Türkçe ÖğretimiYaklaşımlar ve Modeller

Firdevs GÜNEŞ

6. Baskı

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ

TÜRKÇE ÖĞRETİMİ Yaklaşımlar ve Modeller

ISBN 978-605-364-492-7DOI 10.14527/9786053644927

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anı-lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mayıs 2013, Ankara6. Baskı: Temmuz 2019, Ankara

Yayın-Proje: Ayşe AçıkgözDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1

İskitler/ANKARATel: 0312-3411020

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, Konya Çumra’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Çumra’da tamamladı. Aynı yıl Hacettepe Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bö-lümünde lisans öğrenimine başladı ve 1979 yılında mezun oldu. Yüksek lisans eğiti-mini ise Hacettepe Üniversitesinde Eğitim Yönetimi ve Teftişi alanında 1981 yılında tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda 1980-1982 yıllarında öğretmen-lik yaptı. Ardından 1982 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Halk Eğitimi Bölümüne araştırma görevlisi olarak göreve başladı. Bu Fakültede 1988 yılında Doktor, 1991 yılında Doçent ve 1998 yılında Profesör unvanını aldı.

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde Ana-bilim Dalı Başkanı (1997-1999), Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı (2011-2016), Bartın Üniversitesi Senato ve Yönetim Kurulu Üyesi (2011-2016), Bartın Üniver-sitesi İslami İlimler Fakültesi Dekan Vekili (2012-2013),Edebiyat Fakültesi Dekan Vekili (2014), Bartın Üniversitesi 2013-2017 Stratejik Plan Hazırlama Komisyonu Başkanı (2011-2013), Bartın Üniversitesi Yayın Komisyonu Üyesi (2011-2012), Bartın Üniversi-tesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Üyesi (2011-2014) gibi çeşitli idari ve aka-demik görevleri yürüttü. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Derneği (SEAD) Yönetim Kurulu Başkanı olan Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, halen Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fa-kültesi Temel Eğitim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim dalında görev yapmaktadır.

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ’in, Türkçe öğretimi, ilkokuma yazma öğretimi, hızlı oku-ma, sınıf yönetimi, yetişkin eğitimi, ders kitaplarının incelenmesi, eğitim bilimine giriş, beceri öğretimi, öğretim ilke ve yöntemleri konularında 20 kitap ile 300’den fazla uluslar arası ve ulusal yayını bulunmaktadır. Ayrıca 20’den fazla ulusal ve uluslararası projede yü-rütücü ve araştırmacı olarak görev almış, 13 yüksek lisans ve 9 doktora tezi yönetmiştir.

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, MEB-UNICEF İşbirliği Yetişkin Okur-Yazarlığı Pro-jesi, Yetişkinlere Okuma-Yazma Materyalleri Hazırlama Komisyonu Başkanı (1992-1993), MEB-Dışişleri Bakanlığı-TİKA İşbirliği Müstakil Türk Cumhuriyetleri Alfa-be-İmla Çalışmaları Türkiye Tarafı Temsilcisi (1993), MEB. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Eğitim Politikaları Geliştirme Komisyonu Üyesi (1993-1994),Başbakanlık DPT Müsteşarlığı, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 5 No’lu Hayat Boyu Eğitim veya Örgün Olmayan Eğitim Özel İhtisas Komisyonu Başkanı (1999-2000), Avrupa Birliği Temel Eğitime Destek Programı (TDEP) çerçevesinde MEB. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Türkçe Dersi (1-5.Sınıflar) Öğretim Programı Geliştirme Özel İhtisas Ko-misyonu Başkanı (2003-2006),Avrupa Birliği Temel Eğitime Destek Programı (TDEP) çerçevesinde MEB. İlköğretim Genel Müdürlüğü, İlköğretim Türkçe(1-5.Sınıflar) Ders Kitapları Yazım Komisyonu Başkanı (2005-2006), olarak görev yapmıştır.

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, çok sayıda sempozyum ve kongrenin bilim kurulu üye-liği ile düzenleme kurulu başkanlığını yapmıştır. Halen 18 bilimsel derginin yayın ve danışma kurulu üyeliğini yürütmektedir. Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ evli olup, biri Fizik Mühendisliği, diğeri ABD’de Elektrik Elektronik Mühendisliği alanında doktor olan iki çocuk annesidir.

ÖN SÖZ

Dil dünyayı değiştiren en önemli güçtür.Bu güce ulaşmanın yolu dil ve zi-hinsel becerileri gelişmiş bireyler yetiştirmektir. Bu amaçla Türkçe öğretiminde dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerinin ge-liştirilmesi yanında düşünme, anlama, sorgulama, analiz-sentez yapma, değerlen-dirme gibi zihinsel becerilerin de geliştirilmesi ele alınmaktadır. Bunlara ek olarak iletişim kurma, çağdaş toplumun gereklerini yerine getirme, bilinçli karar verme, öğrenmeyi sürdürme gibi becerilere de ağırlık verilmektedir. Bu anlayış Türkçe öğretim programlarında vurgulanmakta, öğrencilerde geliştirilecek dil ve zihinsel beceriler sıralanmaktadır.

Kitapta Türkçemizi gelecek nesillere iyi öğretmek, üstünlüklerini ortaya koy-mak, beynimizin işleyişine uygun yöntem ve teknikleri göstermek amacıyla çeşitli yaklaşım ve modellere yer verilmiştir. Türkçe öğretiminin kavram ve tanımları, yaklaşım ve modelleri, dinleme, okuma, konuşma, yazma, görsel okuma ve sunu öğrenme alanları, anlama modelleri, kelime tanıma ve zihinsel sözlük geliştirme, zihinde yapılandırma gibi konularda ayrıntılı bilgiler sunulmuştur. Ayrıca her öğ-renme alanında geliştirilecek beceriler, teknikler, öğretim süreçleri ve yapılacak etkinlikler açıklanmıştır. Son bölümde ise ekran okuma ve yazma üzerinde du-rulmuştur.

