Turizm Kavramı

Olalı'ya (1984) göre turizmin kelime olarak kökeni, Latince'de "tornus" sözcüğünden, gelmektedir.

"Tornus" sözcüğü, bir dönme hareketini ifade etmektedir. İngilizcede; ”touring" deyimi ile "tour"

deyimleri bu sözcükten çıkmıştır. "Tour" (tur); dairesel bir hareket bazı, site ve yörelerin ziyaret iş ve

eğlence amacı ile yapılan yer değiştirme hareketini ifade eder. Iacono'ya (1993) göre ise turizmin kelime

olarak kökeni Helen-Roma dilinde "Torger" ve "Togrow" sözcüklerinden gelmektedir. Fransızca "Je

tourne" kelimesi ile eş anlamlandırılan sözcük, "dönüyorum" demektir (Özyaba 2001, Mısırlı 2002). Yine

Fransız dilindeki "Tour ve Tourner" kelimeleri de bu amaçla "Tornus" kelimesinden türetilmişlerdir.

Dilimize seyyah kelimesi karşılığı kullanılan "Turist" ile seyahat kelimesi karşılığı kullanılan "Turizm"

kelimeleri ise Fransızcadan gelmedir (Çalış 1999). Feuler tarafından 1905'te, bilimsel boyuttaki ilk turizm

tanımı verilmiştir. Buna göre; "Modern doğa ve sanatla beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteğine;

doğanın insanlara mutluluk verdiği inancına dayanan ve özellikle ticaret ve sanayinin gelişmesi ve ulaşım

araçlarının kusursuz hale gelmelerinin bir sonucu olarak, ulusların ve toplulukların birbirlerine daha çok

yaklaşmasına olanak veren modern çağa özgü bir olaydır." (Özyaba 2001, Sertkaya 2001, Güngör 2003).

Uluslararası Resmi Seyahat Organizasyonları Birliği’nin (IUOTO) üye ülkelere kullanmaları yönünde

telkinde bulunduğu ve bu nedenle en yaygın olarak benimsenmiş bulunan 1963 tarihli Birleşmiş

Milletlerin turizm tanımı ise şu şekildedir: 24 saatten az olmamak, sürekli kalışa dönüşmemek ve gelir

sağlayıcı herhangi bir uğraşıda bulunmamak koşulu ile bireyin yolculuk ve/veya konaklamalarından doğan

olay ve ilişkilerin tümüdür (Erdoğan 2003). Olalı ve ark.’na (1983) göre turizm; “insanların sürekli

konutlarının bulundukları yer dışında sürekli olarak yerleşmemek, sadece para kazanmak veya politik ya

da askeri bir amacı izlememek üzere; serbest bir ortam içinde, iş, merak, din, sağlık, spor, dinlenme,

eğlence, kültür, deneyim kazanma, snobik (taklit) amaçlarla veya dost ve akraba ziyaret kongre ve

seminerlere katılmak gibi nedenlerle, kişisel veya toplu olarak yaptıkları seyahatlerden, gittikleri yerlerde

24 saati aşan veya o yerin bir konaklama tesisinde en az bir gece süreyle konaklamalarından ortaya çıkan

iş ve ilişkileri kapsayan, bir tüketim olayı, sosyal bir olay, ağır, bütünleşmiş hizmet ve kültür

endüstrisidir” (Sayan 1998, Yaşar 2002, Güngör 2003, Topay 2003).

İnsanların yeni yerler görmek ve tanımak, yeni deneyimler kazanmak, diğer insanlar, çevreler, hayat

şartları ve davranış biçimleri ile temasa geçip kendi kültürlerini geliştirmek, eğlence ve dinlence

faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat yoluyla macera ve merak, zevk ve güdülerin tatmin edildiği,

insanların seyahat ve hareketlerini içeren bir faaliyettir (Lobo 1995). Turizm, genellikle bir rekreasyonel

etkinlik olarak tanımlanıp analiz edilirken insanların kendi yaşadıkları yer dışında sürekli olarak

yerleşmemek, ticari ve politik bir amaç taşımamak koşuluyla temel amaç dinlenmek ve eğlenmek olan,

serbest zamanların değerlendirilmesine yönelik, değişik amaçlarla yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri

yerdeki konaklamalarından doğan ihtiyaçlarını karşılama, insanları kabul

1

etme ve ağırlama sanatı olarak açıklanmıştır (Karaküçük 1999). İnsanların sürekli olarak bulundukları,

çalıştıkları ve her zaman olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına yaptıkları gezilerden ve

buralardaki mal ve hizmetleri talep ederek geçici konaklamalarından doğan ilişkilerin bütünüdür

(Anonymous 2001).

Turizm; asıl ikametgâhı dışındaki başka bir yere eğlence, tatil, kültür, arkadaş ve akraba ziyareti, aktif

spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık, transit v.b. amaçlarla seyahat etmenin yarattığı olayların bütünü

olarak tanımlanmaktadır (Üstel 2002).

Turizm, Türkiye'de son yirmi yılda büyük bir sıçrama göstermiş ve ekonominin en çok döviz girdisi

sağlayan sektörü olmuştur. Dünyamızın içinde bulunduğu koşullarda 2001 yılından başlayarak turizm

sektörünün Türkiye'ye uluslar arası rekabette göreceli üstünlük sağlayan en önemli sektör olduğu

görülmektedir. Turizm sektörü her yıl artan döviz girdileri ile ülkemiz ekonomisinin lokomotifi olmaya

namzet birinci sektördür. Ayrıca İstanbul Sanayi Odasının yaptığı bir araştırmaya göre, turizm sektörü,

Türkiye ekonomisinin 38 farklı sektörünü aynı anda etkilemektedir. Bu da ülke ekonomisi açısından

sektörün önemini bir kez daha kanıtlamaktadır.

Dünya Turizm Örgütü (DTÖ), 2020 yılında tüm dünyada 1 milyar 600 milyon kişinin "turist" sıfatıyla

seyahat edeceğini, bu turistlerin 2 trilyon Dolar'dan fazla harcama yapacağını tahmin ediyor. DTÖ'ne göre

toplam dünya nüfusunun yüzde 3.5'u hareket halinde olacak. Bu veri, turist ağırlayan ülkeler için büyük

bir gelir kaynağı anlamına... Sadece Akdeniz Bölgesi'ne 2020'de 332 milyon turist geleceği hesaplanıyor.

Türkiye'ye ise 20 milyon... (Edip Emil Öymen Boğaziçi Üniversitesi'nin Turizm İşletmeciliği Uygulama

ve Araştırma Merkezi ile Karşılaştırmalı Avrupa Çalışmaları Merkezi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal

Tarih Vakfı'nın ortaklaşa düzenledikleri Uluslararası Kültür Mirası, Çok Kültürlü Çekim Noktaları ve

Turizm Kongresi', 25 - 27 Ağustos 1998).

TURİZM PLANLAMASINDA GÜNCEL DURUM VE PİYASA GERÇEKLERİ

http://www.turizmgazetesi.com/articles/article.aspx?id=28134

….Kıyı yağması ile çevrenin aşırı kirletilerek ülke kaynaklarının geriye dönüşü imkansız bir şekilde heba

edilmesi alışkanlıkları, giderek yaygınlaşıyor.

Arazi ve gayrimenkul rantı edinmeye odaklanmış olan turizm yatırımları ile, turizmin vaz geçilmez unsuru

olan entegre organizasyon ve hizmet kalitesi, yıllardır kulak arkası edilmektedir. Ülkenin turizm

potansiyelinin bol keseden ve hızla tüketilmesi anlamına gelen bu yaklaşım ile, her geçen yıl daha da

yıpranacak olan ülke imajı neticesinde turizm ürünü de kaçınılmaz olarak çaptan düşecektir. Uzun vadeli

2

ve dengeli hizmete değil, kısa vadeli rantlara odaklanıyorsunuz ve malınızı çarçur ederek her türlü arz-

talep dengelerini, dolayısı ile de piyasayı altüst ediyorsunuz. Bu karakterin doğal sonucu, bindiğiniz dalı

kesercesine elinizdeki kaynaklardan ve hedeflenen ranttan da olmak değil midir? Söz konusu çelişkileri

yerine oturtmak ve piyasayı yoksun olduğu düzene kavuşturabilmenin tek çaresi olan “planlama” unsuru

ise, inatla aktif gündeme bile yerleşememektedir.

Planlama yaklaşımı ile geniş çerçevede; Turizm ürünümüzün niteliği ve kapasitesi nedir? Gelişen ve

değişen koşullara göre nasıl iyileştirilir? Piyasadaki tıkanıklıkların giderilmesinde çözüm alternatifleri

nelerdir? Şeklindeki hayati sorulara bilimsel esaslarda ve sürekli çalışmalar ile ortak çözümler aranması,

etkili örgütlenme ve kaynak üretme modelleri ile uygulanması söz konusudur. Turizm endüstrisine bir

bütün olarak yaklaşılmadığı sürece, zincirin halkalarında oluşacak bir hata sonucunda tüm sistemin

kolayca çöküşü, hiç de şaşılacak bir şey değildir. Yıllardır ihmal edilen turizm planlama çalışmaları ise,

ortak bir ihtiyaç zemini bulmuş olmasına rağmen, başlatılamamaktadır. Nedeni ise gayet basittir. Bu güne

kadar dağınık ve kopuk çalışarak sektörel bütünlüğe kavuşamamış ve mesleki örgütlenmesini

tamamlayamamış olan turizm piyasasının elinde, sektörü düzenleme yetkisi ve bu konuda profesyonel

çalışma yapacak birliktelik modeli ile mali kaynaklar yoktur.

Bu durumda akılcı yol, turizm gibi dünya çapında popüler ve ülke düzeyinde ekonomik avantajı yüksek

olan bir sektörde Devlet’in düzenleyici ve destekleyici rol oynamasıdır. Nitekim, son sektör

görüşmelerinde bizzat Başbakan’ca “turizm master planı konusunda Bakanlık’ça yürütülen çalışmaların

Eylül’de sonuçlanacağı” ifade edilmiştir. Sektördeki paydaşlar da bu yaklaşımdan pek memnun olmuştur.

Fakat gerçek durum hiç de iç açıcı değildir. Zira, yapılan tespitlere göre ‘Turizm Bakanlığı tarafından

yürütülen planlamanın halen turizm alanı olarak ilan edilen bölgelerdeki dar kapsamlı çevre düzeni

planlama çalışmaları’ olduğu ve piyasada beklenen ‘master plan’ kapsamı ile hiç de bağdaşmadığı

anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, durum gayet vahimdir. Zira, turizmde sektörel dengelerin tüm cıvataları

gevşemiş olup, kötü geçeceği anlaşılan bir yıla girerken gerekli teşhis ve tedavilerin üzerinde kavramsal

açıdan bile uzlaşma sağlanamadığı açıkça ortaya çıkmaktadır. Oysa diğer yandan, tüm mevcut

olumsuzlukların yol açtığı krizli ortamdan yararlanılarak turizmde ciddi ve kalıcı çözümlerin üretilmesinin

tam zamanıdır.

Daha önce yasal yetkisizlik nedeni ile turizm gelişmelerini yönetemeyen Kamu’nun elinde artık Turizm

Bakanlığı’nın “Turizm alan ve merkezleri ilan yetkisi” gibi çok önemli bir uygulama silahı bulunmaktadır.

Fakat bu imkanın henüz gereğince kullanıldığı da pek söylenemez. Mevcut örneklerin kısa bir

değerlendirmesinde, bir taraftan turizm alanı ilan edilmiş bulunulan Dalaman, Kuzey Antalya, Oymapınar

gibi geniş arazilerde yürütülen turizm amaçlı çevre düzeni planlama çalışmaları gibi hiç öncelikli olmayan

çalışmalar yürütülürken, diğer yandan da Antalya Kaleiçi gibi öncelikli turizm merkezlerinde hiçbir somut

3

çalışma üretilmemektedir. Diğer yandan da, Antalya Lara Kent Parkı ve İstanbul Kuruçeşme gibi rantı

yüksek ve şehir içi kritik arazilerde, yerel inisiyatifin görüş ve itirazları dikkate alınmaksızın yürütülen

yıpratıcı uygulamalar ile ‘sansasyonel tahsis işlemleri’ yaşanmaktadır. Ülke turizminin piyasa

gündeminde, ‘zayıf tanıtma ve pazarlama karşısında yatak arzı fazlası bulunduğu’ şeklinde bir büyük

sorun varken, Bakanlık’ça yürütülen çalışmaların ana hedefinin ‘hızla yeni yatırım alanları üretilerek

tahsis edilmesi’ olduğu görülmekte ve söz konusu çelişkiler sürekli olarak körüklenmektedir.

