Tülay Aydemir - Tarihten Ders Almak

7/30/2019 Tlay Aydemir - Tarihten Ders Almak

1/312

TARHTENDERS ALMAK

1


2/312

Yayn Hazrlk Blent Tellan

Kapak Tasarm Hayri Otman

1. Bask Temmuz 2010

ISBN: 978-605-5579-05-0

Basm: : MRK Bask ve Tantm Hiz. Ltd. ti.

Uzaya Cad. 1254 Sok. No: 2

Yenimahalle / Ankara Tel: 312. 354 54 57

Dama Ltd. ti

Hilal Mah. 673. Sok. 20/1Yldz ankaya/Ankara

Tel/Faks: 312. 439 01 40

www.damayayinlari.com

[email protected]

2


3/312

TARHTENDERS ALMAK

Tlay Aytekin

3


4/312

44


5/312

NDEKLER

nsz.........................................................................................9

Yzyl Kavram .......................................................................19

Mete ve inlileme Tehlikesi..................................................24

Pantolon-Entari-Pantolon ........................................................27

Trkz nanlyz Ancak Araplaamayz!...............................29

Hazarlarda Musevilik ..............................................................32

slam Dnyasnda Resim ve Heykel Yasa............................34

At Avrat Silah m? Yoksa Toprak m Vatan m? ....................37

Trklerde Mezar Kltr ve Vehhabilik .................................40

Anadoluda Trkenin Resmi Dil Olmas ...............................45

in Toplumu ve Laoe, Konfuiyus........................................48

Gvurzmir ve Tarih Bilmeyenler ..........................................51Parti Politikas ve Ulusal Politika.....................................53

Trklerde Denizcilik................................................................57

Sosyal Devlet (Bilge Kaan Ant)..........................................65

Trk Adle Kurulan lk Devlet veTrklerden Bizansa lk Eli....................................................67

Anadoluya Trkmen Aknlar ve Malazgirt ...........................69

Halifelikle lgili Olarak.........................................................79

II. Bayezid Dnemi Bir Duraklama m?..................................88

Doudan Gelenlerle Yaplan Baarsz Savalar .....................92

III. Mustafa, Ahmet Resmi Efendi,Prusya Kral Byk Friedrich..................................................99

5


6/312

nsandaki Kinciliknanla da Yok Olmuyor! .......................102

III. Mustafadan Gnmze .................................................110

Enderun..................................................................................111

Osmanllarda Karantina Uygulamas.....................................118

II. Mahmut ve Rusuk Ayan Alemdar Mustafa Paa ...........120

Gvur Padiah, Gvur Ahmet................................................123

Trk Devletlerini Trk Ordusu Kurmu, Siyasiler Ykmtr....125

Batllama ve II. Mahmutun Damad ..................................130

1848 htilali ve Mlteciler.....................................................131

Korumalarn, nsanlarn Azn KapatmasNe Kadar Demokratik?..........................................................135

Dmeke Sava 1897 .............................................................139

Devirme Sistemi...................................................................142

Anadolunun Kesin Trk Yurdu Haline Gelmesi..................146

Yunanistann Mora ve Attikte Kuruluuve Bugnk Yzlmne Ulamas ....................................149

Lale Devrinden nce Osmanl lkesindeMatbaa Yok muydu? .............................................................157

Trkiye Cumhuriyeti Payidar Olacaktr Khin misin? ......164

anakkalede Evliyalar Ya Sarkam ve Dierlerinde? ...165

Cumhuriyet ve Laiklik...........................................................167

Trk Kadn ve Trk Medeni Kanunununsvireden Alnmas ..............................................................169

Bireysel Tercih mi, Yoksa.................................................172

Nazm Hikmetin lkiiri Merak.......................................174

Anadolu Makam ...................................................................180

Mustafa Kemalin stn Kiilii veMilli Mcadelenin Dnm Noktas......................................182

6


7/312

Milli Mcadelede ans Yanmzda myd? ..........................192

Zekt ve Fitre.........................................................................197

Laiklik ve Trk Toplumu in nemi ...................................198

Trk Diye Bir Millet Yokmu............................................200

Baba ve Piten kardm ................................................201

Uygurlarla Bugn ..................................................................202

nklp ve rtica......................................................................205

Msadere ...............................................................................206

Osmanl Devletinin Yklma SebeplerindenBiri de Tek Bana Rusyadr ................................................209

Budha m Franszlar m?........................................................235

lkretim Mfredatle lgili ...........................................238

Rvet-Seim-Demokrasi......................................................241

Trkiye Cumhuriyeti Osmanl Devletinin Devam m?.......243

Biz De Olsak Byle Yapardk............................................245

30 Austos.............................................................................247

Kkler....................................................................................257

Laiklik ve rtica .....................................................................259

ABD Lozanmzalamad m? ..............................................264

Ordu ve Siyaset......................................................................269

Osmanl Devletinin lk Anayasasnda Resmi Dil.................273

Osmanl Devletinde Ketumiyet ve Uymayanlar ..................275

Osmanlda Bilim mi? ...........................................................278

Sultan brahim ve Vardar Ali Paa........................................288

Sultan Mahmut, Firdevsi ve ehname...................................290

Kurtulu Destan ....................................................................292

7


8/312

Pyrrhosvari Zafer ...............................................................296

II. Mahmut ve lkretimin Zorunlu Olmas .........................303

Ermeni Soykrm Meselesine Ben de Deinmekstedim.....307

Kaynaklar ..............................................................................311

8


9/312

NSZ

Tarih Okumay Ben stemedim.

Ankara Kurtulu Lisesini bitirdiim yl (1965) niversite

snavna girdim. O dnemde snav iki oturumda tamamlanyor-du. Lise mezuniyet snavlarmz da (her dersten) haziran ay bo-yunca devam etmi ve her ders tekrar tekrar gzden geirilmiti.5 Temmuz gn sabahtan ve leden sonra olmak zere snavtamamlamtk. Tercihlerimizi de snav bavurusunda yapm-tk.

Okuma-anlatma konusunda pek baarl olmadm iin Ta-rih dersi her yl en dk not aldm ders olmutur. Lise ikincisnfta tahtada aladm hatrlarm. Sevmiyor ve alamyor-dum.

Lise son snfta Tarih iki karnede de 4-4t. Mezuniyet sna-vnda, kitabn yarsn altm, 2 soru geldi, yaptm. Bir soru danklp Tarihinden geldi. Neticede sorulan be sorudan ikisinitam, birini biraz yapabilmiim ki 5 alarak en dk notum bu ol-mak zere -iyi- derece ile liseden mezun olmutum.

Alt tercihim iinde Hukuk Fakltesi yoktu, olamazd, n-k okuma-anlatma-ezberleme benim iim deildi. Yine de altn-c tercihim Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya FakltesiTrkoloji Blm idi. Edebiyat dersi, tarihle kyaslanmayacakkadar iyi ve sevdiim bir dersti. 08920 aday numaras ile girdi-

im niversite snavnn sonular gazetede yaynland, T. Akp-nar olarak son tercihimi kazanmtm: Trkoloji blm.

En yakn arkadam Ferihan Keskin kazanamamt. Onunda etkisiyle Ankara Hukuk Fakltesine dileke verdim. lk

9


10/312

yedek listede benim adm kt. O, yine akta kalmt. Ancakben zaten hukuk okumak isteseydim ilk alt tercihimde yer ve-rirdim.

17 yandaydm. Hukuku olmay, paray vereni savunmakolarak en dar erevede dnrdm, ayrca kaln kitaplarnezberlenmesi gerektii inancndaydm. Onu hi yapamazdm.Hem rahmetli anneciim Dil-Tarihe gitmemi ve retmen ol-mam daha ok istiyordu ve Dil-Tarihe yazldm.

Kasm ay banda faklte ald. Henz dersler tam bala-madan, 2-3 gn sonra salondaki ilan tahtasna listeler asld.Trkoloji blmn kazanan renciler Tarih-Corafya-Ede-

biyat blmlerine puanlarna gre ayrlm ve ben Yenia Ta-rihi blmne yerletirilmitim. oktaydm, hi byle ola-

bilecei aklma gelmemiti. Demek ki Trkoloji bir depo idi veoradan datlmtk

Yl 1965. Blmlerin kodlar yok! Alt tercihiniz oluyorama tercihinizde olmayan fakltelere de bavuru yapabiliyordu-nuz. lkokul 3. snftan itibaren eitimimi Ankarada tamamlam

olduum, kapal dar bir evrede yetimemi olduum halde, di-leke verip Edebiyat ya da Corafyaya gemeyi dnemedim.Hatta ngilizce puanm hayli iyiydi (12 puan). Filoloji blm 14

puanla renci alyordu. Puanlar takip etmedim, dm olabi-lirdi, yabanc dil dersim her zaman ok iyi dzeyde olmutu. Bu-nu bile deerlendiremedim.

Ama zamanla unu anladm ki kader devreye girdii andabasiretiniz balanyor Ve kendime dedim ki; Tlay, bu seninkaderin, en sevmediin, en baarsz olduun dersi, niversitehayatnda okuyacaksn!

Dersler balad, sevmeden alyordum; iddiasz, ama-sz Osmanlca dersim ok iyi, iki ylsonunda 10 alarak ge-tim. Farsa derslerim ok iyi, yazl ve szl snavda iyi notlaraldm. lk iki yl baraj dersi olarak ngilizce derslerimiz vard.Gramer ve Tercme olarak, yazls ok iyiydi. Szl snava

10


11/312

Blm Bakan Prof. Dr. Hamit Derelinin huzurunda girdim.Netice ok iyiydi.

Son snfta evliydim, ilk olumu kucama aldmda snav-lara hazrlanyordum. Eim Zonguldakta Kmr letmelerinetayinini yaptrd. Olum Beste bir yan doldurduu zaman bizde Zonguldaka tandk. Mezun olmutum. Diploma derecem:ORTA.

Zonguldakta tayinim kana kadar liselerde cretli derslere

girdim. Bir tarih retmeni olduuma inanamyordum, alpgidiyorum, bir sonraki konuyu bilmiyorum.

Yani hi i ac deil!

Bu arada oturduumuz apartmanda komularn ortaokul daokuyan ocuklar var. Matematik (klasik matematik) dersinden

problemliler. retmenleri, kendisinden zel ders almalarnistiyor ve bask yapyor. Zonguldakta 1971de dershane yok!

ocuklar, niversite mezunu diye bana geliyorlar, prob-lemlerini bana soruyorlar Aman Allahm, ne ok seviniyo-rum, nasl zevkle zyorum problemlerini. Ben matematik so-rular ile urarken kendime geliyorum Oh be!

lkokuldan beri matematik en sevdiim, en zevk aldmders. Rahmetli babacmla birlikte 5. ve 6. snflardaki ablala-rmn problemlerini zdmde 4. snf rencisiydim. Baba-cm Akll kzm derdi bana.

ocuklar, zdm problemleri ok iyi anlyorlard. Neti-cede ailelerden teklif geldi. Onlara gre, ocuklar beni sk skrahatsz ediyorlard ve bunun bir ad konmalyd. Onlara cretleders vermeliydim.

Saati 10 lira olarak tespit ettik. Ettik diyorum nk rahmetlikaynvalidemle birlikte tespit ettik. Drt orta son rencisi ile Pa-zartesi-Perembe 14.00den 16.30a kadar ekim ay banda derseoturduk, haziran ortalarna kadar hi aksamadan altk. Bir deorta 2. snf rencimle yine haftada iki gn derse oturuyorduk.

11


12/312

Hayatmda ilk paray matematik retmenliimden kazan-dm. ocuklar 7-8den aa not almadlar. Son snf ren-cilerimden ikisi kardetiler ama apartmandan deildiler (bir kz

bir erkek). lk cretlerini bir kutu eker iinde zarfa koymu-lard. Ailelerini de hi tanyamadm. Daha sonra orta ikinci venc snftan iki renciyi de yazn, btnleme snavna ha-zrladm.

Tayinim knca matematik retmenliim sona erdi.

Ancak bugn hl matematikle ilgimi kesmedim. Elime ge-en her snav kitapndaki matematik sorularn zmeye,klasik yntemle zebileceime inandm sorular zerindedakikalarca uramaya devam ediyorum.

Evet Gelelim Tarihe. Babacmn uramalar sonucun-da Zonguldak Kilimli Lisesine Sosyal Bilgiler retmeni ola-rak tayinim yapld. E durumundan Elbistan Mkrimin HalilLisesine naklim olduu zaman da Sosyal Bilgiler retmeniy-dim. Sorun yoktu. Genel kltrm bu derse yetiyordu.

Ancak lise ksmnda Tarih derslerine girmem gerekince;

zellikle lise 1. snflardan ders aldm ki- yl srekli lise 1.snflara girdim. Tarihin temelidir. Genel Tarih bilgileri Eskiauygarlklar v.s. harl harl alyordum. Ama ikinci, ncsnfn tarih konularn ancak balk olarak belki biliyordum okadar!

Elbistanda kaldmz be-be buuk yl iinde bir Tarihretmeni olarak bence hibir varlk gstermi deildim

Aydna e durumundan geldik! Meslek Lisesinde, her s-nftan ders verildi. Artk kararnamem Tarih retmeni olarakkmt. Kendi kendime dedim ki Tlay, ya snftan ban dik

kacaksn ya da gerine tekme yemi gibi kacaksn bakaseenein yok. Bence en nemli mfetti rencilerdi!

