได มประโยชนแมแกมหาชน ดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.


๘. เรองทาวสกกะ [๑๖๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในเวฬวคาม ทรงปรารภทาวสกกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สาห ทสสน " เปนตน. ความพสดารวา ทาวสกกเทวราชทรงทราบความทพระอาพาธ ม อนแลนไปแหงพระโลหตเปนสมฏฐาน๑ เกดขนแลวแกพระตถาคต ใน เมอพระองคทรงปลงอายสงขารแลว ทรงดารวา " การทเราไปสสานก ของพระศาสดาแลว ทาคลานปฏฐากยอมควร " ทรงละอตภาพประมาณ ๓ คาวตเสย เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ทรงนวดพระบาทดวย พระหตถทงสอง, ครงนนพระศาสดาตรสกะทาวสกกะนนวา " นนใคร ? " ทาวสกกะ. ขาพระองค คอทาวสกกะ พระเจาขา. พระศาสดา. ทานมาทาไม ? ทาวสกกะ. มาเพอบารงพระองคผประชวร พระเจาขา. พระศาสดา. ทาวสกกะ กลนมนษยยอมปรากฏแกเทวดาทงหลาย เหมอนซากศพทผกไวทคอ ตงแต ๑๐๐ โยชนขนไป, ทานจงไปเถด, ภกษผคลานปฏฐากของเราม. ทาวสกกะกราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ แมขาพระองคดารง อยในทสดแหง ๘ หมน ๔ พนโยชน สดกลนแหงศลของพระองคมา แลว. ขาพระองคนแหละจกบารง " แลวไมใหบคคลอนถกตองภาชนะ พระบงคนหนกของพระศาสดาแมดวยมอ ทรงทนไวบนพระเศยรทเดยว ๑. อาพาธลงพระโลหต.


นาไปอย ไมไดกระทาแมอาการสกวาการสยวพระพกตร, ไดเปนดจนา ภาชนะของหอมไป. ทาวเธอปฏบตพระศาสดาอยางนแลว ในเวลา พระศาสดามความสาราญนนแหละ จงไดเสดจไป.

ภกษสรรเสรญทาวสกกะ ภกษประชมพดกนขนวา " นาสรรเสรญ ทาวสกกเทวราชมความ สเนหาในพระศาสดา, ทาวเธอทรงละทพยสมบต เหนปานฉะนเสย ทรง นาภาชนะสาหรบรองพระบงคนหนกของพระศาสดาออกไปดวยพระเศยร หาทรงทาพระอาการมาตรวาสยวพระพกตรไม ดจบรษผนาภาชนะอน เตมดวยของหอมออกไปอยฉะนน ไดทรงกระทาอปฏฐากแลว " พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวก เธอพดอะไรกน ? " ครนภกษเหลานนกราบทลวา " เรองชอน พระเจาขา " จงตรสวา " ภกษทงหลาย ขอซงทาวสกกเทวราชทาสเนหาในเรานน ไมนาอศจรรย. เพราะทาวสกกเทวราชน ฟงธรรมเทศนาแลวเปนโสดาบน ละความเปนทาวสกกะชรา ถงความเปนทาวสกกะหนม เหตอาศยเรา; แทจรงเมอทาวเธอเสดจนงในทามกลางเทพบรษท ณ อนทสาลคหา ใน กาลเมอตนถกมรณภยคกคาม ทาคนธรรพเทพบตรชอปญจสขะขางหนา เสดจมา เราไดกลาววา :- " ดกอนทาววาสวะ ทานจงถามปญหากะเรา, ทานปรารถนาปญหาขอใดขอหนงในพระหฤทย เรา จะทาทสดแหงปญหานน ๆ ของทานไดแนแท "


เมอจะบรรเทาความสงสยของทาวเธอ จงไดเเสดงธรรมเทศนา, ใน กาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกสตวทงหลายประมาณ ๑๔ โกฎ. สวน ทาวสกกเทวราชบรรลโสดาปตตผล ตามทประทบนงแลวนนเอง เปน ทาวสกกะหนมแลว; เรามอปการะเปนอนมากแกทาวสกกเทวราชนน ดวย ประการอยางน, ชอวาความสเนหาในเราของทาวสกกเทวราชนน ไมนา อศจรรย; ภกษทงหลาย กการพบเหนเหลาอรยบคคลกด การอย ณ ทเดยวกนกบเหลาอรยบคคลกด ใหเกดสข, แตวา กจเชนนนกบพวก คนพาล ใหเกดทกขทงนน " แลวจงไดทรงภาษตคาถาเหลานวา :- ๘. สาห ทสสนมรยาน สนนวาโส สทา สโข อทสสเนน พาลาน นจจเม สข สยา. พาลสงคตจาร ห ทฆมทธาน โสจต ทกโข พาเลห สวาโส อมตเตเนว สพพทา. ธโร จ สขสวาโส าตนว สมาคโม ตสมา ห ธรจ ปจ พหสสตจ โธรยหสล วตวนตมรย ต ตาทส สปปรส สเมธ ภเชถ นกขตตปถว จนทมา. " การพบเหนเหลาอรยบคคล เปนการด, การอย รวม (ดวยเหลาอรยบคคล) ใหเกดสขทกเมอ, บคคล พงเปนผมสข เปนนตยแทจรง เพราะไมพบเหน พวกคนพาล, เพราะวา คนเทยวสมาคมกบคนพาล


ยอมโศกเศราตลอดกาลยดยาวนาน, ความอยรวมกบ พวกคนพาลใหเกดทกขเสมอไป เหมอนความอยรวม ดวยศตร, ปราชญมความอยรวมกนเปนสข เหมอน สมาคมเเหงญาต. เพราะฉะนน แล ทานทงหลาย จงคบหาผทเปนปราชญ และม ปญญาทงเปนพหสต นาธระไปเปนปกต มวตร เปน อรยบคคล เปนสตบรษมปญญาด เชนนน เหมอน พระจนทร ซองเสพคลองแหงนกขตฤกษฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สาห ไดแก เปนการยงประโยชน ใหสาเรจ คอวาเปนความงาม ไดแกกรรมอนเจรญ. บทวา สนนวาโส ความวา หาใชเพยงการพบพระอรยบคคล เหลานนอยางเดยวเปนการดไม ถงความเปน คอเปนตนวาความนงรวม กบพระอรยบคคลเหลานน ณ ทเดยวกนกด ความเปนคออนไดเพอจะ กระทาวตรและปฏวตรแกพระอรยบคคลเหลานนกด เปนการดโดยแท. บทวา พาลสงคตจาร ห ความวา เพราะผใดเทยวรวมกบคนพาล. ประชมบทวา ทฆมทธาน เปนตน ความวา ผนนถกสหายพาล พดวา " เจาจงมา, พวกเราจะกระทากรรม มอนตดตอเปนตน " เปน ผรวมฉนทะกบสหายพาลนน กระทากรรมเหลานนตองกรรมกรณหลาย อยาง มถกตดมอเปนตน ชอวายอมโศกเศราสนกาลยาวนาน. บทวา สพพทา ความวา ขนชอวาการอย ณ ทเดยวกน กบผเปน ศตรมมอถอดาบกด พวกสตวรายมอสรพษเปนตนกด ใหเกดทกขเปนนตย ฉนใด, การอยรวมกบคนพาล (ก) ฉนนนเหมอนกน.


ในบาทพระคาถาวา ธโร จ สขสวาโส น มวเคราะหวา การ อยรวมดวยปราชญนน เปนสข เหตนนจงชอวา มการอยรวมใหเกดสข, อธบายวา การอย ณ ทเดยวกนกบดวยบณฑตใหเกดสข. ถามวา " การอยรวมดวยปราชญ ใหเกดสขอยางไร ? " แกวา " เหมอนสมาคมแหงหมญาตฉะนน, " อธบายวา การสมาคมแหงหมญาต อนเปนทรกใหเกดสขฉนใด ; การอยรวมดวยปราชญใหเกดสขฉนนน. บทวา ตสมา ความวา เพราะการอยรวมกบคนพาลใหเกดทกข, กบดวยบณฑตใหเกดสข; ฉะนนแล ทานทงหลายจงคบหา คอวาเขาไป นงใกล ทานทเปนปราชญสมบรณดวยปญญา และผสมบรณดวยปญญา เปนโลกยะและโลกตระ ซงชอวาผมปญญา และผถงพรอมดวยอาคมและ อธคมทชอวาพหสต ผชอวานาธระไปเปนปกต เพราะความเปนผมอนนา ธระไปเปนปกต คอใหถงพระอรหต ผชอวามวตร เพราะวตรคอศล และวตรคอธดงค ผชอวาอรยะ เพราะความเปนผไกลจากกองกเลส ผสตบรษ ผมปญญางามเหนปานนน, เหมอนพระจนทรซองเสพอากาศ ทกลาวกนวาคลองเเหงนกขตฤกษ อนไมมวหมองฉะนน. ในกาลจบเทศนา คนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองทาวสกกะ จบ. สขวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๕ จบ.


คาถาธรรม

ปยวรรค๑ท ๑๖ วาดวยสงทเปนทรก [๒๖] ๑. บคคลประกอบตนไวในสงอนไมควรประกอบ และไมประกอบไวในสงอนควรประกอบ ละเสยแลว ซงประโยชน ถอเอาอารมณอนเปนทรก ยอมทะเยอ ทะยานตอบคคลผตามประกอบตน บคคลอยาสมาคม กบสตวและสงขารทงหลายอนเปนทรก (และ) ไม เปนทรกในกาลไหน ๆ (เพราะวา) การไมเหนสตว และสงขารอนเปนทรก และการเหนสตวและสงขาร อนไมเปนทรก เปนทกข เพราะเหตนน บคคลไมพง กระทาสตวหรอสงขารใหเปนทรก เพราะความพราก จากสตวและสงขารอนเปนทรก เปนการตาทราม กเลสเครองรอยรดทงหลาย ของเหลาบคคลผไมม อารมณอนเปนทรกและไมเปนทรก ยอมไมม. ๒. ความโศกยอมเกดแตของทรก ภยยอมเกด แตของทรก ความโศกยอมไมมแกผปลดเปลองได จากของทรก ภยจกมแตทไหน. ๓. ความโศกยอมเกดแตความรก ภยยอมเกด แตความรก ความโศกยอมไมมแกผพนวเศษแลวจาก ความรก ภยจกมแตทไหน. ๑. วรรคน มอรรถกถา ๙ เรอง.


๔. ความโศกยอมเกดแตความยนด ภยยอม เกดแตความยนด ความโศกยอมไมมแกผพนวเศษ แลวจากความยนด ภยจกมแตทไหน ๕. ความโศกยอมเกดแตกาม ภยยอมเกดแต กาม ความโศกยอมไมมแกบคคลผพนวเศษแลวจาก กาม ภยมภยแตทไหน. ๖. ความโศกยอมเกดเพราะตณหา ภยยอมเกด เพราะตณหา ความโศกยอมไมมแกผพนวเศษแลว จากตณหา ภยจกมแตทไหน. ๗. ชนยอมทาทานผสนบรณดวยศลและทสสนะ ผตงอยในธรรม ผมปกตกลาวแตวาจาสตย ผกระทา การงานของตนนนใหเปนทรก. ๘. ภกษผมฉนทะเกดแลว ในพระนพพาน อนใคร ๆ บอกไมได พงเปนผอนใจถกตองแลวกด ผมจตไมเกาะเกยวในกามทงหลายกด ทานเรยกวา ผมกระแสในเบองบน. ๙. ญาต มตร และคนมใจดทงหลาย เหนบรษ ผไปอยตางถนมานาน มาแลวแตทไกลโดยสวสด ยอมยนดยงวามาแลว ฉนใด บญทงหลายกยอม ตอนรบแมบคคลผกระทาบญไว ซงจากโลกนสโลก หนา ดจพวกญาตเหนญาตทรกมาแลวตอนรบอย ฉนนน. จบปยวรรคท ๑๖


๑๖. ปยวรรควรรณนา ๑. เรองบรรพชต ๓ รป [๑๖๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบรรพชต ๓ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " อโยเค ยชมตตาน " เปนตน

ตระกลทมลกชายคนเดยวและหนไปบวช ไดยนวา มารดาบดาในตระกล ในกรงสาวตถ ไดมบตรนอย คนเดยวเทานน เปนทรกเปนทชอบใจ. วนหนงบตรนอยนนฟงธรรมกถา ของพวกภกษทนมนตมาในเรอน ทาอนโมทนาอย อยากจะบวช จงขอ บวชกะมารดาบดา. มารดาบดาเหลานนไมอนญาต ครงนนเขาไดมความ คดขนวา " เมอมารดาบดาไมเหนนนแล เราจก (ออก) ไปขางนอก แลวบวชเสย, " ตอมา บดาของเขาเมอจะออกไปขางนอก ไดมอบหมาย กะมารดาวา " เธอพงรกษาบตรนอยน, " มารดาเมอจะออกไปขางนอก กมอบหมายกะบดา (เชนกน). ภายหลงวนหนง เมอบดาของเขาไปขางนอก มารดาตงใจวา " จกรกษาบตร " พงบานประตขางหนง (อก) ขางหนงเอาเทาทงสอง ยนไวแลว นงลงทแผนดนปนดายอย. เขาคดวา " เราจกลวงมารดาน แลว (หน) ไป " ดงนแลว กลาววา " แมจา หลกฉนหนอยกอนเถด, ฉนจกถายอจจาระ " ครนมารดานน หดเทาแลว, กออกไปสวหารโดยเรว เขาไปหาภกษทงหลาย ออนวอนวา


" ทานผเจรญ ขอทานบวชใหผมเถด " แลวบรรพชาในสานกของภกษ เหลานน.

บดาออกบวชตามบตร ลาดบนน บดาของเขา (กลบ) มาแลว ถามมารดาวา " ลกของ เราไปไหน ? " มารดาตอบวา " นาย เมอกนอยทน " บดานนกคนด เพอรวา " บตรของเราอยทไหนหนอแล ? " ไมเหนเขาแลว " คดวา ลกของเราจกไปวหาร " จงไปสวหารแลว เหนบตรบวชแลว คราครวญ รองไหแลว กลาววา " พอ ทาไมเจาจงทาใหเราพนาศ ? " ดงนแลว คดวา " กเมอบตรของเราบวชแลว บดน เราจกทาอะไรในเรอน " ดงน ตนเองกบวชแลวในสานกของภกษทงหลาย.

มารดาออกบวชตามบตรและสาม ลาดบนน มารดาของเขาคดวา " ทาไมหนอ ลกและผวของเรา จงชกชาอย, จกไปวหารบวชเสยแลวกระมง ? " มองหาชนทงสองนน พลางไปวหารเหนชนแมทงสองบวชแลว คดวา " ประโยชนอะไร ดวย เรอนของเรา ในกาลแหงชนทงสองนบวชแลว ? " แมตนเอง กไปส สานกภกษณ บวชแลว.

ชนทงสามแมบวชกยงคลกคลกน ชนทงสามนนแมบวชแลว กไมอาจแยกกนอยได. นงสนทนา รวมกนเทยว ปลอยวนใหลวงไปทงในวหาร ทงในสานกภกษณ. เหตนน ทงพวกภกษ ทงพวกภกษณ จงเปนอนถกเบยดเบยนแลว. ตอมาวนหนง ภกษทงหลายกราบทลการกระทาของชนทงสามนน แดพระศาสดา.