Ülke turizminin mevcut darboğazlardan ve yakın gelecekte karşılaşılabilecek olan ipotek tehdidinden

kurtarılarak düze çıkarılabilmesinde çok önemli ve etkili bir araç olarak kullanılması beklenen ‘planlama’

sürecinin, birinci öncelikte ele alınması gerektiği kuşkusuzdur. Bu kapsamda acil eylem ve yol planı

olarak gereken yaklaşım hareketinin ana hatlarını kısa başlıklar ile özetlemekte yarar görüyoruz;

1] Türkiye turizminde toparlanma süreci ‘kriz yönetimi’ yaklaşımı ile çözümlenmelidir;

- Devletin Turizmi stratejik bir sektör olarak öncelikle ele alması kararı üretilmelidir

- Geniş çapta Ulusal bir Birliktelik Ortamı oluşarak detay çalışmalara girişilmelidir

- Devlet ve Mesleki kuruluş otoriteleri ciddi bir ortak çalışma ve işbölümüne gitmelidir

- Somut eylem plan ve programları üzerinde hızla uzlaşılarak uygulanmalıdır

2] Sektörel örgütlenme ve organizasyon modelleri geliştirilerek gerçekleştirilmelidir;

- Turizm Çerçeve Kanunu ile mevcut yasal ve örgütsel sorunlar hızla çözümlenmelidir

- Net görev tarifleri ve işbölümü ile Kamu ve Özel kesim işbirliği ortamı oluşturulmalıdır

- Tüm Kamu ve Özel kesim aktörlerini bir araya getiren “çatı örgütlenmesi” kurulmalıdır

- Turizmin aktörleri, ortak ulusal stratejik plan hedefleri ve programlarını üretmelidir

- Kaynak temini ve yetki sorunları çözülerek piyasada hızla uygulamaya geçilmelidir

3] Turizmde bölgesel yerel etkinlik ve sinerji randımanlı olarak harekete geçirilmelidir;

- Dağınık ve etkisiz nitelikteki yerel işleyiş “Bölge Turizm Örgütü” ile aktifleşmelidir

- Yerel gelişme disiplini ve kaynakların planlı kullanımı ortamı oluşturulmalıdır

- Öncelikli yörelerden başlatılacak işlerlik genişletilerek ulusal model haline getirilmelidir

- Turizm Master Planlaması, merkezi koordinasyon ile yöresel olarak çalışılmalıdır

İçinde bulunduğumuz zaman kesitinde, her türlü göstergeler ağır bir krizin kapıda olduğu sinyallerini

vermektedir. Başa gelen çekilerek yaşanacak olan bu olumsuzluk ortamından, bir ‘toparlanma süreci’

fırsatı olarak yararlanılması, Türkiye turizminin tüm paydaşlarının en kestirme yoldan ortak bilinçli

eylemi haline getirilebilmelidir. Bu yönde sektörden gelecek somut taleplerin Kamu otoritelerince de

benimsenmesi halinde sıkı ve kararlı bir çalışma ortamından geçilerek gelecek yıla kadar çok büyük

adımların atılması mümkündür. Henüz 3-4 yıl önce niyetlenilerek psikolojik zeminleri hazırlanan ve

seçimler nedeniyle tamamlanamayan “Turizmde 2. Hamle” hareketinin, daha geniş ve sağlam bir şekilde

uygulanması söz konusudur. Bu şekilde, turizmin yıllardır tekleyen kalbine şiddetle ihtiyaç duyulan bir

4

by-pass takviyesi yapılarak, tazelenmiş enerjisi ile Türkiye’ye özlenen hizmetleri ve katkıları vermesi

sağlanabilecektir.

TÜRKİYE TURİZMİNDE PLANLAMA İHTİYACI

Türkiye turizmi bugün için belirgin bir gelişim kaydetmiş olarak dikkatleri üzerine çekiyor. Ancak, içinde

bulunduğumuz kritik dönemde, önümüzde cevaplanması gereken iki önemli soru mevcuttur;

1) Türkiye Turizmi mevcut potansiyelinin ne kadarını hangi randımanla kullanabilmektedir?

2) Geleceğe dönük gelişim sürecinde aşılması gereken darboğazlar ve stratejiler nelerdir?

Bu dönem bir anlamda yol ayırımı niteliğindedir. Zira, ülke turizminin katettiği mevcut gelişmenin

sağlıksız zeminlerde gerçekleşmesi ile önemli sorunlarla karşılaşıldığı, artık bariz bir şekilde su yüzüne

çıkmıştır. Bugün için karar verilmesi gereken husus, bundan sonra büyümesine kuşkusuz olarak devam

edecek olan turizm endüstrimizin “sağlığına kavuşabilmesi” konusunda alınabilecek önlemler üzerinde

somut çalışmalar yapılması (veya) yapılamayacağı üzerinedir.

Elden geldiğince yapılabilecek her türlü rehabilitasyon çalışması, yerine oturabildiği sürece bundan

sonraki endüstri randımanına katlanarak katkı koyacaktır. Bu noktada, turizmin meşhur “çarpan etkisi” ile

elde edilebilecek kazanımları, tüm ülke ekonomisine ve Anadolu sathına yüksek bir istihdam oranı ile

dağıtabileceğine özel bir dikkat çekmekte yarar var. Yakın gelecekte ciddi tedbirler alınamadan devam

edecek büyüme alternatifinde ise, hem bünyesel hastalıklar sonucunda ciddi randıman düşüklükleri

gündemden düşmeyecek, hem de bunların telafisi gitgide daha güç hale gelecektir. Yapılmasında büyük

yarar olan işlem, basit bir “check-up” ve konsültasyon sonucunda devreye sokulabilecek “teşhis-tedavi”

önlemleridir. Bunun da pratik olarak gerçekleştirilmesi, “Turizm Master Planı” kavramının işletilebilmesi

ile bire bir özdeştir.

İdeal mekanizmada ve özünde; PLANLAMA > YATIRIM > PAZARLAMA sürecinin piyasa işlerliğinde

birbiri ile etkileşimli olarak, potansiyel ve talep ile uyumlu ve sürekli olarak bir “denge” içerisinde

tutulması temel ihtiyaçtır. Bunun yapılabilmesi için etkili araç olarak devreye sokulması gereken 4. bir

süreç de “AR-GE” faktörüdür. Turizm Endüstrisi gibi çok sektörlü ve karmaşık bir yapısal işleyiş içinde

“Araştırma-Geliştirme” unsurunun kullanılmaması ile, ölçümlemeden yoksun bir sürece girilmesi sonucu

dengelerin şaşması, işten bile değildir. Zaten mevcut pratiklerde de karşılaşılan hastalıkların “neden-

sonuç” ilişkisi, sürekli olarak bu noktadan kaynaklanmakta.

Serbest piyasa ekonomisi piyasasında, söz konusu sürecin kendi dengesini kendi içinde oluşturması

beklenir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, tüm endüstri içindeki ticari firmaların

ideal şartlarda cirolarının %5-10 gibi bölümlerini Ar-Ge’ye ayırarak “önlerini bilinçli olarak görebilme”

5

kabiliyetlerini kazanmaları (doğal olarak) var sayılmaktadır. Ülkemizde yaygın bir huy olarak, özellikle

firmalar ölçeğinde “bilimsel araştırma harcamalarına tamah etmemek” gibi bir olgunun gerçekliği

karşısında, turizmde “makro planlama” daha da önem kazanmaktadır.

Teorik ve ideal mekanizmaya kısaca değinmiş olarak, şimdi piyasada olan-biten sürece özetle bir göz

atmakta yarar var. Türkiye’de turizmin gündeme gelmeye başladığı 1970’lerde devlet konuya el atarak

yabancı uzmanların da desteği ile özgün “turizm planlaması” faaliyetlerini başlatıyor. Fakat bu yeni

kavrama yatırımcıların sıcak bakmaması sonucunda 10-15 yıl hiç yol alınamıyor. 1980’li yıllarda Özal

dönemi teşvikleri ile kamçılanarak harekete geçen gelişmeler, herkese parmak ısırtacak ölçüde atılımlar

yaratıyor ve Türkiye dünya çapında “hamle rekorları” kırıyor. Bu arada hızla turizmin 1. Ligine yükselen

ülke turizminin, hem hızlı gelişim sürecinde kolayca gündem dışı kalıveren planlama yokluğundan gözleri

kararıveriyor, hem de çeşmeleri kısılan teşvikler sonucunda nefesi kesiliyor. Bu çıplak tablo ise, bize

kolayca “kondisyonsuz sporcu” karakterimizi hatırlatıyor.

Ülkesel ve Bölgesel tanıtma konularında son gelişmeler karşısında varmış olduğumuz tablo ise yine

kuşkular ve sorularla doludur. Rakip ülkelerin uyguladıkları ve uzmanların tavsiyesi olan “gelirin

%2’sinin tanıtıma ayrılması” reçetesi karşısında, %50 artmış olarak 2006 yılı için ayrılan bütçemiz olan

40 milyon $, söz konusu rayicin sekizde biri oranında kalıyor. Ayrıca, bugün için net bir şekilde

başarısızlığı açığa çıkan “bölgesel tanıtma” unsuru, endüstrinin çağdaş bir yapıda örgütlenemeyerek

gerekli finans ve organizasyonu sağlayamaması karşısında, çok etkisiz bir düzeydedir. En etkili pazarlama

ajanı olan tur operatörleri ise, istikrarsız ilişkiler içerisinde ve adeta cambazlık ile ifade edilebilecek ticari

kabiliyetler sayesinde faaliyetlerini sürdürmeye çalışmaktadır. Aslında tüm bu çarpık ve sağlıksız

göstergeler hiç de yeni değildir. Mevcut gelişmelerin, yıllardır bu dengesizlikler içerisinden başarı ile

kotarılabilmiş kazançlar olduğu, su götürmez bir gerçektir. İşte bu noktada net bir şekilde akıllara

düşüveren basit soru, “dengelerine oturabilecek bir turizm endüstrisinin ülkeye neler

kazandırabileceği”dir.

Yukarıda basit olarak açıklanan süreç unsurları itibariyle; “Planlama”nın kullanılmadığı, “Yatırım” ın

hasbelkader geliştiği, “Pazarlama”nın etkin olamadığı ve “Araştırma-Geliştirme” kabiliyetlerinin hiç

devreye sokulamadığı bir modelde, daha iyisi can sağlığıdır. Bir anlamda, bu ilişkiler içinde bu noktaya

gelinebilmiş olunmasına “şükretmek” gerekmektedir. Yakın geçmişten gerekli dersleri de çıkartarak içine

girilmesini şiddetle tavsiye edeceğimiz “toparlanma süreci” için gereken başlıca unsurları, çok kısıtlı olan

bir çerçevede özetlemeye gayret edelim;

1) Turizm Devlet politikası olarak “öncelikli sektör” niteliğinde ele alınmalıdır: Gerek endüstriyel

randıman ilişkileri ve gerekse dünya çapındaki konjektürel gelişmeleri karşısında, özel ihtimam

gösterilerek gerekli kalıcı düzenlemeler öncelikle gerçekleştirilmelidir. Yapılacak bir acil güncel

6

değerlendirme sonucu olarak, eski Devlet desteği ve teşvik beklentilerinden önce, turizm kesiminin

mevcut işleyiş tıkanıklıklarını çözmeye ve sağlıklı örgütsel işlerliğe kavuşturulması gözetilmelidir.

2) Türkiye Turizm Endüstrisi, çağdaş gereklere uygun olarak yeniden örgütlenmelidir: Devlet ve Özel

Kesim rollerinin açık bir şekilde tariflendiği yepyeni bir model geliştirilerek işlerliğe kavuşturulmalı. Bu

yeni modelin temel yapısının “mesleki & sivil toplum kurumları” ile “yerel yönetim” unsurları

kavramlarına dayalı olarak geliştirilerek, yeni yapıdaki yetki ve sorumluluklar ile birlikte karşılıklı

ilişkiler ve görev finansman fonlarının da, birlikte düzenlenmesi esastır.

3) Çağdaş bir ürün niteliğinde olan “Bölgesel Kimlik” ön plana çıkartılmalıdır: Bugün için açık bir

şekilde kanıtlanmış olan, ülkesel imaj içerisinde satılan ürününün tesisten önce “bölge/yöre” olduğu

gerçeği karşısında, mekansal karakteri olan alt unsurların etkili bir şekilde örgütlenmesi ve gerekli piyasa

çalışmalarını birliktelik içinde kotarabilmeleri sağlanmalıdır. Bölgesel etkinlik için özellikle Araştırma-

Geliştirme, Planlama ve Pazarlama konuları ağırlık kazanmalıdır.

4) Özgün olarak Bölgesel ve yerel çalışmalara dayanan ve ülkesel olarak sentez bulan “Master Plan”

Modeli geliştirilmelidir: Bugün için kısa sürede gerçekleştirilebilecek bir merkezi planlama çalışmasının

piyasanın acil ihtiyaçlarına gerekli verimlilik ve etkinlik içinde cevap veremeyeceği gerçeğinden

hareketle, yapılacak yeni düzenlemede her alt yörenin organik ve örgütsel katılımı ile elde edilecek

“bölgesel master plan” çalışma düzeni kurularak sürekliliği sağlanmalıdır.

Bu kısıtlı makale çerçevesinde toparlamaya çalıştığımız “turizmde planlama ihtiyacı” bakış açısı altında

dile getirilen konuların yerine oturtulması bakımından, bu günlerde detayları çalışılmakta olan ve 2007-

2013 yıllarını kapsayan IX.Kalkınma Planı kapsamında yer almasında büyük yarar vardır. Ancak,

VIII.Kalkınma Planı kapsamında da “olmazsa olmaz” niteliğinde dile getirilmiş olan turizm master planı

yapılması kavramı karşısında, bugüne kadar ciddi bir atılım yapıldığı da pek söylenemez. Türkiye

turizminin içine girmiş olduğu kısır döngülerden kurtularak düze çıkması ve kendisinden umulan

başarıları hakkıyla elde edebilmesi için gerekli yol-yordam-yöntem detaylarını sürekli olarak

çalışılabilecek bir ortam oluşturulması ile, sıra dışı imkanlar devreye sokulabilecektir. Her türlü sorunun

yerinde ve doğru tespit edilerek getirilebilecek teşhis ve tedavi süreci sayesinde, Türkiye turizmi gerçek

benliğini bulabilecek ve ancak bu şekilde hak ettiği yerlere erişebilecektir.

Gerekli olan basit yöntem, gerçekçi bir durum değerlendirmesi ile sonuçta varılabilecek doğru teşhis ve

tedavi sürecidir. Bunun önemli bir göstergesi de, “Turizmde ürün çeşitliliğini artıran, öncelikleri saptayan,

yerel inisiyatifin katkısını sağlayan, ülkemizdeki turizm envanterini çıkartan ve değerlendiren, yerel

tanıtım için projeler geliştiren Turizm Master Planı, mesleki örgütlerle işbirliği yapılarak hazırlanacaktır”

özgün ifadesi ile AKP Programında yerini bulmuş haldedir.

Zafer Cengiz - TUYED Üyesi / zafer@cengiz.gen.tr / 10.12.2005

7

SWOT ANALİZİ

SWOT analizi ilk olarak 1970’li yıllarda iş yönetimi (business management) sektöründe

kullanılmaya başlanılmış, sonraki yıllarda bir analiz ve planlama aracı olarak farklı planlama

çalışmalarında bu analiz biçiminden yararlanılmıştır. SWOT Analizi bir projede mevcut genel

durumun değerlendirilmesi amacıyla yapılır. Elde edilen tüm veriler SWOT analizinde içsel ve

dışsal faktörler biçiminde iki kategori altında gruplandırılırlar.

SWOT analizi yapılmasının başlıca iki yararı bulunmaktadır. İlk olarak, SWOT analizi yapılarak mevcut durum tespit edilir. Bu çerçevede güçlü ve zayıf yönler ile karşı karşıya bulunan fırsatlar ve tehdit unsurları ortaya konulmaya çalışılır.

