ANKARA NVERSTES HUKUK FAKLTES YAYINLARI No : 329

Dr. Jale G. AKPEK Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi

Meden Hukuk Profesr

TRK EYA HUKUKU ( AYN HAKLAR )

KNC KTAP

M L K Y E T

kinci Bas

Sevin Matbaas - Ankara, 1973

N D E K L E R

Sayfa

KISALTMALAR XXVII

B i r i n c i F a s l

MLKYET HAKKINDA GENEL BLGLER

B i r i n c i B l m

MLKYET HAKKI KAVRAMI VE BU HAKKIN MUHTEVASI 3

I MLKYET KAVRAMI, MUHTEVASI VE MAHYET 3 / KAVRAM 3

A Klsik Gr ... 4 B Modern Gr 5 C Trk Hukukunun Gr 8

/ / MUHTEVA , 10 A Mlkiyet hakkndan doan zaruri ve as

l yetkiler 10 B Mlkiyet hakkndan doan devler 12

1 Genel devler 13 2 zel devler 13

C Mlkiyet hakknn tahditleri 14

III MLKYET HAKKININ KONUSU 15

Il

Saytit

II MLKYET HAKKININ KONUSU 15 / EYA 15

II MSTAKL VE DAM MAHYETTEK BAZI HAKLAR 18

III TEMELLK EDLEBLEN TAB KUVVETLER 18

k i n c i B l m MLKYET HAKKININ ETLER 119

/ KONU BAKIMINDAN 19

/ / SJE BAKIMINDAN 19 A Tek kii mlkiyeti 19 B Toplu mlkiyet 20

I MTEREK MLKYET 21 / MTEREK MLKYET KAVRAMI VE MA

HYET 21 A Kavram 21 B Mahiyet 22

/ / MTEREK MLKYETTE PAYLAR 24 / / / MTEREK MLKYETN KURULUU ... 24

A ktisap sebebi 24 B ktisap muamelesi , ... 25

IV MTEREK MLKYETN HKMLER ... 25 A Pay ile ilgili muameleler 26

/ Taahht muameleleri 26 2 Tasarruf muameleleri 27 3 Payn korunmas 27

B Mterek eya ile ilgi muameleler 28

IV

Sayfa

1 dar muameleler 28 a Paydalarn tek balarna ya

pabilecekleri muameleler : Alelade idar muameleler (MK 624/11) 29

b Pay ve payda ounluu tarafndan yaplabilecek muameleler : nemli idar muameleler (MK 624/111) 29

c Btn paydalar tarafndan birlikte yaplacak muameleler (MK 625 / II) 31

2 Mterek eyadan faydalanma ve mterek eyay kullanma 32 a Faydalanma (MK 625/1) ... 32 b Kullanma 33

3 Mterek menfaatlerin korunmas 34 4 Mterek eya ile ilgili masraf ve

mkellefiyetler 35 V MTEREK MLKYETN SONA ERMES 35

A Mterek mlkiyetin baz paydalar iin son bulmas 35 1 Payn temliki 35 2 Paydan feragat 36 3 Paydalardan birinin mterek

mlkiyetten karlmas 36 B Mterek mlkiyetin btn paydalar

bakmndan son bulmas 37 1 Payl halin giderilmesi (izaleyi

yu) 38 a Payl halin giderilmesinin

hukuk muameleden doan tahditleri 39

b Payl halin giderilmesinin kanundan doan tahditleri 40

2 Taksim safhas 41

V

Sayfa

II ELBRL ORTAKLII HALNDE MLKYET (TRAK HALNDE MLKYET) 44 / ELBRL ORTAKLII HALNDE MLK

YET KAVRAMI VE MAHYET 44 A Kavram 44 B Terim 46 C Mahiyeti 46

/ / ELBRL ORTAKLII HALNDE MLKYET HAKKININ ZELLKLER 48 A Malikler arasnda ahsi mnasebet ... 48 B Blnm paylarn yokluu 48 C tirak hakk ... 48

/ / / ELBRL ORTAKLII HALNDE MLKYETN KURULUU 50 A ktisap sebebi 50

1 Kanun 50 2 Mukavele 51

B ktisap muamelesi 51 IV ELBRL ORTAKLII HALNDE MLK-

KYETN HKMLER 51 A Mlkiyete konu olan eya ile ilgili mua

meleler : Hep birlikte hareket mecburiyeti , 52

B tirak hakk zerindeki muameleler ... 53 V ELBRL HALNDE MLKYETN SONA

ERMES 54

III KAT MLKYET 55 / KAT MLKYET KAVRAMI VE MUHTE

VASI 56 A Kavram 56 B Mahiyeti 57

1 Bamsz blmler zerindeki hakk mterek mlkiyetin zel bir eidi olarak kabul eden sistem 58

VI

Sayfa

2 Bamsz blmler zerindeki hakk mstakil bir mlkiyet hakk olarak kabul eden sistem ... 59

C Geni anlamdaki kat mlkiyeti hakknn muhtevas 60 1 Bamsz blmler zerindeki ml

kiyet hakk 60 2 Eklentiler zerindeki mlkiyet hak

k 60 3 Arsa pay 61 4 Ortak yerler zerindeki hak 61

II KAT MLKYETNN KURULUU 62 A Kurulu sebebi (hukuk sebep) 62 B Tescil (iktisap muamelesi) 62

III KAT MLKYET KURULURKEN GAYRMENKUL ZERNDE MEVCUT AYN HAKLARIN DURUMU 63

IV KAT MLKYETNN HKMLER 64 A Kat maliklerinin haklar 64

1 Kat maliklerinden her birinin tek bana sahip olduu haklar 64 a Bamsz blm ve eklentiler

zerindeki haklar 65 b Ortak yerler zerindeki hak

lar 66 2 Kat maliklerinin birlikte kullana

bilecekleri haklar 67 a Anagayrmenkuln idaresi ... 67 b Anagayrmenkul ile ilgili ta

sarruf muameleleri 69 c nemli baz idar muamele

lerin yaplmas 69

VII

Il

Sayfa

B Kat maliklerinin borlan 69 / Bamsz blmler ve eklentiler

ile ilgili borlar 70 2 Ortak yerlerle ilgili borlar 70 3 Anagayrmenkuln giderlerine ka

tlma borcu 71 V KAT MLKYETNN SONU 72

n c B l m MLKYET HAKKININ K O R U N M A S I 73

I MLKYETN KAMU HUKUKU KARAKTERL KANUNLARLA KORUNMASI 74

/ ANAYASA LE KORUNMA 74 A Mlkiyetin bir messese olarak korun

mas 75 B Mlkiyetin bir hak olarak korunmas 75

/ / CEZA HUKUKU LE KORUNMA ... .. 76

II MLKYETN ZEL HUKUK KARAKTERL KANUNLARLA KORUNMASI 76

/ MLKYET HAKKINDAN DOAN DVALAR 76 / / ZLYETLK DVALARI 76

/ / / MK 661 VE 659 77

IV BAKA KORUMA YOLLARI 77

III STHKAK DVASI 77 / _ KAVRAM VE GAYE 77

A Kavram 77 B Konu 79 C Gaye 80

VIII

i

Sayfa

II STHKAK DVASINDA TARAFLAR 80 A Davac 80

B Dva olunanlar 81

/ / / STHKAK DVASINDA SPAT YK 82 IV STHKAK DVASININ SONULARI VE

MAHYET ... 82 A Sonular 82 B Mahiyeti 83

V STHKAK DAVASIYLA BR ADE DVALARI ARASINDAK MNASEBET 83 A Bu dvalar istihkak dvas ile telhuk

eder mi? 83 B Bu dvalardan sonra istihkak dvas

alabilir mi? 84

IV MLKYET HAKKINA YNELEN TECAVZLERN ORTADAN KALDIRILMASINI NGREN DVA : MDAHALENN MEN' DVASI 85 / MDAHALENN MEN' DVASI, KONUSU

VE GAYES 85 A Kavram 85 B Gaye 85

II MDAHALENN MEN' DVASINDA TARAFLAR VE SPAT YK , 86

III MDAHALENN MEN' DAVASIYLA BR TECAVZ NLEYEN DVALAR ARASINDAK MNASEBET 87

V TESBT DVASI 89

IX

Sayfa

k i n c i F a s l GAYRMENKUL MLKYET 89

B i r i n c i B l m

GAYRMENKUL MLKYETNN KONUSU VE KAPSAMI 89

I GAYRMENKUL MLKYETNN KONUSU 90 II ARAZ 92 III MSTAKL VE DAM MAHYETTEK HAKLAR 93

/ MSTAKL VE DAM MAHYETTEK AYN HAKLAR 93 A artlan 94

1 rtifak hakk olmaldr 94 2 Hak mstakil mahiyette olmaldr 94 3 Hak daim mahiyette olmaldr 94 4 Tapu ktne kayt edilmelidir 95

B Hkmleri 95

/ / DEVLET TARAFINDAN VERLEN BAZI MTYAZ HAKLARI 96

IV MADENLER 96 / KAVRAM 96

/ / MADENLER ZERNDEK MLKYET HAKKININ DZENLEN BM 96

/ / / TRK HUKUKU 98

k i n c i Et l m GAYRMENKUL MLKYETNN KAZANILMASI 99

I FER' YOLDAN KAZANMA - ASL YOLDAN KAZANMA 100

X

Sayfa

/ / TESCL LE KAZANMA - TESCLSZ KAZANMA 100

I GAYRMENKUL MLKYETNN FER YOLDAN KAZANILII 101 / _ TESCLE DAYANAN FER' YOLDAN MLK-

KYET7V KAZANILII 102 A ktisap sebebi ve iktisap sebebi mahi

yetindeki hukuki muameleler 103 1 ktisap sebebi mahiyetindeki hu

kuk muamelelerde ekil 103 a Genel olarak : Resm ekil 103 b zel ekiller 104

2 Resm eklin kapsam 105 3 ekle riyaetsizliin meyyidesi ... 106

a Genel olarak 106 b Haric satlar 108 c Muvazaa 110 d Nam mstear 112

4 Gayrimenkul sat vaadi ve tabi olduu ekil 114

5 Tapuya kaytl olmayan gayrmen-kuller 115

B ktisap muamelesi 118 / / TESCLE DAYANMAYAN FER' YOLDAN KA

ZANI HALLER 119 A Mlkiyetin tescilsiz kazanili halleri ... 120 B Hkmleri 121

II GAYRMENKUL MLKYETNN ASL YOLDAN KAZANILII 122 / TESCLE DAYANMAYAN ASL KAZANL

YOLLARI 122

A gal : 122 1 Tapu ktne kaytl arazi 123

XI

Sayfa

a Tapu ktne kaytl bir arazi sonradan sahipsiz hale gelmi olmaldr 123

b Malik olmak niyetiyle zilyetlik tesisi 123

2 Tapu ktne kaytl bulunmayan arazi 124

B Yeni arazi teekkl (MK 636) 125 1 Kavram 125

/ / TESCLE DAYANAN MLKYETN ASL KAZAN ILI HAL 127

III GAYRMENKUL MLKYETNN ZAMANAIMIY-LAKAZANILII 127 / AD ZAMANAIMI LE MLKYETN KAZA-

NILII 128 A Kavram 128 B Ad zamanamna konu olan gayrmen-

kuller 129 C artlar 129

/ Tapu ktnde mevcut yolsuz bir tescil 129

2 Belirli vasfta bir zilyetlik 131 a Asl zilyetlik 131 b Asl zilyedin sbjektif hs

nniyetli olmas 131 3 Zilyetliin belirli bir sre eki

mesiz (nizasz) ve aralksz devam etmi olmas : Zamanam sresi 133 a On senelik zilyetlik sresi

ekimesiz (nizasz) gemi olmaldr 133

b On senelik zilyetlik sresi aralksz cereyan etmi olmaldr 134

XII

Sayfa

D Ad zamanamnn hkmleri 135 1 Ad zamanamyla mlkiyetin ka

zanld an ve bu kazanhn mahiyeti 135

2 Ad zamanam sresi iinde zilyedin hukuk durumu 135

FEVKALDE ZAMANAIMI LE MLKYETN KAZANILII 136 A Kavram 136 B Fevkalde zamanamn dzenleyen h

kmler 136 1 MK 639 136 2 766 sayl Tapulama Kanunu 137

C Fevkalde zamanamna konu olan gay-rmenkuller 138 1 Tapuya kaytl olmyan gayrmen-

kuller (MK 639/1) 138 2 Tapu ktnden kime ait olduu

anlalamayan gayrmenkuller (MK 639/11 c. 1) 139

3 Yirmi sene evvel lm ya da gaipliine karar verilmi kii adna yazl gayrmenkuller (MK 639/11, c. 2) 140 a lm bir kii adna yazl

gayrmenkuller 140 b Gaipliine karar verilmi ki

i adna kaytl gayrmenkuller 141

D artlar 141 1 Belirli nitelikte bir zilyetlik : As

l zilyetlik 142 2 Yirmi sene sre ile zilyetlik : Za

manam sresi 142 3 Yirmi senelik zilyetlik sresi e

kimesiz (nizasz) gemi olmaldr 143

XIII

Sayfa

4 Yirmi senelik zilyetlik sresi aralksz gemi olmaldr 144

E Mlkiyetin kazanld an 145 / Mlkiyetin zamanam artlarnn

gerekletii anda kazanlmayacan ileri sren gr 145

2 Mlkiyetin fevkalde zamanam artlarnn tamamland anda kazanldn kabul eden gr 146

F Tescilin yaplmasnda uygulanacak usul 147 1 Tescil dvas 148 2 ln 148 3 tiraz 149 4 artlarn varlnn ispat 150

G Tescilin yapl 151 H Fevkalde zamanamnn hkmleri ... 151

n c B l m GAYRMENKUL MLKYETNN ORTADAN

KALKII 152 I GAYRMENKUL MLKYETN MUTLAK OLA

RAK ORTADAN KALDIRAN SEBEPLER 153

I TERK (DERELICTIO) 154 A artlar 154

1 Terk beyan (terkin talebi) 154 2 Terkin 154

B Hkmleri 155 / / GAYRMENKULUN TAMAMYLE YOK OL

MASI (ZIYAI) 155

II GAYRMENKUL MLKYETN NSB OLARAK ORTADAN KALDIRAN SEBEPLER 156

XIV

Sayfa

D r d n c B l m

GAYRMENKUL MLKYETNN KAPSAMI 158 I GAYRMENKUL MLKYETNN YATAY KAP

SAMI 159 I GAYRIMENKULLERN SINIRLARI 159

A Tapuya kaytl gayrmenkullerde snr 160 1 Ktkte pln ya da haritas mev

cut olan gayrmenkuller 160 2 Pln ya da haritas olmyan gayr

menkuller 161 B Tapuya kaytl olmyan gayrmenkuller

de snr 163

II SINIR ANLAMAZLIKLARI 164 A Dar anlamda snrn belli olmamas 164 B Geni anlamda snrn belli olmamas :

