Türk Eğitim Tarihi - agurbetoglu.comagurbetoglu.com/files/4. Osmanlılarda Eğitim.pdf · • Padişah üzerinde bir tür siyasal denetimi ile etkin ... • Programlar ders geçme

Trk Eitim Tarihi

Yrd. Do. Dr. Ali GURBETOLU

[email protected]

4. Osmanllarda Eitim

-Kurulutan, Eitimde lk Yenileme Hareketlerine Kadar (1299-1776)-

http://www.agurbetoglu.com/mailto:[email protected]

4. Osmanllar da Eitim -Kurulutan, Eitimde lk Yenileme Hareketlerine Kadar (1299-1776)

Osmanllarda Eitimin Genel zellikleri Dnemin rgn Eitim Kurumlar Meslek ve htisas Medreseleri Medreselerin Bozulma Nedenleri Saray Mektepleri Askeri Eitim Kurumlar Aznlk ve Yabanc Okullar Memur Yetitiren Kurumlar Vakflar Matbaann Gecikmesinin Olas Nedenleri Eitime Katkda Bulunan Dnrler

221.3.2016 Yrd. Do. Dr. Ali Gurbetolu

21.3.2016 Yrd. Do. Dr. Ali Gurbetolu 3

http://www.loadtr.com/366933-anadolu_sel%C3%A7uklu_d%C3%B6nemi.htmhttp://www.loadtr.com/366933-anadolu_sel%C3%A7uklu_d%C3%B6nemi.htm


http://www.loadtr.com/366940-b%C3%BCy%C3%BCk_sel%C3%A7uklu_ve_osmanl%C4%B1lar.htmhttp://www.loadtr.com/366940-b%C3%BCy%C3%BCk_sel%C3%A7uklu_ve_osmanl%C4%B1lar.htm

5

Osmanllarda Eitimin Genel zellikleri

Medreseler ok yaygn ve gl rgn eitim kurumlar haline gelmi, toplumun derinden etkilemilerdir.

Aznlklarn ocuklarn st dzey ynetici olarak yetitirmek iin Enderun adnda rgn eitim kurumu oluturulmutur.

lkretim 19.yy kadar basit dzeyde kalmtr. Osmanllar son dnemine kadar ilkokul stnde

sadece erkekler okumu Eitim-retimin temel amac dininidir ve yntem de

nakilci, ezbercidir.


6

Eitim, Tanzimat'a kadar cretsizdi ancak vakf gelir olmayan okullarda az bir cret talep edilmekteydi.

Aznlk ve yabanclara eitim hakk tannmt. Yaygn eitim din adamlar, ahlaklar, edipler

tarafndan yaplmtr. Eitimde yenilemelere 1776ta alan askeri

okullarla balanmtr. Medrese, 1776dan sonra alan askeri okullarda

ksmen, sivil okullarda geni lde etkisini srdrmtr.


8

Kurulutan, Eitimde lk Yenileme Hareketlerine Kadar (1299-1776) Eitim

Beylikler dneminde zellikle Candaroullar, Karakoyunlular, Akkoyunlular medreselere nem vermiler, bilimseverlikleri ile n salmlardr.

Osmanllarn ilk dnemlerinde Osmanl Sultanlar bilimsever ve bilim adamlarna saygl ve onlar koruyan hkmdard.

Osmanllarda ilk medrese Orhan Gazi dneminde znikte kurulmutur.

En nemli medreseler II.Murat dneminde Darlhadisve erefeli Medresedir.

Fatih dnemine kadar, Osmanl ulemas am, Msr, ran gibi blgelerde yetimekteydi.


http://www.loadtr.com/366937-sel%C3%A7uklu_imparatorlu%C4%9Fu.htmhttp://www.loadtr.com/366937-sel%C3%A7uklu_imparatorlu%C4%9Fu.htm

9

Fatihin yaptrd nemli medreseler sayesinde Osmanl aydn lke dnda eitime gitme ihtiyacndan kurtulmutur.

Fatih dneminde felsefi ve bilimsel dn ksmen medreselere girmitir.

Bu dnemde bilim geni bir alana yaylm, Matbaa bu dnemin sonlarna doru alnmtr.

nceleri aktif ve gazi insan tipi gzde iken, askeri ve sosyal duraklama ve gerilemenin balamas ile 18. yy itibaren orta ve pasif insan tipi ortaya kmtr.

Yaygn eitim kurumu olan kahvehaneler bu dnemde ortaya kmtr.

Osmanlca denilen, Arapa-Farsa-Trkenin karmndan oluan yapay bir dil ortaya kmtr.


10

Dnemin rgn Eitim Kurumlar

a. Sbyan Mekteplerib. Medreselerc. Enderun Mektebid. Askeri Eitim Kurumlare. Aznlk ve Yabanc Okullar


11

Sbyan Mektepleri Gnmz ilkretim dzeyindeki kurumlardr. Halk arasnda mahalle mektepleri olarak da bilinir. Varlkl kiilerce veya vakf yoluyla kurulurlard. Baz yerlerde ky ve mahalle halk ortaklaa mektep

yapar, masrafn da karlarlard.