SWOT aynı zamanda gelecekteki durumunun ne olacağını tespit ve tahmin etmeye yarayan bir analiz tekniğidir. Bu ikinci anlamda SWOT bir “gelecek durum” analizidir. Bu açıklamalar çerçevesinde SWOT analizi yakını ve uzağı görmeyi sağlayan bir gözlük olarak algılanabilir (Aktan 1999). SWOT analizi, güçlü olunan ve büyük fırsatların yattığı alanlara odaklanmayı sağlar (Gürlek 2002) ve;

• Stratejik bir plan geliştirilmesi aşamasında,• Sorun tanımlama ve çözüm oluşturulması aşamalarında,• Nicel verilerin yetersiz, bilgilerin kişilerin belleklerinde olduğu durumların analizinde kullanılır.

PLANLAMA

Genel bir yaklaşımla planlama toplumun her seviyesinde davranışlarımıza yön veren temel bir

insan aktivitesi olarak ifade edilebilir. Bu açıdan bakıldığı planlamaya düşüncenin eyleme

dönüştürüldüğü bir düşünme süreci diyebiliriz. Bu, planlamayı çok genel bir insan aktivitesi

durumuna getirmektedir.

Hepimiz günlük yaşamımızda işe ya da okula giderken üzerimize ne giyeceğimizi, hangi yolu

veya hangi ulaşım aracını kullanacağımızı ve öğle yemeğinde ne yiyeceğimizi v.b. şeyleri

8

planlarız. Bu, planlamayı oldukça sıradan bir eylem haline getirmektedir. Ancak “bir çok insan

koşar, ama bu insanlardan bazıları kendilerine koydukları olimpik bir atlet olmak hedefine

ulaşmak amacıyla koşarlar” örneğinden yola çıkarak “her insan plan yapar, ancak bu insanlardan

bir kısmı profesyonel bir plancı olabilme hedefine ulaşabilmek amacıyla plan yaparlar”

denilebilir.

Bu kapsamda planlama bir dizi seçenek içerisinden geleceğe yönelik en uygun olanını seçme

süreci olarak ifade edilebilir. Bu süreç an arzu edilen sonuçlara ulaşılmasında en akılcı yaklaşım

olarak tasarlanır. Dolayısıyla planlama mevcut eylemlerin gelecekteki sonuçlarının kontrol

edilebilmesine yönelik bir girişim olarak görülebilir. Bu bakış açısı planlama ve eylemi birlikte

ele almaktadır. Genel bir anlatımla “Planlama hedefleri tanımlayan ve bu hedeflere ulaşmaya

yönelik yöntemleri belirleyen ve açıklayan bir işlemdir” biçiminde tanımlanabilir.

Bazı Planlama Biçimleri

Alan Kullanım Planlaması

Politika Planlama ve Yönetimi

Ulaşım Planlama

Konut ve Toplumsal Gelişim Planlaması

Tarihsel Koruma amaçlı Planlama

Çevre Politikaları Planlaması

Kentsel Tasarım ve Fiziksel Planlama

TURİZM PLANLAMA

Turizm planlama birbiriyle ilişkili fakat birbirinden farklı iki planlama filozofi ve yöntemlerini

içermektedir. Bir yandan turizm bir alan için hazırlanmış olan ve fiziksel, çevresel, sosyal ve

ekonomik planların bir parçası olarak dikkate alınması gereken bir çok aktiviteden birisidir.

Dolayısıyla turizm genellikle en azından kısmen de olsa bölgesel alan kullanım, ulaşım,

rekreasyon, ekonomik gelişme veya geniş kapsamlı planlama çalışmalarının bir parçası olarak

dikkate alınır. Bu planlarda turizm yönelik konuların hangi ölçülerde yer alacağı turizmin toplum

9

ya da bölge için önemi veya planları hazırlayanların turizm konusunda ne kadar duyarlı

olduklarıyla bağlantılıdır.

Turizm aynı zamanda toplumun ya da bölgenin tercih ettiği ticari bir aktivite olarak da dikkate

alınabilir. Bireysel turizm işletmeleri fizibilite, pazarlama, ürün geliştirme, promosyon, geleceğe

yönelik tahminler ve stratejik planlama gibi bir çok planlama aktivitesini gerçekleştirmektedir.

Eğer turizm bir bölgenin ekonomik veya gelişme planlarının önemli bir birleşeni ise toplum

içerisindeki farklı turizm eğilimlerinin geliştirilmesi ve pazarlanmasını koordine edecek konuyla

ilgili bölgesel veya toplumsal planlara gereksinme duyulmaktadır.

PLANLAMA SÜRECİNİN AŞAMALARI

Herhangi bir planlamada olduğu gibi turizm planlama da mevcut kaynakları ve programları

insanların gereksinimleri ve istekleri doğrultusunda değerlendirerek belirli amaçlara ulaşmaya

yönelik hedef odaklı planlamaları içermektedir. Geniş kapsamlı bir turizm planlaması aşağıdaki 6

aşamalı planlama sürecinden oluşmaktadır:

1. Hedef ve amaçların tanımlanması

2. Turizm sistemlerinin tanımlanması

a. Kaynaklar

b. Organizasyonlar

c. Piyasalar

3. Alternatiflerin oluşturulması

4. Alternatiflerin değerlendirilmesi

5. Uygun alternatifin seçilmesi ve uygulanması

6. İzleme ve değerlendirme

Hedef ve amaçların belirgin cümlelerle ifade edilmesi oldukça zor ancak önemlidir. İdeal olarak

turizm gelişme hedefleri genel toplumsal hedef ve amaçlar arasında seçilmelidir. Turizm

planlarının bu genel amaçlara ulaşılmasında ne şekilde katkılar sağlayabileceğinin anlaşılması

oldukça önemlidir. Acaba toplumun geneline yönelik istihdam olanaklarının arttırılması,

rekreasyon tesislerinin geliştirilmesi, daha kaliteli bir eğitim programı ve yaşam koşullarının

10

iyileştirilmesi gibi hedefler var mı? Turizm bu hedeflerin gerçekleştirilmesine nasıl katkıda

bulunabilir?

TURİZM VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Turizm açısından sürdürülebilirlik kavramı; turizmin kaynağı olan doğal, tarihi, kültürel, sosyal ve estetik

değerlerin korunup geliştirilerek, çekiciliklerinin devamını sağlamayı ifade etmektedir (Oral ve Şenbük,

1996).

Sürdürülebilir kalkınma kavramı, ilk defa “Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu”

nun 1987 yılında “Ortak Geleceğimiz” adıyla yayınlanan raporu ile dünyada tartışılmaya başlanmıştır.

Brundtland Raporunda belirtildiği gibi sürdürülebilir kalkınma; bugünün gereksinimlerini, gelecek

kuşakların da kendi gereksinimlerini karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin karşılama anlamına

gelmektedir (TÇSV, 1991).

IUCN (Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği), sürdürülebilir gelişme kavramını şu şekilde

tanımlamıştır (WTO,1993);

“Sürdürülebilir gelişme, muhtemelen gelişmekte olan kaynakları azaltmadan veya tüketmeden

gelişmelerine izin verme sürecidir. Bu genellikle ya kullanıldıkları oranda kendini yenileyebilecek

kaynakların idare edilmesiyle ya da hızla bir yeniden iyileştirme ihtiyacında olan kaynakların yavaş bir

şekilde kullanımını değiştirmekle başarılabilir. İşte bu yolla, kaynaklar hem şimdiki nesillere hem de

gelecek nesillere taşınabilecek şekilde olduğu gibi kalırlar.”

Sürdürülebilir gelişmenin üç ana ilkesi vardır (WTO,1993):

Ekolojik Sürdürülebilirlik; Temel ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve biyolojik kaynakların

devamlılığını sağlayan gelişmeleri temin eder.

Sosyal ve Kültürel Sürdürülebilirlik; Toplum kimliğini kuvvetlendiren, sürdüren, değişimden etkilenen

kültür ve toplumsal değerler ile uyumlu,insanların yaşam kalitelerini arttırıcı gelişmeleri temin eder.

Ekonomik Sürdürülebilirlik; Gelecek kuşaklara taşınması için idare edilen kaynakların ve ekonomik

verimliliği sağlayan gelişimi temin eder.

Dünyada turizm faaliyetleri çok hızlı bir şekilde artmaktadır. Gelecekte de bu olgu devam edecektir.

Bunun sonucunda turizmin kültürel, doğal ve fiziksel çevre üzerine olumsuz etkisinin olacağı açıktır.

Birbirlerinin karşıtı gibi görünen turizm ve çevre, sürdürülebilir kalkınma anlayışıyla ele alındığında,

11

karşılıklı olumsuz etkiler en aza indirilebilecek, hatta sürdürülebilir turizm planlamasıyla çevrenin

değerleri artırılabilecektir. Çevre ve turizm etkileşiminde, çevre turizm için önemli bir girdidir. Aynı

biçimde sürdürülebilir kalkınma bağlamında ele alınan turizm; sosyal, kültürel, doğal ve fiziksel çevrenin

varolan değerlerini koruyup, geliştirecektir (Karaaslan ve Özelçi, 1995).

Çevre, turistleri alana çeken doğal ve kültürel kaynakların temelidir. Bu yüzden çevresel koruma, başarılı

turizm gelişimi için kaçınılmazdır. Taşıma kapasitesi, sürdürülebilir turizm planlamasında anahtar bir

kavramdır. (WTO, 1993).

Çevresel koruma ve sürdürülebilir turizm gelişmesinin temelini oluşturan taşıma kapasitesi; alanın sosyal,

ekonomik, kültürel yapısına zarar vermeden, ziyaretçi memnuniyetini azaltmadan ve kaynaklara olumsuz

etki yapmadan maksimum kullanımını ifade etmektedir. Taşıma kapasitesinin seviyesini tespit etmek zor

olabilir. Fakat, bu turizm ve rekreasyon için çevresel planlamada esas oluşturmaktadır (WTO, 1993).

Taşıma kapasitesinin üstünde kullanımlar söz konusu olduğunda doğal kaynakların tahribi hızla artmakta;

bitki örtüsü, su, toprak ve hava kalitesi, doğal yaşam ve özel çevre sistemi olan kıyılar, adalar, dağlar vb.

yerler zarar görmektedir.

Sürdürülebilir kalkınmanın temelinde kaynakların korunması ve geliştirilmesi bulunmaktadır. Kaynakların

sürekli olarak, korunarak değerlendirilmeleri, özellikle yenilebilen kaynakların kendilerini yenileme

sınırları aşılmadan kalkınmaya destek olabilmeleri, çevreyi koruyan kalkınma felsefesinin temelini

oluşturur.

 

Gerek ekonomik büyüme, gerekse teknolojik ve endüstriyel ilerleme 1960’ların ortalarında eleştrisel bir

gözle incelenmeye başlanmıştır. Öncelikle doğal çevrede duyumsanan olumsuz değişmeler bazı duyarlı

bireyler ve gruplarca belirlenmiş ve ekonomik, teknolojik gelişmeleri planlayan ve gerçekleşmesi için her

türlü çabayı gösteren hükümetlere uyarılar halinde iletilmeye başlanmıştır. Özellikle çevrecilerin öncü

hareketleri, toplum bilimi ve tarih zenginliklerini inceleyen bilim dallarından gelen eleştirilerle

beslenmiştir.

 

İşte bu dönemde doğal ve insan yapısı çevreye zarar vermeyen teknoloji, ekonomik büyüme hızı

arayışları, baskı gruplarının eylemleri ile kamuoyuna yayılmıştır. Aynı yayılma turizmde de gerçekleşmiş

ve varolan "Saldırgan Turizm" çeşidinin yerine geçebilecek "Alternatif Turizm" arayışları başlamıştır.

12

Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından 1980 yılında yayınlanan Dünya

Korumacılığı Stratejisi, 1987'deki Brundtland Raporu, dönemin strateji ve ilke bütünlüğünü oluşturan

örgütlü baskı grubu eylemleridir. Bu ve diğer örgütler Sürdürülebilirlik için;

-Bütüncül planlama ve strateji geliştirme,

-Temel ekolojik süreçleri koruma,

-İnsan mirasını ve biofarklılığı koruma,

-Verimliliğin uzun bir döneme yayılmasına ve gelecek kuşaklara ulaşmasına izin veren büyüme

modelleri,

-Ekonomik büyüme ile doğal kaynaklar arasında denge,

-Ülkelerarası hakça oluş ile imkanlar arasında denge, gibi ilkeler belirlemişlerdir.

"Sürdürülebilirlik, bir toplumun, ekosistemin ya da sürekliliği olan herhangi bir sistemin işlerini kesintisiz,

bozulmadan, aşırı kullanımla tüketmeden ya da sistemin hayati bağı olan ana kaynaklara aşırı

yüklenmeden sürdürülebilmesi yeteneği olarak tanımlanmaktadır."

Ekonomik kalkınmaya koşut olarak gelişen turizmde de "Sürdürülebilirlik" kavramı tartışılmaya

başlanmıştır.

 "Turizmin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve bu kavramda gelişmesi; kavramsal olarak turizme kaynak

oluşturan bölgesel veya yerel kültürel ve doğal değerlerin korunup geliştirilerek çekiciliğinin devamının

sağlanması demektir."

"Sürdürülebilir turizm, insanın etkileşim içinde bulunduğu ya da bulunmadığı çevrenin bozulmadan veya

değiştirilmeden korunarak, kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve yaşamı

sürdüren sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların ziyaret edilen bölgedeki insanların

ve turistlerin ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını doyuracak şekilde ve gelecek nesillerin de aynı

ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri biçimde yönetildiği bir kalkınma şeklidir."

Turizmin, çevreye karşı duyarlı olması gerekliliği, günümüzde klasik turizm anlayışına göre "Alternatif

Turizm", kitle turizmine göre "Yumuşak Turizm", çevreye karşı duyarlılığından dolayı "Eko-Turizm",

özelliklerinden dolayı "Bilinçli Turizm" adları verilen bir turizm biçimini gündeme getirmiştir.

Sürdürülebilir bir turizm, insanın ve çevrenin birlikte varlığı ile olasıdır. Temel yaklaşım, insanın doğal

çevre üzerindeki etkisini en aza indirmek değil, ancak doğal çevrenin insan üzerindeki etkisini en üst

noktaya çıkarabilmektir.

