8/6/2019 Trkiye'de Krt Kadn ve Siyasi Tarihsizlii, 1959-1974
2/5
Hakkarl Un ive rs i tes i YaymclhkH ak ka rl O n iv er sit es i
R e kt or lO g O A na B in a
H a kk a ri Me rk e zTel : (0438) 211 0838Fax: (0438) 211 68
28
Kongre Ba~kamP r of . D r . i br a hi m B e le n li
Yay ,n YonetmeniAY$egOI Alnntas
Kongre Ba~kanYardlme,lanD i le k Ye$ il b a$lpek Erbaru t
Kongre Sekreter iAY$egGIA l tmta$
Hakka ri Un iv e rs it es i 2 0 11
Ki tap Ed i to r ler iVahitTaneK em a l V ar ol BHim Kuru luP r
of . D r . ~ a h ik a YG k se l
P r of . D r . S ema A y do g anP ro f . D r . N a c i B o st an
c tP ro f. D r. F ua t K ey m anY rd . D oc . D r. S elim T em o E
rg OIP ro f. D r. R uh i K os eP ro f. D r. V e d at S uzP r of . D
r . C a n C im i ll i
Du zenl eme Ku ru luO z de n K ay aR a hm i O z d em i
rHacerOzcanOkan A l bay ra k
K ap ak v e T ek nik Hanrhkluran Kocai lker Ozturk
GO I $e n O z tO r k
2 3
8/6/2019 Trkiye'de Krt Kadn ve Siyasi Tarihsizlii, 1959-1974
3/5
TURK ivE 'DE KURT KAD INI VE S iVAS iTAR iH -S iZ -L iG i :1959
-1974
AhmetAlI~*I.Erken donerndeki oldukca smtrh birka~ ornegi goz
onune almazsak, TOrkiye'de kadmlarm etnik
toplum~~l ..ve si~asal mobil izasyon baglarnmda kamusal alana
crkrnalan 1980'1i ' {Illann sonundan i ti~b.aren gorulen bir
~Igud~r '.BUvan, daha co k konusrna d il ine uvarlanrrus o
ldugundan ve b ll lncl i b ir ~e-kilde kadm ha~~keti, femlnlzm ve
gender/toplumsal cinsiyet Hei lgiJi teorik tartisrnalara
girrnedigindengenel olarak Kurt kadnumn 1959 He1974 Yil lan
arasmdaki konumuy la i lg il i genel bazi fikirler
vermeyecahsaceknr .
KOrt kadm lan so z konusu otdugunda, 1919 Ylhnda KGrdistan
TeaIiCemiyeti'nin sefkin Oyelerininkadmlarmca olusturulan Kii rt
Kadtnkm Teali Cemiyeti Dernegi 'nden sonra kurulan ve kadm ismin i
ta-? Iyan i lk o lusurn 1978 Ylhnda kurulan Devrimci Demokrat
Kadmlar Dernegidir. Bu dernek de npk : i lko rnek te o ldugu g ib !
e rkek le rin akt if s iy as i p ra ti kle rin in b ir drsa vurumu
olarak goruleblllr, NitekimDDKD'Ii1~ri? (Devri~c~ De~okrat KOltOr
Dernegl) bir van kolu olarak kurulan kadm dernegl,
sovleminierkeklerinklnden hicbir sekilde ayn tutrnarmsnr. Aym
zamanda, kadmlara b ic il en ral de erkek le ri n ba-srm ~ektigi s
iyasal i deoloj in in ve pro jenin eks ik taraf lanm tamamlamak o
lrnustur , Vazmm i le rl eyen k l-slml~rmda bu sOrece ge~i~in temel
ban dinamiklerini aktarmaya cahsacagim.. . .KO~.ki~l ig i~ in TOrki
ye s iyas i tar ih inde ge~ irmi~ o ldugu donG~Gmler, h i~ kuskusuz
KGrt kadmrruns lyas l k lmhgmm behrlenmesinde de o ldukca etk il id
ir . N itek im, KGrt kadm hareket i o la rak adlandmla-b l le c ek
b a gr m su b ir s iyas i o lusurnun onundek l en onemll etken,
KOrt kimliginin ve siyasi faaliyetlerinintanmmarnasi olarak
gostertlse de, KOrt s iyas i hareket inde ba~1ceken onder kadro la
rm ve entelek tG-e ll er in , kadmlann s iyas i mecradaki vaz
iyetJeri Ozerindek i tekel in in de o ldukca etk il i o ldugu idd
ia edi -lebilir.
