1

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU

( PPG )

PENGAJIAN JARAK JAUH ( PJJ )

HNS 2013 - KENEGARAAN NAMA :

MOHD. AMERI BIN MAT SAAT

NO MATRIK UPSI :

D20102045507

TAJUK TUGASAN 2: Kegemilangan Empayar Melaka melambangkan pencapaian Tamadun Melayu pada

abad ke-15. Bincangkan.

KUMPULAN KULIAH / TEMPAT / MASA :

K 03 / POLITEKNIK SULTAN ABDUL HALIM MUADZAM SHAH, JITRA, KEDAH / JAM 8.00AM – 01.00 PM

NO. TUGASAN :

SOALAN 3 / TUGASAN INDIVIDU

NO. TEL :

012-4435470 / 019-6173452

NAMA PENSYARAH :

DR. HAJI AHMAD SOHAIMI BIN LAZIM

2

ISI KANDUNGAN

BIL. PERKARA MUKA SURAT

1. Definisi Tamadun 1

2. Salasilah Nama Melaka 1 – 3

3. Kegemilangan Kesultanan Melayu Melaka 3

4. Kejayaan Melaka 3 – 4

5. Pengaruh Agama Islam 5 – 7

6. Ekonomi 7 – 10

7. Pentadbiran Dan Perundangan 10 – 12

8. Hubungan Diplomatik / Politik 13 – 15

9. Perkembangan Sosial / Sosiobudaya 15 - 16

10. Kesenian Dan Kemahiran 16 - 20

11. Pendidikan 20 – 21

12. Kesimpulan 21

13. Bibliografi 22

3

HNS 2013 – KENEGARAAN

TUGASAN INDIVIDU ( 20% )

SOALAN 3 : Kegemilangan Empayar Melaka melambangkan pencapaian Tamadun Melayu

pada abad ke-15. Bincangkan.

DEFINISI EMPAYAR DAN TAMADUN

Menurut Kamus Dewan keluaran Dewan Bahasa dan Pustaka, perkataan empayar

bermaksud negeri-negeri ( biasanya luas ) yang di bawah pemerintahan seseorang atau sesebuah

negeri yang berdaulat ( Kamus Dewan Edisi Keempat, 2005:390 ) manakala tamadun pula

bererti keadaan masyarakat manusia yang dicirikan atau didasarkan pada taraf kemajuan

kebendaan serta perkembangan pemikiran ( sosial, budaya, politik dan lain-lain ) yang tinggi,

peradaban ( Kamus Dewan Edisi Keempat, 2005:1583 ). Kedua-dua istilah ini amatlah berkait

rapat dengan tajuk tugasan ini iaitu “Keagungan Empayar Melaka melambangkan pencapaian

Tamadun Melayu pada abad ke-15 ”. Mari kita lihat kepada ringkasan sejarah tertubuhnya

kerajaan Negeri Melaka pada awal kurun ke-14.

SALASILAH NAMA MELAKA

Terdapat dua sumber tentang pengasas Kesultanan Melayu Melaka. Menurut catatan

Suma Oriental yang ditulis oleh Tome Pires, seorang berbangsa Portugis dan Sejarah Melayu

yang ditulis oleh Tun Sri Lanang, Melaka diasaskan oleh Parameswara. Parameswara adalah

seorang putera raja Palembang iaitu sebuah kerajaan di timur Sumatera (Jasiman Ahmad:2006).

Terdapat pelbagai pendapat tentang asal-usul nama Melaka. Ada pendapat yang menyatakan

nama Melaka diambil sempena nama pokok Melaka. Ini kerana pada suatu hari, Parameswara

yang bersandar pada sebatang pokok terkejut melihat seekor pelanduk menendang seekor anjing

ke dalam sungai. Apabila baginda bertanyakan nama pokok tempat bersandar,baginda diberitahu

bahawa pokok itu ialah pokok Melaka.Oleh itu Parameswara terus menamakan tempat itu

sebagai Melaka ( Nurul Hanim Ismail:2007 ). Mengikut catatan Tom Pires juga,raja yang datang

membuka negeri Melaka ditulis sebagai Paramicura (ahli-ahli sejarah kini telah membetulkan

ejaan namanya kepada Parameswara) beliau adalah raja Palembang yang pada masa itu di bawah

takluk kerajaan Hindu Majapahit (Cheah Boon Kheng:1985).

4

Namun mengikut sumber Arab pula, Melaka berasal daripada perkataan Arab ‘Malakat’

yang bermaksud ‘pasar’. Nama itu dianggap sesuai kerana Melaka adalah sebuah ‘pasar

antarabangsa’ pada abad ke-15 (Jasiman Ahmad : 2006). Pada awalnya Melaka sebuah kampung

nelayan yang dibuka oleh Parameswara pada tahun 1400 (Ahmad Sohaimi Lazim : 2011).

Mengikut laporan Yung-lo Shih Lu (Rekod-rekod Maharaja Ming di China) Parameswara (

Iskandar Syah) dan Megat Iskandar Syah adalah orang yang berlainan. Oleh yang demikian, raja

Melaka yang pertama memeluk Islam ialah Megat Iskandar Syah pada usia baginda 72 tahun dan

bukannya Parameswara (Cheah Boon Kheng:1985) ( W.G.Shellabea : 1896 ). Terdapat juga

persamaan pendapat mengenai perkara tersebut tetapi gelaran bagi anak kepada Parameswara

berlainan sedikit. Petikan ini menerangkan perkara tersebut. “Walaupun Parameswara

menggunakan gelaran Raja Iskandar Syah tetapi baginda tidak memeluk Islam. Sultan Mahkota

Iskandar Syah iaitu putera P arameswara merupakan Sultan Melaka yang pertama memeluk

Islam. Sultan Mahkota Iskandar Syah menjadi Sultan Melaka pada tahun 1414 selepas

kemangkatan ayahanda baginda, Parameswara ( Malaysia Kita : 2007 ).” Selepas memeluk

Islam, baginda menggunakan gelaran Raja Iskandar Syah (Mahayudin Hj.Yahaya : 2001).

Agama Islam dijadikan sebagai agama rasmi Kesultanan Melayu Melaka pada zaman

pemerintahan Sultan Muzaffar Syah. Baginda memerintah dari tahun 1445 hingga tahun 1459.

Pemerintahan Kesultanan Melayu Melaka berterusan selama lebih satu abad sehinggalah

Melaka tewas di tangan penjajah Portugis pimpinan Alfonso de Albuquerque pada 1511. Sultan

Mahmud Shah merupakan sultan terakhir Kesultanan Melayu Melaka. Pada 1528, seorang putera

baginda yang bernama Sultan Alauddin Riayat Shah II menubuhkan Kesultanan Johor bagi

mewarisi Kesultanan Melaka. Pemerintahannya itu berkembang dengan pesat dan menjadi

sebuah pelabuhan yang terpenting di Kepulauan Melayu pada abad ke-15 dan ke-16. Tambahan

pula, Melaka merupakan tempat perdagangan rempah dengan berfungsi sebagai pintu kepada

negeri-negeri rempah untuk memasarkan rempah mereka. Ini dapat digambarkan menerusi

Duarte Barbosa yang berkata, "Sesiapa yang menguasai Melaka, dia dapat menguasai

perdagangan dunia" ( He who is lord of Malacca has his hand on the throat of Venice ).

Faktor-faktor yang menyumbang kepada Melaka menjadi sebuah negeri yang maju

adalah kerana pelabuhannya terlindung daripada ancaman Monsun Barat Daya dan Monsun

5

Timur Laut. Pedagang-pedagang dari Jawa, Arab, India, China dan lain-lain dapat berlindung di

Melaka sehinggalah keadaan selamat untuk mereka ke laut semula. Semasa pemerintahan

Parameswara, ramai orang Cina menetap di Melaka, berdekatan kawasan Bukit Cina yang

mempunyai “feng shui” yang terbaik pada masa itu.