Kitabın alanda çalışan akademisyen, öğretmen ve öğrencilere katkı getirme-sini dilerim.

Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ

Ankara 2019

İÇİNDEKİLER

Ön Söz .................................................................................................................................. iii

1. BÖLÜM

GÜNÜMÜZ GELİŞMELERİ VE TÜRKÇEMİZ

I. DÜNYA DİLLERİNDEKİ GELİŞMELER ....................................................................2a. Dil Savaşları .................................................................................................................3b. İngilizce’nin Yükselişi ...............................................................................................5c. İngilizce’nin Etkileri ...................................................................................................6ç. Çözüm Arayışları .......................................................................................................8

II. TÜRKÇEMİZİN ÖĞRETİM ÜSTÜNLÜKLERİ .......................................................9a. Günümüz Araştırmaları ............................................................................................9b. Ses Zenginliği ...........................................................................................................11c. Ses-Harf İlişkisi .........................................................................................................12ç. Kelime Tanıma ..........................................................................................................14d. Hece ve Kelime Türetme .........................................................................................15e. Zihinsel Sözlük .........................................................................................................15f. Diğer Özellikler .........................................................................................................16

III. TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDEKİ GELİŞMELER .........................................................17a. Dil Öğretim Yaklaşımları ........................................................................................17b. Öğrenme Alanları ....................................................................................................17c. Dil Edinme Yerine Dil Öğrenme ............................................................................18ç. Diğer Gelişmeler .......................................................................................................18

2. BÖLÜM

KAVRAM VE TANIMLAR

I. DİL VE ÖZELLİKLERİ .................................................................................................23a. Dil Nedir? ..................................................................................................................23b. Dilin Özellikleri .......................................................................................................24c. Dilin İşlevleri ............................................................................................................24ç. Dil ve Kavram İlişkisi ...............................................................................................25d. Dil ve Kültür İlişkisi .................................................................................................26e. Dilin Kullanım Alanları ..........................................................................................26

II. DİL GELİŞİMİ ...............................................................................................................27a. Zihin Gelişimi ...........................................................................................................28b. Anne Karnında Dil Gelişimi ..................................................................................30c. Dil Gelişimi Araştırmaları ......................................................................................31ç. Dil Gelişiminde Annenin Rolü ..............................................................................33d. Dil Gelişiminde Ninnilerin Rolü ...........................................................................34

III. DİL ÖĞRENME SÜRECİ ...........................................................................................36a. Dil Nasıl Öğrenilir? .................................................................................................36b. Dil Öğrenme Koşulları ...........................................................................................37c. Dil Öğrenme İlkeleri ................................................................................................40ç. Dil Öğrenme Aşamaları ..........................................................................................42

3. BÖLÜM

YAKLAŞIM VE MODELLER

I. DİL ÖĞRETİM YAKLAŞIMLARI ...............................................................................43a. Geleneksel Yaklaşımlar ............................................................................................44b. Davranışçı Yaklaşım.................................................................................................46c. Bilişsel Yaklaşım .......................................................................................................47ç. Yapılandırıcı Yaklaşım ............................................................................................51

II. DİL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ .................................................................................62a. Geleneksel Yöntemler .............................................................................................62b. Davranışçı Yöntemler .............................................................................................65

III. DİL ÖĞRETİM MODELLERİ ..................................................................................67a. Geleneksel Modeller ...............................................................................................68

1. Parçadan Bütüne Modeller ..............................................................................682. Bütünden Parçaya Modeller ............................................................................683. Karma Modeller .................................................................................................69

b. Yapılandırıcı Modeller .............................................................................................691. Açıklayıcı Model ...............................................................................................702. Etkileşimsel Model .............................................................................................713. Teknikleri Öğretme Modeli .............................................................................724. Örnekleme Modeli .............................................................................................74

IV. TÜRKÇE ÖĞRETİM UYGULAMALARI ................................................................74a. Yaklaşımlar ve Yöntemler ........................................................................................74

b. Programlar ................................................................................................................77

vi Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

4. BÖLÜM

DİNLEME

I. DİNLEME VE ÖNEMİ ..................................................................................................79a. Dinleme Nedir? ........................................................................................................79b. Önemi ........................................................................................................................80

II. DİNLEME ALANLARI ...............................................................................................81a. İşlem Boyutu .............................................................................................................81b. Etkileşim Boyutu ......................................................................................................82c. Anlama Boyutu .........................................................................................................83

III. SÖZLÜ ANLAMA .......................................................................................................83a. Sözlü Anlama Nedir? ...............................................................................................83b. Sözlü Anlama Modelleri..........................................................................................84

1. Süreçsel Modeller ...............................................................................................842. Etkileşimsel Model .............................................................................................88

IV. SÖZLÜ ANLAMA DÜZEYLERİ ...............................................................................90a. Genel Anlama ...........................................................................................................90b. Yorumlayıcı Anlama ................................................................................................90c. Sorgulayıcı Anlama ..................................................................................................91ç. Yaratıcı Anlama ........................................................................................................92

V. DİNLEME ÖĞRETİMİ .................................................................................................92a. Dinlemeyi Öğrenme ................................................................................................92b. Öğretim Amaçları ...................................................................................................93c. Öğretim Süreçleri .....................................................................................................94ç. Dinleme Teknikleri ..................................................................................................94d. Süreçlere Göre Dinleme Teknikleri .......................................................................95

VI. DİNLEME BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ............................................................97a. Dinleme Öncesi Aşama ...........................................................................................97b. Dinleme Aşaması .....................................................................................................98c. Dinleme Sonrası Aşama ..........................................................................................99

VII. DİNLEME TÜRLERİ VE ETKİNLİKLERİ ..........................................................100a. Dinleme Türleri .....................................................................................................100b. Dinleme Etkinlikleri .............................................................................................101

İçindekiler vii

5. BÖLÜM

KONUŞMA

I. KONUŞMA VE ÖNEMİ ..............................................................................................104a. Konuşma Nedir? .....................................................................................................104b. Özellikleri ................................................................................................................106c. Önemi ......................................................................................................................107