พระศาสดาตรสเรยกมาเตอน พระศาสดา รบสงใหเรยกชนทงสามนนมาแลว ตรสถามวา " ไดยนวา พวกเธอทาอยางนนจรงหรอ ? " เมอชนเหลานนทลวา " จรง พระเจาขา, " ตรสถามวา " ทาไม พวกเธอจงทาอยางนน ? เพราะวา นนไมใชความเพยรของพวกบรรพชต. " ชนทงสามกราบทลวา " พระเจาขา พวกขาพระองคไมอาจจะอย แยกกน." พระศาสดาตรสวา " ชอวาการทาอยางนน จาเดมแตกาลแหงตน บวชแลว ไมควร, เพราะวา การไมเหนสตวและสงขารอนเปนทรก และ การเหนสตวและสงขารอนไมเปนทรก เปนทกขโดยแท; เหตนน การ ทาบรรดาสตวและสงขารทงหลายอยางใดอยางหนง ใหเปนทรก หรอไม ใหเปนทรก ยอมไมสมควร " ดงนแลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๑. อโยเค ยชมตตาน โยคสมจ อโยชย อตถ หตวา ปยคคาห ปเหตตตานโยคน. มา ปเยห สมาคฉ อปปเยห กทาจน ปยาน อทสสน ทกข อปปยานจ ทสสน ตสมา ปย น กยราถ ปยาปาโย ห ปาปโก คนถา เตส น วชชนต เยส นตถ ปยาปปย. " บคคล ประกอบตนไวในสงอนไมควรประกอบ และไมประกอบไวในสงอนควรประกอบ ละเสยแลว ซงประโยชน ถอเอาอารมณอนเปนทรก ยอมทะเยอ ทะยาน ตอบคคลผตามประกอบตน, บคคลอยา สมาคมกบสตวและสงขารทงหลาย อนเปนทรก


(และ)อนไมเปนทรกในกาลไหน ๆ, (เพราะวา) การ ไมเหนสตวและสงขารอนเปนทรก และการเหนสตว และสงขารอนไมเปนทรก เปนทกข; เพราะเหตนน บคคลไมพงกระทาสตวหรอสงขาร ใหเปนทรก. เพราะความพรากจากสตว และสงขารอนเปนทรกเปน การตาทราม. กเลสเครองรอยรดทงหลาย ของ เหลาบคคลผไมมอารมณอนเปนทรก และไมเปนทรก ยอมไมม."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อโยเค ความวา ในสงอนไมควรประกอบ คอการทาในใจโดยไมแยบคาย. อธบายวา กการเสพอโคจร ๖ อยาง ตางโดยอโคจรมอโคจรคอหญงแพศยาเปนตน ชอวาการทาในใจโดยไม แยบคายในทน. บคคลประกอบตนในการทาในใจโดยไมแยบคายนน. บทวา โยคสม ความวา และไมประกอบ (ตน)ในโยนโสมนสการ อนผดแผกจากอโยนโสมนสการนน. สองบทวา อตถ หตวา ความวา หมวด ๓ แหงสกขามอธสลสกขา เปนตน จาเดมแตกาล [แหงตน] บวชแลว ชอวาประโยชน. ละเสยแลว ซงประโยชนนน. บทวา ปยคคาห ความวา ถอเอาอยซงอารมณอนเปนทรกกลาว คอกามคณ ๕ เทานน. บทวา ปเหตตตานโยคน ความวา บคคลเคลอนแลวจากศาสนา เพราะความปฏบตนน ถงความเปนคฤหสถแลว ภายหลงยอมทะเยอทะยาน


ตอบคคลทงหลาย ผตามประกอบตน ยงคณทงหลายมศลเปนตนใหถง พรอมแลว. สกการะจากสานกเทวดาและมนษยทงหลาย คอยอมปรารถนา วา " โอหนอ แมเรากพงเปนผเชนน. " บทวา มา ปเยห ความวา บคคลไมพงสมาคมดวยสตวหรอสงขาร ทงหลายอนเปนทรก ในกาลไหนๆ คอแมชวขณะหนง, สตวหรอสงขาร ทงหลายอนไมเปนทรก กเหมอนกน. ถามวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะวาการไมเหนสตวและสงขารทงหลายอนเปนทรก ดวยอานาจความ พลดพราก และการเหนสตวและสงขารทงหลายอนไมเปนทรก ดวยอานาจ เขาไปใกล เปนทกข. บทวา ตสมา ความวา และการเหนและไมเหนทงสองนเปนทกข. เหตนน บคคลไมพงทาสตวหรอสงขารไร ๆ ใหเปนทรกเลย. ความไปปราศ คอความพลดพรากจากสตวและสงขารทงหลาย อน เปนทรก ชอวา ปยาปาโย. บทวา ปาปโก ไดแก ลามก. บาทพระคาถาวา คนถา เตส น วชชนต ความวา ชนเหลาใด มอารมณเปนทรก. ชนเหลานน ยอมละกเลสเครองรอยรดทางกายคอ อภชฌาเสยได. ชนเหลาใด ไมมอารมณอนไมเปนทรก. ชนเหลานน ยอมละกายคนถะคอพยาบาทเสยได กเมอละกเลส ๒ อยางนนไดแลว แม กเลสเครองรอยรดทเหลอ กเปนอนชอวาละไดเเลว (เหมอนกน); เหตนน บคคลไมพงทาอารมณใหเปนทรกหรอไมใหเปนทรก.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. ฝายชนทงสามนนคดวา " พวกเราไมอาจอยพรากกน ได " ดงนแลวไดสกไปสเรอนตามเดม ดงนแล. เรองบรรพชต ๓ รป จบ.


๒. เรองกฎมพคนใดคนหนง [๑๖๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภกฎมพคนใด คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ปยโต ชายต๑ " เปนตน.

พระศาสดาเสดจไประงบความโศกของพราหมณ ความพสดารวา กฏมพนน ครนบตรของตนทากาละแลว. อน ความโศกถงบตรครอบงา ไปสปาชา รองไหอย, ไมอาจทจะหกหาม ความโศกถงบตรได. พระศาสดาทรงพจารณาดสตวโลก ในเวลาใกลรง ทรงเหนอปนสย โสดาปตตมรรคของกฎมพนน กลบจากบณฑบาตแลว ไดทรงพาภกษผ เปนปจฉาสมณะรปหนง เสดจไปประตเรอนของกฎมพนน กฎมพนน ไดฟงความทพระศาสดาเสดจมา คดวา " พระศาสดาจกทรงประสงคเพอ ทาปฏสนถารกบดวยเรา " จงอญเชญพระศาสดาใหเสดจไปสเรอน ป อาสนะไวในทามกลางเรอน เมอพระศาสดาประทบนงแลว, กมาถวาย บงคมเเลวนง สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสถามกฎมพนนวา " อบาสก ทานตอง ทกขเพราะเหตอะไรหนอแล ? " เมอกฎมพนน กราบทลทกขเพราะพลด พรากจากบตรแลว. ตรสวา " อยาคดเลย อบาสก. ชอวาความตายน มใชมอยในทเดยว. และมใชมจาเพาะแกบคคลผเดยว, กชอวาความเปน ไปแหงภพ ยงมอยเพยงใด. ความตายกยอมมแกสรรพสตวเพยงนน เหมอนกน; แมสงขารอนหนง ทชอวาเทยงยอมไมม; เพราะเหตนน ๑. โบราณวา ชายเต.


ทานพงพจารณาโดยอบายอนแยบคายวา ' ธรรมชาตมความตายเปนธรรมดา ตายเสยแลว, ธรรมชาตมความแตกเปนธรรมดา แตกเสยแลว,' ไมพง เศราโศก; เพราะวาโบราณกบณฑตทงหลาย ในกาลทลกรกตายแลว พจารณาวา ' ธรรมชาตมความตายเปนธรรมดา ตายเสยแลว. ธรรมชาต มความแตกเปนธรรมดา แตกเสยแลว ดงนแลว ไมทาความเศราโศก เจรญมรณสสตอยางเดยว " อนกฎมพทลออนวอนวา " ขาแตพระองค ผเจรญ บณฑตพวกไหน ไดทาแลวอยางนน; และไดทาในกาลไร ? ขอ พระองคจงตรสบอกแกขาพระองค " เมอจะทรงประกาศเนอความนน จงทรงนาอดตนทานมา ยงอรคชาดก๑ในปญจกนบาตนใหพสดารวา :- " บตรของเรา เมอสรระใชไมได ละสรระของ ตนไป ดจงลอกคราบเกาฉะนน, เมอบตรของเราตาย จากไปแลว, เขาถกเผาอย ยอมไมรปรเทวนาการ ของพวกญาต เพราะฉะนน เราจงไมเศราโศกถงบตร นน; เขามคตเชนใด กไปสคตเชนนน (เอง) " ดงนแลว จงตรส (ตอไปอก) วา " บณฑตในกาลกอนเมอลกรกทากาละ แลวอยางนน. ไมประพฤตอยางทาน ผทอดทงการงานแลวอดอาหาร เทยวรองไหอยเดยวน ไมทาความโศก ดวยอานาจมรณสสตภาวนา รบประทานอาหาร และอธษฐาน (ตงใจทา) การงาน, เพราะฉะนน ทานอยาคดวา ' ลกรกของเรากระทากาละแลว, ' แทจรง ความโศกกด ภยกด เมอจะเกดยอมอาศยของทรกนนเองเกด " ดงนแลว จงตรสพระ- คาถานวา :- ๑. ข. ชา. อรรถกถา. ๔/๔๓๐.


๒. ปยโต ชายต โสโก ปยโต ชายต ภย ปยโต วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย. " ความโศกยอมเกดแตของทรก, ภย ยอมเกด แตของทรก; ความโศก ยอมไมมแกผปลดเปลอง ไดจากของทรก, ภยจกมแตไหน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปยโต เปนตน ความวา กความโศก กด ภยกด อนมวฏฏะเปนมล เมอจะเกดขน ยอมอาศยสตวหรอสงขาร อนเปนทรกเทานนเกด, แตความโศกและภยแมทงสองนนยอมไมมแกผ ปลดเปลองจากสตวหรอสงขารอนเปนทรกนนไดเเลว. ในกาลจบเทศนา กฎมพตงอยแลวในโสดาปตตผล. เทศนาไดม ประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองกฎมพคนใดคนหนง จบ.


๓. เรองนางวสาขาอบาสกา [๑๖๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางวสาขา อบาสกา ตรสพระธรรมเทศนานวา " เปมโต ชายต " เปนตน.

นางวสาขาโศกถงนางสทตตททากาละ ไดยนวา นางวสาขานนตงกมารกาชอวาสทตต ผเปนธดาของบตร ไวในหนาทของตน ใหทาความขวนขวายแกภกษสงฆในเรอน. โดยสมยอน กมารกานนไดทากาละแลว, นางวสาขาใหทาการฝง สรระ (ศพ) นางแลว ไมอาจจะอดกลนความโศกไวได มทกขเสยใจไป สสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลวนง ณ สวนขางหนง.

พระศาสดาตรสอบายระงบความโศก ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา " วสาขา ทาไมหนอเธอจง มทกขเสยใจ มหนาชมดวยนาตา นงรองไหอย ? " นางจงทลขอความ นน แลวกราบทลวา " พระเจาขา นางกมารนนเปนทรกของหมอมฉน เปนผสมบรณดวยวตร, บดนหมอมฉนไมเหนใครเชนนน. " พระศาสดา. วสาขา กในกรงสาวตถมมนษยประมาณเทาไร ? วสาขา. พระเจาขา พระองคนนแหละ ตรสแกหมอมฉนวา ' ใน กรงสาวตถ มชน ๗ โกฏ.' พระศาสดา. กถาชนมประมาณเทาน ๆ พงเปนเชนกบหลานสาว ของเธอไซร เธอพงปรารถนาเขาหรอ ? นางวสาขา. อยางนน พระเจาขา.


พระศาสดา. กชนในกรงสาวตถทากาละวนละเทาไร ? นางวสาขา. มาก พระเจาขา. พระศาสดา. เมอเปนเชนน เวลาทเธอจะเศราโศกกจะไมพงม มใชหรอ ? เธอพงเทยวรองไหอยทงกลางคนและกลางวนทเดยวหรอ ? นางวสาขา. ยกไวเถด พระเจาขา. หมอมฉนทราบแลว. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะนางวา " ถากระนน เธออยาเศรา โศก. ความโศกกด ความกลวกด ยอมเกดแตความรก " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๓. เปมโต ชายต โสโก เปมโต ชายต ภย เปมโต วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย. " ความโศกยอมเกดแตความรก ภยยอมเกดแต ความรก; ความโศกยอมไมมแกผพนวเศษแลวจาก ความรก, ภยจกมแตไหน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา เปมโต ความวา เพราะอาศยความรก ททาไวในบตรและธดาเปนตนนนเอง. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนางวสาขาอบาสกา จบ.


๔. เรองเจาลจฉว [๑๖๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองเวสาล ประทบอย ณ กฏาคารศาลา ทรงปรารภพวกเจาลจฉว ตรสพระธรรมเทศนานวา " รตยา ชายต " เปนตน.

พวกเจาลจฉวแตงกายประกวดกน ไดยนวา ในวนมหรสพวนหนง เจาลจฉวเหลานน ตางองคตาง ประดบดวยเครองประดบไมเหมอนกน ออกจากพระนครเพอทรงประสงค จะเสดจไปอทยาน. พระศาสดาเสดจเขาไปบณฑบาต ทรงเหนเจาลจฉว เหลานน จงตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย พวก เธอจงดพวกเจาลจฉว, พวกทไมเคยเหนเทวดาชนดาวดงส กจงดเจาลจฉว เหลานเถด " ดงนแลว เสดจเขาสพระนคร.

พวกเจาลจฉวววาทกนเพราะหญงนครโสภณ แมเจาลจฉวเหลานน เมอไปสอทยาน พาหญงนครโสภณคนหนง อาศยหญงนน อนความรษยาครอบงาแลว ประหารกนและกน ยงเลอด ใหไหลนองดจแมนา. ครงนน พวกเจาพนกงานเอาเตยงหามเจาลจฉวเหลานนมาแลว. ฝายพระศาสดา ทรงทาภตกจเสรจแลว กเสดจออกจากพระนคร. พวก ภกษเหนพวกเจาลจฉว อนเจาพนกงานนาไปอยอยางนน จงกราบทล พระศาสดาวา " พระเจาขา พวกเจาลจฉวเมอเชาตร ประดบประดา แลวออกจากพระนครราวกะพวกเทวดา. บดนอาศยหญงคนหนงถงความ พนาศนแลว."


พระศาสดาตรสโทษของความยนดในกาม พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย ความโศกกด ภยกด เมอจะ เกด ยอมอาศยความยนดนนเองเกด ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๔. รตยา ชายต โสโก รตยา ชายต ภย รตยา วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย. " ความโศก ยอมเกดแตความยนด ภยยอมเกด แตความยนด; ความโศกยอมไมมแกผพนวเศษแลว จากความยนด. ภยจกมแตไหน. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา รตยา ความวา แตความยนดใน กามคณ ๕ คอเพราะอาศยความยนดในกามคณ ๕ นน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเจาลจฉว จบ.


๕. เรองอนตถคนธกมาร [๑๖๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอนตถคนธ- กมาร ตรสพระธรรมเทศนานวา " กามโต ชายต " เปนตน.

อนตถคนธกมารใหชางหลอรปสตร

ไดยนวา อนตถคนธกมารนน เปนสตวทจตจากพรหมโลก เกด ในตระกลมโภคะมาก ในกรงสาวตถ ตงแตวนเกดมาแลวไมปรารถนา จะเขาไปใกลหญง ถกผหญงจบกรองไห. มารดา (ตอง) อมกมารนน ดวยเทรดผาแลวจงใหดมนม. กมารนนเจรญวยแลว เมอมารดาบดากลาววา " พอ เราจกทา อาวาหมงคลแกเจา. " กหามวา " ฉนไมมความตองการดวยหญง " เมอ ถกออนวอนบอยเขา จงใหเรยกชางทองมา ๕๐๐ คน แลวให ๆ ทองคา มสสกพนนกขะ ใหทารปหญง บอยางหนา นาเลอมใสยงนก, เมอ มารดาบดากลาวอกวา " พอ เมอเจาไมทาอาวาหมงคล, ตระกลวงศจก ตงอยไมได, เราจกนากมารกามาใหเจา " กกลาววา " ถากระนน ถา ทานทงสองจะนากมารกาเชนนนมาใหฉน, ฉนจกทาตามคาของทานทง- สอง " ดงนแลว จงแสดงรปทองคานน.

สงพราหมณไปหาคครองบตร ลาดบนน มารดาบดาของเขา ใหพาพวกพราหมณมชอเสยงมา แลวบอกวา " บตรของเรามบญมาก, คงจกมกมารกาผทาบญรวมกบบตร นเปนแน; พวกทานจงไป, จงพาเอารปทองคานไปแลวนานางกมารกา


ผมรปเชนนมา " ดงนแลวสง (พราหมณเหลานน)ไป. พราหมณเหลานน รบวา " ดละ " เทยวจารกไป ไปถงสาคลนคร ในแควนชอมททะ.

พราหมณพบหญงมรปดจรปหลอแลวกลบมา กในนครนน ไดมกมารกาคนหนงมรปสวย มอายรนราว ๑๖ ป. มารดาบดาใหนางอยทพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน พราหมณแมเหลา- นนแล คดกนวา " ถาในนครน จกมกมารกาเหนปานน, ชนทงหลาย เหนรปทองคานแลว กจกกลาววา รปจาลองนสวยเหมอนธดาของตระกล โนน " ดงนแลว จงตงรปทองคานนไวรมทางไปสทานา นง (คอยเฝา) ณ ทควรขางหนง. ลาดบนน หญงแมนมของกมารกานน ใหกมารกานนอาบนาแลว ใครจะอาบเองบาง จงไปสทานา เหนรปนนสาคญวา " ธดาของเรา " จงกลาววา " โอ แมหวดอ, เราใหเจาอาบนาแลวออกมาเมอกนเอง, เจา ลวงหนามาทนกอนเรา " ดงนแลว จงตดวยมอ รความทรปนนแขงและ ไมมวการ จงกลาววา " เราไดทาความเขาใจวา นางนเปนธดาของเรา นนอะไรกนเลา ? " ลาดบนน พราหมณเหลานน ถามหญงแมนมนนวา " แม ธดา ของทาน เหนปานนหรอ ? " หญงแมนม. นจะมคาอะไร ในสานกธดาของเรา. พราหมณ. ถากระนน ทานจงแสดงธดาของทาน แกพวกเรา. หญงแมนมนน ไปสเรอนพรอมดวยพราหมณทงหลายนนแลว ก บอกแกนาย (เจาบาน). นายทาความชนชมกบพวกพราหมณแลว ใหธดา


ลงมายนอยในทใกลรปทองคา ณ ปราสาทชนลาง. รปทองคาไดเปนรป หมดรศมแลว. พวกพราหมณ ใหรปทองคานนแกนายนนแลวมอบหมาย กมารกาไว แลวไปบอกแกมารดาบดาของอนตถคนธกมาร.