KEGEMILANGAN KESULTANAN MELAYU MELAKA

Pada tahun 1459, Sultan Mansur Shah (1459 - 1477) menaiki takhta. Disebabkan

kedudukannya yang strategik, Melaka menjadi sebuah pangkalan luar yang penting bagi kapal-

kapal. Bagi mengeratkan hubungan diplomatik dengan Melaka, Maharaja China telah

menganugerahkan anaknya Puteri Hang Li Po dengan tujuan untuk dikahwinkan dengan Sultan

Mansur Shah. Untuk menyambut Hang Li Po, Sultan Mansur Shah juga menghantar Tun

Perpatih Putih dengan segolongan pengiring ke negeri China untuk mengiringnya. Hang Li Po

tiba di Melaka pada tahun 1458 bersama-sama 500 orang pengiring.

Salah satu kesan kebudayaan yang berpunca daripada peristiwa ini ialah wujudnya

kelompok kaum Peranakan iaitu hasil daripada perkahwinan campur di antara pendatang Cina

dengan penduduk tempatan. Kaum Peranakan ini juga dikenali sebagai orang Baba dan Nyonya

pada hari ini.Semasa pemerintahan Sultan Mansur Shah, empayar Melaka mencapai kemuncak

kuasanya dan terdiri daripada Semenanjung Malaysia, Singapura, dan sebahagian besar

Sumatera. Pesaing utama Melaka ialah Siam di utara dan Majapahit di selatan. Majapahit

kemudiannya tumbang pada kurun ke-15. Siam pula telah menyerang Melaka sebanyak tiga kali

tetapi kesemua cubaan serangan tersebut telah gagal.

KEJAYAAN MELAKA

Selepas Melaka muncul sebagai sebuah pusat perdagangan baharu menggantikan

Srivijaya pada Abad ke-15, Melaka telah berjaya mencapai kejayaan yang lebih besar kesan

daripada faktor perdagangan yang semakin berkembang pesat. Melaka telah muncul sebagai

kuasa besar di Kepulauan Melayu yang setaraf dengan kuasa besar lain seperti Siam, Srivijaya,

dan China. Melaka yang pada mulanya merupakan sebuah kerajaan kecil telah berkembang dan

mengambil alih peranan pusat perdagangan yang dulunya dipegang oleh Srivijaya. Kejayaan

6

menarik tumpuan perdagangan dari Srivijaya ini telah mengangkat martabat Melaka ke tahap

yang lebih tinggi kerana pada zaman dahulu hanya kuasa-kuasa besar sahaja yang mampu untuk

mengendalikan pusat perdagangan yang cekap dan berupaya menyediakan kemudahan

infrastruktur yang moden.

Keupayaan Melaka telah menyebabkan sebilangan negeri yang dulunya berada di bawah

kekuasaan kuasa Siam dan Jawa telah meminta naungan dan perlindungan daripada kekuasaan

Melaka. Contoh negeri tersebut ialah seperti Bernam, Klang, Selangor, Sungai Ujung, Kedah,

dan Patani yang secara sukarela datang mendapatkan nobat daripada Melaka. Manakala Pasai

pula sebagai ‘abang tua’ dalam perdagangan dan agama, sentiasa “berkirim salam” dengan

Melaka. Bukti kemunculan Melaka sebagai satu kuasa besar yang baharu ialah Melaka telah dua

kali berjaya menangkis serangan Siam dan akhirnya berjaya menguasai Kelantan, menjelang

kurun ke-16 Melaka telah memutuskan hubungan hormat dengan Siam. Hal ini menunjukkan

Melaka bukan sahaja berjaya mencontohi kejayaan Srivijaya dalam perdagangan tetapi juga dari

segi perluasan wilayah.

Kejayaan Melaka memainkan peranannya sebagai sebuah enterport baru dapat dilihat

dalam tiga bentuk iaitu bertindak sebagai penerima atau pembeli barang-barangan, menjadi

pengantara menemukan pedagang Timur dan Barat termasuk Nusantara, dan juga bertindak

sebagai penyebar barang-barangan yang dibawa ke Melaka ke tempat lain. Walaupun Melaka

merupakan warisan Srivijaya, namun pencapaian Melaka adalah berbeza daripada Srivijaya

kerana Melaka merupakan tempat yang menjadi asas kepada pegangan yang menjadi nadi

menggerakkan seluruh kegiatan pemerintahan dan rakyatnya sehingga kini.

Keagungan Melaka dilihat sebagai sebuah pusat perdagangan, perkembangan agama

Islam, Bahasa Melayu menjadi “lingua franca” berserta tulisan Jawi, keluasan tanah jajahan dan

mempunyai hubungan politik antarabangsa seperti dengan negara China ( Modul HNS 2013

Kenegeraan :2011 )

7

PENGARUH AGAMA ISLAM

Melalui perkembangan agama Islam, ia telah mencatatkan perubahan yang agak besar

dalam aspek agama dan kepercayaan pada zaman tersebut. Zaman sebelum kedatangan agama

Islam bermula dengan kepercayaan agama Hinddu-Buddha hasil pengaruh kerajaan Majapahit

dan Srivijaya. Islam tiba di beberapa kawasan lain di Asia Tenggara lebih awal sebelum ianya

sampai di Melaka. Buktinya ialah penemuan Batu Bersurat Terengganu pada tahun 1303 yang

menandakan Islam telah tiba di situ. Sebelum itu, Islam telah bertapak di Pasai pada kurun ke-13.

Ketika itu, kerajaan Melaka belum lagi ditubuhkan. Berdasarkan catatan buku Nota Lengkap

STPM, Tamadun Islam, Melaka turut menjalankan perluasan kuasa ke kawasan lain seperti

Pahang, Aru, Siak dan sebagainya serta turut menyebarkan Islam di setiap negeri yang

dijajahnya. Di samping itu, Melaka terkenal sebagai sebuah negeri Islam. Dengan pengaruh ini,

kuasa politik dapat dimantapkan dan agama Islam dapat disebarkan (Mahayudin Haji Yahaya :

2001 ).

Buku tersebut juga menyatakan Sultan Mudzaffar Syah ( 1445 – 1459 ) telah menjadikan

agama Islam sebagai agama rasmi negeri Melaka. Pada zaman pemerintahan beliau, agama Islam

telah berkembang dengan begitu pesat sekali. Hampir seluruh rakyat Melaka telah memeluk

agama Islam ketika itu. Dari Melaka, ajaran agama Islam terus tersebar ke seluruh Empayar

Melayu. Proses penyebaran ini berlaku dalam beberapa cara. Penaklukan negeri –negeri di

Kepulauan Melayu telah memperluaskan lagi kuasa Kerajaan Melaka. Di bawah kepimpinan Tun

Perak, Bendahara Melaka, Islam terus berkembang ke jajahan takluk Kerajaan Melaka. Pada

asalnya, agama Islam telah disebarkan menerusi proses perdagangan. Pengaruh agama ini

bertambah kukuh apabila ramai saudagar Islam berkahwin dengan wanita-wanita tempatan.

