TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL) · Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL) MARAGA: 80 TSHIFHINGA: awara 2½ Bammbiri

Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MARAGA: 80 TSHIFHINGA: awara 2½

Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 24.

GRADE 12

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)

BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)

·ARA 2011

NATIONALSENIOR CERTIFICATE

GIREIDI 12

Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2 2 DBE/·ara 2011 NSC


PFESESANI

Vhalani ndaela dzi tevhelaho nga vhuronwane ni sa athu u thoma u fhindula mbudziso.

1. 2.

Ni humbelwa uri ni vhale sia¾ari i¼i nga vhuronwane ni sa athu u fhindula mbudziso. Ni songo »idina nga u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani sia¾ari ¼a Zwi re Ngomu ni swaye nomboro dza mbudziso dzo »isendekaho kha bugu dze na guda ¿waha uno. Nga murahu ha izwo, vhalani mbudziso idzi ni kone u nanga dzine na tama u fhindula.

3. 4. 5.

Bammbiri he¼i ¼i na khethekanyo THARU: • KHETHEKANYO YA A: Vhurendi (30) • KHETHEKANYO YA B: Nganea (25) • KHETHEKANYO YA C: ¶irama (25) Fhindulani MBUDZISO ¹HANU dzo fhelela: THARU kha KHETHEKANYO YA A, NTHIHI kha KHETHEKANYO YA B na NTHIHI kha KHETHEKANYO YA C nga n»ila i tevhelaho: • KHETHEKANYO YA A: VHURENDI ZWIRENDO ZWO RANDELWAHO: Fhindulani mbudziso MBILI TSHIRENDO TSHI SONGO RANDELWAHO: Fhindulani mbudziso

NTHIHI. • KHETHEKANYO YA B: NGANEA Fhindulani mbudziso NTHIHI. • KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA Fhindulani mbudziso NTHIHI. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B (NGANEA) NA YA C (¶IRAMA)

• Fhindulani FHEDZI mbudziso ndapfu na pfufhi u bva kha nganea na μirama zwe na funzwa.

• Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI. Arali na fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO ya B, ni fanela u fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO ya C. Arali na fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO ya C, ni fanela u fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO ya B.

Shumisani mutevhe wa u sedzulusa u ni thusa.



6. 7. 8. 9. 10. 11.

VHULAPFU HA PHINDULO • Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso ndapfu kha vhurendi ndi maipfi a

u bva kha 250 u ya kha 300. • Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso ndapfu kha nganea na kha μirama

ndi maipfi a u bva kha 400 u ya kha 450. • Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso pfufhi kha vhu tshimbilelane na

maraga dzo ½ekedzwaho. Vhalingiwa vha lwele u ½ekedza zwi yelanaho nga nμila ya u pfufhifhadza.

Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a khethekanyo i¿we na i¿we nga vhuronwane. Nomborani phindulo dza½u sa zwe ¾hoho dza nomboriswa zwone kha bammbiri ¼a mbudziso. Thomani khethekanyo IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA. ºwalani nga vhudele nahone zwi no vhalea. Ndangatshifhinga yo anganywaho: • KHETHEKANYO YA A: minetse ya henefha kha 40 • KHETHEKANYO YA B: minetse ya henefha kha 55 • KHETHEKANYO YA C: minetse ya henefha kha55.



ZWI RE NGOMU KHETHEKANYO YA A: VHURENDI Vhurendi ho randelwaho: Fhindulani mbudziso MBILI DZIºWE NA DZIºWE NOMBORO MBUDZISO MARAGA 1. U vha thanyele Mbudziso ndapfu 10

2. Dwadze-tshifu Mbudziso pfufhi 10

3. Zwifhondo zwo salaho zwi

zwo¾he Mbudziso pfufhi 10

4. Tsho phulea Mbudziso pfufhi 10

NA Vhurendi vhu songo randelwaho: Fhindulani mbudziso NTHIHI 5. Halwa Mbudziso ndapfu 10

6. Halwa Mbudziso pfufhi 10 KHETHEKANYO YA B: NGANEA Fhindulani mbudziso NTHIHI* 7. Tshi »o lilwa Mbudziso ndapfu 25

8. Tshi »o lilwa Mbudziso pfufhi 25

9. Bulayo ¼o ¾alifhaho Mbudziso ndapfu 25

10. Bulayo ¼o ¾alifhaho Mbudziso pfufhi 25

11. Mafeladambwa Mbudziso ndapfu 25

12. Mafeladambwa Mbudziso pfufhi 25 KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA Fhindulani mbudziso NTHIHI* 13. Ha u tsa ndi ha u gonya Mbudziso ndapfu 25

14. Ha u tsa ndi ha u gonya Mbudziso pfufhi 25

15. Milomo ya ½ukala Mbudziso ndapfu 25

16. Milomo ya ½ukala Mbudziso pfufhi 25



*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI.

MUTEVHE WA U SEDZULUSA Ivhani na vhu¾anzi ha uri no fhindula mbudziso dzo¾he nga u vhea luswayo kha uyu mutevhe wa u sedzulusa.

KHETHEKANYO MBUDZISO TSHIVHALO TSHA

MBUDZISO TSHO TEAHO

X

A: Vhurendi (Tshirendo tsho randelwaho)

1–4 2

A: Vhurendi (Tshirendo tshi songo

gudelwaho)

5–6 1

B: Nganea (Mbudziso ndapfu kana

mbudziso pfufhi)

7–12 1

C: ¶irama (Mbudziso ndapfu kana

mbudziso pfufhi)

13–16 1

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na ya C, vhonani uri no fhindula MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI.



KHETHEKANYO YA A: VHURENDI Fhindulani mbudziso MBILI kha N¸A dzo vhudziswaho.