คครองของอนตถคนธกมารตายในระหวางทาง มารดาบคานนมใจยนดแลว กลาววา " ทานทงหลายจงไป, นา กมารกานนมาโดยเรว " ดงนแลว สงไปดวยสกการะเปนอนมาก. ฝายกมาร ไดยนขาวนน กยงความรกใหเกดขนดวยสามารถการ ไดยนวา " มเดกหญงรปรางสวยยงกวารปทองคาอก " จงกลาววา " ทาน ทงหลายจงนามาโดยเรวเถด. " กมารกาเเมนนแล อนเขายกขนสยาน นา มาอย มโรคลมอนความกระทบกระทงแหงยานใหเกดขนแลว ไดทากาละ ในระหวางทางนนเอง เพราะความทนางเปนผละเอยดออนยงนก.

ความรกกอใหระทมทกข แมกมาร กถามอยเสมอวา " มาแลวหรอ ? " ชนทงหลายไมบอก แกกมารนน ซงถามอยดวยความสเนหาอนยง โดยพลนทเดยว ทาการ อาพรางเสย ๒ - ๓ วนแลวจงบอกเรองนน. กมารนนเกดโทมนสขนวา " เราไมไดสมาคมกบหญงชอเหนปานนนเสยแลว " ไดเปนผถกทกขคอ โศกประหนงภเขาทวมทบแลว.

พระศาสดาทรงเเสดงอบายระงบความโศก

พระศาสดา ทรงเหนอปนสยของกมารนน เมอเสดจไปบณฑบาต จงไดเสดจไปยงประตเรอนนน. ลาดบนน มารดาบดาของกมารนน อญเชญพระศาสดาเสดจเขาไปภายในเรอน แลวองคาสโดยเคารพ.


ในเวลาเสรจภตกจ พระศาสดาตรสถามวา " อนตถคนธกมารไป ไหน ? " มารดาบดา. พระเจาขา อนตถคนธกมารนน อดอาหารนอนอย ในหอง. พระศาสดา. จงเรยกเธอมา. อนตถคนธกมารนน มาถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวน ขางหนง. เมอพระศาสดาตรสถามวา " กมาร ความโศกมกาลงเกดขน แลวแกเธอหรอ ? " จงกราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา. ความโศกมกาลงเกดขนแกขาพระองค เพราะไดยนวาหญงชอเหนปานน ทากาละในระหวางทางเสยแลว แมภต ขาพระองคกไมหว. " ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเขาวา " กมาร กเธอรไหมวาความ โศกเกดแกเธอ เพราะอาศยอะไร ? " อนตถคนธกมาร. ไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา " กมาร ความโศกมกาลงเกดขนแกเธอ เพราะ อาศยกาม. เพราะความโศกกด ภยกด ยอมเกดขนเพราะอาศยกาม " ดงนแลว จรสพระคาถานวา :- ๕. กามโต ชายต โสโก กามโต ชายต ภย กามโต วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย. " ความโศกยอมเกดแตกาม ภยยอมเกดแต กาม; ความโศกยอมไมมแกบคคลผพนวเศษแลว จากกาม, ภยจกมแตไหน. "


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา กามโต ความวา จากวตถกามและกเลส- กาม. อธบายวา ความโศกกด ภยกด ยอมอาศยกามแมทงสองอยางนน เกด. ในกาลจบเทศนา อนตถคนธกมารตงอยแลวในโสดาปตตผล ดงน แล. เรองอนตถคนธกมาร จบ.


๖. เรองพราหมณคนใดคนหนง [๑๗๐]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพราหมณคน ใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ตณหาย ชายต " เปนตน.

พระศาสดาเสดจไปหาพราหมณผมจฉาทฏฐ ไดยนวา พราหมณนนเปนมจฉาทฏฐ วนหนงไปสฝงแมนาแลว ถางนาอย. พระศาสดาทรงเหนความถงพรอมแหงอปนสยของเขา จงได เสดจไปสสานกของเขา. เขาแมเหนพระศาสดา กไมทาสามจกรรมเลย ไดนงเสย. ครงนน พระศาสดาตรสทกเขากอนวา " พราหมณ ทานกาลง ทาอะไร ? " พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ขาพเจากาลงแผวถางนาอย. พระศาสดาตรสเพยงเทานนแลวกเสดจไป แมในวนรงขน พระ- ศาสดาเสดจไปสานกของเขาผมาแลวเพอจะไถนา ตรสถามวา " พราหมณ ทานทาอะไรอย ? " ทรงสดบวา " พระโคดมผเจรญ ขาพเจากาลงไถนา " ดงนแลว กเสดจหลกไป แมในวนตอมาเปนตน พระศาสดากเสดจไป ตรสถามเหมอนอยางนน ทรงสดบวา " พระโคดมผเจรญ ขาพเจากาลง หวาน กาลงไขนา กาลงรกษานา " ดงนแลว กเสดจหลกไป.


พราหมณนบถอพระองคดจสหาย ครนในวนหนง พราหมณกราบทลพระองควา " พระโคดมผเจรญ ทานมาแลว ตงแตวนทขาพเจาแผวถางนา, ถาขาวกลาของขาพเจาจก เผลดผล, ขาพเจาจกแบงปนแกทานบาง, ยงไมใหทาน ขาพเจาเองก จกไมเคยวกน; ตงแตนเปนตนไป ทานเปนสหายของเรา. "

ขาวกลาเสยหาย ครนโดยสมยอนอก ขาวกลาของพราหมณนน เผลดผลแลว. เมอ พราหมณนนทากจทงปวงเพอการเกยว ดวยตงใจวา ขาวกลาของเรา เผลดผลแลว, เราจกใหเกยวตงแตพรงนไป " มหาเมฆยงฝนใหตกตลอด คน พาเอาขาวกลาไปหมด. นาไดเปนเชนกบทอนเขาถางเอาไว.

พราหมณเสยใจเพราะทานาไมไดผล กพระศาสดา ไดทรงทราบแลวในวนแรกทเดยววา " ขาวกลานน จกไมเผลดผล. " พราหมณไปแลวแตเชาตร ดวยคดวา " เราจกตรวจด ขาวกลา " เหนแตนาเปลา เกดความโศกเปนกาลงจงคดวา " พระ- สมณโคดมมาสนาของเรา ตงแตคราวทแผวถางนา, แมเรากไดกลาว กะทานวา " เมอขาวกลาเผลดผลแลว จกแบงสวนใหแกทานบาง, ยง ไมใหทานแลวเราเองกจกไมเคยวกน, ตงแตนเปนตนไป ทานเปนสหาย ของเรา, ความปรารถนาในใจของเราเเมนน ไมถงทสดเสยแลว. " พราหมณ นนทาการอดอาหาร นอนบนเตยงนอยแลว.

พระศาสดาเสดจไปตรสถามขาวพราหมณ ลาดบนน พระศาสดาไดเสดจไปสประตเรอนของพราหมณนน.


พราหมณนน ทราบการเสดจมาของพระศาสดา จงสง (ชนผเปนบรวาร) วา " พวกเธอจงนาสหายของเรามาแลว ใหนงทน. " ชนผเปนบรวารได ทาอยางนนแลว. พระศาสดาประทบนงแลว ตรสถามวา " พราหมณ ไปไหน ? " เมอเขากราบทลวา " นอนในหอง." กรบสงหาดวยพทธดารส วา " พวกเธอ จงเรยกพราหมณนนมา. " เเลวตรสกะพราหมณผมานง แลว ณ สวนขางหนงวา " เปนอะไร ? พราหมณ." พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ทานมาสนาของขาพเจาตงแตวนท แผวถาง. แมขาพเจากไดพดไววา " เมอขาวกลาเผลดผลแลว จกแบงสวน ถวายทานบาง, ความปรารถนาในใจของขาพเจาไมสาเรจเสยแลว; เพราะ เหตนน ความโศกจงเกดแลวแกขาพเจา, แมภตขาพเจากไมหว. "

ตรสเหตแหงความโศกและอบายระงบความโศก

ลาดบนน พระศาสดาตรสถามพราหมณนนวา " พราหมณ กทาน รไหมวา ความโศกเกดแลวแกทาน เพราะอาศยอะไร ? " เมอพราหมณ กราบทลวา " พระโคดมผเจรญ ขาพเจาไมทราบ, กทานทราบหรอ ? " จงตรสวา " อยางนน พราหมณ ความจรง ความโศกกด ภยกด เมอ จะเกด ยอมอาศยตณหาเกดขน " ดงน แลวตรสพระคาถานวา :- ๖. ตณหาย ชายต โสโก ตณหาย ชายต ภย ตณหาย วปปมตตสส นตถ โสโก กโต ภย. " ความโศก ยอมเกดเพราะตณหา, ภยยอมเกด เพราะตณหา; ความโศกยอมไมมแกบคคลผพนวเศษ แลวจากตณหา. ภยจกมแตไหน. "


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ตณหาย ไดแก ตณหาอนเปนไป ในทวาร ๖. อธบายวา ความโศกเปนตน ยอมอาศยตณหานนเกดขน. ในกาลจบเทศนา พราหมณตงอยแลวในโสดาปตตผล ดงนแล. เรองพราหมณคนใดคนหนง จบ.


๗. เรองเดก ๕๐๐ คน [๑๗๑]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภเดก ๕๐๐ ในระหวางทาง ตรสพระธรรมเทศนานวา " สลทสสนสสมปนน " เปนตน.

พระศาสดาเสดจบณฑบาต พบเดก ๕๐๐ คน ความพสดารวา วนหนงพระศาสดามภกษ ๕๐๐ เปนบรวารพรอม ดวยพระอสตมหาเถระ เสดจเขาไปกรงราชคฤห เพอบณฑบาต ไดทอด พระเนตรเหนเดก ๕๐๐ คน ยกกระเชาขนมออกจากเมองแลวไปสวน ใน วนมหรสพวนหนง แมเดกเหลานน ถวายบงคมพระศาสดาแลวกหลกไป. ไมกลาวกะภกษแมสกรปหนงวา " ขอทาน รบเอาขนม ? " พระศาสดาตรสกะภกษทงหลาย ในกาลทภกษเหลานนไปแลว วา " ภกษทงหลาย เธอทงหลายจกฉนขนมไหม ? " ภกษ. ขนมทไหน ? พระเจาขา. พระศาสดา. เธอทงหลายไมเหนพวกเดกถอกระเชาขนมเดนผานไป แลวดอกหรอ ? ภกษ. พวกเดกเหนปานนน ไมถวายขนมแกใคร ๆ พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษทงหลาย เดกเหลานนไมนมนตเราหรอพวกเธอ ดวยขนมกจรง. ถงกระนน ภกษผเปนเจาของขนม กกาลงมาขางหลง ฉนขนมเสยกอนแลวไป จงควร.


ตามธรรมดา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมมความรษยาหรอความ ประทษรายแมในบคคลคนหนง; เพราะฉะนน พระศาสดาตรสคานแลว จงพาภกษสงฆไปประทบนงใตรมเงาโคนไมตนหนง. พวกเดก เหนพระมหากสสปเถระเดนมาขางหลง เกดความรกขน มสรระเตมเปยมดวยกาลงแหงปต วางกระเชา ไหวพระเถระดวยเบญ- จางคประดษฐ ยกขนมพรอมทงกระเชาทเดยวแลว กลาวกะพระเถระวา " นมนตรบเถด ขอรบ. " ลาดบนน พระเถระกลาวกะเดกเหลานนวา " นน พระศาสดาพา พระภกษสงฆไปประทบนงแลวทโคนไม, พวกเธอจงถอไทยธรรมไป แบงสวนถวายภกษสงฆ." พวกเดกรบคาวา " ดละ ขอรบ " แลวกลบ ไปพรอมกบพระเถระทเดยว ถวายขนมแลว ยนมองดอย ณ สวนขางหนง แลว ไดถวายนาในเวลาฉนเสรจ.

พวกภกษโพทะนาพวกเดกผถวายขนม ภกษทงหลายโพนทะนาวา " พวกเดกถวายภกษาเพราะเหนแกหนา, ไมตอนรบพระสมมาสมพทธเจา หรอพระมหาเถระทงหลายดวยขนม เหน พระมหากสสปเถระแลว ถอเอาขนมพรอมดวยกระเชานนแลมาแลว."

พระศาสดาทรงยกพระมหากสสปเปนนทศนะ พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย ภกษผเชนกบมหากสสปผบตรของเรา ยอมเปนทรกของเหลา เทวดาและมนษย เทวดาและมนษยทงหลาย ยอมทาบชาดวยปจจย ๔ แก เธอโดยแท " ดงน แลวตรสพระคาถานวา :-


๗. สลทสสนสมปนน ธมมฏ สจจวาทน อตตโน กมมกพพาน ตชโน กรเต ปย. " ชน ยอมทาทานผสมบรณดวยศลและทสสนะ ผตงอยในธรรม ผมปกตกลาวแตวาจาสตย ผกระทา การงานของตนนน ใหเปนทรก. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สลทสสนสมปนน ความวา ผถง พรอมดวยจตปารสทธศล และความเหนชอบอนสมปยตดวยมรรคและผล. บทวา ธมมฏ ความวา ผตงอยในโลกตรธรรม ๙ ประการ. อธบายวา ผมโลกตรธรรมอนทาใหแจงแลว. บทวา สจจวาทน ความวา ชอวาผมปกตกลาววาจาสตยดวย สจญาณ เพราะความทสจจะ ๔ อนทานทาใหแจงแลว ดวยอาการ ๑๖. บาทพระคาถาวา อตตโน กมมกพพาน ความวา สกขา ๓ ชอวาการงานของตน, ผบาเพญสกขา ๓ นน. สองบทวา ต ชโน ความวา โลกยมหาชน ยอมทาบคคลนน ใหเปนทรก คอเปนผใครจะเหน ใครจะไหว ใครจะบชาดวยปจจย ๔ โดยแท. ในกาลจบเทศนา เดกเหลานนแมทงหมด ตงอยแลวในโสดา- ปตตผล ดงนแล. เรองเดก ๕๐๐ คน จบ.


๘. เรองพระอนาคามเถระ [๑๗๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระผ อนาคามองคหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " ฉนทชาโต " เปนตน.

พระเถระบรรลอนาคามผล ความพสดารวา วนหนง พวกสทธวหารกถามพระเถระนนวา " ทานขอรบ กการบรรลธรรมพเศษของทาน มอยหรอ ? " พระเถระ ละอายอยวา " แมคฤหสถชนกยงบรรลพระอนาคามผล ได, ในเวลาบรรลพระอรหตแลวนนแล เราจกบอกกบสทธวหารกเหลา นน " ดงนแลว ไมกลาวอะไร ๆ เลย ทากาละแลวเกดในเทวโลกชน สทธาวาส. ลาดบนน พวกสทธวหารกของทาน รองไหคราครวญไปสสานก พระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดาแลว รองไหอยทเดยว นงแลว ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย พวก เธอรองไหทาไม ? " ภกษ. อปชฌายะของขาพระองคทากาละแลว พระเจาขา. พระศาสดา. ชางเถด ภกษทงหลาย, เธอทงหลายอยาคดเลย, นนชอวาเปนธรรมทยงยน. ภกษ. พระเจาขา ขาแตพระองคผเจรญ แมขาพระองคกทราบอย, แตพวกขาพระองค ไดถามถงการบรรลธรรมพเศษ กะพระอปชฌายะ,


ทานไมบอกอะไร ๆ เลย ทากาละแลว, เหตนน พวกขาพระองคจงถง ความทกข.

ลกษณะของผชอวามกระแสในเบองบน

พระศาสดาตรสวา " อยาคดเลย ภกษทงหลาย, อปชฌายะของ พวกเธอ บรรลอนาคามผลแลว, เธอละอายอยวา ' แมพวกคฤหสถก บรรลอนาคามผลนน.' เราตอบรรลอรหตแลว จงจกบอกแกพวก สทธวหารกนน ไมบอกอะไร ๆ แกพวกเธอเลย ทากาละแลวเกดใน ชนสทธาวาส; วางใจเสยเถด ภกษทงหลาย อปชฌายะของพวกเธอ ถงความเปนผมจต ไมเกยวเกาะในกามทงหลาย มกระแสในเบองบน " ดง นแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๘. ฉนทชาโต อนกขาเต มนสา จ ผโ สยา กาเม จ อปปฏพทธจตโต อทธโสโตต วจจต. " ภกษ ผมฉนทะเกดแลว ในพระนพพานอน ใคร ๆ บอกไมได พงเปนผอนใจถกตองแลวกด ผ มจตไมเกยวเกาะในกามทงหลายกด ทานเรยกวา ผมกระแสในเบองบน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ฉนทชาโต ความวา มฉนทะเกด แลว ดวยอานาจความพอใจ ในความเปนผใครเพอจะทา คอถงความ อตสาหะแลว. บทวา อนกขาเต คอ ในพระนพพาน. แทจรง พระนพพาน นน ชอวา อนกขาตะ เพราะความเปนธรรมชาตอนใคร ๆ บอกไมไดวา


" อนปจจยโนนทา หรอบรรดาสตาง ๆ มสเขยวเปนตน เหนปานน." บาทพระคาถาวา มนสา จ ผโฏ๑ สยา ความวา พงเปนผอน จตทสมปยตดวยมรรคผล ๓ เบองตาถกตองแลว คอใหเตมแลว. บทวา อปปฏพทธจตโต ความวา มจตไมเกยวเกาะในกาม ทงหลาย ดวยอานาจแหงพระอนาคามมรรคกด. บทวา อทธโสโต ความวา ภกษเหนปานน เกดแลวในภพ อวหา ถดนนไป กไปสอกนษฐภพ ดวยอานาจปฏสนธ ทานเรยกวา ' ผมกระแสในเบองบน ' พระอปชฌายของพวกเธอ กเปนผเชนนน. ในกาลจบเทศนา ภกษเหลานนตงอยแลวในอรหตผล. เทศนาได มประโยชนแมเเกมหาชน ดงนแล. เรองพระอนาคามเถระ จบ. ๑. บาลเปน ผโ.