II. KONUŞMA ALANLARI ............................................................................................108a. İşlem Boyutu ...........................................................................................................108b. Etkileşim Boyutu ....................................................................................................109c. Güdüleme Boyutu ..................................................................................................110

III. KONUŞMA YAKLAŞIM VE MODELLERİ ...........................................................110a. Geleneksel Yaklaşım ve Modeller .........................................................................111b. Bilişsel Yaklaşım ve Modeller ...............................................................................111c. Yapılandırıcı Yaklaşım ve Modeller .....................................................................113

IV. KONUŞMA ÖĞRETİMİ ...........................................................................................113a. Amaçlar ...................................................................................................................113b. Öğretim Süreçleri ...................................................................................................114c. Konuşma Teknikleri ...............................................................................................115ç. Süreçlere Göre Konuşma Teknikleri ...................................................................115

V. KONUŞMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ...........................................................116a. Konuşma Öncesi Aşama .......................................................................................117b. Konuşma Aşaması ..................................................................................................121c. Konuşma Sonrası Aşama .......................................................................................123

VI. KONUŞMA TÜRLERİ VE ETKİNLİKLERİ .........................................................124a. Konuşma Türleri ....................................................................................................124b. Konuşma Etkinlikleri .............................................................................................125

6. BÖLÜM

OKUMA

I. OKUMA VE ÖZELLİKLERİ ......................................................................................127a. Okuma Nedir? .......................................................................................................127b. Özellikleri ...............................................................................................................128

II. OKUMA ALANLARI ................................................................................................129a. İşlem Boyutu ..........................................................................................................130

viii Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

b. Etkileşim Boyutu ...................................................................................................130c. Anlama Boyutu ......................................................................................................131

III. OKUMA TEORİ VE MODELLERİ .......................................................................131a. Geleneksel Teoriler ................................................................................................131b. Gelişimsel Modeller ..............................................................................................136

IV. OKUMA ÖĞRETİMİ ...............................................................................................137a. Okumayı Öğrenme ...............................................................................................137b. Öğretim Amaçları .................................................................................................138c. Okuma Süreçleri ....................................................................................................139ç. Okuma Teknikleri .................................................................................................140d. Süreçlere Göre Okuma Teknikleri ......................................................................140

V. OKUMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ...............................................................143a. Okuma Öncesi Aşama ..........................................................................................143b. Okuma Aşaması ....................................................................................................145c. Okuma Sonrası Aşama .........................................................................................146

VI. OKUMA TÜRLERİ ..................................................................................................146a. Sesli Okuma ...........................................................................................................146b. Sessiz Okuma .........................................................................................................149c. Sorgulayıcı Okuma ................................................................................................149ç. Paylaşarak Okuma .................................................................................................149d. Bağımsız Okuma ...................................................................................................150

7. BÖLÜM

YAZMA

I. YAZMA VE ÖNEMİ ...................................................................................................151a. Yazma Nedir? .........................................................................................................151b. Önemi .....................................................................................................................153

II. YAZMA ALANLARI .................................................................................................155a. Tasarım Boyutu ......................................................................................................155b. İşlem Boyutu ..........................................................................................................156c. Paylaşma Boyutu ...................................................................................................156

III. YAZMA MODELLERİ .............................................................................................156a. Doğrusal Modeller .................................................................................................157b. Doğrusal Olmayan Modeller ................................................................................157c. Diğer Modeller ........................................................................................................161

İçindekiler ix

IV. YAZMA ÖĞRETİMİ ................................................................................................163a. Amaçlar ...................................................................................................................164b. Yazma Süreçleri .....................................................................................................165c. Yazma Teknikleri ...................................................................................................166ç. Süreçlere Göre Yazma Teknikleri ........................................................................166

V. YAZMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRME .................................................................169a. Yazma Öncesi Aşama ............................................................................................169b. Yazma Aşaması ......................................................................................................171c. Yazma Sonrası Aşama ...........................................................................................173

VI. YAZMA TÜRLERİ ...................................................................................................173a. Betimleyici Yazma .................................................................................................173b. Hikâye Edici Yazma ..............................................................................................174c. İkna Edici Yazma ...................................................................................................174ç. Sorgulayıcı Yazma .................................................................................................175d. Yaratıcı Yazma .......................................................................................................175e. Karşılaştırmalı Yazma ............................................................................................176f. Planlı Yazma ............................................................................................................176g. Not Alma .................................................................................................................177h. Paylaşarak Yazma ...................................................................................................177ı. Bağımsız Yazma .......................................................................................................178i. Bitişik Eğik Yazı .......................................................................................................178

8. BÖLÜM

GÖRSEL OKUMA VE SUNU

I. GÖRSEL OKUMA VE ÖNEMİ ..................................................................................179a. Görsel Nedir? ..........................................................................................................179b. Görsel Okuma ........................................................................................................179c. Önemi ......................................................................................................................181

II. GÖRSEL OKUMA YAKLAŞIMLARI ......................................................................182a. Geleneksel-Semiyolojik Yaklaşım ........................................................................182b. Bilişsel Yaklaşım .....................................................................................................184c. Psikofizyolojik-Yapılandırıcı Yaklaşım ................................................................187

III. GÖRSEL OKUMA ÖĞRETİMİ...............................................................................189a. Becerilerin Doğrudan Öğretimi ...........................................................................189b. Tekniklerin Açıklamalı Öğretimi .........................................................................190

x Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

c. Görsel Okuma Süreci .............................................................................................190ç. Görsel Okuma Etkinlikleri ....................................................................................191

IV. GÖRSEL SUNU ..........................................................................................................194V. GÖRSEL TÜRLERİ .....................................................................................................194

a. Resimler ...................................................................................................................194b. Grafik ve Şekiller ....................................................................................................196c. Karikatürler ............................................................................................................197ç. Renkler ....................................................................................................................199

