Triet Hoc Mac Lenin _

8/14/2019 Triet Hoc Mac Lenin _ www.bantinsom.com

1/310


2/310

Bn Tin Sm www.bantinsom.com

Chng 1: Trit hc v vai tr ca n trong i sng x hi

1 Chng 1: TRIT HC V VAI TR CA NTRONG I SNG X HI

1.1. TRIT HC L G?

1.1.1. Trit hc v i tng ca trit hc

1.1.1.1. Khi nim trit hc

Trit hc xut hin c phng ng v phng Ty vo khong th k th VIII n th kth III (TrCN)(1) .

- phng ng:

+ Trung Quc: Ngi Trung quc c i quan nim trit chnh l tr, l cch thc v ngh

thut din gii, bt b c tnh l lun trong hc thut nhm t ti chn l ti cao.+ Theo ngi n : trit hc c c l darshana, c ngha l chim ngng nhng mang hm

l tri thc da trn l tr, l con ng suy ngm dn dt con ngi n vi l phi.

- phng Ty, thut ng trit hc xut hin Hy lp c la tinh ho l Philsphia -ngha l yu mn, ngng m s thng thi. Nh vy Philsphia va mang tnh nh hng, va nhnmnh n kht vng tm kim chn l ca con ngi

Tm li: D phng ng hay phng Ty, trit hc c xem l hnh thi cao nht ca trithc, nh trit hc l nh thng thi c kh nng tip cn chn l, ngha l c th lm sng t bn chtca mi vt.

C nhiu cch nh ngha khc nhau, nhng bao hm nhng ni dung ging nhau, l: trithc nghin cu th gii mt cch chnh th, tm ra nhng quy lut chung nht chi phi s vn ng cachnh th ni chung, ca x hi loi ngi, ca con ngi trong cuc sng cng ng ni ring v thhin n mt cch c h thng di dng duy l.

Khi qut li ta c th hiu: Trit hc l h thng tri thc l lun chung nht ca con ngi vth gii; v v tr vai tr ca con ngi trong th gii .

1.1.1.2. Ngun gc ca trit hc

Trit hc xut hin do hot ng nhn thc ca con ngi nhm phc v nhu cu cuc sng, songvi t cch l h thng tri thc l lun chung nht, trit hc khng th xut hin cng s xut hin ca

x hi loi ngi, m ch xut hin khi c nhng iu kin nht nh.- Ngun gc nhn thc:

(1) TrCN: Trc Cng nguyn


3/310


3

www.bantinsom.com
http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/


4/310



+ ng trc th gii rng ln, bao la, cc s vt hin tng mun hnh mun v, conngi c nhu cu nhn thc th gii bng mt lot cc cu hi cn gii p: th gii y t u m ra?,n tn ti v pht trin nh th no?, cc s vt ra i, tn ti v mt i c tun theo quy lut nokhng? ... tr li cc cu hi y chnh l trit hc.

+ Trit hc l mt hnh thi thc x hi c tnh khi qut v tnh tru tng cao, do , trithc ch xut hin khi con ngi c trnh t duy tru tng ho, khi qut ho, h thng ho xy dng nn cc hc thuyt, cc l lun.

- Ngun gc x hi:Lao ng pht trin n mc c s phn cng lao ng thnh lao ng tr c v lao ng

chn tay, x hi phn chia thnh hai giai cp c bn i lp nhau l giai cp ch n v giai cp nl. Giai cp thng tr c iu kin nghin cu trit hc. Bi vy ngay t khi Trit hc xut hin t mang trong mnh tnh giai cp, phc v cho li ch ca nhng giai cp, nhng lc lng x hinht nh.

Nhng ngun gc trn c quan h mt thit vi nhau, m s phn chia chng ch c tnh chttng i.

1.1.1.3. i tng ca Trit hc; S bin i i tng trit hc qua cc giai on lch s

* Khi mi xut hin, Trit hc C i cn c gi l Trit hc t nhin - bao hm trong n trithc v tt c cc lnh vc, khng c i tng ring. y l nguyn nhn su xa lm ny sinh quannim sau ny cho rng Trit hc l khoa hc ca mi khoa hc.

* Thi k Trung c, Ty u khi quyn lc ca gio hi Thin cha bao trm mi lnh vc isng x hi th Trit hc tr thnh mt b phn ca thn hc. Trit hc ch c nhim v l gii v chngminh cho s ng n ca ni dung trong kinh thnh. Trit hc t nhin b thay th bi nn Trit hckinh vin.

* T th k 15 n th k 18, p ng yu cu ca sn xut cng nghip, cc b mn khoahc chuyn ngnh c tnh cht l khoa hc thc nghim ra i vi tnh cch l cc khoa hc c

lp. Trit hc lc ny c tn gi l Siu hnh hc - Khoa hc hu vt l. i tng ca Trit hc thik ny l nghin cu ci n du, ci bn cht ng sau cc s vt, hin tng vt th c th thcnghim c.

+ Trit hc duy vt da trn c s tri thc ca khoa hc thc nghim pht trin nhanhchng, t ti nh cao mi vi cc i biu nh Ph. By cn, T.Hpx (Anh), Dir, Hen Vtiyt(Php), Xpinda (H Lan)...

+ Mt khc, t duy Trit hc cng c pht trin trong cc hc thuyt duy tm m nh caol Trit hc Hghen.

+ Song, cng chnh s pht trin ca cc b mn khoa hc c lp chuyn ngnh cng tng bclm ph sn tham vng ca Trit hc mun ng vai tr Khoa hc ca mi khoa hc, m Trit hcHeghen l Trit hc cui cng mang tham vng . Heghen xem Trit hc ca mnh l mt h thng

ph bin ca nhn thc, trong nhng ngnh khoa hc ring bit ch l nhng mt khu ph thucvo Trit hc.

* u th k 19, s pht trin mnh m ca khoa hc, cng vi s chuyn bin tnh cht tkhoa hc thc nghim sang khoa hc l thuyt l c s khch quan cho trit hc on tuyt trit

4
http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/http://www.bantinsom.com/


5/310



vi quan nim khoa hc ca mi khoa hc. Trit hc Mc - Trit hc duy vt bin chng ra ith hin s on tuyt . Trit hc Mc xt xc nh i tng nghin cu ca mnh l tip tc giiquyt mi quan h gia vt cht v thc trn lp trng duy vt bin chng v nghin cu nhngqui lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy.

* Do tnh c th ca Trit hc l xem xt th gii nh mt chnh th v tm cch a ra mth thng l lun v chnh th .V iu ch thc hin c bng cch tng kt ton b lch sca khoa hc, lch s ca bn thn t tng Trit hc. Cho nn, vn t cch khoa hc ca Trithc v i tng ca n gy ra cuc tranh lun ko di cho n hin nay.

Tm li, ci chung trong cc hc thuyt Trit hc t c ti kim l nghin cu nhng vn chung nht ca gii t nhin, ca x hi v con ngi, mi quan h ca con ngi ni chung, ca tduy con ngi ni ring vi th gii xung quanh.

1.1.2. Trit hc - ht nhn l lun ca th gii quan

* Th gii quan: L ton b nhng quan nim ca con ngi v th gii, v bn thn conngi, v cuc sng v v tr ca con ngi trong th gii.

*Th gii quan l s ho nhp gia tri thc v nim tin: Tri thc l c s trc tip cho s hnhthnh th gii quan; nim tin nh hng cho hot ng ca con ngi, t tri thc tr thnh nim

tin, nim tin phi trn c s tri thc.* Cc loi th gii quan (phn chia theo s pht trin):

+Th gii quan huyn thoi: L phng thc cm nhn th gii ca ngi nguyn thu, c cim l cc yu t tri thc v cm xc, l tr v tn ngng, hin thc v tng tng, ci tht v ci o,ci thn v ci ngi ho quyn vo nhau th hin quan nim v th gii.

+ Th gii quan tn gio: Nim tin tn gio ng vai tr ch yu, tn ngng cao hn l tr, ci oln t ci tht, ci thn tri hn ci ngi.

+ Th gii quan trit hc din t quan nim di dng h thng cc phm tr, qui lut ng vaitr nh nhng bc thang trong qu trnh nhn thc. Nh vy, Trit hc c coi nh trnh t gictrong qu trnh hnh thnh pht trin ca th gii quan. Trit hc l ht nhn l lun ca th giiquan, ng vai tr nh hng, cng c v pht trin th gii quan ca mi c nhn, mi cng ngtrong lch s.

1.2. VN C BN CA TRIT HC. CH NGHA DUY VT V CH NGHADUY TM TRIT HC.

1.2.1. Vn c bn ca trit hc

* Khi nim vn c bn ca trit hc: Trit hc cng nh cc khoa hc khc phi giiquyt rt nhiu nhng vn c lin quan vi nhau, trong vn cc k quan trng, l nn tngv l im xut pht gii quyt nhng vn cn li c gi l vn c bn ca trit hc.

ngghen nh ngha vn c bn ca trit hc nh sau: Vn c bn ln ca miTrit hc, c bit l Trit hc hin i, l vn quan h gia t duy vi tn ti.1

1 Mc-ngghen ton tp Nxb, Chnh tr quc gia, HN, 1995, t.21, tr.403


6/310


5


7/310



* Vn c bn ca trit hc c hai mt:

+ Mt th nht: Gia t duy v tn ti th ci no c trc, ci no c sau,ci no quyt nh ci no?

+ Mt th hai: Con ngi c kh nng nhn thc c th gii hay khng?

* Ti sao n l vn c bn ca trit hc:

+ Trn thc t nhng hin tng chng ta gp hng ngy hoc l hin tng vt cht tn ti bn

ngoi thc ca chng ta, hoc l hin tng tinh thn tn ti trong thc ca chng ta, khng cbt k hin tng no nm ngoi hai lnh vc y.

+ Bt k trng phi trit hc no cng phi cp v gii quyt mi quan h gia vt cht v thc, gia tn ti v t duy.

+ Kt qu v thi ca vic gii quyt vn quyt nh s hnh thnh th gii quan vphng php lun ca nh nghin cu, xc nh bn cht ca cc trng phi trit hc , c th:

- Cn c vo cch tr li cu hi th nht chng ta bit c h thng trit hc ny, nh trithc ny l duy vt hay l duy tm, h l trit hc nht nguyn hay nh nguyn.

- Cn c vo cch tr li cu hi th hai chng ta bit c nh trit hc theo thuyt khtri hay bt kh tri.

+ y l vn chung, n mi mi tn ti cng con ngi v x hi loi ngi.

1.2.2. Ch ngha duy vt v ch ngha duy tm

1.2.2.1. Ch ngha duy vt v ch ngha duy tm

Vic gii quyt mt th nht vn c bn ca trit hc chia cc nh trit hc thnh haitrng phi ln:

+ Ch ngha duy vt: L nhng ngi cho rng vt cht gii t nhin l ci c trc v

quyt nh thc ca con ngi; hc thuyt ca h hp thnh cc mn phi khc nhau ca chngha duy vt.

+ Ch ngha duy tm: l nhng ngi cho rng thc, tinh thn c trc gii t nhin; hcthuyt ca h hp thnh cc mn phi khc nhau ca ch ngha duy tm.

* Ch ngha duy vt v cc hnh thc c bn ca n

Ngay t thi c i, khi xut hin trit hc th phn chia ra ch ngha duy vt v ch nghaduy tm. Lch s pht trin ca ch ngha duy vt t n nay lun gn vi lch s pht trin cakhoa hc v thc tin. Ch ngha duy vt tri qua nhiu hnh thc khc nhau, nhng u c quanim thng nht coi vt cht l ci c trc, quyt nh thc, u xut pht t bn thn th gii

gii thch th gii. C th:+ Ch ngha duy vt cht phc ngy th thi c i:

L kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i mang tnh trc quan nn ngyth v cht phc, tuy cn nhiu hn ch nhng vi nguyn tc c bn l ng. Trng phi nygii thch gii t nhin t chnh bn thn t nhin, khng vin dn thn linh hay thng .


8/310


6


9/310



+ Ch ngha duy vt my mc siu hnh th k th XVII - XVIII.

L kt qu nhn thc ca cc nh trit hc t th k XV n th k XVIII. T s pht trin rcr ca c hc khin cho quan im xem xt th gii theo kiu my mc chim v tr thng tr v tcng mnh m n cc nh duy vt.

+ Ch ngha duy vt bin chng.

L kt qu nhn thc ca cc nh sng lp ch ngha Mc. Mc, ngghen, Lnin k thanhng tinh hoa ca cc hc thuyt trc , ng thi khc phc nhng hn ch, sai lm ca ch

ngha duy vt siu hnh, da trn nhng thnh tu ca khoa hc hin i sng lp ra ch ngha duyvt bin chng. Ch ngha duy vt bin chng ca trit hc Mc Lnin mang tnh cht cch mngtrit v bin chng khoa hc, khng ch phn nh hin thc ng nh bn thn n m cn l cngc hu ch gip con ngi ci to hin thc .

* Ch ngha duy tm v cc hnh thc c bn ca n:

+ Duy tm ch quan tha nhn thc l tnh th nht, ph nhn s tn ti khch quan cahin thc. Mi s vt hin tng ch l phc hp cm gic ca c nhn, ca ch th.

+ Duy tm khch quan cng tha nhn tnh th nht ca thc, nhng l th tinh thnkhch quan c trc v tn ti c lp vi con ngi. Thc th tinh thn khch quan ny thng mang

tn gi khc nhau nh: nim; tinh thn tuyt i; l tnh th gii...Mt hnh thc bin tng ca ch ngha duy tm khch quan l ch ngha duy tm tn gio, vi s

tha nhn thng ; cha tri sng to th gii. Tuy nhin c s khc nhau l, ch ngha duy tm tngio th lng tin l c s ch yu, ng vai tr ch o; cn ch ngha duy tm trit hc li l sn phmca t duy l tnh da trn c s tri thc v l tr.