Matematik zekm burada ok kullandm. Tarih okurken, an-latrken, muhakeme gcm, olaylar arasnda balant kurmak ve

12


13/312

yorumlamak yeteneim benim iimi kolaylatryordu. MilasTicaret Lisesinde 6 yl altm zaman artk eksiim kalma-mt, rencileri niversiteye ynlendirmek gibi bir abann daiine girmitim.

Meslek liselerinin amac, ara eleman yetitirmektir, kendi-nizi yormayn diyen arkadalarm oluyordu. Birka yl sonra,Ticaret liselerinde iki ve nc snflarda Tarih- Corafya gibikltr dersleri kaldrld halde ben kitaplar zetliyordum. -

renciler de daktilo ederek, teksir makinelerinde oaltyorlard.Her abann baar zerinde etkili olduuna inanyorum, ay-

rca ansm da vardr. Bir gayret gsterdiysem, on misli gayretgstermi gibi olumlu tepki almmdr.

Mulada Meslek liselerinin mdrleri bir toplant halindey-ken, niversite snavlarnda neden Milas Ticaret Lisesinin baa-rs birinci srada diye soru yneltilen okul Mdrm Sayn NihatGrgn, biz de bir tarih retmeni var, ocuklara kitab zetliyor,ek dersler veriyor, eklinde cevap verdiini bana bizzat aktarm-tr. Sa olsun. Matematik ve Trkeye ek olarak baarlar ze-

rinde ancak birka soruluk katkm olmu olabilirHep e durumundan okul deiikliklerim oldu.

Son olarak Milas Ticaret Lisesinden Yataan Lisesine Tarihretmeni olarak naklim yapld. 1990 tefti ylym, Okul M-dr Sayn Mehmet iekli 15 gnlk mehil mddetini kullan-mayn bir an evvel rencileri tanyn, ilk mfetti sizin dersinizegirecek diye telefon etti. Haklyd Derslere baladm, bir haftasonra Milli Eitimdeki son teftiim oldu. Sayn SleymanDevirel, dersimden birlikte ktktan sonra Mdrn odasndaBir Tarih dersi ancak bu kadar gzel olur. Mimikleriniz, ses to-

nunuz, hareketleriniz ok yerinde diyerek beni ok mutlu etti.kinci kez girmedi dersime imden Tlay, sen bu ii baar-dn dedim.

13


14/312

Bu arada bana, be seenekli sorular hazrlayabileceimi sy-ledi. Derhal kollar svadm Kk olum iin almakta oluu-muz MTS dergisi soru istiyordu. Krk kadar sorumu yolladm.

Bei yaynland ve 125.000 lira zarfn iinde gnderildi. ArtkTarih retmeni oluyordum, bu gerekti

Yataan Lisesinde, daha nce aldm Kaymakam, MilliEitim Mdrl Teekkrnamelerine ek olarak yine Kay-makam teekkr ve Milli Eitim Bakanlndan Aylkla dl-

lendirme ile taltif edildim.Mutluydum

Yataan Lisesinde nc, drdnc yllarmda Mulayadershanelere giden rencilerim her pazartesi gn Hocam sizeteklif getirdik diyorlard. rencilerimin Mulaya dershaneyegelen (evre ilelerden Marmaris, Fethiye, Kyceiz, Bodrumv.b.) rencilerden ok farkl olduu, bizzat benimle tanmayagelecekleri, dershane sahipleri ve Tarih retmenleri (rnekDershaneden Hasan Bey) tarafndan hem rencilerime hem velidurumunda olan retmen arkadalarma syleniyordu.

ok ok mutluydum!

Yataan Lisesindeki son ylmda (1994) SYMden gelenbir ajanda diyebileceim kitapkta Trkiyedeki 1400 kadarlisenin SS-YSdeki baar durumlar belirtiliyordu. Okul M-drmz Nail Ongun, retmenler odasnda elinde bu kitapk,gayet sakin okuyor, Yataan Lisesi 1993-94 SS-YSde Tarih-ten 16. srada Corafya, Fizik ve Felsefede de nemli baargstermi durumda (sralamalarn yanl yazabilirim) diyordu.

Tabii ki hepimiz ok mutlu olduk! Zaten Cihan Tuzcu adl

rencimiz ki benden 10 alan tek rencidir, ODT Elektrik-Elektronik blmn bir hayli st sralarda (belki ilk 300 iinde)kazanmt.

Ve Milli Eitimden emekli olarak ayrlmama neden olanteklif geldi. Mula Ynelt Dershanesi Mdr ve orta Sayn

14


15/312

Akil Met, Yataan Lisesini ziyarete ve anlalan benimle ta-nmaya geldi. Biz de Mulada lojmanda oturduumuz iin beniarabas ile Mulaya gtrd ve yolda emekli olmay dnr-sem, kendileriyle almam teklif etti.

Nisan ay sonunda szleme imzaladk. 10 Maysta 1. dere-ceye geldim. Austosta emeklilik ilerim srd. 1 Eyllde Y-nelt Dershanesinde almaya balamtm.

ok yorucu ilk yln sonunda ok baarl bir performans -

karmtk ortaya. ki Anadolu Lisesi rencisi, Boazii ni-versitesi Mtercim Tercmanlk blmn kazandlar ve Trkiyederecesi yaptlar. (8. Burin Akgnl, 34. Elif Akalp). ngilizce,Trke ve Sosyal Bilgiler yapmlard. Tarih sorularnda hatalaryoktu!

14 Hukuk, 10 Tarih blm daha da neler, neler

El stnde tutuyorlard. 25 Haziranda doum gnm dedershanede kutladlar. kinci ylmda cretimde mthi bir art,yine baarl bir performans.

Ankaraya yerleme kararmz Sayn Akil Meti gerektenzmt, ricasn kabul ettim. rencilerime nmzdeki ylAnkarada olacam sylemedim.

Gecikmi olarak hepsinden zr diliyorum. Tabii ki TurgutReis Lisesinden gelen lise 2. snf rencileri ertesi yl dershaneyneticilerini biraz zmler retmenimizi istiyoruz diye!

Muladan, Corafya retmeni arkadam Sayn Enise a-pann telefonda bu syledikleri beni hem zd hem de iimdenmutlu oldum desem Kt mym acaba?

Gelelim sadede; azmin elinden hibirey kurtulmuyor. ayet

benim bugn hl 16 yldr dershane hayatm devam ediyorsabence baardr, azimdir, sebattr nk zel sektr, verimalamad retmeni elinde tutmaz! Ayrca, ok sayda tarih -retmeni rencim var Onlarn varl beni hereyden ok mut-lu ediyor.

15


16/312

alma odamda bir duvarda asl duran Atatrk portresi, drtereve iinde dllerimin belgeleri ve emekli olunca, MulaValisi (Trkiyenin ilk ve tek kadn valisi) ok deerli Sayn LaleAytamann verdii HZMET EREF BELGES benim meslekhayatm zetliyor gibi.

ok deerli rahmetli babacmn sz her zaman rehberimolmutur. Mutluluun srr sevdiin ii yapmakta deil, yap-maya mecbur olduun ii sevmektedir. Bu ii baardma inan-

dm andan itibaren hep unu syledim; Tarih bilmeseydim naslolurdum acaba! Kr m? Sar m? Dilsiz mi? Ama mutlaka biruzvumun olmadn dnrdm herhalde. evremdekilerebaktmda; nereden geldiklerini, dnyann neresinde dur-duklarn (Corafya bilgisi yetersiz olanlar) bilmeyenlerin ye-rinde olmay herhalde hi istemezdim, diye dnyorum.

Bu kitab yazma fikri birden bire geldi aklma. zerinde du-rulmas gereken konular vard. Tarihe merakl ancak ok da aka-demik olmayan kitaplar tercih eden okurlar dnerek; gn-mzdeki siyasi gelimelere de deinerek, tarihi olaylar gncel-letirerek, konular tespit edince iin byk ksm bitmiti. n-allah amacna ular.

Kim bilir belki ikincisini de hazrlarm!

15 Mays 2010

TLAY AYTEKN

16


17/312

ocuklarm Beste ve Mustafa ile gelin kzm zgreve dnyada en ok deer verdiim torunlarm

Kaan ve Bara ithaf ediyorum.

17


18/312

Ey kahraman Trk kadn!Sen omuzlar zerinde ykselmeye layksn.

MUSTAFA KEMAL ATATRK

18


19/312

YZYILKAVRAMI

Bu konuya deinme ihtiyacn duydum nk; hl baz ni-versiteye hazrlk kitaplarnda Tarih retmenleri byk hatalar-na devam ediyorlar. rencilere yanl bilgi vermekte srarcdavranyorlar.

Yzyl-Asr: Yz tane yln tamamlanmasyla olur.

Hatal anlatm:

Anlamak mmkn deil! 99 yl nasl yzyl olur?

Doru anlatm:

31 Aralk 100de I. yzyl tamamlanmtr.

1 Ocak 101de II. yzyl balamtr.

19


20/312

Daima yeni bir yl veya yzyl 1 Ocakta balar, 31 Aralktabiter. Buna gre: VIII. yzyl 1 Ocak 701de balad, 31 Aralk800de bitti.

Daha matematiksel aklarsam, herhangi bir yln yzyl ola-rak okunmas iin;

rnek-1

1071 olsun, sadan iki basamak ayralm 10,71 sol tarafta 10varsa, sada 01 dahi olsa yani 1001 olsa bu yl XI. yzyldr.1000 olsayd X. yzyln sonu dememiz gerekirdi.

1001-1050 XI. yzyln ilk yars, 1050den sonra XI. yzy-ln ikinci yars, 1100 ise XI. yzyln sonudur.

Ayrntl olarak 25e kadar ilk, 75den sonra son eyrektir.

rnek-2

1453 yzyl olarak okursak; XV. yzyln ortalar.

rnek-3

1700 stanbul Antlamas XVII. yzyln sonudur. nk 17

yzyl tamamlanmtr. Tabii tamamlanmas 31 Aralk 1700dr.Devam edersek;

rnek-4

XIX. yzyl:

1 Ocak 1801de balad

31 Aralk 1900de tamamland.

rnek-5

XX. yzyl:

1 Ocak 1901de balad31 Aralk 2000de tamamland.

rnek-6

20


21/312

XXI. yzyl

1 Ocak 2001de balad

31 Aralk 2100de bitecek!

Hatrlanacak olursa 1 Ocak 2000de XXI. yzyla girdiimizbelirtildi (Radyo ve TV kanallarnda ok byk hata yaplarak).Bu konuda aklama ihtiyacn duyan Bilim ve Teknik mecmuasdnda doru bir aklama gelmedi!

Yine hatrlayanlar olacaktr 31 Aralk 2000 gece saat24.00te, yani bir dakika sonras 1 Ocak 2001 oldu!

Rusya Federasyonu XX. yzyl bittii, XXI. yzyl baladiin coku iinde kutlama yapt ve televizyon haberlerini sunan

baz spikerler, gayet akn, sanki Rusya yanl yapyormu gibibir ifadeyle olay verdiler. Oysa gerek Rusyann kutlamasyd.

Bu arada 1000 yllk sreye MLENUM denir. 1000li yllarbitip 2000li yllar balad iin Milenium enlikleri, kutlamalaroldu.

31 Aralk 2000de II. bin yl da bitti. III. bin yl 1 Ocak

2001de balad. Yani XXI. yzyl balarken III. bin yl da bala-mt. Genellikle yzyllar Romen rakamlaryla yazlr. Tarih -retmenlerinin bu konuyu da iyi bilip, rencilerine retmesi ge-rekir. niversite snavnda sorularmz balarken XVIII. yzylveya XIX. yzyl diye balayabiliyor. Bu konuya deinmiken,Romen rakamlarn da gstermek istiyorum.

Romen rakamlarn belirten harflerunlardr:

I=1 ( 3 kez yan yana gelebilir) I=1, II=2, III=3

V=5, VI=6, VII=7, VIII=8

X=10 (3 kez yan yana gelebilir) X=10, XX=20, XXX=30L=50 LX=60, LXX=70, LXXX=80

C=100 (3 kez yan yana gelebilir) CC=200, CCC= 300

D=500 DC=600, DCC=700, DCCC=800

21


22/312

22

M=1000 (3 kez yazlabilir) MM=2000, MMM= 3000

I, X, C harfleri, V, X, L, C, D, M harflerinin soluna yalnzbir kere yazlarak; IV=4 IX=9 XL=40 XC=90 CD=400CM=900 yazlr.

Buna gre:

1=I

2=II

3=III

4=IV

5=V

6=VI

7=VII

8=VIII

9=IX

10=X

11=XI

12=XII

13=XIII

14=XIV

15=XV

16=XVI

17=XVII

18=XVIII

19=XIX

20=XX

30=XXX

40=XL

50=L

60=LX

70=LXX

80=LXXX

90=XC

100=C

200=CC

300=CCC

400=CD

500=D

600=DC

700=DCC

800=DCCC

900=CM

1000=M

1453=MCDLIII

1789=MDCCLXXXIX

1980=MCMLXXX

2008=MMVIII

2010=MMX


23/312

Bugn 10 Ocak 2010

Bir zel TV kanalnda Scak Para yarmas var. zliyo-rum. Soru, ARTIK szc ile ilgili geliyor.

Son ARTIK YIL aadakilerden hangisidir?

A) 2005 B) 2006 C) 2007 D) 2008

Yarmac bilemiyor (2007 dedi). Sunucu da garip bir ak-lama yapt ki onun bilmedii de anlalyor, ok da komikti

aklamas.Hayret ettim! Daha ilkokulda rendiimiz bir konu.