๙. เรองนายนนทยะ [๑๗๓]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในปาอสปตนะ ทรงปรารภนายนนทยะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " จรปปวาส " เปนตน.

นนทยะเปนอนชาตบตร ไดยนวา ในกรงพาราณส ไดมบตรแหงตระกลซงถงพรอมดวย ศรทธาคนหนงชอนนทยะ, เขาไดเปนผสมบรณดวยศรทธาบารงสงฆแท อนรปแกมารดาบดาเทยว. ครนในเวลาทเขาเจรญวยมารดาบดาไดม ความจานงจะนาธดาของลงชอวาเรวด มาจากเรอนอนตรงกนขาม. แต นางเปนคนไมมศรทธา ไมมการใหปนเปนปกต, นายนนทยะจงไม ปรารถนานาง. ลาดบนน มารดาของเขากลาวกะนางเรวดวา " แม เจาจงฉาบทา สถานทนนของภกษสงฆ แลวปลาดอาสนะไวในเรอนน, จงตงเชง บาตรไว. ในเวลาภกษทงหลายมาแลว จงรบบาตร นมนตใหนง เอา ธมกรกกรองนาฉนถวาย แลวลางบาตรในเวลาฉนเสรจ; เมอเจาทาได อยางน กจกเปนทพงใจแกบตรของเรา." นางไดทาอยางนนแลว. ตอมา มารดาบดาเลาถงความประพฤตของนางนนแกบตร วา " นางเปนผอดทน ตอโอวาท " เมอเขารบวา " ดละ " จงกาหนดวนแลว ทาอาวาหมงคล. ลาดบนน นายนนทยะกลาวกะนางวา " ถาเธอจกบารงภกษสงฆ และมารดาของฉน, เปนเชนน เธอกจกไดพสดในเรอนน, จงเปนผไม ประมาทเถด. " นางรบวา " ดละ " แลวทาทเปนผมศรทธาบารงอย ๒ - ๓


วน จนคลอดบตร ๒ คน. มารดาบดาแมของนายนนทยะ ไดทากาละแลว. ความเปนใหญทงหมดในเรอน กตกอยแกนางเรวดนนคนเดยว.

นนทยะดารงตาแหนงทานบด จาเดมแตมารดาบดาทากาละ แมนายนนทยะกเปนมหาทานบด เตรยมตงทานสาหรบภกษสงฆ. และเรมตงคาอาหารแมสาหรบคนกาพรา และคนเดนทางเปนตน ไวทประตเรอน. ในกาลตอมา เขาฟงพระธรรม- เทศนาของพระศาสดา กาหนดอานสงสในการถวายอาวาสไดแลว ใหทา ศาลา ๔ มข ประดบดวยหอง ๔ หอง ในมหาวหารในปาอสปตนะแลว ใหลาคเตยงและตงเปนตน เมอจะมอบถวายอาวาสนน ไดถวายทานแก ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข แลวถวายนาทกขโณทก แด พระตถาคต. ปราสาททพยสาเรจโดยรตนะ ๗ ประการ สมบรณดวยหม นาร มประมาณ ๑๒ โยชนในทศทงปวง เบองบนสงประมาณ ๑๐๐ โยชน ผดขนในเทวโลกชนดาวดงส พรอมดวยการตงนาทกขโณทก ในพระหตถ ของพระศาสดาทเดยว.

พระมหาโมคคลลานะไปเยยมสวรรค ภายหลงวนหนง พระมหาโมคคลลานเถระไปสทจารกในเทวโลก ยนอยแลวในทไมไกลจากปราสาทนน ถามเทวบตรทงหลายซงมาสสานก ของตนวา " ปราสาททพย เตมดวยหมนางอปสรนน เกดแลวเพอใคร." ลาดบนน พวกเทวบตรนนเมอจะบอกเจาของวมานแกพระเถระนน จงกลาววา " ทานผเจรญ วมานนเกดแลวเพอประโยชนแกบตรคฤหบด ชอนนทยะ ผสรางวหารถวายพระศาสดา ในปาอสปตนะ. " ฝายหมนาง อปสร เหนพระเถระนนแลว ลงจากปราสาทกลาววา " ทานผเจรญ พวก


ดฉนเกดในทน ดวยหวงวา ' จกเปนนางบาเรอของนายนนทยะ ' แตเมอ ไมพบเหนนายนนทยะนน เปนผระอาเหลอเกน; ดวยวาการละมนษย- สมบต แลวถอเอาทพยสมบต กเชนกบการทาลายถาดดนแลวถอเอาถาด ทองคาฉะนน พระผเปนเจาพงบอกเขา เพอประโยชนแกการมา ณ ทน. "

ทพยสมบตเกดรอผทาบญ

พระเถระกลบมาจากเทวโลกนนแลว เขาไปเฝาพระศาสดาทลถามวา " พระเจาขา ทพยสมบตยอมเกดแกบคคลผทาความดทยงอยมนษยโลกน เอง หรอหนอแล ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ ทพยสมบตทเกดแลวแกนายนนทยะใน เทวโลก อนเธอเหนแลวเองมใชหรอ ? ไฉนจงถามเราเลา ? โมคคลลานะ. ทพยสมบตเกดไดอยางนนหรอ ? พระเจาขา. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา โมคคลลานะ เธอ พดอะไรนน ? เหมอนอยางวา ใคร ๆ ยนอยทประตเรอน เหนบตร พนอง ผไปอยตางถนมานาน (กลบ) มาแตถนทจากไปอย พงมาสเรอน โดยเรว บอกวา ' คนชอโนน มาแลว.' เมอเปนเชนนน พวกญาตของ เขากยนดราเรงแลว ออกมาโดยขมขมน พงยนดยงกะผนนวา ' พอ มา แลว พอ มาแลว ฉนใด; เหลาเทวดา (ตาง) ถอเอาเครองบรรณาการ อนเปนทพย ๑๐ อยางตอนรบดวยคดวา ' เรากอน เรากอน ' แลวยอม ยนดยงกะสตรหรอบรษ ผทาความดไวในโลกน ซงละโลกนแลวไปส โลกหนาฉนนนเหมอนกน ดงนแลว " ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๙. จรปปวาส ปรส ทรโต โสตถมาคต าต มตตา สหชชา จ อภนนทนต อาคต


ตเถว กตปญมป อสมา โลกา ปร คต ปาน ปฏคณหนต ปย าตว อาคต. " ญาต มตร และคนมใจดทงหลาย เหนบรษผ ไปอยตางถนมานาน มาแลวแตทไกลโดยสวสด ยอมยนดยงวา 'มาแลว ' ฉนใด. บญทงหลายกยอม ตอนรบแมบคคลผกระทาบญไว ซงไปจากโลกนส โลกหนา ดจพวกญาตเหนญาตทรกมาแลว ตอนรบ อย ฉนนนแล.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา จรปปวาส คอจากไปแลวนาน. บาทพระคาถาวา ทรโต โสตถมาคต ความวา ผไดลาภคอม สมบตอนสาเรจแลวเพราะทาพาณชยกรรม หรอเพราะทาหนาทราชบรษ มาแลวแตทไกล ไมมอปทวะ. บาทพระคาถาวา าต มตตา สหชชา จ ความวา เหลาชน ทชอวาญาต เพราะสามารถเกยวเนองกนดวยตระกล และชอวามตร เพราะภาวะมเคยเหนกนเปนตน แลวชอวามใจด เพราะความเปนผ มหทยด. บาทพระคาถาวา อภนนทนต อาคต ความวา ญาตเปนตน เหน เขาแลว ยอมยนดยง ดวยอาการเพยงแตพดวา 'มาดเเลว ' หรอดวย อาการเพยงทาอญชล, อนง ยอมยนดยงกะเขาผมาถงเรอนแลว ดวย สามารถนาไปเฉพาะซงบรรณาการมประการตาง ๆ.


บทวา ตเถว เปนตน ความวา บญทงหลาย ตงอยในฐานะ ดจมารดาบดา นาเครองบรรณาการ ๑๐ อยางนคอ " อาย วรรณะ สข ยศ ความเปนอธบดอนเปนทพย; รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อน เปนทพย เพลนยงอย ชอวายอมรบรองบคคลแมผทาบญไวเเลว ซง ไปจากโลกนสโลกหนา ดวยเหตนนนนแล. สองบทวา ปย าตว ความวา ดจพวกญาตทเหลอ เหนญาต ทรกมาแลว รบรองอยในโลกนฉะนน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองนายนนทยะ จบ. ปยวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๖ จบ.


คาถาธรรมบท

โกธวรรค๑ท ๑๗

วาดวยเรองความโกรธ [๒๗] ๑. บคคลพงละความโกรธ สละความถอตว ลวง สงโยชนทงสนได ทกขทงหลายยอมไมตกตองบคคล นน ผไมของในนามรป ไมมกเลสเครองกงวล. ๒. ผใดแล พงสกดความโกรธทพลงขน เหมอนคนหามรถทกาลงแลนไปได เราเรยกผนนวา สารถ สวนคนนอกนเปนเพยงผถอเชอก. ๓. พงชนะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ พงชนะ คนไมด ดวยความด พงชนะคนตระหน ดวยการให พงชนะคนพดเหลวไหล ดวยคาจรง. ๔. บคคลควรกลาวคาสตย ไมควรโกรธ ถงถก เขาขอนอย กพงให บคคลพงไปในสานกของเทวดา ทงหลายได ดวยฐานะ ๓ นน. ๕. มนเหลาใด เปนผไมเบยดเบยน สารวม แลวดวยกายเปนนตย มนเหลานนยอมไปสฐานะ อนไมจต ซงเปนทคนทงหลายไปแลวไมเศราโศก. ๖. อาสวะทงหลายของผตนอยทกเมอ มปกต ตามศกษาทงกลางวนกลางคน นอมไปแลวสพระ- นพพาน ยอมถงควานตงอยไมได. ๑. วรรคนมอรรถกถา ๘ เรอง.


๗. อตละ การนนทาและสรรเสรญนนเปนของ เกา นนไมใชเปนเหมอนมในวนน ชนทงหลายยอม นนทาผนงนงบาง ยอมนนทาผพดมากบาง ยอม นนทาผพดพอประมาณบาง ผไมถกนนทาไมมใน โลก คนผถกนนทาโดยสวนเดยว หรอวาอนเขา สรรเสรญโดยสวนเดยว ไมไดมแลว จกไมม และ ไมมอยในบดน หากวาวญชนใครครวญแลวทก ๆ วน สรรเสรญผใด ซงมความประพฤตไมขาดสาย มปญญา ผตงมนดวยปญญาและศล ใครเลายอมควร เพอตเตยนผนน ผเปนดงแทงทองชมพนท แมเทวดา ทงหลายกสรรเสรญเขา ถงพรหมกสรรเสรญแลว. ๘. พงรกษาความกาเรบทางกาย พงเปนผ สารวมทางกาย พงละกายทจรตแลว พงประพฤต สจรตทางกาย พงรกษาความกาเรบทางวาจา พงเปน ผสารวมทางวาจา พงละวจทจรต พงประพฤตสจรต ทางวาจา พงละความกาเรบทางใจ พงเปนผสารวม ทางใจ พงละมโนทจรตแลว พงประพฤตสจรตทาง ใจ ธรชนทงหลายสารวมทางกาย สารวมทางวาจา สารวมทางใจ ธรชนเหลานนแล ชอวาสารวม รอบคอบดแลว. จบโกธวรรคท ๑๗.


๑๗. โกธวรรควรรณนา ๑. เรองเจาหญงโรหณ [๑๗๔]


พระศาสดา เมอประทบอยในนโครธาราม ทรงปรารภเจาหญง โรหณ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โกธ ชเห " เปนตน.

สรางโรงฉนหายจากโรคผวหนงได ไดยนวา สมยหนง พระอนรทธผมอายไดไปเมองกบลพสดพรอม ดวยภกษ ๕๐๐. ครงนน พวกพระญาตของทาน ทรงสดบวา พระเถระมา จงไดไปสสานกพระเถระ เวนเเตพระนองนางของพระเถระชอโรหณ. พระเถระถามพวกพระญาตวา " พระนางโรหณอยไหน ? " พวกพระญาต. อยในตาหนก เจาขา. พระเถระ. เหตไร ? จงไมเสดจมา. พวกพระญาต. พระนางไมเสดจมาเพราะทรงละอายวา ' โรคผว หนงเกดทสรระของเขา ' เจาขา. พระเถระ กลาววา " ทานทงหลายจงเชญพระนางเสดจมาเถด " ใหไปเชญพระนางเสดจมาแลว จงกลาวอยางน กะพระนางผทรงฉลอง- พระองคเสดจมาแลววา " โรหณ เหตไร ? เธอจงไมเสดจมา. " พระนางโรหณ. ทานผเจรญ โรคผวหนงเกดขนทสรระของ หมอมฉน; เหตนน หมอมฉนจงมไดมาดวยความละอาย. พระเถระ. กเธอทรงทาบญไมควรหรอ ? พระนางโรหณ. จะทาอะไร ? เจาขา.


พระเถระ. จงใหสรางโรงฉน. พระนางโรหณ. หมอมฉนจะเอาอะไรทา ? พระเถระ. กเครองประดบของเธอไมมหรอ ? พระนางโรหณ. มอย เจาขา. พระเถระ. ราคาเทาไร ? พระนางโรหณ. จกมราคาหมนหนง. พระเถระ. ถากระนน จงขายเครองประดบนน ใหสรางโรง- ฉนเถด. พระนางโรหณ. ใครเลา ? จกทาใหหมอมฉน เจาขา. พระเถระ. แลดพระญาตซงยนอยในทใกลเเลว กลาววา " ขอจง เปนภาระของพวกทานทงหลาย." พวกพระญาต. กพระคณเจาจกทาอะไรหรอ ? เจาขา. พระเถระ. แมอาตมภาพกจกอยในทนเหมอนกน, ถากระนนพวก ทานจงนาทพพสมภาระมาเพอโรงฉนน. พวกพระญาตนน ตรสวา " ดละ เจาขา " จงนามาแลว. พระเถระ. เมอจะจดโรงฉน จงกลาวกะพระนางโรหณวา " เธอ จงใหทาโรงฉนเปน ๒ ชน จาเดมแตกาลทใหพนชนบนเรยบแลวจง กวาดพนลาง แลวใหปอาสนะไวเสมอ ๆ, จงใหตงหมอนาดมไวเสมอๆ. " พระนางรบคาวา " ดละ เจาขา " แลวจาหนายเครองประดบ ใหทา โรงฉน ๒ ชน เรมแตกาลทใหพนชนบนเรยบแลว ไดทรงทากจมการ กวาดพนลางเปนตนเนอง ๆ. พวกภกษกนงเสมอ ๆ. ลาดบนน เมอพระนางกวาดโรงฉนอยนนแล. โรคผวหนงกราบ


ไปแลว. เมอโรงฉนเสรจ พระนางนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมขแลว ไดถวายขาทนยะและโภชนยะทประณตแดภกษสงฆมพระ- พทธเจาเปนประมขซงนงเตมโรงฉน. พระศาสดา ทรงทาภตกจเสรจแลว ตรสถามวา " นเปนทาน ของใคร ? " พระอนรทธ. ของโรหณพระนองนางของขาพระองค พระเจาขา. พระศาสดา. กนางไปไหน ? พระอนรทธ. อยในตาหนก พระเจาขา. พระศาสดา. พวกทานจงไปเรยกนางมา. พระนางไมประสงคจะเสดจมา. ทนน พระศาสดารบสงใหเรยก พระนางแมไมปรารถนา (จะมา) จนได. กแลพระศาสดาตรสกะพระนาง ผเสดจมาถวายบงคม ประทบนงแลววา " โรหณ เหตไรเธอจงไมมา ? " พระนางโรหณ. " โรคผวหนงมทสรระของหมอมฉน พระเจาขา หมอมฉนละอายดวยโรคนน. จงมไดมา. " พระศาสดา. กเธอรไหมวา โรคนนอาศยกรรมอะไรของเธอ จง เกดขน ? " พระนางโรหณ. หมอมฉนไมทราบ พระเจาขา. พระศาสดา. โรคนนอาศยความโกรธของเธอ จงเกดขนแลว. พระนางโรหณ. กหมอมฉนทากรรมอะไรไว ? พระเจาขา.