Ngun gc ca ch ngha duy tm:

+V phng din nhn thc lun, sai lm ca ch ngha duy tm bt ngun t cch xem xtphin din, tuyt i ho, thn thnh ho mt mt, mt c tnh no ca qu trnh nhn thcmang tnh bin chng ca con ngi. V d: kh nng sng to c bit ca t duy, tnh vt trc

ca thc i vi vi hin thc.+V phng din x hi, s tch ri gia lao ng tr c vi lao ng chn tay, v a v

thng tr ca lao ng tr c i vi lao ng chn tay trong cc x hi c to ra quan nim v vaitr quyt nh ca cc nhn t tinh thn. Mt khc, cc giai cp thng tr v lc lng x hi phnng ng h, s dng ch ngha duy tm lm nn tng l lun cho nhng quan im chnh tr-x hica mnh.

* Trit hc nh nguyn: vt cht v thc song song tn ti, khng c ci no c trc, chai u l ngun gc to nn th gii, trit hc nh nguyn c khuynh hng iu ho ch ngha duyvt vi ch ngha duy tm. Xt v thc cht, Trit hc nh nguyn th hin s dao ng ng nghing,cui cng cng ri vo ch ngha duy tm.

1.2.2.2. Thuyt kh tri; bt kh tri v hoi nghi lun

- Gii quyt mt th hai ca vn c bn con ngi c nhn thc c th gii khng?:

+ Thuyt kh tri( Thuyt c th bit) l nhng nh Trit hc c duy vt vduy tm tr li mt cch khng nh: Con ngi c kh nng nhn thc c thgii


10/310


7


11/310



+Hoi nghi lun xut hin t thi C i (t ch Hy Lp skeptikos v skiptomai c ngha lti thm tra) m i biu l Pirn (nh trit hc Hy Lp c i). H l nhng ngi lunnng s hoi nghi ln thnh nguyn tc trong vic xem xt tri thc t cv cho rng con ngi khng th t ti chn l khch quan.

Hoi nghi lun thi Phc hng li c tc dng quan trng trong cuc y tranh chng h ttng Trung c v uy tn ca Gio hi thi trung c v n tha nhn s hoi nghi i vi c Kinh thnhv cc tn iu tn gio.

+Thuyt bt kh tri (thuyt khng th bit): l s pht trin mt tiu cc ca tro lu hoi nghilun. Theo thuyt ny, con ngi khng th hiu c th gii hay t ra l khng th nhn thc cbn cht ca n, hoc c chng ch l hiu ci b ngoi v cc hnh nh v i tng do gic quan conngi mang li khng bo m tnh chn thc, t h ph nhn kh nng nhn thc ca con ngiv cc hnh thc c bn ca n.

i biu ni ting nht ca thuyt khng th bit l Hium (nh trit hc Anh) v Cant (nhtrit hc c). Theo Hium, chng nhng chng ta khng th bit c s vt l nh th no, m cngkhng th bit c s vt c tn ti hay khng. Cn Cant th tha k nhn c mt th gii s vttn ti, ng gi l vt t n; nhng chng ta khng th nhn thc c bn cht th gii y m chl nhn thc nhng hin tng ca n m thi.

Thuyt khng th bit b Hghen v Phoibc ph phn gay gt. Song, ng nh Ph.ngghen nhn xt, chnh thc tin ca con ngi bc b thuyt khng th bit mt cch trit nht. S bc b mt cch ht sc anh thp nhng s vn vo trit hc y, cng nh tt c nhngtrit hc khc, l thc tin, chnh l thc nghim v cng nghip. Nu chng ta c th chng minhc tnh chnh xc ca quan im ca chng ta v mt hin tng t nhin no , bng cch tchng ta lm ra hin tng y, bng cch to ra n t nhng iu kin ca n, v hn na, cn btn phi phc v mc ch ca chng ta, th s khng cn c ci vt t n khng th nm cca Cant na1 .

1.3. SIU HNH V BIN CHNG

Trong lch s trit hc khng nhng c s i lp gia CNDV v CNDT khi tm hiu bn chtca th gii, m ng thi cn phi tr li cc cu hi: th gii l bt ng, ng im hay l khngngng vn ng v pht trin? Cc s vt, hin tng ca th gii trng thi c lp, tch ri nhauhay c lin h vi nhau, tc ng qua li v chuyn ho ln nhau.

Lch s bit n hai quan im, hai cch xem xt nhn nhn tri ngc nhau trong khi giip nhng cu hi trn. l phng php bin chng v phng php siu hnh

1.3.1. S i lp gia phng php siu hnh v phng php bin chng

a. Phng php siu hnh

+ Tha nhn i tng trng thi c

lp, tch ri vi cc chnh th khc vgiacc mt i lp nhau c mt ranh gii tuyti.

b. Phng php bin chng

+ Tha nhn i tng qua cc mi lin hca n vi cc i tng khc v s nhhng, rng buc ln nhau gia chng.


12/310


1 C. Mc v ngghen: ton tp, Nxb Chnh tr quc gia H ni, 1995, t.21, tr 406

8


13/310


+ Tha nhn i tng trng thitnh

ti; nu c bin i th y ch l bin i vmt s lng, nguyn nhn ca mi sbin i nm ngoi i tng.

- Phng php siu hnh ch nhn thys vt ring bit m khng thy mi lin h

qua li gia chng; ch thy s tn ti mkhng thy qu trnh s pht sinh v tiu vong(V bn cht l khng hiu c miquanh gia vn ng v ng im, hayng imch l mt hnh thc vn ng cbit).

-T duy ca nh siu hnh chdatrn nhng phn tuyt i khngth dungnhau c, h ni c l c, khng lkhng.i vi h, mt s vt hoc tn ti hoc khngtn ti, mt hin tng khng th va l chnhn li va l ci khc, ci khng nh v ci

ph nh tuyt i bi tr ln nhau, v.v

Ngun gc ca phng php siu hnh:L bt ngun t vic mun nhn thc itng, trc ht con ngi phi tch i tngra khi nhng mi lin h v nhn thc n trng thi khng bin i trong mt khnggian v thi gian xc nh. Tuy phng php l cn thit v c tc dng trong mt phmvi nht nh, nhng thc t th hin thckhng ri rc v ngng ng nh phng

php ny quan nim.

+ Tha nhn i tng trng thi vnng bin i c khuynh hng chung lphttrin, c s thay i v cht, m nguyn nhn

ca mi s bin i y l do ngungc bntrong i tng. l s u tranh ca ccmt i lp.

- Phng php bin chng khng chthy nhng s vt c bit m cn thyc mi quan h qua li gia chng,khng ch thy s tn ti ca s vtm cn thy c s sinh thnh v s tiuvong ca s vt.

- Phng php bin chng thhin tduy mm do, linh hot trongs phn nh hin thc, - Phng php

bin chng thanhn trong nhng trng hp cn thit th bncnh ci hoc l.. hoc l cn c civa l... va l; i tng hay chnh thtrong lc tn ti l n th cng ng thi bao hms tn ti khng l n; ci khng nh v ci phnh va loi tr nhau va gn b nhau. Do ,nphn nh hin thc ngy cng chn thc chnhxc, v n tr thnh cng c hu hiu gip con

ngi nhn thc v ci to th gii.

Tm li, phng php siu hnh l phng php xem st s vt trong trngthi bit lp, ngng ng vi mt t duy cng nhc; cn phng php binchng l phng php xt s vt trong mi lin h rng buc ln nhau v trongtrng thi vn ng bin i khng ngng vi t duy mm do, linh hot.

1.3.2. Cc giai on pht trin c bn ca phng php bin chng

* Hnh thc th nht l php bin chng t pht thi C i . th hin r nt trong


14/310

thuytm - Dng ca trit hc Trung Quc, c bit l trong nhiu hc thuyt ca trit hc Hy Lp ci. Cc nh trit hc u thy cc s vt hin tng ca v tr sinh thnh, bin ho trong nhngmi lin h v cng tn. Cch nhn xt th gii nh vy, theo ngghen, l mt cch nhn xt cnnguyn thu, ngy th, nhng cn bn l ng v l kt qu ca mt trc kin thin ti, song cha

phi l kt qu cu nhng s nghin cu v thc nghim khoa hc. Chnh v hn ch ny m php

9


15/310


bin chng C i phi nhng bc cho php siu hnh, phng php thng tr trong t duy trit hc th k XVIII l iu khng th trnh khi. y l giai on khm ph kt cu, thuctnh ca i tng.

* Hnh thc th hai l php bin chng duy tm c in c, bt u t Cant vhonchnh Hghen. Ln u tin trong lch s pht trin t duy nhn loi, cc nh trit hc c in c trnh by mt cch c h thng nhng ni dung ca php bin chng. Tuy nhin, y mi chdng li bin chng ca khi nim, ca tinh thn, v tai hi hn l h cho rng gii hin thc chl s sao chp ca tinh thn, bi vy php bin chng c in c l c tnh cht duy tm.

* Hnh thc th ba l php bin chng duy vt. Trn c s k tha nhng ht nhnhp l ca php bin chng duy tm, sau khi gt b tnh cht duy tm thn b ca n, Mc - ngghen xy dng php bin chng duy vt vi tnh cch l hc thuyt v mi lin h phbin v v s pht trin di hnh thc hon b nht.

1.4. VAI TR CA TRIT HC TRONG I SNG X HI

1.4.1. Vai tr th gii quan v phng php lun

1.4.1.1. Vai tr th gii quan ca trit hc

* Tn ti trong mi quan h vi th gii xung quanh, d mun hay khng con ngi cng phinhn thc th gii v nhn thc bn thn mnh. Nhng tri thc ny cng vi nim tin vo n dn dn

hnh thnh nn th gii quan.

* Th gii quan l nhn t nh hng cho qu trnh hot ng sng ca con ngi. Th giiquan nh mt thu knh qua con ngi xc nh mc ch, ngha cuc sng v la chn cchthc t mc ch .

* Trnh pht trin ca th gii quan l tiu ch quan trng v s trng thnh ca mi c nhncng nh mi cng ng nht nh.

* Trit hc ra i vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan, lm cho th gii quan phttrin nh mt qu trnh t gic da trn s tng kt kinh nghim thc tin v tri thc do cc khoa hca li. l chc nng th gii quan ca trit hc.

+ Ch ngha duy vt v ch ngha duy tm l c s l lun ca hai th gii quan c bn ilp nhau. Chnh v vy chng ng vai tr l nn tng th gii quan ca cc h t tng i lp.Cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trong trit hc biu hin bng cchny hay cch khc cuc u tranh gia nhng giai cp, nhng lc lng x hi i lp nhau.

Do vy:

+ Th gii quan ng n l tin xc lp nhn sinh quan tch cc gip cho con ngi sngto trong hot ng.

+ Th gii quan sai lm lm cho con ngi sng th ng hoc sai lch trong hot ng. +

Vic nghin cu trit hc gip ta nh hng hon thin th gii quan.1.4.1.2. Vai tr phng php lun ca trit hc

Phng php lun l l lun v phng php; l h thng quan im c tnh nguyn tc ch ovic tm ti, xy dng, la chn v vn dng cc phng php.

10


16/310


* Trit hc thc hin chc nng phng php lun chung nht

+ Tri thc trit hc l h thng tri thc chung nht v th gii v vai tr con ngi trong th gii,nghin cu cc qui lut chung nht chi phi c t nhin, x hi v t duy.

+ Mi lun im trit hc ng thi l mt nguyn tc trong vic xc nh phng php, l llun v phng php.

Vic nghin cu trit hc gip ta c c phng php lun chung nht, tr nn nng ng sngto trong hot ng ph hp vi xu th pht trin chung.

1.4.2. Vai tr ca trit hc Mc - L nin

Trit hc Mc - Lnnin k tha v pht trin nhng thnh tu quan trng nht ca t duy trithc nhn loi. N c C.Mc v Ph. ngghen sng to ra v V.I.Lnin pht trin mt cch xut sc. l ch ngha duy vt bin chng trong vic xem xt gii t nhin cng nh xem xt i sng xhi v t duy con ngi.

* Vi t cch l mt h thng nhn thc khoa hc c s thng nht hu c gia l lun vphng php: trit hc Mc-Lnin nh L nin nhn xt: L mt ch ngha duy vt trit hc hon bv l mt cng c nhn thc v i, trit hc Mc-Lnin l c s trit hc ca mt th gii quankhoa hc, l nhn t nh hng cho hot ng nhn thc v hot ng thc tin, l nguyn tc xut

pht ca phng php lun.

+ Trong trit hc Mc - Lnin, l lun v phng php thng nht hu c vi nhau. Ch nghaduy vt l ch ngha duy vt bin chng v php bin chng l php bin chng duy vt. S thng nhtgia ch ngha duy vt v php bin chng lm cho ch ngha duy vt tr nn trit , v php bin chngtr thnh l lun khoa hc; nh trit hc mcxt c kh nng nhn thc ng n c gii t nhincng nh i sng x hi v t duy con ngi.

+ Nm vng trit hc trit hc Mc-Lnin khng ch l tip nhn mt th gii quan ng nm cn l xc nh mt phng php lun khoa hc. Nguyn tc khch quan trong s xem xt i hi

phi bit phn tch c th theo tinh thn bin chng, ng thi n ngn nga thi ch quan tu tintrong vic vn dng l lun vo hot ng thc tin.

* Trong quan h vi cc khoa hc c th, mi quan h gia trit hc Mc- Lnin v cckhoa hc c th l mi quan h bin chng, c th l: cc khoa hc c th l iu kin tin quytcho s pht trin ca trit hc. n lt mnh, trit hc Mc- Lnin cung cp nhng cng c

phng php lun ph bin, nh hng s pht trin ca cc khoa hc c th. Mi quan h nycng c bit quan trng trong k nguyn cch mng khoa hc k thut v cng ngh.

Chnh v vy, y mnh pht trin khoa hc c th cng nh bn thn trit hc, s hptc cht ch gia nhng ngi nghin cu l lun trit hc v cc nh khoa hc khc l ht sccn thit. iu c chng minh bi lch s pht trin ca khoa hc v bn thn trit hc.

Ngy nay trong k nguyn cch mng khoa hc cng ngh, s gn b cng tr nn c bit

quan trng. Trong k nguyn ny, cuc u tranh ch ngha duy vt v ch ngha duy tm khngb th tiu m vn tip tc din ra vi nhng ni dung v hnh thc biu hin mi. Trong tnh hnh, l lun trit hc s tr nn kh cng v lc hu, nu khng c pht trin da trn s khiqut khi tri thc ht sc ln lao ca khoa hc chuyn ngnh. Ngc li, nu khng ng vng

11


17/310


trn lp trng duy vt khoa hc v thiu t duy bin chng th ng trc nhng pht hin mi mngi ta c th mt phng hng v i n kt lun sai lm v trit hc.