Dnyann gne etrafndaki bir tam dn 365 gn 6 saat-tir. 6 saatler drt ylda 24 saat yani 1 gn olur ve ubat aynaeklenir. Bu nedenle ubat ay drt ylda bir 29 gn olur. Byleyllara ARTIK YIL denir. Genellikle rencilerimin kavramasiin Yaz Olimpiyatlarnn yapld yllarubat 29 gndr de-rim, ondan sonra gelen yl ubat ay 28 gndr.

Yani;

2008 (Pekin Olimpiyatlar

) son ARTIK YILd

r.2012 ubat 29 gn olacaktr.

2016 ubat 29 gn olacaktr.

2020 ubat 29 gn olacaktr.

retmen arkadalardan ricam, bildiiniz her eyi ren-cilerinize aktarn.

Nefesinizi onlardan esirgemeyin!

23


24/312

METEVENLLEMETEHLKES

Uzaydan bakld zaman grlen insan yaps olarak, yaknzamana kadar in Seddi tek yapyd. 2250 km. uzunluunda 6 m.yksekliinde ve 4 m. geniliinde bu devasa eser, in tarafndankuzey komular olan Hunlarn aknlarna kar yaplm bir sa-vunma duvardr. M. 214te yapld kabul edilir. Bilinen ilkTrk hkmdar Teoman zamannda, ine yaplan aknlar ze-rine planlanm ve ortaya kmtr. Zamanla tamamlanmtr.

Teomann olu Mete zamannda, bu duvar Hun aknlarnkesememitir. Temelde pek Yoluna hkimiyet amacyla Hun-larla ve dier Orta Asya Trk topluluklar ile inliler hep mca-dele iinde olmulardr.

Mete in Seddini de am ve in imparatoru Kao-tiyimeydan savanda yenerek Peteng Kalesine kapanmak zorunda

brakmtr. Her an kaleyi ele geirip, in lkesini idaresi altnaalmak kudretine de sahiptir

Byle bir durumda in mparatorunun, Meteye bir eli gn-dererek onu, ini ynetmek konusunda uyardn byle bir hatayapmamasn, inin ynetiminin ok zor olduunu, lkenin

bykln, nfus okluunu, yerleik kltrn derinliini vur-gulayarak ynlendirmeye altn gryoruz.

Mete, iyi bir komutan ve devlet adamdr. Bu fotoraf ok iyideerlendirecek durumdadr. Ve onun da in politikas; ini vergi-

ye balamak, uzaktan kontrol alt

nda tutmakt

r. nk inin yerle-ik toplumsal hayat, gebe Hunlara nazaran daha kkl birkltr dokusu ortaya koymutur. ine dardan giren kltrlerinkendi varlklarn devam ettirme ans neredeyse yoktur ve in-lilemek yani asimile olmak adeta kanlmazdr.

24


25/312

Bu nedenle Metenin in politikas dediimiz zaman, vergiyebalamak ama kesinlikle ynetmeye kalkmamak anlalmaldr.

Metenin zerinde hassasiyetle durduu, Hun toplumununkendi deerlerini kaybetmemesidir

Bazlar bu gzel tarihimize baksnlar, illaki Arap kltrnyerletireceiz diye bouna uramasnlar!

25


26/312

Ordumuz, Trk birliinin, Trk kudret ve kabiliyetinin,Trk vatanseverliinin eliklemi bir ifadesidir.

MUSTAFA KEMAL ATATRK

26


27/312

PANTOLON-ENTAR-PANTOLON

Toplumlarn birbirini kltrel alanda etkilemeleri, zellikleayn corafyada yayorlarsa kanlmazdr.

Yerleik hayata gemi, kltrel dokusu bakmndan, g-ebe toplumlara gre ok daha youn zellik gsteren inlilerde kuzey komular olan Hunlardan pek okey renmilerdir.Zaten, dnya medeniyetine askerlik alannda en ok etkisi olantoplum Trklerdir. Bu bakmdan inliler, askerlik bata olmakzere pek ok alanda Trklerden etkilenmilerdir. Bu alanlar-dan biri de kyafettir.

inli erkekler eteklik giyerlerdi ve askerlik yapanlarda daetek yaygn bir kyafetti. Hunlar, at, sava arac olarak kullananilk toplumdur. At srtndayken mkemmel ok kullanan Trkle-rin bu baarlarnda pantolon giyiyor olmann ok nemli yerivardr. Etek giyen in askerlerinin hareketleri, pantolon giyenHunlar kadar rahat deildir.

te, inliler pantolon giymeyi, Hunlardan rendiler. Or-dularn da Metenin M. 209da kurduu onluk sistemi rnekalarak oluturdular. Hunlarn sava taktiklerini bile taklit ettiler.Ancak baarya ulaabildiler. Tabii in entrikalarn da bu tak-litlerine ekleyerek!

Tokal deri kemer, ilik, dme gibi kyafetlerde ok nemliyer tutan unsurlar da Trklerden renmilerdir. Keza, deri

izme de nemli bir unsurdur. Erkek gibi erkek k

yafetlerdir,Orta Asya Trklerinin giyimleri.

Trkler, Araplarla ilikilere balad zaman, Tek Tanrinanlarn, slamiyet olarak adlandrdlar. Araplardan etkile-nerek inanlarn isimlendirirken Araplarn sosyal, siyasal, eko-

27


28/312

nomik, kltrel etkisi altna da girdiler ister istemez. Arap alfa-besi, hicri takvim gibi

Anadoluya Trkmen olarak girdiler (Trkmen=MslmanOuz) Anadoluda gl devletler kurdular. Anadolu SelukluDevleti, Seluklu Beylikleri, Osmanl Devleti gibi.

Araplardan, kyafet konusunda da etkilendiler. Entari giy-meye balad erkeklerimiz, bellerine kuak taktlar, stlerinekaftan giydiler Yzyllarca srd bu, zellikle saray evresi

bu giyim tarzn en ok benimseyen bir aland.Orta Asyada ine rnek olan erkek kyafetimiz, Arap

dnyas ile karlanca, toplumsal yapmzn temeli olan kadn-erkek eitliinin bozulmas gibi bozuldu.

II. Mahmut, XIX. yzyln ilk yarsnda, ilk kez klk- kya-fet konusunda kkten deiklikler getirdi. Erkeklerin pantolon veuzun ceket (setre) giymelerini yasalatrd. nk o dnemdemodern dnyay temsil eden Avrupada da erkekler pantolongiyiyorlard. Bizim taaa Orta Asyadayken giyip de inernek olduumuz pantolonu

Bazen dnyorum da Acaba Araplarla karlamakTrk toplumuna neler kazandrd, neler kaybettirdi?

28


29/312

TRKZNANLIYIZANCAKARAPLAAMAYIZ!

Trk milleti tarihin en eski toplumlarndan biridir. ok yk-

sek hasletlere sahiptir; dost canlsdr, cesurdur, zgrlnedkndr. Merttir, kalle deildir, dmann bile arkasndanvurmaz. Bu zelliklerini bin bir rnekle kantlayabiliriz. D-mann affetmekteki bykln Alparslann Romanos Dio-genese gsterdii yaknlk tek bana ifade eder.

Orta Asyada Trkn, her eyi yaratan bir Gk Tanrnnvarlna inandn ve Tengri (Tanr) diye adlandrdn yazlkaynaklardan da biliyoruz.

Ahiret inancna sahip olduu ve bu inan dorultusunda,lenlerin mezarna, zel eyalarnn konduu gerei btn

kalntlarda belgelenmektedir. Trklerin slamiyetten ncebirok dini sistemlere ilgi duyduklarn ve benimsediklerinigryoruz.

Trk-slam ilikileri ilk nce Hz. mer zamannda rannArap-slam Devletine katlmasyla balad. Hz. Osman dne-minde Horasann alnmas ve kuzeyde Kafkaslara kadar Araphkimiyetinin genilemesi, hem Douda MarevannehirdekiTrk boylar ile hem kuzeyde Hazar Trkleri ile Arap mnase-

betlerinin balamasna neden oldu.

Aka kabul etmeliyiz ki Araplarn fetih politikalar g-

nmzdeki yaylmac politikalardan farkl deildir. stila, ya-ma, iddet Araplarn girdii her yerde grlmtr. Ancak adslamiyeti yaymak olduundan iin bu ksmn grmek kimse-nin iine gelmemitir. Oysa Arap-slam devletlerinin en nemligeliri ganimetlerdir.

29


30/312

Douda Emeviler dneminde, Trk-Arap ilikileri gzdengeirildiinde, Emevilerin nce kendi soylarn, sonra Araplarstn tutan siyasetleri, Arap olmayan Mslmanlar arasndahonutsuzluk yaratmtr. Bu arada Trklere kar baskc tu-tumlar nedeniyle Emeviler dneminde Trklerin slamiyete

pek katlmadklar grlmektedir. zellikle Emevi Valisinin,Trgi Hakann (Baa Tarkan) ordusunun gz nnde astr-mas Trkler arasnda Araplara kar bir yaknlamay mmknklmamtr.

750 ylnda Arap-slam dnyasnda iktidar Abbasilerin elinegeince, Emevilerin rk-Arap politikas yerine mmeti=dinkardelii anlay n plana kmtr.

Abbasilerin ibana gelileri srasnda Orta Asyada ba-layan in yaylmaclna kar, baz Trk boylarnn Arap or-dusu yannda yer alarak ine kar 751 Talas Savann kaza-nlmasn salamalar, Trk-Arap ilikilerinde olumlu bir geli-me salamtr. Harun Reidin olu Mutasmn annesinin Trkolmas, ocukluk yllarn Horasanda Trk yaknlar arasndageirmesi, onun dneminde Trklere byk deer verilmesininnedenleridir. Halife Mutasmn hassa ordusunu Trklerdentekil ederken, Trk askerinin Araplarla ilikilerini engellemek,

bylece ahlken olumsuz etkilenmemelerini salamak iin Sa-marra ehrini kurduunu, evlenmeleri iin de Horasandan Trkkzlar getirildiini biliyoruz.

Trklerin, Abbasiler dneminde slamiyeti kitleler halindekabul etmelerinin nedenlerinden bazlar bunlardr. Ayrca Ab-

basiler dneminde Araplar artk sava glerini kaybetmilerdirve slam dnyasn i ve d tehlikelerden koruyacak durumdadeillerdir.

Mkemmel sava olan Trkler, bu noktada slam dnyas-na taze bir kan gibi girmitir. Hem i hem d tehlikeler, Trklersayesinde bertaraf edilmitir.

30


31/312

XI. yzylda ise artk Badatta oturan Halifenin, slamDevletini, randaki iilere kar bile koruyacak gc yoktur.

Seluklu Devletini kuran Turul Bey, ii Bveyhoulla-rnn basksna son vererek Badattaki Abbasi halifesini askerive siyasi otoritesi altna almtr. Masraflarnn bile, baz eyaletle-rin yllk gelirlerini balayarak, karlanmasna izin vermitir. Butarihten itibaren (1055) slam dnyasnda siyasi otorite ile diniotorite birbirinden ilk kez ayrlmtr.

Trkler, slamiyeti kendi inanlarna da uygun bulduklariin kabul etmilerdir. Ancak Arap adetlerini benimsedikleriasla dnlmemelidir.

Kkl, derin bir kltre sahip olmalar, Trklerin Arap kl-trn taklit etmemelerini, hatta reddetmelerini salamtr. uhadise bu ifadeyi kantlamaktadr sanrm.

Byk Seluklu Sultan Celaleddin Melikah, kz Mahme-lek Hatunun, Badattaki Halife Muktedi tarafndan zevceolarak istenmesi (1087) zerine, bu izdiva teklifini siyasi a-dan memnuniyetle karlamtr. Ei Terken (Trkan) Hatuna

konuyu at zaman, Terken Hatunun iddetle itiraz ettiinigrr. kna etmeye alr ancak Terken Hatun, Ben kzm birArapa vermem diyerek dncesinde srar eder.

Bu izdivacn slam dnyasnda Seluklu Devletine kazan-draca otorite ve itibardan sz edilerek Terken Hatun ikna e-dilmeye allr. Bu durum karsnda Terken Hatun yumuarsada artn kesinlikle koyar!

Halife, kz ile evli olduu sre iinde ikinci bir e almaya-caktr!

Trklerin, slamiyeti bir inan olarak kabul ettiklerini amaasla Araplamak istemediklerini ne gzel ifade ediyor deil mi?

31


32/312

HAZARLARDAMUSEVLK

Hazarlar (486-965); 16 Trk Devleti iinde Musevilii res-mi din olarak kabul eden ilk ve tek devlettir.

Bu olayn nedenini Trk-Arap ilikilerinde aramann doruolaca inancndaym.

Hz. mer zamannda Araplarn randaki Sasani Devletiniortadan kaldrmasyla (642) ve rana yerlemeleriyle balayanTrk-Arap ilikileri, Hz. Osman zamannda, Arap ordularnn ku-zeyde Ermenistan, Grcistan lkelerini alp Kafkasyann kuze-yine kmalaryla devam etti. Bu tarihlerde Kafkasyann kuze-yinde Hazar Devleti vard ve Belencer (dil) merkezdi. AyrcaSemender-Etil gibi nemli ehirler vard.

Emeviler dneminde stanbulun kuatlmas srasnda, Bi-

zansa yardm eden Hazarlar, Araplarn tepkisini zerlerine ekti-ler (718). 721-723 yllarnda Hazar lkesine saldran Araplar,

bakent Belenceri yakp, yktlar. Belencerden sonra nemli Ha-zarehri olan Etilde igale urad.