บรพกรรมของพระนางโรหณ ลาดบนน พระศาสดาทรงนาอดตนทานมา (ตรสแกพระนาง)วา:-


ในอดตกาล พระอครมเหสของพระเจาพาราณส ผกอาฆาตใน หญงนกฟอนของพระราชาองคหนง ทรงดารวา " เราจกใหทกขเกดแก หญงนน " แลวใหเขานาลกเตารางใหญมา๑รบสงใหเรยกหญงนกฟอนนน มายงสานกของตนแลว. ใหใสผงเตารางบนทนอน ทผาหม และทระหวาง เครองใช มผาปทนอนเปนตน ของหญงนกฟอนนน โดยประการทนาง ไมทนรตว. โปรยลงแมทตวของนาง ราวกะทาความเยยหยนเลน ทนใด นนเอง สรระของหญงนนไดพพองขนเปนตมนอยตมใหญ. นางเกาอย ไปนอนบนทนอน. เมอนางถกผงเตารางกดแมบนทนอนนน เวทนากลา ยงนกเกดขนแลว. พระอครมเหสในกาลนนไดเปนพระนางโรหณ. พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว ตรสวา " โรหณ ก กรรมนนทเธอทาแลวในกาลนน, กความโกรธกด ความรษยากด แมม ประมาณเลกนอย ยอมไมควรทาเลย " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๑. โกธ ชเห วปปชเหยย มาน สโชน๒ สพพมตกกเมยย ตนนามรปสม อสชชมาน อกจน นานปตนต ทกขา. " บคคลพงละความโกรธ, สละความถอตว ลวงสงโยชนทงสนได ทกทงหลายยอมไมตกตอง, บคคลนน ผไมของในนามรป ไมมกเลสเครอง กงวล. " ๑. แปลวา หมามยใหญ กม. ๒. อรรถกถา เปน สโยชน.


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา โกธ ความวา พงละความโกรธทกๆ อาการกด มานะ ๙ อยางกด. บทวา สโยชน ความวา พงลวงสงโยชนทง ๑๐ อยาง มกาม ราคสงโยชนเปนตน. บทวา อสชชมาน ความวา ไมของอย. อธบายวา กผใดยดถอ นามรปโดยนยวา " รปของเรา, เวทนาของเรา เปนตน และเมอ นามรปนนแตกไป. ยอมเศราโศกเดอดรอน; ผนชอวาของอยในนามรป; สวนผไมยดถออยางนน ชอวายอมไมขดของ; ขนชอวาทกขทงหลาย ยอมไมตกตองบคคลนน ผไมของอยอยางนน ผชอวาไมมกเลสเครอง กงวล เพราะไมมราคะเปนตน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. แมพระนางโรหณ กดารงอยในโสดาปตตผล. สรระของพระนาง ไดมวรรณะดจทองคา ในขณะนนเอง. พระนางจตจากอตภาพนนแลว เกดในระหวางเขตแดนของเทพบตร ๔ องค ในภพดาวดงส ไดเปนผ นาเลอมใส ถงความเปนผมรปงามเลศ เทพบตรทง ๔ องคเหนนางแลว เปนผเกดความสเนหา ววาทกนวา " นางเกดภายในแดนของเรา, นาง เกดภายในแดนของเรา." ไปสสานกของทาวสกกเทวราช กราบทลวา " ขาแตเทพเจา ขาพระองคทงสเกดคดขน เพราะอาศยเทพธดาน, ขอ พระองคทรงวนจฉยคดนน. " แมทาวสกกะ แตพอไดทรงเหนพระนางก เปนผเกดสเนหา ตรสอยางนนวา " จาเดมแตกาลทพวกทานเหนเทพธดา


นแลว จตเกดขนอยางไร. ? " ลาดบนน เทพบตรองคหนงกราบทลวา " จตของขาพระองค เกดขนดจกลองในคราวสงครามกอน ไมอาจสงบลงไดเลย. " องคท ๒ จตของขาพระองค [เกดขน] เหมอนแมนาตกจากภเขา ยอมเปนไปเรวพลนทเดยว. องคท ๓. จาเดมแตกาลทขาพระองคเหนนางนแลว ตาทงสอง ถลนออกแลว ดจตาของป. องคท ๔. จตของขาพระองคประดจธงทเขายกขนบนเจดย ไม สามารถจะดารงนงอยได. ครงนน ทาวสกกะตรสกะเทพบตรทงสนนวา " พอทงหลาย จต ของพวกทานยงพอขมไดกอน สวนเราเมอไดเหนเทพธดาน จงจกเปน อย เมอเราไมได จกตองตาย. " พวกเทพบตรจงทลวา " ขาแตมหาราช พวกขาพระองคไมมความ ตองการดวยความตายของพระองค " แลวตางสละเทพธดานนถวายทาว สกกะแลวหลกไป. เทพธดานนไดเปนทรกทพอพระหฤทยของทาวสกกะ. เมอนางกราบทลวา " หมอมฉนจกไปสสนามเลนชอโนน " ทาวสกกะก ไมสามารถจะทรงขดคาของนางไดเลย ดงนแล. เรองเจาหญงโรหณ จบ.


๒. เรองภกษรปใดรปหนง [๑๗๕]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยทอคคาฬวเจดย ทรงปรารภภกษรปใด รปหนง๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย เว อปปตต โกธ " เปนตน.

ภกษตดตนไมทเทวดาสงอย ความพสดารวา เมอพระศาสดาทรงอนญาตเสนาสนะแกภกษสงฆ แลว๒. (และ) เมอเสนาสนะทงหลาย อนคฤหสถทงหลายมเศรษฐชาว กรงราชคฤหเปนตน กาลงใหสราง, ภกษชาวเมองอาฬวรปหนง สราง เสนาสนะของตนอย เหนตนไมทพอใจตนหนงแลว เรมจะตด กเทพดา มลกออนองคหนงเกดทตนไมนน อมบตรดวยสะเอว ยนออนวอนวา " พระคณเจา ขอทานอยาไดตดวมานของขาพเจาเลย, ขาพเจาไมมทอย ไมอาจอมบตรเทยวเรรอนไปได." ภกษนนคดวา " เราจกไมไดตนไมเชนน ในทอน " จงไมเออเฟอ คาพดของเทวดานน. เทวดานนคดวา " ภกษน เหนทารกนแลวจกงดเปนแท " จง วางบตรไวบนกงไม. ฝายภกษนนไมอาจยงขวานทตนเงอขนแลวได จง ตดแขนทารกนนขาดแลว เทพดาเกดความโกรธมกาลง ยกมอทงสอง ขนดวยเจตนาวา " จะฟาดภกษรปนนใหตาย " แตพลนคดไดอยางนวา " ภกษนเปนผมศล ถาเราจกฆาภกษนเสย กจกเปนผไปนรก; แม เทพธดาทเหลอ ไดพบภกษตดตนไมของตน จกถอเอาเปนประมาณบาง ๑. นาจะปรารภเทพดา เพราะเปนเรองของเทพดาไดทาและเขาเฝาเอง. ๒. กอนอนญาต เสนาสนะ ผบวชแลวตองอยโคนไมหรอถาเขา.


วา ' เทพดาองคโนนฆาภกษเสย กอยางนเหมอนกน ' แลวจกฆาภกษ ทงหลายเสย; กภกษนมเจาของ เราจกตองบอกกลาวเธอแกเจาของ ทเดยว." ลดมอทยกขนแลว รองไหไปสสานกของพระศาสดา ถวาย บงคมแลวยน ณ ทควรสวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " ทาไมหรอ ? เทวดา " เขาทลวา " พระเจาขา สาวกของพระองคแหละ ทากรรทชอน. แม ขาพระองคกใครจะฆาเธอ แตคดขอนได จงไมฆา แลวรบมาทนเทยว " ดงนแลว กราบทลเรองนนทงหมดโดยพสดาร. พระศาสดาทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา " ถกแลว ๆ เทพดา เธอขมความโกรธทเกดขนอยางนนไวอย เหมอนหามรถกาลงหมนไวได ชอวาทาความดแลว " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๒. โย เว อปปตต โกธ รถ ภนต ธารเย ตมห สารถ พรม รสมคคาโห อตโร ชโน. " ผใดแล พงสะกดความโกรธทพลงขนเหมอน คนหามรถทกาลงแลนไปได, เราเรยกผนนวา ' สารถ ' สวนคนนอกนเปนเพยงผถอเชอก. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปตต ไดแก ทเกดขนแลว. สองบทวา รถ ภนตว ความวา เหมอนอยางนายสารถผฉลาด หามรถทแลนอยโดยกาลงเรว หยดไวไดตามตองการ ชอฉนใด; บคคล ใด พงสะกด คออาจขมความโกรธทเกดขนไวได กฉนนน. บทวา ตมห ความวา เราเรยกบคคลนนวา สารถ.


สองบทวา อตโร ชโน ความวา สวนชนนอกนคอสารถรถ ของอสรชนมพระราชาและอปราชเปนตน ยอมชอวาเปนเพยงผถอเชอก หาใชสารถชนเยยมไม. ในกาลจบเทศนา เทพดาดารงอยในโสดาปตตผล, เทศนาไดม ประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. ฝายเทพดา แมเปนพระโสดาบนกยงยนรองไหอย. ครงนน พระ- ศาสดาตรสถามเธอวา " ทาไมหรอ เทพดา ? " เมอเทพดาทลวา " พระเจาขา วมานของขาพระองคฉบหายเสยแลว, บดนขาพระองคจะ ทาอยางไร ? " จงตรสวา " อยาเลย เทพดา ทานอยาคด เราจกให วมานแกทาน " แลวทรงชตนไมตนหนง ซงเทพดาจตไปเมอวนกอน ใกลกบพระคนธกฎในพระเชตวน ตรสวา " ตนไมโนนในโอกาสโนน วาง, เธอจงเขาสถต ณ ตนไมนนเถด. " เทพดานนเขาสถตทตนไมนน แลว. ตงแตนน แมเทพดาททรงศกดใหญ ทราบวา " วมานของเทพดา น อนพระพทธเจาประทาน " กไมอาจมาทาใหเธอหวนไหวได. พระศาสดาทรงทาเรองนนใหเปนเหตเกดขนแลว ทรงบญญต ภตคามสกขาบทแกภกษทงหลาย ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.


๓. เรองอตตราอบาสกา [๑๗๖]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงทาภตกจในเรอน ของนางอตตราแลว ทรงปรารภอบาสกาชออตตรา ตรสพระธรรมเทศนา นวา " อกโกเธน ชเน โกธ " เปนตน.

นายปณณะยากจนตองรบจางสมนเศรษฐ อนปพพกถา ในเรองอตตราอบาสกานน ดงตอไปน :- ไดยนวา คนขดสนชอปณณะ อาศยสมนเศรษฐ รบจางเลยงชพ อยในกรงราชคฤห. ในเรอน (ของเขา) มคน ๒ คนเทานน คอภรรยา ของเขาคนหนง ธดาชอนางอตตราคนหนง. ตอมาวนหนง พวกราชบรษทาการโฆษณาในกรงราชคฤหวา " ชาวพระนครพงเลนนกษตรกนตลอด ๗ วน. " สมนเศรษฐไดยนคา โฆษณานนแลว จงเรยกนายปณณะผมาแตเชาตรกลาววา " พอ ปรชน ของฉน ประสงคจะเลนนกษตรกน, แกจกเลนนกษตร (กะเขา) หรอ หรอวาจกทาการรบจางเลา ? " นายปณณะ. นาย ชอวาการเลนนกษตร ยอมเปนของพวกทาน ผมทรพย. กในเรอนของผม แมขาวสารจะตมขาวตมเพอรบประทานใน วนพรงนกไมม. ผมจะตองการอะไรดวยนกษตรเลา ? ผมไดโคเเลว ก จกไปไถนา. สมนเศรษฐ. ถาเชนนน แกจงรบโคไปเถด. เขารบโคตวทรงกาลงและไถแลว พดกะภรรยาวา " นางผเจรญ


ชาวพระนครเลนนกษตรกน. ฉนตองไปทาการรบจาง เพราะความทเรา เปนคนจน. วนนเจาพงตมผกสก ๒ เทา แลวนาภตไปใหเรากอน " แลวจงไดไปนา.

พระสารบตรเถระไปสงเคราะหนายปณณะ ในกาลนน พระสารบตรเถระเขานโรธสมาบตตลอด ๗ วนแลว ในวนนนออกแลว ตรวจดวา " วนน เราควรจะทาความสงเคราะหแก ใครหนอแล ? " เหนนายปณณะซงเขาไปในขายคอญาณของตนแลว จงตรวจดวา " นายปณณะน มศรทธาหรอหนอ ? เขาจกอาจทาการ สงเคราะหแกเราหรอไม ? " ทราบความทเขามศรทธา มความสามารถจะ ทาการสงเคราะหได และเขาจะไดรบสมบตใหญเพราะบญนนเปนปจจย แลว จงถอบาตรและจวรไปยงทไถนาของเขา ไดยนแลดพมไมทรมบอ. นายปณณะเหนพระเถระแลว จงวางไถ ไหวพระเถระดวยเบญจางค- ประดษฐแลว คดวา " พระเถระคงจกตองการไมสฟน " จงไดทาไม สฟนใหเปนกปปยะถวาย. ลาดบนน พระเถระไดนาเอาบาตรและผากรองนาออกมาใหเขา. เขาคดวา " พระเถระจกมความตองการดวยนาดม " จงถอเอาบาตรและ ผากรองนานนแลว ไดกรองนาดมถวาย. พระเถระคดวา " นายปณณะน อยเรอนหลงทายของชนเหลาอน, ถาเราจกไปสเรอนของเขา, ภรรยาของนายปณณะนจกไมไดเหนเรา; เราจกตองอย ณ ทนแหละ จนกวาภรรยาของเขาจกเดนทางนาภตมาให เขา." พระเถระไดยงเวลาใหลวงไปเลกนอย ณ ทนนเอง ทราบความท ภรรยาของนายปณณะนนขนสทางแลว จงเดนมงหนาไปภายในพระนคร.


ภรรยานายปณณะถวายภตแกพระเถระ

นางพบพระเถระในระหวางทางแลว คดวา " บางคราว เมอม ไทยธรรม, เรากไมพบพระผเปนเจา, บางคราว เมอเราพบพระผเปน เจา, ไทยธรรมกไมม, กวนนเราไดพบพระผเปนเจาแลว, ทงไทยธรรม กมอย; พระผเปนเจา จกทาความอนเคราะหแกเราหรอหนอแล " นาง วางภาชนะใสภตลงแลว ไหวพระเถระดวยเบญจางคประดษฐแลว กลาว วา " ทานผเจรญ ขอพระผเปนเจาอยาคดวา ' ภตน เศราหมองหรอ ประณต ' จงทาความสงเคราะหแกทาสของพระผเปนเจาเถด. " พระเถระนอมบาตรเขาไป เมอนางเอามอขางหนงรองภาชนะ อก ขางหนงถวายภตอย, เมอถวายไปไดครงหนง จงเอามอปดบาตรดวยพดวา " พอแลว. " นางกลาววา " พระคณเจา สวนเพยงสวนเดยว ดฉนไม อาจทาใหเปนสองสวนได พระผเปนเจาไมตองทาความสงเคราะหแกทาส ของพระผเปนเจาในโลกน จงทาความสงเคราะหในปรโลกเถด, ดฉน ประสงคจะถวายมใหเหลอเศษเลย " ดงนแลว กไดใสภตทงหมดลงใน บาตรของพระเถระ แลวทาความปรารถนาวา " ดฉนพงเปนผมสวนแหง ธรรมทพระผเปนเจาเหนแลวนนแหละ." พระเถระกลาววา " จงสาเรจอยางนนเถด " ยนอยนนแหละ ทา อนโมทนาเเลว ไดนงทาภตกจ ณ ทสะดวกดวยนาแหงหนง. ฝายนางกลบไปหาขาวสารหงเปนภตแลว. แมนายปณณะทได ประมาณครงกรส ไมอาจทนความหวได จงปลอยโค เขาไปยงรมไม แหงหนง นงคอยดทางอย. ลาดบนน ภรรยาของเขาถอภตเดนไป พอเหนเขากคดวา " เขา


ถกความหวบบคน นงคอยดเราอยแลว; ถาวาเขาจกคกคามเราวา 'เจา ชกชาเหลอเกน ' แลวเอาดามปฏกฟาดเรา, กรรมทเราทาแลวจกเปน ของไรประโยชน, เราจกตองชงบอกแกเขากอนทเดยว " ดงนแลว จง กลาวอยางนนวา " นาย ทานจงทาจตใหผองใสสกวนหนงเถด วนน, อยาไดทากรรมทดฉนทาแลวใหไรประโยชน, กดฉนนาภตมาใหทานแต เชาตร พบพระธรรมเสนาบดในระหวางทาง จงถวายภตของทานแก พระเถระนน แลวไปหงภตมาใหม, จงทาจตใหเลอมใสเถดนาย. " เขา ถามวา " เจาพดอะไร ? นางผเจรญ " ไดสดบเรองนนซาอกแลว จง พดวา " นางผเจรญ เจาถวายภตของเราแกพระผเปนเจา ทาความดแลว เทยว, เชาตรวนน แมเรากไดถวายไมสฟน และนาบวนปากแกพระผ เปนเจาแลว " มใจเลอมใสเพลดเพลนถอยคานนแลว เปนผมกายออน เพลย เพราะไดภตในเวลาสาย พาดศรษะบนตกของภรรยานนแลวก หลบไป.