VHURENDI HO RANDELWAHO/GUDELWAHO

MBUDZISO 1 (Mbudziso ndapfu) Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane ni kone u fhindula mbudziso yo vhudziswaho.

U VHA THANYELE – D ¸ephalama

1 2 3 4 5

6 7 8 9

10 11 12 13

14 15 16 17

18 19 20 21

22 23 24 25 26

A ni vhoni dza yavho milomo mbemba, Dzi tatamuwa sa mulavhu dza guma n»evheni, Ma½o a tsetshela a sala e n»aya, Tshiseo-khole tsha ¾ana tshidikadika, Tshiseo tshi bva mukuloni hu si mbiluni.

Vha ni funelani vha sa ni funi? Vha ni funda vha sa fundi, Vha kholekhole khofhe dza muvhu»a, Vha ni titiisa vho e»ela khofhe-karu.

Vha ri vha na lufunofuno na? Vha tshi ni ita zwimunguni, Na vha n»uhuphedzelamakandani, Vha ni sedza sa dzone khavhelo.

A ni vhoni, ni bofu tsakate, Vha mu¾wa wa wa½u muvhili, Vha ni mu½a na sala ni lwatsi, Na kongonyala mu¾o»o we khudu.

Ndi vhone vha si vhone, Vha mulimo mutumulamala, Vha mbilu ntswu ya tshivhimbili, I sa vhonetsheli zwa ngomu hayo.

Thanya, vhutsilu bvuvhula, ¹alifha sa mbe»a ya vhu¾ungu, U si pofule tshipofu wa kumba, U vha thanyele, U vha ¾alifhele.

Sengulusani n»ila ine kunangele kwa maipfi/mafurase kwa khou ¾u¾uwedza ngayo vhu»ipfi (¼imudi) ha murendi tshirendoni itshi.

[10]



MBUDZISO 2 (Mbudziso pfufhi) Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

DWADZE-TSHIFU – T Makhado

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Maseo anga o shanduka vhu¾ungu Ndi mulidzi ma¾odzi a ¼e nda mama. Mbilu yanga i swa nga zwe nda khuba Ndo neta nga u fhihamelwa.

Vhutshilo hanga ho sendamela vhudzulavhafu, Ndo shaya nungo dzi ngaho dza musi u¼a Ndi tshi lwa na nngwe ya vhuhali Ndo no vha tshigo»o tsha vhathu.

Khonani dzanga dzo ntshandukela U tshimbila ndi u tou »iruma, Nge muvhili u wanga, wa shanduka tshiguru Lukanda lwanga lwo nambatela marambo.

Marambo anga o tshenuwa vhuvha hanga, Muvhili wanga u nukha lufu, Vhunga dunzi ¼i tshi ¿o¿a lu shushaho, Nge ma¾o anga a ½oka nga tsiku.

2.1 Hu na ipfi ¼i sumbedzaho uri murendi hu na mafhungo ane a sa khou a

amba. ·i topoleni. (1)

2.2 Topolani mutaladzi une wa sumbedza uri murendi u khou pfisa vhu¾ungu

mme awe. (1)

2.3 Ndi zwifhio zwine na guda kha tshirendo itshi? (1) 2.4 Vhekanyani tsumbadwadze dzi re kha murendi dzi re khwa¾hisedzo ya

dwadzetshifu. (1)

2.5 Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai ni dovhe ni tikedze

phindulo ya½u. Mutaladzi/vese 16 i ri vhudza uri mulwadze ha khou londiwa lune na u nukha u vho nukha.

(2)



2.6 Mutevhetsindo wa tshirendo itshi ndi ufhio? Tikedzani phindulo ya½u. (2) 2.7 Ni a tendelelana na zwine murendi a khou amba tshirendoni itshi?

Tikedzani phindulo ya½u. (2) [10]


ZWIFHONDO ZWO SALAHO ZWI ZWO¹HE – NA Milubi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Ro vha ro ¾amba nga mukhaha Mbilu dzo tshena nga dakalo Musi mugobi a tshi u dodela, uri a ¾angule hau vhutshilo A vhuvhama, wa kundwa i¾o ¼a u mu vhona Nga gatho a vhu gathula he gathu! Vhutshilo ha mbo »i vha u gathuwa tsho¾he.

Yawee, ndi ngani wo ¾uwiswa wa ¾uwa Wa sia ma»adzwane au a tshee ma½u Wo hangwa naa u¼a musi u¼a He wa landula wone mulanga Wa u fhambanywa na zwifhondo zwi re zwau Wo hana nandi! Ho ro fa yone mbava Yo tswaho vhutshilo hau Ya vho sia vhumuthu ha mafhondo au O ¾oredzwa kha danda ¼a vhuhali. Yawee, inwi zwifhondo, fhumulani nandi Tenda u ¾angulwa ha½u ho navha luvhan»eni Litshani nyamulemalema u thome vhudzimba hawo swiswini. Ndi hone lufhalafhala Lu tshi »o bvula vivho na vhuhali zwiluvhelo Ha vhonala tsho ¾angulaho lufuno lune na lu shaya.

3.1 Hu na ipfi ¼ine ¼a sumbedza uri mudodi wa vhutshilo u zwi ita o dzumbama

vhukuma. ·i topoleni. (1)

3.2 Topolani mutaladzi une wa sumba uri mubebi vho sia vhana vha tshe

vha¾uku¾uku. (1)

3.3 Ndi zwifhio zwine na guda kha tshirendo itshi? (1)



3.4 Vhumbani tshigwada tsha maipfi e murendi a a shumisa tshirendoni itshi o

imela lufu. (1)


phindulo ya½u. Hafha kha tshirendo itshi hu pfala hu tshi khou amba ipfi ¼ithihi.