Programlar; Kuran okuma, Temel dini bilgiler, badet ve dualar, Basit dzeyde okuma ve yazma


12

Hocalar;

Biraz medreselerde okumu, temel bilgisi olan kiiler,

Kendiliinden okuma yazma ve dini bilgiler edinmi kiiler,

Az yada ok Kuran renmi ar bal kiilerden seilir,

Genellikle mektebe bitiik caminin imam idiler.

Fatih, sbyan mektebi hocas olacaklar iin ayr bir program uygulatsa da zamanla bu uygulamadan vazgeilmitir.


13

renciler; Sbyan mekteplerine gitmek zorunlu deildi. Buralara 5-6 yalarnda kz ve erkek ocuklar

devam ederdi.

Sreleri ortalama 3-4 yl idi, ocuklar mektebe her zaman balayabilirdi, Mektebe balama halkn amin alay dedii

dualarla yaplan bir trenle olurdu,

Bu tren, ocuklar mektebe gitmeye zendirir, ailelerde, ocuklarn okutma arzusu uyandrrd.

II. Mahmutun 1824 tarihli fermanyla, sbyan mekteplerine devam zorunlu hale getirilmitir.


14

retim Ara-Gereleri; ocuklar hasr, kilim, psteki veya evden getirdikleri minderlerde

otururlard, nlerindeki rahle denen sehpalar zerine koyduklar Kuran ve dua

kitaplarn koyup okurlard, Hoca onlarn nnde bada kurarak minderde otururdu.

retim Yntemi; Her ocuk hocann nne giderek dersini okurdu Yerine dnnce hocann verdii dersi tekrar edip dururdu, eitli ya ve seviyede renciler bir arada ders grrd, Bu durum bireysel retim yntemini zorunlu klyordu. Hocalara bazen kalfa denen yardmclar da bulunurdu. Kalfa bulunmad durumlarda alkan bir renci hocaya yardmc

olurdu.


15

Disiplin;

Hocaya ocuunu teslim eden aile eti senin kemii benim derdi,

Dayak ocuklarn okumas ve yetimesi iin gerekli grlrd,

Hocalar ocuklar, tokatla, denekle, falaka ile dverlerdi,

Kz ocuklar falakaya yatrlmaz, onlarn denekle ellerine vurulurdu

O dnemlerde Avrupada okullarda dayak ok yaygnd. ocuklar bazen krbala, sakatlanncaya kadar dvlrd.


16

Medreseler

Sbyan mekteplerinden sonra gidilen ve toplumda yaygn olan kurumlardr. Dzeyleri gnmz orta ve yksek

retim dzeyidir. Varlkl kiilerce ve vakflarca kurulur,

masraflar da kurucularca karlanrd Devlet, bu sistem zerinde koruyucu

bir fonksiyon grrd. Medreseye hayat veren vakf mallarna

mdahaleyi devlet nler.

Vakfiye-namenin uygulanmasn salard.


17

Programlar; Medreseler orta ve yksek retim kurumlardr. Programlar dzeylerine gre deiirdi. lk medrese znik'te 1330da Orhan Bey tarafndan kuruldu. Fatih zamannda stanbulda Tetimme denen orta dzeyde, Sahn denen yksek

dzeyde medreseler kuruldu. Bu medreseler Fatih klliyesi denilen eitim ve sosyal amal yerleke

olutururdu. Fatih klliyesinde, felsefe, matematik gibi akli ilimler okutulmu, Orta Asya'dan

getirtilen Ali Kuu matematik dersleri vermitir. Kanuni zamannda da Sleymaniye klliyesi oluturuldu. Burada orta ve yksek dzeyde medreselerle darttp denilen tp retimine

mahsus yksek dzeyde bir medrese vard Medreselerde akli bilimler, dini-hukuki bilimler ve alet bilimleri okutulmutur.


18

Mderrisleri; Mderrisler en st dzey (Sahn) medreselerden mezunlarn arasndan seilirdi.

Bavuranlar arasnda sra bekleme yoluyla veya snavla atanrlard.

Sra bekleyerek atama sistemine Mlazemet denirdi.

Bir medreseye genellikle bir mderris atanr, btn dersleri o mderris verirdi.

nce alt dzeyde bir medreseye atanan mderris zamanla daha yksek medreselere atanrd.


19

rencileri; rencilere genellikle talebe-i ulm, ayrca softa ve danimend de denirdi. renciler, 2-3 kiilik odalarda barnr, ihtiya giderleri ve harlklar vakfa

karlanrd. Medreselere sbyan mekteplerini bitirenler, ya da en az o kadar zel renim

gren erkek renciler girmekte idi. renci says binann byklne bal olarak deiirdi.

retim Yntemi; Belli bir retim sresi yoktu. Ama belli kitaplar okumak ve renmekti. Snf geme deil, ders geme sistemi uygulanrd. retim, zellikle bozulma dneminde nakilci ve ezberci yntemle yaplrd.


20

Darlhadisler; Hadis ilminin okutulduu medreselerdir,

Darttplar; Tp biliminin retildii yerlerdir. Druttib, Druifa, Drussihha, Drulmerza,

ifahne, Mristan, Bimaristan, Drulafiye ve Bimarhane gibi isimler kullanlmtr

Darlmesneviler; Mesnevi okutulan medreselerdir.