9. BÖLÜM

ANLAMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRME

I. ANLAMA ÖĞRETİMİ ...............................................................................................201a. Anlama Nedir? .......................................................................................................201b. Anlama Öğretimi ..................................................................................................202

II. ANLAMA MODELLERİ ...........................................................................................203a. Geleneksel Anlayış ................................................................................................203b. Yapılandırıcı Modeller ..........................................................................................204

1. Süreçsel Model ................................................................................................2042. Etkileşimsel Model ..........................................................................................207

III. ANLAMA SÜREÇLERİ ...........................................................................................209a. Küçük Yapıları Anlama Süreçleri ........................................................................209b. Bütünleştirme Süreçleri ........................................................................................210c. Büyük Yapıları Anlama Süreçleri ........................................................................210ç. Seçme Süreçleri ......................................................................................................211

IV. ANLAMA TEKNİKLERİ .........................................................................................211V. ANLAMA ÖĞRETİM MODELLERİ ......................................................................213

a. Becerilerin Doğrudan Öğretimi ..........................................................................214b. Tekniklerin Açıklamalı Öğretimi ........................................................................214

VI. ANLAMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRME ...........................................................215a. Küçük Yapıları Anlama Becerileri .......................................................................215b. Büyük Yapıları Anlama Becerileri .......................................................................216

VII. ANLAMA DÜZEYLERİ ....................................................................................... 217a. Genel Anlama ........................................................................................................217b. Yorumlayıcı Anlama .............................................................................................217

İçindekiler xi

c. Sorgulayıcı Anlama ...............................................................................................217ç. Yaratıcı Anlama .....................................................................................................217

VIII. ANLAMA ETKİNLİKLERİ ..................................................................................218a. Okuma Öncesi Etkinlikler ...................................................................................218b. Okuma Sırasındaki Etkinlikler ............................................................................218c. Okuma Sonrası Etkinlikler ...................................................................................219

10. BÖLÜM

ZİHİNSEL SÖZLÜK GELİŞTİRME

I. KELİME TANIMA VE ÖNEMİ ................................................................................221a. Kelime Tanıma Nedir? ..........................................................................................221b. Sözlü Kelimeleri Tanıma ......................................................................................222c. Yazılı Kelimeleri Tanıma ......................................................................................223

II. TEORİ VE MODELLER ............................................................................................225a. Geleneksel Teoriler ................................................................................................225b. Yapılandırıcı Modeller ..........................................................................................227

III. ZİHİNSEL SÖZLÜK GELİŞTİRME .......................................................................230a. Zihinsel Sözlük Nedir? .........................................................................................230b. Nasıl Geliştirilir? ...................................................................................................230c. Zihinsel Sözlüğü Zenginleştirme ........................................................................232

IV. KELİME ÖĞRENME TEKNİKLERİ ......................................................................233a. Yeni Kelimeleri Tanıma ........................................................................................233b. Kelimelerin Anlamını Keşfetme ..........................................................................234c. Kelimenin Anlamını Metinden Bulma ...............................................................235ç. Kavram Haritası .....................................................................................................237

V. KELİME TANIMA ETKİNLİKLERİ ........................................................................237

11. BÖLÜM

METİNLE ÖĞRENME

I. METİN VE ÖZELLİKLERİ .........................................................................................239a. Metin Nedir? ..........................................................................................................239b. Metin Türleri ...........................................................................................................240c. Metin Anlayışı.........................................................................................................241ç. Metin Öğretimi .......................................................................................................247d. Metinle Öğrenme ...................................................................................................248

xii Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

II. TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDEKİ UYGULAMALAR .................................................250a. Metin İnceleme .......................................................................................................251b. Metin Seçme ...........................................................................................................252c. Metin Uzunluğu......................................................................................................252

III. METİN YAPILARI VE ÖZELLİKLERİ ..................................................................253a. Metin Yapıları .........................................................................................................254b. Metinlerin Yapısal Özellikleri ..............................................................................255

IV. METİN YAPILARINI KEŞFETME TEKNİKLERİ ................................................257a. Metin Şemaları .......................................................................................................257b. Öyküleyici Metin Yapılarını Keşfetme ...............................................................258c. Bilgilendirici Metin Yapılarını Keşfetme .............................................................259

12. BÖLÜM

DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ

I. DİL BİLGİSİ VE TÜRLERİ .........................................................................................261a. Dil Bilgisi Nedir? ....................................................................................................261b. Dil Bilgisi Türleri ....................................................................................................262c. Okul Dil Bilgisi .......................................................................................................263ç. Yeni Dil Bilgisi ........................................................................................................264d. Geleneksel ve Yeni Dil Bilgisi Farkı .....................................................................266

II. DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ ...........................................................................................267a. Önemi ......................................................................................................................268b. Amacı .......................................................................................................................268

III. DİL BİLGİSİ ÖĞRETİM YAKLAŞIMLARI ...........................................................269a. Geleneksel Yaklaşımlar ..........................................................................................269b. Davranışçı Yaklaşım...............................................................................................270c. Bilişsel Yaklaşım .....................................................................................................271ç. Yapılandırıcı Yaklaşım ...........................................................................................273

IV. DİL BİLGİSİ ÖĞRETİM MODELLERİ .................................................................275a. Tümdengelim Modeli ............................................................................................275b. Tümevarım Modeli ................................................................................................276c. Temel İçerik ............................................................................................................276

V. DİL BİLGİSİ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ................................................................278a. Dil Bilgisi-Çeviri Yöntemi .....................................................................................278b. Doğrudan Öğretim Yöntemi ................................................................................278

İçindekiler xiii

c. Aktif Yöntem ...........................................................................................................278ç. İşitsel-Sözel (Dinle-Konuş)Yöntem......................................................................279d. Sezdirme Yöntemi ..................................................................................................279e. Sezdirme Yöntemiyle Aktif Öğrenme Süreci ......................................................280f. Öğretmenin Rolü ...................................................................................................283g. Etkinlik Hazırlama .................................................................................................284h. Değerlendirme .......................................................................................................285