Kerajaan Melaka juga telah mengutuskan beberapa orang pendakwah dan Mubaligh Islam ke

Sumatera, Pulau Jawa, Kalimantan dan Filipina untuk menyebarkan agama Islam ( Malaysia Kita

: 2007 )

Kedatangan Islam ke Melaka mendapat sambutan yang menggalakkan oleh Sultan,

pembesar dan juga rakyat Melaka. Peranan terpenting dalam perkembangan Islam di Melaka

dimainkan oleh Sultan. Ada riwayat mengatakan beliau pernah menjemput ulama dan mengajar

8

agama Islam di Melaka. Selain itu, Istana Melaka juga dijadikan tempat untuk menuntut ilmu

tentang agama Islam. Istana juga menjadi tempat penterjemahan ayat-ayat suci Al-Quran dan

juga pengumpulan kitab-kitab agama. Hasil dari pengajaran agama Islam di istana telah

membawa perkembangannya ke surau, madrasah dan juga masjid. Tempat ini seterusnya

menjadi pusat pengajian agama Islam bagi lapisan hamba rakyat di negeri Melaka. Dengan

tersebarnya agama Islam di Melaka telah merubah aspek kepercayaan dan ketuhanan kepada

rakyat Melaka. Ini mencakupi aspek pemikiran, pentadbiran,perundangan dan nilai hidup

masyarakat di Negeri Melaka. Menurut pendapat Van Leur, proses pengislaman di Nusantara

tidak membawa apa-apa perubahan asasi kepada masyarakat ini. Pendapat ini berdasarkan tulisan

Snouck Hurgronje. Walau bagai manapun, pendapat ini disangkal oleh sarjana tempatan iaitu

Syed Naquib al-Attas yakni proses pengislaman di Nusantara menandakan kedatangan zaman

baharu dan permulaan kepada zaman moden sebagaimana pengaruh Islam di Eropah( Mahayudin

Haji Yahaya : 2001 ).

Misalannya, agama Islam telah menjadi agama rasmi di Melaka pada zaman pemerintahan

Sultan Muzaffar Syah (1445-1459). Ketika negeri Melaka di bawah pengaruh agama Hinddu dan

Buddha, pemerintah memakai gelaran “Raja” dan apabila pengaruh Islam telah tersebar di

Melaka, pemerintah Melaka menggunakan gelaran “Sultan”. Semua rakyat di Melaka akan

menggelarkan Sultan mereka sebagai khalifah Allah iaitu sebagai wakil Allah yang diberi

mandat untuk memakmurkan dan mentabdbir alam ini.

Pemerintahan Melaka mengikut lunas pemerintahan Islam terutamanya dalam urusan

pentadbiran. Misalnya Sultan Mansur Syah mengarahkan pembesar berbincang dan bermuafakat

dalam menjalankan tugas mereka. Ini bersesuaian dengan konsep musyawarah yang terkandung

di dalam ajaran Islam.Sultan Alauddin Riayat Syah, mencontohi pentadbiran khalifah Islam

kedua iaitu Sayidina Umar al-Khattab. Pada masa pemerintahan Sayidina Umar, baginda sering

menyamar diri keluar pada waktu malam untuk mengetahui keadaan sebenar umat Islam. Sultan

Alauddin Riayat Syah mencontohi Sayidina Umar untuk membasmi kegiatan mencuri di Melaka.

Ini membuktikan bahawa Melaka telah melaksanakan undang-undang jenayah Islam dalam

pentadbirannya.

9

Kemajuan agama Islam di Melaka dibuktikan lagi apabila turut mempengaruhi undang-

undang Melaka. Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka adalah gabungan

hukum adat tempatan dengan undang-undang Syariah dan nilai Islam. Hukum Kanun Melaka

Fasal 30, contohnya menjelaskan tentang hukum dan tatacara berniaga serta barang yang boleh

diperniagakan mengikut cara Islam.Selain itu, terdapat banyak lagi perkembangan dan kemajuan

dari aspek agama Islam di Melaka yang mempengaruhi gaya hidup rakyatnya. Contohnya,

Kalendar Hijrah mula digunakan oleh kerajaan Melaka. Tulisan Arab pula disesuaikan dan

dijadikan tulisan jawi. Contoh yang seterusnya ialah pengajian Al-Quran dijadikan asas dalam

sistem pendidikan masyarakat Melaka. Upacara seperti berkhatam al-Quran, kenduri arwah dan

kesyukuran juga mulai menjadi amalan masyarakat Melaka. Pada abad ke-15, Melaka muncul

sebagai pusat pengajian dan penyebaran agama Islam di Gugusan Kepulauan Melayu ( Malaysia

Kita : 2007 )

EKONOMI

Melaka berjaya menjadi sebuah empayar perdagangan yang besar dan amat terkenal.dan

ini secara tidak langsung telah menonjolkan kemajuan dan aspek ekonominya.

Kedudukannya ditengah-tengah laluan perdagangan Timur dan Barat telah menjadikannya

sebagai pusat perdagangan yang penting. Keadaan ini memberikan keselesaan kepada pedagang

untuk singgah di situ sama ada untuk berdagang, mendapatkan bekalan makanan dan minuman

atau bagi membaiki kapal.Kedudukan Melaka juga adalah terlindung daripada tiupan angin

monsun Timur Laut oleh Banjaran Titiwangsa, dan daripada angin Monsun Barat Daya oleh

Pulau Sumatera. Justeru itu, persekitarannya menjadi aman dan lautnya tenang kerana tiada

gangguan ombak besar di kawasan itu. Keadaan lautnya yang dalam telah memudahkan kapal

dagang yang berlabuh dengan selamat. Selain dari itu, perairan Selat Melaka yang sempit juga

memudahkan kerajaan Melaka mengawal kapal yang lalu di persekitarannya.

Catatan Jasiman Ahmad menyatakan Kesultanan Melayu Melaka telah mengadakan

hubungan baik dengan negara-negara jiran. Ramai para pedagang Barat yang datang ke Melaka

ialah Arab, India, Ceylon, Myanmar. Pedagang- pedagang dari sebelah Timur pula ialah dari

Jepun dan Filipina. Pedagang-padagang dari Kepulauan Maluku ialah dari Sumatera, Jawa,

10

Borneo, Sulawesi dan Kepulauan Rempah. Para pedagang dari Siam juga turut pergi berdagang

ke Melaka. Pedagang dari India membawa kain, ubat-ubatan, minyak wangi dan candu.

Pedagang China pula membawa teh, kain sutera, kain benang emas, kain satin, besi, tembaga dan

tembikar. Pedagang yang membawa permata, barang-barang perak, beras, kain bulu dan batu

delima ialah para pedagang dari Myanmar. Pedagang Siam pula memperdagangkan beras, arak,

ikan kering, batu delima dan permata. Pedagang Filipina membawa emas, hasil-hasiln hutan,

bahan makanan dan gula ke Melaka. Pedagang Indonesia membawa beras, lada hitam dan

rempah. Manakala para pedagang dari Jepun pula membawa kain satin, pinggan mangkuk,

tempayan dan pedang ( Sejarah Negara Malaysia : 2006 )

Setiap orang pedagang dari serata dunia akan menunggu pertukaran angin Monsun di

Melaka untuk pulang ke destinasi masing-masing. Pedagang dari Timur mengikut angin Monsun

Barat Daya Laut dan pedagang dari Barat pula mengikut angin Monsun Timur Laut. Keadaan

Melaka yang sebeginilah menyebabkan ia menjadi pusat pertemuan kapal dagang dari serata

pelusuk dunia.Selain dari itu,terdapat faktor lain juga yang turut membantu memajukan Melaka

sehingga menarik kedatangan pedagang-pedagang dari luar.

Faktor tersebut ialah kerajaan Melaka mempunyai jentera pentadbiran yang teratur untuk

membantu menguruskan pelabuhan dan kegiatan perdagangan. Sultan telah melantik Syahbandar

untuk menguruskan pentadbiran di pelabuhannya. Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang

Laut Melaka telah digubal oleh kerajaan Melayu Melaka untuk memastikan perdagangan

berjalan dengan lancar, kestabilan dan keamanan negeri sentiasa dijaga dan terpelihara.