Darlkurralar; Hafzlarn yetitirildii Kuran ilimlerinin

okutulduu medrese

Meslek ve htisas Medreseleri


21

Aydnlar, nemli devlet grevlilerini ve ilmiye snfn yetitiren bir kurum olarak; Ulema snfn yetitirmitir, Sbyan mektebi hocas yetitirmitir, mam vaiz yetitirmitir, Devlet memurlarn yetitirmitir, Cer yolu ile, en cra kelerde halka tannmtr, Padiah zerinde bir tr siyasal denetimi ile etkin

olmutur.

Medreselerin Toplumdaki Etkileri


22

Medreselerin Bozulma Nedenleri 16 yy. bozulmaya balayan medreselerin bozulma nedenleri:

Siyasetin bilim anlayn bask altna almas Sisteminin i dinamikleri bilimsel gelimeyi zorlatrcyd (ykselmek iin aratrma

yapma, eser yazma vb. gerekmiyordu) Batyla karlatrma yaplmadndan geri kaln farkedilmemesi, Medreseler hayr kurumu haline gelerek eitimden uzaklamas Devletin maliye, ordu vb. alanlarda bozulmaya balamas Rvet, hatr gnl, adam kayrmann oalmas, retim sisteminin daha ok nakilci ve ezberci yol izlemesi Ekonomik skntlar nedeniyle sklkla baka mesleklere gemeleri

Koibeyin padiaha sunduu raporunda rvet, hatr, iltimasn mderrislerin atamalarnda etkin olduu belirtilmitir


23

Medreselerin Bozulma Alanlar retim yntemlerinde;

Akli, mspet ve felsefi bilimlerin programdan karlmas.

Dini hukuki bilimlere arlk verilmesi Ezberciliin ar nemsenmesi

Mderrislie atanma ynetimlerinde; Mlazemet sisteminin bozulmas Beik ulemasnn ortaya kmas Adam kayrmacln yaygnlamas

Disiplin alannda bozulmalar; Mderrislerin grevlerinde ciddiyetsiz olmalar rencilerde disiplinin bozulmas


24

Medrese Sisteminin 20.yy Eitim Dncesiyle Karlatrlmas

Bina dzeni olarak camilerin etrafnda medreseler yer alrlard Bu durum kent mimarisinin gzel ve nemli paras idi. Burs ve sosyal yardmlar rencilerin ihtiyalarn karlamaktayd. Programlar ders geme sistemi ele alnrd yani ada grlerle

uyutuunu gsterir.

Herkes kendi iini kendisi yapard ve halktan kopmazlard.


25

Saray Mektepleri

Osmanl saray mektepleri iki tanedir;

ehzadegan Mektebi

Enderun Mektebi


26

Osmanl ehzdelerinin okuduklar mekteptir. Bu mektep, Topkap Saray'nn Harem dairesinde

Drus-saade Aas'nn bulunduu binadadr. Mektebin miri, adi geen aadr. Tahsil derecesi, halka ak olan ve halk ocuklarnn

devam ettikleri "Sbyn Mektebi" seviyesindedir. Osmanl hanedan mensuplarn bir ksmnn ilimde ileri olmalar, devrin en bilgili hocalar

tarafndan yetitirilmi olmalarndandr. Sbyan mekteplerindeki gibi burada da okuma-yazma, Kur'an- Kerim, drt ilem gibi basit

bilgiler verilirdi. Sehzdelerin ilk defa derse baladklar zaman ve onlar iin yaplan tren, ehirde halk

tabakas ocuklarnn mektebe ilk balama zamannda yaplan ve "Bed-i Besmele" denilen trenden daha parlak ve muhteem olurdu.

ehzadegan Mektebi


27

Enderun Mektebi Amac, kuruluu;

Hristiyan Osmanl vatandalarndan yetenekli olanlar devlet hizmetlerine kazandrmak amacyla kurulmutur.

Kayna II. Murata kadar ksa da Fatih dneminde dzenlenip gelitirilmitir. Padiahn oturduu Topkap saray iinde, dorudan padiaha bal bir okuldur.

rencileri; zellikle Avrupa toraklarndaki Osmanl Hristiyan tebaann ocuklarndan

seilirdi Devirme yoluyla ortalama 40 evden bir ocuk alnmaktayd Trkeyi renmeleri iin 3-5 yl Anadoluda ifti ailelerinin yanna verilirlerdi. Sonra Acemiolanlar mektebinde askeri eitimden geirilirlerdi. Yetenekli olanlar Enderun'a alnrd. Ailelerini, asllarn ve ana dillerini unutmazlard.


28

Eitim-retim dzeni; Hizmet Yoluyla Eitim;

Yedi oda iinde verilirdi, renciler her bir odada 1-2 yl hizmet ederdi En son 7. odaya gelenler gece gndz padiahn hizmetinde bulunurdu.