. .TGrk ,i ye 'dek i KOrtl er in e tn ik lnkanna dayanan resmi
sovlern sadece retorikte kalmarrns, Cum-hunyetin kurulusundan i
tibaren bolgede Gzerinde duru lmasi gereken bir asimi lasyon ve
inkar pol ltikasibenlmsernlstir ; Takrir-i SOkOnkanunundan umumi
mufetttsllklere, komando operasyonlarmdan OHAL'ebolge, Olke
genelinin yonetildigi blclrnlerin dismda ozel metotlarla
yonetilmeye cahsilrmsnr ki bu arada?ok partil i ..done~~eki .
~.ske~idarb~leri ve vesayet demokrasisini bel irtmeye bile gerek
yoktur. Bircokornekte Kurt e tn ts rtes l uzennden s ivaset yapan
olusumlar da bu siyasalara gore pozisyon alrmslardrr,B~rada en ~~~
da Gzerinde
w
durulan ashnda KOrt kadmlan ve onlann asimi lasyonu olrnustur,
Oyle ki,Kurt kadiru Kurt~e konustugu ve TOrk sovlernlvle
butunlesrnedigi sOrece, bu sOrecin tamamlanmaya-cagma, Cumhuriyet
tarihinde co k fazla referanslar bulabiliriz.
KGrt k imli ginin burada bahsi gecen zaman arahgmda ve
oncesindeki slvasal lasmasi ve donO-~OmO"KOrdiyati" dedigimiz
"KGrtIOkle'~ dogrudan i Ii ~k il i deg il di r. Van i b ir bakrrna
Osmanhmn son za-manlannda ortaya crkan ve kar~l la~t lg l durumlara
gore poz isyon a lan, k ls il er ve donemler deg i~se
debi.rka~alist .~or~vi gordOgO iddia edi len KOrtetnisitesinin KGrt
mil liyet~i ligini yarattlgl soylemi yersizdir.N ltek l~ , Kur tl
uk tarurru , farkh donemlerde cok farkh anlamlar tas tmakta ve b
lrcok p a rc ac ig rmn b az r -lanrun on plana cikmasi ve
~Ikanlmaslyla ashnda bir bGtOnlOkarz etmemektedir. KOrt kaduurun
tarihselkonumu ve kimligi de bu genel gecer cercevenln dl~mda
lncelenmemelidi r.* a o g a z i l ; i O n i v e r s i t e s i .
8/6/2019 Trkiye'de Krt Kadn ve Siyasi Tarihsizlii, 1959-1974
4/5
Butarz eylemlere kanhm ashnda kendisinl 1970' Ie ri n sonunda
DDKD gib i o lusurn la rda dahacok gosterecekt ir . ayle k i, bu
tar ih ten sonraki s iyasal d il daha da pol lt ik lesmls veetnl
klesmls olacaknr ,Busurece giri~ i lk olarak 1978 yrlmda Devrimci
Demokrat Kadmlar DerneiU'yle olrnussa da, 1980 askeridarbesinde
i~erl a lman erkek akt iv is tl er in esler i veya cocuk lan o
lmalan ves il es iy le , kadmlann ya tu-tuklanmasr ya da tutuklu
erkeklerin cezaevi sartlarmdan etkilenmeleriyle basla rmsnr;
Buvazuun ko-nusu olmamasma ragmen, PKK'ye kanhrn dOzeyinde ve
sonrasmda PKKcizgislndekl siyasal partilerintabanmr o lusturmasi
bakrmmdan da z irveye u la~t lgml bel ir tmek gerek ir .
1974-1984 Y il lan arasmda kurulan b ircok dernek ve s iyasal
par ti , DDKD' gerekse de DDKADgi bi , oncek l o rnek le rden ayr
ran temel o ze lh k, her sevden ewe l D iyarbakr r'd a kurulmus o
lmalan vefaaliyetlerinln ekseriyetinin bolgede surdOrOlmu~ olmasrdr
r , ances inde, hem lkinc i Me~ru ti ye t zama-runda hem de
1959-1974 yrl lan arasmda, Kur t e tnobOlgese l hareket in in i lk
safhasmdaki s iyas i o lu -sumlann neredeyse tamarm istanbu l ve
Ankara'da kurul rnus ve akabinde bolgede subeler l
acrlrmsnr,Bolgede kurutmus olrnarun getirdigi i lk avantaj , bu
hareketlerin gerek erkek gerekse de kadrn bovutunabirinci l elden
kiilere ulasrna lmkarn vermlstir,
1971 yrhnda T ip ve DDKOdavasmdan i~eri annan vak lasi k 120 k
is in ln l clnde tek b lr kadrn yok-ken, 1980'de K ip (Kurd is tan
i~~ iPart is i-1977) ve DDKD (Devr imci Demokra t KOl tOrDerneg
i-1977) da-vasmdan i~eri aiman 525 kislden 23'u kadmdir , Fakat
bunlar da bellrttigirniz gibi, ekseriyette tutuklananerkek le ri n
esler ld lr ; Kadmlann genel o la rak kamusal a landa veozel o la
rak Kurt s iyas i hareket in in farkhgruplan l certslnde gorOnOr o
lmalan 1980' Ie rden sonrava denk dusmekted ir , Aynca bu kanhrmn
son-rasmda gel en b ir kadm vurgusu da hem s iyas i I it eratOrde
hem de yazm a larunda kendi sin i en e rken1990' Iann basmda
gosterecektir, 1995-2000 yrl lan arasrnda ortaya crkan ve kadm
konusunu "ulusalve kOl tu re l kur tu lus" soy lemi i ceri sinde
okuyan Roza, Juj in , J in uJ i van, Ya~amda azgOr Kadrn
veazgOrKadrmn Ses idergi le ri bu yazrnrn konusu o lmamakla beraber
Kur t kad iru meseles in i i nceleyen leri n b l-rincl elden
bakmasr gerektigl kaynaklardrr.