ทานของสามภรรยาอานวยผลในวนนน ครงนน ททเขาไถไวเเตเชาตร ไดเปนทองคาเนอสกทงหมด จน กระทงฝนละลองดน ตงอยงดงามดจดอกกรรณกา. เขาตนขน แลเหน แลว จงพดกะภรรยาวา " นางผเจรญ ททฉนไถแลวนน ปรากฏ แกฉนเปนทองคาทงหมด, เพราะฉนไดภตสายเกนไป ตาจะลายไปกระมง หนอ ?" แมภรรยาองเขากรบรองวา " ทนน กยอมปรากฏแมแกดฉน อยางนนเหมอนกน. " เขาลกขนไปในทนน จบกอนหนงตทงอนไถแลว ทราบวาเปน


ทองคา จงคดวา " โอ ทานทเราถวายแกพระผเปนเจาธรรมเสนาบด แสดงผลในวนนเอง กเราไมอาจทจะซอนทรพยประมาณเทานไวใชสอย ได " จงเอาทองคาใสเตมถาดขาวทภรรยานามาแลว ไดไปสราชตระกล มโอกาสอนพระราชาพระราชทานแลว จงเขาไปถวายบงคมพระราชา, เมอพระองคตรสวา " อะไร ? พอ " จงกราบทลวา " ขาแตสมมต เทวราช ททขาพระองคไถแลวในวนนทงหมด เปนทเตมไปดวยทองคา ทงนนตงอยแลว, พระองคควรจะรบสงใหขนทองคามาไว. " พระราชา. ทานเปนใคร ? นายปณณะ. ขาพระองคชอปณณะ. พระราชา. กวนน ทานทาอะไรเลา ? นายปณณะ. เชาตรวนน ขาพระองคไดถวายไมสฟนและนา บวนปากแกพระธรรมเสนาบด. สวนภรรยาของขาพระองคไดถวายภตท เขานามาใหขาพระองคแกพระธรรมเสนาบดนนเหมอนกน. พระราชา ทรงสดบคานนแลวตรสวา " พอผเจรญ ไดยนวา ทานททานถวายพระธรรมเสนาบด แสดงวบากในวนนเอง " แลวตรส ถามวา " พอ เราจะทาอยางไร ? " นายปณณะ ขอพระองคจงสงเกวยนไปหลาย ๆ พน ใหนาทองคา มาเถด. พระราชาทรงสงเกวยนทงหลายไปแลว. เมอพวกราชบรษพดวา " เปนของพระราชา " ถอเอาอย. ทองคาทเขาถอเอาแลว ๆ ยอมเปน ดนอยางเดม. พวกเขาไปทลพระราชา อนพระองคตรสถามวา " กพวก เจาพดวากระไร ? จงถอเอา " จงทลวา " พดวา ' เปนราชทรพย


ของพระองค." พระราชา. หาใชทรพยของเราไม, พวกเจาจงไป, จงพดวา ' เปนทรพยของนายปณณะ ' ถอเอาเถด. พวกเขาทาอยางนน. ทองคาทเขาถอแลว ๆ ไดเปนทองคาแท. พวกเขาจงขนทองคานนทงหมดมาทาเปนกองไวททองพระลานหลวง. (ทองคาทงหมดนน) ไดกองสงประมาณ ๘๐ ศอก.

นายปณณะไดรบตาแหนงเศรษฐ พระราชาทรงรบสงใหชาวพระนครประชมกนแลว ตรสถามวา " ในพระนครน ใครมทองคาถงเพยงนบาง " ชาวพระนคร. ไมม พระเจาขา. พระราชา. กเราควรจะใหอะไรแกนายปณณะเลา ? ชาวพระนคร. ฉตรสาหรบเศรษฐ พระเจาขา. พระราชา. ตรสวา " นายปณณะจงเปนเศรษฐชอพหธนเศรษฐ " แลว ไดพระราชทานฉตรสาหรบเศรษฐแกเขา พรอมดวยโภคะมากมาย. ครงนน เขากราบทลพระราชานนวา " ขาแตสมมตเทวราช ขา- พระองคทงหลายอาศยอยในตระกลอน ตลอดเวลาถงเพยงน, ขอพระองค ไดโปรดประทานทอยแกขาพระองคเถด. " พระราชาตรสวา " ถากระนน ทานจงด, กอไมนนปรากฏอย ทางดานทกษณ, จงนากอไมนนออก ใหชางทาเรอนเถด " ดงนแลว กตรสบอกทเรอนของเศรษฐเกา. เขาใหชางทาเรอนในทนน โดย ๒ - ๓ วนเทานน ทาเคหปปเวสน-


มงคล๑ และฉตรมงคล๒ เปนงานเดยวกน ไดถวายทานแดภกษสงฆ ม พระพทธเจาเปนประมขตลอด ๗ วน. ครงนน พระศาสดาเมอจะทรง ทาอนโมทนาแกเขา จงตรสอนปพพกถาแลว. ในกาลจบธรรมกถา ชนทง ๓ คอ ปณณเศรษฐ ๑ ภรรยาของ เขา ๑ นางอตตราผเปนธดา ๑ ไดเปนพระโสดาบนแลว.

ธดาปณณเศรษฐไดเปนภรรยาบตรสมนเศรษฐ ในกาลตอมา เศรษฐในกรงราชคฤห ขอธดาของปณณเศรษฐให บตรของตน. เขาพดวา " ผมใหไมได." เมอเศรษฐในกรงราชคฤห พดวา " จงอยาทาอยางนน, ทานอาศยฉนอยตลอดเวลาถงเพยงนทเดยว จงไดสมบต, จงใหธดาแกบตรของฉนเถด " จงกลาววา " บตรของ ทานนนเปนมจฉาทฏฐ, สวนธดาของผมเหนหางจากพระรตนะทงสามแลว ไมอาจเปนไปได, ผมจงจกยกธดาใหบตรของทานไมไดเลย. " ครงนน กลบตรทงหลายมเศรษฐและคฤหบดเปนตน เปนอนมาก วงวอนเขาวา " อยาทาลายความสนทสนมกบดวยเศรษฐในกรงราชคฤห นน, จงยกธดาใหบตรของเขาเถด. " เขารบคาของกลบตรเหลานนแลว ไดยกธดาใหในดถเพญเดอนอาสฬหะ. จาเดมแตเวลาไปสเรอนตระกลสามแลว นางมไดเพอจะเขาไปหาภกษ หรอภกษณ หรอเพอถวายทานหรอฟงธรรมเลย. เมอลวงไปไดประมาณ ๒ เดอนครง ดวยอาการอยางน, นางจงถามสาวใชผอยในสานกวา " เวลา นภายในพรรษายงเหลออกเทาไร ? " ๑. มงคลอนบคคลพงทาในกาลเปนทเขาไปสเรอน. ๒. มงคลอนบคคลพงทาแกฉตร ในกาล เปนทฉลองฉตร.


สาวใช. ยงอยอกครงเดอน คณแม. นางสงขาวไปใหบดาวา " เหตไฉน บดาจงขงดฉนไวในเรอน ม รปอยางน ? การทบดาทาฉนใหเปนคนเสยโฉม แลวประกาศวา เปน ทาสของชนพวกอน ยงจะประเสรฐกวา, การทยกใหแกตระกลมจฉาทฏฐ เหนปานน ไมประเสรฐเลย, ตงแตดฉนมาแลว ดฉนไมไดทาบญแม สกอยางในประเภทบญ มการพบเหนภกษเปนตนเลย. " ลาดบนน บดาของนางใหรสกไมสบายใจ ดวยคดวา " ธดาของ เราไดรบทกขหนอ " จงสงทรพยไป ๑๕,๐๐๐ กหาปณะ ดวยสงวา " ใน นครน มหญงคณกาชอสรมา, เจาจงพดวา ' หลอนจงรบทรพยวนละ ๑,๐๐๐ กหาปณะ นานางมาดวยกหาปณะเหลาน ทาใหเปนนางบาเรอ ของสามแลว สวนตวเจาจงทาบญทงหลายเถด. " นางใหเชญนางสรมามาแลว พดวา " สหาย เธอจงรบกหาปณะ เหลานนแลว บาเรอชาย สหายของเธอสกกงเดอนนเถด. " นางสรมานนรบรองวา " ดละ " นางพาเขาไปสานกของสาม เมอ สามนนเหนนางสรมาแลว กลาววา " อะไรกนน ? " จงบอกวา " นาย ขอใหหญงสหายของดฉนบาเรอนายตลอดกงเดอนน, สวนดฉนใครจะ ถวายทานและฟงธรรม ตลอดกงเดอนน. " เศรษฐบตรเหนนางมรปงาม เกดความสเนหา จงรบรองวา " ดละ."

นางอตตราไดโอกาสทาบญ แมนางอตตราแล นมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคอยาเสดจไปทอน พงรบภกษาใน


เรอนนแหงเดยว ตลอดกงเดอนน. " รบปฏญญาของพระศาสดาแลว มใจยนดวา " บดน เราจกไดเพออปฏฐากพระศาสดาและฟงธรรมตงแตน ไป ตลอดจนถงวนมหาปวารณา " เทยวจดแจงกจทกอยางในโรงครว ใหญวา " พวกทานจงตมขาวตมอยางนน จงนงขนมอยางน. " ครงนน สามของนางคดวา " พรงนเปนวนมหาปวารณา " ยนตรง หนาตาง บายหนาไปทางโรงครวใหญ ตรวจดอยดวยคดวา " นาง อนธพาลนน เทยวทาอะไรอยหนอแล ? " แลเหนธดาเศรษฐนน ขะมก- ขะมอมไปดวยเหงอ เปรอะดวยเถา มอมแมมดวยถานและเขมา เทยวจด ทาอยอยางนน จงคดวา " พทโธ หญงอนธพาล ไมเสวยสมบตมสรเชนน ในฐานะเหนปานน, กลบมจตยนดวา ' เราจกอปฏฐากศรษะโลน. เทยวไปได " จงหวเราะแลวหลบไป. เมอเศรษฐบตรนนหลบไปแลว. นางสรมาซงยนอยในทใกลของ เขาคดวา " เศรษฐบตรนนมองดอะไรหนอแล จงหวเราะ " จงมองลงไป ทางหนาตางนนแหละ เหนนางอตตราแลวคดวา " เศรษฐบตรนหวเราะ กเพราะเหนนางคนน, ความชดชมของเศรษฐบตรนคงมกบดวยนางน เปนแน. "

นางสรมาหงนางอตตราเอาเนยใสเดอดรด ไดยนวา นางสรมานนแมอยเปนพาหรกสตรในเรอนนนตลอดกง เดอน เสวยสมบตนนอย กยงไมรตววาเปนหญงภายนอก ไดทาความ สาคญวา " ตวเปนแมเจาเรอน. " นางผกอาฆาตตอนางอตตราวา " จก ตองยงทกขใหเกดแกมน " จงลงจากปราสาท เขาไปสโรงครวใหญ เอา


ทพพตกเนยใสอนเดอดพลานในททอดขนมแลว กเดนมงหนาตรงไปหา นางอตตรา. นางอตตราเหนนางสรมาเดนมา จงแผเมตตาไปถงนางวา " หญงสหายของเราทาอปการะแกเรามาก, จกรวาลกแคบเกนไป, พรหม- โลกกตานก, สวนคณของหญงสหายเราใหญมาก; กเราอาศยนางนน จงได เพอถวายทานและฟงธรรม; ถาเรามความโกรธเหนอนางสรมานน เนยใส นจงลวกเราเถด; ถาไมม อยาลวกเลย. " เนยใสซงเดอดพลานทนางสรมา นนรดลงเบองบนนางอตตรานน ไดเปนเหมอนนาเยน. ลาดบนน พวกทาสของนางอตตรา เหนนางผตกเนยใสใหเตมทพพ อกดวยเขาใจวา " เนยใสนคงจกเยน ถอเดนมาอย จงคกคามวา " นาง หวดอ เจาจงหลกไป, เจาไมควรจะรดเนยใสทเดอดพลาน บนเจาแมของ พวกเรา " แลวตางลกขนจากทนบาง ทนนบาง ใชมอบาง เทาบาง ทบ ถบใหลมลงบนพน. นางอตตราไมสามารถจะหามปรามนางทาสเหลานน ได. ทนนนางจงหามทาสทกคน ทยนครอมอยขางบนนางสรมานนแลว ถามวา " เพอประสงคอะไร เธอจงทากรรมหนกถงปานน ? " ดงนแลว โอวาทนางสรมา ใหอาบดวยนาอน ทาดวยนามนทหงตง ๑๐๐ ครง.

นางสรมารสกตวขอโทษนางอตตรา ขณะนน นางสรมานนรสกตววาเปนหญงภายนอกแลว คดวา " เรา รดเนยใสทเดอดพลานลงเบองบนนางอตตราน เพราะเหตเพยงความหวเราะ ของสาม ทากรรมหนกแลว, นางอตตรานไมสงบงคบพวกทาสวา ' พวก เธอจงจบเขาไว ' กลบหามพวกทาสทงหมด แมในเวลาทขมเหงเรา ได ทากรรมทควรแกเราทงนน; ถาเราไมขอใหนางอตตรานอดโทษให, ศรษะ


ของเราจะพงแตกออก ๗ เสยง " ดงนแลว จงหมอบลงแทบเทาของนาง อตตรานน แลวกลาววา " คณแม ขอคณแมจงอดโทษใหดฉนเถด. " นางอตตรา. ดฉนเปนธดาทมบดา เมอบดาอดโทษให. กจกอด โทษให. นางสรมา. คณแม ขอนนจงยกไวเถด. ดฉนจกใหทานปณณ- เศรษฐผบดาของคณแมอดโทษใหดวย. นางอตตรา. ทานปณณะ เปนบดาบงเกดเกลาของคณแมในวฏฏะ, แตเมอบดาผบงเกดเกลาในววฏฏะอดโทษให ดฉนจงจกอดโทษ. นางสรมา. กใครเลา ? เปนบดาบงเกดเกลาของคณแมในววฎฎะ. นางอตตรา. พระสมมาสมพทธเจา. นางสรมา. ดฉนไมมความคนเคยกบพระองค. นางอตตรา. ฉนจกทาเอง. พรงน พระศาสดาจกทรงพาภกษสงฆ เสดจมาทน: เธอจงถอสกการะตามแตจะไดมาทนแหละ แลวขอใหพระ- องคอดโทษเถด.

นางสรมาขอใหพระศาสดาทรงอดโทษ นางสรมานนรบวา " ดละ คณแม " ลกขนแลวไปสเรอนของตน สงหญงบรวาร ๕๐๐ ใหตระเตรยมขาทนยะและสเปยยะ๑ตาง ๆ อยาง รง ขนกถอสกการะนนมาเรอนของนางอตตรา ไมกลาจะใสบาตรภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข จงไดยนอยแลว. นางอตตรารบเอาสงของ ทงหมดนนมาจดแลว. ๑. สเปยย วตถเปนประโยชนเกอกลแกสปะ.


ในเวลาเสรจภตกจ นางสรมาพรอมดวยบรวาร หมอบลงแทบเบอง พระบาทของพระศาสดา. ครงนน พระศาสดาตรสถามนางวา " เจามความผดอะไร ? " นางสรมา. พระเจาขา วานนหมอมฉนไดทากรรมชอน, เมอเปน เชนนน หญงสหายของหมอมฉน ยงหามทาสซงเบยดเบยนหมอมฉน ได ทาอปการะแกหมอมฉนโดยแท, หมอมฉนนนรสกถงคณของนางน จงขอ ใหนางนอดโทษ, เมอเปนเชนนน นางกลาวกะหมอมฉนวา 'เมอพระองค ทรงอดโทษให จงจกอดโทษให. ' พระศาสดา. อตตราไดยนวา อยางนนหรอ ? นางอตตรา. อยางนน พระเจาขา วานนหญงสหายของหมอมฉน ไดรดเนยใสทเดอดพลาน บนศรษะของหมอมฉน. พระศาสดา. เมอเชนนน เธอคดอยางไร ? นางอตตรา หมอมฉนคดอยางนนวา 'จกรวาลแคบนก พรหมโลก กยงตาเกนไป, คณของหญงสหายขาพระองคเทานนใหญ, เพราะหมอมฉน อาศยเขา จงไดถวายทานและฟงธรรม; ถาวาหมอมฉนมความโกรธอย เหมอนางน, เนยใสทเดอดพลานน จงลวกหมอมฉนเถด, ถาหาไมแลว, ขออยาลวกเลย.' แลวไดเเผเมตตาไปยงนางสรมาน พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา " ดละ ดละ อตตรา การชนะความโกรธอยาง นน สมควร; กธรรมดาคนมกโกรธ พงชนะดวยความไมโกรธ, คนดา เขา ตดพอเขา พงชนะไดดวยความไมดา (ตอบ) ไมตดพอ (ตอบ), คน ตระหนจด พงชนะไดดวยการใหของตน, คนมกพดเทจ พงชนะไดดวย คาจรง " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :-


๓. อกโกเธน ชเน โกธ อสาธ สาธนา ชเน ชเน กทรย ทาเนน สจเจนาลกวาทน. " พงชนะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ, พงชนะ คนไมด ดวยความด พงชนะคนตระหน ดวยการ ให พงชนะคนพดเหลวไหล ดวยคาจรง. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อกโกเธน ความวา บคคลผมกโกรธ แล พงเปนผอนบคคลพงชนะดวยความไมโกรธ. ผไมด คอผไมเจรญ เปนผอนบคคลพงชนะดวยความด, ผตระหน คอเหนยวแนนจด เปนผ อนบคคลพงชนะดวยจตคดสละของของตน, คนพดเหลาะแหละ อนบคคล พงชนะดวยคาจรง; เพราะเหตนน พระศาสดาจงตรสอยางนวา " อกโก- เธน ชเน โกธ ฯ เป ฯ สจเจนาลกวาทน. " ในกาลจบเทศนา นางสรมาพรอมดวยญาตทง ๕๐๐ ตงอยแลวใน โสดาปตตผล ดงนแล. เรองอตตราอบาสกา จบ.


๕. เรองปญหาของพระโมคคลลานเถระ [๑๗๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภปญหาของ พระมหาโมคคลลานเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " สจจ ภเณ " เปนตน.