 

13

Sürdürülebilir turizmin gelişmesi, doğal alanların korunması, yenilenmesi ve ekolojik dengenin korunması

ile olasıdır. Turizmin kaynağı olan bu değerlerin korunmaması durumunda, turizmin geleceğinin yerel,

bölgesel ve ülkesel düzeyde bozunuma uğraması kaçınılmazdır.

 

Yerel yönetimlerin denetimi altında, çevreye saygılı, yapılaşmada yerel mimari özelliklerin korunmasına,

arkeolojik kalıntı ve tarihsel yapıların özgün ortamla uyumunun bozulmamasına özen gösteren bu turizm

biçimi yeni yapılanma yerine, varolan yapıların yeniden kullanımını özendirir ve yöresel ekonomik

uğraşları korur ve geliştirir. Sürdürülebilir turizmde esas olan, doğal alanların ve kırsal kesimlerin,

geleceğin turizm alanları olarak, turizmin olumsuz çevresel etkisinden korunması, günümüz turizmi

içinde, turistlerin çevresel sorunları olmayan ortamlarda, doğa içinde turistik etkinliklere katılmasıdır

  S ü r d ü r ü l e b i l i r Tu r i z m G e n e l İ l k e l e r i ;

- Talebe göre değil, arza göre turistik düzenlemelerin yapılması

- Önceliklerin yerel halka verilmesi

- 12 Ay turizm

- Toplu taşıma

- Toplumsal katılım

- Temiz enerji kullanımı

- Eylem durumunda dinlenme

- Gerçek yaşamın sahnelenmesi

- Mevcut yapı stoğunun kullanımı

- Toplumsal ve kültürel kimliğin korunması

-Turizm yatırımlarının esnek, gelişmeye açık ve uzun vadeli olması, olarak sıralanabilir.

Turizm olayı bilinçli bir dizge içerisinde ele alınmadığından, konukların talepleri ön plana çıkmış ve

zaman içerisinde bu talepler çeşitli etmenlere göre yönlendirilmek istenmiştir. Yeterli arz potansiyeli ve

altyapısı olmayan etkinliklerin talep dalgalanmalarından etkilenmeleri çok kolaydır. Uluslararası turizm

piyasasında moda olan etkinlikler (bu etkinlik Sürdürülebilir turizm kapsamına girmiş olsa bile) yeterli arz

araştırması yapılmadan uygulanmak istendiğinden, yarardan çok zarar getirir. Araştırma bölgesinin arz

ettiği turizm potansiyeli doğrultusunda talep oluşmalı veya oluşturulmalıdır. Doğal kaynakların

zorlanması yerine, bu bölge niteliklerine uyan kitlenin bölgeye çekilmesi gereklidir.

Turizm yatırımları esnek ve gelişmeye açık olmalıdır. Turizm sektöründeki dalgalanmalarda atıl

durumda kalmamak ve doğadaki dengenin bozulmaması amacıyla turistik potansiyel %100

kullanılmamalı, zaman içerisinde birbirini izleyen ve birbirini tamamlayan işlevler yaşama geçirilmelidir.

14

Her işlevin eklenmesini izleyen süreç içerisinde özellikle kaynaklar açısından doyum noktasının, göreceli

de olsa ölçülmesi gerekmektedir. Bunun sonucunda yeni işlevlerin nitelikleri daha net bir biçimde ortaya

konabilecek ve uygulanıp-uygulanmama konusunda karar verilebilecektir.

 

Turizm, yoğun bir emek sektörü olduğuna göre ve son ürün ancak insan tarafından sağlanabildiğine göre,

turizm kararlarında ve uygulama aşamasında yerel halka öncelik verilmelidir.

Turistler gittikleri yerin kültürünü dışlamamalı, aynı zamanda yerel halk da kendi kültürünü

tanıtmada zorlayıcı olmamalıdır. Ev sahipleri konukların yaşadıkları ortamın benzerini yaratmaya

kendilerini zorunlu hissetmemelidir. "Turizm, evsahipleri üzerinde hoş olmayan ve hiç de önemsiz

sayılmayacak baskılar da yaratabilmektedir. Örnek; Özellikle turlarla gelen büyük grupların dükkanlarda,

pazar yerlerinde, yerel halka göre önceliğe sahip olmaları, cami kilise ve tapınaklarda ibadet sırasında

dolaşmaları, yoğun mevsimde caddeleri, ulaşım araçlarını doldurmaları ya da turistler yüzünden bazı

plajların kullanılmasının yerel halka yasaklanması gibi olaylar "Xenophobia-Yabancı Korkusu" denilen bir

rahatsızlık yaratmaktadır. Kalabalıklaşma başlıca nedenlerden biridir. Pazar yerlerinde, caddelerde,

dükkanlarda ve rekreasyon alanlarındaki aşırı kalabalığın meydana getirdiği tıkanıklık yerel halk arasında

hoşnutsuzluğu arttırmaktadır."

 

"Turizm, yöreye gelişme ve iş olanakları kadar eknomik açıdan sorunlar da getirebilir. Yerel halk yüksek

yiyecek fiyatları ve yüksek kira ile karşılaşabilir, ya da büyük kapasiteli turizm yatırımcıları ile yarışma

durumunda kalabilirler. Turizmden geliri olmayan yöre yaşayanları diğerlerine göre ekonomik yönden

marjinal duruma düşebilirler. Çok kazananlar bir süre sonra az çalışmak gibi bir çelişkinin içine

düşebilirler."

Girişimciler, işletmeler, arazi ve arsa sahipleri büyüyen bir turizm pazarı için uğraşırken, yerel yönetimler,

yeterli olmayan yetkileri ve sınırlı bütçeleriyle büyümeye çalışmaktadırlar. Turizme yerel açıdan

yaklaşılması çeşitli evrensel etkilerin uyumlaştırılmasına ve bütünleştirilmesine yolaçar. Yerel halk ancak

kendilerinin sağladıkları potansiyelin kendilerine verilmesi ile ayakta durabilir ve turizmin gelişmesine

katkı sağlayabilir. Yerel toplulukların kendi kendilerine yenileyen bir kaynak ve ağırlama ögesi olabilmesi

için turizm planlama ve geliştirme sürecine katılmaları gerekmektedir. Katılmama durumunda, yerel

halkın direnci artacak ve hoşgörüsü azalacaktır. Yerel halk, yaşadığı bölgenin doğal ve kültürel değerleri

sayesinde ekonomik bir gelir elde ettiği zaman, kısa sürede bu değerlerin koruyucusu olacaktır. "Kendi

kendini geliştiren ve başarısını yaratan bir endüstri halina getirmek için turizm, yerel halkın karar

vermesine ve yerel kapasitelere dayalı yenilenebilir ve sürdürülebilir bir kaynak endüstrisi olarak

planlanmalı ve yönetilmelidir."

15

Tek tip turizmin yeraldığı bölgelerde, turizm sezonu birkaç ayda toplanırken, çok çeşitli etkinliklerin

olduğu bölgelerde turizm bütün bir yıla yayılabilmektedir. Turizm çeşitliliğine gidilerek, turizmin 12 ay

gündemde kalması sağlanmalıdır.

Sürdürülebilir turizim özünde devingenlik ve etkinlik vardır. Eylem durumunda dinlenme Örnek:Yürüyüş)

önerilmektedir. Doğa içine yayılmış az yoğun yapılardan oluşan mekanların (Açık mekan ağırlıklı)

oluşturulması gerekmektedir.

Turistik planlamalarda ekonomik çıkarı ön plana çıkaran kısa vadeli programlar yerine doğaya öncelik

veren uzun vadeli programlar yapmak gerekmektedir. "Gelecekte dünya turizm hareketinden en karlı

çıkacak olanlar doğalarını bozulmadan koruyabilenler olacaktır."

 

Sürdürülebilir turizm olayında, yerine getirilmesi gerekli asgari sağlık ve konfor sağlamaya yönelik

altyapının oluşturulması gereklidir. Aynı zamanda yerel malzemenin kullanıldığı, yöresel mimariyi

yansıtan mimari ve mevcut yapı stoğunun kullanılmasına öncelik verilmelidir.

 

Yerel özelliklerden uzaklaşmadan yapılacak bir yenileme nasıl olur ?

a-Yapısal Yenileme: Varolan yapıların yerel özellikleri korunarak bakım ve onarımlarının yapılması ve

yapı stoğunun fiziksel olarak sağlamlaştırılması gerekmektedir. Ayrıca yeni yapılacak yatırımlar için

mevcut özellikler çerçevesinde geliştirilmiş, uyarlanmış tasarımlar kullanılmalıdır.

b-İşlevsel Yenileme: Varolan kullanımların konaklama ve yeme, içme kullanımları ile yenilenmesi ve

geliştirilen yeni turizm işlevleri doğrultusunda sağlıklı bir düzen içinde hizmet vermeyi amaçlayan

standartların benimsenmesi gerekmektedir.

c-Konumsal Yenileme : Turizm hizmeti verecek yapıların dış çevresiyle olan iletişimi sağlayan ulaşım

haberleşme, kanalizasyon, elektrifikasyon ve su olanaklarının arttırılması gerekmektedir.

d-Çevresel Yenileme: Günlük kullanım mekanlarının konuklar için ikincil harcama yaratacak biçimde

geliştirilmesi gerekmektedir. (Örnek; El sanatları satış üniteleri).

e-Ekonomik Yenileme: Turistik mekanın rekreatif etkinliklerinin yanısıra para harcanacak bir mekan

olarak da düzenlenmesi gerekmektedir. Ekonomik bir yenileme sözkonusudur. Bu ekonomik yenilemenin

gene turizm amaçlı yenilenmelere dönüşümü sağlanmalıdır.

16

EKOTURIZM KAVRAMI

İlk kez 1983 yılında Hector Ceballos-Lascurain tarafından kullanılan ekoturizm kavramı şöyle tanımlanmaktadır: Çevre üzerinde mümkün olduğunca az etki bırakarak peyzajı, yaban yaşamı, kır olgusunu inceleme, gözlemleme ve yaşama gibi özel amaçlar ile bozulmamış ya da kirlenmemiş doğal alanlara yapılan gezileri içeren bir turizm şeklidir. En önemli kısmı yerel halkın sürece dâhil olması böylece sosyoekonomik yararların kazanılmasıdır (Richardson 1997, Pratiwi 2000, Boi 2003).

Ekoturizm göreceli yeni bir kavram olup, sık sık hala yanlış anlaşılmakta ve hatalı kullanılmaktadır. Bu terim 1980’de ilk olarak duyulurken, 1990 da kurulan Uluslararası Ekoturizm Topluluğu tarafından geçerli olabilecek ilk tanımlama yapıldı. Yerel halkın refahını artıran ve çevreyi koruyan, doğal alanlara yapılan sorumlu bir seyahattir (Richardson 1997, Çalış 1999, Denman 2001, Drumm ve Moore 2002, Somuncu ve Karadeniz 2005).

Ekoturizm, potansiyel olarak açık ve doğrudan doğal alanların korunması ve ekonomik gelişmesi arasında bir bağlantı olarak gösterilebilir. Ekoturizm gelişmesi, koruma kavramında sosyo-ekonomik ilgileri açıklamak için önemli bir yaklaşım olmuştur. Ekoturizm park yönetimi için gelir üretimi, sürdürebilir geçim alternatifleri ve ekonomik faydalar sağlaması ile koruma ve kırsal gelişmeye katkılar sağlayan bir kaynak kullanımı olarak gösterilebilir. Bu yüzden ekoturizm korunmuş alan kavramı içinde sürdürebilir gelişme örneği olarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan şimdiki ihtiyaçlarını

17

karşılayabilen ilerlemenin ideal bir anlamı olarak tanımlanabilir (Borchers 2002).

Sürdürülebilir turizm, sosyal, kültürel, ekolojik ve ekonomik yapıyla uyumludur. Sürdürebilir turizm, etik ve sosyal değerler konusunda adildir, kültürel ve ekolojik olarak kabul edilebilir ve şimdiki ve gelecek kuşakları da düşünerek uzun dönemde ekonomik fayda sağlar. Bu tanıma göre ekoturizm, sürdürülebilir turizmin bir türüdür ve doğa turizmi, kırsal turizm ve kültürel turizmi içerir.

Ekoturizm ve kitle turizminin karşılaştırılması

Çevreye en fazla zarar verebilecek şartlara sahip olan kitle turizmi, kısa zamanda büyük gelişme göstermiştir. Kitle turizmi, büyük gruplara, kısa sürede, hızlı ulaşım araçlarıyla, sabit bir program içinde, rahat ve pasif bir biçimde yapıldığından, zamanı kısıtlı ve rahatlığı seven geniş bir kitleyi kendine çekmektedir. Turizm yörelerine yabancı işletmelerin hâkim olduğu bu turizm şeklinde, çevresine göre daha zengin doğal ve kültürel özellik gösteren yerlerde, plansız bir gelişmeyle yatak kapasitesini yükseltmeyi amaçlayarak yeni yapılaşmalar görülür (Yağcı 2000).

Son zamanlarda gelişen kalite kavramı 60'lı ve 70'li yıllarda kitle plaj turizmi adı altında gelişen turizm tipinden daha farklı olarak görülmektedir. Artık gittikçe artan bir şekilde rekreasyon ve spor aktiviteleri bölgesel kültürleri ve bireysel olarak ilgi çeken konuları inceleme, değişik yerleri görme isteği gibi kavramlar farklı yerlerden gelen yerli ve yabancı turistlerin daha çok ilgisini çekmektedir. Bu bireysel ilgiler arasında da doğa ön sırayı almaktadır. Bunun etkisi ile de ortaya ekoturizm olgusu çıkmıştır (Yaşar 2002).

Ekoturizmin kitle turizmine karşıt olarak geliştirildiği söylenebilir. Kitle turizmi doğal kaynakların ve peyzajın bozulmasına, çevre kirliliğine, kültürel değişimlere yol açmıştır. Ayrıca kitle turizminden elde edilen gelirin önemli bir

18

bölümü o yörenin dışına, özellikle bu konuda uzmanlaşmış uluslararası büyük firmalara gitmektedir.