(2)

3.6 Mutevhetsindo wa tshirendo itshi ndi ufhio? Tikedzani phindulo ya½u. (2) 3.7 Ni a tendelelana na nμila ine murendi a vhona ngayo lufu? Tikedzani

phindulo ya½u. (2) [10]


TSHO PHULEA – TZ Ramaliba

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Ndo zwi vhona zwi sa tsha naka; U ya n¾ha na fhasi zwo fhungudzea; Muthada na u amba hu tshi vho ¾o»wa Nda »i amba nda ri tshi re hone tshi hone Ya sa raha i »o »adza. Wo vha u tshi zwi »o fhelela ngafhi? Masiku a tshi ¾an»ulukana u »akani? Wo vha u tshi zwi »o fhela ngani? Khombole dzi sa »ivhi mbalo u lidzwani. Ndo »i amba nde tshi sa fheli tshi a ¾ula. ¸amusi ri vho amba ¼i¿we Tshi¿we tsho ralo tsho wela tshi¿weni, Ri nga takala arali zwi »aho zwi dzanga. Lu sa vhe lumongwe lu lwalaho lu mbumbeloni, Naho zwo khakhea ri nga lidza mufhululu. Zwo ntshushaho ndi nge u sa vhe na nyofho Ya u fhisa ha muno na vhutshilo ha¼o. Hu re na dwadze ¼i si na dzolokwe Zwi rathela na kha zwibebwa na nga vhuhulu. Ndo u vhudza u zwi »o »ivhea naho wa dzumba.



21 22 23 24 25

Putuluwa-ha u si tsha shavha zwi khagala. Ri vhudze-ha u ndi mihwalo ya ifhio ¾hoho U ambe ngoho ri sa »o shata vhathu vhula»a, Ra »o remisa ¾hoho na dzi si na lufu Tsho phulea a hu na ¿anga.

4.1 Hu na ipfi ¼e murendi a ¼i shumisa u ¾alusa ¿wana o ondaho a si na

mutakalo. Inwi ¼i topoleni. (1)

4.2 Topolani mutaladzi une wa sumba uri muambiwa tshirendoni itshi o fhedza

o vha na thumbu. (1)

4.3 Muhumbulo muhulwane wa tshirendo itshi ndi ufhio? (1) 4.4 Ndi vhufhio vhuvhi vhune ha nga vhangwa nga u tshila lwa u sa μilonda

kha musidzana? (1)

4.5 Fhindulani nga Ee kana Hai ni dovhe ni tikedze:

Muthu ane a khou ambiwa hafha o vha a tshi funana na vhathu vho vhalaho.

(2)

4.6 Mutevhetsindo wa murendi tshirendoni itshi ndi ufhio? Tikedzani phindulo

ya½u. (2)

4.7 Ni a pfela vhu¾ungu muambiwa naa afha tshirendoni? (2)

[10] VHURENDI VHU SONGO GUDELWAHO/RANDELWAHO MBUDZISO 5 (Mbudziso ndapfu)

Vhalani tshirendo tshi tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso yo »isendekaho khatsho.

HALWA – NJ Munyembane

1 2 3 4 5 6 7 8

Muμifho wau ndi mini? Iwe mushengedzi wa muya, U khurumedzelani ½ama muliloni Hune ya μo swa ya vha mulora Dakalo ¼au ndi mini? Ngauri u vhofholola ¿anda ya khuni, Wa balanganya tshi¾hopho tsha matombo, Zwo¾he zwa vha zwiendangankhunyu.



9 10 11 12 13 14 15 16

Vhuhali hau vhu fhira ¼a mutsheaho¾he, Mbebo yau ndi vhuswina na vhuaμa, Ma¾hupho a simuwa kha iwe, U dzulela u hadzinga muya. Vhuμi hau ndi mini? Arali hu si u ¾angula vhuthu, Na u μisa tshiungulela, Kha mbebo ya vhuthu.

¹alutshedzani ni tshi sumbedza n»ila ye murendi a shumisa ngayo ndima u bveledza ¾halutshedzo ya tshirendo itshi.

[10]

MBUDZISO 6 (Mbudziso pfufhi) Vhalani tshirendo tshi tevhelaho uri ni μo kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

HALWA – NJ Munyembane

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Muμifho wau ndi mini? Iwe mushengedzi wa muya, U khurumedzelani ½ama muliloni? Hune ya μo swa ya vha mulora. Dakalo ¼au ndi mini? Ngauri u vhofholola ¿anda ya khuni, Wa balanganya tshi¾hopho tsha matombo' Zwo¾he zwa vha zwiendangankhunyu. Vhuhali hau vhu fhira ¼a mutsheaho¾he, Mbebo yau ndi vhuswina na vhuaμa, Ma¾hupho a simuwa kha iwe, U dzulela u hadzinga muya. Vhuμi hau ndi mini? Arali hu si u ¾angula vhuthu, Na u μisa tshiungulela, Kha mbebo ya vhuthu.

6.1 Ndi figara-μe ya muambo yo shumiswaho kha mutaladzi wa vhumalo? (1) 6.2 Topolani mutaladzi we murendi a shumisa tsiedzaipfi. (1)



6.3 Ndi ngafhi tshirendoni itshi hu sumbedzaho uri vhubvo ha ma¾hupho ndi

halwani. (1)

6.4 ¸eani muhumbulo une wa khou bveledzwa nga mitaladzi 2 na 3. (1) 6.5 Murendi u khou amba mini nga mutaladzi 10. (2) 6.6 Ndi ifhio figara ya muambo yo shumiswaho kha tshirendo itshi? Tikedzani

phindulo ya½u. (2)

6.7 Ni a ima na murendi na kha kuvhonele kwawe kwa halwa? (2)

[10]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30



KHETHEKANYO YA B: NGANEA Fhindulani mbudziso NTHIHI kha khethekanyo iyi. MBUDZISO 7 (Mbudziso ndapfu) TSHI ¶O LILWA – NE Phaswana

Sengulusani mveledziso ya puloto nganeani iyi. [25] MBUDZISO 8 (Mbudziso pfufhi) TSHI ¶O LILWA – NE Phaswana

Vhalani tshipi»a tsha mafhungo tshi bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzi no tshi tevhela.