Tuy nhin, trit hc Mc khng phi l n thuc vn nng cha sn mi cch gii quyt ccvn t ra trong hot ng nhn thc cng nh hot ng thc tin. c th tm li gii png n cho nhng vn , bn cnh tri thc trit hc cn c hng lot nhng tri thc khoa hcc th cng vi nhng tri thc kinh nghim do cuc sng to nn mt cch trc tip mi conngi. Thiu tri thc , vic vn dng nhng nguyn l trit hc khng nhng kh mang li hiuqu, m trong nhiu trng hp c th cn dn n nhng sai lm mang tnh gio iu.

Do vy, trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin, chng ta cn trnh c hai thi cc

sai lm:+ Xem thng trit hc s sa vo tnh trng m mm, d bng lng vi nhng bin php c th

nht thi, i n ch mt phng hng, thiu nhn xa trng rng, thiu ch ng v sng to trongcng tc;

+ Tuyt i ha vai tr ca trit hc s sa vo ch ngha gio iu, p dng mt cch my mcnhng nguyn l, nhng quy lut vo tng trng hp ring m khng tnh n tnh hnh c th trongtng trng hp ring v kt qu l d b vp vp, tht bi.

Bi dng th gii quan duy vt v rn luyn t duy bin chng phng v chng ch nghach quan, trnh phng php t duy siu hnh, va l kt qu va l mc ch trc tip ca vic

nghin cu l lun trit hc ni chung, trit hc Mc - Lnin ni ring.

KT LUN

Nghin cu khi nim v ngun gc ca trit hc cho chng ta hiu c Trit hc l hthng tri thc l lun chung nht ca con ngi v th gii; v v tr vai tr ca con ngi trongth gii . Trit hc ng vai tr ht nhn l lun ca th gii quan, gi vai tr nh hng choqu trnh cng c v pht trin th gii quan ca mi c nhn, mi cng ng ngi trong lch s.

Nghin cu vn c bn ca trit hc cho chng ta hiu c s hnh thnh cc trng phitrit hc duy vt v duy tm trong lch s, cng nh hai phng php nghin cu i lp nhau tronglch s l phng php siu hnh v phng php bin chng, gip chng ta xy dng c phng

php bin chng trong nhn thc v ci to th gii.

Vi chc nng th gii quan v phng php lun, trit hc tr thnh cng c c lctrong hot ng ch ng thin nhin v s nghip gii phng con ngi ca nhng lc lng x hitin b.

12


18/310

Chng 2: Khi lc lch s trit hc trc Mc

Chng 2: KHI LC LCH S TRIT HC TRC MC

2.1. TRIT HC PHNG NG C TRUNG I

2.1.1. Trit hc n c trung i.

2.1.1.1. iu kin kinh t-x hi v c im v t tng trit hc n c, trung i.a. iu kin kinh t-x hi:

* iu kin t nhin:

n c trung i l mt lc a ln pha nam chu , c nhng yu t a l rt tringc nhau: va c ni cao li va c bin rng; va c sng n chy v pha Ty, li va c sngHng chy v pha ng; va c ng bng ph nhiu, li c sa mc kh cn; va c tuyt ri gilnh, li c nng chy nng bc...

* iu kin kinh t-x hi:

+ c im ni bt v iu kin kinh t-x hi ca x hi n c, trung i l s tn ti t rtsm v ko di ca kt cu kinh t-x hi theo m hnh cng x nng thn.

+ Trong x hi n c, trung i phn ha v tn ti dai dng bn ng cp ln: tng l (Brhman), qu tc (Ksatriya), bnh dn t do (Vaisya) v tin n (Ksudla). Ngoi s phn bitng cp, x hi n c i cn c s phn bit v chng tc, dng di, ngh nghip, tn gio.

* V vn ha: ngi n c i tch ly c nhng kin thc phong ph v thin vn,sng to ra lch php, gii thch hin tng nht thc, nguyt thc, bit qu t xoay trn v t xoayxung quanh trc ca n. y, ton hc cng xut hin rt sm. T thi h pht minh ra s thp

phn, bit i s, bit lng gic, bit php khai cn, gii phng trnh bc 2, 3. V y hc, y

xut hin nhng danh y ni ting, cha bnh bng cy thuc, bng thut chm cu, chng u, ngoikhoa, ..v.v..

Nt ni bt ca vn ha n c, trung i l thng mang du n su m v mt tnngng, tn gio, tm linh v c yu t thn b.

Trit hc n c i c chia ra lm hai phi: chnh thng v khng chnh thng.

Phi chnh thng (stika) l phi tha nhn kinh Vda gm c: Smkhya, Mimnsa,Vednta, Yoga, Naya v Vaisesika.

Phi khng chnh thng hay t gio (nstika) l phi khng tha nhn kinh Vda gm c:Jaina, Lokyata v Buddha (pht gio).

b. c im ca trit hc n c i

Th nht: Nn trit hc chu nh hng ln ca nhng tn gio, trit hc c s an xenvi tn gio, cc quan nim trit hc, k c cc quan nim duy vt u b n sau cc nghi l huyn

13


19/310


b ca kinh Vda, cc quan nim hin thc pha trn cc quan nim huyn thoi, ci trn tc trc quanxen ln ci o tng xa xi, ci bi kch ca cuc i xen ln ci thn tin, ci nit bn...

Tn gio n u tp trung l gii v thc hnh nhng vn nhn sinh quan di gc tm linh tn gio nhm t ti s gii thot, tc l t ti s ng nht tinh thn c nhn vi tinh thnv tr (t man vi Brahman).

Th hai: Trit hc n c trung i thng tn trng qu kh v c khuynh hng phc c:

+ a s cc h thng trit hc u da vo tri thc c trong kinh V da, ly cc t tng trongkinh V da lm im xut pht.

+ Cc lun thuyt trit hc v sau thng da vo cc lun thuyt trit hc c trc v tuynb s l thuc vo h thng trit hc c trc.

+ Cc nh trit hc sau ch l bo v, l gii, hon thin thm cc quan nim ban u

Th ba: Khi bn n vn bn th lun, mt s trng phi trit hc xoay quanh vn tnh khng em i lp khng vi c, quy ci c v ci khng th hin mt trnh t duytru tng cao.

2.1.1.2. Cc t tng trit hc c bn ca cc trng phi trit hc

a. Cc trng phi trit hc chnh thng

Mt l: Trng phi Smkhya:

* Theo ngn ng n c i Samkhya l ngi m, ngi tnh ton. Phi ny t cho mnhmc ch nhn thc ng hin thc bng cch tnh m cc khch th v l phng tin c bn nhn thc.

* Nhng t tng ca phi Smkhya s k bc l nhng t tng c tnh duy vt v tnhiu bin chng v bn nguyn hin hu. y l trng phi trit hc i su vo cp nhn-qu, t h a ra nhng lun im nhn qu l qu trnh lin tc. Theo h, kt qu tim n trong nguynnhn; bi vy, nu vn vt ca th gii ny l vt cht th yu t to nn vn vt ca th gii vi tnhcch l nguyn nhn cng phi l vt cht; l vt cht u tin (Prakriti) - mt dng vt chtkhng th dng cm gic m c th bit c.

* Bt k vt th no trong th gii cng u l kt qu ca s thng nht, hp nht, chuyn ho,tc ng lin h ca ba yu t:

+ Sattva: nh, trong sng, thun khit, ti vui. +

Rajas: kch thch, ng, linh hot.

+ Tama: tnh , th ng, nng.

Khi s cn bng ca ba yu t ny b ph v th n bin ho khng ngng, pht trin trongkhng gian v thi gian, chuyn ho t dng ny sang dng khc, do , n chnh l nguyn nhn to ras a dng ca gii t nhin

* Nhng nh t tng ca phi Smkhya hu k li c khuynh hng nh nguyn khi tha nhns tn ti song song ca hai yu t u tin l vt cht (Prakriti) v tinh thn (Purusa). Yu t Purusa -yu t tinh thn mang tnh ph qut vnh hng v bt bin, n truyn sinh kh, nng lng bin havo yu t vt cht.

14


20/310


Hai l: Trng phi Mimns* Xut pht im ca n ch yu da vo b kinh Vda v Upanishad.

* Mc ch c bn l ch gii, din t nhng phng php cng bi, l nghi, t l v thc hincc quy tc x hi theo bn phn ca mi ngi mt cch c th, cht ch.

* Cc nh trit hc Mimns s k khng tha nhn s tn ti ca thn. H cho rng, khng tmc bng chng no v s tn ti ca thn. Cm gic khng th nhn ra thn m cc ngun khc catri thc th suy cho cng cng da trn cm gic.

H chng li quan im trit hc duy tm v nu tin rng th gii hin thc l khng tn ti, ch do thc sinh ra th nghi l m Mimns coi trng v hiu qu ca n tr nn v ngha.

* Nhng nh trit hc Mimns hu k tha nhn s tn ti ca thn. Ba

l: Trng phi Vednta

Vdnta chnh l:

+ S hon thin kinh Vda.

+ L hc thuyt trit hc Tn gio, ra i trn c s t tng ca Upanishad.

+ Trn c s ch gii kinh Vda v Upanishad, trng phi Vdnta a ra nhng kt lun tritl siu hnh bin gii duy tm v nguyn nhn hnh thnh v tr v vn vt.

H coi Brahman l linh hn v tr, vnh hng; cn Atman l linh hn c th, mt b phn calinh hn ti cao, tc Thng Brahman.

Bn l: Trng phi Yoga

L trng phi c tnh cc oan ca ch ngha duy tm, biu hin khuynh hng suy thoiv t tng ca x hi n trong thi k c in.

Yoga c ngha l s lin kt hay hp nht tm th v mt khi. Ni dung c bn l cp ti nhng phng php tu luyn m ngi tu hnh phi thc hin, nhm gii thot linh hn khi stc ng ca cc gic quan v s ging buc ca th xc, ca th gii vt cht tr nn trong sch, t dc s hiu bit siu phm, ti cao v vnh hng.

Trng phi Yoga, Vednta v Mimns u c xu hng gii quyt vn nhn sinh quantheo ch ch t ti s gii thot ti hu: ha ng ci Ti (Tiu ng) vi ci v tr (i ng).

Nm l: Trng phi Nyya - Vaisesika

y l hai phi khc nhau nhng c nhng quan im trit hc tng ng, nht l vo giai onhu k ca mi phi.

Nhng t tng trit hc cn bn ca hai phi ny l hc thuyt nguyn t, l lun nhn thcv lgic hc.

* Thuyt nguyn t:

- Bn nguyn ca th gii: l bn yu t vt cht: t - nc - la - gi (hay khng kh).

Nhng yu t ny li c quy vo bn nguyn duy nht chnh l cc Anu- hay cn gi l nguyn t. l nhng ht nh vt cht khng ng nht, bt bin, vnh hng, c phn bit cht lng,khi lng v hnh dng, tn ti trong mt mi trng c bit, trong khng gian v thi gian, s kthp ca cc nguyn t khc nhau s to ra s a dng ca gii t nhin.

15


21/310


- Phi ny cn cho rng c s tn ti ca nhng linh hn nhng trng thi ph thuc hoc ngoi nhng nguyn t vt cht, c gi l Ya; m c tnh ca n c th hin ra nh c vng, ch, vui, bun, gin hn, v.v

phi hp, iu phi s tc ng ca cc linh hn gii thot ra khi cc nguyn t. Nng lcny, phi Nyya cho l thn Isvara, cn phi Vaisesika th gi l nng lc v hnh, khng th dng tduy, ngn ng bin gii.

* V nhn thc lun v lgc hc

- Tha nhn s tn ti khch quan ca i tng nhn thc; cao vai tr ca kinh nghim

trong nhn thc..v.v. Thc o duy nht kim tra tnh chn l ca cc tri thc l thc tin.- Lgc: Hnh thc bin lun c phi ny a ra c th gi l ng on lun, gm nm

mnh :

V d:

1. Lun : i c la chy;

2. Nguyn nhn: V i bc khi;

3. Th d: Bt c ci g bc khi u c la chy; th d: bp l;

4. Suy on: i bc khi th khng th khng c la chy;

5. Kt lun: Do , i c la chy.

Cc phi Nyya v Vaisesika ban u c t tng v thn u tranh chng ch ngha duy tmtrit hc. Song giai on cui, h li c thn v cho rng thn dng nguyn t xy dng nnth gii.

b. Cc trng phi khng chnh thng

Mt l: Trng phi Jaina

Jaina l mt tn gio xut hin gn ng thi vi pht gio. Ngi sng lp trng phi ny tnl Mahavira, cn c hiu l Jaina (ngha l chin thng).

Trng phi ny t t cho mnh nhim v l tm ra con ng v phng tin a li s gii thotcho con ngi, nhng li ph nhn s tn ti ca Brahman (tinh thn v tr).

* V bn th lun: Hc thuyt trit hc ny cao thuyt tng i, theo thuyt ny:

+ Tn ti u tin l bt bin, v thy, v chung, s bin chuyn ca vn vt l khng cng.

+ Th gii vn vt va bt bin va bin chuyn. Ci bt bin, vnh hng l vt cht; ci

khng bt bin, khng vnh hng l cc dng ca vt cht, ging nh t st khng thay i, nhng

nhng ci bnh nn bng t st th lun thay i.

* V nhn thc lun: Jaina cho rng nhn thc l s phn nh th gii, phn nh tnh binchuyn lin tc ca th giiTma.

nhn thc th gii phi xy dng v s dng h thng cc khi nim nh l cc cng cng thi cng l kt qu ca s nhn thc. Mt s khi nim ch yu nh sau:

16


22/310


- Tn ti - khng tn ti.

- Va tn ti va khng tn ti.

* Jaina tin vo thuyt lun hi v nghip. gii thot lun hi, con ngi cn phi tu luyntheo lut Ahimsa ( khng st sinh, khng bo lc, sng kh hnh...)

Hai l: Trng phi Lokyata

Lokyata l trng phi duy vt tng i trit v v thn.