Doğal kaynakları tüketilen ve turizmden önemli derecede sosyal olumsuzluklarla etkilenen yöre halkının yararı en az düzeydedir. Oysa turizm, bölgeye gelen ziyaretçilere doğanın korunduğu bir ortamda ve yöre halkının da bu sektör içinde yer aldığı şekilde sunulmalıdır. Ekoturizm bu fikirler doğrultusunda geliştirilmiştir (Yağcı 2000, Balcı ve ark. 2003, Çetinkaya 2004).

Şekil Ekoturizmin karakteristikleri (Prawiti 2000)

Çizelge. Kitlesel turizmin ve ekoturizmin bazı özellikleri açısından karşılaştırılması (Gülez 1992’den alınmıştır) (Özyaba 2001, Yaşar 2002)

19

Planlama pratiği bakımından kitle turizmi ve ekoturizmin karşılaştırılması şu şekilde yapılmaktadır (Baştanlar 2001):

Genel Kavramlar Yönünden: Kitle turizmi; hızlı gelişme, maksimum karlılık, kısa vadeli programlar, büyük adımlarla büyüme, kontrolsüz, kuralsız büyüme eğilimi gösterirken Ekoturizm; yavaş ve adım adım gelişme, optimum karlılık, uzun vadeli programlar, değişmeye karşı direnç, çevre değerlerine saygı, çevreyle bütünleşme göstermektedir.

Stratejiler ve Planlama İlkeleri Yönünden: Kitle turizmi; planlama mekânsal organizasyonlar, bağımsız projeler, bağımsız yapım programları, kapalı mekân ağırlıklı, yeni bina kullanımı, her talebi karşılama eğilimi, her yerde

20

turizm, ekonomik faydalar, özel araç ağırlıklı, mimaride uluslar arası çizgiler, talebin en yüksek olduğu noktaya göre kapasite tayini, standart paket programlar, pasif turizmi içerirken ekoturizm; planlı mekânsal organizasyonlar, temel kavramların öncelik, bölge ile bütünleşmiş planlar, yerleşme için özel seçim, açık mekânlara ağırlık, mevcut yapı stokunu kullanma, talebe sınır koyma, yerel işgücü, toplu ulaşım, yöresel mimari, talebin ortalamasına göre kapasite tayini, bireysel tatil programları, dinamizm ve aktiflik içermektedir (Baştanlar 2001, Akpınar 2001).

Bu gelişme modeli ilkeleri çevrenin taşıma kapasitesi ve doygunluk noktası kavramlarını öne çıkarmaktadır. Aynı model, toplu turizm ve ekoturizmin yapılaşma sorunları için, mimari kriterler olarak da Çizelge 2.2.'deki gibi belirlenebilir. Çevreye uyumlu turizm yapılaşması bu yolla, mimari geçmişin deneyimlerini taklit etmeden, yaratıcı bir yönde, çevreyi kirletmeden kültürel sürekliliği sağlayarak değerlendirilebilecektir (Baştanlar 2001).

Çizelge Kitle turizmi ile ekoturizmin karşılaştırmalı kriterleri (Baştanlar 2001)

Ekoturizmin faydaları

Ekoturizm eşsiz ortamlarda sürdürebilir gelişme için bir fırsattır. Ekoturizm kaynakları korurken bölge halkı ve turistlerin ihtiyaçlarını karşılar, gelecek

21

yönelik ekonomik büyüme için fırsatlar yaratır. Rogers ve Aitchison (1998) ekoturizmin tüm kaynakların yönetimine liderlik yapabileceğini, sürdürebilir kültürel bütünlük, biyolojik çeşitlilik, hayat destek sistemlerini sağlarken ekonomik, sosyal ve ekolojik gereksinimleri yerine getirebileceğini önermiştir. Başarılı bir ekoturizm uygulaması biyolojik çeşitlilik ve kültürel koruma ile eşsiz ortamlardaki sürdürebilir turizmi destekler (Behrenfeld 2003).

Aslında ekoturizmin üç hedefi vardır: çevresel koruma, ekonomik gelişme ve toplumsal refah.

Şekil Ekoturizm-Çevresel, ekonomik ve sosyal ilişki (Carpenter 2000)

Ekoturizm ve korunan alanlar

Ekoturizm açısından potansiyel alanlar olarak görülen ve genellikle herhangi bir koruma statüsü ile korumaya alınan korunan alanlar ile ekoturizm arasında birbirini destekleyen bir ilişki vardır. Bu ilişki; koruma, eğitim, bilinçlendirme, alternatif gelir yaratma, katılımcı ve sürdürülebilir uygulamaları destekleme olarak tanımlanabilir (Küçük ve ark. 2005).

22

Ekoturizm, genellikle küçük gruplar halinde, ailelerin işlettiği küçük tesislerde, geleneksel mimarinin ve yerel kaynakların kullanımını hedef almaktadır. Ekoturizm amacına uygun gerçekleştirildiği taktirde, hassas ekosistemlerin korunması ve bu bölgelerin içersinde ve çevresinde yaşayan nüfusun sosyo-ekonomik gelişmesi için kaynak yaratabilen bir araçtır (Yürik 2003 ).

Bolton’a (1997) göre ekoturizmin, çevre korumasına yararlı olmasının temelinde, ekoturizm vasıtasıyla, bundan daha tahrip edici arazi kullanım şekillerinden ortamının korunması yatmaktadır. Çevreye zarar vermeyecek bir şekilde yönetim için dört önemli nokta ileri sürülmektedir (Baştanlar 2001).

• Turizmin ölçeği ve tipi ile bunların yerel kültürler üzerindeki etkilerini dikkate almak,• Turizmden oluşan girdilerden, arazileri ve çıkarları etkilenen yerel halkın da faydalanması,• Eğer turizm faaliyetleri korumaya alınmış alanlarda yapılıyorsa, turizm ile elde edilen ekonomik kazançların, konman alan yönetiminin amaçlarını gerçekleştirme yönünde kullanılması,• Geri kalmış ülkelerde turizm, sadece zengin veya yabancı ziyaretçilere yönelik sınırlandırılmamalı, aksine geniş bir gelir düzeyi çeşitliliğine sahip ziyaretçilerin faydalanmasına sunulmalıdır.

Bolton’a (1997) göre her ekoturistin ziyaret yeri, "ekoturizm rolü oynayan alan" üzerinde herhangi bir noktada bulunacaktır. "Ekoturizm rolü oynayan alan"; alan geliştirme, ziyaretçi sayıları ve ekolojik baskı öğeleri arasında olması gereken denge noktasını göstermektedir. İşte bu denge noktasında, çevreyi koruma amaçları da gerçekleşmiş olacaktır. Şekilde adı geçen üç öğenin farklı bileşimleriyle, ziyaretçiyi alana çeken objelerin niteliğinin nasıl değiştiği de belirlenebilmektedir. Problem sadece bu noktanın nasıl belirleneceği değil aynı zamanda büyümenin meydana getireceği kaçınılmaz baskılara karşı bu noktanın nasıl korunacağıdır (Baştanlar 2001).

23

Ekoturizmin etkileri

Doğa üzerine ekoturizmin etkileri ile ilgili çalışmalar biyoloji ve ekoloji açılarından yürütülmektedir. Biyologlar ve ekologlar ekoturizmin doğal etkileri üzerine yoğun literatür geliştirmişlerdir. Bu etkilerin belirlenmesi çalışmaları yapılırken ekoturizmin negatif etkilerini azaltmaya yönelik bazı teknikler saptamışlardır (Newsome 1997).

Ekoturizmin doğal çevrelerin değerinin artması, koruma için ekonomik değeri, doğa koruma için yerel halk ve ziyaretçilere verilen eğitim gibi faydalı etkileri olduğu gibi aksine, kara sistemleri üzerine negatif etkileri bitki ve yaban hayatı habitatlarını yok edebilir, toprak ve kumul erozyonu, toprak sıkıştırması, toprak stabilizesinin bozulması, jeolojik rejimlerin değişmesi, besin döngüsünde bozulma, biyolojik çeşitlilikte azalma, altyapı yönetiminden uygunsuz bir şekilde ortaya çıkan baskılar gibi ziyaretçi etkinliklerini etkileyen olumsuz etkileri de olabilir. Vejetasyon üzerine, bitki topluluklarında yapısal değişiklikler, ezilmeden dolayı zarar görme, taşınan egzotik türlerin girişi, hasat boyunca örneklerin götürülmesi gibi etkileri vardır. Bu biyofiziksel etkilere ek olarak insan varlığıyla hava ve gürültü kirliliği de artabilir (Cynthia ve ark. 2000).

Genelde ekoturizmden elde edilen gelir büyük ihtimalle yerel halka ulaşmaz. Nepal'de yerel halk ekoturizm gelirlerinin sadece %7.2'sini almaktadır. Dünya Bankasının tahminlerine göre gelişmekte olan ülkelerde harcanan her bir turist dolarının % 55'i gelişmiş ülkelere akmaktadır. Nepal ve Zimbabwe'de Ekoturizm için harcanan paranın sadece % 10'u ulusal hükümete kalır. Bunun çok azı da ekoturizm alanlarının yerel halkına geçer (Weaver 1999, Erdoğan 2003).

Dünyanın çeşitli yerlerinde ekoturizm adı altında yapılan turizmin doğaya, doğal yaşama, yerel halka, yerel ve ulusal ekonomiye olumsuz etkileri olmaktadır (Erdoğan 2003).

24

Çizelge 2.6. Ekoturizmin başlıca olumsuz etkileri ve sonuçları (Erdoğan 2003)

Ekoturizm turizmin ideal bir şekli olarak ekonomik gelişmeye ve çevresel korumaya olanak sağlar. Bununla birlikte dünya çapında ki çok sayıda ekoturizm örneği bu durumun böyle olmadığını göstermektedir. Düzgün yönetilmeyen ekoturizm etkinlikleri kitle turizminden daha negatif etkiler üretebilmektedir (Keszi 1998).

Dünyada ekoturizmin olumsuz etkilerine örnek verilecek olursa; Kenya Amboseli Milli Parkı’nda yaban hayatı araştırmacılarının kullandıkları kamyonlar hassas topraklara zarar vermiş, bölgedeki hayvanlar bu gözlemcilerden etkilenmiş beslenme ve çiftleşmelerinde bozulmalar gerçekleşmiştir. Brezilya Pantanal ıslak alanında turizmin hızlı yükselişi ile israf edilen şişeler balıkçıl ve karabatak kuşlarının sayısında azalmaya sebep olmuştur. Nepal Himalaya Dağları’nda doğa yürüyüşü yapan turistlerden dolayı ormansızlaşma ve erozyon ile karşı karşıya kalınmıştır. İnsan atıkları sonucu su kaynakları kirlenmiş Himalaya sakinlerinin yaşantısı bozulmuştur.

25

Kosta Rika Tortuguero Milli Parkı’nda deniz kaplumbağaları ziyaretçilerin sayısının 1980’de 200 den 1993’de 20.000 bine çıkmasıyla sığınacak yer bulamamışlardır (Lane 1997).

Nepal'de Sagarmatha Milli Parkı'ndaki en belirgin, etkiler çöp yığınları ve ormansızlaşmadır. Çok sayıda turist sayısına bağlı olarak izleme ve yönetim stratejilerinin eksikliği, hükümet politikaları ve yerel örgütlenmelerin eksikliği gelmektedir. Aşırı sayıdaki turist sayısı ve özellikle de belirli bölgelerde yığılmalar doğal çevre için büyük bir sorundur. Yapılan araştırmalar sonucu dağlık alanlarda 8 ile 10 kişiden oluşan bir trekking grubunun, harcadığı doğal kaynaklar (dal, odun, vb.) normal bir ailenin harcadığı kaynaklardan kat kat fazladır. 15 kişilik bir trekking grubu 10 gün içerisinde 15 kg çözünemeyen ve yanmayan atık üretmektedir. 1979–1988 yılları arasında 840 dağ gezisi grubu, 422 ton bertaraf edilen atık, 141 ton çözünemeyen atığa neden olmuştur. Namehe'de bir konaklama birimi ortalama olarak yılda 15.000 boş bira kutusu ürettiği tahmin edilmektedir (Nepal 2000, Erdoğan 2003).

Ekoturizmin kriterleri Ekoturizmin ilkeleri ekoturizmin yapıldığı bir alanda değerlendirme ölçüsü olarak kullanılabilir. Bunun için her ilke açıkça belirtilmeli; her prensibi oluşturan faktörler saptanmalı; her faktörün işlevsel tanımlaması yapılmalı; böylece ölçülebilir hale getirilerek ölçmeler yapılmalı ve sonuçlar değerlendirilmelidir. Çeşitli kriterler aşağıda verilmiştir:• Doğal, kültürel ve sosyal çevrelerde aracısız, katılımcıya bilgi veren deneyimler sağlamalıdır,• Doğal alanlara yapılan seyahatleri geliştirmelidir,• Kaynak merkezli yönetimin geliştirilmesi ile kaynak sınırlarının Kabul edilmesini sağlamalıdır,• Kaynağın gerçek değerlerini tüm gruplara tanıtılmasını sağlamalıdır,• Çevresel ve ekolojik anlamda sürdürülebilir olmalıdır,• Kaynaklar, yerel toplum ve endüstri için uzun vadede yararlar sağlamalıdır,

26

• Alanda yapılacak turizm miktarı ve türünün belirlendiği karar verme aşaması başlangıcında ve uzun dönemde yerel halkın katılımını sağlamalı ve artırmalıdır,• Gelişmenin tüm kısımlarında yerel halkın gelişimini de içermelidir,• Seyahatçiler ve yerel halk arasında karşılıklı etkileşimi teşvik etmelidir,• Yöre halkının kültürel değerleri ve geleneksel yaşam şekillerinin devamını sağlamaya yardımcı olmalıdır,• Yerel toplumun sosyo-ekonomik refahı için ekonomik faydalar üretmelidir,• Çevre ve yerel halk üzerinde an az olumsuz etkiyi yapacak bir kullanım tarzını belirlemelidir,• Kaynak yönetim planına uyumlu ve doğal çevrelerin taşıma kapasitesi sınırlarını tanımalıdır,• Bio çeşitliliğin korunmasına katkıda bulunmalıdır,• Koruma için doğrudan finansal faydalar sağlamalıdır,• Diğer doğal alanların yönetimi ve korunmasına katkıda bulunmalıdır,• Yerel toplumlar, hükümet, hükümet dışı organizasyonlar, endüstri ve turistlerin eğitimini içermelidir,• Alanın doğal ve kültürel sistemine karşı duyarlılığı, ahlakı sorumluluk ve bilinci artırmalıdır,• Ekoturizmde rol alan yerel toplumlar, hükümet, hükümet dışı organizasyonlar, endüstri ve bilim adamları arasında ortaklığı geliştirmeli anlaşmayı artırmalıdır,• Tur liderleri sorumlu ve bilgili olmalıdır,• Küçük ölçekteki işletmeleri bir araya getirmek ve sorumluluğu onlara vermelidir.