Snrlarn ihtilafl olmas 166 1 Tapuya kaytl ve pln mevcut

gayrimenkuller 167 2 Tapuya kaytl olmakla beraber

pln ya da haritas bulunmayan gayrmenkuller 167

3 Tapuya kaytl olmayan gayrmenkuller 167

II GAYRMENKUL MLKYETNN DEY KAPSAMI 168

III GAYRMENKUL MLKYETNN MADDE YNNDEN OLAN KAPSAMI 171 7 GENEL OLARAK 171

II PRENSBN STSNALARI 172 A naat ile ilgili olan istisnalar 172 B Bitkiler ile ilgili olan istisnalar 172

XV

Sayfa

IV GAYRMENKUL MLKYETNN KAPSAMINA GREN NAAT 173 / DEVAMLI KALMAK ZERE YAPILAN N

AAT 173 / / HAKSIZ NAAT 174

A Kendi arsas zerinde bakasna ait malzeme ile inaat 175 1 Malzeme malikinin tazminat hakk 176 2 Malzeme malikinin inaatn sk

lp malzemenin kendisine verilmesini istemek hakk 177 a artlar 177

aa Malzeme, malikinin rzas olmadan kullanlm olmaldr 177

bb naatn sklmesi fahi bir zarar mucip olmamaldr 177

3 Malzeme malikinin arsann mlkiyetinin zerindeki inaat ile beraber kendisine devrini istemek hakk 179 a Malzeme malikinin hsnni

yetli olmas 179 b naatn kymetinin aka

arsann kymetinden fazla olmas 179

c Mlkiyetin muhik bir tazminat karl devri 179

B Kendi malzemesi ile bakasnn arsasna inaat 180 1 Arsa malikinin haklan 181

a naatn malzeme maliki tarafndan sklmesini istemek : (MK 648/III) : 181

XVI

Sayfa

b Haksz inaat nedeniyle u rad zararlarn tazminini istemek 182

2 Malzeme sahibinin haklar 182 a Tazminat hakk 182 b Arsann mlkiyetinin zerin

deki inaat ile beraber devrini istemek (MK 650) 183

C Bakasna ait malzeme ile bakasna ait arsada inaat 184

V GAYRMENKUL MLKYETNN KAPSAMINA GREN KAYNAKLAR 184 I SU KAVRAMI VE ETLER 185

/ / KAYNAK KAVRAMI 187 A Mlkiyet 188 B Kaynak irtifak 189

VI BTKLER (NEBATLAR) 190 VII GAYRMENKUL MLKYETNN KAPSAMINA

GRMEYEN NAAT 191 / MENKUL NAAT 192

A Kavram 192 B Hkmleri 193

/ / TAKIN NAAT 194 A Kavram 194

1 Takn inaat malikinin at arazi zerinde ayn bir hakka sahip bulunmas (MK 651 c. 1) 195

2 Takn inaat malikinin at arazide ayn bir hakk bulunmamas 196

/ / / ST HAKKINA DAYANILARAK YAPILAN NAAT 197

XVII

Sayfa

A Kavram 197 B Hkmleri 197 C st hakknn ortadan kalkmas 198

IV MECRALAR 199 A Kavram 199 B Mecralarn eitleri 200

/ inden getii gayrimenkulun mtemmim cz olan mecralar 200

2 Transit mecralar 200 a Transit mecra geirme bi

imleri 200 aa Arazi maliki ile mecra

sahibi arasnda yaplan bir anlama ile 200

bb Kanun hkm ile ... 201 3 Mecra irtifak 201

C Mecralarn mlkiyeti 202

B e i n c i B l m

GAYRMENKUL MLKYETNDEN DOAN DEVLER 203

I GAYRMENKUL MIJKYETNDEN DOAN DEVLER 204 7 GENEL OLARAK 205

A Genel devler - zel devler 205 1 Genel devler 205 2 zel devler 205

B Kamu hukuku niteliindeki devler - zel hukuk niteliindeki devler 205

C Konularna gre : Katlanma, kanma, edimde bulunma devleri 207

D Dou ekillerine gre : Kanundan dorudan doruya doan devler - Kanundan dolaysiyle doan devler 207

XVIII

Sayfa

II KAMU HUKUKU MAHYETNDEK DEVLER 210 / GENEL DEVLER 210

/ / ZEL DEVLER 210 A Meden Kanundan doanlar 211

1 Topran slh gayesiyle konmu olan dev (MK 678) 211

2 Kaynak ve akarsular devretme devi (kaynak ve akarsularn kamulatrlmas) (MK 684) 212

3 Kaynak evresinde bulunan topra devretme devi (MK 685) ... 213

III ZEL HUKUK MAHYETNDEK DEVLER 214 IV MEDEN KANUN TARAFINDAN BELRL KLE

R KORUMAK GAYESYLE KONMU DEVLER 214 / GENEL OLARAK 214

II KANUN UFA (ONALIM) 215 A Kavram 215 B Kullanlma 216

1 Kullanlabilecei haller 216 2 Kullanlma ekli 217

C Kanun uf'adan feragat 217

V MEDEN KANUN TARAFINDAN KOMULAR YARARINA KONAN DEVLER 218 / GENEL OLARAK 218

/ / KAINMA DEV 220 A Genel nitelikteki kanma devi 220

1 Komu Kavram 220 2 Takn tesirler meydana getiren

fiiller kavram 220 B zel nitelikteki kanma devleri 223

XIX

Sayfa

1 Kaz ve yap ile ilgili kanma devleri 223

2 Bitki ve aalarla ilgili kanma devi 224

3 Komu kaynaklar bulandrmak ve kirletmekten kanma devi 224

4 Sularn akn nlemekten kanma devi 225

/ / / KOMULAR LEHNE OLAN KATLANMA DEV ! 225 A Genel nitelikteki katlanma devi 225 B zel nitelikteki katlanma devleri 226

1 Bir gayrmenkulden kendi kendine akan tabii sularn arazisine girmesine katlanma 226

2 Meden Kanundan dolaysiyle doan katlanma devleri 226 a Gayrmenkulnden komu

nun mecra geirmesine katlanma : Zarur mecra (MK 668) 226

b Gayrmenkulnden komunun gemesine katlanma : Zarur geit (MK 671) 227

c Kaynandan komunun su almasna katlanma : Zarur kaynak (MK 683) 229

V KOMULAR LEHNE EDMDE BULUNMA DEV 230 A Genel devler 230 B zel devler 230

VI MEDEN KANUN TARAFINDAN MLKYET HAKKINA DAHA GEN EVRELER LEHNE KONAN DEVLER 232

XX

I

Sayfa

/ TEHLKEDE BULUNAN KLERN GAYRI-MENKULNE GRMESNE KATLANMA DEV : IZTIRAR HAL (MK 677) 232

II DEN EYALARINI ARAMAK ZERE BAKALARININ GAYRIMENKULNE GRMELERNE MSAADE ETME DEV (MK 676) 232

III ORMAN VE MER'ALARA BAKALARININ GRMESNE KATLANMA DEV (MK 675) ... 234

VII GAYRMENKUL MALKNN MESULYET 234 I ARTLARI 235

A Mlkiyet hakkndan doan devlere aykr davran 235

B Bir zararn meydana gelmesi ya da gelme ihtimalinin varl 237

C Zarar ile mlkiyet hakkndan doan devlere aykr davran arasnda uygun illiyet bann bulunmas 237

/ / MALKN MESULYET DVASINDA TARAFLAR 237 A Davaclar 237 B Dva olunanlar 238

III MK 656'DAN DOAN TALEP HAKLARI 239 A Zararn tazmini 239 B Zarar veren fiillerin ortadan kaldrl

mas : Eski halin iadesi 239 C Zarar tehlikesinin nlenmesi: Kanma

(itinap) dvas 240 IV MK 656'DAN DOAN DVALARIN ZAMAN

AIMI 241 A Tazminat dvas 241 B Eski halin iadesi dvas 241 C Kanma dvas ... 241

XXI

Sayfa

A l t n c B l m

GAYRMENKUL MLKYETNN TAKYTLER 241 n c F a s l

MENKUL MLKYET 243

B i r i n c i B l m

MENKUL MLKYETNN DZENLEN VE KAPSAMI 243

I MENKUL MLKYETNN MEDEN KANUNDAK DZENLEN 243

II MENKUL MLKYETNN KONUSU 246 / MENKUL EYA 246

II TAB KUVVETLER 248 A Temellke elverili olma 249 B Gayrimenkul mlkiyetinin konusuna da

hil olmama 249

k i n c i B l m MENKUL MLKYETNN KAZANILII 249

I MENKUL MLKYETNN FER' YOLDAN KAZANILII 250 / KTSAP SEBEB 251

II KTSAP MUAMELES : ZLYETLN DEVR 253 A Prensip 253 B Prensibin istisnalar 255

1 Zilyetliin devrine lzum olmadan mlkiyetin intikali 255

XXII

Sayfa

2 Zilyetliin devredilmi olmasna ramen mlkiyetin gememesi ... 256 a Mlkiyeti muhafaza muka

velesi 256 b Mahiyeti 257 c ekil 258 d Hkmleri 259 a Satc ve alc bakmndan ... 259 b Taraflarn alacakllar bak

mndan 260 c Hsnniyetli nc ahs

lar bakmndan 260

II MENKUL MLKYETNN ASL YOLDAN KA-ZANILII 261 / HRAZ (BENMSEME) (MK 691) 261

A Sahipsiz eya 261 B Asl zilyetliin kurulmas 263

/ / LKATA (MK693 vd.) 263 A Kavram 263

1 Sahipli eya 264 2 Sahipli eya zerindeki zilyetlik

kaybedilmi olmal 264 B Lkata zerindeki mlkiyetin kazanl

mas artlar 266 1 Lkata bulana den mkellefi

yetler (MK 693 vd.) 266 a Aratrma mkellefiyeti (MK

(MK693) 266 b - Lkatay dikkat ve ihtimam

la muhafaza (MK 694) 268 2 Mlkiyetin kazanlmas 268

a Mlkiyetin kimin-tarafndan kazanlaca 268

b Mlkiyetin kazanld an 268

XXIII

Sayfa

C Lkata bulann haklar 269 1 Mnasip bir ikramiye istemek (MK

695/11) 269 2 Bulunan eya iin yaplan btn

masraflarn denmesi 269 3 Alakoyma hakk 270

III DEFNE (MK 696) 270 A Kavram 270 B Definenin mlkiyeti 272

IV LEME (HUKUK TAYR) (MK 699) 273 A Kavram 273 B leme suretiyle meydana gelen eya

nn mlkiyeti 273 1 lenen eya niteliini deitirmi

olmaldr 273 2 Emek ilenen eyadan daha de

erli olmaldr 274 C lemenin hkmleri 275

V BRLEME VE KARIMA (MK 700) 275 A Kavram 275 B Karma ve birleme sonunda meydana

gelen halitann mlkiyeti 276 C Karma ve birlemenin hkmleri ... 276

VI ZAMANAIMI LE KAZANMA (KTSAB ZAMANAIMI) (MK 70.1) 277 A Kavram 277 B artlar 278

1 Eya zerinde asl zilyetlik kurulmu olmaldr 278

2 Asl zilyetlik be sene srmelidir 279 3 Be senelik zilyetlik sresi eki

mesiz (nizasz) ve aralksz gemi olmaldr 279

4 Zilyet, zilyetlik sresince hsnniyetli olmaldr 279

XXIV

Sayfa

VII SBJEKTF HSNNYETLE HAK SAHB OL-MAYANDAN MLKYETN KAZANILII 279

n c B l m MENKUL MLKYETNN ORTADAN KALKII 280 I MLKYETN YEN BR MLKYET HAKKI

NIN KURULMASI SURETYLE ORTADAN KALKII 281 / MALKN RIZASIYLA 281

/ / MALKN RIZASI DIINDA ... 281

II MLKYETN YEN BR MLKYET HAKKI KU-RULMAKSIZIN KAYBI 282 / MALKN RIZASIYLA: TERK 282

/ / MALKN RIZASI DIINDA 282 FHRSTLER 283

XXV

K I S A L T M A L A R

Ad. Derg.

fVnk. Bar. Derg. Ank. Huk. Fak. Derg. Archiv Civilis. Pr. a. Batider BGB

BGE (RO)

bk. BK.

c.

FJS. Fr. MK.

HGK (HUH) Hid (Huk. ve t. Derg). Huk.

HUMK. ibid BK. . BK. . Kl. ihr. Buch.

Adalet Dergisi Ankara Baro Dergisi Ankara Hukuk Fakltesi Dergisi Archiv fr die civilistische Praxis Aa Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi Brgerliches Gesetzbuch (Alman Meden Kanunu) Bundesgerichtsentscheidungen (svire Federal Mahkeme Kararlan resm klliyat). Baknz

Borlar Kanunu Cilt Fiche Juridique Suisse Fransz Meden Kanunu Yargtay Hukuk Genel Kurulu Hukuk ve itihatlar Dergisi

Yargtay hukuk dairesi. Mesal 2. Huk.: kinci hukuk dairesi. Hukuk Muhakemeleri Usul Kanunu Ayn eser, ayn sayfa

svire Borlar Kanunu Yargtay itihatlar birletirme karar Trk tihatlar Klliyat Iherings Jahrbcher fr Dogmatik des brgerlichen Rechts.

XXVII

IK. ti ve K. . Derg. veya Kaz. ve ti. Derg. MK. 1st. Bar. Derg. st. Huk. Fak. Mec. JT. KMK. mad. Rev. Trim, de droit civil

Rg. s.

S. B. F. Derg. sge. Sem. jud. SJZ. TK. TSN. TYK. vd. ZSR (Rev. du. droit civil suisse) ZBJV.

cra tfls Kanunu

lm ve Kaza tihatlar Dergisi svire Meden Kanunu stanbul Baro Dergisi stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas Journal des Tribunaux Kat Mlkiyeti Kanunu Madde Revue trimestrielle du Droit civil Resm Gazete Sayfa Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi Sz geen eser Semain judiciaire Schweizerisch*; Juristen Zeitung Ticaret Kanunu Tapu Sicil Nizamnamesi Tatbikatta Yargtay Kararlan ve devam

Zeitschrift fr schweizerisches Recht Zeitschrift des; bernischen Juristenvereins

XXVIII

B i r i n c i F a s l

MLKYET HAKKINDA GENEL BLGLER

Ayn hak kiilere eyalar zerinde herkese kar dermeyan edilebilecek nitelikte baz iktidar- ve yetkiler baheden mameleki bir haktr.

