TTüürrkkiiyyee’’ddee TT››bbbbii ÇÇiizziimmee GGeenneell BBaakk››flfl

Prof. Dr. Mehmet Y›ld›r›mUzm. Dr. Ahmet Sadi Ça¤d›r

G‹R‹fi

Dünya’ da 20. yüzy›l bafllar›nda t›bbi resim konusunda düzenli e¤itim ve-rilmeye bafllanmas›na karfl›n Türkiye’ de günümüze kadar bu konu ne T›p Fa-kültesi ne de Güzel Sanatlar Fakülteleri’nde düzenli bir e¤itim program›na

al›nmam›flt›r. Türki-ye’de T›bbi resim uygu-lamalar› konusunda, ge-nel eriflim / iletiflim ola-naklar› ile ulafl›labilenyeterli doküman olma-mas›, T›bbi Resim’ in ül-kemizdeki süreci hak-k›nda bilgi edinilmesinizorlaflt›rmaktad›r. Bukonuda daha genifl arafl-t›rmalar›n yap›lmas› ge-rekmektedir.

T›bbi resim konu-sunda yetiflmifl insanazl›¤› nedeniyle Türkçet›bbi kaynaklarda resimve flekil kullan›m›ndan

‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri

GGÜÜNNÜÜMMÜÜZZDDEE TTIIBBBB‹‹ RREESS‹‹MMMay›s 2008; s. 67-76

6677

RReessiimm 11.

mümkün oldu¤unca kaç›n›ld›¤› bir gözlem olarak öne sürülebilir. T›bbi resimkonusunda t›p kitaplar› tarand›¤›nda birçok baflar›l› özgün çizime rastlamakmümkün olmakla birlikte bu yetenekli t›bbi çizerler sadece bulunduklar› e¤i-tim kurumunda kapal› kalarak t›p alan›nda s›n›rl› hizmet vermifllerdir.

Kiflilerin kendi çaba ve gayretleri ile t›bbi resim alan›nda birçok eser veril-mifl olmakla birlikte ülkemizde t›bbi çizim, ayr› bir birim olarak görülmemifl,bu nedenle de kurumsallaflamam›flt›r. Cerrahpafla T›p Fakültesi T›p E¤itimiAnabilim dal› bünyesinde aç›lan T›bbi Resim biriminin t›bbi çizimin öneminivurgulamada, t›bbi çizim konusunda nitelikli eleman yetifltirmede önemli birgörevi yerine getirece¤i yads›namaz bir gerçektir.

Günümüzde telif haklar›n›n yasalarla s›k› bir flekilde korunmaya bafllan-m›fl olmas› da, özgün çizim konusunun ne kadar önem tafl›d›¤›n› bütün aç›k-l›¤› ile bizlere göstermektedir.

Ülkemizde önümüzdeki dönemde, t›bbi resim alan›nda çal›flanlar›n biraraya gelerek bir grup oluflturmas›, mesleki örgütlenme sa¤lamalar› ve bu yol-la yapacaklar› bilimsel etkinlikler, t›bbi resim biliminin istenen düzeye ulafl-mas› yolunda önemli bir ad›m olacakt›r.

ÜLKEM‹Z‹N TIBB‹ RES‹M KONUSUNDAK‹ B‹R‹K‹M‹NE ÖRNEKLER ve GÜNÜMÜZ TÜRKTIBB‹ RESSAMLARI

Ülkemizde yüzy›llar önce meydana getirilen Türkçe t›p el yazmalar› ve ki-taplar›ndaki çizimler günümüze kadar gelmifltir. Bunlardan en bilineni Amas-ya Darüflflifas›’nda Baflhekimlik yapm›fl Fatih Dönemi’nin önemli hekimi fiera-fettin Sabuncuo¤lu’ na ait el yazmalar›d›r (Resim 1). Bu el yazmalar›nda konu-larla ilgili minyatür çizimlerle, bugün dahi geçerli olabilecek tedavi metotlar›anlat›lm›flt›r.