Ekoturizm etkinliklerinin sınıflandırılması

Literatürlerde (Keszi 1998, Özyaba 2001, Yaşar 2002, Balcı ve ark. 2003 Erdoğan 2003, Ramon ve ark. 2003, Erdoğan ve Barış 2005) ekoturizm etkinliklerinin sınıflandırılması yönündeki çalışmalar da eksiklikler tespit edildiğinden yeni bir sınıflandırmaya ihtiyaç görülmüştür. Bu sebeple

27

ekoturizm etkinliklerinin yapılma amaçları temel alınarak bir sınıflandırma yapılmış busınıflandırma Delphi Yöntemi yardımıyla ülkemizde bulunan peyzaj mimarlığı bölümlerinde görev yapmakta olan yaklaşık 100’e yakın akademisyen ve araştırmacıya mail yolu ile gönderilmiştir. Öğrenme, eğlenme ve dinlenmeye dayalı yapılan temel sınıflandırmaya literatürde yer alan tüm ekoturizm etkinlikleri yerleştirilmiş ve uzmanlardan bu etkinlikleri amaçlarına göre sınıflandırmaları, ekoturizm etkinliği olarak kabul edilmeyenlerin çıkarılması veya gözden kaçanekoturizm etkinliklerinin eklenmesi istenmiştir.

Öğrenmeye dayalı ekoturizm etkinlikleri

Bilim turizmi: Katılımcıların bilimsel meraklarını giderme ve tecrübe kazanma amacıyla gerçekleştirdikleri bir etkinlik şeklidir. Bilim turizmi kapsamında aşağıdaki etkinlikler verilebilir.Botanik turizmi: Botanik turizmi bitki izlemek için gruplar halinde bir tur liderinin öncülüğünde yapılan bir turizm etkinliğidir. Dünyada bitki meraklıları çok fazladır öyle ki uluslararası organize olup dernekler bile kurulmaktadır. Bu etkinlik türünde en önemli nokta turları gerçekleştirirken botanik konusunda bilgili bitki türlerinin Latince isimlerini ve özelliklerini bilen aynı zamanda yabancı dili olan tur rehberleri eşliğinde yapılmasıdır. Ayrıca ulaşım ve konaklama imkânları da yeterli olmalıdır. Botanik turizminin olumlu etkilerinin yanında bitki kaçakçılığı yapan, cip kiralayarak safari denen turları gerçekleştiren turistler tarafından negatif etkileri deortaya çıkar. Bunun önlenmesi için denetimin iyi uygulanması gerekmektedir (TÜRSAB 2002).Doğa fotoğrafçılığı: Doğa, onu oluşturan öğelerin gösterdiği çeşitlilik ve estetik çekiciliğiyle fotoğrafçılara konu olmayı sürdüre gelmiştir. Fotoğrafçıların doğaya olan bu ilgisi doğa fotoğrafının özel bir alan olmasını ve sınırlarını çizmesini de beraberinde getirmiştir (Anonymous 2005e).Doğada fotoğraf fırsatları yakalandığında hazırlıklı olmak, koşulları en iyi şekilde değerlendirebilme imkânı sağlar. Diğer fotoğrafçılık türlerinde

28

fotoğraflanan konunun içinde etkin bir rol oynamadan makine ile gözlemcilik görevi yapılmaktadır. Ancak doğada yapılan fotoğrafçılıkta fotoğrafçı, fotoğraflanan konunun bir katılımcısı olmaktadır (Gardner ve Wolfe 1998).Jeomorfolojik oluşumları izleme: Ülkelerin doğal ve kültürel değerleri büyük önem taşımakta, özel ilgi alanları ve yörelerinde turizm ağırlık kazanmaktadır. Bu özel ilgi alanlarından biri, doğal çevrenin coğrafi karakteri üzerine odaklanan jeoturizm (geotourism) eğilimidir. Jeoturizmde; jeolojik, jeomorfolojik yapı ve unsurlar, kıyılar, göller, kanyonlar, jeotermal kaynaklar, endemik bitkiler ve diğer doğal anıtlar özel ilgi odaklarını oluşturmaktadır (Koçaman ve Koçman 2005).

Jeolojik ve jeomorfolojik oluşumları izleme etkinliği içinde son zamanlarda mağaralara yapılan geziler artmış ve mağaracılık olarak gündemde yer bulmuştur. Bu sebeple mağaracılık etkinliği üzerinde durmakta fayda görülmüştür. Doğal süreçler sonucunda oluşmuş yeraltı oyuğuna “mağara” adı verilmektedir. Genel olarak yeraltı boşluğu ya da birbirlerine bağlantılı boşluklar sistemini içeren mağaralar işlevlerine ve yapılarına göre “obruk” olarak da tanımlanmaktadırlar(Kozak ve ark. 2001).

Mağaralar çeşitli etkilerle meydana gelirken insanların ilgisi çeken oluşumları da beraberinde getirebilmiştir. Çoğunlukla kalkerli arazide, çatlak ve oyukların çeşitli doğal unsurlarla büyümesi bu arada, içlerinde barındırdıkları asit karbonikli suların zamanla oluşturduğu sarkıt, dikit ve travertenler ilginç oluşumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca mağaraların içlerindeki yeraltı suları, nehirleri ve gölleri bir başka güzellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Mağaralarda meydana gelen damlama, akma, buharlaşma gibi etkenlerle oluşan şekillerin biçimleri, renkleri, yoğunluk ve boyutları görsel açıdan oldukça önemlidir. Sarkıt, dikit ve sütunlardaki halkalarda genel olarak beyaz renkler soğuk, koyu renkler ise sıcak dönemleri karakterize etmektedir (Tokmak 2003).

29

Mağara ve insan ilişkisinin geçmişi, insanoğlunun yeryüzünde görülmeye başladığı zamandan günümüze kadar uzanmaktadır. Tarih öncesi devirlerde insanlar tarafından doğal bir sığınak olarak kullanılan mağaralar, antik dönemde de ölü gömme ve dinsel nedenli bazı amaçlarla kullanılmıştır. Bu nedenle insanoğlunun gerek fizyolojik, gerekse kültürel evriminin izlerine en yoğun olarak mağaralarda rastlanmaktadır (İşçen 1993).Macera ya da sportif amaç dışında girilmesi pek düşünülmeyen mağaralar alternatif turizm amaçlarıyla gündeme gelmiş ve günümüzde aktif turizm anlayışının önde gelen türlerinden biri olma yolunda hızla ilerlemiştir (Bal 2004).Doğa turizminde mağaralar, görsel amaçlı ve sportif amaçlı olmak üzere iki şekilde kullanılırlar. Görsel amaçlı kullanımlar için speleotem şekiller bakımından zengin, dolaşımın kolay olması bakımından yatay yönde gelişmiş, ulaşım olanağı sağlanabilen mağaralar seçilirler. Mağara girişi düzenlenerek, mağara içinde özel donanıma ihtiyaç duyulmadan turistlerin dolaşması sağlanıp, aydınlatılarak turizme açılırlar ve müze şeklinde ücret karşılığı gezilirler. Sportif amaçlı kullanımlar için derinlik ve uzunluk daha çok önem kazanmaktadır. İçinde düzenleme yapılmayan bu mağaraları, özel donanımlı mağaracılar gezebilirler (Doğaner 2001)Yaban Hayatı Gözlemciliği: “Yaban Hayatı” deyimi doğayı oluşturan canlı ve cansız tüm nesneleri kapsar. Küçük veya büyük, insanlar için yararlı veya zararlı olan tüm bireyler yaban hayatını zenginleştiren önemli varlıklardır (Mol ve Küçükosmanoğlu 2005).Yaban hayatı gözlemciliğinde en önemli konulardan biride kuş gözlemciliğidir. Kuş gözlemciliği etkinliği dünyada yaban hayatı gözleme çeşitleri içinde ön plana çıkmış ve yoğun talep görmektedir. Kuş gözlemcisi, kuşları gözlemeyi kendine merak edinmiş kişilere denir. Kuş Gözlemciliği profesyonel bir uzmanlık alanı olabileceği gibi, boş zamanları değerlendirmek için yapılan bir hobi olarak da sürdürülebilir. Dünyanın pek çok yerinde kuş gözlemciliğine merak sarmış milyonlarca insan yaşar. Kuş gözlemcisi yanında bir de dürbün bulundurur. Dürbün, kuş gözlemcisinin en temel aracıdır. Kuş gözlerken kullanılan diğer önemli araç ise içinde kuşların resimlerinin bulunduğu kılavuz

30

kitaptır. Kılavuz kitaptaki resimleri, kuş türlerini, onların dişileri, erkekleri ya da gençleri arasındaki farkları, uçarken ya da bir yere konmuşken nasıl göründüklerini gösterir. Gerekli üçüncü araç bir not defteridir (Anonymous 2005d).Kuşlar oldukça hassas canlı türler olduğu için kuş gözlemcilerinin bu alanlarda çok dikkatli olmaları gerekmektedir. Özellikle de kuşların yumurtlama ve kuluçka dönemlerinde daha hassas olunmalıdır. Kuş gözlemcileri açısından dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıda maddeler halinde verilmiştir (Erdoğan 2003). • Çok duyarlı olunmalı ve neye bakıldığı bilinmeli,• Habitata göre gözleme yöntemi tercih edilmeli,• Kuş gözlemleri kayıt edilmeli. Kayıt ederken habitatın yerini, tarihi, hava koşullarını, gözlem saatini, aynı zamandaki diğer türler ve onların yumurtlama faaliyetleri de kayıt edilmeli,• Kuşları ve onların habitatlarını, yuvalarını, yuvalama alanlarını rahatsız etmemeye dikkat etmeli ve alanda çok yavaş yürümeli. Yumurtlama alanlarına girilmemeli,• Belirlenen yürüyüş yollarında kalmalı ve motorlu araçları belirlenen yerlere veya park yerlerine park etmeli, • Yumurtalarını ve yuva malzemelerini toplamamalı ve el değmemeli, sadece fotoğrafları çekilmeli,• Kuşları çekmek için play-back teypleri veya kayıtlı baykuş çığlıkları çok fazla kullanılmamalı,• Nesli tehlike altındaki türlere bakmak isteniyorsa o alana ait yönetim kurallarına ve yasalarına uyulmalı,• Ağaç kovuklarında yaşayan kuşları uyarmak için ağaçlara vurulmamalı. Bu yersiz rahatsız etme kuşların yuvalarını ve yavruları terk etmelerine neden olur,• Arkada ayak izinden başka bir şey, örneğin çöpler bırakılmamalı,• Yukarıdaki kurallara uyulmalı, uymayanlar uyarılmalı ve uyma sağlanmalı,• Yerel veya ulusal kuş koruma ve gözleme organizasyonları desteklemelidir.

31

Kültür Turizmi: Kültürel turizm kavramı ile ülke-bölge toprakları üzerinde/altında bulunan ve geçmiş dönemlerden beri süregelen birikimi içeren her türlü maddi kalıntı ile sözel geleneğin, bunlara zarar vermeden toplumun yararlanabileceği değere dönüştürülmesi anlatılmaya çalışılmaktadır (Emekli 2005).Festival Turizmi:Çeşitli konularda ve büyüklüklerde yapılan festivaller gerek yurt içi gerek yurt dışı turist çekmektedirler. Bu şekilde bir festivale yönelik gerçekleştirilen seyahat etkinliğine festival turizmi denilmektedir.Festivaller folklorların toplumsal ilgiyi çekecek biçimde ve niteliktesahnelenmesidir. Bu festivallerin turistler tarafından ziyaret edilmesi etkinliğine defestival turizmi denilmektedir. Festivaller başlangıç ve bitişleri belli düzenlemelerdir.Yani belli bir süre çekiciliğe sahiptirler. Şenliklerin konusuna ve kapsamına göresınıflandırılabilir. Konusuna göre örneğin Bursa Karagöz Şenliği gibi, bazıları iseçok konulu olur. İstanbul Festivali buna örnek verilebilir. Festivaller kapsamlarınagöre de yöresel, bölgesel, ulusal ve uluslararası olabilir (Eralp 1983).Gelenek Görenek Turizmi: Herhangi bir topluluğun kendine özgü yaşambiçimine folklor denilmektedir. Folklor turizm ilişkisi, sanayi toplumunu simgeleyenbüyük kent yaşamının bir çeşit ürünüdür. Bir başka deyişle, büyük kente özgütüketim ve davranış normları, orada yaşamlarını sürdürenleri, folklordanuzaklaştırmıştır. Yaşamını dar kalıplar içinde sürdürmek zorunda bırakılan kent halkıbakımından folklor bu tekdüzelikten zaman zaman kurtulmanın çarelerinden biridir.Böyle bir çarenin, belirli bir düzenleme olarak hazırlanması ve çekim gücü içerirbiçimde sunulması, folklor turizm ilişkisini ortaya çıkarır (Eralp 1983).