Ayn hakkn eyalar zerinde kiilere bahettii bu yetkiler snrl ya da snrsz olabilir. Yani ayn hakkn i muhtevas deiebilir. Bu muhtevann kapsamna gre ayn hak, mlkiyet hakk ve mahdut ayn hak (mlkiyetten gayr ayn hak) olmak zere ikiye ayrlr. Mahdut ayn hak da i muhtevasna gre eitlere ayrlr.

Bunun iindir ki d muhtevas ve hukuk mahiyeti ayn ve fakat i muhtevas deiik olan trl ayn hak eitleri vardr. muhteva bakmndan olan bu deiiklikler nedeniyledir ki ayn haklardan bahsedilir (1). Ayn haklar Trk Hukukunda, Roma Hukukunda olduu gibi kapal adet tekil eder (2). Yani ayn hak eitleri ve bunlarn muhtevalar kanun tarafndan ak ve kesin olarak belirtilmitir. Kanunda kabul edilenden farkl bir ayn hak eidi yaratlamaz.

eitleri kanun tarafndan gsterilmi olan ayn haklara kai-deten kanunla belirtilmi olandan deiik bir muhteva da verilemez (3).

(1) Btn bu meseleler hakknda bk. Jale G. Akipek, Eya hukuku, I. Kitap, 2. bas, Ankara, 1972, s. 1 vd.

(2) Cermen hukukunda bu prensip cari deildir. Bu hususta bk. Ennecce-rus-Wolff, Lehrbuch des brgerlichen Rechts, Tbingen, 1957, s. 9 vd.

(3) Bu hususlarda da bk. Jale G. Akipek, sge., s. 22.

1

Btn ayn haklar iinde i muhtevasna en geni yetkiler giren hak mlkiyet hakkdr. Mlkiyet hakknn bir baka zellii de muhtevasnn sadece yetkilerden deil ayn zamanda devlerden de olumasdr.

I Mlkiyet hakk, kiilere her eit eyaya sahip olma, onlar zerinde herkese dermeyan edilebilecek bir hkimiyet kurma yetkisi verir. Mlkiyet hakknn tand bu yetki sayesindedir ki ahslar mlk sahibi olabilmekte, her eit eyay ve araziyi aralarnda blebilmektedirler.

Mlkiyet hakk, kaideten kiilere sahip olduklar bu eyalar diledikleri gibi kullanma yetkisini de tanr.

Mlkiyetten doan bu yetkiler nedeniyledir ki bu hakkm sosyal dzen zerinde nemli etkileri olur. yi bir mlkiyet rejimi cemiyeti her bakmdan dzenli ve ahenkli bir hale sokar.

yi bir mlkiyet rejimi nasl olmaldr sorunu, insanln bugn dahi kesin olarak cevaplandramad meselelerden biridir (4). Zira bu, bir taraftan bir sosyal dzen anlay ve dolaysyla bir politika meselesidir. Gerekten Liberalizm, Kapitalizm ve Sosyalizm gibi doktrinler bu sorunu zmek zere ortaya atlan deiik gr ve sistemlerdir.

br taraftan bu, mlkiyet hakknn ve bilhassa zel mlkiyetin meruiyeti, hakll sorununun bir n mesele olarak zlm olmasn gerektirir. Bu nedenle de nce mlkiyet messesesi hakknda bir kymet hkmnn verilmi olmasn zorunlu klar.

II yi bir mlkiyet rejiminin nasl olmas gerektii hususundaki nazari tartmalar ne olursa olsun bugn zel mlkiyet hi olmazsa Bat Avrupa hukuk sistemlerinin ounluu tarafndan benimsenmitir. Yine ounlukla Anayasalar mlkiyeti bir hak olarak fertlere tanrlar (Alman Anayasas mad. 2, Trk Anayasas mad. 36, 1948 tarihli nsan Haklar Evrensel Beyannamesi mad. 17, Avrupa nsan Haklar Beyannamesi mad. 7), yrrlkte bulunan hukuk dzeninin ngrd ekilde kazanlm olan mlkiyet hak kn genellikle korurlar.

(4) Staudinger, Kommentar. Sachenrecht, l. Teil, Berlin, 1956, Vorbemerkungen zum 3. Abschnitt, s. 348, n. 2.

2

Sosyal bir messese olan mlkiyet; hayatla beraber devaml bir deiiklie, bir tekmle maruzdur. Bu sebepledir ki muhteva ve kapsam her zaman ve her yerde ayn ve deimez olan mcerret bir mlkiyet messesesi bugnk hukuk sistemlerinde yoktur (5).

Mlkiyet hakknn mahiyetini ve ana hatlar ile zelliini meden kanunlar izer. Bu hakkn muhtevasn, kapsamn ise daha ziyade kamu hukuku niteliindeki kanunlar belirtir. Anayasalar devlete, Anayasada gsterilen sebeplerle mlkiyet hakkn snrlama yetkisini tanr ve hatta bazan kendileri bu hakk snrlar. Trk Anayasasnn 36/11 inci maddesi buna rnek olarak gsterilebilir

B i r i n c i B l m

MLKYET HAKKI KAVRAMI VE BU HAKKIN MUHTEVASI (6)

I MLKYET KAVRAMI, MUHTEVASI VE MAHYET :

/ KAVRAM :

Mlkiyet hakknn tanmlamak zordur. Zorluk bu hakkn mahiyetinden ileri gelmektedir. Mlkiyet hakkn tanmlarken bu husus taki iki gre deinmek gerekir.

(5) Kurt Rudolph, Die Bindungen des Eigentums, Tbingen, 1960, s. 1 vd. (6) Edip Serdengeti, Mlkiyet nehinin tekml vehesi, 1st. Huk. Fak.

Mec., 1956, c. 1-4, s. 300 vd.; Hfz Veldet Velidedeolu, Mlkiyetin ve menfaatin mukaddeslemesi ve hukuk kaideleri, sosyal hukuk, 1949, say. 10, s. 433 vd.; Hfz Timur, Mlkiyet rejiminin gelimesi ve toprak hukuku, 6. niversite haftas, 1945, s. 288 vd.; Sekip Tun, Mlkiyet meselesi, Trk Ekonomi Derg., 1948-49, say 65, s. 274 vd.; Rpke, Mlkiyet hakk etrafnda baz dnceler, Derg., 1947, s. 72 vd.; 1948, s. 87 vd.; s. 100 vd.; Ltf Barkan, s lam-Trk mlkiyet hukuku, st. Huk. Fak. Mec., 1940, say 1, c. VI, s. 156 vd.; Duguit, La proprit, fontion sociale, les transformations gnrales du droit priv, Paris, 1912, s. 147.; G. Renard-L. Trotabas, La fonction sociale de la proprit prive, Paris, 1930; Rotke, L'existance de la proprit, Paris, 1935; Legras, la courbe volutive de la proprit travers l'histoire, publication de la Facult de droit d'Ankara, Ankara, 1938; Josserand, La configuration du droit de proprit dans l 'ordre juririque

3

A Klsik Gr :

Roma hukuku ile mterek hukuktan gelen eski bir anlaya gre mlkiyet hakk eyalar zerinde fen mutlak ve snrsz yetkiler baheden bir haktr (7). Mlkiyet hakknn muhtevas sadece yetkilerden oluur. Bu yetkiler mlkiyet hakkmn eitlerine, konusu olan eyaya gre deimeyen, daima ayn kalan yetkiler mahiyetindedir. Sadece bu yetkilerin kullanlmasna istinaen kanunlarla baz snrlamalar yaplabilir. Bu snrlamalar mlkiyet hakknn mahiyetine yabanc olan, ona dtan sonradan ykletilen snrlamalardr (8).

Mterek hukuka hkim olan bu anlay etkilerini ondokuzun-cu ve hatta yirminci yzyln balarnda da gstermekte devam etmitir. Gerekten bu yzyllarda hazrlanm olan meden kanunlarda ve bilhassa Avusturya ve Fransz Meden Kanunlarnda byle mutlak bir mlkiyet anlaynn izlerine rastlanr.

Mlkiyeti en mutlak, snrsz ve inhisarc bir hak olarak kabul eden Avusturya Meden Kanununa gre bir hak olarak mlkiyet, bir eyin asl ve semereleri zerinde diledii gibi tasarrufta bulunmak ve herkesi bu eyden uzaklatrmak yetkisidir (mad. 354, 362).

nouveau, Paris, 1940; Rouast, L'volution du droit de proprit, association d'Henri Capitant, 1945, s. 45 vd.; Eljam, La rgle morale dans le droit de proprit, Genve, I960; Vindung Kruse-Knud Larsen, Das Eigentumsrecht, Berlin, 1931, Hans Peter, Die Eigentumsordnuag und die Eigentumslehre seit dem 19. Jahrhundert, Aarau, 1949;Kurt Rudolph, Die Bindung des Eigentums, Tbingen, 1960.

(7) Bu hususta bk. ve kar. Salvatore di Marzo-Ziya Umur, Roma Hukuku, stanbul, 1954, s. 216 vd.; Aubry-Rau, c. II, s. 247; Planiol-Pipert, Trait pratique de droit civil franais, t. III, Paris, 1952, s. 223; Peter Tuor, Das Schweizerische Zivilgesetzbuch, Zrich, 1965, s. 415 vd.; Crome, System des deutchen Brgerlichenrechts, Tbingen, 1905, s. 254 vd.; s. 260 vd.; Hans Peter, Wandlung der Eigentumsordnung und der Eigentumslehre seit dem 19. Jahrhundert, Aarau, 1949, s. 13 vd. ve orada zikredilen yazarlar.

(8) Mlkiyet hakknn az ok byle bir tanmlanmas iin bk. Ferit H. Saymen, Eya hukuku, stanbul, 1963, s. 203. Ayrca Meier-Hayoz, Berner Kommentar, B. IV, Bern, 1959, s. 82 vd.; Bu hususlarda etrafl bilgi iin Vindung Kruse-Knud Larsen, Das Eigentumsrecht, Berlin, 1931, s. 6 vd.

4

Fransz Meden Kanununun ifadesi biraz daha yumuaktr. Gerekten 544 nc maddeye gre kanun ve nizamlar tarafndan yasaklanan bir ekilde olmadka mlkiyet, bir eyden en mutlak bir surette faydalanma ve o ey zerinde en mutlak bir surette tasarrufta bulunma hakkdr.

Alman Meden Kanunu Fransz Meden Kanununa kyasla daha yeni, 1900 tarihli bir kanun, olmasna ramen mlkiyet hakkn Fransz Meden Kanunuyla ayn ekilde tanmlar (BGB 903).

Ferdiyeti doktrinlerin de etkisinde kalan klsik gr mlkiyet hakkn kiilerin eyalar zerindeki tabi, dokunulmaz, mutlak ve snrsz bir hkimiyet hakk olarak kabul eder (8a). Bu gre gre, mlkiyet hakk konusu olan eyay diledii gibi kullanma, ondan istedii ekilde faydalanma, eya zerinde diledii ekilde madd veya hukuk tasarruflarda bulunma, hatta eyay tahrip etme yetkisini baheder (8 b). Mutlak bir hakimiyet hakk olan mlkiyete ve muhtevasndan doan yetkilere sosyal zaruretlerle baz snrlar konabilse de bunlar mlkiyet hakknn muhtevasna yabanc olan ve ona dtan ancak kanunlarla ykletilen tahditler olduklarndan istisna bir mahiyet arzederler. Asl olan mlkiyet hakkndan malik lehine sadece yetkiler domu ve onun snr tanmayan bir hak olmasdr.

B Modern Gr : Klsik grn mlkiyet anlay ok ferdiyeti ve liberaldir.

Mlkiyet hakkn sadece hak sahibi bakmndan ele alr. Malikin, mlkiyet hakkndan doan mutlak yetkilerini evresindekilerin ve toplumun menfaatlerini hi nazara almadan kullanabileceini ngrr. Bunun iindir ki bu gr zamanla ve bilhassa on dokuzuncu yzyln ortalarndan sonra gittike kuvvetlenen sosyal telkkilerin etkisiyle tenkide uramaa balad (8 c). Klsik mlkiyet an-

(8a) Bu hususta 1789 tarihli tnsan Haklar Beyannamesinin 17. maddesine bk.

(8b) Bu hususlarda bk.Legras, La proprit travers l'histoire, publication de la Facult de droit d'Ankara, Ankara, 1938, s. 10; Kruse-Larsen, sge., s. 7 vd.; Duguit, La proprit, fonction sociale, les transformations gnrales du droit priv, Paris, 1912, s. 152 vd.

(8c) Bu meseleler hakknda bk Hans Peter, sge., s. 5 vd., Kruse-Larsen, sge., s. 243 vd., Duguit sge., s. 147 vd., Ihering, Zweck im Recht, Leipzig, 1893, s. 518 vd., 523 vd.,

5

I

laynn sosyal realitelere uymad, sosyal zaruretlere ise tama-miyle aykr olduu hususundaki tenkitler en bata gelenlerdendir.

Hakikaten sadece kiilerin egoist hislerine hizmet eden, onlara sadece yetkiler tanyan dokunulmas kabil olmayan mutlak bir mlkiyet hakk, toplumun ihtiyalarna ve menfaatlerine uygun olmaz. Mlkiyet hakkn kullanrken malik evresinin ve kamunun menfaatini gznnde tutmak zorundadr. Zaten mlkiyet hakknn bu suretle kullanlmasn salamak zere mlkiyet hakkna kanunlarla bir ok tahditler, snrlamalar getirilmitir. O suretle ki, mlkiyet hakknn eya zerinde kiilere en mutlak ve snrsz yetkiler baheden bir hak olduu iddias bizzat onun bu tekml karsnda hakikatlere uymaz hale gelmitir.

Mlkiyet hakkna ykletilen bu tahditler onun mahiyetine yabanc olmak niteliini de kaybetmilerdir. Bu nedenledir ki bugn artk mlkiyet hakk sahibine sadece yetkiler deil, fakat ayn zamanda devler de yklemektedir.