* V bn th lun: phi ny cho rng: mi s vt, hin tng ca th gii u to ra bi bn yut vt cht (t - nc - la - khng kh). Nhng yu t ny c kh nng t tn ti, t vn ng

trong khng gian v cu thnh vn vt, k c con ngi.+ Tnh a dng ca vn vt chnh l do s kt hp vi nhng phng thc, t l, trt t khc

nhau ca nhng yu t bn nguyn y.

+ Khng c linh hn bt t. bn thn linh hn hay thc cng do s lin kt ca ccnguyn t vt cht theo cch thc c bit , vt cht sinh ra thc cng nh go nu thnh ru,nhng ru li c tnh cht m go khng c l lm ngi ta say. T , phi Lokyata ph nhnthuyt lun hi v nghip, ch giu s gii thot. H cho con ngi khng phi g khc l thnth c thc, khi con ngi cht th linh hn cng mt.

* V l lun nhn thc, phi ny c khuynh hng duy vt theo lp trng kinh nghim lun.

H cho rng cm gic l ngun gc duy nht, xc thc ca nhn thc. Cc kt lun, cc suy l ch cgi tr trong mi lin h vi th gii mt cch kinh nghim. H ph nhn tnh chn xc ca nhng trithc l tnh.

Ba l: Trit hc Pht gio (Buddha)

Trit hc Pht gio l mt trng phi trit hc - tn gio in hnh thuc phi khng chnhthng v c nh hng rng ri, lu di trn phm vi th gii.

Pht gio c hnh thnh vo th k VI tr.CN. Ngi sng lp l Siddharta (Tt t a). Sauny ng c tn xng vi nhiu danh hiu khc nhau, nhng ph bin nht l Sakyamuni (ThchCa Mu Ni) cn c hiu l Buddha (pht).

T tng trit hc ca Pht gio nguyn thy cha ng nhng yu t duy vt v binchng cht pht, th hin r nt nht quan nim v tnh t thn sinh thnh, bin i ca vn vt, tuntheo tnh tt nh v ph bin ca lut nhn - qu. Nhng t tng ny c th hin trong b tamtng- b kinh in ca o pht. l:

1. Tng kinh: ghi li pht dy.

2. Tng lut: Gm cc gii lut ca o pht.

3. Tng lun: gm cc bi kinh, cc tc phm lun gii bnh ch v gii php ca cc cao tnghc gi v sau .

* V gii t nhin+ Pht gio cho rng th gii c bn nguyn u tin l vt cht. Th gii vn ng mt

cch v thng, sc sc, khng khng". Sinh, tr, d, dit. Do , pht gio c th gii quan

17


23/310


+ Pht gio cho rng v tr l v thu v chung, nu i tm nguyn nhn th nht ca c tr thung cng v ch, v khi vt v i tm nguyn nhn th nht, chng ta s pht hin ra rng trcnguyn nhn th nht li c mt nguyn nhn na, ri c th xoay vn mi khng thi, s mi mikhng tm ra nguyn nhn th nht c nh, bt bin.

Pht gio cho rng vn vt v tr l do nhn duyn hi t li m thnh, khng c vt no li tnti mi mi m khng bin i, nhn duyn hp th sinh, nhn duyn ri l dit.

+ Phm tr v ng bao hm t tng cho rng, vn vt trong v tr ch l s gi hp dohi nhn duyn nn thnh ra c (tn ti). Ngay bn thn s tn ti ca thc th con ngi chngqua cng l do ng un (nm yu t) hi hp li ng un l: sc (vt cht), th (cm gic)tng (n tng), hnh (suy l) v thc ( thc). Nh vy, th khng c ci gi l ti (v ng).

+ Phm tr v thng ngha l vn vt bin i v cng theo chu trnh bt tn: sinh - tr -d - dit. Vy th c c - khng khng lun hi bt tn; thong c, thong khng, ci cn mchng cn, ci mt m chng mt.

* V nhn sinh quan

Pht gio c bit ch trng trit l v nhn sinh, Pht gio t vn tm kim mc tiu nhnsinh s gii thot (Moksa) khi vng lun hi, nghip bo t ti trng thi tn ti Nit

bn (Nirvana).

Ni dung trit hc nhn sinh ca pht gio tp trung bn lun (t diu ), c Pht giocoi l bn chn l v i.

Lun th nht: Kh , l lun im khi qut v thc trng ca i ngi, theo trit lnhn sinh ca Pht gio th cuc sng nhn c 8 ni kh trm lun bt tn m t bt c ai cng phignh chu:

Sinh; Lo; Bnh;T (cht); Th bit ly (yu thng nhng phi chia la ); On tng hi (on ghtnhau m phi sng vi nhau); S cu bt c (ci mong mun m khng t c); Ng th un( 5yu t v thng nung nu lm nn s au kh)

Lun th hai: tp hay nhn : l lun l gii v nhng nguyn nhn gyau kh. l 12 nguyn nhn (thp nh nhn duyn):

1. V minh: l khng sng sut, ngu ti.

2. Hnh: l mun thc y hnh ng, to ra nghip lnh-d.

3. Thc: l nhn thc, thc phn bit ci tm trong sng, cn bng vi ci tm nhim, mtcn bng.

4. Danh sc: l s thng nht, kt hp ci vt cht (sc) v ci tinh thn (danh) sinh ra 6 c

quan cm gic.

5. Lc nhp: qu trnh thm nhp ca th gii xung quanh vo cc gic quan.

6. Xc: l s tip xc, phi hp gia cc lc cn vi lc trn (gic quan vi th gii bn ngoi).

18


24/310


25/310


Mt l: So vi cc nn trit hc khc, trit hc n c trung i l mt trong nhng tro lutrit hc ra i v pht trin rt sm, l mt trong nhng ci ngun, ci ni ca trit hc th gii niring v ca nn vn minh nhn loi ni chung.

Hai l: Vi b dy thi gian hng ngn nm y, nn trit hc n c trung i lm nn mtvc dng s, cha ng nhng t tng qu bu ca nhn loi. Tnh s ca n khng ch quym, s lng ca cc tc phm li, s a dng ca cc trng phi m cn s phong ph trongcch th hin v c bit l s su rng v ni dung phn nh.

S phong ph v ni dung: cc trng phi u cp ti nhiu vn ln ca trit hc nh:v tr quan, nhn sinh quan v php bin chng m tiu biu l nhng quan im v bn th lun, v

tnh v cng v tn ca th gii, v bin chng ca qu trnh bin i v tr v nhn sinh, v c bit lcon ngi vi i sng tm linh v con ng gii thot.

S a dng v hnh thc: vn xui, vn vn, th ca, bng cc tc phm vit ra bng ch, v cnbng c hnh thc truyn ming.

Ba l: Trit hc n c trung i c bit ch ti vn con ngi: hu ht cc trngphi trit hc thng tp trung gii quyt vn nhn sinh v con ng gii thot, nhngnguyn nhn ca s au kh khng phi trong i sng kinh t-x hi m trong thc, trong s v minh, s ham mun ca con ngi, v vy con ng gii thot u mang sc thi duytm, ym th.

Bn l: Cc quan im duy vt v duy tm, bin chng v siu hnh khng c th hinmt cch rch ri, tch bch nhau m chng thng an xen nhau, xen k ln nhau trong qu trnhvn ng v pht trin. Chnh s an xen mt mt to ra v p thm trm, uyn chuyn catrit hc n c trung i, mt khc, to ra lc cn khng nh i vi s pht trin ca nn trithc y.

Tm li: Trit hc n c trung i l mt nn trit hc ln ca phng ng. N linhiu t tng qu bu cho nhn loi, khin cho nhiu th h cc nh trit hc ca cc dn tc , angv s hng ti. Tuy nhin, nn trit hc n c, trung i vn cn nh hng su sc nhiu quannim thn b v tn gio. y l nhng vn m khoa hc hin i cn tip tc nghin cu khng nh hay bc b.

2.1.2. Trit hc Trung Hoa c i

2.1.2.1. iu kin kinh t-x hi v c im ca trit hc Trung hoa c i.

a. iu kin kinh t-x hi :

Trung Hoa thi c l mt quc gia rng ln, c lch s lu i t cui thin nin k th IIItr.CN ko di ti tn cui th k III tr.CN, vi s kin Tn Thy Hong thng nht Trung Hoa bnguy quyn bo lc m u thi k Trung Hoa phong kin. Trong khong 2000 nm , lch s TrungHoa c phn chia lm hai thi k ln: Thi k t th k IX tr.CN tr v trc; v thi k t th kVIII tr.CN n cui th k III tr.CN.

Trong thi k th nht: Gm cc triu i nh H, nh Thng v Ty Chu:Bt u t khong th k XXI tr.CN, kt thc vo khong th k th XI tr.CN vi s kin nh

Chu a ch n l Trung Hoa ln ti nh cao.

20


26/310


Trong thi k th nht ny, nhng t tng trit hc t nhiu xut hin, nhng cha t timc l mt h thng. Th gii quan thn thoi, tn gio v ch ngha duy tm thn b l th giiquan thng tr trong i sng tinh thn x hi Trung Hoa lc by gi.

Thi k th hai (thng gi l thi Xun Thu-Chin Quc) l thi k chuyn bin t ch chim hu n l sang ch phong kin vi nhng c im c bn sau y:

+ t ai trc y thuc v nh Vua th nay b mt tng lp mi, tng lp a ch chim lmt hu.

+ Mt s phn ha sang hn da trn c s ti sn bt u xut hin.

+ X hi lc ny vo tnh trng ht sc o ln: s tranh ginh a v x hi ca cc thlc ct c y x hi Trung Hoa c i vo tnh trng chin tranh khc lit lin min. ychnh l iu kin lch s i hi phi gii th ch n l th tc, hnh thnh x hi phong kin.

Trong tnh hnh , mt lot hc thuyt chnh tr - x hi v trit hc xut hin v hu ht uc xu hng gii quyt nhng vn thc tin chnh tr - o c ca x hi. Lch s gi thi k ny lthi k bch gia ch t (trm nh trm thy), bch gia minh tranh ( trm nh ua ting). iu tr thnh nt c trng ch yu ca trit hc Trung Hoa c i.

b. c im ca trit hc Trung hoa c, trung i:

* Th nht: Trit hc Trung hoa c, trung i l nn trit hc nhn mnh tinh thn nhnvn, cn trit hc t nhin c phn m nht.

* Th hai l cc trit gia Trung hoa u xem thc hnh o c nh l hot ng thc tin cnbn nht ca mt i ngi, l v tr th nht ca sinh hot x hi, do , trit hc Trung hoa c, trungi l nn trit hc chnh tr o c, y cng l nguyn nhn trit hc dn n s km pht trin vnhn thc lun v s lc hu v khoa hc thc chng ca Trung hoa.

* Th ba l nhn mnh s hi ho thng nht gia t nhin v x hi. Khi kho cu cc vnng ca t nhin, x hi v nhn sinh, a s cc nh trit hc TinTn u nhn mnh s hi hothng nht gia cc mt i lp, coi trng tnh ng nht ca cc mi lin h tng h ca cc khinim, coi vic iu ho mu thun l mc tiu cui cng gii quyt vn .

* Th tl trit hc da trn t duy trc gic, phng thc t duy trc gic c bit coi

trng tc dng ca ci tm, coi tm l gc r ca nhn thc. V vy, cc khi nim v phm tr ch ltrc gic, thiu suy lun l gch, lm cho trit hc Trung hoa c trung i thiu i nhng phngphp cn thit xy dng mt h thng l lun khoa hc.

2.1.2.2. Mt s hc thuyt tiu biu ca trit hc Trung hoa c, trung i

a. Thuyt m- Dng, Ng hnh

Mt l:T tng trit hc v m - Dng

Trit hc m - Dng c thin hng suy t v nguyn l vn hnh u tin v ph bin cavn vt, l s tng tc ca hai th lc i lp nhau: m v Dng.

+ m l mt phm tr rt rng, phn nh khi qut nhng thuc tnh ph bin ca vn vtnh: nhu, thun, ti, m, pha di, pha phi, n b v.v.

+ Dng l phm tr i lp vi m, phn nh khi qut nhng tnh cht ph bin nh:cng, cng, sng, kh, pha trn, pha tri, n ng .v.v..

21


27/310


+ Hai th lc m - Dng khng tn ti bit lp m l thng nht vi nhau, ch c ln nhautheo ba nguyn l cn bn sau:

- m - Dng thng nht trong Thi cc (Thi cc c coi nh nguyn l ca sthng nht ca hai mt i lp l m v dng). Nguyn l ny ni ln tnh ton vn, chnh th, cn

bng ca ci a v ci duy nht. Chnh n bao hm t tng v s thng nht gia ci bt bin v cibin i.

-Trong m c Dng v trong Dng c m. Do , trong ng c tnh, trong tnh cng, m - Dng c ng mi giao nhau, mi bin m sinh sinh- ho ho nguyn nhn cnbn ca s bin i l giao cm ca m-Dng.

Hai nguyn l ny thng c cc hc gi phi m - Dng khi qut bng vng trn khp kn(tng trng cho thi cc), trong c chia thnh hai na i lp (en - trng) v trong na ny baohm nhn t ca na kia (trong phn en c nhn t ca phn trng v ngc li), biu tng cho nguynl: trong m c Dng v trong Dng c m.

- S khi qut s hnh Thi cc m - Dng cn bao hm nguyn l: Dng tin nu th m li n v ngc li, ng thi Dng cc m sinh, m thnh th Dng khi.

gii thch lch trnh bin ho trong v tr, ngi Trung Hoa a ra ci Lgic tt nh: Thicc sinh Lng nghi (m - Dng); Lng nghi sinh T tng (Thi Dng - Thiu m -Thiu Dng - Thi m) v t tng sinh Bt qui (Cn - Khm - Cn - Chn - Tn - Ly - Khn -

oi); Bt qui sinh vn vt (v cng v tn).T tng trit hc v m - Dng t ti mc l mt h thng hon chnh trong tc phm kinh

dch, Tinh hoa ca kinh dch l dch, tng, tvi nguyn l m-Dng, c th:

+ Dch: l s bin ho, pht trin ca vn vt ( bin dch ) vi quy lut l: khng r rng rrng su sc kch lit cao im mt tri. Nguyn nhn cn bn to nn s bin ho ca svt l s giao cm ca m-Dng trong thi cc.