Türkiye’de sa¤l›k alan›nda özellikle Anatomi, Histoloji, Patoloji ve Cerra-hi dallarda haz›rlanan kitaplarda resim yayg›n olarak kullan›lm›fl; fakat bura-lardaki t›bbi resimlerin ço¤unlu¤u yabanc› kaynaklardan al›nm›fl, bir k›sm› daülkemizdeki t›p içinden veya d›fl›ndan ressamlar taraf›ndan çizilmifltir.

•• MMeehhmmeett YY››lldd››rr››mm,, AAhhmmeett SSaaddii ÇÇaa¤¤dd››rr

6688

Ülkemizde eski y›llarda, özel-likle anatomi kürsülerinde dersmateryali haz›rlatmak amac› ileressamlar istihdam edilmifl; buressamlara özellikle büyük ebat-lardaki planfllar çizdirilmifltir. Ör-ne¤in, Cerrahpafla T›p FakültesiAnatomi Anabilim Dal›nda,1000’in üzerinde büyük ebatlardaanatomi planfllar› bulunmaktad›r(Resim 2). Benzer flekilde ‹stanbulT›p Fakültesi Anatomi AnabilimDal›’nda da planfllar vard›r. E¤i-timde yans› ve projeksiyon maki-nelerinin kullan›lmas› bu büyükplanfllara olan gereksinimi azalt-m›fl; daha sonra bilgisayarlar›n dadevreye girmesiyle bu ihtiyaç ta-mamen ortadan kalkm›flt›r.

‹stanbul Üniversitesi Yay›n› 1949 y›l› bas›m› Autopsia Tekni¤i Kitab›n›nönsözünde Profesör Dr. Ph. Schwartz taraf›ndan “Kitab›m›z›n gayesi talebe vedoktorlara cenazenin patolojik anatomik muayenesinde on seneden beri ens-titümüzde kullan›lmakta olan teknik ve tatbikat› ö¤retmeye hizmet etmektir.Autopsia safhalar›n›n resimlerini teker teker tetkik ve böylece tecrübesiz olan-lar usulleri okuduklar›n› resimlerden de takip ederek ö¤renebilirler. Autopsi-a kitab›m›z fazla resmi içine almakla, flimdiye kadar ecnebi memleketlerde bi-le neflrolunmufl olan bütün eserlerden fark gösterir. Resimlerden ekserisi bayV. Dulkarlar taraf›ndan çekilmifl ve birçoklar› da meslektafl›m›z Dr. Nihad’›nsanatkar elleriyle çizilmifltir. 3 resim k›sa bir zaman evvel ölmüfl olan hocamB. Fischer’in “ Der Sektionskurs” isimli kitab›ndan al›nm›flt›r. Bu resimlerinesas› birçok sene evvel arkadafl›m heykelt›rafl Benno Elkan taraf›ndan çizilmifl-tir.” denmektedir (Resim 3,4). Görüldü¤ü gibi Önsözün tamam›na yak›n› çi-zimler ve çizimleri yapan kiflilerle ilgilidir. Bu durum da t›bbi eserlerde resim-lemenin öneminin her zaman vurguland›¤›n› göstermektedir.

TTüürrkkiiyyee’’ddee TT››bbbbii ÇÇiizziimmee GGeenneell BBaakk››flfl ••

6699

RReessiimm 22.

•• MMeehhmmeett YY››lldd››rr››mm,, AAhhmmeett SSaaddii ÇÇaa¤¤dd››rr

7700

RReessiimm 33.

RReessiimm 44.

RReessiimm 66.

RReessiimm 55.

Türkiye’de özgün resimlerle yap›lan ilk anatomi atlas›, ‹.Ü. ‹stanbul T›p Fa-kültesi ö¤retim üyesi rahmetli Prof. Dr. Faz›l Noyan taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.

Son y›llarda, ülkemizin yetifltirdi¤i iki t›bbi ressam dikkati çekmektedir.Bunlardan biri Dr. Levent Efe, di¤eri Dr. Ahmet S›nav’d›r.