VI. TÜRKÇE DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ .......................................................................285

13. BÖLÜM

YÖNTEM VE TEKNİKLER

I. ÖN BİLGİLERİ HAREKETE GEÇİRME .................................................................287II. AMAÇ BELİRLEME ..................................................................................................289III. METNİ GÖZDEN GEÇİRME ................................................................................290IV. TAHMİN ETME ........................................................................................................291V. SORGULAMA .............................................................................................................293VI. ÇIKARIM YAPMA ...................................................................................................295

a. Nasıl Uygulanır? .....................................................................................................296b. Çıkarımlara Bazı Örnekler....................................................................................297

VII. TARTIŞMA ...............................................................................................................297VIII. SORUN ÇÖZME ....................................................................................................298IX. BEYİN FIRTINASI ....................................................................................................299X. ÖZETLEME .................................................................................................................300XI. SORU-CEVAP ...........................................................................................................300XII. ANA FİKİR ...............................................................................................................303XIII. BENZER VE FARKLILIKLAR .............................................................................304XIV. GÖZLEM VE İNCELEME .....................................................................................304XV. ROL OYNAMA .........................................................................................................305XVI. OYUNLAR ...............................................................................................................306XVII. DRAMA .................................................................................................................306XVIII. GÖSTERİ .............................................................................................................307XIX. BALIK KILÇIĞI ......................................................................................................307XX. ZİHİN HARİTASI ....................................................................................................308

xiv Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

14. BÖLÜM

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

I. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...............................................................................309a. Tanımlar .................................................................................................................309b. Değerlendirme Aşamaları .....................................................................................310c. Değerlendirme Türleri ...........................................................................................311

II. SORULAR VE ÖZELLİKLERİ ..................................................................................313a. Sorular ve İşlevleri ..................................................................................................313b. Soru Türleri ve Teknikleri .....................................................................................315c. Soru-Cevap İlişkisi .................................................................................................317ç. Soru Sorma Modelleri............................................................................................318

III. TÜRKÇE ÖĞRETİMDE UYGULAMALAR .........................................................319a. Çoktan Seçmeli Testlerin Olumsuzlukları ..........................................................319b. Yeni Programlarda Uygulama ..............................................................................323

DİNLEME SÜRECİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ...............................................324KONUŞMA SÜRECİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .............................................325KONUŞMA BECERİSİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ..........................................326OKUMA BECERİSİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ...............................................327YAZMA BECERİSİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ................................................328YAZMA SÜRECİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ...................................................329ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNİ GÖZLEM ÖLÇEĞİ .........................................330ÖĞRENME ALANLARI DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ...........................................331KENDİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .....................................................................332HİKÂYE ANLATIMI .......................................................................................................333KENDİNİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .....................................................................333

15. BÖLÜM

OKUMA VE YAZMA ALIŞKANLIĞI

I. OKUMA VE YAZMA ALIŞKANLIĞI ......................................................................335a. Okuma ve Yazma Alışkanlığı Nedir? ...................................................................335b. Okuma ve Yazma Alışkanlığını Geliştirme .........................................................336

II. OKUMA ETKİNLİKLERİ..........................................................................................338a. Çocukla Konuşma ..................................................................................................338b. Hikâye Okuma ........................................................................................................339c. Eğlenceli Etkinlikler ..............................................................................................339ç. Birlikte Okuma-Yazma ..........................................................................................340

İçindekiler xv

d. Çocukların Okumasını Dinleme .........................................................................341e. Örnek Olma ............................................................................................................341f. Okuma Saatleri Oluşturma ....................................................................................342g. Anlama Ağırlık Verme ..........................................................................................343h. Kitaplar Hakkında Konuşma ................................................................................344ı. Kitapları Birlikte İnceleme ....................................................................................345i. Okuma Sonrası Etkinlikler ....................................................................................346j. Çabaları Övme .........................................................................................................347

III. YAZMA ETKİNLİKLERİ ........................................................................................347a. Yazmaya Cesaretlendirme .....................................................................................348b. Rehberle Yazma ......................................................................................................348c. Paylaşarak Yazma ...................................................................................................349ç. Bağımsız Yazma ......................................................................................................349

IV. KİTAP SEÇİMİ ...........................................................................................................350a. Kitaplar Nasıl Seçilmeli? ........................................................................................350b. Öğrencilerin Okuma İlgisi ....................................................................................352

1. İlgi Türleri .........................................................................................................3522. İlginin Niteliği .................................................................................................353

c. Diğer Durumlar ......................................................................................................354

16. BÖLÜM

EKRAN OKUMA VE YAZMA

I. EKRAN OKUMA VE ÖZELLİKLERİ .......................................................................357a. Ekran Okuma Nedir? .............................................................................................357b. Ekran Okumanın Yayılması ..................................................................................358c. Ekran Okuma ile Değişenler .................................................................................359

II. EKRANA YAZMA VE ÖZELLİKLERİ ....................................................................371a. Yazma Alanındaki Gelişmeler ..............................................................................371b. Kalem ve Tuşlarla Yazma Arasındaki Farklılıklar ..............................................373c. Kalemle Yazma Öğretimi ......................................................................................375ç. Kalemle Yazmanın Zihinsel Görünümü .............................................................377d. Klavye ve Tuşlarla Yazma Öğretimi .....................................................................379e. Karşılaştırmalı Araştırmalar .................................................................................380f. Ekrana Yazma ..........................................................................................................382

KAYNAKÇA .....................................................................................................................385

xvi Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

Bilgi çağını yaşayan dünyamızda eğitim bir güçtür. Dil, bu güce ulaşmanın en önemli anahtarıdır. Dil, öğrenmenin kalbi ve insan beyninin sınırsız bir becerisi-dir. İnsanlar bu sınırsız becerilerini kullanarak öğrenir ve kendilerini hayat boyu geliştirirler. Dil, insanların duygu, düşünce ve gözlemlerini ifade etmesine, ileti-şim kurmasına, çevresiyle etkileşmesine, dünya ile bütünleşmesine ve kültürün gelecek kuşaklara aktarılmasına katkı sağlar. Bu nedenle dil öğretimi çok önemli olmakta, küçük yaşlardan itibaren dil ve zihinsel becerileri geliştirecek yaklaşım ve modeller üzerinde durulmaktadır. Böylece beynimizi etkili ve verimli kullanmak, yani zihinsel verimliliği artırmak, bilginin kullanımını ve üretimini kolaylaştır-mak amaçlanmaktadır.