Kuramsal Eitim-retim; Yksek medreseler dzeyinde eitim yaplrd Medreselerde yaygn olmayan Trke, Farsa, edebiyat, tarih, matematik gibi

dersler nemliydi Beden ve Sanat Eitimi;

Yeteneklerine gre, ok, cirit atma, ata binme, gre gibi sporlar yaplrd Musiki, minyatr, hat, cilt gibi sanatlar retilirdi


29

Etkisi

Enderun mektebine alnan genlere i olanlar denilirdi.

Devletin st dzey brokratlar ve en nemli devlet adamlar burada yetimitir.

1850lere kadar Enderundan; 79 Sadrazam 3 eyhulislam Pek ok vezirler Pek ok st dzey brokrat

yetimitir.


30

Padiahlarn Yetimesi

ehzade dounca bakmyla Usta denen gen kzlar ilgilenirdi. Stten kesilince Has Odadan Aalar grevlendirilirdi. Ba mrebbi saylan en yal aaya Ba Lala denirdi. ehzade 5-6 yalarnda eyhlislam tarafndan trenle muallim-i sani denilen

hocaya verilerek derslere balatlrd. Bu hocadan Kuran okumay renir ve onunla ehzadegan mektebine giderdi. 15 yalarnda Lala eliinde sancaa karlard. III. Mehmet dneminde,16. yzyldan itibaren (1595) sancaa kma son bulmu,

kafes uygulamas balamtr.


31

Askeri Eitim Kurumlar

Balca Askeri Eitim Kurumlar; Acemi olanlar mektebi

Balcalar; Galatasaray mektebi, brahim Paa Saray mektebidir.

Tophane Top ve dkm ileri

Tfekhane Tfek yapm ileri

Klhane Kl yapm mekan

Mehterhane Askeri marlarn retildii yer


32

Aznlk ve Yabanc Okullar Aznlk Okullar:

Fatih stanbulun fethinden sonra Rumlara inanlarnda, ibadetlerinde, mahalli idarelerinde serbesti tanmt

Ermeni ve Yahudiler de bu imtiyazlardan yararlanmtr.

zgr braklan bu gruplar, ibadethanelerini kurup gelitirmilerdir.

Eitim-retim dini karakterli olduu iin aznlklar kendi okullarn da kurup gelitirmilerdir.

Bu kurumlar zaman iinde ok glenmi, devlet iin tehlike oluturur hale gelmilerdir.


33

Yabanc Okullar; Bu okullar kapitlasyonlarla balamtr. Kapitlasyonlar ekonomik olmakla birlikte, ekonomik ve hukuki ayrcalklar,

eitim alanna tam, pek ok okul amlardr. Bilinen en eski okul, Fransz rahiplerin 1553te Galatada at okuldur. Misyonerlik faaliyetleri bu okullarn en nemli zelliidir. Bu okullar aan devletler, okullar yoluyla Osmanl zerinde etkili olmaya

almlardr. Bu almalarda genellikle Rahiplerden yararlanmlardr. Misyonerlik; din ad altnda ekonomik, kltrel, siyasi amalar bulunan ve ilgili

lkeyi etki altna almay amalayan ok ynl bir faaliyettir.


34

Memur Yetitiren Kurumlar

Osmanlda memurluk, katiplik nemli ilerden saylrd. Medreselerde az ok okumu olanlar ve kendini yetitirmi olanlar memur olabilirdi. Bunlar esas itibariyle i banda kendilerini yetitirirlerdi. Ancak stanbulda baz nemli devlet kurumlarnda memur yetitirmek iin kurslar

almaktayd. Bu kurslar da mektep olarak adlandrlmlardr. nemlileri;

Babali mektebi; Kethdabey Dairesi ve Divan Hmayun Kalemine memur yetitirirdi

Bab defterdari mektebi; Maliye memurlar, mahkeme memurlar, tercmanlk ileri


35

Dnemin Yaygn Eitim Kurumlar

Camiler Genel eitim ve konferans yerleri Siyasi eitim yeri

Tekke, zaviye ve dergahlar Cem evleri, yaren sohbetleri, sra geceleri Ktphaneler Sahaflar, kitaplar Devlet adamlarnn ve zenginlerin konaklar Bilginlerin, ediplerin, sanatlarn evleri Halktan baz insanlarn evleri Kahvehaneler raklarn eitimi Orta oyunu, karagz


36

Vakflar Vakf; kiinin zel servetini, toplum yararna balamasyla oluan hukuki sitemdir. slam'n kabulnden sonra, bata eitim olmak zere pek ok hizmet vakflar yoluyla

yrtlmtr. 18. yyda Osmanl btesinin yarsna edeer bir vakf btesinden sz edilmektedir. Vakflarn btesinin %30u ibadet, %28i eitim iin harcanmtr. Vakflar sadece eitim kurumlar oluturmakla kalmam, vakfname ve mtevelli

heyetleri yoluyla eitim ynetimi ve denetiminde de etkili olmulardr. Vakf yoluyla mektep ve medreseler gibi rgn eitim kurumlar oluturulduu gibi,

cami, ktphane, tekke gibi yaygn retim kurumlar da oluturulmutur. Vakflar ilgisizlik, kt ynetim, suistimal gibi eitli nedenlerle zayflamtr. Fuzulinin selam verdim rvet deildir deyu almadlar sznn, vakf yneticilerinin

iine srklendii ahlaki knty ifade iin sylendii ileri srlmektedir. Bu oalyn Kanuni zamannda olmas da ayrca dikkat ekicidir.