Modern gr mlkiyet hakkn sahibine en geni yetkiler ve fakat ayn zamanda devler de ykleyen bir hak olarak tanmlar (9). Buna gre mlkiyet hakknn tand yetkiler mutlak deil, snrl olan yetkilerdir. Bu yetkiler btn baka haklar tarafndan tannan yetkilere nazaran en geni yetkiler olmakla beraber gene de snrl olan yetkilerdir. Bu gre gre mlkiyet hakk, hukuk dzeninin izdii hudutlar iinde kiilere eyalar zerinde bakalarna kar dermeyan edilebilecek en geni yetkilerle beraber devler de tanyan bir ayn haktr. Hak sahibine tannan bu yetki ve devler mlkiyet hakknn muhtevasn oluturur. Bu sebepledir ki klsik grn ileri srd gibi bu snrlamalar yani devler mlkiyet kavramna yabanc olan ve ona dtan ykletilen snrlamalar mahiyetinde deildir. Bunlar bizzat mlkiyet hakknn mahiyetinden kan ve onun muhtevasna giren devlerdir.

Mlkiyet hakk eyalar zerinde nc kiilere kar dermeyan edilebilecek olan bir hkimiyet hakkdr. Bu hak ayn zaman-

(9) rnein : Haab, Zrcher Kommentar, 2. bas, mad. 941, n. 3; Westermann, Sachenrecht, Karlsruhe, 1960, s. 114 vd.; Enneccerus-Wolff, Sachenrecht Tbingen, 1957, s. 174; Heck, Grundriss des Sachenrechts, Tbingen, 1960, s. 209, Otto von Gierke, Deutsches Privatrecht, B. III, Leipzig, 1905, s. 264 vd.; Kemal Grsoy, Eya hukuku, Ankara, 1963 s. 230.

6

da sahibine, topluma ve nc kiilere kar baz devler de ykler. Her eit mlkiyet hakknn muhtevasnda bu hakkm mahiye ti icab mutlaka ayn zamanda hem yetki ve hem de devler vardr. Yeni Anayasalarn bazlar mlkiyet hakknn bu mahiyetini aka belirtmitir. 1960 tarihli Trk Anayasas mad. 36/III, 1949 tarihli Alman Anayasas 14/11 bu meyanda saylabilir.

Mlkiyet hakknn bu mahiyeti onun ayn zamanda sosyal yapda bir hak olduunu da gsterir (10).

Mlkiyet hakknn muhtevasn oluturan devlerin neler olduunu ve kapsamn kanun koyucu Anayasann izdii hudutlar iinde serbeste tayin eder. Hak sahibinin haiz olduu yetki ve devler mlkiyet hakknn konusu olan eyaya, bu eyann tabi ve iktisad niteliklerine yani tahsis cihetine ve eyann toplum iin arzettii neme gre deiebilir. Fakat bu hakkn mahiyeti icab, eidi ve konusu ne olursa olsun, her mlkiyet hakknn muhtevasnda mutlaka hak ve devler bulunur.

Trk Hukukunda her mlkiyet hakknda bulunmas gerekli devlerin en azndan neler olduu Anayasann 36/III nc maddesinde gsterilmitir. Buna gre mlkiyet hakk sahibine bu hakk toplum yararna aykr olarak kullanmama devini ykler.

Baz mlkiyet eidinde hak sahibine tannan yetkiler yannda devler pek az olabilir. Baz eit mlkiyette ise, rnein gayrimenkul mlkiyetinde olduu gibi, devler oalm bulunabilir. Fakat bundan dolay da eya zerindeki bu hkimiyet hakk, mlkivet hakk olma niteliini kaybetmez. nk bu durumda dahi devlerin yannda mevcut olan yetkiler bir eya zerinde kiilere bahe-dilebilecek en mull en geni yetkiler olarak kalmakta devam eder.

Yani muhtevas daima ayn ve deimez kalan bir mlkiyet kavramndan bahsedilemez. Bunu belirtmek iindir ki mlkiyet hakknn elstiki bir muhtevas olduu sylenir.

Modern gr taraftarlarndan bazlarna gre mlkiyet artk bir hak olmak mahiyetini de kaybetmitir. Mlkiyet belirli bir sosyal grevi (fonction) olan bir messese haline girmitir. Bu gr ilk olarak ortaya atan Duguit'dir. Ona gre her ferdin cemiyet

(10) Anayasa Mahkemesi Karanndan, 28/4/1966, 3/23, Rg. 11/7/1966, 12345.

7

iinde igal ettii mevkie gre yerine getirmesi gereken baz devleri vardr. Bir mal elinde tutan ahsa da bundan dolay sadece kendisi tarafndan yerine getirilebilecek baz grevler dmektedir. O, tek bana elinde tutuu sermayeyi ilemek suretiyle, mill geliri (richesse gnrale) artrabilir, Bu sebepledir ki bu kii sosyal bakmdan bu grevi yapmak mecburiyetindedir ve ancak bu grevi yerine getirdii takdirde ve getirdii oranda himayeye de lyk olur. u halde mlkiyet malikin bir sbjektif hakk deil fakat mallan elinde bulundurmas dolaysiyle bir sosyal grevdir (11), (12).

C Trk Hukukunun Gr :

Trk Hukukunda mlkiyet hakkn genel olarak MK 618 ile Anayasann 36 mc maddesi dzenler. Meden Kanunun 618 inci maddesinin kenar notu mlkiyetin muhtevas ile ilgilidir (13). Maddenin metninden mlkiyet hakknn muhtevasnn hukuk dzeni tarafndan izilecei mnas kar (14). Gerekten birinci fkra bir eye mal'k olan kimse o eyde hukuk nizamnn snrlan iinde diledii gibi tasarruf etmek hakkn haizdir (15) demektedir.

Kanun koyucu bu madde ile mlkiyet hakknn muhtevasna ve kapsamna tahditler getirebileceini ngrr. Nitekim daha sonraki maddelerde ve bilhassa 644 vd. ile 656 ve 657 vd. de bu tahditlerin neler olabilecei ve ne gibi gayelerle konabilecei ngrlmtr.

br taraftan mlkiyet hakknn muhteva ve snrlan, hukuk kaideleri arasnda en st kaide ve en st norm olan Anayasa ile de genel olarak belirtilmi olmak gerekir (Anayasa mad. 8/II).

(11) Duguit, La proprit, fonction sociale, s. 158. Bu grn tenkidi hakknda da Paul-Costet-FIoret, La nature juridique du droit de proprit, Paris 1935, s. 71 vd.

(12) Modem mlkiyet anlay da bazlar tarafndan tenkit edilmektedir. Bu tenkitler hakknda Hans Peter, sge, s. 101 vd.; Meier-Hayoz, Berner Kommentar, Bern, 1959, s. 83, n. 185 vd.

(13) Maddeyi svire Meden Kanununun Almanca metine uygun olarak byle anlamak lzmdr (IMK (541).

(14) Zrcher Kommentar, 2. bas, mad. 641, n. 3 (15) Maddeyi doru ve Almanca metne uygun olarak byle anlamak ge

rekir.

8

Trk Anayasas mlkiyet hakkn sosyal ve iktisad haklar ve devler baln tayan nc blmnde dzenlemitir. Bunu yaparken de bu hakkn muhteva ve kapsamm olduka daraltm-tr. Gerekten Anayasa 36 mc maddesiyle mlkiyete ait genel bir kural koymutur. Bu kurala gre mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz (mad. 36/III). Malike kamu yarar amac ile daha baka devler de ykletilebilir (mad. 36/II, mad. 37). Bu husus, ayrca Trk Devletinin sosyal bir Devlet olduunu belirten Anayasann 2 inci maddesinden de kan bir sonutur.

MK 618 ile Anayasann bu maddelerinin birlikte incelenmesinden varlacak sonu Trk Hukukunda mlkiyet hakknn modern mlkiyet anlayyla dzenlenmi olduudur.

Hakikaten bu maddeler Trk Hukukunda mlkiyetin sahibine eya zerinde en mull en geni yetkiler baheden bir hak olmakla beraber bahedilen bu yetkilerin kiilerce istenildii ekilde kullanlamyacam mlkiyet hakknn ...snrsz bir hrriyet niteliinde olmadn ... bu hakkn bir bakma sosyal bir hak olduunu gsterir (16).

u halde Trk Hukukunda mlkiyet hakk kiilere eya zerinde en mull, en geni kapsaml yetkilerle beraber devler de ykleyen bir hak olarak kabul edilmelidir (16a).

Malike ykletilen en nemli dev bu hakk toplum yararna aykr olarak kullanmam asdr. Anayasann 36/III ve 8/II karsnda bu devin her eit mlkiyet hakknda, gayrimenkul mlkiyetinde olduu kadar menkul mlkiyetinde de var olduu anlalr. Yine 36 mc madde mlkiyet hakkndan doan devlerin bizzat bu hak km mahiyeti icab olduunu da gsterir.

Anayasa Mahkemesi de mlkiyet hakkn malike toplum yararna baz devler ve grevler ykleyen bir hak olarak kabul eder (17).

(16) Anayasa Mahkemesi kararndan: 28/4/1966, 2/23, Rg. 11/7/1966, 12345. (16a) Anayasa Mahkemesi Karar 28/4/1966, 3/23, Rg. 11/7/1966, 12345; bk.

Hfz Veldet Velidedeolu, Trk meden hukuku, stanbul, 1963, s. 701; lhan Arsel, Trk anayasa hukukunun umumi esaslar, Ankara, 1962, s. 496, Ayrca F.H. Saymen-H.K. Elbir, Trk eya hukuku dersleri, stanbul, 1963, s. 202, 203.

(17) 2/6/1964, 1964/3-43 sayl karar, Rg. 1964, 11755; 28/4/1966, 3/23 sayl karar, Rg. 11/7/1966, 12345.

9

// - MUHTEVA : Mlkiyet hakknn muhtevas ile malike tannan yetki ve dev

ler kastedilir. Trk Hukukunda mlkiyet hakknn muhtevas genel olarak Anayasa ve Meden Kanunla izilmitir.

Meden Kanunun 618 inci maddesi az ok mlkiyet hakknn muhtevasn belirtir. Her ne kadar 618 inci maddenin kenar notu mlkiyet hakknn unsurlarndan bahsederse de bununla ifade etmek istedii bu hakkn muhtevasdr. Nitekim maddeyi karlayan Almanca metnin 641 inci maddesi ak olarak muhtevadan bahseder.

Mlkiyet hakknn muhtevas elstikidir. Yani bu hakkn muhtevas evvelden kesin olarak tayin edilemez. Bu muhteva, mlkiyet hakknn eidine, konusu olan eyaya, bu eyann zelliklerine ve hatta hak sahibine gre deiir. Bununla beraber genel olarak mlkiyet hakknn muhtevasn oluturan yetki ve devlerin neler olduu ana hatlaryla gsterilebilir. Zira mlkiyet hakknn eidi, konusu olan eya ne olursa olsun onun muhtevasn oluturan ve ona mlkiyet hakk niteliini veren baz esasl ve zaruri unsurlar vardr. Bunlar mlkiyet hakkn br haklardan ve bilhassa mahdut ayn haklardan ayrmaa yarar.

A Mlkiyet hakkndan doan zaruri ve asl yetkiler : Mlkiyet hakk malike hukuk dzeninin izdii hudutlar iinde

dnlmesi kabil en geni ve mull yetkiler tanr.

Bu yetkilerin neler olduunu teker teker saymaa imkn yoktur, fakat bir hakka mlkiyet hakk niteliini vermek iin onda en azndan bulunmas gereken baz yetkiler vardr. Bunlar btn ayn haklarda olduu gibi iki grupta toplanabilir :

Malikin eya zerinde haiz olduu yetkiler ki bunlar mlkiyet hakknn i muhtevasn oluturan yetkilerdir. Yazarlardan ou bunlar mlkivet hakknn msbet muhtevas olarak adlandrr (18).

(18) Hfz Veldet Velidedeolu, sge, s. 701; Zrcher Kommentar, 2. bas mad. 641, n. 6; Staudinger, Kommentar, B. III, Berlin, 1956, mad. 903, n. 1; Enneccerus-Wolff, Sachenrecht, Tbingen, 1957, s. 178.

10

Malikin nc ahslara kar haiz olduu yetkiler ki bunlar mlkiyet hakknn d muhtevasnn meydana getirir. Yazarlardan bazlar bunlar mlkiyet hakknn menfi muhtevas olarak isimlendirir (19).

Mlkiyet hakknn i muhtevasndan doan yetkiler malike eya zerinde bir hkimiyet baheder, bunlar :

1 Eyay fiilen istedii gibi kullanma ve semerelerinden faydalanma,

2 Eyay diledii gibi kendi mnhasr hukuk ve fiil kudretinde yani zilyetliinde bulundurma (20),

3 Eya zerinde diledii gibi hukuk tasarrufta bulunma yetkileridir.

Mlkiyet hakk br ayn haklardan bilhassa hak sahibinin eya zerindeki bu yetkileri bakmndan ayrlr.

Mlkiyetten gayr ayn haklarn muhtevasn yukarda saylan yetkilerden ancak kesin olarak belirtilenleri tekil edebilir. Bunun iindir ki onlarn mahdut bir muhtevas vardr. Mlkiyet hakk ise bu nedenledir ki btn haklar iinde en mull yetkileri kapsayan bir muhtevaya sahiptir (21).

Mlkiyet hakknn d muhtevasn malikin btn nc kiilere kar sahip olduu talep yetkisi oluturur. Bu, malike eya zerindeki yetkilerinin ihll edilmemesini nc kiilerden istemek ve ihll edenden de bu ihllin durdurulmasn ve bundan bir zarar meydana gelmise bunun tazminini istemek hususunda bir talep hakk baheder (22). Yani malik eyasn kimin elinde grrse ondan geri alabilir ve katlanma ve tahamml devinin hukuk dzeni tarafndan kendisine ykletilmi olmad btn hallerde de vaki tecavzlerin nlenmesini isteyebilir.

(19) Yukarda anlan yazarlar. (20) Yani mlkiyet hakk malike zilyet olmak hususunda da bir yetki bah

eder. Bunlar zerinde I. kitapta bilgi verildii iin burada ayrca du-rulmyacaktr. bk. Jale G. Akipek, Eya hukuku, 2. bas, Ankara, 1972.

(21) Btn bu meseleler hakknda bk. Jale G. Akipek, sge, s. 8 vd. (22) Bu hususta da daha etrafl bilgi iin bk. Jale G. Akipek, sge. 9 vd.

11

zet olarak diyebiliriz ki mlkiyet hakknn d muhtevas hak sahibinin eya zerindeki hkimiyeti dolaysyla mlkiyet hakknn nc ahslara olan tesir ve hkmlerini ve malikin onlara kar haiz olduu hukuk himayeyi ifade eder. MK 618'in ikinci cmlesi mlkiyet hakknn d muhtevasn dzenler (23). Buna gre malik haksz olarak o eye vaziyet eden herhangi bir kimseye kar istihkak dvas ikame ve her nevi mdahaleyi menede-bilir.