Dile ve dil öğretimine ağırlık vermeyen bir ülke geleceğe kapılarını kapatmış demektir. Kalkınma için sadece sanayi ve tarımdaki gelişmeler, sağlık alanındaki ilerlemeler yeterli değildir. Dili ve zihni gelişmiş akıllı insanlar yetiştirmeden kal-kınma gerçekleşmez. Akıllı insanlar olmadan da bilgi ve teknoloji üretilemez. Bilgi ve teknoloji insansız kullanılamaz, geliştirilemez. Bu durumu fark eden ülkeler dü-şünen, araştıran, sorgulayan ve sorun çözen bireyler yetiştirmek için dil öğretimi-ne ağırlık vermektedir. Bu süreçte uygulanacak yeni yaklaşım, model, yöntem ve teknikler geliştirilmektedir. Ayrıca beyin araştırmalarından da yararlanılmaktadır.

Dil öğretimi konusunda ülkemizde de son yıllarda önemli gelişmeler olmak-ta, yeni Türkçe öğretim programlarında dil ve zihinsel becerileri geliştirme birlikte ele alınmaktadır. Türkçe öğretimi sadece dinleme, konuşma, okuma, yazma, oku-ma ve görsel sunu gibi dil becerilerinin geliştirilmesi değil, aynı zamanda düşün-me, anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, analiz-sentez yapma ve değerlendirme gibi zihinsel becerilerin geliştirilmesi olarak vurgulan-maktadır. Bu süreçte öğrencilerin Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, ileti-şim kurma, problem çözme, karar verme, öğrenmeyi yaşam boyu sürdürme gibi becerileri geliştirmeleri beklenmektedir.

Türkçe öğretiminde amaç Türkçeyi doğru, güzel ve etkili öğretmek, Türkçe-nin giderek gelişmesini, yayılmasını ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak-tır. Türkçemizin milâttan önce dört bin yılına kadar uzanan eski ve köklü bir geçmişi vardır. Türkçe, Ural-Altay grubunda yer alan sondan eklemeli bir dildir.

1. BÖLÜMGÜNÜMÜZ GELİŞMELERİ VE TÜRKÇEMİZ

Türkçe tarihi süreç içinde dünyaya yayılmış ve çeşitli dilleri etkilemiştir. Ülkemiz-deki kaynaklar dünyanın çeşitli yörelerinde Türkçe konuşan iki yüz milyon insan olduğunu belirtmektedir. Bu sayı ile Türkçenin dünya dilleri arasında durumu ve geleceği nedir? Gelecek nesillere Türkçeyi iyi öğretmek için neler yapılmalıdır? Hangi yaklaşım ve modeller uygulanmalıdır?

I. DÜNYA DİLLERİNDEKİ GELİŞMELER

UNESCO 2010 yılında ‘Dünya Dil Atlası’nı yayınladı. Bu Atlasa göre dünya-mızda 6 000 civarında dil vardır. Bu dillerin % 96’sı dünya nüfusunun % 4’ü ta-rafından, sadece % 3‘ü ise dünya nüfusunun % 96’ sı tarafından kullanılmaktadır. Yani tamamen zıt iki durum söz konusudur. Dünyamızdaki nüfusun tamamına yakını 10 dili, yarıdan fazlası ise 8 dili, yani Çince, İngilizce, Hintçe, İspanyolca, Rusça, Arapça, Portekizce ve Fransızca’yı kullanmaktadır. Dünyada yaygın konu-şulan dillerin çeşitli kriterlere göre bir etkililik sıralaması yapılmıştır. Buna göre ilk üç sırayı İngilizce, Fransızca ve İspanyolca almaktır. Bunu Rusça, Arapça, Çince, Almanca, Japonca, Portekizce ve Hintçe izlemektedir.

Dil Atlası’na göre önümüzdeki yıllarda dünyamızdaki 6000 dilin % 50’si yani 3000 dil yok olacaktır. Çeşitli araştırma ve ölçütlere göre tehlikede olan diller 5 dü-zeye ayrılmıştır. Bunlar “ölmek üzere olan diller, durumu çok kritik olanlar, ciddî tehlikede olanlar, tehlikede olanlar ve şimdilik kullanılan diller” şeklinde sıralan-mıştır. Buna göre 2511 dilin 200 den fazlası ölmek üzere, 538 dilin durumu çok kritik, 502 dil ciddî tehlikede, 632 dil tehlikede ve 607 dil ise şimdilik kullanılır durumdadır. Bu olumsuz gelişmelerin sürmesi halinde bu yüzyılın sonunda ko-nuşulan dillerin % 95’i yok olacaktır. Dil bilimcilere göre her yıl 10 dil ölmektedir. Bazıları ise her 15 günde bir dilin öldüğünü açıklamaktadır. Dil çeşitliliği olan bölgelerde dil ölüm oranı daha yüksektir. Ölen dillerle birlikte kültürel zenginlik-ler de yok olmaktadır. UNESCO eski Genel Müdürü Koïchiro Matsuura “Dillerin ölümüyle birlikte çok sayıda kültür mirası, özlü ve değerli sözler, deyimler, şiirler, maniler, hikâyeler, atasözleri gibi toplumun önemli değerleri yok olmaktadır. Ay-rıca insanlar arasındaki çeşitlilik, dünya ve doğa hakkındaki zengin bilgiler de yok olmaktadır. ” diyerek konun önemine dikkat çekmektedir.