37

Matbaann Aln ve Etkisi Uygurlarn matbaay bulmas ve kullanmasna ramen bu daha sonra

srdrlememitir. Matbaa 1727de III. Ahmet zamannda Avrupadan alnmtr

Nevehirli Damat brahim Paay matbaann nemine inandran brahim Mteferrikadr. 1450lerde Avrupada kullanlan matbaa, yaklak 300 yl sonra alnmtr.

Halkn bilgi ve grg dzeyinin ykselmesinde olumlu etki yapmtr.

Osmanl aznlklar, ok nceden matbaay kullanmlardr.

1492de spanyadan kaan Yahudiler, matbaay da beraberlerinde getirmilerdir.

Ermeniler 1567, Rumlar 1627de stanbulda matbaay kullanmaya balamtr


38

Matbaann Gecikmesinin Olas Nedenleri

1590da III.Murat, talyada Arapa olarak baslan din d eserlerin satna izin vermitir.

Ancak matbaann kullanm neden gecikmitir? Matbaann dine aykr grlmesi, Mstensihlerin isiz kalmas endiesi, lkede yaygn bir okuma alkanlnn bulunmamas Kitaplarn elle yazlarak oaltlmasnn bir tr ibadet olarak grlmesi, Yazma eserlerin, basl eserlere gre daha gz alc, kaliteli ve hatasz olmas, Aznlklardan bir eyi rnek almann gurur meselesi yaplmas


39

Etkisi; Sosyal ve kltrel nedenlerden kaynaklanan gecikme, Osmanlda eitim ve bilimi

olumsuz etkilemitir. Osmanlda aznlklar 1492den itibaren matbaay kullanmlardr. Aznlklarn kltr ve etkinliklerinde matbaa sayesinde gelitirdikleri eitimlerinin

etkisi byktr. Mteferrikaya verilen izin, dini kitaplar basmama artna balanmtr. Sosyal-kltrel eserlerin baslmas, ilk olumlu etkisidir. lk baslan kitap 1729da Vankulu adl bir szlktr. Matbaa lkede eitim ve retimi, bilgi ve haber iletiimini kolaylatrd. Halkn bilgi ve grg dzeyinin ykselmesinde olumlu etki yapmtr.


40

Bu Dnemde

Eitime Katkda Bulunan

Dnrler


41

KEYKAVUS Kbusnme 11. yzylda Farsa olarak yazlmtr. Yazar, Keykavus bin skenderdir ve soylu bir hanedandan gelmektedir. Dedeleri gibi zamannda padiah olup olmad tam ak deildir. Keykavus, olu Gilan aha nasihatlerini Kbusnme adl eserde toplamtr.

Bu kitap hem bir siyasetname, hem de nasihatnamedir. Kitap, Sultan II. Muradn emri ile Trkeye kazandrld. Osmanl Sultanlar ve beylerinin yetitirilmesinde bu kitaptaki

tlerden yararlanlmtr. Kbusnme 44 blmden olumaktadr. Kitapta, hkmdarn

davranlar, gnlk hayata dair adap kurallar gibi pek ok konuda tavsiyeler bulunmaktadr.

Aileyi eitimin temel oca olarak grr, retmenin eitim amacyla azalama ve dayaa bavurabileceini syler.

Yetenei yok gerekesiyle ocuk eitimden mahrum braklmamal, Asil aileler de ocuklarnn zanaat renmelerini salamaldr.


42

SAD

ran'n iraz kentinde domu (1185-1283), Badat Nizamiyesinde renim grmtr.

Glistan ve Bostan adl eserleri ile tannr. Bu eserler 1928 ylna kadar okullarda Farsa

dersleri iin rnek metinler olarak okutulmutur.

Mistik konulara arlk vermi, ayet ve hadislerle tler sunmutur.


Eitimin 8 yatan itibaren nemsenmesini ister, ocuklarn TAKVA, BLG ve HNER sahibi olarak yetitirilmesini nemser.

Kaliteli, ahlakl retmenlerin gerekliliini savunur Eitimsiz insann tutkularna esir olacan dnr. Ona gre; retmenden tokat yemeyen, felekten tokat yer.

43

.

Bilgelerden birini dinledim. Diyordu ki: "Hibir kimse cahilliini itiraf etmez; biri konuurken

daha szn bitirmeden lafa balayan kimse mstesna".

Ey akll kii, szn ba, sonu vardr. Szn ortasnda sze balama. Akll, tedbirli, bilgili insan, eer susan yoksa sze

balamaz.

Sadi irazi "Glstan"

Gse giren hava hayat uzatr, kan hava vcuda ferahlk verir. u halde bir nefeste iki nimet mevcut ve her nimete bir kr vaciptir.


44

oktandr komaktan yoruldum, bittimDinleneyim diye hamama gittim

Ykanmak zere uzandm kile Sanki elim temas etti bir gle

Kil deil adeta bir dilber teni O gzel kokusu mest etti beni

-"Nesin?" dedim, "Amber misin, gl msn? Yoksa basit toprak msn, kil misin?