Kur t kadrnr aci smdan vurgu lanmasr gereken unsur burada, kadrn
lann etn ik k imli kler inden z l-vade srnrfsa l konumlan ve belki
de sonradan cokca islenecek o lan ezi lmi~ u lusun kadmlan o
lmalanclacaknr; "Geleneksel ahlak"tan "solcu bir ahlak"a ge~i
olarak da vurgulanan bu donu~um, kadmlannokuma-yazma kurslarry la ,
seminer le r yoluy la srnrfsa l ve yer yer u lusa l b il lncler i,
kadrnrn top lumsal vekOlturel konumuna hlcblr eletiri yaptlmadan
arttrrtlmaya ~ahl ldrgr bel lrtilmelidl r.
Son o larak, 58-68-78 kusak lan o larak adlandi rd ig tm, farkh
sosyoekonomik arka p lanlar t o lanu~farkh neslin vurgulanmasr
gerekmektedir. Her bir jenerasyonun siyasi pratikleri farklt
olmakla blrliktekadrn konusuna vak lasnn b lc irnler ! sov lem
duzevtnds o lmasa b il e pra ti kte aynr kalrrusnr, Bu avruhkhem
kadrnrn alanlarda hem de bagunsrz bir kadrn soyleminin ve
hareketinin olusamarnasmda kendislnigos te rm ls tir ; S8'U ler
gorece top lumun e lit k es im le ri nden gel en ve tamamen e rkek
egemen o lan b irs iyasal soy lem ve pra ti ge sah ipken, 58' lI Ie
r sosyoekonomik acrdan daha farkh b ir a rka p lana sah ip 0 1
-rnuslar ve Ideoloj ik o la rak da sosya li st b iq :i zg ide yer
alr rus tardi r ; lcinde 58' li Ier! de kapsayan 78' Ii Ierkuag/
ise sosyalist milliyet~ilik dlvebllecegfrnlz b lr sov le rne sah ip
o lmak la beraber genel o la rak mil li -yet~i bir savasnn
surdurmutGr.
Bel ir ti ld ig i g ib i, gelenekse l ve sosya li st s iyaset in
kadrna b ir s iyas i ozne o larak ayrr b ir rol b ic -meier ! soz
konusu o lmazken avru vak lasim 78' Ii Ie r kuagr i~in de ge~er li
di r. Benzer mil /i ye t~ i sov le rn-ler in ana gaveler inden o
lan tar ih l hegemonya a ltma a lmak, ~ogunda erkek egemen b ir
hegemonyave b ir sek ll de tar ih i bugunden okumak durumunu Kurt
kadrn la rr o rneg inde de goz lemlemekteyi z. Herne kadar, son
donernde yaprJan cahsrnalarda (referans krsmrnda verilen D e v le
ts iz U l usu n Ka d mla n ki-tabr buna iy! bir ornek teskl l
eder,) npkr KOrt mil liyet~il iginde oldugu g!bi, Kurt kadrnrnrn
slvasl tarihindede b ir devamhl rk o ldugu, farkl r donernlerde
farkl r sosya l gruplardan kadrn la rm her zaman lcin bu ha-reket
in b lr parcasi o ldugu idd ia edi lse de, bu sav dogru luk payr ta
lmamaktadrr.
150
Aynca KOrt kadrnrnrn , kendinde otonom blr ozne o larak kaldrgr
savt da ger~egi yansr tmamak-tadrr . Bunun en onern ll neden leri
nden l lk l, femin is t hareket le r i~in, ogrenme surec i, b il
lnclenrne de-d ig imiz b ir top lumsal d inamizmin eks ik o
lmasrdrr . Bu hareket li li k, daha cok 78' Ii Ie r kuag l ded ig
lrnkadrnlarda kendisini ozel olarak da PKK'nin siyasal sovlernlnde
ve pratiklerinde bulacaknr. Bunun tam, waks ine, bu vaz ida
uzerinde durdugurnuz 58 ve 68 kusak lanndan kadrn la r her sevden
ewel bu kusagmerkek le ri taraf tndan b lr s iyas i ozne o larak
gonllmemlstir, AyncaL kad rn la r da boy le b ir t alepte bul
u-nacak b ir s iyasal ve sosya l donusurne g irmis deg ll le rd i.