Hazarlar, Araplar karsndaki bu baarszla ramen g-lenmeyi baardlar. zellikle Krm ve Azak evresinde gleriolduka artt. Arap saldrsndan 30 yl sonra Kafkaslar aarak,Arap hkimiyeti altnda olan Ermenistan ve Azerbaycana girenHazar ordusu 100.000 Mslman esir ald.

Hazarlar, Hristiyan Bizans ile Mslman Araplarn Muse-

vilere kar yaptklarna karlk Harun Reid (786-809) zama-nnda Musevilii resmen kabul ettiler (800).

32


33/312

Hazarlarn, Musevilii resmi din olarak kabul etmelerindephesiz Araplarn yamac, kavgac tavr birinci derecede roloynamtr.

Fetihlerle yaylan slamiyet, gidilen lkelerde ganimet der-dine den Araplarn, bu ynleri nedeniyle kendi yzn gste-rememi ve slamiyetin kabul daha ge olmutur. Hazar lke-sinde yaplan kazlarda havra yannda kilise ve cami kalntla-rnn da bulunmas, sonralar dier Tek tanrl dinlerin de Ha-

zarlar arasnda benimsendiini gstermektedir.Hazar Trk kardelerimiz, biz de I. Dnya Savanda

Araplarn, ihanet eden, hain yzlerini grdk Osmanlysrtndan bakladlar

Ancak, Mslmanlmz bu olay nedeniyle hi deimedi!

33


34/312

SLAMDNYASINDARESMVEHEYKELYASAI

Hz. Muhammedin 632 ylnda vefat ile birlikte dini kural

koyma ii de bitmitir. Veda Hacc srasnda son vahiy gelmive Kuran tamamlanmtr zaten.

Hz. Muhammedin Medinede kurduu Medine slam Dev-letini, ondan sonra Halife unvanyla yneticiler ynettiler,Mslmanlara ba imam oldular. Ancak onun halefi olan buyneticiler dini kural koyamazlard. Toplumsal gelimeler kar-snda alnan kararlar, konulan yasaklar, dini zellik tamazd.Bir halifenin koyduu kural ve yasa bir baka halife yrr-lkten kaldrabilirdi.

Hz. Ebubekir ile balayan bykslam fetihleri, Hz. mer

ile birlikte geni lkelere yayld. Douda Irak ile ran ele gei-rilirken (Sasani Devleti yklarak 641), Batda Bizansn elindenFilistin-Suriye ve de Msr alnarak Kuzey Afrikaya da geil-mi oldu (642).

Bizansn elinden alnan topraklarda Hristiyan halk varl-n srdrmeye devam etti. Hara ve cizye deyerek inan veibadetlerinde de serbest kaldlar.

Hristiyan inanc iinde olanlarn genellikle evlerinin bir k-esinde, kilisede olduu gibi ancak olduka k, Hz. sannarmha gerilmi heykelcii, Hz. Meryemin, aziz ve azizelerin

resimleri (ikonalar), mum v.s bulunur ve Hristiyan kii bunla-rn karsnda istavroz (ha) karr, ibadetini yapard.

Araplar bu tarihten 25-30 yl evvel putlara tapan insanlardr.Ve Hristiyanlarn, heykel ve ikonalarn nnde tapnmalar,

34


35/312

onlarda putperestlik dnemlerinin hatrlanmasna sebep olmakta-dr.

slamiyetin gelimesi nnde bir engel olarak grnen budurum karsnda, Hz. mer, resim ve heykeli yasaklamtr. Buyasak Batda, Bizansn elinden alnan ve Hristiyanlarn yaadMsr-Suriye-Filistin blgesinde etkili olarak uyguland.

Yukarda bahsettiim gibi bir halife dini kural koyamaz. Yada koyduu yasak dini yasak saylamaz.

Ancak yzyllarca slam dnyas bunu dini yasak olarak alg-lam ve resim-heykel slam dnyasnda gelimemitir. Hat sana-tnn, resim ve heykel yerine gelimi olduunu biliyoruz.

Fatih Sultan Mehmet (1451-1480) stanbulun fethinden son-ra, bu dnemde Avrupada grlen Rnesans hareketlerinin Os-manl Devletine yansmasn salam, talyadan getirttiiGentile Belliniye (Venedik 1429-1507) kendi portresini yaptr-mtr. Bugn Londrada National Galleryde bulunan bu portre-nin aslnn oraya nasl gtrldn bilmiyorum ama TopkapSaraynda kopyas mevcut.

Ancak tahmin etmeye alnca u fikirler aklma geliyor.XV. yzyln ikinci yarsnda Fatih gibi kltrl ak dnceli

bir hkmdar, bu portresini yaptrmak cesaretini gsterdi ama s-rekli sarayda o resmi asmak cesaretini gsteremedi. Orijinali o-nun iin mi stanbul dna gnderildi? Byle ise muhtemelen da-ha sonra kopyas getirilerek asld diye dnyorum.

Portresini resmi dairelere astran ilk hkmdar II. Mah-muttur. Heykelini yaptran ilk ve sanrm tek hkmdar da Ab-dlazizdir. At stndeki heykeli Topkap Sarayndadr!

O halde; resim ve heykel dini yasak deildir. Olsayd

ne Fa-tih ne II. Mahmut ve Abdlaziz bu tavrda olmazd.

Gnmzde hl resim ve heykelleri putperestlik olarak g-renler keke bu ksa ve basit aklamam okusalar

35


36/312

Bir hkmdarn aklllk lsn ortaya koyannoktalardan biri, bakan seimidir.

Onun hakknda ilk fikir, buna bakarak edinilir. Bakanlarbecerikli ve sadk olurlarsa hkmdar da akll ve erdem kii

olarak kabul edilir.MACHIAVEL (XV. Yzyl)

HKMDAR

36


37/312

ATAVRATSLAHMI?YOKSATOPRAKMIVATANMI?

Trk toplumunda, Trk erkei iin nem tayan varlk dile

getirilir. At, avrat, silah gibi!Bilinen ilk Trk Devleti Asya Hun (Byk Hun) mparator-

luunun en gl hkmdar Metenin kararna bakalm Baka-lm ki sylenenler doru mu, anlayalm

Asya Hun mparatorluunun bilinen ilk hkmdar Teo-mann (Tou-man), Mao-tun (Mete) adl byk bir olu vard.Sonra, ok sevdii bir hanmla evlendi. Bu hanmdan da bir oluoldu. Bu nedenle Teoman, veliaht Meteyi bertaraf edip yerine k-k olunu geirmek istiyordu. Meteyi Yeilere rehin olarakgnderdi ve bir mddet sonra da aniden Yeilere saldrd. Doal

olarak Yeiler ellerinde rehin olarak bulunan Meteyi ldrmekistediler, zaten vey ana ile birlikte istedikleri de buydu. AncakMete, gzel bir ata binip memleketine kamay baard. Babas,onu takdir etti ve onu 10.000 svarinin bana geirmek suretiylegvenini gsterdi.

Mete slkl bir ok (vnlayan ok) icat etmiti. Talim srasndaoku svarilerine, slkl ok nereye atlrsa herkesin de o hedefe okatmasn ve bunu yapmayanlarn ldrleceini ilan etti.

Btn ordu srgn avna kt. Islkl okun atld hedefe okatmayanlar ldrld. Mete sonra dnp kendi atnn karnna slk-

l bir ok att, ayneyi yapmaya cesaret edemeyenler de ldrld.ok gemeden bu defa da sevgili karsna slkl bir ok att, fakat

bu durumda da ok atmaya cesaret edemeyen ve karsnda donupkalan maiyeti de ldrld.

37


38/312

Az zaman sonra Mete, bir av srasnda devlet reisi olan babas-nn atna slkl bir ok att. Bunu gren maiyeti istisnasz olarak ay-n hedefe oklarn frlattlar. Mete askerlerinin bu hareketi ile artk

babasn tamamen braktklarn anlad. Gene av srasnda bu defadnp okunu babasna att, bunu gren maiyeti ayn hedefe oklar-n atp devletin reisi, Metenin babas, Teoman ldrdler. Mete

bundan sonra vey annesini, kk kardeini, babasnn nazrlarnve kendisine itaat etmek istemeyenlerin hepsini ldrtt ve kendiniHun Hakan ilan etti.

Metenin hkmdarl ele geirdii srada Tung-Hular (Tun-guz) en kudretli devirlerinde bulunuyorlard. Metenin, babasn l-drerek yerine getiini renen Tunguzlar, derhal bir eli ile ba-

bas Teomann bir mil yol kat eden mehur atnn, kendilerine ve-rilmesi iin haber gnderdiler. Mete nazrlarn toplayarak onlaradant ve btn nazrlar atn Hunlar iin ok kymetli olduunu ve

bu teklifin reddedilmesini istediler. Fakat Mete yle dedi:

Ne? Ben bir at komu bir devletten daha m kymetli tutaca-m?

Ve at Tunguzlara verdi. Tunguzlar bu durumdan cesaret ala-rak Metenin silahn istemek iin yine bir eli gnderdiler. Metenazrlarn toplad ve durumu nce onlarn deerlendirmesini is-tedi. Tartmalar ayn yndeydi. Tunguz hkmdar kim oluyorduda Metenin, Hun Hakannn silahn isteyebiliyordu? Tunguzlarahadleri bildirilmeliydi...

Mete son sz syledi. Bir silah iin komular ile saval-mazd. Silah eliye verildi ve gnderildi. Tunguzlar, onun kendile-rinden korktuu zannna vardlar ve bir eli daha gndererek Me-tenin ok sevdii karsn istediler. O, tekrar nazrlarn toplad,

herkes byk bir k

zg

nl

kla yle ba

rd

:Tunguzlar ahlak denen eyden habersizdirler, bakasnn kar-

sn istemek ne demektir. Biz onlara akn yaplmasn teklif ediyo-ruz.

38


39/312

Mete ise yle dedi:

O nasl ey, ben bir kadn komu bir devletten daha m stntutacam?

Ve ok sevdii karsn ararak Tunguzlara verdi.Artk Tun-guz hkmdarnn kstahl bsbtn fazlalat. Batya yani Hunla-rn snrna doru gitti ve Tunguzlar ile Hunlar arasnda bulunan,insan yaamayan bir araziyi elde etme hevesine dt. Bir mildenfazla byklkte olan bu arazi insanlar tarafndan terk edilmi ve

batsnda Hunlar, dousunda da Tunguzlar bulunuyorlard.Tunguz hkmdar bir eli gnderip Meteye yle dedi:

Terk edilmi bu arazi, benim ve senin devletinin bir snrdr.Hunlarn iine yaramayan bu araziye sahip olmak istiyoruz.

Bunun zerine Hunlarn kurultay topland ve baz nazrlar buorak arazinin kendilerinde kalmasndansa verilmesinin daha ha-yrl olaca fikrini ileri srdler. Hatta Atn istediler verdin, sila-hn istediler verdin, avradn da istediler verdin. orak bir araziiin Tunguzlarla dman m olalm! dediler.

Bunun zerine Mete ok kzd ve yle dedi:Atm verdim, nk benimdi, silahm verdim, nk benim-

di, karm verdim, nk benimdi. Ama Tunguzlarn imdi istediiorak arazi devletin temelidir, milletindir. Biz bunu bakasna naslverebiliriz?

Ve derhal bunu tavsiye edenlerin boynunu vurdurdu. Atna at-layp devleti iinde dolat kendisinden geri kalanlar affetmedi.Douya taarruz ederek Tunguzlara saldrd. Tunguzlar, Meteyi okadar hafife almlard ki kendilerini savunmak iin silahlanma-mlard bile. Mete ordusu ile ileri atld ve bir hcumla Tunguz

hkmdarn ok ar ve mahvedici bir yenilgiye uratt. Halknesir edip, srlarn ve btn mallarn ele geirdi

te byle Siz syleyin, at, avrat, silah m? Yoksa toprak,vatan m?

39


40/312

TRKLERDEMEZARKLTRVEVEHHABLK

slamiyet ncesi Trk tarihine bir gz attmzda Atalar

Klt diye ifade edilen bir inan ve gelenek karmza kar.lm atalara sayg gstermek ve onlar iin kurban kesmek,

pederahi ailede grlen baba hkimiyetinin, inan alanndakibelirtisiydi. Baba ve genellikle atalarn, ldkten sonra, ruhlararaclyla aile bireylerini korumaya devam ettiklerine inanlr-d. Bu nedenle onlara kar duyulan minnet, eitli ekillerdegsterilirdi.

Asya Hunlar her yl mays ay ortalarnda atalarna kurbansunarlard. Atalara ait hatralara verilen nem, mezarlara yap-lan saldrlarn ar bir ekilde cezalandrlmasndan da anla-

lmaktadr. rnein; Attilann II. Balkan Seferinin (447) se-beplerinden biri olarak, Hun hkmdar ailesi mezarlarnn,Belgrad civarndaki bir kale piskoposu tarafndan alarak so-yulmas gsterilmektedir.

Bugn de byklerimizin, kaybettiklerimizin mezar bizimiin ok kutsaldr. Sk sk ziyaretine gider, ieklendirir, otlarnayklar, sularz. Dua ederiz. Genellikle mermerden yaplan me-zar ile evresi temiz tutulmaya allr.