Selain itu, pemerintah Melaka telah menyediakan pelbagai bentuk kemudahan untuk para

pedagang di pelabuhan Melaka. Di antara kemudahan yang disediakan adalah seperti gudang-

gudang besar untuk menyimpan barang, kemudahan pengangkutan ( kapal, perahu, jong, lancara,

gajah ) dan pekerja. Tidak ketinggalan juga kemudahan membaiki kapal dan tempat tinggal

untuk para pedagang turut disediakan oleh kerajaan Melayu Melaka.

Kemajuan sistem kewangan juga berlaku pada zaman ini. Urusniaga di Melaka dijalankan

melalui sistem pertukaran barang dan penggunaan mata wang. Wang logam digunakan dalam

urus niaga di Melaka. Wang ini diperbuat daripada timah. Berdasarkan catatan buku Sejarah

Negara Malaysia, Melaka mempunyai mata wang dalam urusan jual belinya. Melaka mempunyai

11

wang syiling sendiri yang diperbuat daripada timah, emas dan perak. Wang emas dikenali

sebagai dinar. Sistem cukai di Melaka dinamakan Sistem Cukai Berkeutamaan. Pedagang yang

datang ke Melaka dikenakan dua jenis cukai iaitu cukai rasmi (duti import) dan cukai tidak rasmi

(dalam bentuk hadiah kepada Sultan dan pembesar). Bagi negara yang mempunyai hubungan

baik dengan Melaka,ia hanya dikenakan cukai yang rendah. Ada juga di kalangan pedagang yang

tidak perlu membayar cukai tetapi menggantikannya dengan pemberian hadiah-hadiah.

Pedagang-pedagang dari Sri Lanka, Pegu dan India dikenakan cukai sebanyak 6, pedagang

tempatan 3% manakala pedagang Jawa, Maluku dan China memadai hanya membawa hadiah

sahaja ( Jasiman Ahmad : 2006 ).

Rakyat Melaka pada ketika itu menggunakan Bahasa Melayu sebagai bahasa perdagangan

mereka. Para pedagang berminat datang ke Melaka kerana mereka mudah berurusan dengan

pegawai Melaka dan pedagang di Melaka dengan menggunakan Bahasa Melayu. Bahasa Melayu

telah digunakan secara meluas di Kepulauan Melayu dan menjadi “lingua franca” di pelabuhan

Melaka pada zamannya.Oleh kerana kerajaan Melaka telah mengamalkan prinsip saling

menguntungkan dalam bidang ekonomi, ianya telah menempatkan Melaka menjadi poros

perdagangan yang paling penting di kawasan Dunia Melayu pada masa itu. Bangsa Arab, Cina,

India dan Eropah telah menjalinkan hubungan dagang dengan Sultan Melaka dan seterusnya

telah berhasil merangsang, menghidupkan pelabuhan-pelabuhan di Semenanjung dan di Pantai

Timur, Utara Sumatera. Sebagai pelabuhan bebas, Melaka telah menjadi simbol kemegahan

bangsa Melayu di atas kemajuan dalam berbagai bidang yang dicapainya.

Berdasarkan catatan buku Tamadun Islam STPM, selain daripada ekonomi perdagangan,

ekonomi orang Melayu Melaka juga melibatkan ekonomi sara diri. Di Melaka, ekonomi sara diri

boleh dilihat melalui kegiatan pertanian, berdusun, memburu, menternak dan lain-lain. Kegiatan

pertanian di Melaka boleh dilihat melalui aktiviti menanam padi. Kegiatan berdusun dijelaskan

lagi dengan kenyataan Tom Pires bahawa Raja Iskandar Syah bersama seribu orang pengikutnya

telah menebas hutan untuk menanam pokok dan membuat dusun. Antara tanaman yang ditanam

seperti tebu, pisang, keladi, nenas dan lain-lain. Kegiatan ekonomi sara diri lain yang turut

dijalankan oleh masyarakat Melaka ialah menangkap ikan. Selain itu terdapat juga aktiviti

12

berburu. Masyarakat Melaka juga menternak binatang seperti lembu, kerbau dan kambing.

Kegiatan ekonomi sara diri memainkan peranan penting dalam kehidupan masyarakat Melayu

kerana kehidupan mereka sangat bergantung kepada sungai, pinggir laut, hutan dan tanah

pertanian (Mahayudin Haji Yahaya : 2001)

PENTADBIRAN DAN PERUNDANGAN

Kesultanan Melayu Melaka merupakan kerajaan Melayu tradisional yang terawal dan

merupakan pengasas kepada sistem pemerintahan Kerajaan Malaysia pada masa kini. Penubuhan

institusi kesultanan menandakan bermulanya zaman pemerintahan beraja di negara kita.

Walaupun kekal untuk satu abad sahaja namun ianya telah meninggalkan warisan dan pengaruh

kebudayaan serta sistem pemerintahan yang amat penting ( Sejarah Malaysia : 2000 ).

Sistem pentadbiran Melaka berbentuk hierarki dan mempunyai sistem pentadbiran yang

teratur dan sistematik. Sultan memegang kuasa tertinggi dan dibantu oleh Bendahara, Penghulu

Bendahari, Temenggung, Syahbandar dan Laksamana. Pada zaman Kesultanan Melayu Melaka

telah wujud sistem pentadbiran yang sistematik termasuk sistem perundangan. Sultan bertindak

sebagai hakim dan penggubal undang-undang kerana sultan mempunyai kuasa mutlak. Dalam

hubungan pemerintah dengan rakyat, sultan berhak mengeluarkan perintah, kerah dan titah serta

menjatuhkan hukuman.Walaupun begitu, konsep musyawarah tetap diamalkan dan diutamakan

sebelum sesuatu hukuman dijatuhkan.Undang-undang Kesultanan Melayu Melaka terbahagi

kepada dua iaitu Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka. Perundangan yang

diamalkan di Melaka mempunyai pengaruh Islam sahaja dan tidak semuanya selari dengan

prinsip-prinsip Islam.

Hukum Kanun Melaka juga dikenali sebagai Risalat Hukum Kanun dan Undang-undang

Darat Melaka. Hukum Kanun Melaka telah wujud sejak zaman Sultan Muhammad Syah (Raja

Kecil Besar). Naskhah asal Hukum Kanun ini mengandungi 19 fasal. Menurut catatan buku

Tamadun Islam STPM, naskhah asal tersebut kemudiannya bertambah kepada 44 fasal.

Kandungan utama Undang-undang Laut Melaka meliputi hal-hal peraturan pelayaran, bidang

kuasa, nakhoda dan pekerja-pekerja seperti kiwi, maulana kiwi, malim, tukang gantung, jurubatu

dan serang, hukuman kesalahan di laut serta peraturan berjual-beli di atas kapal (Mahayudin Haji

13

Yahaya : 2001 ). Hukum Kanun Melaka berkuatkuasa di Melaka pusat dan juga kawasan-

kawasan yang menjadi takluknya. Antara lain kandungannya adalah mengenai tanggungjawab

raja serta pembesar, pantang larang dalam kalangan anggota masyarakat, penghukum kesalahan

jenayah dan awam, undang-undang keluarga, permasalahan ibadat dan muamalat.

Daripada 44 fasal dalam Hukum Kanun Melaka, hanya 40.95% atau 18 fasal sahaja yang

menurut undang-undang Islam. Sementara dalam Undang-Undang Laut Melaka hanya

mengandungi 1 fasal daripada 24 fasal yang menurut undang-undang Islam iaitu hukum zina.