+ Tng: ch s bin dch ca vn vt, biu hin qua cc qu.

+ T: l biu th tng v phng din lnh hay d, ng hay tnh.

+ Nguyn l m-Dng ni ln kh nng bin i m - Dng bao hm trong mi mti lp ca Thi cc, l nguyn nhn cn bn to nn s bin ho trong v tr.

Hai l: nhng t tng trit hc v Ng hnh

* T tng trit hc v ng hnh c quan h vi vic sng bi ca con ngi vi 5 loi vtcht ca t nhin cn thit, l: Kim - Mc - Thy - Ha - Th, nm loi vt cht y lun vnng bin i, v khi tc ng vo cc gic quan ca con ngi cho ta nhng bin thi v tmsinh l:

* Nm yu t ny khng tn ti bit lp tuyt i, m trong mt h thng nh hng sinh -khc vi nhau theo hai nguyn tc sau:

+Tng sinh (sinh ha cho nhau): Th sinh Kim; Kim sinh Thy; Thy sinh Mc; Mc sinh Ho;Ha sinh Th;.v.v.

+ Tng khc (ch c ln nhau); Th khc Thy; Thy khc Ha; Ha khc Kim; Kim khcMc; v Mc khc Th;.v.v..

22


28/310


Ch :

+ Gianh gii tng sinh, tng khc l tng i.

+ Tng sinh, tng khc l quy lut chung ca s vn ng v bin ho.

+ L hai iu kin khng th thiu duy tr thng bng tng i trong ht thy mi vt.

b. Nho gia (thng gi l Nho gio)

Nho gia xut hin vo khong th k VI tr.CN di thi Xun Thu, ngi sng lp l KhngT (551 tr.CN - 479 tr.CN). Sau khi Khng T cht, nho gia chia lm tm phi, nhng quan trngnht l phi Mnh T v Tun T vi hai xu hng khc nhau: duy tm v duy vt, trong dng

nho gia Khng - Mnh c nh hng rng v lu di nht trong lch s Trung Hoa v mt s ncln cn.

Kinh in ca Nho gio thng c k ti l T Th (Lun Ng, i hc, Trung Dung,Mnh T) v Ng Kinh (Thi, Th, L Dch, Xun Thu).

Quan im v x hi, v chnh tr - o c ca Nho gia c th hin nhng t tng chyu sau:

* V v tr v gii t nhin

+ Khng t tin vo v tr quan dch, tin vo s vn hnh bin ho khngngng ca s vt, cuc vn hnh y c trt t,c ho iu, m nguyn nhnca trt t v ho iu y con ngi khng th cng li c, nn Khng T gi l thin mnh , ng cho Tri c ch lm cha t ca v tr, chi phi mi s bin ha cho hp liu ho. Tin vo mnh tri, Khng T coi vic hiu bit mnh tri l iu kin tr thnh ngihon thin.

+ Khng T tin c qu thn, nhng quan nim qu thn ca ng c tnh cht l gio nhiu hnl tn gio. Khng T cng cho rng qu thn khng c tc dng chi phi i sng ca con ngi,ng ph phn s m tn qu thn.

* Quan nim v chnh tr- o c

Th nht,Nho gia coi nhng quan h chnh tr - o c l nhng nn tngca x hi, trong quan h quan trng nht l quan h vua - ti, cha - con v chng - v(gi l Tam cng). Nu xp theo tn ty trn - di th vua v tr cao nht, cn nu xp theo chiungang ca quan h th vua - cha - chng xp hng lm ch. iu ny phn nh t tngchnh tr qun quyn v ph quyn ca Nho gia.

Th hai, xut hin trong bi cnh lch s qu sang x hi phong kin, mt x hi ynhng bin ng lon lc v chin tranh, nn l tng ca Nho gia l xy dng mt x hiing. l mt x hi c trt ttrn - di, c vua sng - ti hin, cha t - con tho, trongm- ngoi m; trn c s a v v thn phn ca mi thnh vin t vua cha, quan li n th dn. chnh l thuyt chnh danh ( theo Khng t ch c mt li phc hng trt t x hi l thuxp th no cho vua a v ca vua, thn a v ca thn, dn a v ca dn, nh vy thvt no a v chnh danh ca vt , trong x hi ai cng thc hin ng chnh danh ca mnhth x hi n nh).

Th ba, Nho gia ly gio dc lm phng tin ch yu t ti x hi ltng i


29/310


30/310


mc gc l Nhn. Nhng chun mc khc nh: L, Ngha, Tr, Tn, Trung, Hiu, v.v.. u lnhng biu hin ca Nhn.

Th t, Nho gia khng c s thng nht quan im v vn bn cht con ngi.

V d:

+ Mnh T:Theo ngbn tnh ngi vn l thin. Thin l tng hp nhng ctnh ca con ngi t khi mi sinh: Nhn, Ngha, LDo , ng cao s gio dc conngi tr v ng thin vi nhng chun mc o c c sn.

+Tun T li coi bn tnh ngi vn l c. Mc d bn tnh con ngi l c, nhng

c th gio ha thnh thin (Nhn, Ngha, L, Tr, Tn).Do , Tun T ch trng ng li trnc l kt hp Nho gia vi Php gia.

So vi cc hc thuyt khc, Nho gia l hc thuyt c ni dung phong ph v mang tnh hthng hn c; hn th na tr thnh h t tng chnh thng, Nho gia c b sung v honthin qua nhiu giai on lch s trung i: Hn, ng, Tng, Minh, Thanh, nhng tiu biu hnc l di triu i nh Hn v nh Tng, gn lin vi tn tui ca cc bc danh Nho nh ngTrng Th (thi Hn), Chu n Di, Trng Ti, Trnh Ho, Trnh Di, Chu Hy (thi Tng).

Qu trnh b sung v hon thin Nho gia thi trung i c tin hnh theo hai xu hng cbn:

Mt l, h thng ha nhng quan im v chun mc ha nhng quan im trit hc caNho gia theo mc ch ng dng vo i sng x hi, phc v li ch thng tr ca giai cp phongkin, v th ng Trng Th lm ngho nn i nhiu gi tr nhn bn v bin chng ca Nhogia c i. Tnh duy tm thn b ca Nho gia trong cc quan im v x hi cng c cao.Tnh khc nghit mt chiu trong cc quan h Tam cng, Ng thng thng c nhn mnh.

Hai l, hon thin cc quan im trit hc v x hi ca Nho gia trn c s b sung bngnhng quan im trit hoc ca thuyt m Dng - Ng hnh, nhng quan nim v bn th cao gia, t tng v php tr ca Php gia, v.v.. V vy, c th ni: Nho gia thi trung i l tpi thnh ca t tng Trung Hoa. Nho gia cn c s kt hp vi c t tng trit hc ngoi laiPht gio. S kt hp nhng t tng trit hc ca Nho gia c ngay t thi Hn v t nhiu c

ci ngun t Mnh T. Tuy nhin, s kt hp nhun nhuyn v su sc ch c di thi nh Tng(960 - 1279).

nh hng ca Nho gio n Vit Nam:

Nho gio vo nc ta t nhng nm cui trc Cng nguyn. T cui th k XIII tr i, Nhogio dn dn ln t Pht gio v tr thnh quc gio. N c pht trin trong s nh hng ca ttng truyn thng Vit Nam v Pht gio. T tng ca Nho gio c c mt tch cc v mt tiucc:

+ Nho gio gp phn xy dng cc triu i phong kin vng mnh, bo v ch quyndn tc. Nho gio c cng trong vic o to tng lp nho s Vit Nam, trong c nhiu nhn

ti kit xut nh: Nguyn Tri, L Qu n, Nguyn Du, Ng Th Nhm... Nho gio hng nhndn vo con ng ham tu dng o c theo nhn - ngha - l - tr - tn, ham hc hi ph vuagip nc. nh hng chnh ca Nho gio l thit lp c k cng v trt t ca x hi phongkin Vit Nam.

24


31/310


+ Mt tiu cc: Nho gio gp phn khng nh vo vic duy tr qu lu ch phong kin, kmhm quan h kinh t t bn pht trin nc ta. Di nh hng ca Nho gio, truyn thng tp th

bin thnh ch ngha gia trng chuyn quyn c on. Nho gio khng khuyn khch thc y spht trin ca cc ngnh khoa hc t nhin... Nhng mt tiu cc phn nh tnh cht bo th vlc hu ca nho gio nc ta.

c. o gia (hay hc thuyt v o)

Ngi sng lp ra o gia l Lo T (khong th k VI tr.CN). Hc thuyt ca ng cDng Chu v Trang Chu thi Chin Quc hon thin v pht trin theo hai hng t nhiu khcnhau.

Quan im v o :- o l bn nguyn ca vn vt - tt c t o m sinh ra v tr v vi ci ngun ca o.

- o l ci v hnh, hin hu, l ci c, song o v hin hu khng th tch ri nhau mtri li, o l ci bn cht, hin hu l ci biu hin ca o. Bi vy c th ni: o l nguynl thng nht ca mi tn ti.

- o l nguyn l vn hnh ca mi hin hu, nguyn l y l o php t nhin.

Chnh trong quan nim v o th hin mt trnh t duy khi qut cao v nhng vn bn nguyn th gii, nhn nhn th gii trong tnh chnh th thng nht ca n.

Quan nim v tnh bin chng:- Mi hin hu u bin dch theo nguyn tc bnh qun v phn phc (cn bng v quay

tr li ci ban u).

- Cc mt i lp trong th thng nht, quy nh ln nhau, l iu kin tn ti ca nhau,trong ci ny c ci kia.

o gia khng nhn mnh t tng u tranh vi t cch l phng thc gii quyt mu thunnhm thc hin s pht trin; tri li, cao t tng iu ha mu thun, coi l trng thi l tng.Bi vy, trit hc ca o gia khng bao hm t tng v s pht trin.

Ct li ch thuyt chnh tr - x hi l lun im V vi.

V vi l khuynh hng tr v vi ngun gc sng vi t nhin, tc hp th vi o.V vikhng phi l ci th ng, bt ng hay khng hnh ng m c ngha l hnh ng theo bn tnh tnhin ca o.

V nhn thc lun: Lo t cao t duy tru tng, coi thng nghin cu c th. ng cho rngkhng cn ra ca m bit thin h, khng cn nhm qua khe ca m bit o tri.

d. Mc gia

Phi Mc gia do Mc T tc Mc ch (khong 479 - 381 tr.CN) sng lp thi Xun Thu. Sangthi Chin Quc pht trin thnh phi Hu Mc. y l mt trong ba hc thuyt ln nht ng thi(Nho - o - Mc).

V v tr quan:

T tng trit hc trung tm ca Mc gia th hin quan nim v Phi Thin mnh. Theoquan nim ny th mi s giu, ngho, th, yu khng phi l do nh mnh ca Tri m l do

25


32/310


ngi, rng nu ngi ta n lc lm vic, tit kim tin ca th t giu c, trnh c ngho i. yl quan im khc vi quan im Thin mnh c tnh cht thn b ca Nho gio dng Khng - Mnh.

V nhn thc lun

V quan h danh thc, ng ch trng ly thc t tn, ng sai l da vo thc t khch quan.Hc thuyt Tam biu ca Mc gia th hin r xu hng duy vt v cm gic lun, cao vai tr kinhnghim, coi n l bng chng chn xc ca nhn thc.

V t tng nhn ngha

+ Nhn l kim i, tc l thng yu mi ngi, khng phn bit ng cp, thn s, trn

di...yu ngi nh yu mnh, yu ngi ngoi cng nh yu ngi thn.+ Ngha l li: lm li v tr hi cho mi ngi.

Thuyt Kim i l mt ch thuyt chnh tr - x hi, mang m t tng tiu nng. Mc ch phni quan im ca Khng T v s phn bit th bc, thn strong hc thuyt Nhn. ng chtrng mi ngi thng yu nhau, khng phn bit thn s, ng cp

Nhng ngi thuc phi Mc gia hu k pht trin nhng t tng ca Mc gia s k chyu trn phng din nhn thc lun.

e. Php gia:

Ngi sng lp phi Php gia l Hn Phi T (khong 280- 233 tr.CN).

Phi Php gia ch trng vo nhng t tng chnh tr - x hi v cao php tr quc bng lutphp. Php tr ca Hn Phi T da trn nhng lun c trit hc c bn sau y:

- Tha nhn tnh khch quan v uy lc ca nhng lc lng khch quan m ng gi l l. l ci chi phi quyt nh mi s vn ng ca t nhin v x hi.

- Tha nhn s bin i ca i sng x hi, cho rng khng th c ch no l khng thayi. Do khng th c khun mu chung cho x hi. ng phn tch s tin trin ca x hi lm bagiai on chnh: thi thng c, thi trung c, v thi cn c. ng lc cn bn ca s thay i x hic ng quy v s thay i ca dn s v ca ci x hi.

- Ch thuyt v tnh ngi: ng cho rng bn tnh con ngi vn l c, tc l tnh c nhnv li, lun c xu hng li mnh hi ngi, trnh hi cu li

Trn c s nhng lun im trit hc c bn y Hn Phi T ra hc thuyt Php tr, nhnmnh s cn thit phi cai tr x hi bng lut php. ng phn i php nhn tr, c tr ca Nho gia v

php v vi trca o gia. Php tr quc ca Hn Phi T bao gm ba yu t tng hp: Php, Thv Thut.

KT LUN V TRIT HC TRUNG HOA C, TRUNG I.

Nghin cu trit hc Trung Hoa c, trung i, chng ta rt ra mt s kt lun sau y:

Mt l: S ra i v pht trin ca cc hc phi t tng trit hc Trung Hoa thng xuyn chus chi phi trc tip ca nhng vn chnh tr. iu ny c bit r nt trong thi k Xun thu -Chin quc.

26


33/310


S chi phi ny khin cho cc trit gia Trung Hoa c bit quan tm, suy t, tm cch l giiv tm ra nhng trit l, nhng bin php nhm khc phc hin trng x hi bin ng trong lch schnh tr, cai tr ca cc triu i. iu ny l gii r trong cc trng phi trit hc h c bit quantm bn v nhng vn chnh tr v o c ca x hi v con ngi, chnh v vy, th mnh ca nntrit hc Trung Hoa, c bit l Trung Hoa c i trc ht th hin trn lnh vc trit hc trn lnhvc x hi, chnh tr v o c. y l ni dung ln nht khi nghin cu v ni dung trit hc TrungHoa.