Vho-Eme¼i vha khou tou ri zwenezwi vha tshi khou ri vha renge-vho muroho wa muxe, vha vho wana hu hone mushondwane i tshi khou tou tshumaila. I khou ralo i sa vhuyi ya zwi vhona zwauri muthu ane ya khou amba ngae o swika henefho murahu hayo. Musi Vho-Eme¼i vha tshi tou ri thetshela u zwi pfe nga mpama, ya ¾uwa sa i no wa, kha¾ha ya muroho ye ya vha yo rengwa, ya ya ya wa sa hafha¼a. ''Vha a μivha khotsi a Nthuseni uyu munna wa gurannμa u khou ri delela lu¿we. O dovha hafhu a bvisa mafhungo a zwe nda ¾angana nazwo hou¼a musi. Ngoho ndi nga si mu nwele maμi hou¼a mu¾hannga. Musi u tshi vhala heyi gurannμa tshifhinga tsho¾he u μi wana mafhungo ane a kwama n½e fhedzi. N½aa afha shangoni hu khou tou tshila ri½e fhedzi. Ndi ri½e vhane ra khou tshila fhedzi-na? Ndi μo mu ambela na vha¾hannga vhanga. Ngoho ha nga ¼i lu μifhaho hoyu mu¾hannga. Ndi a vha vhudza khetshi tshifhambano.'' Vho-Eme¼i vha ralo nangoho tshifhambano tsha hone vha tshi sumbedza nga minwe yavho. ''Eme¼i musadzi wanga, n½aa a ni litshi mafhungo a u sokou sumelela tshi¿we na tshi¿we kha avha vha¾hannga. Hone ni a zwi μivha zwauri vha¾hannga avha vha nga ralo vha fhirisa muthu wa vhathu shangoni. Ri½e kha ri litshe u sedza kha hezwo ri sedze kha uri khothe i μo ri mini. Kha ri bve kha mafhungo a u zwimana na vhathu vhane vha vha vha tshi khou ita mushumo wavho.'' Vho-Eme¼i vha mbo μi dovha hafhu u fhindula; ''Nahone ndo khakha nga u vha suma haya mafhungo. Ndo vha ndo fanela ndi songo vha vhudza; ndo vhudza havha vha¾hannga fhedzi. Ndi ri Madzhiga a thi mu nweli maμi; vha khou mpfa musi! U μo la¾a u ntsala murahu sa thunzi dzi tevhelaho muthu o hwalaho ½ama yo monaho tshiulu. Hafhu shango ¼o¾he he¼i ¼a Mudzimu ¼i bvuma Eme¼i, Eme¼i. Muthu wanga u μo amba vhuluvhi vhu nnμa ha ¾hoho.''



Vho-Luvhone na vhone mafhungo haya o vha a songo vha fara zwavhuμi na khathihi. Fhedzi sa musi maμi o tevhuwa o rali, vha khou kona u zwi vhona zwauri a hu tshe na i¿we nμila ya u a kumbela. Tshine vha nga ita fhedzi ndi u ¾oμa i¿we nμila ya u ka ma¿we. Fhedzi sa izwi tshiselo tshi tshi ri u bva dzuwa tsha vha tsho bva, vha vho sokou ri areμi, vhutshiloni zwithu zwi a bvelela; ¼a nga vha ¼i dzina, he ¼a ya ¼o ya.

¶uvha ¼a tsengo ya Vho-Eme¼i ¼o ri u swika, Vho-Eme¼i vha ita zwe vha laedzwa zwone.

8.1 Ndi mini tsho dzikusaho Vho-Eme¼i uri vha ambe mafhungo e vha amba? (1) 8.2 Bulani madzina a khonani dza Dzhalagoma. (2)

8.3 U ya nga ha mafhungo e na vhala, ni vhona Vho-Eme¼i vha tshi dzhiya Vho-Luvhone nga nμila-μe?

(1)

8.4 Vha¾hannga vhane vha khou ambiwa nga Vho-Eme¼i afha mafhungoni vho vhuya vha ¾angula hodela North West. ¹alutshedzani tshiwo itsho nga vhuμalo.

(3)

8.5 Muhumbulo muhulwane wa mu¿wali musi a tshi ri ½ekedza tshipiμa itshi tshe na vhala ndi ufhio?

(2)

8.6 Vho-Eme¼i vha pfala vha songo μiimisela u ¾uwela zwa vhugevhenga. Tshihuluhulu tshi vha ¾u¾uwedzaho u μi isa phanμa nazwo ndi mini.

(2)

8.7 Buguni iyi ni vhona Vho-Eme¼i vho olwa sa muthu-μe? (2) 8.8 ·ifanyisi ¼o talelwaho mafhungoni e na vhala ¼i ¾u¾uwedza hani kupfesesele

kwa½u kwa nganea iyi? (2)

8.9 Mafhungo aya e na vhala o bveledza zwifhio musi bugu iyi i tshi swika kha thasululo?

(2)

8.10 Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai ni dovhe ni tikedze phindulo ya½u. Dzhalagoma o ambulula khonani dzawe nga u shavha u farwa nga mapholisa.