Pengaruh Islam yang paling jelas mengikut sistem perundangan Islam adalah berkaitan dengan

undang-undang keluarga – undang-undang perkahwinan. Antaranya ialah menerangkan orang

yang berhak menjadi wali bagi perempuan yang akan berkahwin, syarat dan tatacara ijab dan

qabul dalam nikah, syarat menjadi saksi dalam upacara nikah, pembatalan nikah hukum talak

serta syarat-syarat serta soalan berhubung dengan melakukan “cina buta”. Contoh-contoh

Hukum jenayah yang terdapat dalam Hukum Kanun Melaka ialah pertama jenayah bunuh dibalas

bunuh. Hukuman ini samalah seperti dalam al-Quran, Surah Al-Maidah ayat 45 dan Surah al-

Baqarah, ayat 178. Seperti jenayah mencuri hukumnya ialah potong tangan. Hukum ini diambil

dari al-Quran Surah Al-Maidah, ayat 38. Perlaksanaan hukum ini pada zaman Sultan Alauddin

Riayat Shah menyebabkan tiada pencuri lagi di Melaka. Perbuatan zina misalannya, pesalah

yang melakukannya akan dihukum rejam atau disebat dengan rotan. Dalam Hukum Kanun

Melaka, setiap orang pesalah akan disebat sebanyak 80 kali tetapi di dalam Undang-undang Laut

Melaka, mereka akan disebat sebanyak 100 kali. Hukuman ini sama seperti dalam Al-Quran,

Surah An-Nur, ayat 2-5 dan Surah An-Nisa’, ayat 34.

Berkaitan Hukum Muamalat pula berkait rapat dengan hukum berjual-beli dan pinjam-

meminjam. Hukum Kanun Melaka hanya menekankan kepentingan mencatatkan segala nilai

pinjaman dengan disaksikan oleh dua orang lelaki. Ini bersesuaian dengan ketetapan Al-Quran

dalam Surah Al-Baqarah, ayat 282. Barang-barang yang boleh dan tidak boleh diniagakan ialah

seperti larangan menjual arak, khinzir, anjing dan tuak. Lain-lain hukuman yang menerima

pengaruh Islam ialah contohnya tuduh menuduh / fitnah dan beban orang yang menuduh untuk

membuktikan kebenaran tuduhannya. Syaratnya, ialah dua orang saksi yang baligh dan tidak

gila, ikrar dan wasiat. Amalan ini merupakan antara amalan yang dianjurkan dan digalakkan oleh

14

ajaran Islam.upacara dan adat-istiadat raja-raja, meminta agar ahli-ahli agama khususnya kadi

turut serta. Ini menunjukkan bahawa Hukum Kanun Melaka mengangkat golongan agama dalam

urusan rasmi kerajaan.

Wujud percampuran antara hukum-hukum dapat dan hukum-hukum syarak. Contoh

kesalahan jenayah membunuh sering ada pilihan antara hukum adat dengan hukum syarak.

Namun begitu, wujud juga faktor yang tidak menggunakan pengaruh Islam. Di dalam fasal 14.2

yang bersabit dengan pembunuhan orang yang bersalah, hakim mempunyai kuasa menentukan

sama ada hukum dapat atau hukum syarak yang harus digunakan untuk menghukum pesalah.

Peraturan qisas seperti yang terdapat dalam hukum syarak terdapat kesalahan membunuh tidak

terdapat dalam hukum ini.

Dalam Hukum Kanun Melaka juga terdapat perbezaan kelas seperti kelas bangsawan,

orang merdeka dan hamba. Perkara ini bertentangan dengan kehendak hukum Islam. Dalam

Islam semua manusia ini sama. Mereka akan dihukum dengan hukuman yang sama mengikut

kesalahan mereka. Hukuman yang dikenakan tidak sama antara orang merdeka dengan hamba

walaupun kesalahan yang dilakukan adalah sama.Mengikut Hukum Kanun Melaka, terdapat 3

kesalahan yang berat yang tidak dapat diampuni oleh hakim iaitu membunuh orang, mengambil

isteri orang, orang yang kelakuannya bermaharajalela. Kesalahan ini hanya boleh diampuni oleh

raja dan hanya jika dilakukan oleh rakyat. Jika raja yang melakukannya ia dianggap tidak

bersalah. Malah terdapat pertukaran di dalam fasal 5:4. Sungguhpun hukum Islam sepenuhnya

tidak dijalankan di Melaka, tetapi hukum itu memang disedari oleh rakyat Melaka ketika itu.

Dengan adanya pengaruh Islam dalam perundangan menunjukkan rakyat telah dapat menerima

Islam. Para kadi dan undang-undang Islam telah memainkan peranan penting dalam sistem

pentadbiran negeri Melaka. Undang-undang yang diamalkan di Melaka akhirnya mempengaruhi

undang-undang yang diamalkan di negeri-negeri lain seperti undang-undang pelabuhan di negeri

Kedah.

15

HUBUNGAN DILOMATIK / POLITIK

Kita dapat melihat kemajuan di dalam aspek politik berdasarkan kepada kecekapan

pemerintah Melaka mewujudkan beberapa jawatan pembesar untuk membantu melancarkan

pentadbiran Melaka. Pentadbiran Melaka telah menggunakan Sistem Empat Lipatan dalam

pentadbiran politik di Melaka. Jawatan Bendahara diwujudkan sebagai penasihat kepada raja.

Selain itu, Bendahara juga bertanggungjawab sebagai Menteri Utama, Ketua Turus Angkatan

Perang, Ketua Hakim dan Pemangku Sultan. Penghulu Bendahari pula diwujudkan untuk

menjadi Pemungut hasil atau Ufti, Ketua segala Bendahari, Ketua Urusetia Istana dan juga Ketua

segala Syahbandar. Jawatan Temenggung pula ditugaskan untuk menjadi Ketua Polis dan

Penjara, Penguasa Bandar, Ketua Protokol Istana dan Hakim di darat. Semasa pemerintahan

Sultan Muzaffar Syah (1445-1459), baginda telah mewujudkan jawatan Laksamana yang

bertanggungjawab sebagai Ketua Angkatan Laut Melaka.

Catatan dari Fuziah Shaffie dan Ruslan Zainuddin menyatakan bahawa pemerintahan

Kesultanan Melayu Melaka ialah pemerintahan hierarki yang pada dasarnya bersepadu. Hierarki

bermaksud hak untuk memegang teraju pemerintahan adalah di bawah kuasa golongan D Raja

atau Bangsawan. Contohnya penyerahan pucuk pimpinan yang berlaku pada zaman Melaka

selepas kemangkatan Sultan Iskandar Syah (Parameswara-1390 -1414). Begitu juga dengan

perlantikan para pembesar yang mana jawatan terpenting diberi kepada keturunan Di Raja atau

golongan Bangsawan. Rakyat yang merupakan golongan majoriti hanya berpeluang menjadi

hulubalang sahaja ( Sejarah Malaysia : 2000 )

Selain daripada jawatan-jawatan pembesar yang telah diwujudkan, keadaan politik di

Melaka telah diperkukuhkan lagi dengan penggubalan undang-undang kerajaan mereka.

Kerajaan Melaka mempunyai Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka.