Hai l: Thi c i Trung Hoa, cc hc phi trit hc din ra trong mt bi cnh hc thutht sc "t do t tng. C ngi gi y l thi k trm hoa ua n trm nh tranh lun(bch gia ch t, bch gia tranh minh). y l c im trit hc ring c thi c i Trung hoa.

iu ny hon ton chm dt khi Tn Thu Hong thng nht Trung Quc, v v c bn khngti din trong sut chiu di lch s phong kin trung i sau ny. Trong thi i phong kinTrung Quc, nhn chung, ch c Nho gio gi a v thng tr v chi phi trong lch s t tng,mt s t tng ca cc hc phi khc c cc nho gia k tha trong vic cng c hc thuytnho gio.

Ba l: V cn bn nhng kin gii v v tr quan ca trit hc Trung Hoa mang tnh binchng su sc, in hnh nh hc thuyt m dng- Ng hnh.

Bn l: Trit hc Trung Hoa pht trin trong s an xen gia cc quan im duy vt v duy tm,bin chng v siu hnh.

Nm l: Cc hc thuyt trit hc Trung Hoa c i thng khng c trnh by di hnhthc h thng l lun lgch nh cc tc phm trit hc hin i. Ngay c cc b kinh in c coil rt c h thng ca nho gio (nh t th v ng kinh) v cn bn cng l tp hp cc lun l qua nhiuthi k v c thm nhng ch gii, lm r ca ngi bin son.

Su l: Trong sut chiu di lch s hai nghn nm phong kin Trung Hoa, cc hc thuyt ci thng c cc nh t tng phong kin k tha, tha nhn thuc v trng phi c no t thi c i m khng lp hc thuyt mi.

iu ny khin cho mt s hc gi phng Ty nhn nhn trit hc Trung Hoa ni ring,phng ng ni chung khng c s pht trin. Song thc ra khi k tha cc nh t tng sau phttrin rt nhiu cho ph hp vi iu kin lch s ca thi i h.

2.2. LCH S T TNG TRIT HC VIT NAM

Lch s t tng trit hc Vit Nam l mt b mn khoa hc va mi ra i ang i hinhng s tm ti v khm ph mi, nhng khi qut mi. y, bc u xin nu ln mt s ni dungc bn.

2.2.1. Nhng ni dung th hin lp trng duy vt v duy tm

2.2.1.1. Cuc u tranh gia ch ngha duy vt v duy tm trong lch s ttng Vit Nam

thi k phong kin

y l cuc u tranh thuc mt hnh thi c bit:+ Khng thnh trn tuyn, khng tri ra trn khp mi vn .

+ l s mu thun trong bn thn th gii quan ca mt trng phi, thm ch trong minh t tng.

27


34/310


+ Lp trng duy vt hoc duy tm trong lch s t tng Vit Nam th hin trong vicgii quyt mi quan h gia tm v vt, gia linh hn v th xc, gia l v kh Lp trng cn th hin trong vic gii quyt nguyn nhn v ngun gc to nn nhng s kin c bn cat nc, x hi v con ngi, nh an nguy ca quc gia dn tc, tr lon ca x hi, hng vongca cc triu i , vn s mnh v bn tnh con ngi, vn o tri v o ngi v.v..

2.2.1.2. Ni dung cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tmtrong lch s

t tng Vit Nam

D l khch quan hay ch quan, ch ngha duy tm Vit nam u mang nng mu sc tn gio.

N c ngun gc Tam gio v tn ngng dn gian c truyn .

Mt l: Nu trong Nho gio Thin mnh (mnh tri) l iu thng c nhc n trong lchs. Th ch ngha duy tm ch quan Pht gio li c quan nim v nghip v kip, s mnh conngi khng phi l do tri gy nn, m l do mnh lm ra, do nghip v kip c bn thnto ra t qu kh.

Hai l: i lp vi quan im mnh tri cn c quan im v thi. Vi thi khng cnbng dng ca mnh, khng cn s m nh ca ch mt ng tri c nhn cch.

Ba l: Quan im ca qun chng nhn dn. Bng s quan st hng ngy, bng kinhnghim cuc sng v quan im thc t, qun chng nhn dn phn ng li cc quan im duy tm

bng kinh nghim ca mnh nh c lm vua, thua lm gic;

Bao gi dn ni can qua, con vua tht th li ra qut cha;

n trm, n cp thnh pht, thnh tin, i cha i chin bn thn bt toi;

Hn t m bit ni nng, th thy a l hm rng khng cn.

H khng c l lun, lm ngi ta phi ngm li v hoi nghi vi cc lun im ca ch nghaduy tm tn gio.

2.2.2. Ni dung ca t tng yu nc Vit Nam

C th ni s pht trin t tng yu nc l si ch ca lch s t tng Vit Nam. Yu ncl mt truyn thng ln ca dn tc. Nhng yu nc c th l mt ch, mt tm l, mt tnh cmx hi, ng thi cng c th l nhng l lun.

2.2.2.1. Nhng nhn thc v dn tc v dn tc c lp

* Cng ng ngi Vit c hnh thnh sm trong lch s, c tn l Vit; phn bit vi nhiutc Vit min nam Trung Quc, n c gi l Lc Vit.

* Nhn thc v dn tc v dn tc c lp ca ngi Vit l mt qu trnh. N bt ngun t cucchin u ca h t v v pht trin ln cng vi cc cuc chin u :

+ Phi chng minh c cng ng ngi Vit khc vi cng ng ngi Hn v ngang hngvi cng ng ngi Hn nh:

- Cc nh t tng ngi Vit nu ln rng: Lc Vit v pha Sao Dc, Sao Chn (cc sao v phng Nam), khc vi Hoa H v pha Sao Bc u (sao ca phng Bc), nn hai dn tcngi phi c lp vi nhau.

28


35/310


- H chng minh rng Ni sng nc Nam th vua nc Nam tr v. l nh phn casch tri (quan im ca L Thng Kit) chng t tnh cht hin nhin khng th bo b c cas ring bit Vit, Hn.

* Trn lnh vc nhn thc l lun, cc nh t tng i su hn, khi qut cao hn, ton dinhn v khi cng ng dn tc Vit. Nguyn Tri l ngi thc hin c s mnh ny. Trong ico bnh Ng, Nguyn Tri vit:

Nh nc i vit ta t trc.

Vn xng nn vn hin lu.

Ni sng b ci chia.Phong tc Bc Nam cng khc... .

iu chng minh rng, cng ng tc Vit c cc yu t: vn hin, lnh th, phong tc,lch s, nhn ti, nn n l mt cng ng ngi ca phng Nam, khng th ph thuc vo

phng Bc. Nhn thc ca Nguyn Tri nu ln c cc yu t cn thit lm nn mt dn tc, t c s l lun cho s c lp ca dn tc.

L lun trn ca Nguyn Tri t ti nh cao ca quan nim v dn tc v dn tc c lp dithi k phong kin Vit Nam. N to nn sc mnh cho cng ng tc Vit trong cuc u tranhchng qun Minh xm lc u th k XV v c cc giai on lch s sau ny. Nhng khi phi hn

na th k sau, vo nhng nm 20 ca th k XX, H Ch Minh mi tm ra c l lun cu ncmi v Ngi lm cho khi nim dn tc v dn tc c lp c sc thi mi ngang tm thi imi.

2.2.2.2. Nhng quan nim v Nh nc ca mt quc gia c lp vngang hng vi

phng Bc

* Trc khi ngi Hn n, tc Vit c nh nc Vn Lang v u Lc ca mnh.

* Ngi Hn n, Nh nc u Lc b tiu dit, lnh th ca dn tc Vit bin thnh mtb phn ca tc Hn. Ngi Vit u tranh chng li s thng tr ca ngi Hn cng c ngha l

u tranh ginh quyn t chc ra nh nc ring ca mnh, ch ring ca mnh. Quyn xydng nh nc ring, ch ring l mc tiu hng u ca cc cuc u tranh ginh c lp dntc. C th:

Xy dng nh nc trong lc by gi khng th khng tnh ti cc yu t: quc hiu, quc, hiu, nin hiu,Lm sao cc danh hiu va th hin c s c lp ca dn tc,va cho thy s bn vng, s pht trin v s ngang hng vi phng bc. C th:

Quc hiu: sau khi qut sch l tr phng Bc, L B t b lun cc tn Giao Ch,Giao Chu, Nam Giao, Lnh Nam,.v.v. v t tn nc l Vn Xun. Tip n nh inh l iC Vit, nh L gi l i Vit

Tn hiu ca ngi ng u trong nc cng c chuyn t Vng sang chng t sc lp v ngang hng vi hong phng Bc, nh L Nam , Mai Hc , inh Tin Hong

Kinh cng c chuyn t C Loa n Hoa L, ri t Hoa L n Thng Long niTrung tm b ci t nc.

29


36/310


Nh vy l u thi k c lp, Vit Nam - mt quc gia dn tc phong kin v mt chnh th tquc hiu, hiu, n nin hiu, kinh ,.v.v.. u c nhn thc y v mi tn gi l mtt th ca s c lp, t ch t cng.

2.2.2.3. Nhng nhn thc v ngun gc v ng lc ca cuc chin tranh cu nc v ginc

Nhng quy lut c rt ra trong sut nhng cuc chin u trng k dng nc v ginc ca dn tc Vit nam l:

Th nht: Phi coi trng sc mnh ca cng ng n s tr thnh mt sc mnh v

ch. Cc nh ch o cuc chin tranh thy rng: c sc mnh cng ng, th phi bit ch tiquyn li ca mi con ngi.

Trn Quc Tun yu cu: Trn di mt lng, lng dn khng chia, v Vua ti ng lng,anh em ho mc, nc nh gp sc gic t b bt, c thu phc c qun lnh mt lng nh chacon th mi dng c. Nguyn Tri ni: Tht qun ru ho nc, di trn u mt d cha con.

T tng ny n thi cn i, c cc nh t tng nu ln l, c hp sc, hp qun thmi c sc mnh. V n H Ch Minh, thi k hin i, nu ln thnh nguyn l on kt, onkt, i on kt - Thnh cng, thnh cng, i thnh cng.

Th hai: Phi coi trng vai tr ca nhn dn, y l mt t tng ln trong thc dn tc

cc nh t tng. L Cng Un ni: Trn vng mnh di theo dn, dn thy thun tin th thayi. Nguyn Tri ni: Ch thuyn l dn m lt thuyn cng l dn, Vic nhn ngha ct yndn. n H Ch Minh, thi i ngy nay, th quan nim v dn c pht trin n mt trnh cao hn v mang mt cht mi.

Li ni tuy khc nhau, nhng h u l nhng ngi yu nc nhit thnh, u thy cn phinu trch nhim i vi dn, phi bi dng sc dn.

Qua nhng iu trnh by trn cho thy c mt t tng yu nc Vit Nam khc bit vi ttng yu nc ca cc dn tc khc. N c c kt bng xng mu v bng tr tu trong trngk lch s ca cc cuc u tranh cu nc, dng nc v gi nc.

2.2.3. Nhng quan nim v o c lm ngi

Mt trong nhng vn c cc nh t tng Vit Nam trong lch s c bit quan tm lo (c khi gi l o tri, o ngi). H phi quan tm n o bi n l c s t tng hnh ng chnh tr, i nhn x th. Trong ba o truyn thng: Nho, Pht, o th sau thi kL - Trn, ngi ta thng hng v o Nho trc ht.

* K s Vit Nam u chn con ng ca o Nho v lun cao o lm ngi ca Nho,nhng mi ngi mt khc, cc nh yu nc v nhn o ch ngha nh Nguyn Tri, Nguyn BnhKhim, Ng Th Nhm th thng pht huy nhng khi nim no ca nh Nho c sc din tc ni dung yu nc, yu dn, yu con ngi v tin nng lc con ngi. Cc nh Nho khc thch ch trng cc khi nim, cc nguyn l ni ln tnh cht tn ti trt t v ng cp khc nghit trong

Nho gio. Do vy, cng u l nh Nho nhng gia h c nhng lp trng trit hc v chnh tr khcnhau, thm ch i lp nhau.

30


37/310


* Pht gio l ch da tinh thn cho con ngi, v khi tht th trn ng danh li, ngi ta litm n o ca Lo - Trang. Do , th gii quan Nho - Pht - o thng l th gii quan chungca Vit Nam ni chung v k s ni ring.

Khi thc dn Php xm lc nc ta o c bin thnh biu tng ca truyn thngyu nc, thng ni. c bit bao tm gng hy sinh bo v c lp cho t nc. Nhngv o l th gii quan c, khng gip hiu c xu th ca thi i, khng gip hiu rc k th ca dn tc, khng ch ra c con ng hu hiu cu nc, v vy, lc by giyu o bao nhiu th cng ngm ngi by nhiu. Vn t ra cho thi k ny l phi c mto ngang tm vi thi i. l mt trong nhng iu kin ch ngha Mc - Lnin du nhpvo Vit Nam.

Nhng thnh tu t c v lch s t tng trit hc ca dn tc l cng lao ca cc nhlnh o t nc, ca cc nh l lun trong lch s: h vt qua bao nhiu kh khn v hnch ca thi i v ca bn thn xy dng nn l lun sc bn cho t nc mnh, nht l tronglnh vc u tranh cho c lp dn tc v ch quyn quc gia. Nhng khch quan m ni, l lun cn c nhiu hn ch. N khng ch trng vn nhn thc lun v phng php t duy lnhng vn quan trng ca trit hc. N khng dm tri vi kinh in ca thnh hin, khngbit ly thc tin t nc kim nghim chn l, khng bit ly vic xy dng l lun chomnh lm mc tiu phn u: v th khng to ra c nhng nh trit hc v nhng phi trithc ring bit.

Ngy nay, chng ta c trang b trit hc Mc - Lnin - mt trit hc khoa hc v cch mngca loi ngi, nh nhiu vn thc tin ca t nc c nhn thc trn bnh din l lun,v lch s t tng trit hc ca dn tc Vit Nam c iu kin chuyn sang mt bc ngot mi.