B Mlkiyet hakkndan doan devler : Mlkiyet hakknn muhtevasna devler de girer. Bu devler

malike, mlkiyet hakkna sahip olmas nedeniyle hukuk dzeni tarafndan ykletilen mkellefiyetlerdir. Bundan baka olarak malik haklarn kullanlmasyla ilgili olarak balang hkmlerinde ngrlen ana deve de uymakla ykmldr. Objektif hsnniyete uygun olarak haklarn kullanlmas, haklarn suiistimal edilmemesi hakkndaki temel devler btn hak sahipleri gibi malik hakknda da uygulanr. Fakat bunlar malike has devler olmadndan mlkiyet hakknn muhtevasn oluturanlar arasnda saylp saylmayacaklar tartlabilir. Mlkiyet hakknn asl muhtevasn oluturanlar, malike mnhasran malik olmas dolaysyla den devlerdir.

Mlkiyet hakknn muhtevasna giren devler kanunlardan kar. Bu kanunlar zel hukuk ya da kamu hukuku karakterli kanunlar olabilir. Bu devler ksmen belirli kiiler yararna, ksmen de bvk bir ounluu itibariyle kamu menfaatma olarak malike ykletilmitir (24).

Mlkiyet hakkndan doan devlere malik uymakla mkelleftir. Bunlara uymayan malik bundan dolay mes'ul olur. Malikin mes'uliyeti- husus kanunlardaki zel hkmler sakl kalmak zere - genel olarak MK 656'da dzenlenmitir. Bu devlerin kapsam mlkiyet hakknn konusu olan esvanm eidine, eyann tahsis cihetine ve iktisad nemine baldr (25).

/ Genel devler : Mlkiyet hakknn muhtevasn oluturan genel devlerin ba-

(23) Aslnda 618 inci madde iki fkra halindedir. (24) Zrcher Kommentar, 2. bas, mad. 641, n. 3. (25) Enneccerus-Wolff, Sachenrecht, Tbingen, 1957, s. 175, n. 3.

12

nda Trk Hukukunda Anayasann 36/III nc maddesi gelir. Buna gre mlkiyet hakkmn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz.

Bu madde sadece kanunkoyucuya hitap eden ve mlkiyet hakknn toplum menfaatna olarak kanunlarla snrlanabileceini gsteren bir hkm mahiyetinde deildir. yle bir mahiyeti olmad bizzat ayn maddenin mlkiyet hakknn ancak kamu yaran amacyla kanunla snrlanabileceini ngren ikinci fkrasndan anlalr. Bu fkrann herkese hitap eden genel bir anlam vardr. Kanunkoyucu bununla malike eyasn o suretle kullanmasn emreder ki bu kullan kendi menfaatlerine olduu kadar toplumun menfaatlerine de uygun olsun. Hi olmazsa toplumun menfaatlerini ihll etmesin. Baka bir deyile eyamn kullanl malikin menfaatleriyle toplumun menfaatleri arasnda dengeli bir muvazene temin edecek ekilde olsun.

br taraftan 36/III nc madde, hkim tarafndan da riayet edilmesi gerekli olan bir hareket tarz izer. Hkim, mlkiyet hakknn kullanlmasndan doan ihtilflar hallederken sadece malikin deil, lkin ayn zamanda onunla birlikte toplumun menfaatlerini de gznnde tutmaldr. Bu iki menfaati o suretle badatrmaa almaldr ki, neticede verdii karar az ok her iki menfaate de uygun olabilsin. Her iki menfaati de badatramad hallerde Anayasa Mahkemesi, mlkiyet hakk Anayasamzda snrsz bir hak olarak tannmam, fert yaran ile toplum yararnn karlat alanlarda toplum yarar stn tutulmutur esasnda hareket eder (26).

2 zel devler: Malike ykletilen zel devler Meden Kanundan ya da baka

zel kanunlardan kabilir (27). Bu kanunlar zel hukuk veya kamu hukuku karakterli olabilir (27a).

(26) 28/4/1966, 3/23 sayl karar. Genel devler etrafl bir ekilde aada ikinci fasl, beinci blm, II vd. incelenecektir.

(27) Bu hususta daha etrafl bilgi mlkiyet hakkndan doan devler bahsinde verilecektir. Ayrca bk. lhan Arsel, sge., s. 495 vd.; Jale G. Aki-pek, Mlkiyet kavram zerinde bir inceleme, Batider, 1969, s. 1 vd.

(27a) Tarm topraklan ynnden gayrimenkul mlkiyetine ykletilen dev* 1er hakknda 1757 sayl Toprak ve Tarm Reformu Kanununun 18, 61-65, 68, 69, 87-89, 127, 212 maddelerindeki dzenlemelere baknz.

13

Mlkiyet hakkndan doan devler kaideten ya; a Tahamml, msamaha devi eklinde olabilir : Malik,

mlkiyet hakkna hariten yaplacak baz tesirlere, baz mdahalelere katlanmak zorundadr. rnein eyasnn kamulatrlmasna, ztrar hali ile meru mdafaa halinde nc kiinin eyasna tecavzde bulunmasna (BK 52, MK 677), borcunu demedii takdirde borlunun eyalarn haczettirip sattrmasna, gayrmenkul-ne gen hayvan ve den eyalar aramak iin bunlarn sahibinin gayrmenkulne girmesine tahamml etmek zorundadr (MK 676).

b Kanma devi eklinde olabilir : Malik eyasn muayyen snrlar aacak surette kullanmaktan kanma mecburiyetinde kalabilir. rnein gayrimenkulunu komulara zarar verecek ekilde kullanmaktan (MK 661), inaat polisince ngrlenden farkl bir surette inaat yapmaktan, otomobilini trafik kaidelerine muhalif ekilde srmekten, hayvanna eziyet etmekten kanmak zorundadr.

c Bir edimde bulunma eklinde olabilir : rnein malike ykletilen vergi ve baz resimleri deme borcu, zaruret halinde bulunan hsmlara nafaka verme, komunun talebi halinde mterek snrn belli edilmesine yardm etme (MK 646), gayrimenkulunu snrlama, mterek sularn birlikte tutulmasna itirak etme devleri gibi (MK 682).

C Mlkiyet hakknn tahditleri :

Klsik gr mlkiyet hakknn tahditleri ile hem hukuk dzeni tarafndan malike yneltilen devleri ve hem de malikin hukuk muameleleriyle, kendi rzas ile -mlkiyet hakkna yapm olduu tahditleri anlar.

Biz mlkiyetin tahdidi ile malikin mlkiyet hakkn hukuk muamelelerle snrlamasn kastediyoruz.

Malikin hukuk muameleleriyle yaplan bu tahditler mlkiyete yabanc olan malikin kendi rzasyla muayyen ahslar lehine bu hak nedeniyle yklendii teknik anlamda vecibeler mahiyetindedir. Bunun iindir ki bunlar mlkiyet hakknn mahiyeti icab olan devlerle bir tutmak kabil deildir.

14

/ / / MLKYET HAKKININ MAHYET !

Mlkiyet hakk kaideten zel hukuk karakterli bir ayn haktr. Bununla beraber Trk Hukukunda mlkiyetin kendine has bir mahiyeti vardr. Bu, MK 618 ile Anayasann 36 inci madesinin birlikte incelenmesinden anlalr. Mlkiyet hakkn fertlerin temel haklarndan biri olarak kabul eden Anayasa bu hakka sosyal ve iktisad haklar ve devler ismini verdii nc blmnde yer vermitir. Bu nedenledir ki mlkiyet kamu ve zel hukuk karekterle-rini kendisinde toplayan zel mahiyette bir ayn haktr (28).

Bu mahiyetiyle mlkiyet, muhtevas yetki ve devlerden oluan bir haktr. Bir hak olarak mlkiyeti muhtevasn oluturan yetkilerle kartrmamak gerekir. nk mlkiyet onlardan farkl ve daha mull bir kavramdr.

Mlkiyet hakk, muhtevasn oluturan yetkilerin en geni ve mull olmasyla br ayn haklardan ayrlr.

Mlkiyetle zilyetlik arasnda muhtevalarn oluturan yetkiler bakmndan az ok bir benzerlik vardr. Bununla beraber bunlar ayr ve farkl mahiyette haklardr. Mlkiyet kark mahiyetli, yani kamu ve zel hukuk karekterli, bir ayn hak ve dolaysyla bir mameleki hak iken, zilyetlik zel hukuk karekterli sui generis mahiyette bir memelek haktr (29). Mlkiyetin az ok devaml olmak gibi bir nitelii vardr. Halbuki zilyetlik btn br mameleki haklara nazaran geici yetkiler baheden bir haktr (30).

II MLKYET HAKKININ KONUSU :

/ EYA : Alman Hukukunda olduu gibi (BGB 90) Trk - svire Huku

kunda da mlkiyet hakknn konusu sadece maddi mallar yani e-

(28) Ayn gr svire Hukukunda da mdafaa edilmektedir: Zrcher Kommentar, 2. bas, mad. 641. n. 4; Ervin Ruck, Das Eigentum im Scweizerischen Verwaltungsrecht, Festgabe Paul Speiser, Basel, 1926, s. 20. Ayrca bk. Anayasa Mahkemesinin 28/4/1966, 3/23 sayl karar, Rg. 11/7/1966, 12345.

(29) Jale G. Akipek, Eya hukuku, 2. bas, s. 154 vd. (30) Jale G. Akipek, sge., s. 161, 162.

15

yalardr. Fransz Hukukunda ise mlkiyet hakk gerek maddi gerekse geyr maddi mallar zerinde kurulabilir.

Hukuk bakmndan eya, d lemde belirli ve snrl bir yer igal eden ve zerinde hakimiyet tesis edilebilen, insandan gayr olan maddi eylerdir. Mlkiyete konu olmak bakmndan eyann eidi nemli deildir. Gayrimenkullar olduu kadar menkuller, ferdi ile muayyen eya kadar cinsi ile: muayyen eyalar zerinde de mlkiyet kurulabilir.

Cinsi ile muayyen eyann mlkiyet hakkna konu olabilmesi iin az ok ferdiletirilmi, yani lme, tatma, sayma suretiyle benzeri eyadan ayrdedilmi olmas icabeder.

Mlkiyet konusu olan eya, mrekkep bir eya ise, mlkiyet hakk onun mtemmim cz'lerini ve istisna edilmeyen teferruatn da kapsar (MK 619/1, 621/1). Tabi semere vermee elverili asl eya zerindeki mlkiyet, asl eyadan henz ayrlmam olan tabi semerelere de amildir (MK 620) (31). ktisad bir gaye iin bir araya getirilen mnferit eyalardan oluan eya birlii bir btn olarak mlkiyet hakkna konu olamaz. nk eya birliinin bir btn olarak kendisini meydana getiren eyalardan ayr ve mstakil maddi bir varl yoktur. Bu nedenledir ki ancak eya birliine dahil olan mnferit eyalarn her biri ayr ayr mlkiyet hakkna konu olabilir.

Mlkiyet kaideten ancak eyalar zerinde tesis edilebilir. Hkimiyet tesisine elverili olmayan eyler, cisman bir varlklar bulunsa dahi hukuken eya olarak telkki edilmez. Bu sebepledir ki hava, bulutlar, buhar halinde bulunan cisimler ve k dalgalan gibi eyler zerinde mlkiyet hakk MK 686 hkm sakl kalmak zere tesis edilemez. Mamafih bunlarn zabtedilerek kaplar iinde muhafaza edilebilen ksmlar zerinde mlkiyet kurulabilir.

Canl insan vcudu ve vcuttan ayrlmam uzuvlar da hukuken eya olarak kabul edilmez. Bunlar zerinde kiinin sadece ahsiyet hakk vardr. Uzuvlar vcuttan ayrldklar anda eya vasfm

(31) Btn bu hususlar hakknda bk. Jale G. Akipek, sge., s. 32., s. 62 vd., s. 73 vd., s. 84 vd.; Berner Kommentar, s. 32 vd., s. 171 vd.

16

kazanrlar. Sahiplerinin bunlar zerinde bu andan itibaren mlkiyet hakk teesss eder (32).

Vcuda devaml ve sk bir suretle bal olan sun'i uzuvla zerinde de kiinin sadece bir ahsiyet hakk mevcuttur.

Hkim olan gre gre ceset bir eya olarak telakki edilemez (33). Eya olmaynca ceset mlkiyet hakkna da konu olamaz. Ceset zerinde miraslarn ahsiyet hakk vardr. Bu itibarla MK 24 vd. hkmleri onun hakknda da uygulanr. Ceset ile ilgili olarak yaplan hukuk muamelelerin muteber olup olmayaca meselesi bu hkmlere uygun olarak halledilmek gerekir (34). Mamafih bu mesele dahi tartmaldr. Gerekten cesedi bir eya olarak kabul etmeyen baz hukukular buna ramen ceset zerinde miraslarn mlkiyet hakkna benzer mutlak bir haklar olduunu ileri srerler (34 a).

Cesetten ayrlan ksmlar eya addedilebilirler. Bununla beraber mezardan llerin kemiklerini alan kimse CK 178 anlamnda bir su ilemi olur. Fakat acaba bunlar zerinde MK 691 deki artlarla mlkiyet hakkm da kazanm olur mu? Bu soruyu cevaplandrrken hukuk kaideleri kadar hatta belki de onlardan da fazla kamunun ahlk telkkilerini, llere kar duyulan sayg ve hrmet hislerini de gznnde tutmak ve onlar rencide etmeden bir hal aresi bulmak gerekir. Kanmca l kemiklerini MK 691 anlamnda sahipsiz eya addetmee imkn yoktur.

Cesedin eya olmama nitelii aradan ok uzun bir zaman getikten sonra ortadan kalkar. Bu sebepledir ki iskelet ve mumyalar

(32) Berner Kommentar, s. 34, n. 69; Zrcher Kommentar, 2. bas, s. 11, n. 22; Gierke, Deutsches Privatrecht, s 35. Bu hususta ayrca bk. Jale G. Akipek, sge., s. 35.

(33) Bu hususlarda bk. Wieland-Karafaki mad. 641, n. 2: Gierke, sge., s. 36; Zrcher Kommentar, ibid; Berner Kommentar, ibid; Walter von To-bel, Das Recht an Totenkrper, Zrich, 1946, s. 14 vd., Fritz Kanzler, Der Schutz der Persnlichkeit nach Art 27 ZGB, Zrich, 1951, s. 93 vd.; Hans Bader, Leichnam und Leichensache, SJZ. 1924, s. 368.