พระโมคคลลนะไปเทวโลก

ความพสดารวา สมยหนง พระเถระไปยงเทวจารก ยนอยทประต วมานของเทพธดาผมศกดมากแลว จงพดอยางนนกะเทพธดาองคนน ผมา สสานกของตน ไหวแลวยนอยวา " เทพธดา สมบตของทานมากมาย, ทานไดเพราะทากรรมอะไร ? " เทพธดา. อยาถามดฉนเลย เจาขา. นยวา เทพธดาละอายอยดวยกรรมอนเลกนอยของตน จงไดพด อยางนน. กเทพธดานน อนพระเถระกลาวอยวา " จงบอกเถด " จงพดวา " ทานผเจรญ ทานดฉนกมไดถวาย, การบชากมไดทา, พระธรรมกมได ฟง, รกษาเพยงคาสตยอยางเดยว. " พระเถระ ไปยงประตวมานแมอนแลว กถามเทพธดาแมอนผมา แลว ๆ ถงเมอเทพธดาเหลานน ไมอาจเพอจะปกปดเกยดกนพระเถระได อยางนนนนแล, เทพธดาองคหนงจงพดกอนวา " ทานผเจรญ บรรดา บญกรรมมทานเปนตน ชอวาบญกรรมอนดฉนทาแลว ไมม, แตในกาล ของพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป ดฉนไดเปนทาสของคนอน, นาย ของดฉนนน ดรายหยาบคายเหลอเกน ยอมเอาไมบาง ทอนฟนบาง ทตว


พลนฉวยได ๆ ตทศรษะ, ดฉนนนเมอความโกรธเกดขน, กนกตตวเอง เทานนวา ' นายของเจาน เปนใหญ เพอจะทาเจาใหเสยโฉมกได, เพอ จะตดอวยวะมจมกเปนตน ของเจากได, เจาอยาโกรธเลย ' ดงนแลว กไม ทาความโกรธ; ดวยเหตนน ดฉนจงไดสมบตน. " เทพธดาองคอน ตางกบอกทานเลกนอยอนตน ๆ ทาแลว โดยนย เปนตนวา " ทานผเจรญ ดฉนรกษาไรออย ไดถวายออยลาหนงแกภกษ รปหนง. " องคอนบอกวา ' ดฉนถวายมะพลบผลหนง ' องคอนบอกวา ' ดฉนไดถวายฟกทองผลหนง ' องคอนบอกวา ' ดฉนไดถวายผลลนจ ผลหนง' องคอนบอกวา ' ดฉนไดถวายเหงามนกามอหนง ' องคอนบอก วา ' ดฉนไดถวายสะเดากามอหนง ' ดงนแลว กบอกวา ' ดวยเหตน พวกดฉนจงไดสมบตน. "

กลาวคาสตยเทานนกไดไปสวรรคได พระเถระ ฟงกรรมทเทพธดาเหลานนทาแลว จงลงจากสวรรค เขาไปเฝาพระศาสดาแลวทลถามวา " พระเจาขา บคคลอาจไหมหนอแล เพอจะไดทพยสมบต ดวยเหตเพยงกลาวคาสตย เพยงดบความโกรธ เพยง ถวายทานมผลมะพลบเปนตน อนเลกนอยเหลอเกน ? " พระศาสดา. โมคคลลานะ เพราะเหตไร เธอจงถามเรา ? พวก เทพธดาบอกเนอความนแกเธอแลว มใชหรอ ? โมคคลลานะ. อยางนน พระเจาขา บคคลเหนจะไดทพยสมบต ดวยกรรมมประมาณเทานน. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพระโมคคลลานะนนวา " โมคคลลานะ บคคลกลาวเพยงคาสตยกด ละเพยงความโกรธกด ถวายทานเพยงเลก


นอยกด ยอมไปเทวโลกไดเเท " ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา :- ๔. สจจ ภเณ น กชเฌยย ทชชา อปปสม ยาจโต เอเตห ตห าเนห คจเฉ เทวาน สนตเก. " บคคลควรกลาวคาสตย ไมควรโกรธ, ถงถก เขาขอนอย กพงให, บคคลพงไปในสานกของเทวดา ทงหลายได ดวยฐานะ ๓ นน. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา สจจ ภเณ ความวา พงแสดง คอ พงกลาวคาสตย, อธบายวา ควรตงมนอยในคาสตย. บทวา น กชเฌยย ไดแก ไมควรโกรธตอบคคลอน. บทวา ยาจโต ความวา บรรพชตผมศล ชอวาผขอ. ความจรง บรรพชตเหลานน ไมขอเลยวา " ขอทานจงให " ยอมยนอยทประตเรอน กจรง. ถงกระนน โดยอรรถกชอวายอมขอทเดยว บคคลอนผมศลขอแลว อยางนน เมอไทยธรรมแมเลกนอยมอย กพงใหเเมเพยงเลกนอย. สองบทวา เอเตห ตห ความวา บรรดาเหตเหลานน ดวยเหตแม เพยงอยางเดยว บคคลพงไปเทวโลกได. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาของพระโมคคลลานเถระ จบ.


๕. เรองปญหาทภกษทลถาม [๑๗๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองสาเกต ประทบอยทอญชนวน ทรง ปรารภปญหาทภกษทงหลายทลถาม ตรสพระธรรมเทศนานวา " อหสกา เย " เปนตน.

สองผวเมยแสดงตนเปนพทธบดาและพทธมารดา ดงไดสดบมา ในกาลทพระผมพระภาคเจามภกษสงฆแวดลอม เสดจ เขาไปในเมองสาเกต เพอบณฑบาต พราหมณเฒาชาวเมองสาเกตคนหนง กาลงเดนออกไปจากพระนคร พบพระทศพลทระหวางประต จงหมอบ ลงแทบพระบาททงสองแลว จบทขอพระบาทไวมน พลางกลาววา " พอ ธรรมดามารดาและบดา อนพวกลกชายพงประคบประหงม ในเวลาท ทานชราแลวมใชหรอ ? เหตไรเลา พอจงไมแสดงตน (ใหปรากฏ) แก ขาพระองคสนกาลประมาณเพยงน ? พระองคอนขาพระองคเหนกอน, ขอพระองคจงเสดจมาเยยมมารดาบาง " ดงนแลว กไดพาพระศาสดาไป สเรอนของตน. พระศาสดาเสดจไปทเรอนนนแลว ประทบนงเหนอ อาสนะซงปลาดไวกบดวยภกษสงฆ. ฝายพราหมณ มาหมอบแทบพระบาททงสองของพระศาสดาแลว ทลวา " พอ พอเปนผไปเสยทไหน สนกาลประมาณเพยงน ? ธรรมดา มารดาและบดา อนบตรธดาควรบารง ในเวลาททานแกเฒามใชหรอ ? แลวใหบตรและธดาทงหลายถวายบงคมดวยคาวา " พวกเจาจงมา, จง ถวายบงคมพระพชาย. "


แมสองสามภรรยานน มใจยนด เลยงดภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขแลว ทลวา " พระเจาขา ขอพระองคจงทรงรบภกษาทเรอน นแหละเปนนตย " เมอพระศาสดาตรสวา " ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอมไมทรงรบภกษาเปนนตย ในทแหงเดยวเทานน. " จงกราบทลวา " ถากระนน ขอพระองคพงสงพวกคนทมาเพอนมนตพระองคไปทสานก ของขาพระองค พระเจาขา." จาเดมแตนน พระศาสดาทรงสงพวกคนทมาเพอนมนตไป ดวย พระดารสวา " พวกทานจงไปบอกแกพราหมณเถด. " คนทมานมนต เหลานน ยอมไปบอกกะพราหมณวา " เราทงหลาย ยอมนมนตพระศาสดา เพอฉนในวนพรงน. " ในวนรงขน พราหมณยอมถอภาชนะภตและภาชนะแกง จากเรอน ของตนไปสสถานทพระศาสดาประทบนงอย. กในเมอการนมนตไป (ฉน) ในทอนไมม พระศาสดายอมทรงทาภตกจทเรอนของพราหมณนนแล. แมสองสามภรรยานน ถวายไทยธรรมของตนแดพระตถาคตอย ฟงธรรม กถาอยตลอดกาลเปนนตย บรรลอนาคามผลแลว.

พระศาสดาตรสบรพประวตของพราหมณ ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย พราหมณ ชอโนน รวา ' พระเจาสทโธทนะเปนพระบดาของพระตถาคต, พระนาง เจามหามายาเปนพระมารดา ' ทงรอย (อยางนน) แหละ พรอมกบ พราหมณเรยกพระตถาคตวา ' บตรของเรา.' ฝายพระศาสดากทรงรบรอง อยางนนเหมอนกน; จกมเหตอะไรหนอแล ?


พระศาสดา ทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย ทงสองสามภรยานน ยอมเรยกบตรของตนเทานนวา 'บตร' ดงนแลว จงทรงนาอดตนทานมา ทรงแสดงความทพระองคเปนบตร ของพราหมณผวเมยทงสองนนสน ๓,๐๐๐ ชาตวา " ภกษทงหลาย ในอดต- กาล พราหมณนไดเปนบดาของเรา ๕,๐๐๐ ชาตตด ๆ กน, เปนอาของเรา ๕๐๐ ชาต, เปนลง ๕๐๐ ชาต, ถงพราหมณนนกไดเปนมารดาของเรา ๕๐๐ ชาตตด ๆ กน, เปนนาของเรา ๕๐๐ ชาต, เปนปาของเรา ๕๐๐ ชาต; เราเปนผเจรญแลวในมอของพราหมณ ๑,๕๐๐ ชาต; เจรญแลว ในมอพราหมณ ๑,๕๐๐ ชาตอยางน. " แลวไดทรงภาษตพระคาถาเหลาน วา :- " ใจยอมจดจอ, แมจตกเลอมใสในบคคลใด, เขายอมสนทสนมในบคคลแมนน ซงตนไมเคยเหน โดยแท๑ ความรกนนยอมเกด เพราะอาศยเหต ๒ ประการอยางน คอเพราะการอยรวมกนในกาลกอน ๑, เพราะการเกอกลกนในปจจบน ๑ เปรยบเหมอน ดอกบวเกดในนาได (เพราะอาศยเปอกตมและนา) ฉะนน."๒

พระศาสดาเสดจไปสทเผาศพของพราหมณ พระศาสดาทรงอาศยตระกลนน ประทบอยแลวสนไตรมาสนนแล. ฝายพราหมณและพราหมณทงสองนน ทาใหแจงซงพระอรหตผลแลวก ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๒. สาเกตชาดก. อรรถกถา. ๒/๑๐๙. ๒. ข. ชา. ๒๗/๙๑. อรรถกถา. ๓/๓๐๒.


ปรนพพาน คราวนนชนทงหลายทาสกการะอยางมากมายแกพราหมณและ พราหมณเหลานนแลว กยกทงสองขนสเรอนยอดหลงเดยวกนนนแหละ นาไปแลว. แมพระศาสดา มภกษ ๕๐๐ รปเปนบรวาร ไดเสดจไปยงปาชากบ ชนเหลานนเหมอนกน. มหาชนออกไปแลว ดวยคดวา " ไดยนวาพระมารดาและพระบดา ของพระพทธเจาทากาละเสยแลว. พระศาสดาไดเสดจเขาไปยงศาลาหลง หนง ในทใกลปาชาประทบยนแลว. พวกมนษยถวายบงคมพระศาสดา แลวยน ณ สวนขางหนง ทาปฏสนถารกบพระศาสดา ดวยทลวา " พระ เจาขา ขอพระองคอยาทรงคดวา " พระมารดาและพระบดาของพระองค ทากาละแลว. "

พระศาสดาตรสชราสตร พระศาสดา ไมทรงหามคนเหลานนเลยวา " พวกเธออยาไดกลาว อยางนน " ทรงตรวจดอธยาศยของบรษทแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ใหเหมาะแกขณะนน จงตรสชราสตร๑น โดยนยเปนตนวา :- " ชวตนนอยหนอ สตวยอมตายหยอนแมกวา ๑๐๐ ป, แมหากผใดเปนอยเกนไป, ผนนยอมตาย แมเพราะชราโดยแท. " ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมยไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พนแลว. ภกษทงหลาย เมอไมทราบความทพราหมณและพราหมณปร- ๑. ข. มหา. ๒๙/๑๔๑.


นพพานแลว จงทลถามวา " ภพหนาของพราหมณและพราหมณนนเปน อยางไร ? พระเจาขา. "

พระอเสขมนไปสฐานะทไมจต พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย ชอวาอภสมปรายภพของพระ- อเสขมนทงหลายผเหนปานนน ยอมไมม, เพราะวาพระอเสขมนผเหน ปานนน ยอมบรรลมหานพพานอนไมจต อนไมตาย " ดงนแลว จงตรส พระคาถานวา :- ๕. อหสกา เย มนโย นจจ กาเยน สวตา เต ยนต อจจตาน ยตถ คนตวา น โสจเร. " มนเหลาใด เปนผไมเบยดเบยน สารวมแลว ดวยกายเปนนตย มนเหลานน ยอมไปสฐานะอน ไมจต ซงเปนทคนทงหลายไปแลวไมเศราโศก. "

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา มนโย คอ พระอเสขมนทงหลายบรรล มรรคและผลดวยโมไนยปฏปทา. บทวา กาเยน นน สกวาเปน (หวขอ) เทศนาเทานน. อธบายวา สารวมแลวดวยทวารแมทง ๓. บทวา อจจต ไดแก เทยง. บทวา าน ไดแก ฐานะทไมกาเรบ คอฐานะทยงยน.


บทวา ยตถ เปนตน ความวา มนทงหลาย ยอมไปสฐานะ คอ พระนพพาน ซงเปนทคนทงหลายไปแลวไมเศราโศก คอไมเดอดรอน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญหาทภกษทลถาม จบ.


๖. เรองนางปณณทาส [๑๗๙]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยทเขาคชฌกฏ ทรงปรารภทาสของเศรษฐ กรงราชคฤหชอนางปณณา ตรสพระธรรมเทศนานวา " สทา ชาคร- มานาน " เปนตน.

นางปณณาถวายขนมราแดพระพทธเจา ดงไดสดบมา ในวนหนง เศรษฐไดใหขาวเปลอกเปนอนมากแก นางปณณานน เพอประโยชนแกอนซอม. นางตามประทปในกลางคน ซอมขาวเปลอกอย มตวชมดวยเหงอ จงไดไปยนตากลมอย ณ ภายนอก เพอตองการพกผอน. ในสมยนน พระทพพมลลบตรเปนผจดแจงเสนาสนะเพอภกษ ทงหลาย ทานยงนวมอใหสวางเพอภกษทงหลาย ผฟงธรรมแลวไปส เสนาสนะของตน ๆ นรมตภกษทงหลายผไปขางหนา ๆ เพอประโยชนแก การแสดงทาง. นางปณณา เหนภกษทงหลายผเทยวไปบนภเขา ดวยแสง สวางนน จงคดวา " เราถกทกขของตวเบยดเบยน จงไมเขาถงความหลบ ในเวลาแมนกอน. เพราะเหตไร ทานผเจรญทงหลาย " จงไมหลบ ? " ดงนแลว กทาความเขาใจเอาเองวา " ความไมผาสก จกมแกภกษบาง รป, หรออปทวเหตเพราะง๑ จกมในทนนเปนแน " แตเชาตร จงหยบ ราชบนาใหชมแลว ทาขนมบนฝามอ ปงทถานเพลง หอไวในพก คดวา " จกกนขนมททางไปสทานา " จงถอหมอ เดนบายหนาไปยงทานา. ๑. ทฆชาตเกน = สตวมชาตแหงสตวยาว.


แมพระศาสดา กเสดจดาเนนไปทางนนเหมอนกน เพอเขาบาน. นางเหนพระศาสดาแลว คดวา " ในวนอน ๆ ถงเมอเราพบพระศาสดา, ไทยธรรมของเรากไมม, เมอไทยธรรมม, เรากไมพบพระศาสดา; กบดน ไทยธรรมของเรากม, ทงพระศาสดากปรากฏเฉพาะหนา, ถาพระองคไม ทรงคดวา " ทานของเราเศราหมองหรอประณต แลวพงรบไซร, เรา พงถวายขนมน " ดงนแลว จงวางหมอไว ณ สวนขางหนง ถวายบงคม พระศาสดา กราบทลวา " ขอพระองคจงทรงรบทานอนเศราหมองน ทา การสงเคราะหแกหมอมฉนเถด พระเจาขา. " พระศาสดา ทอดพระเนตรดพระอานนทเถระแลว ทรงนอมบาตร ททาวมหาราชถวายไว อนพระอานนทเถระนาออกถวาย รบขนม. แม นางปณณา วางขนมนนลงในบาตรของพระศาสดาแลว ถวายบงคมดวย เบญจางคประดษฐ กราบทลวา " ขอธรรมทพระองคทรงเหนแลวนน- แหละ จงสาเรจแกหมอมฉนเถด พระเจาขา. " พระศาสดา ประทบยน อยนนแหละ ไดทรงกระทาอนโมทนาวา " จงสาเรจอยางนน. "

พระศาสดาเสวยขนมของนางปณณา แมนางปณณากคดวา " พระศาสดา ทรงทาการสงเคราะหแกเรา รบขนมกจรง, ถงกระนน พระองคกจกไมเสวยขนมนน; คงประทาน ใหแกกาหรอสนขขางหนา เสดจไปยงพระราชมณเฑยรของพระราชาหรอ เรอนของมหาอามาตยแลว จกเสวยโภชนะอนประณตแนแท. " แมพระศาสดากทรงดารวา " นางปณณานน คดอยางไรหนอแล ? " ทรงทราบวาระจตของนางแลว จงทอดพระเนตรดพระอานนทเถระ แลว


ทรงแสดงอาการทจะประทบนง. พระเถระไดปลาดจวรถวาย. พระศาสดา ไดประทบนงทาภตกจ ณ ภายนอกพระนครนนเอง. เทพดาในหองแหง จกรวาลทงสน บบโอชารสอนสมควรแกเทพดาและมนษยทงหลาย ให เหมอนรวงผงแลว ใสลงในขนมนน. สวนนางปณณาไดยนแลดอย. ในเวลาเสรจภตกจ พระเถระไดถวายนา. พระศาสดาทรงทาภตกจ เสรจแลว ตรสเรยกนางปณณามา ตรสวา " ปณณา เพราะเหตไร เจา จงดหมนสาวกทงหลายของเรา ? " นางปณณา. หมอมฉนมไดดหมน พระเจาขา. พระศาสดา. เมอเปนเชนนน เจาแลดสาวกทงหลายของเราแลว คดอยางไร ? นางปณณา. หมอมฉนคดเทานวา เราไมถงความหลบ กเพราะ อปทวนตรายคอทกขนกอน ทานผเจรญทงหลายไมเขาถงความหลบ เพอ อะไรกน, ความไมผาสกจกมแกภกษบางรป หรออปทวนตรายเพราะง จกมเปนแน พระเจาขา.