Bu olumsuz gelişmeler önümüzdeki yıllarda çoğu dilin kısa sürede kaybo-lacağı anlamına mı gelmektedir? Dil bilimciler 100. 000 kişinin konuştuğu diller için bir tehlikenin söz konusu olmayacağını tahmin etmektedir. Bir başka ifadeyle bir dili konuşan kişi sayısı 100 000 ve daha üzerinde ise o dilin yaşama şansının olduğu ifade edilmektedir. Ancak tahminler küçük dillerin tehlikede olduğunu göstermektedir. Çünkü 6000 dilin yarısını konuşan insan sayısı 10. 000 ‘den daha

2 Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

azdır. Geriye kalan dilleri konuşanların sayısı ise 1000 ve daha azdır. Dünyamızda sadece 15 dili konuşanların sayısı 100. 000. 000’u geçmektedir. Bunlar Çince, İngi-lizce, Hintçe, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Arapça, Portekizce, Almanca, Japonca, İtalyanca gibi diller olmaktadır. Diğer taraftan büyük dillerin küçük dillerin ölü-münden sorumlu olduğu belirtilmektedir. Bu konuda UNESCO Dil Atlası yöneti-cisi Christopher Moseley, “İngilizce, Fransızca, İspanyolca gibi diller diğer dillerin ölümünden sorumludur.” demektedir. (Moseley, 2010). Bu açıklama çoğu dil için kaybolma tehlikesinin sürdüğünü göstermektedir.

Dünyamızda bu güne kadar 30 000 civarında dil doğmuş ve bunların çoğu hiç iz bırakmadan kaybolmuştur. Eskiden dillerin çok olması hızlı ve kolay ile-tişim, bilimsel gelişmeleri ve bilgileri paylaşma, sanayileşme vb. açısından sorun olarak görülüyordu. Dillerin çok ve çeşitli olması bilgilerin yayılmasına ve fırsat eşitliğine engel olduğu, ülke çapında tek dilin ideal olduğu dile getiriliyordu. Hatta 19. yy sonunda evrensel dil fikri doğmuş ve Esperanto oluşturulmuştu. Bu anlayış Avrupa’nın sömürgeleştirme çalışmalarında da hakimdi. Sömürgeleştirme çalış-maları sonrasında dünyamızda konuşulan dillerin % 15’i yok olmuştur. Afrika’da çok sayıda dil kaybolmuştur. Avustralya’da konuşulan 250 dilden 20’si kalmıştır. Brezilya’da konuşulan yaklaşık 540 dilin üçte biri yok olmuştur. Bunların yerini büyük diller almıştır. Kısaca dillerin ölümü yeni bir olay değil eskiden bu yana sürmektedir.

Günümüzde dillerin ölümü daha hızlı olmaktadır. Ancak bu süreç sömür-geleştirme çalışmalarıyla değil internet aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Dünya-mızdaki uluslararası finans pazarları, haberleşmeler, eğitim, iletişim, bilgi ve bel-gelerin paylaşılması elektronik araçlarla ve internetle yürütülmektedir. Bu durum küçük diller için büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Çünkü dünyamızdaki dillerin % 90 ‘ı internette yer almamaktadır. İnternet üzerinde yer almayan ve kullanılma-yan bir dil modern dünyada yok sayılmaktadır (Bjeljac-Babic, Roland ve Breton, 2000). Bir başka ifadeyle bilgi teknolojileri ve internet insanları kendi dillerini bir kenara bırakarak büyük dilleri kullanmaya zorlamaktadır. Böylece internet yeni bir sömürge aracı olmaktadır. Eskiden olduğu gibi kilometrelerce uzaktaki ülkele-re gitmek yerine bilgisayar başında dünyanın her yerine ulaşılmaktadır. Bu durum büyük dillerin yayılmasına, internette yer almayan küçük dillerin ise hızla yok ol-masına neden olmaktadır. Bu süreçte dil savaşları da önemli olmaktadır.

a. Dil Savaşları

Dünyamızdaki büyük diller arasında yıllardır süren derin ve sessiz bir savaş vardır. Bu savaş bazı dillerin gelişmesine, bazı dillerin ise yok olmasına neden ol-maktadır. Dil savaşları bazı dillerin diğerlerinden daha üstün olduğu iddialarıyla

Günümüz Gelişmeleri ve Türkçemiz 3

başlamıştır. Bu iddiaları ispatlamak için çeşitli araştırmalar yapılmış ve kanıtlar ileri sürülmüştür. Bu çalışmalarda dillerin açık ve net olması, ses, hece ve kelime yönünden fakir veya zengin olması, güzellik ve saflık, melodik yapı, öğrenme ko-laylığı gibi yönler karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu süreçte dil özelliklerini ve üstünlüklerini belirleyen çeşitli ölçütler oluşturulmuştur. Bu çalışmalar sonun-da Fransızca, İngilizce ve İspanyolcanın dilde açıklık ve netlik yönünden üstün diller olduğu belirtilmiştir. Bu dilleri konuşanlara özel kişiler denilmiştir. Fransız-ca, İngilizce ve İspanyolcanın özelliklerinin dünyadaki hiçbir dilde olmadığı öne sürülmüştür (Leclerc, 2009).

Dillerin ses, hece ve kelime yönüyle zengin veya fakir olması da ele alınmış ve zengin dillerin hızla yayılacağı öne sürülmüştür. Kanıt olarak sözlüklerde yazı-lı kelime sayısı gösterilmiş ve bütün dikkatler dildeki kelime sayısına çekilmiştir. Yani sözlükte yazılı kelime sayısına göre diller fakir veya zengin olarak sıralan-mıştır. İngilizce sözlüklerde 600.000, Almanca 260.000 ve Fransızca sözlüklerde 135.000 kelime olduğu açıklanmıştır. Buna göre Fransızca, Almanca ve İngilizce-nin zengin diller olduğu ve uzun yıllar ölmeyeceği iddia edilmiştir.