(34) Bu gr Trk Hukuk Sistemine de uygundur. Ceza Kanununun 178 vd. maddeleri Trk Kanunkoyucunun cesedi bir eya olarak kabul etmek istemediini gsterir.

(34a) rnein, Meier-Hayoz, Berner Kommentar, mad. 641, n. 12, 71.

17

hukuken eya oarak kabul edilir ve dolayisiyle zerlerinde mlkiyet tesis edilebilir (35).

Baz maddi mallar eya niteliini haiz olmakla beraber hukuken zel mlkiyet hakkna konu olamazlar. Bu onlarn kamunun menfaatna ya da kamunun kullanmasna tahsis edilmi olmalarndan ileri gelir. Kamu emlki zerinde bu nedenledir ki zel mlkiyet kurulamaz.

Baz eyalarn da zel mlkiyete konu olmas kamunun menfaati ve emniyeti dolaysyla kamu hukuku tarafndan tamamen yasaklanabilir veya snrlanabilir. Bunlar zerinde mlkiyet tesisi ve mlkiyetin devri idar bir makamn msaadesine tabi tutulabilir. Baz eczalar, silhlar, beyaz zehir mahiyetindeki maddeler, patlayc maddeler gibi.

/ / MSTAKL VE DAM MAHYETTEK BAZI HAKLAR : Trk-svire Hukukunda genel olarak sadece eyalar mlkiye

te konu olabilir. Fakat kanun koyucu belirli nitelikleri olan baz haklar zerinde de mlkiyet kurulabileceini ngrr. Bunun sebebi kanun koyucunun bu haklara eya niteliini vermi olmasdr. Filhakika MK 632 n. 2 ve 911 mstakil ve daim mahiyette olmak zere kurulan irtifak haklar ile su ve maden gibi baz imtiyaz haklarn gayrimenkul eya hkmnde addettiinden bunlar da mlkiyet hakkna konu olabilir (36).

III TEMELLK EDLEBLEN TAB KUVVETLER : Meden Kanunun 686 inci maddesi gayrimenkul mlkiyetine

dahil olmayan ve zerlerinde hkimiyet tesis edilebilecek mahiyette olan tabi kuvvetleri menkul eya hkmnde tutar. Kanunun bu hkm karsnda bunlar mlkiyet hakkna da konu olabilirler. Tabi kuvvetler mahiyetleri icab snrlamas kabil olmayan tabiatta enerji, ses ve renk dalgalar halinde bulunan eylerdir (37).

(35) Bu hususta bk. Hans Bader, sge., s. 371; Walter v. Tornei, sge., s. 20 vd. (36) Bunlar hakknda bk. Jale G. Akipek, sge., s. 315. Bu haklarla ilgili

daha etrafl bilgi iin bk. ikinci fasl, birinci blm.

(37) Bunlar hakknda etrafl bilgi iin bk. nc fasl, birinci blm.

18

i k i n c i B o l m

MLKYET HAKKININ ETLER Mlkiyet hakknn eitleri (nevileri) mlkiyet hakkna konu

olan eyalar ve mlkiyet hakknn sahibi bulunan kiiler bakmndan ikiye ayrlr :

I KONU BAKIMINDAN :

Mlkiyet hakk, konusu olan eya eitlerine gre de ikiye ayrlr : Menkul eyalar zerindeki mlkiyet hakk, gayrimenkul eyalar zerindeki mlkiyet hakk. Bu iki eit mlkiyet hakk arasnda iktisaplar, iktisap eitleri, mulleri, snrlar bakmndan nemli ayrlklar vardr.

/ / SJE BAKIMINDAN : Mlkiyet hakk zel kiilere ya da topluma, cemiyete ait ola

bilir. Buna gre zel, ferd mlkiyet ve toplum mlkiyeti ayrm yaplr.

Toplum mlkiyeti, Meden Kanun ile Anayasann 36 inci maddesi anlamnda mlkiyet hakk mahiyetinde olmadndan burada incelenmiyecektir.

zel mlkiyette, hak sahibi zel kiilerdir. Hak sahibinin tek bir kii ya da birden fazla kii olmasna gre de zel mlkiyet tek kii mlkiyeti ve toplu mlkiyet olmak zere ikiye ayrlr.

A Tek kii mlkiyeti : Tek kii mlkiyetinde hak sahibi tek bir kiidir. Bunun hakiki

ya da tzel bir kii olmas arasnda genel olarak bir fark yoktur. Bununla beraber tzel kiilere tanman mlkiyet hakk hakiki kii-lerinki kadar mull deildir (1) (2). Gerekten genel olarak tzel

(1) Bu hususta bk. Jale G. Akipek; Le but des assaciotions en droit turc et son importance juridique, Ankara, 1963, s. 48 vd.; ayrca bk. ve kar. Necip Bilge, La capacit civile des personnes morales en droit suisse, Genve, 1941, s. 36 vd.; s. 46.

kiiler ancak gayelerinin tahakkukunu salayacak oranda gayrimenkul iktisap edebilirler (Dernekler K. 52, TK 137, 271).

B Toplu mlkiyet (3) : Birden ok kiinin ayn anda aym eya zerinde birlikte ml

kiyet hakkna sahip olmalarna toplu mlkiyet denir. Toplu ml-Kiyette, mlkiyet hakknn ayn anda birden fazla sjesi vardur.

Toplu mlkiyet de eitli ekillerde olabilir : 1 Mterek mlkiyet : Mterek mlkiyet yle bir toplu

mlkiyet nevidir ki buna konu olan eya payl olarak birden ok kiiye ait bulunur.

2 El birlii ortakl halinde mlkiyet (itirak halinde mlkiyet) : Bu, yle bir toplu mlkiyet eididir ki mlkiyet hakk, aralarnda kanunda ngrlen ekilde bir ortaklk ba bulunan kiilerin tmne, bu ortaklk dolsysyla ait olur.

Meden Kanun toplu mlkiyen MK 623 vd. maddelerinde dzenlemitir.

3 Kat mlkiyeti : Kat mlkiyeti, bir gayrimenkulun mterek maliklerinin, bu gayrimenkulun mtemmim cz' olan tamamlanm bir yapnn katlar ya da ayr ayr ve bal bana kullanlmaa elverili blmleri zerinde sahip olduklar mlkiyet hakkdr. ' . ;

Kat mlkiyeti toplu ve tek kii mlkiyetinin birlikte bulunduu bir mlkiyet eididir. u anlamda ki gayrimenkul yani arsa birden fazla kiinin mterek mlkiyetindedir. Bu arsa zerinde ina edilen yapnn katlan ya da mstakil blmleri ise tek kii mlkiyeti esasmca arsann mterek maliklerinden her birine aittir. Kat mlkiyetinin zelliklerinden biri, yapnn ayn ayr kullanlmaa elverili ksmlarnn ayr ve mstakil bir eya mahiyetinde telakki edilerek bunlarn tek ahs mlkiyetine konu olabileceinin kanunla kabul edilmi olmasdr (4). Baka bir zellii de kat mlkiyetinin mahiyeti icab sadece gaynmenkullerde sz konusu olmasdr.

(3) Ouzman, Eya hukuku dersleri, istanbul, 1965, s. 132, birlikte mlkiyet; Hfz Veldet Velidedeolu, Trk medeni hukuku, istanbul, 1963 de ortak mlkiyet; Hseyin Avni Gktrk, Ayni haklar, Ankara, 1949, s. 865 de topluluk mlkiyeti (kollektif mlkiyet) terimini kullanrlar.

(4) 23/6/1965 tarih ve 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanunu, Rg. 1965, 12038.

20

I MTEREK MLKYET (5) :

/ MTEREK MLKYET KAVRAMI VE MAHYET : A Kavram :

Medeni Kanun 623 - 628 inci maddeleri arasnda mterek mlkiyeti (Miteigentum, coproprit) dzenler (6) (7). MK 623/1 den kan anlama gre mterek mlkiyet, bir eyaya birden ok kiinin toplu halde, birlikte malik olmasdr. 0 suretle ki, hepsine birden toplu olarak ait bulunan mlkiyet hakkndan doan blnmeye elverili yetki ve devler, 1/3, 1/2, 1/4 gibi bir oranla bu ahslardan her birine tek tek ait olur. Baka bir deyile mterek maliklerden her biri bu yetki ve devlere muayyen bir oran dahilinde sahip bulunur. Blnmeye elverili olmayan yetki ve dev-

(5) Aydn Aybay, Mterek mlkiyette taksim, stanbul, 1966; Aydn Ay-bay, Payl halin sona ermesi, 1st. Huk. Fak. Mec, 1966, c. XXXII, s. 122 vd.; Selahattin Sulhi Tekinay, Hak sahibi olmayan hissedar tarafndan yaplan gayrimenkul fera, 1st. Huk. Fak. Mec. 1962, s. 268; M. Kley, Mterek mlkn idaresi, 1st. Bar. Derg., 1962, Karayal, mterek mlkiyeti sona erdiren sebepler, Ad. Derg., 1949, s. 1739; S. Gnensay, Mterek gayrimenkul hissedarlarndan birinin dva hakk, 1st. Huk. Fak. Mec, 1945, s. 886 vd.; Pavlos Tzermas, Zur Regelung des Gebrauches beim Miteigentum, Archiv Civilis. Pr., 1959, s. 455; Brckli, Die Gewhrleistungspflicht bei der Verteilung eines gemeinschaftlichen Vermgens, Bern, 1943; Jost Arthur, Verpfaen-dung und Pfaendung von Miteigentum an Grundstck, Basel, 1938; Leder Helene, Das Mitverhaeltniss bei Miteigentum an der unbeweglichen Mitsache, Zrich, 1924; Guhl, Miteigentum, Gesamteigentum, ZBJV, 60, s. 353; Debled Roger, Tous les problmes nouveaux de coproprit, Paris, 1962; L. Josserand, Essai sur la proprit collective, livre du centenaire, c. I, s. 357.

(6) Yeni Kat Mlkiyeti Kanunu mterek mlkiyeti ortak mlkiyet olarak adlandrr.

(7) Mterek mlkiyet hakkndaki svire Meden Kanununun 646 vd. maddeleri 8/1/1965 de yrrle giren bir kanunla deitirilmitir. Daha dorusu bu kanun mterek mlkiyet ile ilgili Meden Kanun hkmlerini tamamlam ve kanuna baz yeni hkmler getirmitir. Bu yeni hkmler bilhassa bizim Meden Kanunun 624 nc maddesini karlayan 647 inci maddeden sonra kanuna ilve edilen 647a., 647e maddelerinde, bizim 626'y karlayan 649'za eklenen 649'a 649'e maddelerinde grlr. Yeni metin iin bk. Schnenberger, ZGB-OR., Zrich 1964.

21

lerle beraber mlkiyet hakk ise hepsine birden ait olarak kalmakta devam eder.

Mlkiyet hakkndan doan blnmeye elverili ve muayyen bir oran dahilinde mterek maliklere ait olan yetki ve devlerin tmne pay (hisse) denir. Bu nedenledir ki mterek mlkiyet ba-zan payl (hisseli) mlkiyet, mterek malikler de payda (hissedar) olarak adlandrlr.

Mterek mlkiyette, her payda mlkiyet hakkndan doan blnmeye elverili yetki ve devlere muayyen bir oranda sahiptir. Fakat mlkiyet hakknn konusu olan eya blnm deildir. Yani mterek mlkiyette taksim edilmi, blnm bir eya yoktur. Blnm, ideel paylara ayrlm olan sadece mlkiyetten doan yetki ve devlerden bazlardr.

Paylar hem mterek maliklerin eya zerindeki yetki, iktidar ve mkellefiyetlerini gsterir. Hem de paydalarn birbiri karsndaki durumlarn tayine yarar. Yani maliklerin karlkl hak ve borlarn, i mnasebetlerini belirtir. Paylar bu mahiyetleri itibariyle mterek mlkiyete konu olan eyann bir parasn karlamazlar. nk mterek mlkiyette, bu hakkn konusu olan eya malikler arasnda blnm deildir. Mterek malikler yani paydalar eyann tm zerindeki mlkiyet hakkna birlikte sahiptirler, tdeel olarak taksim edilmi gibi grnen mlkiyet hakknn onlara tand blnmeye elverili olan baz yetki ve devlerdir. Zaten Trk Hukukunda belirli bir eyann blnerek mlkiyete konu olmas da kaideten kabil deildir. nk mlkiyet hakk eyann tmn, mtemmim cz'n ve teferruatm MK 619 vd. icab kapsar.

u halde mterek mlkiyette taksim edilmi, blnm gibi grnen mlkiyet hakkndan doan yetkiler ve devlerdir. Bunun iindir ki paylarn ideel olduundan bahsedilir.

B Mahiyeti :

Mterek mlkiyetin mahiyeti tartmaldr. Tartmal olan husus mterek mlkiyette ideel paylarn konusunun ne olduudur. Eyann bizzat kendisi mi, mlkiyet hakk m yoksa bu haktan doan yetki ve devler mi?

22

1 Eski bir telakkiye gre paylara ayrlm bulunan bizzat eyann kendisidir. Mterek maliklerden her biri eyann bir parasnn sahibidir (8). Bu gr hukukumuz bakmndan doru deildir.

2 Baka bir anlaya gre ise ideel paylara ayrlm olan bizzat mlkiyet hakkdr. Mterek maliklerden her biri mlkiyet hakknn belirli bir parasna, bir payma sahiptir. Bu sebepledir ki, mterek maliklerin eya zerinde ksm bir mlkiyet hakk vardr. Mterek maliklerin sahip olduklar bu ksm mlkiyet haklarnn tm birarada tek bir mlkiyet hakkn meydana getirir (9). Bu gr MK 623/III karsnda kabul edilemez (10).

3 Yeni ve doru olan gr, blnenin mlkiyet hakkndan doan baz yetki ve devler olduunu ileri srer. Buna gre ml-kivet hakknn muhtevasn oluturan yetki ve devlerden blnmeye elverili olanlar belirli bir oran dahilinde paydalar arasnda blnr. Blnmeye elverili olmayan eyann fiilen kullanlmas, fiil kudret altnda bulundurulmas gibi yetkilerle devlere ise btn paydalar birlikte sahip olurlar. Bu suretle pay blne-bilen ve muavven bir oran dahilinde paydalara tek tek ait olan vetkileri ve devleri kapsar (11). Blnmeye elverili olmayan yetkilerle devler ve mlkivet hakknn kendisi is'e tm olarak pavdas-larm hensine birlikte ait olarak kalr. Bu nedenledir ki mterek malikler arasnda bir esvava birlikte malik olmaktan doan karlkl hak ve borlar meydana gelir.