Byk Atamzn mezar da, on binlerce insann ziyaret ede-bilecei, bir anda bulunabilecekleri, sayg duruu ve dua edebile-

cekleri birekilde dizayn edilmi, grkemli bir ant mezardr.Trkler kendi mezarlarna verdikleri nemi, dier toplum-

lara ait mezarlara da vermektedirler. 20 Nisan 1933te meydana

40


41/312

gelen Razgard olayn anmsamamz, bu noktada iyi olur kan-sndaym.

Bulgaristanda Trklerin yaad Razgard kasabasndakiTrk mezarl, Rodna Zatira (Vatan Savunmas) adl bir ku-rulua bal Bulgarlar tarafndan tahrip edildi. Olay, ksa sreiinde Trkiyede duyuldu. Genler, Milli Trk Talebe Birli-inin ynetecei bir protesto mitinginin hazrlna giritiler. Birgrup gen, Bulgar Konsolosluunun nnde topland. ounlu-

u Darlfnun rencisi olan toplulukta Milli Trk Talebe BirliiBakan Tevfikleri, Cihat Baban, Lebit Yurtolu vard.

Konsolosluk nnde, Tevfik lerinin yapt konumadansonra renciler, Ferikydeki Bulgar mezarlna yryerek,

buraya bir elenk braktlar. Trklerin soyluluunu anlatan okrneklerden sadece biridir bu davran.

imdi gelelim Vehhabilere. Bugn, Suudi Arabistan Dev-letini yneten Kral ve soyu, Vehhabi mezhebindendir.

Vehhabilik ise XVIII. yzylda Arabistanda ortaya kanbir Mslman mezhebidir. Beni Temim kabilesinden Abdlveh-

hab bin Muhammed tarafndan kuruldu (1745). Vehhabiye,Snnilikten inan bakmndan deil, ibadet ynnden ayrlr.Vehhabilere gre; Allaha arasz ibadet edilir. Dinin gerektir-dii ibadetleri brakmak kfrdr. Namaz terk edenler kfirdir;Peygamberden ve evliyadan yardm istemek irktir (Allahaortak koma) trbe yapmak, kandil yakmak, lleri ziyaret et-mek, evliyaya adak adamak, ttn, afyon imek ve tespih ek-mek yasaktr. Bu kurallara gre; Vehhabiler dndaki btnMslmanlar kfir, onlar ldrmek ve mallarna el koymak he-lal saylmtr.

Osmanl ynetimi srasnda, Vehhabiliin yaylmasnda ennemli rol oynayan kii Deriye eyhi Muhammed Bin Suuddur.Olu Abdlaziz zamannda bu mezhep btn Arabistana yayld.Snni ulemadan birok kimse ldrld. Abdlaziz halifeliiniilan etti. zerine gnderilen kuvvetleri datt. Vehhabiler, Kerbe-

41


42/312

laya saldrnca ran ah Badata yryeceini bildirdi (1802).Taif Kalesini alan Vehhabiler, btn halk ldrdler; din, tarihive edebi eserleri paraladlar. Kurana hakaret ettiler. Din byk-lerinin mezarlarn yktlar. Hz. Haticenin de mezarn yktlar.Abdlazizin olu Suud, Mekkeye girerek oradaki slam bykle-rinin mezarlarn da yktrd. Ciddeye yrd fakat valinin kuvvet-lerine yenildi.

Vehhabilerin bana Suud geince, olu Abdullah ordu ko-

mutan yapt ve Badat ve Ummana seferler yapld. Hac mevsi-minden sonra Medineyi kuattlar. Medine halkna Vehhabiyeninesaslarn kabul ederlerse aman verecekleri bildirildi.

Suud Bin Abdlaziz kendini Necid hkmdar ilan etti.Yemen halkndan da Vehhabilii kabul etmelerini istedi. Ye-men kads bu teklifi reddetti. Vehhabiyeyi, kfirlik olarak ilanetti. Suudda buna karlk Medinedeki btn ashab (Hz. Mu-hammedle yz yze sohbet etmi olanlar) mezarlarn yktrd;yalnz Hz. Muhammedin mezarna (Ravza-i Mutahhara) do-kunmadlar.

Msr Valisi Kavalal Mehmed Ali Paa Vehhabilerin bu ha-reketini bastrd. Suud bin Abdlazizin yerine geen Abdullahyakalanarakstanbula gnderildi ve stanbulda idam edildi.

Osmanllar, I. Dnya Sava srasnda, Hicaz Emiri Hse-yinin ngilizlerle ibirlii sonucu Hicazdan ekilince, VehhabiEmiri Abdlaziz, erif Hseyini lkeden kard; Mekke, Medi-ne ve Ciddeyi alarak Necid-Hicaz Kralln kurdu (1923). Bu-gnk Suudi Arabistan krallar onun soyundan gelmektedir.

Birka yl nce len Suudi Arabistan Kralnn naa, top-raa verilmi st toprakla rtlm ve en ufak bir iz bile mezar

olduunu belirtecekekilde braklmamtr. Ayrca bugn Arapkltrn Trk toplumu zerinde hakim klmak isteyenler, Su-udileri taklit ediyorlarsa, kutsal kitabmza Araplarn gsterdiisaygszl kabul edebiliyorlar m? nce bunu dnsnler!

42


43/312

imdi hafzamz yoklayalm.

Bir 10 Kasm treni srasnda Antkabire elinde Kuran ilegelen, hatta protokoln nne adeta frlayan bir meczup, taatapyorsunuz diye lk la baryordu. Bu olay bugnSuudi Arabistanda hkm sren Vehhabiliin Trkiyeye biryansmas olarak grebiliriz.

Kim bilir ne kadar insan o meczubun grndedir. Arapla-rn etkisindedir!

Tabii derhal mdahale edildi.

Biz Trkz, Arap deiliz.

Hele, mezara kar olan Vehhabi Araplardan hi deiliz!

43


44/312

Gereklerin, er ge ortaya kmak gibikt bir huyu vardr.

ERDALNN

44


45/312

ANADOLUDATRKENNRESMDLOLMASI

lk Trk-slam Devleti olarak Karahanllar Devletini (840-

1212) gryoruz. Orta Asya Trk Boylar zerine kurulmu olan budevlet, Trklk karakterini korumu, dayand halk kitlelerininTrk olmas nedeniyle resmi dili Trke olmutur. Uygur yazsnnkullanlmas, Hakaniye lehesinin bu dnemde ok gelimesi, millizelliklerini devam ettirdiini gsteriyor.

Karahanllarla bir sre ayn zamanda var olan bir dier Trk-slam Devletinde, Gaznelilerde (963-1186) devletin dayand halkkitleleri Trk olmayan unsurlardan oluuyordu, Afgan, Arap, ranl,Hindu vb. Sadece sarayda ve orduda Trke konuuluyordu. Bunedenle devletin resmi dili Farsa ve Arapayd.

Byk Seluklu mparatorluuna gelince (1040-1157) BuTrk-slam Devleti ran topraklarnda (Horasan dahil) kurulmutu.Hakim olduu toplum ranlyd. Hanedan-saray-ordu Trkt. Ge-nellikle halkn konutuu dil resmi dili belirler. (Tabii ki tarih, kural-lar, kanunlar olan bir bilim deildir. rnein Memlk Devleti,Msrda Arap halk zerinde kurulmutu. 1250-1390 aras Trkhkmdarlar devleti ynetmilerdir. Resmi dil Trkedir. 1390-1517aras erkez Memlkleri sz konusudur.)

Byk Seluklu Devletinde halk ranl olduu iin resmi dilFarsadr. Edebiyat dili Farsadr. Medrese dili (bilim dili) Arap-

ad

r. Trke, sarayda ve orduda konuulan bir dil durumundad

r.Edebiyat ve bilim alannda kullanlmad iin Trkenin gelime-sinin geri kalmas kanlmazdr.

26 Austos 1071 Malazgirt zaferinden sonra Trkmenler, Ana-doluya yerlemek amacyla, girmeye baladlar, ilk Trk beylikleri

45


46/312

kuruldu ve Byk Seluklu Devletine bal znik merkez olmakzere Anadolu Seluklu Devleti de 1076-1308 arasnda Anadoluyahakim olacak bir devlet olarak ortaya kt.

Anadolu Seluklu Devleti siyaseten Byk Seluklu Devletinebal, onun vasal olarak kurulduu iin, resmi dil Byk SelukluDevleti gibi Farsa olmutur. Yine edebiyat dili Farsa, bilim dili A-rapadr. Oysa Byk Seluklu Devleti gibi ran halk sz konusudeildir. Anadoluya 1071den sonra doudan devaml gelen Trk-

men gleri sonucunda Anadoluda nfus ounluunu Trkler o-luturmaktadr ve halk byk ounlukla Trke konumaktadr.Ancak Anadolu Seluklu Devleti resmen Byk Seluklu Dev-letine bal olarak kurulduu iin resmi yazmalar Byk SelukluDevletinin resmi dilinde, Farsa olmak durumundadr.

imdi Anadolu Seluklu Devleti, 1243 Kseda yenilgisindensonra ykl dnemine girince, Trkmen beyleri, Mool etkisindenuzak u (snr) blgelerine ekildiler ve bamszlklarn ilan etmeyebaladlar. 1308 ylnda Anadolu Seluklu Devleti resmen ortadankalkt zaman Trkiye tarihinin nc devri olan Seluklu Beylik-leri Dnemi balad. Yeri gelmiken bu dnemle ilgili yorumumu da

belirteyim; Anadolunun Trklemesi, slamlamas izgisinde g-revi Anadolu Seluklu Devletinden devralan Beylikler, adeta bir

bayrak yar gibi, Osmanl Devleti kurulup Anadoluya hakim ola-cak gce gelinceye kadar, Anadolunun Trklemesi ve imar iinalmlar ve grevi Osmanlya devretmilerdir.

Evet, imdi bu beyliklerden biri zerinde duralm. KaramanoluBeylii Larende, Ermenek, Konya evresinde hkimiyetini kurdu veAnadolu Seluklu Devletinin mirass olarak, dier beyliklerlemcadele etmeye balad. Osmanl Devletiyle de Anadolu da enok uraan Karamanolu Beyliidir.

Ancak bu beylik; Anadoluda Trkeyi ilk defa resmi dil olarakkabul edecektir ve bu ynyle rnek olacaktr.

imdi bu gelimeyi aklamak istiyorum:

46


47/312

Ouzlarn Afar boyundan gelen Karamanoullar gl birbeylik kurmulard. Snrlar Nide, Kayseri, Nevehir, el, Ankara,Antalya ve Ispartay evreliyordu. Karamanolu Mehmed Bey, h-km srd topraklarn ortasnda kalan Konyay almak sonra dasnrlarn bir btn haline getirerek, harsiyle, kltryle, diliylekaynam bir halk kitlesi meydana getirmek istiyordu.

Bu amacna 3 Mays 1277de eriti ve dalmaya balayan Sel-uklularn elinden ok nemli bir kltr merkezi olan Konyay ald.

Bylece, byk hedeflerinden birini gerekletirmi oldu. Sra, ikin-ci byk hedefine ulamaya gelmiti.

Konyay ald gn maiyetindeki divan airleri ona Farsa,Arapa kasideler sralyor, halk ozanlar ise Konyann alnmasn,temiz bir Trke ile kutluyor ve nemini dizeleriyle dile getiri-yorlard. Karamanolu Mehmed Beyin, Farsa ve Arapa syleyen-lere iltifat etmeyip, halk ozanlaryla ilgilenmesi herkesin dikkatiniekmiti.

Bunun sebebini, ancak pek yakn olan kiiler biliyor, onun ger-ekletirmek istedii dil devrimi iin vaktin geldiini seziyorlard.

Nitekim yle oldu. Mehmed Bey, Konyay fethinden ksa birsre sonra 14 Mays 1277 ylnda Karamanolu Beyliinin btnileri gelenlerini, ilim adamlarn ve silah arkadalarn toplad. Onla-ra kararn aklad: Bundan sonra divanda, derghta, brghda,mecliste ve meydanda Trkeden baka dil kullanlmayacaktr

Arapay ve Farsay stn grenler bu kararn karsnda di-renmeye yeltenince, Mehmet Beyin sert ve kararl tepkisi karsndasustular.

Beylikleri kuran beylerin, medrese eitimi almam, halk iin-den yetien kiiler olduunu, Trkeden baka bir dil bilmediklerini

ekleyerek bu konuyu tamamlam olalm.

Nur iinde yat Karamanolu MEHMED BEY!

47


48/312

NTOPLUMUVELAOE,KONFUYUS

Uzakdou tarihlerini incelediimizde ok nemli zellikler g-ryoruz. ok renklilik, eitlilik her alanda kendini gsterir. Hin-distana baktmzda M. 1200lerde Hindistana gelen Ariler,hkimiyetlerini glendirmek iin Hint toplumunu KASTlaraayrmlar (meslek gruplar) ve bu gruplar arasnda gei olanayok edilmi, bylece toplumda karp kaynama olamaynca daHint toplumu bir millet haline gelememitir.

ine baktmzda ise; eski alardan beri nfusunun okluuile bilinen in toplumunun, bir millet haline gelmi olmas Lao eve Konfuiyus gibi dnrlerin, toplumda yerlemi prensipleriile izah ediliyor. Tabii ki in yazsnn da bu balln olumaszerinde byk rol var. Hatta toplumun organize olmasnda ki

birliktelik asndan ok katks vardr, sulu tarmn da etkisi phe

gtrmez.