2.3. LCH S T TNG TRIT HC TY U TRC MC

2.3.1. Trit hc Hy Lp c i

2.3.1.1. Hon cnh ra i v c im ca trit hc Hy lp c i

a. Hon cnh lch s:

* X hi Hy Lp c i tn ti v pht trin trong khong thi k lch s t th k th VIIItr.CN n th k III. Thi k ny phng thc sn xut chim hu n l pht trin mnh m, vi haitrung tm kinh t - chnh tr in hnh l thnh bang Aten (vi hai tng lp c bn l dn ch v chn) v thnh bang Spac (ch yu l tng lp ch n qu tc).

* Tng ng vi hai trung tm kinh t - chnh tr ny l hai th ch nh nc khc nhau v hnhthc: Nh nc ch n dn ch Aten v nh nc ch n qun ch Spac.

* Ngi Hy Lp c i k tha c rt nhiu kin thc ca ngi phng ng m trcht phi k ti nhng kin thc v khoa hc t nhin ca ngi Ai Cp, Babilon v mt phn lnhng kin thc ca ngi n c i.

b. c im ca trit hc Hy lp c i:

Th nht, s phn chia v i lp gia cc trng phi trit hc, duy vt v duy tm, binchng v siu hnh, v thn v hu thn l nt ni bt ca qu trnh pht sinh, pht trin trit hc;

31


38/310


trong in hnh l cuc u tranh gia hai ng li trit hc: ng li duy vt camcrt v ng li duy tm ca Platn.

Th hai, cc h thng trit hc Hy Lp c i ni chung u c xu hng i su gii quyt ccvn v bn th lun v nhn thc lun trit hc - l nhng vn ca mi quan h gia vt cht v thc.

Trit hc Hy Lp c i gm nhiu trng phi ln:

Phi duy vt Mil vi nhng nh trit hc tiu biu l Talet (624 - 547 tr.CN),Anaximanr (610 - 546 tr.CN) v Anaximen (585 - 525 tr.CN);

Phi phed vi trit gia bin chng tiu biu l Hraclt (520 - 460 tr.CN); phi Pitago vinhng t tng trit hc duy tm v cc con s ca Pitago (571 - 479 tr.CN);

Phi l vi cc trit gia l Xnphan (570 - 487 tr.CN), Pcmnit (cui TK VI u TK Vtr.CN) v Dnn (490 - 430 tr.CN);

Phi duy vt nguyn tvi cc trit gia Lxp (500 - 440 tr.CN) v mcrt (460 - 370tr.CN);

Phi duy vt th s vi cc i biu Anaxago (500 - 428 tr.CN) v mpcl (490 - 430tr.CN);

Phi duy tm ch quan ca Xcrt (469 - 399 tr.CN) v cui cng l Arixtt (384 - 322

tr.CN) - nh bch khoa v i nht ca ngi Hy Lp c i.2.3.1.2. Mt s nh trit hc tiu biu

a. Hraclt (520 - 460 tr.CN)

* ng cho rng l vt cht, bn nguyn u tin ca th gii l la. Theo ng, la l bnnguyn vt cht, l nguyn t u tin ca mi dng vt cht; tt c u c trao i vi la v latrao i tt c nh vng thnh hng ha, v hng ho thnh vng.

* Hraclt cn l nh bin chng u tin trong lch s trit hc. ng c quan nim vvn ng vnh vin ca vt cht. Theo Hraclt: mi vt tri i, chy i, khng c ci g ginguyn ti ch, tt c mi vt u vn ng, khng c ci g tn ti m c nh. ng khng nh:

khng th tm hai ln trong cng mt dng sng, bi v nc khng ngng chy trn sng.* Hraclt cn nu ln nhng phng on thin ti v quy lut thng nht v u tranh ca cc

mt i lp. Theo ng, ci ng nht trong s khc bit, l ci hi ha ca nhng ci cng thngi lp. ng cn nu ln vn s phn i ci n nht, v s nhn thc nhng b phn mu thunca n, v s chuyn ha t mt i lp ny sang mt i lp khc, v s trao i nhng mt ilp.

* Hraclt c nhng quan im ng n v l lun nhn thc. ng cho rng, nhn thc thgii l nhn thc lgt ca v tr, ngha l nhn thc t nhin v x hi trong trng thi u tranh vhi ha ca nhng mu thun ca chng.

ng rt coi trng nhn thc cm tnh nhng khng tuyt i n. Theo ng, th gic thng bla v t nhin thch giu mnh nn mun nhn thc c n phi t duy, phi c c sng sut. ng cnnu ln tnh tng i ca nhn thc ty theo hon cnh v iu kin m thin - c, xu -tt, li - hi chuyn ha cho nhau.

32


39/310


Vi php bin chng, mc du ch l php bin chng t pht v cht pht, Hraclt a trithc duy vt c i tin ln mt bc pht trin mi.

b.mcrt (460 - 370 tr.CN)

mcrt l mt trong nhng nh duy vt ln nht thi c i.

* mcrt cho rng, tt c mi vt u hnh thnh t nhng nguyn t, l phn t vt chtb nh, l c s ca mi vt v khng phn chia c na.

* Tha nhn v tr l v tn v vnh cu, mcrt cho rng c v s th gii vnh vin phtsinh, pht trin v tiu dit.

* mcrt phng on rng, vn ng khng tch ri vt cht; l mt phng on thin ti.Theo ng vn ng ca nguyn t l vnh vin, khng c im kt thc.

* mcrt nu ra khi nim khng gian. Theo ng khng gian l khong chn khng rng ln,trong nhng nguyn t vn ng vnh vin. Khng gian l nhng khong trng gia cc vt th,nh cc vt th c th t li hoc gin ra. Xut pht t hc thuyt nguyn t, mcrt cho rngkhng gian l gin on v c th phn chia v cng tn.

* c im ni bt ca ch ngha duy vt mcrt l quyt nh lun (tha nhn rng s rngbuc theo lut nhn qu v tnh quy lut ca cc hin tng t nhin) nhm chng li mc ch lun(l quan im duy tm cho rng ci thng tr trong t nhin khng phi l tnh nhn qu m tnh c

mc ch).mcrt c nhiu cng lao trong vic xy dng l lun v nhn thc. ng t ra v gii

quyt mt cch duy vt vn i tng ca nhn thc, vai tr ca cm gic vi tnh cch l im btu ca nhn thc v vai tr ca t duy trong vic nhn thc t nhin.

* Nt c sc khc trong trit hc duy vt ca mcrt l ch ngha v thn. mcrt cho rng,s d con ngi tin vo thn thnh l v con ngi bt lc trc nhng hin tng khng khip cat nhin. Theo ng, thn thnh ch l s nhn cch ha nhng hin tng t nhin hay l nhng thuctnh ca con ngi.

c. Platn (427 - 347 tr.CN)

Platn l ngi xy dng h thng trit hc duy tm khch quan hon chnh u tin ca chngha duy tm khch quan, i lp vi th gii quan duy vt. ng tin hnh cuc u tranh gay gtchng li ch ngha duy vt, c bit l chng li nhng i biu ca ch ngha duy vt thi by ginh Hraclt v mcrt.

* Theo Platn, gii t nhin - th gii ca nhng vt cm tnh - bt ngun t nhng thc th tinhthn tc l t nhng nim; vt th cm tnh ch l ci bng ca nim.

* V nhn thc: ng cho rng, nhn thc c chn l, ng i ta phi t b mi ci huhnh cm tnh; hi tng li nhng g m linh hn bt t quan st c trong gii nim.Thuyt hi tng thn b ny c xy dng trn c s tha nhn tnh bt t, tnh c lp ca linhhn vi th xc.

* Php bin chng ca Platn l php bin chng l thuc vo trit hc duy tm. Do ,ng li Platn chng li ng li mcrt trong trit hc c i, chng li thuyt nguyn

33


40/310


t ca mcrt. Cc hin tng ca t nhin b ng quy thnh nhng quan h ton hc. o c hcca Platn c xy dng da trn c s hc thuyt v linh hn bt t l mt hnh thc ca l lun tngio, l b phn quan trng nht ca thc t tng ca tng lp ch n qu tc.

* L k th chnh tr ca ch dn ch ch n Aten, Platn coi ch qu tc tc l ch nh nc ca tng lp ch n thng lu l nh nc l tng.

d. Arixtt (384 - 322 tr.CN)

Arixtt l i biu cho tr t bch khoa ca Hy Lp c i. C.Mc gi Arixtt l nh t tngv i nht ca thi c i; Ph.ngghen coi Arixtt l khi c bch khoa nht trong s nhng nhtrit hc Hy Lp c i. Arixtt nghin cu trit hc, lgic hc, khoa hc t nhin, s hc, chnh tr

hc, m hc.

* S ph phn ca Arixtt i vi Platn l mt ng gp quan trng trong lch s trit hc.Arixtt ra mt lot lun im quan trng phn bc li ch ngha duy tm ca Platn. ng thanhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht; gii t nhin l ton b nhng s vt c mt bn thvt cht mi mi vn ng v bin i. Do , mun gii thch th gii vn ng, bin i th khngcn n nhng nim ca Platn.

Khi ph phn Platn, Arixtt chng li nhng nguyn l c bn ca ch ngha duy tm nichung, nhng hc thuyt ca ng cng cha vt qua c nhng t tng thn hc v mc chlun. Do , n mu thun vi tt c nhng tin b trong khoa hc bch khoa ca ng, gn gi vi

ng li Platn v bc l r ch ngha duy tm. Nhn nh v s do d ca Arixtt gia ch nghaduy vt v ch ngha duy tm gii thch tnh cht duy tm trong hc thuyt ca Arixtt, V.I.Lninvit: ng nhin, l ch ngha duy tm, nhng mt ch ngha duy tm khch quan hn, xa xihn v chung hn so vi ch ngha duy tm ca Platn, v do , trong trit hc t nhin, n thngthng l = ch ngha duy vt. Arixtt, ch ngha duy tm khng phi l mt h thng nh Platn m ch mt s quan nim duy tm t mu thun vi xu hng duy vt trong trit hc v tnhin ca ng.

Nhn thc lun ca Arixtt c vai tr to ln trong lch s trit hc Hy Lp c i. Bc bth gii nim ca Platn, Arixtt tha nhn th gii vt cht l i tng thc t ca nhnthc, l ngun gc ca cm gic. Cm gic lun v kinh nghim lun trong l lun v nhn thc

ca Arixtt i lp vi thuyt Hi tng duy tm ca Platn. Nu Platn coi ngun gc duynht ca hiu bit l do linh hn bt t nh li th gii nim, th Arixtt cho rng khng aicm gic l khng nhn thc v khng hiu bit g ht. im ny, Arixtt l nh cm gic lunduy vt.

Arixtt nghin cu mt cch su sc nhng vn ca php bin chng v lgic hc. Phpbin chng ca ng th hin r trong cch gii thch ci chung v ci ring. Nu nh Platn coi nim vi tnh cch l ci chung hon ton tch ri khi s vt vi tnh cch l ci ring, th Arixttli t ci chung trong s thng nht vi ci ring.

Arixtt ngi t nn mng cho lgic hc (khoa hc v nhng quy lut v nhng hnh thc cat duy). Ln u tin ng a t duy tr thnh i tng nghin cu ca mt mn khoa hc. l

khoa hc lgic. Lgic hnh thc ca Arixtt nu ra nhng phng php c bn ca vic xy dngcc khi nim, phn on suy l tam on thc v chng minh. ng cng l ngi u tin nu ccquy lut c bn ca lgic hc hnh thc: quy lut ng nht, quy lut phi mu thun lgic v quy lutgt b ci th ba.

34


41/310


Nh vy, lch s trit hc c i Hy Lp l lch s hnh thnh v pht trin thgii quanduy vt v th gii quan duy tm. Nt ni bt ca ch ngha duy vt Hy Lp ci l tnh chtmc mc, th s. N khng nh th gii vt cht tn ti khch quan khng phi do thn thnhhoc mt lc lng siu nhin no to nn. Th gii vt cht xut hin t vt cht, t nhngnguyn th vt cht u tin nh nc, la, khng kh, nguyn t,Song, do trnh cn thpca khoa hc nn cc nh trit hc duy vt ng thi ch c th quan st trc tip cc hin tngt nhin v phng on rt ra nhng kt lun trit hc. Tuy vy, quan nim duy vt th sny

c tc dng rt ln trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, chng tngio, chngthn hc c i.

Nhiu nh trit hc Hy Lp c i nhn thc c v pht hin nhiu yut ca php bin chng nh mi quan h gia cc s vt v hin tng, s vn ng vnh vin cavt cht, tnh thng nht ca nhng mt i lp ca s vt,Nhng yu t bin chng chnh lnhng phng on thin ti, cha c chng minh mt cch khoa hc v cng cha c nghin cumt cch t gic. Mc v ngghen gi l php bin chng t pht, ngy th nhng l hnh thc u tin, hnh thc c i ca php bin chng.

Ch ngha duy tm trong trit hc c i c nhiu tro lu khc nhau: ch nghaduytm ch quan (trng phi Pitago), ch ngha duy tm khch quan (trng phi Platn), ch nghahoi nghi (trng phi Acami) - ch ngha bt kh tri c i ca Pirng. Chng thng gn vitn ngng, tn gio v do thng c giai cp thng tr s dng nh mt cng c tinh thnca mnh.

2.3.2. Trit hc Ty u thi trung c

2.3.2.1. iu kin kinh t - x hi v c im ca trit hc Ty u thi trung c

a. iu kin kinh t - x hi

Lch s pht trin ca x hi Ty u thi k trung c ko di hng ngn nm khong t thk IV n th k XV. y l giai on m xt v gc trit hc l bc tht li so vi thi kc i, song xt v s pht trin ca hnh thi kinh t-x hi th nh ng ghen nh gi: l thi ku cho s pht trin mi, m trong s au thng mt mt cha ng mt nn vn minh catng lai.

Nhng c im kinh t-x hi ni bt sau y:

* V kinh t: y l giai on thc hin bc chuyn t ch chim hu n l sang x hiphong kin:

+ T th k th V nhng cuc ni dy ca n l v nhng cuc u tranh giai cp khc bn trongcng vi s tin cng ca cc man tc bn ngoi dn ti s sp ca quc La m phngTy - ch n l chm dt, ch phong kin ra i trn s hoang tn ca kinh t v vn ho.