(2)

8.11 Nangani phindulo ine ya vha yone-yone kha mutevhe wo ½ekedzwaho.

Mu¾a wa ha ¸e¾hulwe hu na he wa wana hone thuso ya tshelede hu u ¾o»ou »ibvisa zwikolodoni. Henefho ndi kha ...

A B C D

Luambo. banngani. Rendani Tshifhango. Dzhalagoma na khonani dzawe.

(1)



8.12 Zwiito zwa Vho-Luvhone ni vhona zwi tshi ¾anganedzea? Ndi ngani ni tshi

ralo? (2)

8.13 Ambani vhupfiwa ha½u nga zwo bvelelaho kha Vho-Eme¼i musi bugu i tshi

fhela. (3) [25]

MBUDZISO 9 (Mbudziso ndapfu) BULAYO ·O ¹ALIFHAHO – AW Magau

Sengulusani mveledziso ya puloto nganeani iyi. [25] MBUDZISO 10 (Mbudziso pfufhi) BULAYO ·O ¹ALIFHAHO – AW Magau

Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzi no tshi tevhela.

''Vhamusanda Vho-Mukhotho, ndi Vho-Mandiwana vha ambaho, nna u¼a mukoma Nngobeli vho vha vho no mu ruma u vhika u¼a mulandu wa Vho-Tshikwe¾a ngei thavhani?'' ''Ee, u ri o wana na mu¿waleli wa khoro Vho-·ibago vha hone. Na zwino muμinμa wa khoro o no μa kha n½e nda mu fhirisela ha ene Rabambukwa.'' Ndi Vho-Mukhotho vha fhindulaho vho μi fara bege yavho nga tshanμa tsha monde. ''Vha a μivha khonani yanga, muhali arali hoyu mulandu wa sa tou tshinyiswa nga Lugisani na khonani yawe Mutibammela hoyo Rabambukwa ri μo mu ¾ula ndoma a μo ri a tshi handama khasha yawe a μo fhirwa nga tshibode u hwenya. Hoyu Lugisani zwi vhala makole manzhi a tshi μi piringanya mafhungo hafha khoroni. Ho sala musi muthihi ndi tshi μo sinisa midzi kha ¼a Mphagane. ''ndi μo vulela zwisiku zwawe mukumbela a μo shaya vhuyo zwa nga ½owa mulindini wa thagalu mibvumbini.''Vhavenμa vha tshi fhedza enea maipfi vha fhumula vha funga bibi yavho vha thoma u daha. Vho-Mukhotho na vhone Vhavenμa, hoyu Lugisani u μiita mupfu½eli na mupfu½ululi wa mafhungo a fhano Mphagane. Ha ¾alukanyi uri Vho-Makhulukuku washu vho ¼i renga nga malofha a sa shumelwiho sa malamba a mushumi. Ri½e kha ri gonye khoroni, ri μo zwi vhona ½amusi arali a tshi μo dovha zwa vhege yo fhelaho. ''Vhamusanda Vho-Mukhotho vho ri u amba vhuvhili havho vha thoma u tshimbila vha dzhena badani i livhaho musanda vha ¾utshela u¼a muhuyu.



Muhuyu wa Tshiozwi u tou vha ¼iri ¼ihulu vhukuma. U tsini-tsini na bada i bvaho Dalume u gonyela Mphagane thungo ya devhula ha bada. Matavhi awo a vhonala a tshi khou oma u thoma dzi¾hodzini u tsela tsindeni he wa ita tshimvingimvingi. Muri uyu kanzhi u dzula u na vhueni vhunzhi. Masiari ndi zwi½oni zwi ¼aho mitshelo yawo na vhathu vha awelaho murunzini wawo kana u tha mufuvha. U oma ha ma¾ari awo vhathu vhanzhi vha ri hu itiswa nga mafhungo ane vhathu vha a hanelela vho awela fhasi hawo. Vhusiku vhueni ha uyu muri ndi makhwitha na vhotswilili kana zwigevhenga zwi imaho tsindeni ¼a wonoyu muri. Thungo ya vhukovhela ha uyu muhuyu hu na mugalatshinya muhulu, ngeno thungo ya vhubvaμuvha hu na mulambatshipala. Matsindeni a iyi miri mivhili ye ya vhambela na muhuyu, uyu muhuyu wa sala vhukati siani ¼ithihi kha bada, o ¿ele¿edzhiwa nga dzi¿anga. Musi avha vhakalaha vha tshi wa hafha vanμani Mphagane ndi musi khuli yo khebuwa.

10.1 Ndi mini tshine tsha khou vhilaedza Vho-Mukhotho na Vho-Mandiwana? (1)

10.2 Bulani madzina mavhili a vhathu vhe vha lamukiswa nga Vho-Lugisani

khoroni Mphagane. (2)

10.3 Vho-Mukhotho vho dzhia hani mafhungo e a vha a tshi khou ambwa? (1)

10.4 ''Ho sala musi muthihi ndi tshi μo sinisa midzi kha ¼a Mphagane.'' ¹alutshedzani nga u tou dodombedza uri vhaambi avha vho ita mini u swikelela izwi zwe vha amba.

(3)

10.5 Muhumbulo muhulwane wa mu¿wali kha u ½ekedza tshipiμa itshi tshe na

vhala afho n¾ha ndi ufhio? (2)

10.6 Ndi zwifhio zwo ¾u¾uwedzaho Vho-Mamidze u pulana bulayo ¼o ¾alifhaho

kha Vho-Lugisani? (2)

10.7 Kutshilele kwa Vho-Mamidze a ku anani na mbidzo yavho sa mufunzi.

Tikedzani ¼ikumedzwa i¼i. (2)

10.8 ·ifurase ¼o talelwaho mafhungoni e na vhala ¼i ni thusedza hani kha u

pfesesa nganea iyi? (2)

10.9 Mafhungo aya e na vhala o bveledza zwifhio musi bugu iyi i tshi swika kha

thasululo? (2)


phindulo ya½u. Tshiwanμalani o vhulahwa nga munna wawe Ratshilumela Budzwa ngauri a tshi vho funesa musadzi wawe wa Mutswana.