32

Küreselleşme etkilerinin turizm yoluyla bilfiil taşındığı ve toplumların sosyokültürelyapılarını bozduğuna dair görüşler vardır. Nitekim etkiye açık ortamlarda,gelen turistlerin dünya görüşü ve yaşam tarzları yerel halk tarafından kolaycabenimsenmektedir. Oysa gelen turistler bölgeye orijinal ya da diğer ifadeyle otantikdeğerleri tanımak için gelmektedir. Değişimlerin yaşandığı kaybolan otantizmnedeniyle bölge zamanla gözden düşmektedir (Demirtaş 2003).Karayolu Turizmi (Overland tourism): Özellikle kâşif ruhlu olan ve sadece ülkeiçindeki gezilerden tatmin olmayan turistlerin gereksinimlerine cevap verebilmekamacıyla bazı tur operatörleri overland denilen tarih, geleneksel yaşam ve coğrafiaçıdan dünyanın ilginç ülkelerine yapılan, uzun süreli karayolu gezilerinidüzenlemeye başlamışlardır. Dünyanın en ilginç gezileri olan overland turlarındabazı güçlükler vardır. Bu güçlükleri bilip ona göre hazırlıklı olmak, gezileri sorunsuzve zevkli duruma getirecektir. Bu uzun gezide alınacak yol yaklaşık 10 bin kmgidiş,10 bin km dönüş olmak üzere toplam 20 bin km'dir. Bazı günler geceligündüzlü yol alındığından overland turlar uzun yola dayanamayanlar için sorunolabilir (Erdoğan 2003).Kültür Yürüyüşleri: Tarihte yoğun olarak kullanılmış bazı önemli yerleşimbirimlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde gerçekleştirilen yürüyüş programlarınakültür yürüyüşleri adı verilmektedir. Ülkemizde ekoturizm etkinlikleri adı altındaLikya Yolu (Likya kentlerini birbirine bağlayan patikalar), St Paul Yolu ve İpekYolu gibi tarihi ve kültürel değerleri içeren güzergâhlar üzerinde yürüyüşlergerçekleştirilmektedir (Üstel 2002).Tarihsel Alan Turizmi: Tarihsel Kültür Turizmi ise, yukarıda da belirttiğimiz

33

gibi, ulusal sınırlar içinde kalan tarihi kültür mirasının belli bir turistik organizasyonyardımıyla gösterilmesi esasına dayanır. Bu da, toplum içinde oluşmuş “tarihi kültürmirasının sahiplenilmesi” olgusuyla çok yakından ilgilidir. Yabancıların bu mirasaolan ilgisi, toplumun bu mirası sahiplenmesi ölçüsünde artar veya azalır (Kocapınar2003).Tarım ve çiftlik turizmi: Çiftlik turizmi, kırsal alanlarda konaklama veetkinlikler köy yerine çiftliklerde yapılıyorsa bu turizm türü çiftlik turizmi olarakadlandırılmaktadır. Herhangi bir kırsal yerleşmede ekonomik etkinlik tarım ise veturistik uygulamalarda ağırlıklı olarak tarıma dayalı programlar yer alıyorsa, buturizm türünün adı da tarım turizmi olmuştur. Tarım turizmi, bir etkinlik olaraksürerken, aynı zamanda doğal çevrenin, geleneksel kırsal coğrafi görünümünkorunmasına yardım etmekte, çevre, tarım ve turizm arasındaki bağı sağlamaktadır(Erdoğan 2003).İnsanların doğal ortamlarda bulunma istekleri alternatif turizm türlerinden biriolan çiftlik turizminin ortaya çıkmasını sağlamıştır. 1960’lı yıllardan sonra başlayankırsal alanlara dönüş isteği, rekreasyon amaçlı olması nedeniyle, çiftlik turizmi tercihedilir bir boyut kazanmıştır (Tunç ve Saç 1998).İnanç turizmi: Kutsal yerlere yönelik turizm etkinlikleri “inanç turizmi” olaraktanımlanmaktadır. Değişen turist isteklerine bağlı olarak tüm dünyada gelişme

34

gösteren inanç turizmi kapsamında mevcut kültür değerlerinin korunması, turizmekazandırılması ve tanıtılması hedeflenmektedir (Kozak ve ark. 2001).2.4.13.2. Eğlenceye dayalı ekoturizm etkinlikleriMacera turizmi: Macera turizmi katılımcıları için heyecan verici, özel spormalzemeleri gerektiren, doğal arazi özelliklerine bağlı bir açık alan etkinliğidir.Macera turistleri kupta kızakla, köpüklü sularda salla, paraşütle havada basityolculuk yapabilirler. Aynı tur farklı insanlar için farklı anlamlar taşır. İnsanlarınseyahat mesafesi ve onların dışarıda harcadıkları zamanlar sürekli olarak değişkendir(Buckley 2003).Balon Turizmi: Balonla bölge havadan daha ilginç ve heyecan vericiseyredilebilmektedir. Ülkemizde kullanılan hava balonları sıcak hava balonudur.İçerideki hava ısıtılarak balon yükseltilir, ocak kapatılınca da alçalır. Ortalama 3 saathavada kalır. Ancak yönlendirme tertibatı olmadığı için rüzgâr nereden eserse o yönegider. Bu etkinliği yapmak isteyenler, balonla uçuş öncesinde, uçulacak olan havaaracı tescil işaretini, uçuş amacını, uçuş tarihini, uçuş saatini ve uçuş irtifasınıbelirterek Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'ne müracaatetmelidir (Erdoğan 2003).Doğa Keşfi (Safari): Ekoturizm etkinliklerinden biride doğa keşfidir. Genelliklebu etkinliğin yapım yöntemlerindeki yanlışlar özellikle çevreci hassasiyeti ile konuyayaklaşanları rahatsız etmektedir. Örneğin cip safari olarak adlandırılan etkinlik,zenginlerin pahalı ciplerle gelerek doğal ortamlara zarar verecek yarışlar

35

düzenlemesiyle gerçekleştirilmektedir. Oysaki doğa keşfi etkinliği, önceki konulardatanımlanan ekoturizm kriterleri ve bir ekoturist profili içinde gerçekleştirildiğindeetkinliği gerçekleştiren kişiye doğada keşifte bulunurken çeşitli duygusal tatminlersağlarken öğrenme yoluyla tecrübe kazanması olanağı veren bir ekoturizmetkinliğidir.Olağanüstü doğa olayları izleme: İnsanların gittikçe klasikleşen turizmçeşitlerinden zaman zaman uzaklaşıp özel çeşitler aradıkları günümüzde, bu türtalepler içinde çeşitli faaliyetlerin oluşturulması gerekmektedir. Çoğu zaman kişiyeve belirli bir gruba has olan bu faaliyetlerin belli başlılarından biride olağanüstüolayları izleme etkinliğidir. Bu etkinlikte ay tutulması, güneş tutulması, büyükkasırga ve hortum, sel gibi doğal afetlerin belli teknikler yardımıyla izlenmesişeklinde gerçekleştirilir.Sal Yarışı (Rafting): Rafting, macera turizmi etkinlikleri arasında ilk sırayıalabilir. Amerikan ordusunun savaş sonrası elinde kalan kauçuk istihdam botlarınıelden çıkarmaya başlamasıyla ellili yıllarda botlar artık nehirlerde görülmeyebaşlamıştır. Başlangıçta kütük ve yolcu taşıyan bu botların turistik amaçlarla dakullanılması raftingin kitlelere yayılmasını hızlandırmıştır (Erdoğan 2003).Spor turizmi: Su ve dağ sporları gibi spor yapan, spora ilgi duyan ve sporlailişkili bulunan kişilerin; olaylara bizzat katılmak veya bu müsabakaları izlemekamacıyla oluşturdukları turizm hareketidir (Tuzcuoğulları 1997).Atlı Doğa Yürüyüşü: Turizmin çeşitliliği içinde yer alan atlı doğa yürüyüşleritarihi ve doğal güzelliklerin bulunduğu yörelerimizde düzenlenen günübirlik veya

36

birkaç günlük gezi programları ile yapılmaktadır. Ata binmek bir başka canlı ileyapılabilen ender sporlardan biridir. İlk olarak temel binicilik eğitiminin alınmasıgerekir. Temel eğitimi alındıktan sonra, gezilere katılabilir, at üstünde safari,orienteering yapılabilir veya daha uzun süreli bir at gezisi düşünülüyorsa bir hafta ongünlük gezilere katılmak uygun olur (Erdoğan 2003).Bir binicilik tesisinin taslağında iklim elemanlarının etkisi nadiren önemli biryer tutar. Ancak arazi formu, güneş ışıması, rüzgâr göz önüne alınmalıdır. Küçükboyutlu iklimsel oluşumlar (mikro klimalar), tesis içi hava durumuna önemli ölçüdeetki eder. Uygun olmayan sıcaklık şartları ise; özellikle kışın birçok probleme nedenolabilir. Havanın soğuk ve durgun olduğu zamanlarda kirli hava kitlesi dahayükseklerdedir. Diğer yandan yoğun siste güneş ışımasını engelleyeceğinden don vebenzeri olaylar görülebilir. Uygun olmayan sıcaklıklar özellikle geniş çukurluklardave vadilerde oluşur ve bunun sonucunda soğuk hava birikimleri meydana gelir. Bunedenle vadi diplerinde tesis kurmaktan sakınılmalı ve hafif eğimler ve yüksekliklertercih edilmelidir. Tesis alanının eğimi eğimin yönü güneş ışıması bakımından önemkazanır. Kuzey yönüne doğru eğimli bir arazide güneş ışıması kış şartlarında yetersizkalacağından zemin üstü sıcaklıkları düşük olacaktır. Bu nedenle kuzeye bakanyamaçlar tesisler için uygun yerler olmamaktadır. Rüzgâr için ise, hava sirkülâsyonu

37

sonucu temiz havanın sürekliliği için hava akımlarının olduğu bölgeler tercihedilmelidir. Yani binaların uzun akslarının rüzgâr akış yönüne paralel olmasıgerekmektedir. 7–14 Co de ihtiyaç duyulan hava akım hızı 0.2 m/s dir. Yazın yükseksıcaklıklarda ise bu değer 6 m/s ye kadar çıkmaktadır. Çok yüksek ve çok düşüknem oranlarında atların özellikle solunum yolları hastalıklarına yakalanma olasılığınıciddi bir şekilde artırır. Yüksek nem başka hastalıkların kaynağı olan parazit vebakterinin artmasına neden olur. Ancak çok kuru bir havada toz oluşmasına nedenolmaktadır. Atlar yüksek düzeyde ışığa ihtiyaç duyarlar. Işık atları daha sağlıklı,istekli ve azimli olmalarını teşvik etmektedir. Ayrıca inşaat tesisinde doğal çevreyeuyum gösterilen önemli kriterlerden birisi olmalıdır. Atla dolaşım alanı için iseuygun hat güney-doğu yönünde olmalıdır.Widmer (1942), çiftliklerin kurulacağı alanlarda iklim şartlarının çok olmaması,atların bütün yol boyunca çok sert havalar dışında geniş meralarda beslenmesineolanak tanıyacak değerlerde olması gerektiğini vurgulamıştır (Topay 2003).Ata binmek için gerekli yollar normal şartlar altında tüm yıl açık olmalıdır. 1–2saatlik bir gezinti için 15–20 km uzunluğunda bir yol gereksinimi vardır. Bu yollarmümkün olduğunca diğer yollarla kesişmemelidir. Ayrıca bu yolların trafik yolları veyerleşim merkezlerinin çok yakınından geçmemesi uygun olmaktadır. Bir binişyolunun genişliği 2.5 m olmalıdır. Zemin yumuşak aynı zamanda drenajı iyi

38

olmalıdır. Yolun eğimi uzun hatlarda %15–40 kısa mesafeli (20 m civarı) hatlarda iseeğimler %40–70 arasında tutulmalıdır.Bisiklet turizmi: Ekoturizm kapsamında ve gençlere yönelik olarak geliştirilenturizm türlerinden biri de bisiklet turuna dayanan bisiklet turizmi olmaktadır.Rekreasyonel spor türü olarak da literatürlerde yer alan bu tür, doğa ile bütünleşmeyedönük, seyahat eden (kısa mesafeli) turistlerin rağbet ettikleri bir turizm türü olarakgelişmiştir (Yaşar 2002).İnsanların bisiklete binme nedenleri çok farklıdır. Dağ bisikletinde amaç biryandan bisiklet keyfini maksimum yaşamak diğer yandan bu geziler sayesindeçevredeki doğal güzellikleri görmek, macera dolu anlar geçirmek ve birçokdoğaseverle tanışma imkânı sağlamaktır (Topay 2003).Dağ Kaya Tırmanışı: Dağların temiz ve güzel havasından yararlanmak üzereinsanların dağlara yönelik olarak gerçekleştirdikleri turizm türüdür. Dağ turizmiyürüyüş ve tırmanma şeklinde gerçekleştirilebilmektedir (Kozak ve ark. 2001).Dağcılığın birçok dildeki adı "Alpinizmdir". Bu etkinliğin bir spor dalı şeklinedönüşümü ve yaygınlaşması, büyük ölçüde Alp Dağlarında olduğu için bu isimuygun görülmüştür. Himalayalar'da yapılan dağcılığa Himalayalizm, And Dağlarındayapılana Andizm dendi. Türkçe'de bu etkinliğe verilen isimde herhangi bir dağtercihi yapılmamış İngilizcede ki gibi genel anlamda "dağcılık" sözcüğübenimsenmiştir (Erdoğan 2003, Topay 2003).Dağcılık bugün birçok popüler terimle anılır olmuştur. Tur organize edenfirmaların düzenlediği doğa yürüyüşleri, kamplı yürüyüşler dağcılık sporu çatısıaltında toplanmaktadır. Aslında bu tip etkinlikler dağcılığın ufak bir bölümüdür.