Dr. AHMET SINAV

Prof. Dr. Ahmet S›nav 1961 y›l›nda Burdur’un Yeflilova ilçesinin DüdenKöyü’nde do¤du. ‹lk, orta ve lise e¤itimini Denizli’de tamamlad›. T›p e¤itimi-ne Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi’nde bafllad› ve 1986 y›l›nda Gülhane As-keri T›p fakültesinden mezun oldu. 1987-1989 y›llar› aras› Hacettepe Üniversi-tesi T›p Fakültesi Anatomi Anabilim dal›nda uzmanlik e¤itimi ald›.

1993 y›l›nda Yard›mc› Doçent, 1995’da Doçent ünvan› ald›. 1997 y›l›ndaGATA’daki görevinden emekli olduktan sonra ABD’ye yerleflip ColumbiaUniversity, College of Physicians and Surgeons Anatomi departman›nda As-sociate Research Scientist ünvan›yla Klinik Anatomi dersleri vermeye bafllad›.8 y›l bu görevini yürüttükten sonra 2007 y›l›nda Medical College of Georgi-a’da Profesor ünvan›yla çal›flmaya baslad›. Halen de bu görevini sürdürmek-te olup, ayn› zamanda internet tabanl› interaktif anatomi e¤itim programlar›üzerine çal›flmalar yapmaktad›r. Bu konuda ve klinik anatomi alan›nda yay›n-lar› bulunan Dr. S›nav, ayn› zamanda profesyonel bir t›p ressam› olup, Asso-ciation of Medical Illustrators, American Association of Anatomists ve Ameri-can Association of Clinical Anatomists üyesidir (örnek resimleri sayfa 58-59’da yer almaktad›r).

Dr. LEVENT EFE

‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi’nden 1982 y›l›nda mezunolan Levent Efe, The Johns Hopkins Medical School’da T›p Çizerli¤i e¤itimi al-d›. 20 y›ld›r Avustralya’n›n Melbourne flehrinde serbest t›p çizeri olarak çal›fl-maktad›r. Dünya’n›n her taraf›ndaki hekimlerin t›bbi resim gereksinimlerineyan›t verebilecek düzeyde yetenekli olan Levent Efe’nin son derece zengin birözgün resim arflivi bulunmaktad›r (örnek resimleri sayfa 63-66’da yer almak-tad›r).

TTüürrkkiiyyee’’ddee TT››bbbbii ÇÇiizziimmee GGeenneell BBaakk››flfl ••

7711

•• MMeehhmmeett YY››lldd››rr››mm,, AAhhmmeett SSaaddii ÇÇaa¤¤dd››rr

7722

RReessiimm 77.

RReessiimm 88.

Ülkemizde ayr›ca, gerek kendi yazd›¤› kitaplara ve gerekse kollektif yaz›-lan kitaplara t›bbi resimler çizen birçok t›p adam› vard›r. Bunlara Ankara Üni-versitesi Cerrahi klini¤i profesörlerinden Prof Dr. Demir A.U¤ur (Resim 5,6),Cerrahpafla T›p Fakültesi Anatomi ve T›p E¤itimi Anabilim Dal›’ndan Prof.Dr. Mehmet Y›ld›r›m, Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AnabilimDal›’ndan Prof. Dr. Mustafa Aldur, Adalet Bakanl›¤› Adli T›p Kurumu ve T›pE¤itimi Anabilim Dal› T›bbi Resim Birimi’nden Uzm. Dr. Ahmet Sadi Ça¤d›rörnek olarak verilebilir. Mehmet Y›ld›r›m’›n resimlerini kendisinin çizdi¤i bir-çok anatomi kitab› bas›lm›fl olup ö¤renci e¤itiminde önemli kaynaklar olarakkullan›lmaktad›r. Ayr›ca iyi bir “T›bbi Foto¤rafç›” olan Mehmet Y›ld›r›m, yap-t›¤› disseksiyonlar›n foto¤raflar›n› da kendi çekmektedir. Bu yöndeki zenginarflivindeki t›bbi resim ve t›bbi foto¤raflardan oluflan ilk kiflisel “TIBB‹ RES‹MSERG‹S‹’ni 20 Kas›m – 7 Aral›k 2006 tarihlerinde Cerrahpafla T›p Tarihi Müze-sinde açm›flt›r (Resim 7, 8, 9). Bilgisayar destekli t›bbi resim çizen Mustafa Al-dur’un çizimleri de Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi Kitaplar›n-da yer almaktad›r (Resim 10, 11). ‹. Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi yay›nlar› ara-s›nda ç›kan üç ciltlik Adli Otopsi kitab›ndaki 300’ü aflk›n resim orijinal olarakDr. A. Sadi Ça¤d›r taraf›ndan meydana getirilmifltir (Resim 12, 13, 14).