(2)




Zwo bvelelaho nga murahu ha u wanuluswa ha tshimbevha tsho itelwaho Vho-Lugisani ndi hezwi:

A B C D

Vho-Nyamalwela vho vhewa vhuimoni ha Vho-Mukhotho Vho-Lugisani vho pfufhiwa nga u vha khosi Dovhoni. A na B Vho-Mandiwana vho shavhela shangoni ¼a Marombeni.

(1)

10.12 Ni a ima na kha¾hulo yo ½ewaho nga vhamusanda Vho-Mphaga? Tikedzani phindulo ya½u.

(2)

10.13 Vhupfiwa ha½u ndi vhufhio zwi tshi elana na tshivhangi tsha khuμano nganeani iyi.

(3) [25]

MBUDZISO 11 (Mbudziso ndapfu) MAFELADAMBWA – NE Sigogo

Sengulusani mveledziso ya puloto nganeani iyi. [25]

MBUDZISO 12 MAFELADAMBWA – NE Sigogo

Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khao.

''N½e mulovha ndo vha ndo μidzulela zwithu zwanga, nda vhona hu tshi swika avho Vho-Musundano, ndi amba vha¼a vhane vha dzula fha¼a khoroni yanga. Vha tshi swika vha khou dzula fhasi fha¼a. Vha ri vho μa u ¾olela uri naa n½e ndi hone naa afha hayani. N½e nde ndi tshi vha fhindula nde ri vho vha vha tshi humbula uri ndo ya ngafhi? Vhone vha tshi fhindula vha ri ndo vha ndi tshi ri vho ya ngei Tsha½owa. Ndi tshi vhudzisa uri Tsha½owa hu na mini, vhone vha mmbudza uri hu pfi ngei ha ¿wana wa mme au ho vhonala zwi sa athu u vhonwa tshe shango ¼a sikwa. Vha amba uri hu pfi havha Vho-Ramasunzi na musadzi vho vha vho eμela. Hu pfi vho eμela vho khiya magethe na mahothi o¾he nga nnμu, na vothi ¼a kamara yavho hu pfi ¼o vha ¼o khiwa na ¼one. Hu pfi hovho vhusiku vho lala vha tou nga dzithevhe dza mashonzha. Vhusiku honoho hu pfi a vho ngo karuwa mutsho u sa tshi wa vhuya wa tsha. Hu pfi avho vhathu he vha karuwa hone, vho wana vhukati havho munna na musadzi, vha wana ¼ibwa ¼o faho ¼o sokou kukununu. N½e ndo ri u pfa zwenezwo, na mbilu yanga ya mbo μi tou rembuluwa ya ya mu¾anani. Na vhuswa a tho ngo tsha dovha nda vhu vheya mulomoni wanga lini ndo mbo μi ya nμuni nda swika nda tou tsumbu, na henefho nμuni ndo sokou yela mulayo. Ndo lala ndi tshi fara tshino nda vheya tshi¼a nga mbilu mutsho u sa tshi wa vhuya wa tou khesekhese. Ndi hezwi ndi tshi vuwa nda tou buba, ndi zwone zwo nkhwalaho.''



Vho-Ma¾odzi vho ri u fhedza, avha vha munna na musadzi vha lavhelesana ma¾oni. Vha vhonala vho mangala. Vhone nga murahu Vho-Ramasunzi vho μo femuluwa vha kona u fhindula. ''Vho-Ma¾odzi ¿wana wa mme anga,'' ndi Vho-Ramasunzi, ''mafhungo i¾ali vha kale vho μi amba vha ri a tshi ya kule a ya shandea. Kha zwe vhone vha amba zwone, hu na zwinzhi zwi si zwone na zwi¾uku zwi re zwone. Izwi vha tshi pfa ndi tshi amba ngauralo, ndi uri zwa u khiiwa ha gethe na mahothi ndi zwone. Fhedzi, zwa u wanala ha mmbwa vhukati ha ri½e vhavhili mmbeteni a si zwone. Mmbwa yo wanala giratshini.'' Vho-Ma¾odzi u pfa izwo vho ita na u tou vhanda zwanμa.

12.1 Ndi mini tsho rumeledzaho muambi wa mafhungo aya u swika afho hune a

vha hone? (1)

12.2 Bulani vhathu VHAVHILI vhe vha ita uri mafhungo e na vhala afha a

dzhiwe sa ngoho.

(2) 12.3 Vho-Ma¾odzi vho dzhia hani mafhungo e a vha a tshi khou ambwa? (2)

12.4 ¹alutshedzani zwo bvelelaho musi hu tshi kha μi tou bva u bvelela mafhungo e na vhala afho n¾ha. Ni tou dodombedza.

(3)

12.5 Muhumbulo muhulwane wa mu¿wali kha u ½ekedza tshipiμa itshi tshe na

vhala afho n¾ha ndi ufhio? (2)

12.6 Tshihuluhulu tsho ¾u¾uwedzaho Vho-Ma¾odzi uri vha ime-ime nga

mafhungo a mmbwa yo wanalaho yo fa ndi mini? (1)

12.7 Buguni iyi Vho-Ramasunzi vho bveledzwa sa muthu-μe? (2) 12.8 ·iambele ¼o talelwaho ¼i ni thusa hani u pfesesa mafhungo a bugu iyi? (2) 12.9 Mafhungo aya e na vhala o bveledza zwifhio musi bugu iyi i tshi swika kha

thasululo? (2)


phindulo ya½u. Mawela ha ngo ima na zwe Vho-Ma¾odzi vha vhuya nazwo ¿angani.