Lao e ve Konfuiyus, M. VI. yzyllarda yaam iki nem-li filozof. Peygamber deiller. Bir din getirmi deiller. Ancak

bugn inde grlen byk dinden ikisi bu filozoflarn dn-celerinden kmtr, ncs Budizmdir.

Lao eye gre insana gerekli olan ey, alak gnlllk gs-termek, fikirlerini, bakalarna kabul ettirmeye almamak, hereyi ho grmek, her hale kendini uydurmaktr. Fenala kariyilikle karlkta bulunmak, Lao enin birinci dsturudur.

O der ki Bana iyilik edene ben de iyilik ederim. Bana iyiliketmeyene, ben yine iyilik ederim. Bu suretle hareket edilirse, her-kes iyi olur. Bunlar bizim inan sistemimize de ok yakn, hanislamiyetten sonra yaam olsalar, insan slamiyetten etkilendi-

48


49/312

ler mi acaba diye dnebilir ama aralarnda yaklak 1100 yl var.mknsz!

Lao eye gre kinat bir yaratcnn eseridir. O da Taodur.(Taoizm-Taoculuk). Tao hereyin anasdr, her yerde bulunur, l-lmez ve kavranmaz!

Byk filozof Konfuiyusun ise savunduu erdemler; dostlukve hak bilirliktir. Bunlar insanlar arasnda soyluluk, onur ve kar-lkl sayg duygularnn kurulmas amacn gder.

Konfuiyusun bu yce ahlak prensipleri, zamannn ahlak an-layna, insan ilikilerindeki itenlik ve abann deerini belirt-mekle, daha yksek bir nitelik kazandrmtr. Onun yolundan gi-denlere gre bilge kii, kendi manevi varln ilemekle evresine

bir dzen ilkesi yayar, bu ilke dier varlklara da geerek kiidenbtn evrene uzanr.

lmnden iki kuak sonra nam her tarafa yaylm, kurduuokul milli ve din bir yenilik hareketinin merkezi olmutur. Konfui-yusun fikirleri tamamen hayatidir (dnyevidir). Ona gre; bir dnyaolduu ve onun dzeni bulunduunu bilmek yeterliydi. Bu dnyay

kim yaratm, nasl yaratm bunlarn o kadar nemi yoktu.

Ahlak hakknda unlar sylemitir:

Kabahatlerimizi rtmek, gizlemek hner deildir. Hner hikabahat ilememektir nsanlarn bana yapmalarn istemedi-im eyleri bakalarna yapmam Bireyin iyi olduunu grpde onu yapmamak cesaret noksanldr.

Siyasi grlerini yanstan ve benim de ok nemsediim ucmleleri keke yneticilerimiz de okusalar:

Milleti ynetenlerin drst olmas gerekir. Yneten kimse d-

rst ise devleti kanunlar koymadan da ynetebilir, drst deilsesaymayaca kanunlar yapmas neye yarar?

Okusalar diyorum ama inanlar onlar dzeltememise

Konfuiyusu okumalar neye yarar?

49


50/312

Bizde erkekler savar ama kime kar savaacamza ka-dnlar karar verir.

MELKAH

50


51/312

GVURZMRVETARHBLMEYENLER

Tarihi gemii, olduka eskiye dayanan zmirin Smyrna adile M. XI. yzylda onia gleri ile ilgili olarak kurulduu

bilinir.

Efesliler tarafndan krfezin kuzeydou kysnda kurulanSmyrna, M. VII. yzylda Lidyallar tarafndan alnd. M.VI. yzylda Persler tarafndan yaklp ykld.

Lysimakhosun buyruuyla eski yerinde deil, Pagos Da(Kadifekale) eteinde yeniden kurulup M. II. yzylda Romaegemenliine girdi. 395te Roma mparatorluu ikiye ayrlncazmir, Dou Roma (Bizans) egemenlii altnda kald.

1071 Malazgirt zaferi kazanlnca Trkler, Anadoluya yer-lemeye baladlar ve zmir 1076da Trklerin eline getiyse de

birka kez el deitirdi.zmiri alp, burada ilk egemenlik kuran Trk Beyi aka

Beydir (1081). lk Trk denizcisi olarak da bildiimiz akaBey, Sakz, Sisam ve Rodos adalarn ele geirdi. I. Klars-lann kz ile evlenerek damad oldu. Ancak yine bir iddiayagre aka Bey, Bizans entrikas sonunda I. Klarslan tarafn-dan zehirletilerek ldrld.

IV. Hal Seferi srasnda stanbul Hallar tarafndan igaledilince (1204), bu kargaalk srasnda Venedik ve Cenevizli-ler, Ege kylarnda adeta cirit attlar ve kylarda nemli yerleri

ele geirdiler.Anadolu Seluklu Devleti yklma srecine girince (1243),

Aydnolu Mehmet Beyin, Birgi merkez olmak zere 1300dekurduu beylik denizcilikte de ilerledi. Ayasulug (Seluk) ske-

51


52/312

lesinde bir tersane kurulup hazrlanan donanma ile 1328de z-mirin ky kesimi alnd. 1335te Alaehir fethedilerek gc de-nizcilie dayal bir beylik haline geldi.

Aydnolu Beylii, Gazi Umur Bey zamannda Ege De-nizinde bir g olarak varlk gsterdi. Hallar, zmiri geri a-lnca, Gazi Umur Bey, zmiri kuatt. Ancak 1384te kuatmasrasnda ehit dt.

zmir, 1390da Yldrm Bayezid zamannda Osmanl toprak-

larna katld. Venediklilerin elinde bulunan ksm Gvur zmirdiye adlandrlyordu.

1402de Ankara Savanda Yldrm Bayezidi yenen ve esiralan Timur, 8 ay Anadoluda kald sre iinde zmirin tamamnele geirdi ve Aydnolu Beyliini yeniden canlandrd.

Aydnolu Beylii, Osmanl Devletine kar kan i isyanlardestekledi. II. Murat zamannda Aydnolu Cneyt Beyin yenil-mesiyle, 1424te kesin olarak Osmanl Devletinin bir sanca hali-ne getirilen Aydn ile birlikte Anadolu Beylerbeyliine baland.

nsanlarn doru bilgiye sahip olmadan syledikleri szler,eer birehir halknn onuru ile oynamak anlamna geliyorsa nediyelim, nce tarih rensinler; kulaktan dolma szlerle komikduruma dmesinler

52


53/312

PARTPOLTKASIVEULUSALPOLTKA

Byk Seluklu Devleti 1040ta Horasanda kurulduktan

sonra ran ele geirdi, merkezini bugnk Tahran yaknlarndaREY ehrine nakletti.

Bizansn elinde bulunan Anadoluyu gzlerine kestirenSeluklular, 1040tan sonra sistemli birekilde aknlar yaptlarve Anadoluyu ele geirmek iin altyapy hazrladlar. TurulBeyden sonra Alparslan, Malazgirt zaferiyle Anadolunun ka-

plarn aacak, daha sonra Melikah ayn politikay takip ede-rek Anadolunun fethini devam ettirerek, ilk beylikler ve Ana-dolu Seluklu Devleti kurulacaktr.

Anadolunun yurt edinilmesinin, Byk Seluklu Dev-

letinin bir devlet politikas olduu anlalmaktadr. Devletinen st dzeyindeki yneticiler, ordu, Seluklu Devletini kuranOuz boylar (ki Mslman olunca Trkmen adn almlardr)

bu politikay desteklemilerdir.

kinci bir rnei kendi tarihimiz dndan vermek istiyorum,ancak dorudan da bizi ilgilendiriyor.

Rusyann batya almas, Romanof soyunun ibana gel-mesiyle balad (XVII. yzyl balar).

XVII. yzyl sonlarnda ise bu soydan gelen ar I. Petro,Rusyann byk bir devlet olmas iin mutlaka ticarete nem

verilmesini, bunun iin de mutlaka devletin denizlere almasnart gryordu.

53


54/312

Rusyann Beyaz Denize kys vard, Arkanjelsk Limannburada yapmlard. Ancak yln 6-7 aynda buz tutan bu liman-da denizcilikle uramann zorluu malm

ar Petro kendinden sonra gelen arlara, scak denizlereinmeyi hedef olarak gsterdi, ordusuyla, devlet adamlaryla Rushalkyla bu hedefin gereklemesi iin alld. lk hedef Kara-deniz idi, daha sonra Boazlar ve Boazlardan Akdeniz, DouAnadoludan Basra Krfezi hedeflerindeydi.

ar Petronun Scak denizlere inme politikas bir devletpolitikas olarak karmza kyor. Geri bir siyasi hedefindevlet politikas olmas mutlaka gerekleecei anlamna dagelmez ayrca Nitekim Rusya ancak Karadenize inme haya-lini gerekletirmitir XVIII. yzyln sonlarnda Dierleriningereklemesi ise imknszdr

imdi, gnmze dnersek; Trkiye Cumhuriyetinin 60.hkmetinin ortaya att Krt alm ifadesi, srarla Bu birdevlet politikasdr sylemlerine ramen bir trl alamad,ad deiti Demokratik alm dendi alamad, artk devlet

politikas diye srar edilmiyorZaten alm mdr yoksa bireylerin kapatlmas mdr belli

deil, hl anlayamadk

Bir icraatn devlet politikas olabilmesi iin, siyasi partilerinmuvafakati, ordunun, niversitelerin, sivil toplum kurulu-larnn yani odalarn, barolarn, sendikalarn, sanat dnyasnn,halkn destei arttr. Ayrca sadece mevcut iktidarn, hkme-tin deil, gelecek hkmetlerin de devam ettirmesi gerekir.

Aksi halde buna hkmet veya falanca partinin politikasdemek daha doru olur!

Aslnda ortada 91 yldr, millete takip edilen bir politikavardr Millet politikas, Ulusal Politika diyebileceimiz bupolitika, muhtemelen Krt Almna izin vermiyor.

Nedir derseniz;

54


55/312

Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr, paralanamaz!

Trkiye Cumhuriyeti, vatan ve milletiyle blnmez birbtndr

Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar olacaktr.

Trkiye Cumhuriyeti demokratik, laik sosyal bir hukukdevletidir.

Trkiye Cumhuriyetine vatandalk ba ile bal olan

herkes Trktrve

NE MUTLU TRKM DYENE!

55


56/312

Fazla uzun bir barn dertlerini ekiyoruz.Lks, kltan beter eziyor bizi.

MONTAIGNEDENEMELER

Bizi de

56


57/312

TRKLERDEDENZCLK

Trkler, denizcilikle profesyonel olarak Anadoluya yer-letikten sonra uramaya balamlardr. 26 Austos 1071 Ma-lazgirt Savann kazanlmas, Bizans gcnn bu savata imhaedilmi olmas, Anadoluyu Trk aknlar karsnda sa-vunmasz bir duruma getirdi.

Genellikle meydan muharebelerinde elde edilen zaferler,peinden yerleme amal fetihleri getiriyor. Bu nedenle deAnadoluya 1015-1020den beri balam olan Trkmen akn-lar 1071e kadar yerleme amac tamamt. 1071de kesinzaferin kazanlmas, dman gcnn imha edilmesi ile Ana-doluya yerlemek iin giren Trkmen komutanlar ilk fetihlerini

balattlar.

Dou Anadolu, Orta Anadolu fetih hareketlerine sahne ol-du. aka Bey zmiri alarak aka Beyliini kurdu ve ilk TrkDenizcisi unvann da kazand.

Anadolu Seluklu Devleti kurulduunda (1076-1308) mer-kezi znikti ancak ilk Hal Seferi srasnda znik, Bizansneline geince merkez Konyaya tanmt ve daha ziyade ortaAnadoluda denizlere kys olmayan bir devletti.

Byk Seluklu Devletine bal bir devlet olarak kurulanAnadolu Seluklu Devleti, siyasi alkantlardan sonra ykselmedneminde Antalyay, Sinopu, Alanyay alarak buralarda birer

tersane kurdu. Akdeniz ve Karadeniz ticaretine nem verdi.I. Alaaddin Keykubat dneminde ilk deniz ar sefer Kara-

denizde, Krmdaki Sudak Limanna yapld.

57


58/312

Anadolu Seluklu Devleti 1243 Kseda yenilgisinden sonraMoollara tabi bir devlet durumuna gelince, Trkmen Beyler u

blgelere ekilerek bamsz beylikler olarak varlklarn srdr-dler. Karesioullar (Balkesir-anakkale), Saruhanoullar (M-anisa), Aydnoullar (Birgi-Aydn-zmir), Menteeoullar (Mi-las-Mula), Hamitoullar (Antalya), Candaroullar (Kastamo-nu-Sinop), Canikoullar (Samsun) gibi kylarda hakim olan

beylikler ayn zamanda denizcilikle de uratlar.

Osmanl Beyliinin kurulduu dnemde denize kys yoktu(St-Domani). nce Mudanyay alarak, Bursann denizdenyardm almas engellendi. 1330dan sonra (Pelekanon-MaltepeSava) znik ve zmit alnarak Marmarann gneydou sahili elegeirildi. 1346da i sorunlar ile uraan Karesioullar Beyli-ini sona erdirerek, topraklarna yerleen Osmanllar, Marma-rann btn gney kylarn ele geirdii gibi, Ege Denizine deulat. Karesioullarnn deniz gcne de sahip oldu. Osmanlnndenizcilik alannda ilk ekirdek donanmasn, Karesioullarndanelde edilen gemiler oluturdu diyebiliriz.