-"Topram ben, bir tarladan alndm Uzun zaman gl dibinde bulundum." Kamil ile bulunan olgunlar

En azndan onun kokusun(u) tar. Sadi irazi "Glstan"


45

AMASYALI HSEYNOLU AL stanbul'un fethi sonras, 1453te yazd Tariku'l-Edeb adl eseriyle nldr. Sbyan mektebi retmeni olup, Sadinin eserlerinden nakiller yapar. Eserde; doumdan lme kadar adab-i muaeret konularn iler. Kitabn yazlma amalarndan biri, yazarn ifadesiyle Edep renmeyi bildirmektir. Hseyinolu Aliye gre her Mslman edebin bilmekle ykmldr. ocuklarn uymas gereken toplumsal kurallardan bahseder fakat ocuklara deil

ailelerine hitap eder. Anne babalarn, ocuklarna sevgiyle yaklamalarn, kzlara pozitif ayrmclk yaplmasn tavsiye eder. Geri kzlar er olan gibi cret edip hkmlerini geiremezler; yine de sevgi ve efkatten daha ok

pay almaldrlar. retmende; bilgi, tecrbe, sabr ve dindarlk niteliklerini nemser. retmen ocua kar efkatli olmal, onun yaratl zelliklerini iyi tanmaldr. Konularn tekrarn nemsemeli, zor devler vermemelidir. ocuu aratrmaya yneltmelidir. Ona gre aratrma, anlama gl yaayan ocuklarn daha iyi

renmelerini salar. Ayrmclk yapmamak kouluyla dayaa bavurulabilir, ki; dayakla yabani canavarlar bile eitilir.22.3.2016 Yrd. Do. Dr. Ali Gurbetolu

46

HACI BAYRAMI VEL

Anadolu sufilerinin en nemlilerinden biridir.

Ankarann Solfasol kynde domutur.

Doum tarihi kesin olmamakla birlikte kaynaklarda 1352-53 yllar olarak belirtilir.

Ankarada Kara Medresede ve 1394de Bursada elebi Sultan Mehmet (Yeil Medrese) medresesinde de mderrislik yapt.


47

Edirnede Sultan II.Murad Han 1421 ylnda tahta geince Hac Bayram- Veliyi Edirneye davet eder.

Bu yolculuk esnasnda Geliboluya urar ve burada Yazcolu Ahmet ve Muhammed kardelerle grr onlar tasavvuf yoluna sokar

Hac Bayram- Velinin doduu ev


Mehur rencileri;Damad Erefolu Rumi, Yazcolu kardeler ile Fatihin hocas Akemseddindir.

1429 tarihinde Ankara'da vefat etti

http://www.hacibayramiveli.com/images/hbv_hayati4_800_1.jpghttp://www.hacibayramiveli.com/images/hbv_hayati4_800_1.jpghttp://www.hacibayramiveli.com/images/hbv_hayati1_800_1.jpghttp://www.hacibayramiveli.com/images/hbv_hayati1_800_1.jpghttp://tr.wikipedia.org/wiki/E%C5%9Frefo%C4%9Flu_Abdullah_R%C3%BBm%C3%AE

48

YAZICIOLU MEHMET VE AHMET

Yazcolu Mehmet; Muhammediye (1449) Yazcol Ahmet; Envarul Akin (1453) Bu eserler, dini ve tasavvufi ieriklidir. Yzyllarca halk arasnda etkin olmu, halk sohbetlerinde

okunmu eserlerdir. Eserlerde bilim adam ve renci tutumlar

deerlendirilmitir. Gsteri olsun diye ilim tahsil etmenin gnah olduu

fikri ilenir. Alim kii, Tanrya giden yollar bilir ve halk da bu yola

ynlendirir. Bilginin sonu yoktur. Ben biliyorum diyen cahildir


49

KINALIZADE AL 1516 senesinde Ispartada dodu. Dedesi,Abdlkadir Hamidi, Fatih Sultan Mehmed Hann

hocalarndandr Yaz(hat) sanatnda usta olup, tefsir, hadis ve fkh ilimlerinde sz

sahibi oldu. Edirnede ve eitli medreselerde ve Sleymaniye Medresesinde

mderrislik yapt, am, Kahire, Bursa, stanbul kadl yapt. Fen, felsefe ve hikmet ilminde de iyi yetimitir. slam ahlaknn esaslar zerine Ahlak- Alai adl eserini

yazmtr. Eseri medreselere cumhuriyet yllarna kadar okutuldu. Ameli ve teorik ahlaktan, aile ve devlet ahlakndan sz eder. Ahlaki eitimde ayna benlik duyarlln nemli grr. Oyunu ocuk iin nemli bir ihtiya olarak deerlendirir. Eitimin ocuu, hayatn glklerine kar hazrlamasn ister. Eitim amal olarak dayaa bavurulabilecei grndedir


50

Babas, Enderun kurumunda yetimi bir asker olan Katip elebi, 1609 stanbulda dodu. Ordu ktipliinde bulunduu iin ulema ve halk arasnda Ktip elebi diye tannd. On drt yana kadar eitli hocalarndan dini ve pozitif bilim eitimi ald. 1645te Girit seferine katlmas sayesinde haritalarn nasl yapldn rendi Osmanl Devleti'nde Bat bilimleriyle fazla ilgilenen ve Dou bilimleriyle karlatrp sentezini yapan ilk

Trk bilim adamlarndan biridir Medreselerin bozulma nedenlerini incelemitir. 20 kadar eseri iinde ok bilinenler; Kef'z-Znn; 15 000 civarnda kitab ve on bine yakn mellifi tantmtr. Cihannma; En eski Osmanl corafya kitabdr Tuhfet-l Kibr f Esfr-il Bihr: Osmanl deniz savalarn ele alr. retmen; efkatli, bilgili, tecrbeli, ahlakl, bireysel zellikleri grebilen

niteliklere sahip olmal. Ona gre renci; gen, salkl, varlkl, ahlakl, gvenilir olmal Yntemde; yetenee gre eitim, tedrici eitim nemsenmeli, Yerine gre eitimde ezbere de yer verilmelidir.


KATP ELEB

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cihann%C3%BCma_(K%C3%A2tip_%C3%87elebi)&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cihann%C3%BCma_(K%C3%A2tip_%C3%87elebi)&action=edit&redlink=1

51

MUSTAFA AL Babas Hrvat kkenli bir muhtedi olup 1541 tarihinde Gelibolu'da

domutur. 1561 ylnda ehzade Selim'in (II. Selim) yanna ktip olarak

girmitir Cidde Sancakbeylii grevi srasnda 1600de Cidde'de lmtr. rili ufakl, manzum ve mensur 50 kadar eserin sahibidir Eserleri konularna gre; tarih, edebiyat ve sosyal konular ile ilgili

olup Osmanl eitim sistemini de incelemitir. "Knh'l-Ahbr" bata olmak zere birok eseri vardr. Knh'l-Ahbr, Trke genel bir eser olup, eserde srasyla

Peygamberler tarihi, slam Tarihi, Trk ve Mool tarihi ve en son olarak Osmanl Tarihi anlatlr.

Kad ve mderrisliin parayla alnp satldn, mderrisliin hak edene deil rvet verene verildiini syler.

Bilen-bilmeyen, erdemli-erdemsiz ayrm yapar. Giyim kuamn vcudu rtmekle birlikte cehaleti rtmediini syler.


52

KO BEY Genliinde Rumeliden devirilerek Enderuna alnm olup doum ve lm tarihleri

bilinmemektedir. Devlet idaresinde grd yolsuzluklar rapor hlinde padiaha arz etti (1631). Mehur eseri Koibey Risalesidir IV. Murad'a verdii 'arzlardan oluan risalesinde (kitapnda)

Osmanl Devleti'nin gerileme ve zayflama sebeplerini anlatr. Bunu yaparken gemiteki baarlar ve yaad devrin zaafn

iyice incelemi, sebep ve areleri cesaretle gstermitir. Bu yzden o, bir lim ve tarihi olmaktan ok, devletteki hatalar

rapor eden bir aydndr. Koibey Risalesi devrin sosyal, idar ve iktisad durumu hakknda

bilgi vermesi bakmndan nemli bir eserdir. Eserde Osmanl eitim sistemini ve Medreselerin bozulma

nedenlerini incelemitir. Alim ile cahilin bir tutulduunu, Mlazimet esasnn bozulduunu, Mderrisliin parayla alnp satldn sylemektedir.


53

LTF PAA On altnc yzyl kumandan, tarihi, ilim ve devlet adamdr. Ailesi, doum yeri ve tarihi bilinmeyip, Enderun'da retim grerek yetitirilmitir. Kastamonu ve Aydn sancakbeyliklerinde bulundu, 1533te Karaman, daha sonra

Anadolu ve ardndan Rumeli beylerbeyliine getirildi(1536). Ksa bir mddet sonra, nc vezirlie tayin olundu. 1539'da sadrazam olup yaklak iki sene bu grevde kalan

Ltfi Paa, Mays 1541'de azledildi.


Arap edebiyat, fkh, hadis, tarih ve dier ilimlerin yannda tp ilmine vakft.

Arapa ve Trke kitaplar yazm, tercmeler yapmtr. Yaklak 20 kadar eseri vardr. 1554e kadar Osmanl tarihini ihtiva eden Tevrih-i l-i Osman, Vezirlerin ve devlet adamlarnn uyaca kaidelerden bahseden

safnme, Tp ve dini konu edinen Tuhfett-Tlibn adl eserleri ile bilinir.

54

NAMA Asl ad Mustafa Naim olup 1655'te Halep'te domutur. Gen yata stanbul'a gelmi ve Beyazt Camii'ndeki derslere de

devam etmitir.

Saraya, vakanvis (resmi tarih yazcs) olarak girmitir. Kendi adn tayan tarihin (Naima Tarihi) nsz, zamann Sadrazam

tarafndan ok beenildi.

Bu nsz, tarihilikte usul konusunda deerli bilgiler ierdiinden gerekten nemlidir.

nk, o zamana kadar gelen btn tarihilerden farkl olarak bu nszde Naima, olaylara nasl baktn, nasl deerlendirdiini anlatmaktadr.