(2)




Vho-Sara vha dzhia Vho-Maemu sa vhone muloi ngauri

A

B C D

Vha a vha vhenga Ndi dzikhonani Vha ri ¿wana wavho Mawela u μo ¾avhanya a vha shumela Ndi vhone vho μisaho muhwalo wa mmbwa giratshini.

(1)

12.12 Zwiito zwa Mawela ni vhona zwi tshi ¾anganedzea? Tikedzani phindulo

ya½u. (2)

12.13 Vhupfiwa ha½u ndi vhufhio malugana na tshivhangi tsha khuμano buguni

iyi? (3) [25]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 25



KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA MBUDZISO 13 (Mbudziso ndapfu) HA U TSA NDI HA U GONYA – LL Mafenya na NA Milubi Saukanyani ni tshi sumbedza u kubveledzelwe kwa mutambi dendele na mupikisi μiramani iyi.

[25]

MBUDZISO 14 (Mbudziso pfufhi) HA U TSA NDI HA U GONYA – LL Mafenya na NA Milubi VHA ¶ILINDE – NA Milubi

Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

Funani: Kani: Wanani: Funani: Wanani: Funani: Kani: Maria:

(U sumbedza u fushea.) Heyi resitorente i vhonala i yavhuμi. Nga maanμa. N½e a thi tendi u ya kha resitorente ya zukwa na peni. Hu dina u μala vhatshena fhedzi. Hezwi zwi sumbedza uri tshelede i tshee zwanμani zwa makhuwa. Hone ndi ngafhi hune muthu a μo ya a wana makhuwa hu songo μala vhone fhedzi. Lu¼a lwe ra μo vha na mu¾angano Kapa, ndo ya fha¼a hu no pfi 'Waterfront' nda vhuya nda ri nazwino Yuropa ¼i kha μi bva u kusuwa kha tshikepe. Nda tshimbila ho¾he ndi tshi ri ndi μo vhona vhathu vhatswu vha tshi khou ¼a. Vhathu vhatswu vhe nda vha ndi tshi vha vhona ndi vhe vha vha vha tshi khou shuma u ½etshedza makhuwa zwi¼iwa. Ndo ni vhudza nda ri ikonomi i tshe zwanμani zwa makhuwa. Tshifhinga tsho swika tsha uri hezwi zwithu zwi shanduke. Hetshi ndi tshifhinga tsha uri tshelede i kumedzwe zwanμani zwa vhathu vhatswu. I¼o ndi ¼one he¼o. (Hu bvelela hweta a no pfi Maria o fara menyu wa zwi¼iwa.) (A tshi khou vha ½etshedza menyu.) Vhathu vha μo ¼a mini?



Funani: Wanani: Funani: Wanani: Funani: Wanani: Funani: Wanani: Funani: Wanani: Funani:

(Vha tshi khou sedza.) N½e ndi μo ¾oμa tshi¾eki tsha kholomo. Vha nga tou bva hayani hune vha ¾olou ¼a ½ama ya kholomo, na henefha vha μi omelela yone? 'Sirloin Steak' ndi a tshi funa ni a μivha? Kani ndi dzhie 'Lamb Chops'? Kha¿we zwenezwo arali nangoho vha tshi khou hanelela kha ½ama tswuku. A re n½e ndi μo ¼a fishi. Ndi ¾oμa fishi na dziphuronsi. Ni a ¼a zwi¼a zwithu zwi no nga maμambantshekwa? Hafhu na μambantshekwa ndi a ¼a n½e. Ni a ¼a? A ¼i μifhi zwone. U tshi ¼i oda u tou ri 'Crab'. ·i tou μa ¼o ralo ¼i μambantshekwa. Vha u ½ea na zwithu zwa u ¼i pwashekanya ngazwo. (Vha a sinyalala.) N½e ndi nga si ¼e. Hovhuya hu pfi zwi¼iwa zwi no nga sa zwenezwo zwo lugela malofha a vhanna. N½e zwi nga lumba zwa si nndugele zwazwo. ¶ambantshekwa ¼one ndi nga si ¼e.

14.1 Vho-Funani vho vha vha tshi shuma mini? (1) 14.2 Mafhungo aya a khou bvelela resitorente ifhio nahone ndi nga murahu ha

musi ho bvelela mini? (2)

14.3 Mufumakadzi wa Vho-Funani ndi nnyi nahone vha pfala vha tshi μivha

Wanani. Vha mu μivhela zwifhio? (2)

14.4 Sumbedzani nμila ye Wanani a vha a tshi tshilisa ngayo. (2) 14.5 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une mu¿wali a tama u u pfikisela kha

vhavhali μiramani iyi? (2)

14.6 Ndi mini tsho ¾u¾uwedzaho Wanani uri a kombetshedze u eμela

tshihulwane na Funani? (2)

14.7 Vho-Funani ni vha vhona sa muthu-μe? (2)



14.8 ·ifurase ¼o talelwaho mafhungoni aya ¼i ¾u¾uwedza hani kupfesesele kwa½u

kwa mafhungo eneya. (2)

14.9 Ni vhona unga hu μo vha ho bvelela mini muμini wa Vho-Funani musi ho

ambiwa mafhungo a tshitzhili tsha HIV/Aids. (2)


phindulo ya½u. Vho-Funani vho vhuya Pi¾ori vha tshi khou lwala HIV/Aids.