Osmanl Devleti kurulduu dnemde Karadeniz, Ege ve Ak-denizde Venedik ve Ceneviz gl, denizci devletlerdi. Bizansnticareti de bu devletlerin elindeydi. pek Yolunun mallarn Kara-deniz limanlarndan Baharat yolunun rnlerini Akdeniz limanla-rndan alarak Avrupaya satan yine bu devletlerdi ve bir hayli dezenginlemilerdi. Zaten Rnesansn talyada balama nedenle-rinden biri de bu olacaktr.

Osmanl Devleti, Geliboluyu ele geirince (Gelibolu tersane-lerini kurdu) anakkale Boaz, Osmanl kontrol altna girmeye

balad. Osmanl, Venedik ilikileri de bozulmaya

Venediklilerle ilk deniz sava

I. Mehmet (elebi) zaman

ndaoldu. Ancak yeterli deniz gcne henz sahip olunmad iinyenildik. Komutanlardan al Bey ehit dt.

Osmanl Devleti zmitte, Geliboluda kurduu tersanelerderettii gemilerden ilk ciddi donanmay II. Mehmet (Fatih) dne-

58


59/312

minde ortaya koydu. Diyebiliriz ki ilk nemli donanma onun d-neminde 400 paradan olumak zere gerekletirildi. Tabii kistanbulun fethine karar verilmiti ve 1451de tahta ktktan itiba-ren bu amacn gerekletirmek iin yapt hazrlklar iinde Edir-nede byk toplar dktrmek ve donanma hazrlatmak en nemli-leriydi.

Ayrca Rumeli Hisarn (Boazkesen), Yldrm Bayezidinyaptrd Anadolu Hisarnn (Gzelce Hisar) karsna yaptrarak

Karadenizden gelmesi muhtemel tehlikeyi nlemek istemitir. Buda ok nemli fetih hazrlklar iinde yer alr.

29 Mays 1453te Bizans ortadan kaldrlarakstanbul ele ge-irilince, Boazlar tmyle Osmanl denetimi altna girdi. Dahasonra donanmadan da yararlanlarak Amasrann Cenevizlilerdenalnmas, Sinoptaki Candaroullar Beyliine son verilmesi,1461de Trabzon Rum mparatorluunun ortadan kaldrlmas ve1475de Gedik Ahmet Paa komutasndaki donanma sayesindeKrmn Osmanl Devletine balanmas, buradaki Ceneviz varl-na son verilmesi ile Karadeniz bir Osmanl gl haline getiril-mitir.

Mora Yarmadas ve Ege adalar da alnarak Egede hkimiyetkurulmutu.

Btn bu gelimeler, Venedik ve Cenevizin, Karadeniz ilebalantsn kesen olaylardr. Bizanstan sonra Osmanlnn kar-sna imdi Venedik, en nemli dman olarak dikildi.

1453-1469 yllar arasnda 16 yl sren Osmanl-Venedik sa-valarnda, Venedik karsnda kesin bir galibiyet salayamadk.Yaplan antlamayla resmen ilk ticari ayrcalklar Venedike ve-rildi. stanbulda daimi eli bulunduracaklarn ve Venedik bayra

eken dier Avrupa devletlerinin, Osmanl sularnda ticaret yapa-bileceklerini kabul ettik.

59


60/312

Venedik karsnda, denizde ilk kesin galibiyet II. Bayezid d-neminde alnd. 1469 Antlamasyla Venedikte braklan Preveze,Koron, Modon, nebaht gibi liman ve kaleler ele geirildi.

Osmanl Devleti, I. Selim (Yavuz) zamannda (1512-1520), 8yl slam dnyasnda hkimiyet kurmak iin urat. Douda iiSafevi Devleti, gneyde Memlklerle. Ancak denizcilik alanndaok nemli gelime de bu dnemde saland. Hali Tersaneleri,Yavuz dneminin denizcilik alannda nemli bir aamasdr.

Kanuni dnemi genelde en parlak dnemdir. 46 yl Osmanltahtnda kalan Kanuni, bu uzun srede seferden sefere kotu ve

bilindii gibi yine seferde vefat etti (Zigetvar 1566). Kanuni d-nemi denizlerde de en baarl olunan bir dnemdi. 1522de Fa-tihin almak isteyip alamad Rodos alnd. Barbaros HayrettininOsmanl hizmetine girmesi, donanmann Akdenizdeki tehditkrduruu, Venedik bata olmak zere Ceneviz, Napoli, Papalk, s-

panya, Portekiz gibi Avrupa devletlerini endielendirerek, bir Haldonanmasnn hazrlanmas gerekleti. 26 Eyll 1538 ylndaPrevezede kazanlan byk deniz zaferi ile Akdenizde yenilmezArmada konumuna geldik.

1560 Cerbe Deniz Savanda spanyollar yenmemiz, Trablus-garpn 1561de alnmas, Prevezeyi tamamlayan dier baar-larmzdr.

Kanuni dneminde, deniz ar seferlerden biri Hint seferleri-dir. zerinde pek de yeterince durulmayan, ancak ok nemli stra-teji eksikliimizi kantlayan bu olay batan aa hatalarla, ileriyigrememe gibi hem de bir byk imparatorlukta olmasn isteme-yeceimiz bir olumsuzluu sergilemesi bakmndan bence oknemli.

Nedense hep baarlarmz n plana karmak, eksiklerimizismen altna itmek gibi bir milli tarih politikamz olmutur. Ancakunu syleyebiliriz ki; eer Osmanl Devleti, Hint seferlerine ge-reken nemi verseydi, Hint Okyanusunda da gcn gsterir,Portekizin ayan o blgeden keserdi.

60


61/312

Kanuniden sonra Osmanl tahtna o tahtn hak etmedii nite-likteki ilk hkmdar olan II. Selim kmtr. Rus asll Roksa-nann (Hrremin) olu Sar Selim dnemi, ykselme devri olarakdevam ettiyse de bunda devlet adamlarnn rol vardr. Ordunun

banda sefere kmayan ilk hkmdardr. 8 yllk hkmdarldneminde ok nemli bir baary Lala Mustafa Paa komu-tasnda Osmanl donanmasnn, 1571de Kbrs 11 aylk kuatmasonucu Venedikten almas tekil eder.

Ancak Venedik, Kbrs kaptrmann acsn, ayn yl bir Haldonanmasna nclk ederek, nebahtda (Lepanto) demirlemibulunan Osmanl donanmasna saldrmakla kard. Donanmamzyaktlar. Bu olay Osmanl donanmasnn ilk nemli yaklyd.

Bu olayn Osmanl Devleti zerindeki etkisini anlamak iinSokullunun huzuruna gelen bir Venedik elisinin amac anlaln-ca, Sokullu kendisine; Biz, Kbrs almakla sizin kolunuzu kestik,siz donanmamz yakmakla sakalmz tra ettiniz. Kesilen kolunyerine yenisi kmaz ama tra edilen sakal, eskisinden daha grolarak kar dedi. Tabii Venedik elisi bir hayli morarmtr!

Sokullu, daha sonra Kaptan- Derya Kl Ali Paaya (nebah-t olaynda kendi filosunu stanbula getirmeyi baaran Ulu AliReis) derhal yeni bir donanma yaplmasn emretti. Kl Ali Paa,

bir k iinde, byk bir donanma hazrlanmasnn zor olduunu,gerelerinin salanamayacan syleyince Sokullu; Paa Paa!Sen henz bu devleti anlayamamsn. Bu devlet yle bir devlettirki isterse btn donanmasnn direklerini gmten, halatlarnibriimden, yelkenlerini atlastan yapar. Btn gemileri tam olarakyetitiremez isen, benden iste!demitir.

Hazrlanan yeni bir donanma ile 1574te Tunus alnd. Os-

manl

Devleti, Akdenizde yeniden en byk g haline geldi.XVII. yzyl boyunca Duraklama Dnemi devam etti. Mali

gszlk, donanmaya gereken nemin verilmesini engelledi, yenigemiler yaplamad.

61


62/312

1645te balayan Giritin fethi 24 ylda, 1669 ylnda tamam-land. Siyasi, askeri, mali, corafi birok sebebi olsa da neticedetemel sebep, donanmann aczine gelip dayanyor.

Osmanl tersanelerinde sipari zerine gemi de yaplyordu.Birecikte Frat kysnda da rmak gemileri yapan tersaneler vard.Ancak genelde grlen bozulma, hepsini ilgilendirmektedir.

XVIII. yzylda (Gerileme dnemi) Rusya, Avusturya, ran ileyaplan savalar devletin daha ziyade kara ordusu ile gerekleti-

rildi.Yzyln ilk yarsnda baz baarlar elde edildiyse de ikinci ya-

rsnda zellikle Rusya karsnda baarsz olundu. 1768-1774Osmanl-Rus Sava balad zaman, Ruslar iki koldan Balkanlarzerinden, iki koldan Kafkaslar zerinden saldrrken, Baltk ky-larnda hazrladklar donanmalarn ngilizlerin de yardmyla ilkkez Cebelitarktan Akdenize ve Egeye geirdiler.

1770de emede demirlemi bulunan donanmamz yaktlar.kinci byk zarard donanmamzn karlat. Devrin PadiahIII. Mustafa gayet zgn ve akn. Rus donanmasnn emeye

nereden geldiini anlayamam, yle ya btn gn Boaz izlemihi Rus gemisi gememi Bunlar nereden gelmi olabilirler diyemerak etmi.

Corafya bilgisi bir devlet adam iin art!

brahim Mteferrikann dedii gibi corafya bilmeyen yne-ticilerin ynettii devletler ne kadar yaayabilirler?

Yaklan donanmann telafisi iin III. Selim dneminde tersa-nelere nem verildi. Yeni gemiler yapld. Mhendishane-i BahriHmayun gelitirilmeye alld.

XIX. yzylda (Paralanma dnemi) Osmanl Devleti azn-lklarn bamszlk hareketleri ile eyalet isyanlar ile (Msr ValisiKavalal Mehmet Ali Paa) Rus savalar ile urat.

62


63/312

Rum isyann Msr valisinin yardmlaryla bastrd (1827).Ancak aznlklar kkrtan Avrupal devletler bata Rusya olmakzere ngiltere ve Fransa, Rumlarn bamszln kabul etmemiziistediler bir ltimatomla Reddetti Osmanl Devleti. ilerimizekarmayn dedi! ok gzel

Ancak karmzdakiler kararl! zellikle Rusya 1827 ylndaNavarinde yandalarngiltere ve Fransa ile birlikte donanmamzbir kez daha yaktlar. nc byk zarar.

Yzyln ortasnda, ngiltere ve Fransa, Rusyann OsmanlDevleti zerindeki emellerinden kaygl Hasta adam da olsaOsmanl Devletinin varlnn devamn istiyorlar. Rusyann,Akdenize inme ihtimali uykularn karyor

ngiltere iin Akdeniz mparatorluk Yolu, smrgelerineulatran en ksa yol buradan geiyor, (Henz Svey Kanal al-m deil 1869 ylnda alacak) bu nedenle Rusyay kuzeydetutmak en nemli d politikalarndan biri.

Rusya ise 1833 Hnkr skelesi Antlamas ile Karadenizdesalad gvenceyi 1841 Londra Boazlar Szlemesiyle kaybet-

mi olmann hrsyla Osmanl Devletinden Boazlar konusundave kutsal yerlerle ilgili isteklerde bulunmakta Osmanl Devletine cevap vereceini bilemezken ngiltere ve Fransann destekleriile Rusyann isteklerini reddediyor.

Sen misin reddeden, 1853 ylnda bir Rus donanmas SinoptaBatuma erzak gtrmek iin beklemekte olan 11 paralk filomu-zu basknla yakyor. Drdnc zarar

1876 ylnda Jn Trk hareketi lkenin rejimini deitirmeyihedefliyor. Padiah Abdlaziz, Merutiyete yakn deil. Dolma-

bahe Saray denizden donanmayla kuatlyor. Karadan da ordu

tamamlyor kuatmay. Abdlaziz (tahttan) indiriliyor. nce V.Murat tahta kartlyor, 93 gn sonra akli dengesi bozuk olduuiin tedavi grmesi gerektiinden tahttan indiriliyor ve II. Abdl-hamit anayasay iln edeceini vaat ederek tahta karlyor.

63


64/312

Szn yerine getiriyor. 23 Aralk 1876da Kanun-i Esasi ilanediliyor. Gerekten Merutiyeti benimsemi mi?.. yle olsayd 11ay sonra Mebusan Meclisi tartmalar ve Rus sava bahanesiylekapatlmazd. 1878-1908 aras otuz yl stibdat Dnemi. z-grlkler kstland, toplant hrriyeti bile kaldrld.

Padiah, donanmadan rkyor Abdlazizin tahttan indirilme-sinde rol oynad donanma. Kendisi Yldz Sarayna ekildi, de-nizle irtibat kalmad ama donanma bu, hi belli mi olur? En iyisi

Halie ektirip bakmdan mahrum etmek Evet 30 yl Halitermeye terk edildi donanma! Bu olay ise donanmaya kendi eli-mizle verilen son darbedir.

1911 Trablusgarp Sava, donanma tam da imdi lazmd!Yok!

Yine de mevcutlarla Balkan Savalarnda bireyler yaplabildi.Hamidiye Kruvazr ile Yunan hareketi kontrol edildi. Ama Egeadalarnn igali nlenemedi.