Tarih yazmnda, bni Haldun'un sosyolojik tarih metodunu kullanacan sylemektedir. Naima'nn, bilimsel bir tarihi olmas ne kadar nemli ise, o dnemde bir sadrazamn, bilimsel

tarihin nemini kavramas ve Naim'y arkalamas da o kadar nemli bir konudur.


55

SARI MEHMET PAA

Kk yata maliye brolarnda almaya balam ve Ba defterdarlk makamna kadar ykselmitir.

eitli yerlere devlet hizmetlerinde bulunmutur. Rakiplerinin, aleyhindeki faaliyetleri sonucu 1717 senesinde

idam edilmitir. En nemli eseri Nesayil-Vzera Vel-mer (Devlet

Adamlarna tler) dr. Devlet adamlnn yansra bir dier zellii de tarihiliidir. 1656-1704 yllarn kapsayan Zbde-i Vekayiat adl bir eseri

daha mevcuttur. Eserinde bizzat kendi yaad dnemi yazmas bakndan

nemli bir kaynaktr


56

NAB 1641 senesinde, anlurfa'da domu, 24 yanda stanbulda eitimine devam ederek, iirleri

ile tannmaya balamtr. Eserlerinin ounu yaklak 25 yl devlet grevlisi olarak bulunduu Halep'te kaleme almtr. Daha sonra stanbulda eitli devlet grevlerinde bulunmu, 1712 ylnda vefat etmitir.

Duraklama devrinde yaam bir air olarak devlet ynetiminde ve toplumdaki dejenerasyona ve bozukluklara ahit oldu.

Eserlerinde devleti, toplumu ve sosyal hayat eletirmitir. 10 kadar eseri arasnda Hayriyye adl, nasihat kitab nldr. Ahlk ynden Trk edebiyatnda, ocua hitap eden ilk eserdir. Eser, zelde oluna, genelde o gnn Osmanl toplumuna ve gelecek

kuaklara t vermek amacyla kaleme alnmtr. Onun tleri tm Osmanl Mslman ocuklar iin uygun grlm

ve benimsenmitir tlerinde de hayat tecrbelerini aktarmtr. Devrinin nemli buhranlarna parmak basm ve zm nerileriyle

topluma moral vermitir.21.3.2016 Yrd. Do. Dr. Ali Gurbetolu

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfahttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stanbul

57

BRAHM HAKKI 18 Mays 1703 ylnda Erzurum'a bal Hasankale'de

dnyaya gelmitir 9 yasndayken Tilloda eyh smail Fakirullahdan

dersler ald. Yeniden Erzurum'a dnen brahim Hakk, srekli

olarak din ve bilimsel konularla ilgilenmitir. 40 tan fazla eser brakm, 1780de vefat etmitir. Eserleri iinde 1754 de tamamlad lahiname

adndaki divan mehurdur. En mehur eseri ise Marifetnamedir Topluma msbet bilimleri sevdirmitir. Ksa ve kolay renilir kurallarla bilginin renilmesini kolaylatrmtr. Anne-baba, ocuk ilikileri konusunda t ve neriler sunmutur. retmen ve renci davranlar ile ders verme kurallarna ilikin esaslar ortaya

koymutur21.3.2016 Yrd. Do. Dr. Ali Gurbetolu

Trk Eitim TarihiSlayt Numaras 2Slayt Numaras 3Slayt Numaras 4Osmanllarda Eitimin Genel zellikleri Slayt Numaras 6Slayt Numaras 7Kurulutan, Eitimde lk Yenileme Hareketlerine Kadar (1299-1776) EitimSlayt Numaras 9Dnemin rgn Eitim KurumlarSbyan MektepleriSlayt Numaras 12Slayt Numaras 13Slayt Numaras 14Slayt Numaras 15MedreselerSlayt Numaras 17Slayt Numaras 18Slayt Numaras 19Meslek ve htisas MedreseleriMedreselerin Toplumdaki EtkileriMedreselerin Bozulma NedenleriMedreselerin Bozulma AlanlarMedrese Sisteminin 20.yy Eitim Dncesiyle KarlatrlmasSaray Mektepleriehzadegan MektebiEnderun MektebiSlayt Numaras 28EtkisiPadiahlarn YetimesiAskeri Eitim KurumlarAznlk ve Yabanc OkullarSlayt Numaras 33Memur Yetitiren KurumlarDnemin Yaygn Eitim KurumlarVakflarMatbaann Aln ve EtkisiMatbaann Gecikmesinin Olas NedenleriSlayt Numaras 39Bu Dnemde Eitime Katkda Bulunan DnrlerKEYKAVUSSAD. Slayt Numaras 44AMASYALI HSEYNOLU ALHACI BAYRAMI VELSlayt Numaras 47YAZICIOLU MEHMET VE AHMET KINALIZADE ALKATP ELEBMUSTAFA ALKO BEYLTF PAANAMASARI MEHMET PAANABBRAHM HAKKI

Documents

Türk Eğitim Tarihi - agurbetoglu.comagurbetoglu.com/files/4. Osmanlılarda Eğitim.pdf · • Padişah üzerinde bir tür siyasal denetimi ile etkin ... • Programlar ders geçme