Ngh th cng suy sp, thng nghip gim bt, cc thnh ph c i tiu iu nhng ch cho nnkinh t nng nghip, trung tm ca cuc sng chuyn v nng thn vi vic xc lp nn kinh t tnhin, n l tr thnh nhng nng dn t do.

+ c im ca nn kinh t phong kin l nn kinh t mang tnh t nhin, t cung t cp, ng


42/310


43/310


44/310


c im 3: Cc nh trit hc u gii quyt mi quan h gia ci chung v ci ring (giakhi nim v cc s vt ring l), trn c s ny sinh hai khuynh hng trit hc ph bin lch ngha Duy thc v ch ngha Duy danh. Cuc u tranh gia ch ngha Duy thc v chngha Duy danh l biu hin ca cuc u tranh gia ch ngha Duy vt v ch ngha Duy tm cathi Trung c.

c im 4: Tinh thn nhn bn trong trit hc Ty u thi k Trung c l tinh thn nhnbn phi thc t. N khng hng vo con ngi trong thc t m hng ti nhng lc lng siu nhinnh c cha tri, thng ...

c im 5: S tn ti v pht trin ca trit hc Ty u thi k Trung c khng phi l s

t on tuyt i vi trit hc c i, mc d n l bc li rt xa so vi trit hc Ty u c i,nhng y l bc li hp quy lut ca s pht trin, l on t trong tnh lin tc ca s phttrin ng quy lut, cui thi k ny bt u xut hin nhng t tng trit hc tin b ngvai tr chun b cho s pht trin mi ca trit hc thi k Phc hng vi hai i biu lR.Bcn v U. ccam.

2.3.2.2. Mt s i biu ca phi Duy danh v Duy thc

a. Tmt acanh (1225 - 1274)

L i biu ca phi Duy thc trong giai on hng thnh ca ch ngha kinh vin. Hcthuyt ca ng c tha nhn l trit hc chnh thc duy nht ca gio hi thin cha.

Tmt acanh nghin cu nhiu lnh vc: thn hc, trit hc, php quyn, o c, ch nhnc v kinh t. Vi 18 cun sch trong tuyn tp ca ng, hp thnh b bch khoa ton th v hthng t tng thng tr thi trung c hng thnh.

Tmt acanh cho rng trit hc khng c mu thun vi thn hc nhng trit hc thp hn thnhc, ging nh l tr con ngi thp hn l tr ca thn. Gii t nhin do tri sng to ra t h v. S

phong ph, hon thin v trt t ca gii t nhin c quyt nh bi s thng minh ca tri. Trt t c tri quyt nh theo th bc nh sau: bt u t cc s vt khng c linh hn, tin qua conngi, ti cc thn thnh v sau cng l bn thn cha tri. Mi bc di u c gng t ln ti bctrn, ton b h thng mong tin ti cha tri.

Theo Tmt, con ngi do cha tri to ra theo hnh dng ca mnh v sp xp theo ccng cp khc nhau. Nu ngi no vt khi ng cp ca mnh l c ti vi cha tri. Chnhquyn nh vua l tha lnh ca tri. Quyn lc ti cao bao trm ht thy thuc v gio hi.

Tm li, nguyn l c bn ca trit hc Tmt acanh l s hi ho gia c tin v l tnh, ltnh c th chng minh mt cch hp l s tn ti ca thng v c th bc b nhng kin chngli chn l ca c tin. V th ng c coi l nh duy thc n ho. Bt u t nm 1879, h thngkinh vin ca ng c coi l trit hc chn thc ca o thin cha v c cc nh t tng chngcng s dng u tranh chng li th gii quan khoa hc mc xt.

b. n Xct (1265 - 1308)

c coi l nh duy danh ln nht th k XIII.

* Vn ch yu m n Xct quan tm l gii quyt mi quan h gia thn hc v trithc. ng c tng mun gii phng trit hc khi p bc ca gio hi, ct t mi lin h gia

37


45/310


trit hc vi thn hc. Theo ng, thn hc nghin cu thng , cn trit hc nghin cu hin thckhch quan. L tr ca con ngi, theo n Xct, ch c th nhn thc tn ti nhng g m n khngth tch ri khi cc ti liu cm tnh. Cho nn, con ngi khng c c mt khi nim no v

bn cht phi vt cht nh Cha tri, Thng . Tuy nhin, n Xct khng h thp lng tin tn gio.ng cho rng, Thng l mt tn ti bt tn, khng th chng minh c bng l tr m phi davo lng tin.

n Xct ng trn lp trng ca phi duy danh trong vic gii quyt mi quan h gia cichung v ci ring. ng cho rng ci chung khng ch l sn phm ca l tr, n c c s trong bn thncc s vt. iu c ngha l ci chung va tn ti trong s vt vi tnh cch l bn cht ca s

vt, va tn ti vi tnh cch l nhng khi nim c l tr ca con ngi tru tng ho khi bn chtca s vt.

V l lun nhn thc, n Xct cho rng tinh thn v tr l hnh thc ca thn th con ngiv gn lin vi thn th con ngi ang sng do thng ban cho t khi con ngi mi c sinhra. Tri thc ca con ngi c hnh thnh t thn v t i tng nhn thc. Tinh thn tuy c scmnh to ln trong nhn thc, nhng vn phi ph thuc vo i tng nhn thc. Ch c nhng s vtn nht v c bit l thc ti cao nht.

c.Rgi Bcn (1214 - 1294)

L ngi Anh, mt tu s phi sng 14 nm trong cc nh giam ca gio hi, ng c coi l

ngi xng v i nht khoa hc thc nghim, ng ph phn mnh m ch ngha kinh vin, giohi v nh nc phong kin.

R.Bcn a ra mt quan nim mi v i tng ca trit hc c ngha quan trng trongu tranh chng trit hc kinh vin, m ng cho mi quan h gia trit hc v cc khoa hc b

phn. Theo ng, trit hc l khoa hc l lun chung gii thch mi quan h gia khoa hc b phn vem li cho cc khoa hc nhng quan im c bn, bn thn trit hc c xy dng trn thnhqu ca cc khoa hc .

R.Bcn nu ra nhng nguyn nhn cn tr chn l l: do s sng bi trc cc uy tn khng ccn c v khng xng ng; do thi quen lu i i vi nhng quan nim c; do tnh v cn c cas ngu dt ca cc nh bc hc di cc mt n ca s thng thi h o.

Theo R.Bcn, ngun gc ca nhn thc l uy tn, l tr v thc nghim; kinh nghim l tiuchun ca chn l, thc o ca l lun. Trong tri thc khoa hc khng c s nguy him no lnhn s ngu dt. y chnh l s tin b ca thi ng v c tc dng chng li ch ngha kinh vin.

i lp vi ch ngha kinh vin chnh thng chuyn nghin cu thn hc, R.Bcn hng snghin cu ca mnh vo khoa hc t nhin. ng coi khoa hc thc nghim l cha t ca khoa hc. Bnthn ng c nhiu ng gp cho cc ngnh khoa hc thc nghim.

R.Bcn cng c nhng t tng x hi tin b. ng bnh vc quyn li ca nhn dn, ln n pbc bc lt ca phong kin. ng cng chng Gio hong v bc trn nhng xu xa ca tng lp thytu, nhng khng chng tn gio ni chung.

Tm li, trit hc ca R.Bcn bc l xu hng duy vt, ng nm bt c nhng bin i xhi va mi xut hin, v i trc thi i ng trong nhng m c v tng v s tin b khoa hc.V vy, ng lun lun b nh nc phong kin gio hi truy n, cm t.

38


46/310


Tuy nhin, R.Bcn khng th thot khi nhng hn ch ca thi mnh, thi i thng trca tn gio v nh th. V vy, bn cnh nhng t tng tin b, ng tuyn b: trit hc phthuc vo lng tin, v ng cng dnh thi gian nghin cu v tnh cht r rng ca ttng xut pht t mu mc u tin ca thng , v v l tr hot ng tin nghim

Tm li:

Cc nc Ty u thi trung c chm m trong m trng ca nhng t tng duy tm,tn gio, thn hc v ch ngha ngu dn. Trong ch ngha kinh vin, vi phng php suy lun hnhthc, cp nht v t tng khc k gi di thng tr t tng x hi.

Tuy nhin, s u tranh dai dng chng li tro lu duy thc ca tro lu duy danh gp phn

khai t ch ngha kinh vin vo th k XV v chun b cho s ra i ca khoa hc v trit hc thiPhc hng v cn i.

2.3.3. Trit hc thi phc hng v cn i

2.3.3.1. Hon cnh ra i v nt c im ca trit hc Ty u thi k Phc hng

a. Hon cnh lch s

* V kinh t:

Thi k phc hng ca cc nc Ty u l giai on lch s qu t x hi phong kin sangx hi t bn (th k XV - XVI). S pht trin ca phng thc sn xut t bn hnh thnh

trong lng x hi phong kin c xu hng tr thnh phng thc sn xut thng tr, ph v nhng ctc phong kin lu i trung c. Vic pht hin ra chu M (1492) v con ng hng hi vng quanhchu Phi m ng sang n , Trung Quc(th k XVI) em li cho thng nghip, hng hi,cng nghip mt pht trin cha tng c.

* V chnh tr - x hi:

i cng vi phng thc sn xut TBCN l s ra i ca giai cp t sn, giai cp ny c xuhng ngy cng ln mnh i lp vi lc lng phong kin bo th. Song, giai cp t sn mi lncn non yu phi da vo nh nc tp quyn phong kin ca vua cha pht trin nn kinh t theo

phng thc sn xut mi.

* V khoa hc:Do yu cu ca thc tin sn xut, cc ngnh khoa hc t nhin (c bit l thin vn hc) c

pht trin. Thi k ny c nhng nh khoa hc v trit hc tiu biu nh: Niclai Cpcnch,Brun, Galil, Niclai Kuzan, Tmt Mor, v.v..

Trong s ln nhng thnh tu khoa hc t nhin c nh hng to ln n nhn thc duy vtv th gii, ni hn c thuyt nht tm (ly mt tri lm trung tm) ca Niclai Cpcnch (1475 -1543), bc b thuyt a tm ca Ptlm (ngi Hy Lp th k II), mt gi thuyt sai lm coiqu t l trung tm ca h mt tri. Thuyt nht tm ca Cpcnch ging mt n nng nhtvo thn hc, vo th gii quan tn gio, vo nhng truyn thuyt ca tn gio. Pht minh caCpcnch l mt cuc cch mng trn tri bo trc mt cuc cch mng trong cc lnh vccc quan h x hi.

S pht trin ca khoa hc t nhin to nn v kh t tng mnh m giai cp t snchng li h t tng duy tm v tn gio. Khoa hc t nhin pht trin t ra nhim v cho

39


47/310


trit hc l phi nh ra mt phng php nhn thc mi da trn kinh nghim, da trn s nghincu t nhin bng thc nghim.

* V mt tinh thn

Trong thi i phc h ng Ty u, cc nh t tng ca giai cp t sn bnh vc trithc duy vt, chng li ch ngha kinh vin v thn hc trung c. Tuy vy, trong cc h thng trit hc thi i ny, cc yu t ca ch ngha duy vt v ch ngha duy tm thng xen k nhau, xu hng vthn biu hin di ci v phim thn lun. Cuc u tranh ca ch ngha duy vt chng chngha duy tm thng c biu hin di hnh thc c th l khoa hc chng tn gio, tri thcthc nghim i lp nhng lp lun kinh vin.

y l thi k xut hin nhng ngi khng l v t tng nh Montaigne, Canvanh(Php), Wiliam, Shakespeare (Anh), Leona Vixi, Raphaen, Miken Langilo ().

Cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm vo cui th k XVI rt quytlit. Ta n ca gio hi quyt n t hnh Brun, thiu sng ng trn qung trng hoa LaM ch v Brun u tranh bo v hc thuyt Cpcnch v bo v quan im duy vt v th gii.

S chuyn chnh ca gio hi v s thng tr ca ch ngha kinh vin trung c khng ngn cnc s pht trin bc u ca khoa hc thc nghim v trit hc duy vt - tin cho nhng thnhtu mi v nhng c im mi ca trit hc trong cc th k tip theo.

b. c im ca trit hc Ty u thi k Phc hng:

* Trit hc thi k ny cha thot ht yu t duy tm, cc yu t duy tm v duy vt xen k nhau,n mang yu t phim thn lun, hay t nhin thn lun.

* Trit hc chu nh hng ln ca ca khoa hc t nhin ti mc kh xc nh c gianhgii gia chng, nh trit hc ng thi l nh khoa hc t nhin, h s dng nhng thnh qu cakhoa hc t nhin lm c s pht trin CNDV, chng th gii quan thn hc v trit hc kinh vin.

* Cuc u tranh gia CNDV v CNDT biu hin di c th l khoa hc chng tn gio, trithc kinh nghim i lp vi nhng lp lun kinh vin. c bit CNDV thi k ny cn c th hinqua nn vn ho ngh thut.

* Trit hc thi k ny mang c sc ca ch ngha nhn vn, phn nh kht vng ca giai cpt sn ang trong qu trnh hnh thnh pht trin. Nn trit hc ny hng con ngi tr v vi isng hin thc, thot khi nhng o tng tn gio, u tranh cho s gii phng con ngi. Vn quan h gia con ngi vi th gii tr thnh trung tm ca trit hc.

2.3.3.2. Trit hc Ty u thi k Cn i

a.Tnh hnh kinh t - x hi,v khoa hc

Thi cn i (th k XVII - XVIII) cc nc Ty u l thi k giai cp t sn ginh cthng li chnh tr (Cch mng t sn H Lan cui th k XVI; Cch mng t sn Anh th k XVIIv Cch mng t sn Php th k XVIII). Trong s cc cuc Cch mng t sn Ty u, th Cch

mng t sn Php (1789 - 1794) l cuc cch mng trit nht - n xa b ton b ch phongkin trung c, xc lp nn cng ha t sn Php.

Phng thc sn xut t bn c xc lp v tr thnh phng thc sn xut thng tr, cngnghip v k thut rt pht trin. y l thi k chuyn t nn vn minh nng nghip sang

40


48/310

8/14/2019 Triet Hoc Mac Lenin _ www.bant

Documents

Triet Hoc Mac Lenin _