I. Dnya Savandan nce ngiltereye iki sava gemisi (Os-man-Readiye) siparii verildi. Hazinede para yok. Bedelini halk-

tan toplanan paralarla dediler. Kimi kadnlarmz salarn kesipsattlar, parasn donanmaya baladlar. I. Dnya Sava kp da

biz Almanlarn yannda savaa girince ngiliz mikrobu bedelidenmi olan gemilerimize el koydu, gndermedi. anakkalede

Nusret Mayn Gemisi ve Muavenet ile burunlarndan getirdik.

ngiliz sava gemisi Goliatn batrlmas zerine Hamiltongnlne unlar yazd: Dman madalyay hak etti kahrol-sunlar.

Her neyse bugn hep unu merak etmiimdir. Osmanl Dev-letinde Bahriye Nezareti vard

imdi bir Denizcilik Bakanl niin yok!

64


65/312

SOSYALDEVLET(BLGEKAANANITI)

II. Gktrk (Kutluk) Devletinin en parlak dnemi BilgeKaan dnemidir. (684-742?) Kutluk Kaann olu olan BilgeKaan, Kapaan Kaann lmnden sonra Gktrk Dev-letinin bana geti (716). ki kardein devlete birlikte omuzvermelerine ikinci rnek de budur.

Bilge Kaan Tanr gibi gkte yaratlm Trk Bilge laka-bn ald. Sivil ynetimi kendi zerine alan Bilge Kaan, kardeiKltigini de askeri ilerle grevlendirdi. Vezir Tonyukuk dayann ilerlemi olmasna ramen vezirlik grevinde brakld.Bu byk Trk devlet adam, kendi adlarna dikilen Orhunkitabeleri (Gktrk yaztlar) ile Trk tarihine esiz hizmette

bulunmulardr.

Bilge Kaan, kendi adna dikilen yaztnda; tahta kt s-rada Gktrklerin i dzeninin ne kadar bozuk olduunu akasylemektedir.

Prens Yollu Tigin tarafndan yazlan Bilge Kaan yaz-tnda, Bilge Kaan unlar bildirmektedir:

Varlkl, zengin boya Kaan olmadm. te asz, dtadonsuz (plak); dkn boyun kaan oldum. Kk kardeimKltigin ile konutuk. Babamzn, amcamzn kazand boyun,ad, san yok olmasn diye, Trk boyu iin gece uyumadm,gndz oturmadm. Kk kardeim Kltigin ile iki ad ile le

yite al

t

m ()

plak boyu giydirdim, yoksul boyu zenginkldm. Az boyu ok kldm () Bilge Kaan yazt; DouYz.

Sayn siyasetiler, sosyal devletin ne olduunu, nasl oldu-unu bilmiyorsanz; Bilge Kaan gibi olmay deneyiniz

65


66/312

Komnizm, sefaletin eit dalm,kapitalizm, refahn adaletsiz dalmdr.

W. CHURCHILL

66


67/312

TRKADILEKURULANLKDEVLETVETRKLERDENBZANSALKEL

Tarihimize baktmzda, hkmdarlarn taht kavgalar ile za-

man zaman ok uramak zorunda kaldklar grlr. Ancak okaz da olsa kardelerin devletin kurulmas ve glenmesine birlikteomuz verdikleri de grlmektedir. lk rnek olarak, I. GktrkDevletinin kurulmasn gerekletiren, Bumin Kaan ile kardeistemi Yabguyu verebiliriz.

Ergenekon Ovasndan kp, Altay Dalarnn gney etekle-rinde yerleen Gktrk budunu, Orta Asyada gl bir devlet kur-mu olan ve yine bir Trk toplumu olan JuanJuanlara (Avar) balolarak yaamaktayd. Buminin unvan Hand. Bumin ve Gktrk

budunu demircilikle urayor, Avarlara silah ve demir aletler

yap

yorlard

.in bu dnemde de Asyann en saygn, byk bir devletiydi.

in imparatoru, JuanJuan (Avar) Devletine kar ittifak amacylaBumin Hana bir eli gnderdi. Bu elinin gelmesi, Gktrkler iingerek bir manevi kuvvet kayna oldu. nk in, nemse-medii, kk grd topluluklara eli gndermez! Gktrkleri

byk bir gelecee namzet grd iin eli gndermitir.

Bumin Han, evredeki Trk boylarn da (Tlesler gibi) itaataltna alarak, in ile de ilikiler kurduktan sonra Orta Asyadamstakil ve kendi varln komularna tantm bir kudret haline

geldiini idrak etmitir.Bumin Han, nceden tabi olduu JuanJuanlara eli gndere-

rek, eit haklara sahip iki devletmi gibi Kaan Anakayn kznistemee teebbs etti. Bu duruma sinirlenen JuanJuanlar, gelenGktrk elisine hakarette bulunarak Gktrklerin kendilerine tabi,

67


68/312

demircilikle uraan kabileler olduklarn hatrlattlar. Bununla dayetinmeyip Bumine haddini bildirmek zere bir eli gnderdiler.

Bumin Han gelen JuanJuan elisini ldrtt ve ordusu ile taar-ruz etti. JuanJuanlar malup ve perian oldular. Ve kaanlar dastrabndan ld. Halefleri, eski mttefikleri olan doudaki inDevletine iltica ettiler. JuanJuanlarn bir ksm daha sonra Avar-lar kavim adyla Karadeniz ve Balkanlara g ettiler ve Avrupadadevlet kurdular.

Merkez tken olmak zere ve Trk ad ile ilk Trk Devletibamsz bir devlet olarak kuruldu (552). Bumin, lighan unvannald. Bumin Kaan, kardei stemiyi Yabgu unvan ile bat illeri-nin ynetimine memur etti. Kendisi merkezde Kaand. stemiYabgu ise lkenin bir blmn yar mstakil yneten bir idareciolarak, devletin bymesine ve glenmesine yardmc olan nem-li bir devlet adamyd.

stemi Yabgu, Gktrk Devletinin batsnda yer alan Mavera-nnehire hakim bir dier Trk Devleti olan Akhun (Eftalit) Dev-letini, randaki Sasani Hkmdar Hsrev Nuirevan ile anlaa-

rak yapt saldrlar sonucunda ykt (564) ve tm Maverannehir,Gktrklerin eline geti. Ancak Sasanilerle komu olunca, anla-mazlklar da balad. Sasaniler, Gktrk kervanlarnn batya ge-mesine izin vermeyince, ittifak iin Bizansa eli gnderildi. BuTrk dnyasndan Bizansa giden ilk eli oluyordu. (MANAH)568.

Bu sayede Sasanilere kar Bizansn ittifak salanmtr. Da-ha sonralar devam eden Bizans-Sasani Savalar, Sasanilerin za-yflamasna sebep olacak, bu durum Hz. mer zamannda, Arapla-rn ran ele geirmesini kolaylatracaktr.

Trklerin tarihe nasl yn verdiine kk bir rnekti bahse-dilen olay!

Trk diye bir millet yoktur diyenler biraz dnsnler!

68


69/312

ANADOLUYATRKMENAKINLARIVEMALAZGRT

Anadoluya yaplan Trkmen (Mslman Ouz) aknlarnn1015-1020 yllarnda baladn biliyoruz. Bu arada Ms-lmanl kabul eden ilk Ouz boyunun Seluklular olduunu

belirtmeliyim.Seluklular, Maverannehirde kendilerine Nur kasabasn

veren ran kkenli Samanoullar Devleti ykldktan (999)sonra, Maverannehire hakim olan Karahanllarn basks ileCeyhun (Amuderya) Nehrini geerek Horasana indiler. Budnemde Horasan, Gaznelilerin elindeydi. Bu kez de Gaznelilerile uramak zorundaydlar ve bir yurt aray iindeydiler. Bunedenle ran zerinden Anadoluya aknlarda bulundular.

Ancak henz Seluklu Devleti kurulmu olmad iin Ana-doluya 1015-1020de balayan Seluklu (Trkmen) aknlar

dzensiz oluyordu. Aknlarn amac Anadoluyu tanmak, aln-mas g kaleleri zayflatmak, Anadoluya hakim olan siyasiotoritenin gcn tartmak, ganimet elde etmekti. Henz, yer-lemek sz konusu olamazd. 1040 Dandanakan Savanda,Gaznelilerin kesin yenilgiye uratlmas Seluklu Devletininkuruluunu tamamlamas demekti. unu da aklamalym kiTurul Bey, 1037 ylnda Niaburu alp, adna hutbe okuttuuzaman aslnda Byk Seluklu Devleti kurulmutur. Ancakkarsnda, mcadele iinde olduklar Gazneli Devletinin kesinyenilgisiyle (1040), devlet de kuruluunu tamamlamtr dedik.

Turul Bey, Horasan ve ran fethederek Reyi merkez ya-parken kardei ar Bey, Anadoluya yaplan aknlar ynetti.Anadoluya yaplan 1040tan sonraki aknlar artk dzenlidir.Her ilkbahar ve her sonbahar da siyasi otorite tarafndan tayin

69


70/312

edilen komutanlarn ynetiminde aknlar yapld. Prens Hasan,Prens brahim Yinal, Prens Kutalm bunlardan bazlardr.

Seluklu aknlarn kolaylatran millerden biri aknlarnncesinde Dou Anadoludaki Ermeni prensliklerinin, Bizanstarafndan ortadan kaldrlm olmasdr.

Seluklu aknlarnn sklamas srasnda Bizans, i eki-meler yznden zaaf iindeydi. Ancak sklaan Trkmen akn-larna kar harekete gemekte gecikmedi. Bizans komutan

Katakalon ve Abaza kuvvetleriyle de birlemi olan Bizansnvasal Grcistan hakimi Liparit, Seluklularla 18 Eyll 1048dePasinlerde sava yaptlar.

Sava Seluklular kazanrken, Liparit esir edildi. Bizansar bir yenilgiye urad. Liparit fidye deyerek esaretten kur-tulabildi.

Anadoluya yaplan aknlar, Turul Beyin bu konuyu fiileneline almas ile yeniden hz kazand. Bugnk Trkiye snrla-rn (Anadoluyu fethetmek amacyla) aan ilk Seluklu h-kmdar Turul Beydir. lk zapt ettii yer, Vann kuzeydou

ucundaki Muradiye (Bergri) oldu.

Sonra, Erci halknn itaat ettiini gryoruz. Turul Bey,Malazgirt Kalesini iki kez kuattysa da alamad.

Bizansn i olaylarla megul olmas Anadoluyu kendi ka-derine terk edilmi bir durumda brakt. Seluklular aknlaradevam ettiler. Sivas ilk defa bu dnemde ele geirildi (4 Tem-muz 1059). Bir haftalk igalden sonra, Seluklular memleket-lerine geri dndler. 1071den nce yerleme grmyoruz

Alparslandan nce Anadoluya yaplan Seluklu aknlar-

n

n nemi, ileride yap

lacak fetihlere zemin haz

rlam

olmas

-dr. Bu aknlar Bizans mukavemetini, mukavemet ruhunu yk-mtr.

1064te Seluklu Devletinin bana geen Alparslan, Ana-dolu seferlerine devam etmek kararndayd. Bizansn doudaki

70


71/312

en mstahkem ehri ve kalesi olan AN fethedildi. Bu fetih,slam dnyasnda byk sevin yaratt.

Alparslan, Anadoluya aknlar komutanlarna brakt. Af-in, Gm Tekin, Kurtu, Sanduk gibi Seluklu prens ve ku-mandanlar Anadoluya muntazam aknlar yaptlar.

Seluklu aknlarna son vermek zere Bizans mparator-luunun bana geirilen cesur Romanos Diogenes (1068-1071) derhal harekete geti. Trk tehlikesi belirdiinden beri ilk

defa bir Bizans mparatoru, aknlara karlk vermek zere sefe-re kmaktayd.

Olayn nemini belirtmesi bakmndan unu da ilave ede-lim; uzun zamandan beri Bizans imparatorlar ordunun bandasefere gitmiyorlard. Bu bakmdan Romanos Diogenesin sefere

bizzat komuta edecek olmas, doudaki gelimelerin neminibelirtmektedir.

Bu arada Alparslan, Msrdaki Fatmi Devletine kar se-fere kmtr. ran Azerbaycan zerinden Anadoluya girerekMalazgirti zapt etti ve Aniden sonra ikinci nemli ehir Sel-

uklularn eline geti. Burada bir garnizon brakarak yola de-vam eden Alparslan, Ercii de ald. Frat geen ilk Trk h-kmdar oldu.

Halepi aldktan sonra ama ynelen Alparslan, mparatorRomanos Diogenesin Dou Anadoluya doru ilerlediini haberald. Bunun zerine bir ksm kuvvetlerini Halepte brakarak s-ratle geri dnd. Frat geerken hayvanlarnn ou bouldu, Irakaskerleri dald. Alparslan, Musula geldii zaman, Malazgirtiigal eden Bizans ordusunun nnden kaan Mslmanlar, batakad olmak zere, kendisinden yardm istediler.

Alparslan, Azerbaycana dnd ve Hoyu hazrlklar iinmerkez olarak kulland. Alparslan 4.000 has gulam ve kendisinekatlan mkemmel tehizatl 10.000 kiilik bir kuvvetle Ahlata

71


72/312

hareket etti. Yolda daha baka kuvvetlerin katlmasyla Seluk-lu ordusu 40.000i at.

Bizans mparatoru ise Anadoluya geerken baz Trkler(Peenek-Uz-Kpak), Rumlar, Franklar, Grc, Ermeni, Rus,Harzem, Alan ve Balkan toplumlarndan oluturduu cretliaskerlerden kalabalk bir orduya ku

Documents

Tülay Aydemir - Tarihten Ders Almak