Mahdut ayn haklarn da payl olarak bir kac kiiye birlikte ait olmas mmkndr. Bu durumda olanlar hakknda da mterek mlkivetle ilpili hkmler kvasen uygulanr. Alman Meden Kanununda bu navl haklarn tmne uygulanacak genel hkmler mevcuttur (BGB 741 vd.) Bunun vanmda mterek mlkiyet BGB 1007 vd. da zel olarak dzenlenmitir.

(8) Ferit H. Saymen, sge., s. 235. Wieland-Karafaki, sge., mad. 646 n. 1; Westermann, Sachenrecht, 1960, s. 125.

(9) Berner Kommentar, mad. 646, n. 2; Tuor, Le Code civil suisse, Genve, 1962, s. 461; Planiol-Rpert, Trait pratique de droit civil franais, t. III, Paris, 1952, s. 200; Kemal Ouzman da bu gr benimsemie benzer; Eya hukuku dersleri, stanbul, 1965, s. 133.

(10) Grn daha etrafl tenkidi iin, Zrcher Kommentar, mad. 646-654 n. 7 b; Aydn Aybay, sge., s. 10.

(11) Yargtay da bu gr benimsemie benzer: i. BK. 21/6/1944, 30/24

23

II MTEREK MLKYETTE PAYLAR : Mterek mlkiyette, mlkiyet hakkndan doan blnme

ye elverili - tasarruf, idare gibi - yetkilere ve devlere paydalardan her biri belirli bir oran dahilinde tek bana sahiptir. 1/2, 1/3 gibi mterek maliklerden her birinin tek bana sahip bulunduu bu yetki ve devlere pay (hisse) denir. Mterek mlkiyette paylarn birbirine eit olmas asldr (MK 623/11). Aksini iddia edene ispat yk der. Bununla beraber bu emredici bir hkm deildir.

Paylarn oran istisnaen kanun tarafndan da tayin edilir : Meden Kanun, karma ve birleme neticesinde meydana gelen mterek mlkiyette paylarn karan ve birleen eyann birleme zamanndaki kymetine gre tayin edileceini ngrr (mad. 700).

Gaynmenkuller zerindeki mterek mlkiyet tescil edilirken, paylarn da tapu ktnde gsterilmesi zorunludur (TSN 34). Pay hem mterek maliklerin eya zerindeki yetkilerini gsterir, hem de onlarn birbiri karsndaki hak ve ykmllklerini tayin eder. rnein tabi semerelerden, mterek eyann sat bedelinden (MK 628), sigorta tazminatndan her payda pay orannda faydalanr. Mterek mlkn idaresiyle ilgili kararlara da yine pay orannda itirak eder (MK 626). Mterek mlkn masraflarna ve mkellefiyetlerine katlmas da pay orannda olur (MK 626/11).

Bununla beraber maliklerin yetki ve mkellefiyetlerinin paylar orannda olaca hakkndaki hkmler emredici hkmler deildir. Bu, MK 624/1 ve MK 626 dan anlalr. Paydalardan her birinin kendi pay, kendi hissesi zerinde malikin hak ve mkellefiyetlerini haiz olacan Meden Kanun kabul eder (MK 623/III). Bu demektir ki, paydalardan her biri pay zerinde serbeste tasarrufta bulunmak hakkna sahiptir. Yani payn bakasna temlik edebilir, pay zerinde rehin ya da intifa hakk kurabilir.

III MTEREK MLKYETN KURULUU :

A ktisap sebebi : Mterek mlkiyetin tesisi iin mterek malikler arasmda

daha evvelden ahs bir mnasebetin mevcut olmas gerekmez. Bu

24

bakmdan tek ahs mlkiyetinin doumu iin gerekli olan artlarla mterek mlkiyetin doumu iin gerekli olan artlar arasnda fark yoktur. Yani mterek mlkiyetin kurulmas iin de iktisap sebebi ile iktisap muamelesinin varl lzm ve kfidir.

ktisap sebebi ounlukla mterek malikler ya da bir nc kiinin yapt bir hukuk muamele olabilir. rnein bir ka kiinin birlikte bir eya satn almas ya da nc ahsn bir eyay bir ka kiiye birden hibe etmesi, vasiyet etmesi gibi. ktisap sebebi bazan kanunda olabilir. rnein ayr ayr kiilere ait eyalarn birbirinden ayrlmas kabil olmayacak surette birlemesi halinde meydana gelen eya bunlarn kanundan tr mterek eyas olur (MK 700). ki gayrimenkulu birbirinden ayran duvar, it ve parmaklklara bu gayrimenkul malikleri kanundan tr mtereken malik olur (MK 647).

B ktisap muamelesi: Mterek mlkiyete konu olan eyann nev'ine gre deiir.

Menkullerde zilyetliin btn mterek maliklere ayn anda devredildii, gayrmenkullerde ise tescil yapld anda mlkiyet kazanlr. Tescil yaplrken tapu ktnda mterek maliklerden her birinin ayr ayr isminin ve pay orannn gsterilmesi lzmdr (TSN 34). Pay oranlan gsterilemedii takdirde hsnniyetli nc kiiler paylan eit addetmekte MK 623 gereince hakldrlar.

IV MTEREK MLKYETN HKMLER :

Mterek mlkiyette malikler arasnda, bir eyaya birlikte toplu olarak malik olmaktan baka ahs veya hukuk bir mnasebet yoktur. Bununla beraber bir eyann mterek malikleri arasnda bu yzden karlkl baz hak ve mkellefiyetler doar. Bu karlkl hak ve mkellefiyetler, mterek eyann idaresinde, kullanlmasnda ve eya zerinde tasarrufi muameleler yaplmasnda kendini gsterir. Mterek mlkiyette maliklerden her biri mlkiyet hakkndan doan yetki ve devlere muayyen bir oran dahilinde sahiptir. Bu itibarla mterek maliklerden her biri kendisine ait olan bu yetkileri tpk tek kii mlkiyetinde olduu gibi diledii ekilde kullanabilir (MK 623/III). Lkin bu yetkilere muayyen bir oranla sahip olan baka paydalar da vardr. Onun iindir ki her malikin

25

payn karlayan yetkileri diledii gibi kullanabilecei hakkndaki MK 623/III mterek mlkiyetin bu mahiyeti ile nasl badar?

br taraftan mlkiyet hakkndan doan blnmeye elverili olmayan yetkilerle bizzat hakkn kendisi de btn maliklere birden aittir. Paydalarn blnmeye elverili olmayan bu yetkilerle mlkiyet hakk bakmndan birbirleri karsndaki durumu ve hak lan nelerdir? tte btn bu meseleler mlkiyet hakknn hkmleri arasnda incelenecektir.

A Pay ile ilgili muameleler :

MK 623/III maliklere paylan zerinde tek bana diledikleri gibi muamele yapmak yetkisini tanr. Pay zerinde yaplacak bu muameleler, mterek mlkiyetin ve payn mahiyeti icab tesirlerini sadece paylar zerinde gstermee elverili muamelelerden olmaldr.

1 Taahht muameleleri : Taahht muameleleri iinden byk bir ksm, hkmlerim sa

dece paylar zerinde gstermee elverili deildir. Bilhassa kullandrma muameleleri mahiyetinde olanlar byledir. Bunlar genel olarak hkmlerini bizzat eya zerinde gsterirler. Halbuki mterek mlkiyette eya paralara, cz'lere ayrlm deildir, br taraftan mlkiyet hakkndan doan eyadan faydalanma yetkisi de yine genel olarak blnmeye elverili deildir. Bunun iindir ki ariyet, vedia, kira eribi taahht muameleleri paylar ile ilgili olarak yaplamaz (12). Mterek eya blnmee ve blmler de msta-kilen kullanlmaa msait ise bu durumda paydalardan her biri kendisine mstakilen kullanlmak zere tahsis edilen blmler zerinde bu gibi muameleler yapabilmelidir, rnein kendisine mstakilen kullanmak zere tahsis edilen bir kat kiraya verebilmelidir.

Pavlarm devri taahhd ile ilgili olan sat, vefa, itira gibi akitleri ise her mterek malik pay hakknda yapabilir. nk bu muameleler borluva sadece aktin konusu olan pay devir borcunu vkler. Pavm sat halinde br t>avdaslarm bunu ncelikle satn almak hususunda kanun bir uf'a hakk vardr (MK 659).

(12) i. Bk. 27/11/1946, 15, tihatlar birletirme kararlan, Hukuk Ksm, 1930-1947, Adalet Bakanl yaynlar, Ankara, 1948, s. 254 vd.

26

2 Tasarruf muameleleri : Tasarruf muamelelerinden byk bir ksm hkmlerini sade

ce paylar zerinde gstermee elverilidir. Bunun iin de kaideten paydalar kendi paylar ile ilgili olarak bu muameleleri yapabilirler (13). Paylarn bakalarna temlik edebilirler. Payn temliki menkullerde MK 687 ve gayrmenkullerde MK 633 vd. hkmlerine gre yaplr. ntifa hakk, gayrimenkul mkellefiyeti gibi haklar semerelerden faydalanmay salayan haklar olduundan paylar zerinde tesis edilebilir. Bu hususta BGB 1066, 1106 da ayrca hkm dahi vardr. Fakat mterek mlkn kullanlmasn gerektiren irtifak haklar ile muayyen bir gaynmenkulde oturma ica-bettiren skna hakk paylar zerinde kurulamaz. Pay zerinde rehin hakk da tesis edilebilir (MK 623/III). Hatta paylar kanun rehin hakkna dahi konu olabilir (14).

Paylar, paydalarn borlan iin haciz de edilebilir (MK 623/III). Bor denmedii takdirde mterek mlk deil., sadece borlu olan paydan pay icraen satlr (15).

3 Payn korunmas : Mterek maliklerden her biri payna kar ynelen tecavz

lere kar istihkak, tecavzn men'i, ya da hakkn tesbiti dvalarn tek bana aabilir. Gayrmenkuller bahse konu olan hallerde kendi payna dair olmak zere tapu ktnn tashihi dvasn da aabilir. Fakat pay ile ilgili olarak zilyetlik dvalar aamaz. nk zilyetliin mterek mlkn sadece bir ksmnda kullanlmas kaideten mmkn deildir. Mterek mlkiyette zilyetliin de mterek olmas nedeniyle paydalardan biri tarafndan alan zilyetlik dvas mterek eyann tmn kapsar. Zaten bu durumda eyann sadece kendisine deil, fakat btn mterek maliklere birden teslim edilmesi talep edilir.

Bununla beraber mterek eya blnmee ve blmler de mstakilen kullanlmaa elverili olup da bunlar paylarna karlk mterek maliklerin zilyetliine braklm ise durum bakadr. Bu (13) 5. Huk. 27/11/1950, 9937/3788, Sena Olga, Trk Meden Kanunu erhi,

stanbul, 1969, s. 509, n. 1. (14) Berner Kommentar, mad. 646, n. 45. (15) Paylarn haczi hakknda bk. Baki Kuru, cra hukuku, Ankara, 1965,

s. 207 vd.,

27

takdirde her payda kulland ksma ynelen tecavzlerin nlenmesini tek bana talebedebilir.

B Mterek eya ite ilgili muameleler :

Mterek eya ile ilgili olarak yaplacak muameleler de bir ka grupta incelenebilir.

1 dart muameleler :

Mterek eyann idaresi, btn maliklerin menfaatlanm ayn derecede ilgilendirir. dar muameleler, eyann olduu gibi muhafazas ya da kymetinin arttnlmas: iin eyann mahiyetine ve tahsis gayesine uygun olarak yaplan muamelelerdir.

Mterek eyann idaresi ile ilgili Meden Kanun hkmleri eksik ve boluklarla doludur (16). 1965 tarihli, svire Meden Kanununun baz hkmlerini deitiren Kanun, Meden Kanunun mterek mlkiyet hakkndaki hkmlerini bilhassa bu bakmdan tamamlamtr.

Trk MK 624'e gre kaideten paydalar mterek eyay birlikte idare ederler. Bu demektir ki, idare hususunda her mterek malik sz sahibidir, tdare ile ilgili kararlara itirak hakk vardr. Bunun iin, de gerektiinde idar muameleleri tek bana da yapabilir. Fakat bu hkm mir bir hkm deildir. Paydalar yapacaklar bir anlama ile idare yetkisini ilerinden sadece birine ya da nc bir ahsa brakabilirler. Byle bir anlama, hkmlerini sadece paydalar arasnda gsterir. Etkilerini nc kiilere de gstermesini salamak amaciyle MK 647 bunun tapu ktnn beyanlar ksmna yazlabileceini ngrr.

Fakat byle bir anlama ile paydalarn mterek eyamn olduu gibi muhafazasn salamak iin gerekli muameleleri yapmak ve icabnda bununla ilgili tedbirlerin hkim tarafndan alnmasn istemek hususundaki yetkileri ellerinden hi bir suretle alnamaz ve bu yetkileri snrlanamaz. MK 647 n. 1 de bu ak olarak hkme balanmtr. Bu hkmn Trk Hukukunda da uygulanmas faydal olacaktr.

(16) Berner Kommentar, mad. 646, n. 3; FMK. 10/2/1960, Sem. Jud., 1961, s. 355.

28

Mterek malikler idare hakknda baka trl bir anlama yapmamlarsa MK 624/1 uygulanr' Maddeye gre idare ile ilgili btn muamelelere btn paydalarn itiraki gerekir. Bu da ok defa byk zorluklar ve anlamazlklar douracak mahiyettedir. te bunlar bir dereceye kadar nlemek iindir ki kanun idar muamelelerin nemine gre baz zel hkmler de koymutur. Baka bir deyile idar muamelelerin nemine gre deiik karar nisaplar aramtr.

a Paydalarn tek bana yapabilecekleri muameleler : Alelade idar muameleler (MK 624/11) ;

Alelade idar muameleler, mterek eyann madd btnln ve deerini muhafaza etmesi ve zararlardan korunmas iin alnmas gerekli olan tedbirlerle ilgili muamelelerdir. Kanun misal olarak ufak tefek tamirat ve ziraat ilerinden bahseder.

Acele yaplmas gereken muhafaza tedbirleri de alelade muamelelerdendir. rnein hastalanm bir hayvann tedavisi, bozulmaa yz tutmu eyann satlmas, vadesi gelmi taksitlerin denmesi veya tahsili, zilyetliin korunmas gibi (17). MK 647 a da alelade idar muameleler hakknda etrafl rnekler verilmitir.