Bagi menjamin kestabilan politiknya, Melaka telah menyediakan sebuah angkatan laut yang

sangat besar. Orang Laut memainkan peranan penting dalam angkatan laut Melaka.Kekuatan

kerajaan Melaka menjadi berlipat ganda lagi apabila mereka mempunyai pahlawan-pahlawan

yang gagah, berani dan setia seperti Hang Tuah, Hang Jebat, Hang Kasturi, Hang Lekir dan

Hang Lekiu.Sebahagian besar kelengkapan tentera Melaka terdiri daripada kapal, bahtera, ghali,

16

ghalias, jong dan lancaran. Peralatan senjatanya pula ialah panah, keris, lembing, meriam, lela,

rentakal, istinggar dan pemuras. Kekuatan yang ada ini telah membolehkan Melaka melakukan

serangan dan seterusnya menakluki kerajaan lain. Kerajaan Melaka juga turut menjaga hubungan

diplomatiknya dengan kerajaan lain pada zaman itu.

Misalannya Melaka telah menjalinkan hubungan politik luar dengan negara luar seperti

kerajaan China. Hubungan politik ini telah mengukuhkan lagi kekuatan kerajaan Melayu Melaka

di di sekitar jajahan takluknya. Melalui kedatangan Laksamana Yin Ching pada tahun 1403 dan

Laksamana Cheng Ho pada tahun 1409 telah membolehkan Melaka bergantung harap kepada

kerajaan China bagi mendapatkan perlindungan daripada ancaman kerajaan Majapahit dan Siam.

Catatan dari buku Siri Negeri-negeri di Malaysia, ancaman daripada pihak Siam menyebabkan

Parameswara membayar ufti kepada negara China pada tahun 1409 untuk mendapatkan

perlindungan. Pada 1411, beliau melawat negara China dengan diiringi Laksamana Cheng Ho

dan rombongan pengiring sebanyak 540 orang untuk bertemu dengan Yung Lo iaitu Maharaja

Ming ( Nurul Hanim Ismail : 2007 ). Menurut catatan buku Malaysia Kita, pada era

pemerintahan Maharaja Yung Lo, Melaka diperintah oleh Sultan Iskandar Syah. Beliau telah

menghantar utusannya, Yin Ching ke Melaka pada tahun 1405. Pelbagai hadiah seperti sutera

dan tembikar telah dikurniakan kepada Sultan Melaka. Lawatan ini dibalas oleh Sultan dengan

menghantar utusan pada tahun berikutnya ( Mahayudin Haji Yahaya : 2001 ) Melaka hari demi

hari terus membangun menjadi sebuah kerajaan yang kuat pada zaman itu. Buktinya pada masa

pemerintahan Sultan Muzaffar Syah, Melaka telah berjaya menggagalkan serangan kerajaan

Siam sebanyak dua kali tanpa mendapatkan bantuan China.

Melalui bidang diplomatik, Kesultanan Melaka telah mencatat kemajuan yang

membanggakan kerana telah menerapkan prinsip saling percaya mempercayai sesama bangsa

lain. Contoh yang dapat kita lihat di sini ialah Sultan Melaka telah berhasil menjalin hubungan

diplomatik dengan Cina, Arab, India, dan bangsa-bangsa Eropah. Telah diketahui bahawa selama

berlakunya pemerintahan Kesultanan Melaka (1400-l51l), telah berlaku sebanyak empat kali

kunjungan secara rasmi kenegaraan di antara Sultan Melaka dan Kaisar Cina. Ini adalah kerana

kunjungan kerajaan China kerap disertai oleh kalangan korporat yang ingin melihat peluang

perniagaan di Melaka. Walau bagaimanapun, golongan korporat Cina telah mula memikirkan

17

bahawa betapa pentingnya untuk mendapat tanah di kawasan kota dan tepi pantai untuk

keperluan tempat tinggal dan pemiagaan mereka. Bagi mencapai tujuan mereka mendapatkan

tanah di Melaka, pendatang Cina telah mengamalkan unsur politik yang dinamakan“revolusi

akrab” dengan Sultan dan di kalangan masyarakat Melayu supaya tanah mereka dapat dibeli atau

disewa. Orang Melayu pada ketika itulah dipercayai telah mula menjual tanah milik seseorang

atau keluarga mereka kepada golongan Cina ini tanpa ada alasan yang munasabah atau takut

dipandang malu serta hina. Namun begitu secara khusus atau dalam konteks tertentu pasti ada

pertimbangan-pertirnbangan lain yang telah melatar belakangi perkara itu berlaku. Akhirnya

dalam jangka masa 600 tahun (1400-1999), tanah-tanah orang Melayu di kawasan kota dan

pantai yang strategik, secara politik dan ekonomi telah berjaya dikuasai sepenuhnya oleh etnik

Cina di Malaysia.

PERKEMBANGAN SOSIAL / SOSIOBUDAYA

Rakyat Melaka mengamalkan kebudayaan Melayu di dalam kehidupan seharian.

Kedatangan Islam ke Melaka telah memberi kesan yang begitu besar ke atas sosiobudaya

masyarakat Melaka. Sebagai contoh, konsep dewa raja telah diganti dengan konsep sultan.

Rakyat biasa menghormati sultan sebagai pemerintah yang dianggap sebagai wakil tuhan. Rakyat

amat taat kepada setiap perintah sultan. Budaya saling mentaati sultan ini diperkuatkan lagi

dengan kepercayaan kepada konsep daulat dan tulah. Berdasarkan konsep ini, raja dikatakan

berdaulat dan sesiapa yang ingkar dan tidak menghormati sultan akan menerima balasannya yang

juga dikenali sebagai tulah. Berdasarkan Sejarah Melayu, masyarakat Melayu menganggap raja-

raja atau sultan-sultan sebagai “zillu’Llah fil’alam” : ‘……..pada segala hukum bahawa raja-raja

yang adil itu dengan Nabi s.a.w umpama dua buah permata pada sebentuk cincin; lagi pula raja

itu zill’Llah fil’alam…….’ yang bermaksud sultan yang memerintah di dunia ini adalah sebagai

bayangan Tuhan di muka bumi ini. Sultan yang menjadi penaung masyarakat Melayu tradisi

telah dianggap sebagai wali Allah di dunia (Sejarah Malaysia : 2000)

Dalam aspek kemasyarakatan pula, budaya-budaya kesenian Islam mula dijelmakan

melalui amalan seperti upacara berkhatam al-Quran, kenduri arwah dan kesyukuran.

Selain itu, dalam kalangan pemerintah juga terdapat beberapa budaya yang diamalkan. Sebagai

contoh, budaya bermusyawarah. Sultan Muzaffar Syah sentiasa mengarahkan para pembesarnya

18

bermusyawarah untuk menjalankan tugas masing-masing.

Adat Temenggung juga menjadi sebahagian daripada budaya amalan rakyat Melaka. Adat

Temenggung ini meliputi hal-hal jenayah, awam, kekeluargaan, hukum pelabuhan dan undang-

undang laut. Mengikut Adat Temenggung, sultan berkuasa penuh dalam hal ehwal pentadbiran.

KESENIAN DAN KEMAHIRAN

Masyarakat Melayu mempunyai pelbagai jenis kebudayaan yang digarap daripada

pelbagai keturunan. Kebudayaan ini disatukan menjadi satu kebudayaan yang unik kerana

hampir setiap keturunan mempunyai adat sehingga membentuk kebudayaan Melayu. Ini

termasuklah suka bergotong-royong menjalankan kegiatan ekonomi, di mana ikatan itu terus

diperkukuh dan dipererat dengan acara-acara keramaian dan juga hiburan. Lantaran resam yang

demikian maka banyak permainan tradisional yang dipertandingkan. Permainan tradisional telah

berupaya membentuk sebahagian daripada kehidupan yang dilalui oleh nenek moyang kita. Asas

penting yang menjamin kesinambungan permainan tradisional pada masa lalu ialah keseragaman

cara hidup nenek moyang kita. Kegiatan harian, bermusim dan tahunan daripada individu ke

individu tidak banyak berbeza. Ini membolehkan mereka bekerja dan berhibur pada masa yang

sama. Malah sejak dari kecil lagi mereka membiasakan diri dengan keadaan yang demikian.