Diğer taraftan UNESCO’nun 2010 Dil Atlası verilerine göre kelime sayısı çok olan diller de ölmektedir. Bir başka ifadeyle kelime sayısının dilin yayılmasında veya ölmesinde belirleyici olmadığı görülmektedir. Çünkü günlük yaşamda söz-lükteki kelimelerin çok azı kullanılmaktadır. J. Macnamara’ya göre konuşulan dil-de kullanılan kelime sayısı 6000’i geçmemekte ve bu durum dilin yayılmasında etkili olmamaktadır (Laponce, 1984). Bu nedenle bir dilin zenginliği sözlüklerdeki kelimelerin zenginliği ile değil, bu dili konuşan insanların zihinlerinin zenginliği ile açıklanmaktadır. Sözlüklerde yazılan ve hiç kullanılmayan kelimeler insanların zihinlerine bir katkı getirmemektedir. Ancak dil savaşlarında kelime zenginliği id-diaları çok etkili olmuş, çoğu ülkede uzun yıllar kelime sayısını artırma çalışmaları yapılmıştır. Bazı ülkeler kelime sayısını artırmak için çabalarken İngilizce, Fran-sızca ve Almancada yayılma çalışmalarını hızlandırmıştır.

Dil savaşlarında bazı dillerin güzel, yumuşak, melodik ve kulağa hoş geldi-ği öne sürülmüş, bu özelliklerin yayılmada etkili olduğu belirtilmiştir. İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve İtalyanca için “sevgi dili” ifadesi kullanılmış, Almanca için savaş filmlerine uygun dil (sert, katı, soğuk vb.) benzetmesi yapılmıştır. Yine dillerin saflığı da önemli bir özellik olarak incelenmiştir. Saf bir dilin diğer dil-lerden çok az etkileneceği, çok az kelime alacağı ve diğer dillerle savaşabileceği açıklanmıştır. Ancak bu gerekçe de günümüzde geçerli değildir. Dünyamızda saf, karışmamış ve başka dillerden etkilenmemiş bil dil yoktur. Her dil birbirini etkile-mekte ve diğerlerinden etkilenmektedir (Leclerc, 2009).

4 Türkçe Öğretimi: Yaklaşımlar ve Modeller

Dillerdeki konuşma ve bilgi aktarım hızı da incelenmiştir. Bazı dillerde ko-nuşma sırasında söylenen hecelerin çok olduğu, bazılarında ise az olduğu, bunun yayılmada önemli olduğu açıklanmıştır. İspanyolcanın hızlı konuşulduğu, sani-yede çok sayıda hece söylendiği, ancak anlamlı hece yönüyle İngilizcenin daha zengin olduğu, bilgi aktarım yönüyle Japoncayı 2 kat geçtiği iddia edilmiştir (Pel-legrino, Coupé ve Marsico, 2012). Bu nedenle İngilizcenin eğitim ve bilim dili olduğu açıklanmıştır. Oysa günümüzde konuşma hızı dilin ses, hece, kelime ve kullanım bilgisi gibi çeşitli etkenlerle açıklanmaktadır. İtalyanca, İspanyolca, Por-tekizce, Türkçe gibi dillerde de bir dakikalık konuşmada İngilizce kadar bilgi ak-tarımı yapılmaktadır.

Dil savaşlarında dilin öğrenilme açısından güç veya kolay olması üzerinde de durulmuş, bazı dillerin kolay öğrenildiği, bazılarının ise güç olduğu, bunun yayılmada önemli olduğu açıklanmıştır. İngilizcenin kolay öğrenildiği, öğrenme zevki verdiği ve bu nedenle hızlı yayıldığı iddia edilmiştir. Oysa günümüzde dil öğrenme güçlükleri dilin ses, biçim, sözdizimi, anlam ve kullanım bilgisi gibi çe-şitli etkenlere bağlı açıklanmaktadır. Araştırmalara göre İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Türkçe gibi diller İngilizce ve Fransızca’ya göre daha kolay öğrenil-mektedir. Çünkü bu diller Fransızcadan daha kolaydır. Bazıları için İngilizce zor bir dildir (Leclerc, 2009).

Görüldüğü gibi dil savaşlarında kullanılan ölçütlerin hepsinde Batı dilleri öne çıkmıştır. Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Almanca, İtalyanca gibi dillerin üstün olduğu açıklanmıştır. Bu dillerin kolay öğrenildiği, düşünme, anlama, sorgulama, yaratıcılık gibi becerileri geliştirdiği ve bilimsel ilerlemeleri desteklediği belirtile-rek giderek yayılacağı iddia edilmiştir. Bu ölçütlerden hareket edilerek dünyadaki dillerin çoğunun yetersiz olduğu açıklanmıştır. Uzun yıllar Türkçemizin de ye-tersiz olduğu propagandası yapılmış, zor ve güç öğrenildiği, bilim dili olmadığı vurgulanmıştır. Ancak sonraki yıllarda bu iddialar gerçekleşmemiş,İngilizce hızla yükselmeye başlamıştır.

b. İngilizce’nin Yükselişi

Günümüzde büyük diller arasında en çok İngilizce konuşulmaktadır. İnsan-lığın yarısı İngilizceyi konuşmaktadır. İngilizce hızla yayılmakta ve dünya dili olma yolunda ilerlemektedir. İngilizce çok mükemmel bir dil olduğundan dolayı yayılmamaktadır. Tam tersine bu dili konuşanların bilimsel, teknolojik ve eko-nomik üstünlükleri, insanları bu dili öğrenmeye zorlamaktadır. İngilizce ilk kez 1919 yılında Versailles anlaşması ile diplomasiye girmiştir. Birinci Dünya Sava-şına kadar Fransızca uluslararası düzeyde kullanılan en önemli dildi. Amerikan Başkanı Woodrow Wilson, Versailles anlaşmasının bir örneğinin İngilizce yazıl-

Günümüz Gelişmeleri ve Türkçemiz 5