(2)

14.11 Kha mafhungo a tevhelaho inwi nangani zwine na vhona zwi zwone-zwone.

Wanani na Vho-Funani vho funana lwa u thoma fhethu hu tevhelaho:

A

B C D

Mu¾anganoni Pi¾ori Yunivesithi Resitorente A huna i re yone.

(1)

14.12 Zwiito zwa Wanani ni vhona zwi tshi ¾anganedzea naa? (2) 14.13 Arali no μi wana ni kha nyimele ye Vho-Funani vha vha khayo no vha ni

tshi μo ita zwifhio? (3) [25]

MBUDZISO 15 (Mbudziso ndapfu) MILOMO YA ¸UKALA – MP ¸efefe

Saukanyani ni tshi sumbedza kubveledzelwe kwa mutambi dendele na mupikisi μiramani iyi.

[25]

MBUDZISO 16 (Mbudziso pfufhi) MILOMO YA ¸UKALA – MP ¸efefe

Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho khatsho.

Vho-Awelani: Ano maμuvha vhanna vho shanduka mathavhani. Vhutshilo havho

a vhu tsha vhuya ha takadza na luthihi. Khamusi ndi one ma¾ula a u rangela vhufhelo ha ¼ino shango. A vha tsha ila zwithu na luthihi.



Vho-Takalani: Vho-Awelani: Vho-Takalani: Vho-Awelani: Vho-Takalani: Vho-Awelani: Vho-Takalani: Vho-Awelani: Vho-Takalani: Vho-Awelani: Vho-Takalani:

Vha khou amba zwone Vho-Awelani. Vhanna ano maμuvha ha ...! Hafhu zwi fana na musi ¿wana o mmbonela musi. Ndi hafha zwino ndi tou vha bunyu mu½e wa dzina. Ayo a ri tsha dzhena khao Vho-Takalani. Maμi a tevhuwa o tevhuwa! Zwino tsho salaho ndi u vhona uri aya mafhungo ri ita mini ngao? Ri nga ita mini ngoho? N½e hezwi ndi hafha ndo ima ¾hoho. Zwi hone zwine zwa nga fanela u itwa. Vhone ndi khou vha ¿walela lu¿walo lune vha μo ya nalwo vhuongeloni. Hafhu vho zwi pfa ¿wana a tshi khou amba ¼a u vhaisala. Kha vha n¿walele zwino zwi tshi kha μi vha zwi½u. Zwino dokotela u μo swika a lavhelesa kuvhaisele kwa ¿wana. A dovha hafhu a sedza arali hoyu ¿wana o shatwa vhulwadze ha phirela. Ndi amba vhulwadze ha phirela ha vhanna na vhasadzi. Shango vha khou ¼i vhona ¼o ima nga milenzhe. Dokotela a dovha hafhu a sedza arali hoyu ¿wana e muvhilini. Hai, zwi khou pfala. U bva u vhonana na dokotela hafho vhuongeloni, vha μo mbo μi fhirela mapholisani vha swika vha vula mulandu. Evho! Mapholisani? Ndi hone mafhungo o vhifha tsho¾he zwino! A hu na na nga i¿we nμila ya u sa vula mulandu mapholisani. Zwa sa ralo hu khou ya u fariwa vhone. Ha pfi vhone na khotsi a ¿wana vho luka maano a u tambudza ¿wana lwa vhudzekani. Evho! N½e a thi μivhi tshithu! Nda zwi μivha hani ndi tshi ¾wa mushumoni? Ndi amba ngauri ndi vhuya nga μuvha u kovhela.

16.1 Vho-Awelani vho vha vha tshi shuma mini? (1) 16.2 Vhathu avha vha khou amba mafhungo aya vhe ngafhi nahone ndi musi ho

bvelela mini? (2)

16.3 ºwalani mutevhe wa vha¿we vhathu buguni iyi nga nnμa ha Vho-Awelani

vhe vha ita ndingedzo dza u thusa Ntshengedzeni. (2)


Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa

16.4 Sumbedzani nμila ye Vho-Buku¾a vha vha vha tshi tshila ngayo na mu¾a

wavho. (2)

16.5 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une mu¿wali a tama u u pfukisela kha

vhavhali μiramani iyi? (2)

16.6 Ndi mini tsho ¾u¾uwedzaho Ntshengedzeni uri a shavhele ha makhadzi

wawe? (2)

16.7 Vho-Buku¾a vho bveledzwa sa muanewa-μe buguni iyi? (2) 16.8 Murero wo talelwaho mafhungoni aya u ¾u¾uwedza hani kupfesesele kwa½u

kwa mafhungo eneya? (2)

16.9 Ni vhona unga vhushaka ha muμini wa Vho-Buku¾a ho fhela vhu nga nμila-

μe nga murahu ha musi mafhungo a u shengedzwa ha Ntshengedzeni o bvela khagala.

(2)


phindulo ya½u. U shushedza ha Vho-Buku¾a kha Ntshengedzeni zwo shuma tshifhinga tshilapfu.

(2)

16.11 Nangani phindulo yone-yone kha mitevhe yo ½ekedzwaho:

Ntshengedzeni o ri u vhona uri zwithu zwawe a zwi khou tshimbila zwavhuμi a humbula u

A

B C D

Vhudza mme awe Ya mapholisani Kuya mabeμelo Ya kha mushumelavhapo

(1)

16.12 Hu na hune na sola Vho-Takalani na kha kutshilele kwavho sa mme mu¾ani

wa Vho-Buku¾a? (2)

16.13 Ambani vhupfiwa ha½u nga tshigwevho tshe Vho-Buku¾a vha ¾angana

natsho. (3) [25]

¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C:

MARAGAGU¹E:25 80

Documents

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL) · Vhu½e ha khan»iso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL) MARAGA: 80 TSHIFHINGA: awara 2½ Bammbiri