Apabila musim menuai padi berakhir dan musim tengkujuh tiba pesawah dan nelayan

mengisinya dengan kerja-kerja sampingan. Kerja-kerja demikian boleh ditangguhkan dengan

mudah. Tempoh peralihan antara musim inilah digunakan untuk mengadakan keramaian serta

pesta.

Apabila sesuatu permainan diadakan di sesebuah kampung, penduduk kampung

berdekatan turut berkunjung untuk mengambil bahagian atau sekadar memberi semangat.

Suasana pesta di padang permainan boleh mewujudkan interaksi sosial di antara kampung-

kampung yang mengambil bahagian. Oleh yang demikian permainan tradisional juga dikenali

sebagai permainan rakyat. Ada di antara permainan ini yang sekarang tidak dimainkan lagi tetapi

hanya diketahui oleh ibu bapa dan datuk nenek kita sahaja. Tetapi ada juga yang masih

19

dimainkan lagi oleh kanak-kanak sehingga hari ini. Di antara permainan itu termasuklah guli,

congkak, wau, selambut, sepak raga, gasing dan lain-lain

Permainan sepak raga wujud sejak 600 tahun lalu. Pada zaman Kesultanan Melayu

Melaka, selain dimainkan oleh golongan bangsawan, rakyat jelata juga menggemari permainan

ini. Dalam sejarah Melayu menceritakan tentang Raja Muhammad, putera Sultan Mansor Shah

Muhammad tertanggal tanjaknya akibat terkena bola raga tendangan Tun Besar. Bola sepak raga

diperbuat daripada bilah-bilah rotan yang dianyam bulat seperti raga sebesar isi buah kelapa dua

atau tiga lapis. Pada masa ini sepak raga tiada lagi dimainkan, ianya telah ditukar dengan nama

kepada sepak takraw. Sepak takraw mengadukan dua pasukan yang dipisahkan oleh jaring,

seperti dalam permainan badminton. Pasukan sepak takraw terdiri daripada tiga pemain. Tekong

melakukan sepak mula dan mengawal bahagian belakang gelanggang. Apit kiri dan apit kanan

mengawal bahagian hadapan gelanggang dan memikul tugas utama mematikan bola di

gelanggang lawan

Congkak merupakan sejenis permainan tradisional Melayu. Permainan ini telah wujud

sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka lagi, tetapi tidak pasti asalnya, samada pengaruh luar

telah datang bersama pedagang atau sememangnya telah dicipta oleh orang Melayu ketika itu.

Permainan congkak dipercayai berasal daripada dunia Afrika atau Arab, bergantung kepada teori

mana yang anda percayai. Bagaimanapun, bukti tertua yang dijumpai oleh cari gali purba yang

dibiayai oleh Persatuan National Geographic menjumpai kepingan batu kapur yang mempunyai

dua liang selari bertarikh semenjak 5000 hingga 7000 SM di masa kini Jordan.

Berkaitan aspek kesenian tarian tradisional, pada zaman Kesultanan Melayu Melaka telah

lahir pelbagai jenis tarian tradisional bagi masyarakat teersebut. Di antaranya ialah Tarian

Ceracap Inai, Tarian Mak Inang, Tarian Joget dan Tarian Asli. Tarian Ceracap Inai ada

hubungannya dengan sejarah Kesultanan Melayu Melaka, semasa baginda mudik ke hulu Sungai

Muar. Tarian ini terkenal di Kampung Baru Lenga, Batu 28, Lenga di Daerah Muar. Adalah

dipercayai Tarian Ceracap Inai ini berasal dari tarian istana dan ditarikan di hadapan Sultan dan

Pembesar-pembesar negeri di dalam sesuatu keramaian. Oleh kerana itu, Tarian Ceracap Inai ada

unsur-unsur ‘sembah’/Ampun, merendahkan diri dan ditarikan pula kebiasaannya di hadapan

20

‘Raja Sehari’/Pengantin. Ianya ditarikan dengan membawa prob seperti ‘Bunga-bungaan Emas’

dan bercahayakan api lilin yang memberikan erti membawa kepada sinaran kebahagiaan dan

kesejahteraan. Tarian ini asalnya ditarikan oleh bilangan penari yang ganjil atau ditarikan

berpasangan oleh penari lelaki dan wanita dan boleh juga ditarikan oleh penari-penari wanita

sahaja, Bilangan penari biasanya terdiri dari 5 hingga 8 orang.

Tarian Mak Inang atau lebih dikenali sebagai Tarian Si Kembang China merupakan

tarian tardisional masyarakat Melayu Melaka. Pada zaman itu tarian ini dilakukan pada majlis

kenduri kahwin tetapi kini ianya ditarikan di majlis-majlis sosial. Tarian ini mengikut kelajuan

tempo rebana, biola dan gendang. Semasa menari, para penari melambaikan sapu tangan yang

berwarna-warni sambil menari. Tarian Joget sangat digemari oleh masyarakat berbilang kaum di

Malaysia kerana ia mudah dipraktikkan dan dipelajari. Tarian ini biasa dipersembahkan ketika

upacara Mandi Safar. Suatu ketika dahulu di Negeri Melaka, tarian Joget Lambak begitu

terkenal. Malah Joget Lambak juga menjadi acara bagi memeriahkan majlis-majlis perkahwinan

dan keramaian terutamanya di Negeri Melaka.

Tarian Joget dipercayai berasal daripada tarian Kaum Portugis iaitu Branyo. Ketika itu Joget

diiringi lagu-lagu seperti Jingkling Nona tetapi sekarang banyak lagu-lagu dihasilkan seperti

Joget Serampang Laut, Joget Rentak 106, Joget Johore Sport Club, Joget Pucuk Pisang dan lain-

lain lagi. Joget juga dikenali sebagai ronggeng yang mengambil nama daripada perkataan

“wrong gang” kerana ditarikan secara berpasangan lelaki dan wanita.

Tarian Asli merupakan kumpulan tarian yang dicipta berasaskan lagu-lagu asli Melayu.

Wujud daripada rentak dan irama lagu Dondang Sayang tetapi Tarian Asli tidak diiringi dengan

adegan berbalas pantun seperti dalam Dondang Sayang. Perkembangan seterusnya ialah

kemunculan tarian-tarian asli yang dicipta daripada lagu-lagu seperti lagu Makan Sireh, Gunung

Banang, Asli Sapu Tangan, Asli Selendang, Bentan Telani, Asli Abadi dan lain-lain lagi. Tarian

Asli boleh didapati di seluruh Malaysia terutama Semenanjung Malaysia. Lagu Asli masih lagi

popular dan menjadi siulan muda-mudi di kawasan kebudayaan Melayu di Semenanjung

Melayu, Sumatera, Singapura, Kepulauan Riau dan Borneo. Di Sumatera, Tarian Asli dikenali

sebagai senandung dan kelahirannya adalah dari puisi yang mengusik jiwa berlawanan dengan

21

emosi yang mendalam terhadap cinta dan kesedihan. Contoh-contoh lagu asli termasuklah

Sembawa Balik, Pasir Roboh, Timang Banjar dan Sri Siantan. Kedatangan pedagang Arab di

zaman kegemilangan Melaka membawa irama ghazal dan pedagang dari China membawa

Dondang Sayang. Muzik ini telah diterima sebagai sebahagian daripada muzik Melayu.

Masyarakat Melayu Melaka juga tidak ketinggalan di dalam aspek muzik tradisionalnya.