Alelade idar muameleleri mterek maliklerden her biri tek bana dierlerinin rza ve muvafakatini almadan yapabilir. Burada her payda kanundan tr brlerini temsil yetkisini haizdir. Bununla beraber MK 642/11 emredici bir hkm deildir. Mterek malikler ounlukla alacaklar bir kararla baka bir hal tarz kabul edebilirler (18). Bu MK 647 a/II de aka belirtilmitir. Fakat byle bir anlamadan haberi olmayan nc ahslar hsnniyetle MK 624/11 ye dayanmakta hakldrlar.

b Pay ve payda ounluu tarafndan yaplabilecek muameleler : nemli idar muameleler (MK 624/HI) :

nemli idari muameleler, kaideten eyann kymetinin artmasn, kullanl tarznn daha verimli bir hale getirilmesini ya da deitirilmesini ngren muamelelerdir. Nelerin nemli idar muamelelerden olduu hususunda evvelden kesin bir kstas gsterile-

(17) Bu hususta bk. 5. Huk. 3/1/1961, 374/528, Ad. Derg., 1961, s. 788. (18) Berner Kommentar, mad. 647, n. 1; Zrcher Kommentar, mad. 647,

n. 3.

29

mez. Her mahhas hadiseye gre muamelenin alelade ya da nemli bir idar muamele mi olduunu hkim tayin edecektir. MK 624/III de rnek kabilinden olmak zere baz nemli muameleler saylmtr. Fakat bu say tahdidi deildir.

Maddeye gre ziraat usulnn deitirilmesi nemli bir idar muameledir. Bundan maksat ziraata tahsis edilmi olan bir arazideki ekim nevinin deitirilmesidir (19). Ayn suretle byk tamirat da nemli idar muamelelerdendir. svirenin yeni 647 b maddesi toprak slahatna itirak, nemli idar ilerin yaplmas hususunda bir ynetici tayini, mterek eyann kiralanmas (20), mevcut kira akdinin feshi (21) gibi muameleleri nemli idar muamelelerden sayar. Binada deiiklik yaplmas, binann yklmas gibi muameleler de nemli idar muamelelerdendir. svire Meden Kanununa yem ilve edilen 647c-647e maddelerinde tamirat ve inaat ile ilgili zel hkmler mevcuttur.

nemli idar muameleleri, paydalar tek balarna yapamazlar. Bu gibi muameleler hakknda kanun ift bir ounluk arar. Bu ounluk hem paydalarn ve hem de bunlarn sahip olduklar pay says bakmndandr. MK 624/III'e gre nemli idar muameleler iin hem pay itibariyle, paylarn, yarsndan fazlasna sahip olmak ve hem de payda says bakmndan ounlukta bulunmak lzmdr. Baka bir deyile bu gibi muamelelerle ilgili kararlar sahip olduklar pay says btn paylarn yarsndan fazla olan (pay ounluu) paydalarn ounluu ile alnabilir. rnein bir eyaya A,B,C,D, adl drt payda sahip bulunsa, her birinin pay da

1 8 2 5 A = - , B = T7~, C = -T7~ , D = ~rz~ l s a nemli idar muame lo lo lo 16 lelerin yaplabilmesi iin hem payda says itibariyle ounluu oluturan paydan karara itirak etmesi ve hem de karara itirak eden bu paydan pay ounluuna yani paylarn yansndan fazlasna sahip olmas gerekir. rneimizde payda ounlu-

(19) MK 624/III deki ziraat nevinin deitirilmesi hakkndaki hkm aslna uygun olarak byle anlalmak lzmdr : Ferit H. Saymen, Eya hukuku, s. 242.

(20) Yargtaym gr de byledir : 27/1/1946, 15 sayl . Bk., Adalet Bakanl yaynlar, Ankara, 1948, s. 254.

(21) Bu hususta ayrca bk. . BK. 6/7/1955, 12/8; Rg. 1955, 9192.

30

u 3, pay ounluu ise 9 dur. u halde A, C ve D'nin alm olduu kararla nemli bir idar muamele yaplamaz. nk onlar her ne kadar payda says bakmndan ounlukta iseler de sahip olduklar paylar ( 1 + 2 + 5 = 8 ) bakmndan ounlukta deildirler. Ayn suretle byle bir muamele A ve B'nin oyu ile de yaplamaz. Gerekten onlar da pay ounluuna ( 1 + 8 = 9) sahip iseler de say itibariyle payda ounluunu oluturmamaktadrlar. Sonu olarak rneimizde kararlarn ya B, C, D (8 + 2 + 5 = 15) ya da A, B, C (1 + 8 + 2 = 11) tarafndan alnmas gereklidir.

Bu ift ounluk salanmadan alman kararlar hkmszdr. Ne bu muameleyi yapan ve ne de br paydalar hatta ne de nc ahslan balamaz (22). Bununla beraber ounluun sonradan byle bir muameleye icazet vermesi de mmkndr (23).

nemli idar muameleler hakknda alnan kararlar i mnasebetlerle ilgilidir, nc kiilere tesir etmez. Bu kararlan kim infaz edecek yani kit sfatiyle hareket ederek bunlann gerektirdii hukuk muameleleri nc kiilerle kim yapacaktr? Bu hususta kanunda bir hkm yoktur. Bu nedenledir ki alnan karan icra edecek olanlarn da kararda belirtilmesi doru olur.

Paydalarn oylamaya itirak mecburiyeti yoktur. Oylamaya itirak etmezler ve bu nedenle de gerekli ift ekseriyet salanamazsa ne olur?

Byle bir durumda pa}'dalardan her birine mahkemeye mracaat hakk tannmaldr. Nitekim Federal Mahkemenin de gr byledir. Hkim byle bir durumda idareyi bir nc ahsa verebilir.

c Btn paydalar tarafndan birlikte yaplacak muameleler : Fevkalde idar muameleler (MK 625/11) :

Bu muameleler iki grupta toplanabilir :

aa Mterek mlkn tm zerinde ayn bir hak kurulmasna dair olan muameleler : Mterek mlkn temliki, zerinde

(22) Zrcher Kommentar, mad. 647, n. 6; . Bk. 27/11/1946, 15, sge., s. 255. Hkmszlk meyyidesinin dercesi hakknda bk. HGK. 16/9/1953, 176/97, Sena Olga, Trk Meden Kanunu erhi, 1969, s. 516, n. 5.

(23) HGK. 9/5/1962, 6/44, 24 sayl kararndan da byle bir mna kar : Kaz. ve l. Derg., s. 1450.

31

intifa hakk tesisi ya da mterek mlkn rehin edilmesiyle ilgili muameleler ancak btn paydalarn karar ile yaplabilir.

Mterek gayrimenkul ile ilgili ahs bir hakkn tapu ktne erh edilebilmesi iin de paydalarn oybirlii ile hareket etmesi lzmdr (24).

bb Mterek eyann tahsis cihetinin deitirilmesine dair olan muameleler : Mterek eyann tahsis cihetini ya da kanunun ifadesiyle intifa tarzn deitirmek, onu iktisad kullanl balsamndan baka bir eya haline sokmaktadr (24 a). Yani iktisad tahsis gayesini kullan tarzn deitirirsek, imdiye kadar tahsis edilmi olduu bir iktisad gayeden baka bir gayeye tahsis etmektir. rnein mesken olarak kullanlan bir binann otel haline sokulmas, bir fabrikann otele evrilmesi, ziraat arazisinin inaat arazisi haline sokulmas gibi. Aym suretle eyann deerini gzle grlr surette arttrmamakla beraber mterek mlkte byk masraflara ihtiya gsteren deiikliklerin yaplmas da buraya sokulabilir. rnein apartman olarak kullanlan bir binann bahesine bir yzme havuzu yapmak gibi.

Hangi muamelelerin fevkalde idar muameleler olduu gene hal ve artlara ve her mahhas hadisenin zelliklerine gre tayin edilmek gerekir.

Fevkalde idar muameleler btn paydalarn oybirliiyle yaplr. Bununla beraber yine btn paydalar oybirlii ile baka trl bir nisap kararlatrabilirler. Bu husus MK 648/11 de aka belirtilmitir.

2 Mterek eyadan faydalanma ve mterek eyay kullanma:

a Faydalanma (MK 625/1) : Faydalanma, mterek mlkn semereleri hakknda bahse ko

nu olur. Kaideten paydalar mterek eyann semerelerinden paylar orannda faydalanrlar. Yani blnmee elverili olan semereler; ekinler, kira bedeli gibi; paydalar arasmda paylar orannda blnr, taksim edilir. Blnmee elverili olmayan semereler zerinde ise kanaatimce yine paylar orannda yeni bir mterek ml-

(24) FMK. 10/2/1960, Sem. Jud., 1961, s. 355. Aksi gr, Ouzman, sge., s. 139.

(24a) Bu hususta bk. . BK. 6/7/1955, 12/18.

32

kiyet teesss eder. rnein hayvanlarn yavrular zerinde byle bir mterek mlkiyet meydana gelir. Mterek maliklere tannm olan pay orannda faydalanma hakk onlardan hi bir suretle alnamaz. Bununla beraber ounlukla almacak kararlarla faydalanmak eki baka bir suretle dzenlenebilir.

b Kullanma : Burada mterek eyann fiilen kullanlmas bahse konudur.

rnein bir evde oturmak, bir arsada inaat yapmak ya da bir tarlaya ekin ekmek gibi. Mlkiyet hakkndan doan kullanma yetkisi blnmeye elverili deildir. Bunun iindir ki pay orannda kullanma bahse konu olamaz. Btn paydalarm her birinin paylar ne olursa olsun, eyann tmn tahsis cihetine, gayesine uygun olarak dedii gibi kullanma yetkisi vardr. Bu yetki br paydalarm da ayn suretle sahip bulunduu kullanma yetkisini haleldar etmemek artiyle her biline aittir. Bunun iindir ki paydalardan hi biri ayn zamanda hepsine birlikte ait olan eyay br paydalara ya da eyaya zarar verecek ekilde kullanamaz ve br paydalar da eyay kullanmaktan menedemez. Menettii takdirde brlerinin bunun nlenmesini mahkemeden istemek hakk vardr. Bundan baka eyay tek bana kullanan paydatan kulland mddetlere ait olmak zere br paydalar tazminat da talep edebilir (25).

Bu kullanma yetkisinin kapsam hal ve artlara gre MK 2 gz-nnde tutularak tesbit edilir. Kullanmadan doacak ihtilaflar nlemek iin en doru yol, mterek maliklerin ounlukla alacaklar bir kararla eyann aralarnda nasl kullanlacan tayin etmeleridir. Byle bir anlama ancak kullanma eklini dzenler, pay dalann haiz olduu kullanma yetkisini hi bir suretle ellerinden alamaz.

Kullanma ekli, blnmeye ve blmleri de bal bana kullanlmaa elverili olan eyalarda mstakil blmlerin kullanlmasnn paydalardan her birine tahsisi suretiyle olabilir. rnein bir gayrimenkulun muhtelif katlarnn paydalardan her birine tahsisi gibi. Kullanma ekli zaman itibariyle de dzenlenebilir. rnein bir arabann haftann muayyen gnlerinde muayyen paydalara tah-

(25) Bu mesele ile ilgili olarak bk. HGK. 14/2/1968, 1562/78, Ank. Bar. Derg., 1968, s. 287; HGK. 20/3/1963, 5/5 -10, Ank. Bar. Derg., 1963, s. 501.

33

sisi gibi. Bazan bu kulanma miktar itibariyle de olabilir : Mterek bir kuyudan her paydan gnde u veya bu miktar kova su almas gibi. Bu suretlerle tayin edilecek kullanmalarn maliklerin paylarna uygun olarak tesbit edilmesi gerekir (26). Paydalar aralarnda anlaamadklar takdirde bunun mahkemece dzenlenmesini ilerinden her biri talep edebilir.

3 Mterek menfaatlerin korunmas : MK 625 in kenar notu temlild tasarruflardan bahseder. Fa

kat, bu, maddenin metnine uygun deildir. Gerekten maddede saylan muameleler sadece tasarruf muamelelerinden ibaret deildir. Maddenin birinci fkras mterek maliklerden her birine mterek menfaatlere nazaret etme ve onlar koruma yetkisini tanr (27). MK 625/1 de kanunun kulland hissedarlardan her biri, mterek menfaatlar iin dier hissedarlar temsil eder ifadesi de yanltr. Gerekten burada MK 624/11 den farkl olarak teknik anlamda bir temsil bahse konu olmaz. Bu bakmdan doktrin ve mahkeme itihatlarnda tam bir gr birlii vardr (28).

Mterek menfaat, eyaya kar ynelmi tecavzlerin nlenmesiyle ilgili tedbirlerin alnmasn gerektirir. Bu tedbirler mahiyetleri icab eyann tmn kapsayan, pay nisbetinde blnmeye elverili olmyan tedbirlerdir. Bunun iindir ki MK 625/1 paydalardan her birine bu tedbirleri almak ya da alnmasn istemek yetkisini verir.

Maliklerden her biri mterek mlke ynelmi olan tecavzleri nlemek iin tek bana hareket ederek gerekli tedbirleri tek bana alabilir, ya da bu tecavzlerin nlenmesini mahkemeden talep edebilir. rnein gasp halinde, mdafaa hakkna mracaat edebilecei gibi yeddin iadesi, tecavzn men'i, istihkak dvas (29), tesbit dvas ve hatta tapu sicilinin tashihi dvasn dahi aabilir. Tapuya kaytl olmayan mterek gayrimenkulun tapuya kaydn talep etmee de paydalardan her biri yetkilidir (29 a).

(26) Bu hususlarda bk : Pavlos Tzermas, Zur Regelung des Gebrauches beim Miteigentum, Archiv Civilis, Pr., 1959, s. 455 vd.

(27) Maddeyi ash olan 648/I'e uygun olarak bu ekilde anlamak lzmdr. (28) i. Bk. 21/6/1944, 24, Adalet Bakanl yaynlar, Ankara, 1948 s. 17'4

vd.; Ouzman, sge., s. 141; Berner Kommentar, mad. 648, n. 3. (29) HGK. 21/4/1964, 91/184, Sena Olga, sge., s. 520.

(29a) 5. Huk 24/4/1950, 1842/1557, . Kl. 1950, c. 1, s. 164.

34

M K 625/1 ile paydalara kanun bir temsil hakk tannm deildir. Bunun iindir ki alnmas gereken koruma tedbirleri blnmeye elverili tedbirler mahiyetinde ise, paydalar bunun ancak kendi paylar orannda alnmasm isteyebilirler. rnein mterek eyann tahribinden dolay paydan talep edecei tazminat ancak kendi pay orannda olabili