Son o larak bel ir tmek gerek ir k i bu durum, 78kuagmln erkek
egemen ve kadrn la r uzerlnde otori te r b ir ver i o lmad lg l
demek deg il di r.
V.MuslUmandan hemserlci llge, Doguludan sosyalist Dogulu,
sosyalist Kurt' ten "Kurt" klmliginegec ls le r (her ne kadar b
irbi ri l cl ne g irmlsse de bu kavramlar) kadmm top lumsal ve s
iyasal poz isyonuna
c iddi b ir e lest ir i ve donusurn getirrnemlstir, 1950 i le
1980 arasmdaki Kur t secmenler in in ortalama%50,8 '1 erkek , %49,2
's i kadrn i ken, kadrn la rrn temsi li %4'0 asmamaktadrr, Aynca,
Kurt i llerindekiokuma-yazma orarn 1960' ta erkek le r tcln %55
iken, kadrn la rda bu oran %20 'd ir . Budurum 1980'e ge-l
indiginde kadrnlar acrsindan nlspeten iviJemi gibi gorunmektedir,
1980'de erkekler %.81,k~~rnlar%49 okuma-yazma bitmekteydiler.
Okuma-yazma oranrnrn artmasi, kentlesrne, erkeklerrn pol
itikles-mes i kadrn la rrn yakrn lannrn b ir ssk ll de ev l ceri
slnde s iyaset konusrnalan , yaprlan tarnsrnalann vetop l;nt ll ar
rn kadmlara ev l ceri sjnde kapal r o lmamasr g ib i b lrcok
mefhum, V ine d~ KUrt. k .adlnla.rrnr .nb ir ogrenme ve s ivasal
lasma surec lne g irmesinde etk il i o lmustur, Aynca, erkek
sivasettnln gecirrmso ldugu donusumler de kadrn la rrn genel b ir
Kur tlGk k lmligi Iceri slndek i yer in i de f arkhlasnrrmsti r
;
Kurt kadmlan uzerlne onernl l cahsrnalan olan Handan ~aglayan,
(lletislrn Yayrnlarrndan crkan,A n al ar , Y o ld a 5l ar , I an nc
a la t; K ii rt H a re k et in d e K a dm l ar ve K a dm K im li gi
ni n O l us um u kitabr belirtilmesigereken b ir kaynakt lr ) bugOn
bir Kur t kadrn hareket inden soz etmemiz i rnumkun krlacak o
lgul~r mev-cut o lmasrna karsm bunun femin is t b ir kadrn hareket
i o ldugunu sov lernen ln gO~oldugunu bel rr tmek-ted ir . Ay rr ca
"Ku rt Kad rn r" k ir nl lg ln ln 30 V ll r a skm sOred ir Kur t
sorunu bag la rmnda caravan edengel lsmelerle yeniden
tarurnlandignu da hakh bir sektlde vurgulamaktadrr.
Bugun KOrt Ulusal Hareketi olarak da adlandrnlan ve yuzunO
demokratik cumhuriy~t ~rojesi~ecev lren Kurt hareket in in hem bu
yaz lnrn konusu o lan dcnemden hem de sonrasmda PKKn~npra ti~-l er
inden miras o larak a ldrgr ey: l lk ln , l cl nde bulundugu
donemin kosul la rmdan o ldukca etk ll enrnes i,i ki nc is i
hareket in basmda bulunan lann, ekser lvet te erkek le ri n, k ls
isel karar lannrn (dogru ve vanhs la-nrun) b lr butun o larak k it
le le re mal edi lmes id lr . Buradak i soy lemler kadrn la rrn tar
ihse l vanrn la rmdave s iyasal durus la rmda da kendisini cok net
gostermektedl r, Baka b ir i fadeyle, ~adrn la r kendi l~ ri nea it
b ir tar ih i yazmak b lr yana, kendi tar ih le ri ne ve s iyas i
poz lsyonlarrna; ekonomrk anlamda gen kal -r rushk, sosya li st ve
Kurt o lmak g ib i savas imlardan gecen b ir s iyas i hareket in i
clnde kendi le ri ne kadrno larak da yer bulamarrusla rdi r;
ll!U
- -- --- --- -- -- - - - - - --- - - ---------- - -- - - - -----
--- - -- - - - ---- - -----