39

Dağcılık ise ciddi eğitim gerektiren, kaya, kar ve buz tırmanışları olmak üzereçeşitlere ayrılan bir spor dalıdır. Dağcılığın gerçek anlamı çeşitli yayınlarda “Dağlıkbölgelere, ulaşılması zor yüksekliklere tırmanmayı ya da ulaşmayı amaçlayan spor”olarak geçmektedir (Anonymous 2005d).Anadolu coğrafyası oldukça zengin doğası ile doğa sporlarının hemen hementümüne açıktır. Dağcılık hem sportif hem de kültürel etkinliği barındıran, insanındoğa ile ilişki kurarak fiziksel ve ruhsal dinginlik sağlamasına yarayan en etkilisporlardan biridir. Dağlar macera, heyecan ve değişiklik arayanlara çeşitlirekreasyonel faaliyetler ve yeni spor olanakları sağlamaktadır (Doğaner 2001,Erdoğan 2003).Trekking (Doğa yürüyüşü): Trekking'in kelime anlamı "kağnı arabası, atla veyayaya olarak yapılan uzun zorlu seyahat" demektir. Ancak günümüz turizminde,trekking kavramı bir doğa sporu veya hobi faaliyeti olarak anlam kazanmıştır. Dahaçok dağcılığın bir alt branşı olarak bilinse bile başlı başına değişik bir etkinliktir.Çağdaş anlamı ise "bir bölgenin dağlık kesimlerinde, dağcılık tekniği gerektirmeden,zor ve sarp yerlere girmeden, küçük patikaların takip edildiği, belirli zorluklar veözellikler gösteren doğa koşullarında, yaş gruplarına uygun ve zamanla sınırlı olarakdüzenlenen uzun yürüyüşlerin" genel adıdır. Trekking günübirlikten bir aya kadaruzunlukta olabilir. Meraklıları doğayla bütünleşme, fiziksel kondisyonlarını ve

40

yeteneklerini zaman zaman ölçme ve sürekli değişen bitki örtüsünü gözlemleme,buzul göllerin kenarında kamp kurma gibi amaçlarla olaya yaklaşmaktadırlar(Erdoğan 2003, Topay 2003).Doğa yürüyüşçüsü uzak bölgelere yaya olarak ziyaret gerçekleştiren turistleredenir. Basit bir piknik yapma, basit yürüyüşler veya bir rehber yardımıyla basitolarak konaklama etkinliklerini içerebilir (Lane 1997).Son yıllarda, klasik tatil türlerinden sıkılan her kesimden yerli turist giderek buetkinliğe daha fazla ilgi göstermektedir. Ancak dağ ve doğa yürüyüşü için, güvenlibir tatil açısından bir seyahat acentesinden hizmet satın alınmasında yarar vardır.Orta zorlukta olmakla beraber, tecrübesiz bir ekip için oldukça zordur. Tabii ki bellibir doğa bilgisi; yön bulma, harita okuma, ilkyardım, temel kampçılık bilgilerigereklidir. En önemli nokta belirli bir düzeyde doğa bilgisi olmadan doğayaçıkılmamasıdır. Çünkü bu tür geziler 3500 metreye varan yüksekliklere kadaryürümeyi ve gecelemeyi gerektiren zorlu programlar içerebilmektedir. Süresi idealolarak 4 gündür ve ülkemiz için ideal mevsim Temmuz ayıdır. Trekkinge katılanlaryürüyüş için gerekli malzemelerini kendilerinin taşıması gerekmektedir. Ayrıca katırgibi yük hayvanlarından da yararlanılabilir (Erdoğan 2003).Doğada yapılan herhangi bir yürüyüşte uyulacak temel kurallardan en önemlisiekip düzeninin sağlanmasıdır. Bu düzene göre ekip tek sıra halinde yürümelidir.

41

Ekibin en tecrübeli kişisi başa geçer. Ekip başı adı verilen bu kişinin görevi yürüyüşrotasını seçmek, yürüyüş temposunu ayarlamak, molaların sıklığını ve uzunluğunudüzenlemek ve yürüyüş sırasında alınması gereken önemli kararları almaktır. Sonkararı verme yetkisi her zaman ekip başındadır. Ekip başını hemen arkasında ekibinen tecrübesiz ya da en yavaş elemanı yer alır (Anonymous 2005d).Yürüyüş sırasında herkesin sırtında küçük bir sırt çantası bulunmalıdır. Tekomuzda taşınan çantalar yürüyüş sırasında sallanacakları için dengeyibozmaktadırlar. Sırt çantasının içinde yürüyüşün uzunluğuna göre en az bir litre su,hava koşullarına göre bere, eldiven, yağmurluk ve çeşitli giyecekler, ilk yardımçantası gibi malzemeler bulunmalıdır. Herkes bir yürüyüş sırasında ihtiyacıolabileceğini düşündüğü malzemeleri yanında taşımak zorundadır.Kanoculuk:Zevkli ve aynı zamanda zor olan kanoculuk sporu genelde 2 kişilikkanolarla yapılır.Kış turizmi: Kış turizmi; kayak sporunun merkezinde bulunduğu ve buna uygunkarlı ve eğimli alanlara yapılan seyahatleri, konaklama ve diğer hizmetlerden oluşanfaaliyet ve ilişkilerin bütünü olarak tanımlanabilir. Kış turizmi, karlı ortamlara bağlıbir takım hareketleri ağırlıkla kapsadığı için, belli yükseklik ve eğime sahip, kayakve diğer yürüyüş, tırmanış gibi alışkanlıkların yapılabilmesine imkân sağlayanyerlerin varlığını öncelikle gerekli kılar (Çimen ve Kılıç 2003).2.4.13.3. Dinlenmeye dayalı ekoturizm etkinlikleriSağlık turizmi: Kür ve tedavi amacıyla belirli bir zaman için yer değiştireninsanlar, gittikleri yerlerde konaklama, beslenme, kür ve tedavi uygulaması,

42

dinlenme ve eğlenme gereksinimlerini karşılayacak yapısal tesislere gerekduymaktadırlar. Ekonominin arz ve talep kuralı içinde işlerlik kazanan bu olay,günümüzde sağlık turizmi olarak adlandırılan önemli bir turizm türünüoluşturmaktadır (Tunç ve Saç 1998).İklim Konforu Turizmi (Klimatizm): Klimatizm etkinliği; sağlıklı bir iklimdebulunma ve iklim kürleri sırasında iyi bir beslenme ve düzenli olarak hareket halindebulunma temeline dayanmaktadır. Bu yüzden, öncelikle dağ sporları merkezleri ilebirlikte geliştirilerek, her yaştan insanın hareket halinde tutulmasına ağırlık verilir(Güngör 2003, Topay 2003).İnsan yaşamı, sağlığı ve etkinliklerini yöneten en önemli çevre unsurlarındanbiri iklimdir. Gerçekten iklim, doğal çevrenin dinamik bir unsurudur ve tüm insanetkinliklerini yerine göre az veya büyük ölçüde tayin eder. Bu nedenle, doğalçevrenin bu çok etkili unsurunun yarattığı özelliklere, insan yaşamı ve davranışlarıarasındaki ilişkileri belirleyebilmek için az sayıda olsa bazı çalışmalar yapılmıştır.Ancak, insan yaşamı bakımından optimal iklim koşullarının saptanması üzerindekibilimsel yaklaşımlar oldukça yenidir. Özellikle, insan biyoklimatolojisi eksenindeyapılan araştırmalarda insan sağlığı ve davranışlarını etkileyen iklim elemanlarıüzerinde durulmaktadır. Bunlardan güneş radyasyonu ile bağlantılı efektifsıcaklıklar, bağıl nem, yağış, basınç ve rüzgârların etkileri insan yaşamında vedavranışlarında belirleyici etkilere sahiptir. Bununla birlikte, insanın yaşam konforu

43

ve davranışlarına ilişkin yapılan klimatolojik araştırmaların sonuçları henüz açıkdeğildir. Elde edilen sonuçlar, kişinin yaşına, sağlık durumuna, davranış veetkinliğine göre değişmektedir. Örneğin, tarımsal etkinliklerde bulunan kişiler içinsıcaklık, rüzgar ve yağış koşulları uygun ve optimal düzeyde olmalıdır. Aksi haldeişgücünde azalma ve verim kayıpları meydana gelir (Aslanboğa ve Koçman 2005).Ülkemizde Klimatizm etkinlikleri genelde yaylacılık adı altında gerçekleştirilir.Yaylacılık ülkemize özgü farklı karakteristikleri ile ön plana çıkmaktadır.Yayla kelimesi Eski Türkçe’deki “yaylağ”dan gelmektedir ve genellikle dağtepelerindeki düzlüklere verilen bir isimdir. Fiziki coğrafya terimi olarak yayla,akarsularla derin şekilde yarılmış, parçalanmış fakat üzerindeki düzlüklerin belirginolarak bulunduğu yeryüzü biçimi olan plato karşılığı olarak kullanılır. Günlükkullanımda ise yayla genelde kışın boş kalan, yazın en sıcak devresinde tarım vehayvancılıkla uğraşan insanların geçici bir süre için çıkıp kaldığı, hayvancılığaelverişli zengin bir bitki örtüsüne sahip, süt, yağ, peynir gibi ürünlerin üretildiğiyüksek, düz ve serin yerleri ifade eder. Yükseklerde yer almaları nedeniyle, yüksekyerlerdeki düzlükler ve otluk alanlar için de yayla deyimi kullanılmaktadır (Özyaba2001, Yaşar 2002, Gökçe 2003, Var ve Yalçınalp 2005).Kaplıca Ilıca Turizmi (Termalizm): Yerkürenin derinliklerine sızan ve oradabasınç, hararet ve madeni tuzlarla zenginlik kazandıktan sonra tekrar yeryüzüneçıkan su ve buhar karışımı suların; jeotermal enerji olarak kullanıldığı gibi, madenituzların özelliklerine göre çok çeşitli hastalıkların tedavisinde etkili olduğu

44

günümüzde modern tıbbında kabul ettiği bir gerçektir. Kaplıca, ılıca ve içmeler gibidoğal su kaynaklarının tedavi aracı olarak kullanılmasına termalizm adıverilmektedir (Öztaş 2002).Kamp Karavan Turizmi: Kamp yaşamının yaygın biçim aldığı ilk ülke olarakABD’nde “Camp” sözcüğü, çadır ya da baraka biçimindeki konaklama yeri;“Camping” ise, bu konaklama yapılarında sürdürülen ortak yaşantı olaraktanımlanmıştır. Kamping, kırsal peyzajlardaki en önemli rekreasyon amaçlarındanbiridir. Her yaşta ve her gelir düzeyindeki insanlar kamping olanaklarındanyararlanmaktadır (Koç ve Şahin 1999).Günümüzde geliştirilmekte olan bir diğer ekoturizm türü de Karavan turizmidir.Kamp kurma (veya kampçılık) diğer turizm şekillerine oranla insana daha fazladoğayla baş başa kalma olanağı sağlayan turizm şeklidir (Yaşar 2002).Çevredeki dağ ya da akarsu manzarası tüm öğeleri ile kampçının gözleriönünde bulunmaktadır. Toprak, akarsu, iklim, bitki Örtüsü, fauna çevreye renk katanelemanlardır. Bütün bunlar, insanı güncel sıkıntılardan uzaklaştırarak, insan ruhunahuzur vermektedir. Ruh ve beden sağlığını kuvvetlendirir. Kişinin doğa yaşamıhakkındaki bilgisini genişletir (Yaşar 2002).Seçebileceğiniz kamp yerlerini doğaya verdikleri zararlar açısından şu şekildeinceleyebiliriz (Anonymous 2005d):• Kar eridiğinde bıraktığımız bütün izleri sileceği için ideal bir kamp yeridir.• Kum ya da toprak, kayadan sonraki en uygun alandır.• Orman içinde açık, bitkisiz alanlar, ilk üç tercihe göre daha az tercihedilmelidir.Konaklama çadır ve karavanlarda gerçekleştirilmektedir. Kamping

45

birimlerindeki kişi sayısına göre, her bir çadır için gereksinim duyulan net alanlar2.65–11.2 m2 arasında değişmektedir. Karavanlar ortalama 2 m genişlikte ve 2.6–6m uzunluktadır. Konaklama birimlerinin brüt alan genişlikleri, ülkelere göre 150–285m2 arasında değişmektedir. Ortalama bir kamping birimi 3 kişiden oluşmaktadır. 1,2, 4 ve 5 kişiden oluşan birimler de bulunmaktadır (Koç ve Şahin 1999).Kamping alan ve kuruluşları için yer seçimini etkileyen önemli etkenler çevrepeyzajı, iklim, toprak özellikleri, topografik yapıdır. Kamping yerleşmelerinde alan,çadır kurma ya da karavanda konaklama açısından düz ve düze yakın olmalıdır.Çadır yeri kuru ve geçirgen olmalıdır. Fazla killi ve tınlı topraklar ulaşım açısındanuygun değildir. Konaklama yerlerinde taban suyu düzeyi düşük olmalıdır. Gürültü(30–50 desibelden fazla), kötü görüntü, hava ve su kirliliği vb. sorunlar olmamalıdır.Kolay bir ulaşım olmalıdır (Koç ve Şahin 1999, Topay 2003).Bir kamp alanının özellikleri şunlar olmalıdır (Sözen ve Şahin 1988):• Eğim %2–5 arasında olmalıdır. Bu eğim drenaj, yolların tesisi ve çadırlarınkurulması için idealdir.• Ulaşım durumu iyi olmalıdır.• Yüzey akışları, yarlar, yerler ve diğer topografik elemanların yanı sıra yüzeydrenajının genel deseni de tanımlanmalıdır.• İklim elemanları tanımlanmalıdır.• Doğu bakarlı yamaçlar sabah güneşi almaları nedeniyle nemli yerleri dahaerken kurulur ve öğleden sonra gölgede kalır. Dolayısı ile uygun bakı olabilir.Batı bakarlı yamaçlar çoğunlukla hakim rüzgar yönünde sürekli esimi ve geçöğle sonrası rekreasyon etkinlikleri için akşam güneşi alırlar.

46

• Serin hava, nem, duman ve sis alçak ve çukurluk alanlarda toplanmaktadır.Ayrıca bu tür alanlar nemli oldukları için zararlı hayvan ve böceklerinüremesi için uygun ortamlar oluştururlar.• Zararlı böcekler genellikle yüksek yerlerde daha az bulunur ve bu alanlardaha fazla rüzgâra maruz olduklarından daha kurudur.• Alandaki açık su yüzeyleri başarılı bir kamping yeri için en değerli kaynaktır.Suya dayalı etkinlikler öncelikle suyun niteliğine ve gerek rüzgâra, gereksegüneşe maruz oluşuna bağlıdır.• Toprak koşulları, fosseptik sızıntı alanları, drenaj için zorunlu tesviye vekonstrüksiyon uygunluğu bakımından yeteneğinin tespit edilmesi için toprakderinlik ve tekstürünün araştırılması zorunludur. Uygun bir atık sistemineimkân veren bir alanın yeteneği eğimin özelliğine, taba suyu derinliğine, anakaya ya da diğer geçirimsiz tabakalara, toprağın geçirgenlik hızına ve yüzeydrenajına bağlıdır.• Bitki örtüsü kamp alanının en büyük kaynağıdır. Alanın potansiyelkullanımının doğru olarak anlaşılması için başlıca vejetasyon tiplerininbelirlenmesi gerekmektedir.• Arazinin görsel niteliklerinin yani en iyi görüntülerin algılanabildiği yerlertespit edilmelidir.• “Gelişim Alanları" kamp alanı için ihtiyaç duyulan tesisler bakımındanbelirlenmelidir.

47