สาวกของพระพทธเขาตนเสมอ พระศาสดาทรงสดบคาของนางปณณานนแลว จงตรสวา " ปณณา เจาไมหลบ เพราะอนตรายคอทกขของตวกอน, สวนสาวกทงหลายของ เรา ไมหลบ เพราะความเปนผประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองตนอย ทกเมอ " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๖. สทา ชาครมานาน อโหรตตานสกขน นพพาน อธมตตาน อตถ คจฉนต อาสวา.


" อาสวะทงหลาย ของผตนอยทกเมอ มปกต ตามศกษาทงกลางวนกลางคน นอมไปแลวสพระ- นพพาน ยอมถงความตงอยไมได. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อโหรตตานสกขน ไดแก ศกษาไตรสกขาอยทงกลางวนทงกลางคน. บาทพระคาถาวา นพพาน อธมตตาน ไดแก ผมอธยาศยในพระ- นพพาน. สองบทวา อฏ คจฉนต ความวา อาสวะทงหลายแมทงปวงของ ผเหนปานนน ยอมถงความตงอยไมได คอความฉบหาย ไดแก ความ ไมม. ในกาลจบเทศนา นางปณณายนอยตามเดมนนเอง ดารงอยใน โสดาปตตผลแลว. เทศนาไดมประโยชนแมเเกบรษทผประชมกนแลว.

ภกษพากนสรรเสรญพระศาสดา

พระศาสดา ครนทรงทาภตกจดวยขนมปงทถานเพลง ซงทาดวย ราแลว ไดเสดจไปวหาร. ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอายทงหลาย กรรม ททาไดยากอนพระสมมาสมพทธเจาผทรงทาภตกจ ดวยขนมปงซงทาดวย รา อนนางปณณาถวาย ทรงทาแลว. " พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอนง ประชมกนดวยกถาอะไรหนอแล ? " เมอภกษทงหลาย กราบทลวา " ดวย เรองชอน " ดงนแลว จงตรสวา " ไมใชในบดนเทานน ภกษทงหลาย;


ถงในกอน เรากบรโภคราทนางปณณานใหแลวเหมอนกน แลวทรงนา อดตนทานมา ตรสกณฑกสนธวโปตกชาดก๑น ใหพสดารวา :- พระโพธสตวเมอจะทดลอง(ถาม) ลกมาสนธพนน จงกลาวคาถา ท ๑ วา " เจากนหญาอนเปนเดน, เจากนขาวตงและรา (มาจนโต) นเปนอาหารเดมของเจา เพราะเหตไร บดน เจาจงไมกน ? " ลกมาสนธพฟงดงนนแลว จงไดกลาว ๒ คาถานอกนวา " ในทใด ชนทงหลาย ไมรจกสตวผควรเลยง โดยชาตหรอโดยวนย, ทานมหาพราหมณ เออกใน ทนน มขาวตงและรามาก, สวนทานแล ยอมรจก ขาพเจาดวา มาเชนใดนเปนมาสงสด ขาพเจารอย อาศยทานผร จงไมกนราของทาน. " ดงนแล. เรองนางปณณทาส จบ. ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๐๐. อรรถกถา. ๔/๒๓.


๗. เรองอตลอบาสก [๑๘๐]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอบาสก ชอ อตละ ตรสพระธรรมเทศนานวา " โปราณเมต " เปนตน.

อตละโกรธพระเรวตะเพราะทานไมพดดวย ความพสดารวา อตละนนเปนอบาสกชาวกรงสาวตถ มอบาสก เปนบรวาร ๕๐๐ คน วนหนง พาพวกอบาสกเหลานนไปวหาร เพอ ตองการฟงธรรม ใครจะฟงธรรมในสานกพระเรวตเถระ ไหวพระเรวต- เถระแลวนง. กทานผมอายนน เปนผยนดในการหลกเรน เทยวไปผเดยวเหมอน ราชสห, ฉะนน ทานจงไมกลาวอะไรกบอบาสกนน เขาโกรธวา " พระ- เถระน ไมกลาวอะไร " จงลกขน ไปยงสานกพระสารบตรเถระ ยนอย ณ สวนขางหนง. เมอพระเถระกลาววา " พวกทานมาดวยตองการอะไร ? " จงกลาววา " ทานขอรบ ผมพาอบาสกเหลานเขาไปหาพระเรวตเถระ เพอ ตองการฟงธรรม, พระเถระไมกลาวอะไรแกผมนนเลย, ผมนนโกรธทาน จงมาทน, ขอทานจงแสดงธรรมแกผมเถด. " ลาดบนน พระเถระกลาววา " ถาอยางนน พวกทานจงนงเถด อบาสกทงหลาย " แลวแสดงอภธรรมกถาอยางมากมาย.

อตละโกรธคนผพดมาก อบาสกโกรธวา " ชอวาอภธรรมกถา ละเอยดยงนก สขมยงนก, พระเถระแสดงอภธรรมอยางเดยวมากมาย, พวกเราตองการอะไรดวย


พระอภธรรมน " ดงนแลว ไดพาบรษทไปยงสานกพระอานนทเถระ; แมเมอพระเถระกลาววา " ทาไม ? อบาสก, " จงกลาววา " ทานขอรบ พวกผมเขาไปหาพระเรวตเถระ เพอตองการฟงธรรม, ไมไดแมเเตการ สนทนาและปราศรยในสานกของทาน เลยโกรธ แลวจงมายงสานกของ พระสารบตรเถระ, แมพระเถระนน กแสดงอภธรรมอยางเดยวละเอยด นก มากมายแกพวกผม, พวกผมโกรธแมตอพระเถระนนวา ' พวกเรา ตองการอะไรดวยอภธรรมน แลวจงมาทน; ขอทานจงแสดงธรรมกถา แกพวกผมเถด ขอรบ." พระเถระ. ถาอยางนน ขอพวกทานจงนงฟงเถด. พระเถระแสดงธรรมแกพวกเขาแตนอย ๆ ทาใหเขาใจงาย.

อตละโกรธคนผพดนอย

พวกเขาโกรธแมตอพระเถระแลว กไปยงสานกพระศาสดา ถวาย บงคมแลวนง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะพวกเขาวา " อบาสกทงหลาย พวก ทานมาทาไมกน ." พวกอบาสก. เพอตองการฟงธรรม พระเจาขา. พระศาสดา กพวกทานฟงธรรมแลวหรอ ? พวกอบาสก. ขาแตพระองคผเจรญ เบองตน พวกขาพระองค เขาไปหาพระเรวตเถระ, ทานไมกลาวอะไรกบพวกขาพระองค, พวก ขาพระองคโกรธทานแลว จงไปหาพระสารบตรเถระ, พระเถระนน แสดงอภธรรมแกพวกขาพระองคมากมาย, พวกขาพระองคกาหนด


อภธรรมนนไมได จงโกรธ แลวเขาไปหาพระอานนทเถระ พระเถระ นน แสดงธรรมแกพวกขาพระองคนอยนก, พวกขาพระองคโกรธแมตอ ทาน แลวมาในทน.

การนนทาสรรเสรญเปนของเกา พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของเขาแลว จงตรสวา " อตละ ขอ นน เขาเคยประพฤตกนมาตงแตโบราณทเดยว, ชนทงหลายตเตยน ทง คนนง ทงคนพดมาก ทงคนพดนอยทเดยว, ดวยวาผอนเขาพงตเตยน อยางเดยวเทานน หรอวาผอนเขาพงสรรเสรญอยางเดยวไมมเลย; แม พระราชาทงหลาย คนบางพวกกนนทา บางพวกกสรรเสรญ, แผนดน ใหญกด, พระจนทรและพระอาทตยกด, ธาตมอากาศเปนตนกด, คน บางพวกนนทา บางพวกสรรเสรญ, แมพระสมมาสมพทธเจา ผประทบ นงแสดงธรรมในทามกลางบรษท ๔ บางพวกนนทา บางพวกสรรเสรญ; กการนนทาและสรรเสรญของพวกอนธพาลไมเปนประมาณ; แตผทถก บณฑตผมปญญาตเตยน จงชอวา เปนอนตเตยน ผอนบณฑตสรรเสรญ แลว ชอวาเปนอนสรรเสรญ " ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลาน วา :- ๗. โปราณเมต อตล เนต อชชตนามว นนทนต ตณหมาสน นนทนต พหภาณน มตภาณมป นนทนต นตถ โลเก อนนทโต น จาห น จ ภวสสต น เจตรห วชชต เอกนต นนทโต โปโส เอกนต วา ปสสโต ยเจ ว ปสสนต อนวจจ สเว สเว


อจฉททวตต เมธาว ปาสลสมาห เนกข ชมโพนทสเสว โก ต นนทตมรหต เทวาป น ปสสนต พรหมนาป ปสสโต. " อตละ การนนทาและสรรเสรญนน เปนของ เกา, นนมใชเปนเหมอนมในวนน, ชนทงหลาย ยอมนนทาผนงนงบาง, ยอมนนทาผพดมากบาง, ยอมนนทาผพดพอประมาณบาง.๑ ผไมถกนนทาไมม ในโลก คนผถกนนทาโดยสวนเดยว หรอวาอนเขา สรรเสรญโดยสวนเดยวไมไดมแลว จกไมม และไม มอยในบดน; หากวาวญชนใครครวญแลวทก ๆ วน สรรเสรญผใด ซงมความประพฤตไมขาดสาย ม ปญญา ผตงมนดวยปญญาและศล, ใครเลายอมควร เพอตเตยนผนนผเปนดงแทงทองชมพนท๒, แมเทวดา และมนษยทงหลาย กสรรเสรญเขา ถงพรหมกสรร- เสรญแลว. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา โปราณเมต คอการนนทาและสรรเสรญ นนเอง เปนของเกา. พระผมพระภาคเจาตรสเรยกอบาสกนนวา " อตละ. " บาทพระคาถาวา เนต อชชตนามว ความวา การนนทาหรอ สรรเสรญน เปนเหมอนมในวนน คอเกดขนเมอตะก หามได. อธบายวา ๑. ตามพยญชนะวา ผพดพอนบได. ๒. ทองพเศษชนดหนงซงไดมาจากแมนาชมพ.


จรงอย คนทงหลายยอมนนทาคนนงวา " ทาไม ? คนนจงนงนง เหมอนคนใบ เหมอนคนหนวก เหมอนไมรอะไร ๆ เสยเลย " ดงนบาง, ยอมนนทาคนพดมากวา " ทาไม ? คนนจงประพฤตเสยงกฏะกฏะ เหมอน กบใบตาลถกลมพด, คาพดของผนไมมทสนสด " ดงนบาง, ยอม นนทาผพดพอประมาณวา " ทาไม ? คนนจงสาคญคาพดของตนเหมอน ทองคาและเงน พดคาสองคาแลวนงเสย " ดงนบาง; คนชอวาไมถก นนทา ยอมไมมในโลกน แมโดยประการทงปวง ดวยประการอยางนน. บทวา น จาห เปนตน ไดแก ไมไดมแลวแมในอดต. ทงจก ไมมในอนาคต. สองบทวา ยเจ ว ความวา การนนทาหรอสรรเสรญของ พวกชนพาล ไมเปนประมาณ แตบณฑตทงหลาย ใครครวญเเลว คอ ทราบเหตแหงนนทาหรอเหตแหงสรรเสรญแลวทก ๆ วน ยอมสรรเสรญ บคคลใด ผชอวา มความประพฤตไมขาดสาย เพราะความเปนผประกอบ ดวยสกขาอนไมขาดสาย หรอดวยความเปนไปแหงชวตไมขาดสาย ผชอวา มปญญา เพราะความเปนผประกอบดวยปญญาอนรงเรองในธรรม ชอวา ผตงมนดวยปญญาและศล เพราะความเปนผประกอบดวยปญญาอนเปน โลกยะและโลกตระ และดวยปารสทธศล ๔, ใครเลา ยอมควรเพอ นนทาบคคลนน ผเปนดจดงแทงทองชมพนท อนเวนจากโทษแหงทองคา อนควรเพอจะบและขด. บทวา เทวาป เปนตน ไดแก เทพดากด มนษยผเปนบณฑตกด ยอมลกขนชมเชย สรรเสรญ ซงภกษนน.


บทวา พรหมนาป ความวา ไมใชเทพดาและมนษยอยางเดยว (ยอมสรรเสรญ). ถงมหาพรหมในหมนจกรวาล กสรรเสรญบคคลนน เหมอนกน. ในกาลจบเทศนา อบาสกเหลานนทง ๕๐๐ ดารงอยแลวในโสดา- ปตตผล ดงนแล. เรองอตลอบาสก จบ.


๘. เรองภกษฉพพคคย [๑๘๑] พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภภกษฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศนานวา " กายปปโกป " เปนตน.

มลบญญตการสวมเขยงเทา ความพสดารวา วนหนง พระศาสดาทรงสดบเสยง " ขฏะขฏะ กอก ๆ " แหงภกษเหลานน ผถอไมเทาทงสองมอ สวมเขยงเทาไม จงกรมอยบน หลงแผนหน ตรสถามวา " อานนท นนชอ เสยงอะไรกน ? " ทรงสดบา " เปนเสยงขฏะขฏะแหงพวกภกษฉพพคคย ผสวมเขยงเทาไมจงกรมอย " จงทรงบญญตสกขาบท แลวตรสวา " ธรรมดาภกษ ควรรกษาทวาร มกายทวาร เปนตน " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงไดทรง ภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๘. กายปปโกป รกเขยย กาเยน สวโต สยา กายทจจรต หตวา กาเยน สจรต จเร วจปโกป รกเขยย วาจาย สวใต สยา วจทจจรต หตวา วาจาย สจรต จเร มโนปโกป รกเขยย มนสา สวโต สยา มโนทจจรต หตวา มนสา สจรต จเร กาเยน สวตา ธรา อโถ วาจาย สวตา มนสา สวตา ธรา เต เว สปรสวตา. " พงรกษาความกาเรบทางกาย พงเปนผสารวม ทางกาย, พงละกายทจรตแลว ประพฤตสจรตทาง กาย; พงรกษาความกาเรบทางวาจา, พงเปนผสารวม


ทางวาจา พงละวจทจรตแลว ประพฤตสจรตทาง วาจา; พงละความกาเรบทางใจ, พงเปนผสารวม ทางใจ, พงละมโนทจรตแลว ประพฤตสจรตทางใจ, ธรชนทงหลายสารวมทางกาย, อนงสารวมทางวาจา, สารวมทางใจ, ธรชนเหลานนแล ชอวาสารวม รอบคอบดแลว. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กายปปโกป ไดแก พงรกษากาย- ทจรตสามอยาง. สองบทวา กาเยน สวโต ความวา พงหามการเขาไปแหงทจรต ในกายทวาร สารวมไวแลว คอมทวารปดแลว; กเพราะบคคลละกาย ทจรตอยประพฤตกายสจรต ชอวา ยอมกระทากรรมนน แมทงสองอยาง; ฉะนน พระองคจงตรสวา " กายทจจรต หตวา กาเยน สจรต จเร. " แมในคาถาเปนลาดบไป กนยนเหมอนกน. บาทพระคาถาวา กาเยน สวตา ธรา ความวา บณฑตเหลาใด เมอไมทากายทจรตมปาณาตบาตเปนตน ชอวา สารวมแลวทางกาย, เมอ ไมทาวจทจรตมมสาวาทเปนตน ชอวา สารวมแลวทางวาจา, เมอไมให มโนทจรตมอภชฌาเปนตนตงขน ชอวา สารวมแลวทางใจ; บณฑต เหลานน ชอวา สารวมรอบคอบดแลว คอ รกษาดแลว คมครองดแลว มทวารอนปดดแลว ในโลกน.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ. โกธวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑๗ จบ.

Documents

Tri91 42++ขุททกนิกาย+คาถาธรรมบท+เล่ม+๑+ภาค+๒+ตอน+๓