Dondang Sayang dipercayai berasal dari zaman Kesultanan Melaka pada abad ke-15. Dondang

sayang ialah sejenis balada cinta Melayu tradisional yang mana penyanyi-penyanyi saling

bertukar pantun tanpa persediaan dalam gaya yang riang dan kekadang lucu. Nyanyian-nyanyian

biasa diiringi oleh empat orang ahli muzik yang terdiri daripada:

seorang pemain biola;

dua orang pemain rebana (gendang yang di sebelah sahaja dipasang kulit) Melayu; dan

seorang pemain tawak (gong kecil).

Muzik dondang sayang adalah perlahan, dan sebuah lagu biasanya terdiri daripada 32 bar,

bermula dengan pengenalan biola, diikuti oleh rebana dan kemudiannya gong, dan akhirnya oleh

nyanyian pada Bar 5. Gayanya tidak formal dan liriknya biasa terdiri daripada puisi cinta.

Masyarakat Melayu Melaka juga mempunyai alat-alat muzik tradisionalnya yang

digunakan ketika majlis keramaian, pertabalan di raja dan juga upacara kematian. Di antaranya

ialah gambus, sape, rebab, gong, canang, mong dan kenung, kesi, gedombak, geduk, rebana,

gendang silat dan juga serunai. Rebab merupakan alat muzik yang tertua di dalam sejarah

permainan muzik tradisi Melayu. Ia dikenali juga dengan nama anak umbang di kalangan

bomoh-bomoh Melayu. Pada awalnya digunakan di dalam masyarakat Melayu sebagai alat

perubatan tradisi yang disebut main peteri. Gesekan rebab oleh pawang menjadi sebagai penawar

kepada pesakit. Perubatan cara ini disokong oleh kekuatan jampi oleh pawang. Bentuk rebab

dapat dibahagikan secara kasarnya kepada 3 bahagian iaitu pangkal, leher dan kepala. Ukuran

tingginya antara 7.55sm hingga 8.5sm. terdapat nama-nama khususnya yang diberikan pada

bahagian-bahagiannya. Digunakan juga sebagai alat untuk permainan muzik tradisi di samping

menjadi alat penting di dalam permainan Mak Yong hinggakan dalam permainan tersebut

terdapat satu babak dipermulaannya yang dikenali sebagai menghadap rebab.

22

Aspek kesenian pakaian tradisional masyarakat Melaka juga turut melambangkan

ketinggian Tamadun Melayu pada ketika itu. Baju kurung dianggap popular dan dipakai oleh

lelaki dan perempuan. Perbezaannya terletak pada bahagian kocek iaitu lelaki mempunyai tiga

kocek manakala perempuan mempunyai satu kocek serta perbezaan daripada segi pemakaian.

Pengertian kurung secara tidak langsung telah membawa erti ‘mengurung atau menutup’ anggota

tubuh. Cara ini menepati konsep pakaian cara Melayu setelah kedatangan Islam, sehinggalah

istilah ‘kurung’ diertikan sebagai baju yang selesa dan longgar, labuh atau panjang. Sehingga

disebut dengan berbagai-bagai nama misalnya ‘baju kurung bernyawa’. Walaupun mempunyai

pelbagai nama, namun baju kurung telah menampilkan ciri-cirinya yang tersendiri.

Pengaruh daripada puisi tradisional seperti nazam, seloka , syair dan gurindam

menggabungkan antara estetika bahasa dan ketinggian nilai-nilai budi serta kesantunan orang

Melayu . Pelbagai bentuk seloka, gurindam, syair serta pantun yang melambangkan kebudayaan

serta kesenian masyarakat Melayu Melaka pada ketika itu. Misalannya ialah pepatah :-

“Ikut rasa binasa, ikut suka duka, ikut hati mati, dan biar titik jangan tumpah, biar rebah jangan

roboh”

“Puas Saya Menanam Keladi, Nenas Juga Ditanam Orang,

Puas Saya Bertanam Budi, Emas Juga Dipandang Orang”

PENDIDIKAN

Dalam bidang kesusasteraan, Kesultanan Melaka telah bekerjasama memajukan

pendidikan dengan Dinasti Ming dan berhasil mendirikan satu fakultas pada institusi pendidikan

tinggi di Cina yang mengkaji tentang kesusasteraan dan bahasa Melayu. Salah satu hasil yang

membanggakan ialah disusunnya kamus Bahasa Melayu-Cina dan Melayu-Perancis oleh

lembaga kajian sastera Melayu di Cina.

Dari segi pendidikan, sistem pendidikan Islam di Nusantara mempunyai banyak

persamaan dengan sistem pendidikan Islam di Asia Barat. Pada zaman Kesultanan Melayu

Melaka, pendidikan Islam mendapat perhatian dari pihak pemerintah. Istana telah dijadikan

23

sebagai sebuah institusi pendidikan. Selain istana, pengajian Islam juga dijalankan di rumah

maulana atau ulama, madrasah, surau, masjid dan sebagainya. Kebanyakan guru agama pada

masa itu terdiri daripada bangsa Arab. Mereka menerima kedudukan istimewa dalam kerajaan

Melaka. Para pendidik Islam dari Asia Barat telah memperkenalkan tulisan Jawi bagi

menggantikan tulisan Jawa Kuno dan tulisan Palava. Pengenalan tulisan Jawi telah membawa

perkembangan mental dan intelektual terutamanya perkembangan ilmu pengetahuan iaitu ilmu

Syariah yang merangkumi bidang Fiqah, Usuluddin dan Tasawuf. Kitab-kitab yang menjadi

rujukan ialah Al-Dar al-Manzum, Ihya Ulumiddin dan Minhaj al-Talibin (Mahayudin Haji

Yahaya : 2001)

KESIMPULAN

Kesimpulan yang dapat dibentangkan melalui tajuk ini ialah Empayar Melaka telah

membentuk ketamadunan Tamadun Melayu dari abad ke-15 sehinggalah ke era globalisasi pada

masa kini yang mana semuanya bertunjangkan pentadbiran Empayar Melaka pada masa dahulu.

Kegemilangan Empayar Melaka dari aspek pengaruh agama Islam, ekonomi, pentadbiran dan

perundangan, hubungan diplomatik / politik, kesenian dan kemahiran dan juga aspek pendidikan

melambangkan pencapaian tamadun Melayu pada abad ke-15 ketika dahulu.

24

BIBLIOGRAFI

1. Abdul Rahman Haji Abdullah : 2003 : Modul Pendididkan JMS 212 Sejarah Asia

Tenggara Tradisional : Pusat Pengajian Jarak Jauh USM P.P : Pulau Pinang

2. Ahmad Sohaimi Lazim : 2011 : Modul HNS 2013 Kenegaraan : Tanjung Malim, Pusat

Pendidikan Luar UPSI Tanjung Malim

3. Chean Boon Kheng:1985 : Modul JMS 211 Sejarah Politik Malaysia Tradisional : P.P :

Pusat Pengajian Luar Kampus, USM

4. Jasiman Ahmad : 2006 : Siri Kenegaraan Malaysia, Sejarah Negara Malaysia : K.L :

Jade Green Publications Sdn. Bhd

5. Mahayudin Haji Yahaya : 2001 : Nota Lengkap STPM, Tamadun Islam : Shah Alam,

Selangor : Fajar Bakti Sdn. Bhd

6. Nurul Hanim Ismail : 2007 : Siri Negeri-negeri Di Malaysia, Negeri Sembilan dan

Melaka : K.L : Nur Ilmu Publications

7. Syed Ibrahim : 2007 : Malaysia Kita : Petaling Jaya :

International Law Book Services

25