TTüürrkkiiyyee’’ddee TT››bbbbii ÇÇiizziimmee GGeenneell BBaakk››flfl ••

7733

RReessiimm 99.

•• MMeehhmmeett YY››lldd››rr››mm,, AAhhmmeett SSaaddii ÇÇaa¤¤dd››rr

7744

RReessiimm 1100.

RReessiimm 1100.

‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakülte-si Kad›n Hastal›klar› ve Do¤umAnabilim Dal› eski uzmanlar›n-dan rahmetli Dr. ‹hsan Ünlüerde bir karikatürist olma yan›ndaiyi bir t›bbi ressamd›. Ameliyat-lara ait birçok t›bbi resmi fluan-da aile arflivinde yer almaktad›r.

Yeni kuflaktan t›bbi resim ko-nusunda dikkati çeken di¤er he-kim ressamlar›m›z HacettepeÜniversitesi T›p Fakültesi Anato-mi Anabilim Dal›nda ihtisas ya-parak Anatomi Uzman› olan Dr.Fikret fien ve Dr. Ali Konan’d›r.

1. Cerrahpafla T›bbi ResimGünleri’ne poster bildiri ile kat›-lan akademisyen ressamlar›m›zda bu grubun di¤er üyeleridir.

Verilen örneklere eklenecek

TTüürrkkiiyyee’’ddee TT››bbbbii ÇÇiizziimmee GGeenneell BBaakk››flfl ••

7755

RReessiimm 1122.

RReessiimm 1144.

RReessiimm 1133.

birçok isim ve eserin oldu¤u kuflkusuzdur; fakat giriflte belirtti¤imiz gibi mev-cut genel eriflim / iletiflim olanaklar› ile k›sa sürede ulafl›labilen yeterli dokü-man olmamas›, Türk T›bbi Ressamlar›n tamam›n›n bu makalede tan›t›lmas›n›olanaks›z k›lm›flt›r. Kendilerini tan›tamad›¤›m›z t›bbi ressamlar›m›zdan flim-diden özür dileriz. Önümüzdeki dönemlerde yapaca¤›m›z araflt›rmalarla bueksikli¤imizi giderme azmindeyiz.

KAYNAKLAR1. CUMHUR M (editör). Temel Anatomi, Metu Press, 2001 Ankara2. GÖKMEN GÖVSA F. Sistemik Anatomi, ‹zmir Güven Kitabevi, 2003 ‹zmir.3. SOYSAL Z ve ark. Adli Otopsi I, II, III. Cerrahpafla T›p Fakültesi Yay›nlar›, 1999 ‹stanbul.4. U⁄UR DA. ‹nguinal ve Femoral F›t›klar›n Cerrahi Tedavisi, 1971 Ankara.5. YILDIRIM M. Topografik Anatomi, 2. Bask›, Nobel T›p Kitabevleri, 2004 ‹stanbul.

•• MMeehhmmeett YY››lldd››rr››mm,, AAhhmmeett SSaaddii ÇÇaa¤¤dd››rr

7766