Təsnifatda yeri:

Aktinomisetlər və ya şüalı göbələklər,

Streptomyces cinsi

Bioloji qrupu:

Torpaq patogeni

Kartofun adi dəmgili – Streptomyces scabies (Thaxter)Waksman et Henrici.

Yoluxma nəticəsində yumrunun səthində qeyri-düzgün formalı, diametri bir neçə millimetrdən 1 sm-ə və daha artıq olan, getdikcə

ölçüləri böyüyən və mantarlaşan yaralar meydana çıxır.

Adi dəmgilin dörd növünü fərqləndirirlər: yastı (qabıq və ya yalnız peridermanın ən üst qatı yoluxur), qabarıq (qabarıq ziyilcik

şəklindədir), dərin (lətli hissənin yaraları ətrafları boyunca qalxır və dibi qəhvəyidir) və torlu (bütöv xətli səth, tozu xatırladır).

Adi dəmgil xəstəliyini törədən aktinomisetlər torpaqda müxtəlif üzvi qalıqlarda və toxumluq yumrularda yaşayırlar. Yumruların infeksiyaya uğraması yumru əmələgəlmə fazasından başlayır.

Patogen yumruya adətən mərcilər vasitəsilə keçir, böyüyür və müxtəlif istiqamətlərdə qabığı cırır və peridermanın böyük hissəsi

aşağı sağlam toxumalardan mantarlaşmış ölü hüceyrələrə ayrılırlar. S.scabies göbələyinin mitseli buğumsuz ağacaoxşar budaqlanandır.

Xəstəlik kartof becərilən bütün ölkələrdə geniş yayılmışdır.

Adi dəmgilin törədicisi – aerobdur, onun inkişafı üçün optimal temperatur 25-270C-dir. Yumruların əmələgəlmə

dövrü torpağın aşağı temperaturu streptomisetlərin inkişafını ləngidir. Xəstəliyin inkişafı üçün neytral və ya zəifqələvi reaksiyalı torpaqlar (pH 6,0-7,5) optimaldır.

Əsas zərər yumruların keyfiyyətinin aşağı düşməsi ilə səciyyələnir. Dəmgilə yoluxmuş yumruların cəlbedici

görkəmi yoxdur, tərkibində nişasta az olduğundan dad və əmtəəlik keyfiyyətləri aşağıdır.

Sağlam əkin materialı, toxumluq yumruların dərmanlanması, davamlı sortların becərilməsi, növbəli

əkin və sideral (yaşıl) gübrələrin tətbiqi önəmlidir.

8.4 Fəsilə bitkilərinin bakterial xəstəlikləri və onlarla mübarizə

Təsnifatda yeri:

Qrammənfi aerob çubuqlar və kokklar

bölməsi, Pseudomonaceae fəsiləsi,

Xanthomonas cinsi.

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Pomidorun qara bakterial ləkəliyi – Xanthomonas campestris pv. vesicatoria (Dowson) Dye.

Təsnifatda yeri:

Qrammüsbət sporverməyən düzgün olmayan formalı qrup,

Corynebacterium cinsi. Cinsin müasir adı Clavibacter

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Pomidorun bakterial xərçəngi- Corynebacterium

michiganenze pv. michiganenze

(Smith) Iensen.

Təsnifatda yeri:

Qrammənfi aerob çubuqlar və kokklar bölməsi,

Pseudomonaceae fəsiləsi, Xanthomonas cinsi

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Bibər və badımcanın qara bakterial ləkəliyi –

Pseudomonas syringae van Hall pv.

syringae van Hall.

Təsnifatda yeri:

Qrammənfi fakültətiv aerob çubuqlar qrupu,

Enterobacteriaeae fəsiləsi, Erwinia cinsi

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Bibər və badımcanın gövdə və meyvəayaqcıqlarının

bakterial xərçəngi – Erwinia carotovora subsp.

caratovora, E.carotovora subsp. atroseptica,

E.chrysanthemi

Təsərrüfatda yeri:

Qrammənfi aerob çubuqlar və kokklar bölməsi,

Pseudomonaceae fəsiləsi, Xanthomonas cinsi

Sinonimi:

Xanthomonas axonopodis pv. vesicatoria

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Bibərin bakterial ləkəlik xəstəliyi – Xanthomonas

campestris pv. vesicatoria

Kartofun zolaqlı mozaikası – Solanum virus 2 Smith.

8.5 Fəsilə bitkilərinin virus mənşəli xəstəlikləri və onlarla mübarizə

Adi və ya xallı mozaika – Solanum virus 1 Smith.

Pomidorun mozaikası – Tomato mozaic virus

Pomidorun bürünclülüyü – Tomato spotted wilt virus

Strik – Tobacco mozaic virus

Bibərdə mozaik virus - Cucumber mozaic virus

1. Badımcançiçəklilər fəsiləsinə mənsub bitkilərdə fitoftoroz xəstəliyini törədən göbələk

hansı sinifə və fəsiləyə mənsubdur?

Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları

a) Oomycetes sinfi, Peronosporaceae fəsiləsi

b) Oomycetes sinfi, Pythiaceae fəsiləsi

c) Oomycetes sinfi, Albugaceae fəsiləsi

d) Chytridiomycetes sinfi

e) Plasmodiophoromycetes sinfi, Plasmodiophoraceae

fəsiləsi

2. Fitoftoroz xəstəliyini ilk dəfə kim və neçənci ildə təsvir etmişdir?

a) Alman alimi Anton de Bari 1861-ci ildə təsvir etmişdir

b) Alman alimi Feliks Yust 1952-ci ildə təsvir etmişdir

c) XVII əsrin 40-cı illərində Afanasiy Kirxer təsvir

etmişdir

d) Fransız alimi Lui Paster 1862-ci ildə təsvir etmişdir

e) Alman həkimi Robert Kox 1874-cü təsvir etmişdir

3. Fitoftorozla bitkinin hansı orqanları yoluxur?

a) yalnız kartof yumruları

b) gövdə və yarpaqlar

c) yalnız yarpaqlar

d) yarpaq, gövdə və yumrular

e) bitkinin çiçək qrupu

4. Phytophthora infestans göbələyinin zoosporlarının cücərməsi üçün optimal

temperatur həddi neçədir?

a) 10- 15ºC

b) 0ºC- dən yuxarı

c) 20ºC- dən yuxarı temperaturda

d) 30- 35ºC

e) 6- 7,8ºC

5. Fitoftoroz xəstəliyinin törədicisi harada və hansı formada qışlayır?

a) torpağın səthində bitki qalıqlarında zoosporlarla

b) torpağın 5-10 sm dərinliyində yoluxmuş yumruların

səthində zoosporlarla

c) yumruların gözcüklərində mitsel formasında

d) yoluxmuş göbələklərin səthində mitsel ilə

e) yoluxmuş vegetativ orqanların səthində zoosporlarla

6. Kartof və pomidor alternariozla nə vaxt sirayətlənir?

a) yayın I yarısında

b) may ayının III ongünlüyündə

c) aprel ayının ortalarında isti hava şəraitində

d) yumruların toplanması dövrü

e) ilkin cücərtilərin çıxışı dövrü

7. Qara dəmgil və ya rizoktonioz bitkinin hansı orqanlarını yoluxur?

a) yaşlı bitkilər, yumrular, gövdə, stolon və köklər

b) yalnız yumrular

c) yalnız stolon və köklər

d) yalnız yarpaq və gövdələr

e) yalnız cavan bitkilər və onların generativ orqanları

8. Səpgili dəmgil xəstəliyinin törədicisinin bioloji qrupunu söyləyin?

a) biotrof

b) saprotrof

c) nekrotrof

d) hemibiotrof

e) fakültətiv saprotrof

9. Kartofun adi dəmgil xəstəliyinin törədicisi Streptomyces scabies hansı

təkamül qrupuna aiddir?

a) Protozoa

b) Xromista

c) Mycota və ya Fungi

d) Aktinomiset

e) Rikketsi

10. Kartofda xərçəng xəstəliyinin törədicisi hansı sinfə və sıraya mənsubdur?

a) Chytridiomycetes sinfi, Chytridiales sırası

b) Zygomycetes sinfi, Mucorales sırası

c) Oomycetes sinfi, Peronosporales sırası

d) Oomycetes sinfi, Pythiales sırası

e) Euascomycetes sinfi, Erysiphales sırası

11. Xərçəng xəstəliyinin törədicisi üçün optimal şərait ?

a) nisbi rütubət 30%-dən böyük, optimal temperatur

90ºC –dən yüksək temperatur

b) istənilən nisbi rütubət, 5-10ºC temperatur

c) 60-80% nisbi rütubət, 15-18ºC temperatur

d) 100%-ə yaxın nisbi rütubət, 25ºC-dən yüksək

temperatur

e) 25-35% nisbi rütubət və 25-35ºC temperatur

12. Makrosporioz xəstəliyinin əlamətləri tarlada nə zaman müşahidə edilir?

a) cücərtilər əmələ gələn zaman

b) yalnız çiçəkləmə dövrü

c) çiçəkləmə fazasından 20 gün sonra

d) çiçəkləmə fazasına 15-20 gün qalmış

e) yumruların fəal böyüməsi dövrü

13. Kartofun həlqəvi çürümə xəstəliyində infeksiya mənbəyi?

a) sirayətlənmiş yumrular

b) bitkinin bütün yerüstü orqanları

c) yalnız yoluxmuş yarpaqlar

d) sirayətlənmiş çiçəklər

e) sirayətlənmiş yumrular və yarpaq, gövdə

14. Pomidorun unlu şeh xəstəliyi törədicisinin infeksiya mənbəyi ?

a) yoluxmuş bitki qalıqlarında saxlanılan mitsel və

kleystotesilər

b) yoluxmuş bitki qalıqlarında yalnız mitsel

c) yoluxmuş bitki qalıqlarında yalnız kleystotesilər

d) saxlanılan zaman pomidor meyvələrində mitsel

e) saxlanılan zaman pomidor meyvələrində mitsel və

kleystotesilər

15. Badımcan və bibərin ağ çürümə xəstəliyi ilə hansı orqanlar yoluxur?

a) yarpaq, gövdə və meyvələr

b) yalnız kök sistemi

c) yalnız kök boğazı

d) meyvələr

e) yarpaq və gövdə

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm !