Turk Budunlarinin Ortak Ata Babalari

7/27/2019 Turk Budunlarinin Ortak Ata Babalari

1/132


2/132


3/132


4/132


5/132


6/132


7/132


8/132


9/132


10/132


11/132


12/132


13/132


14/132


15/132


16/132


17/132


18/132


19/132


20/132


21/132


22/132


23/132


24/132


25/132


26/132


27/132


28/132


29/132


30/132


31/132


32/132


33/132


34/132


35/132


36/132


37/132


38/132


39/132


40/132


41/132


42/132


43/132


44/132


45/132


46/132


47/132


48/132


49/132


50/132


51/132


52/132


53/132


54/132


55/132


56/132


57/132


58/132


59/132


60/132


61/132


62/132


63/132


64/132


65/132


66/132


67/132


68/132


69/132


70/132


71/132


72/132


73/132


74/132


75/132


76/132


77/132


78/132


79/132


80/132


81/132


82/132


83/132


84/132


85/132


86/132


87/132


88/132


89/132


90/132


91/132


92/132


93/132


94/132


95/132


96/132


97/132


98/132


99/132


100/132


101/132


102/132


103/132


104/132


105/132


106/132


107/132


108/132


109/132


110/132


111/132


112/132


113/132


114/132


115/132


116/132


117/132

Am ken stmze,Mondrosun zifir karas bulutlar ,Sevri yazg bilirken rm soylular,l sayarken,Tek dii kalm canavarlar bizi,Dirilttin hepimizi!

Bugn,Bakedeysen gnl saray m zda,Dal yorsak mavi gzleriyin derinliine,Soluyorsak seni her an,nan, az bile!

Seni sevmek Gzi Paam;Kutlu bir kou tutturmak ak l yolunda,Trklkle comak,Ak ufuklarla bulumak demek!

Cihan bilir, nas

l kavutuk;Sinmi kulluktan, hr milleteVe Trk adl devlete!

Hi kukun olmas n! Namus bildik emanetini...Tan k olsun tm canlar,Yer tan k olsun!Gk tan k olsun!Ufkumuzda ilkelerin,Sonsuzlukta yaayacak Cumhuriyetin!

Ey Byk Trk!Seni, -be sayfayla, -be kitapla anlatmak mmkn deilOlaanst bir insans n!Gmelim gel seni tarihe! Desem, s mazs n!

Rhnad olsun!

*

Trk Milleti! Kurtulu Sava na balad m z n 15 inci y l nday z.

Bu gn Cumhuriyetimizin onuncu y l n doldurdu u en byk bayramd r. Kutlu olsun! Bu anda byk Trk Milletinin bir ferdi olarak, bu kutlu gne kavuman n en

derin sevincini ve heyecan iindeyim.Yurttalar m! Az zamanda ok ve byk i ler yapt k. Bu i lerin en by , temeli, Trk

kahramanl ve yksek Trk Kltr olan Trkiye Cumhuriyetidir. Bundaki muvaffakiyeti Trk Milletinin ve onun de erli ordusunun bir ve

beraber olarak azimkrena yrmesine borluyuz.Fakat yapt klar m z asla kfi grmeyiz. nk daha ok ve daha byk i ler

yapmak mecburiyetinde ve azmindeyiz. Yurdumuzu dnyan n en mmur ve en meden memleketleri seviyesine karaca z. Milletimizi en geni refah, vas ta ve kaynaklar nasahip k laca z.


118/132

Bunun iin, bizce zaman ls gemi as rlar n gevetici zihniyetine grede il, asr m z n srat ve hareket mefhumuna gre dnlmelidir. Geen zamananispetle, daha ok al aca z. Daha az zamanda daha byk i ler baaraca z. Bundada muvaffak olaca m za phem yoktur. nk, Trk Milletinin karakteri yksektir.Trk Milleti al kand r. Trk Milleti zekidir. nk Trk Milleti, mill birlik veberaberlikle glkleri yenmesini bilmi tir. Ve nk, Trk Milletinin yrmekteoldu u terakk ve medeniyet yolunda, elinde ve kafas nda tuttu u meale, mspet ilimdir. unu da ehemmiyetle tebarz ettirmeliyim ki, yksek bir insan cemiyeti olanTrk Milletinin tarihi bir vasf da, gzel sanatlar sevmek ve onda ykselmektir.

Bunun iindir ki, milletimizin yksek karakterini, yorulmaz al kanl n , fitr zeks n , ilme ba l n , gzel sanatlara sevgisini, mill birlik duygusunu mtemadiyenve her trl vas ta ve tedbirlerle besleyerek inki af ettirmek milli lkmzdr.

Trk Milletine ok yaraan bu lk onu, beeriyete hakiki huzurun temini yolunda, kendine den meden vazifeyi yapmakta, muvaffak k lacakt r.

Byk Trk Millet!Onbe y ldanberi, giri ti imiz i lerde muvaffakiyet vaadeden ok szlerimi

i ittin. Bahtiyar m ki, bu szlerimin, hi birinde milletimin, hakk mdaki itimad n

sarsacak bir isabetsizli e u ramad

m. Bugn; ayn inan ve katiyetle sylyorum ki, mill lkye tam bir btnlkle yrtmekte olan Trk Milletinin byk millet oldu unu btn meden lem, az zamanda, bir kere daha tan yacakt r.

Asla phem yoktur ki, Trl n unutulmu byk medeni vasf ve byk medeni kaabiliyeti, bundan sonraki inki af ile, tinin yksek medeniyet ufkunda yeni bir gne gibi do acakt r!

Trk Milleti! Ebediyete ak p giden her on senede, bu byk millet bayram n daha byk

ereflerle, saadetlerle, huzur ve refah iinde kutlaman gnlden dilerim.

NE MUTLU TRKM D YENE!

GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK 1933


119/132

olpan

airleri hayk rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmu kszocu a benzer

Mehmet Emin Yurdakul

oban Y ld z , k lavuzdur; ss z bozk rlarda yolunu bulamayanlar iin... Parlak yla yn tayin eder; yol gsterir. Ve oban Y ld z na pek ok Trk budunuolpander

te Abdlhamit Sleyman olpan da, ad gibi yol gsterdi yaad srece btn

Trklere.olpan, 1897 y l nda zbekelinin Fergana Vilyetine bal Andican kentinde

dodu. renimini doduu kentte grd. Edebiyata merakl yd . iiri ok seviyordu. Mir Ali ir Nev ve Babrn eserleriyle beslendi. Gen ya nda, mill deerlerle bezelidncesini,iir tezgh nda ustaca dokudu.

1917-1918 y llar nda Orenburgda Vakit Gazetesinde al rken Bakurt MillHkmetinin de sekreterlik grevini de yrtt. Bu y llarda daha bir olgunlat .Sovyetlerde egemen millet Ruslar n vaat ettii szde hrriyetin hibir zamangereklemeyeceini ilk sezenlerden oldu.

olpan, yaklamakta olan felaketi ok iyi sezmiti. Orenburgda duramad .lkesine dnd. Yapaca ok ey vard ... Ad : OLPANd ! Ve olpan yol, yngstermiyor muydu? O halde, milletin iine girmeli; halka yol gstermeliydi yle deyapt !

Halka vurulan elik prangalar iirin y ld r mlar yla paralamak iin yazd Yazd Yazd !

Halk gibi dnyor; iirini halk n sevecei tarzda yaz yordu. B kmadan,usanmadan al yordu. iirin d nda hikyeler, oyunlar kaleme al yordu. Halk n bilgilendirmek iin, Hintliair Rabindramanth Tagoreun Pukininiirlerini, GorkininAnas n , Shakspearein Hamletini zbek Trkesine eviriyordu

Kulland dil sade, iir teknii zgnd. olpan herkes zevkle okuyordu.Bask c rejimin temsilcileri bile olpan n sanat gcne hayran kal yorlard . Ne var ki,olpan bir rejimairi deildi! Aksine o, halk n iirin gl kanatlar na bindiriyor, zgr gklerde dolat r yordu Sovyet rejiminin masallar kar s nda o, kat , saf gereklereiaret ediyordu.

olpan rejim iin tehlikeliydi!

Halk n sevgilisi olpan susturman n yollar n arad lar... nce rejimin szcs bir air yapmak iin ok gayret gsterdiler. Yap lan her neriyi zbekelinin bukahraman evld , elinin tersiyle itti.

olpan korkmuyordu. Atas Mete Han korkmam t , atas zbek Hankorkmam t ; o da korkmuyordu!


120/132

natla yazmaya devam etti!

Ayd nlar olpan konusunda ikiye ayr ld lar. Rejime sad k ayd nlar olpansusturulmal diyorlard ! Rejime sad k grnenler ise: Hay r, olpan halk n seven bir air. Bizleri onun politik dnceleri deil, onun sanat ilgilendirir diyorlard

1926 ve 1927 y l bu tart malarla geti

olpan n sanat na hayran olan ve daha sonra ayn ileleri ekenairlerdenAybek, 1927 y l nda,yle diyordu:

Biz edebiyat dehs olpan n seviyoruz. Biz olpandan onun, bugnk zamanedebiyat n n taleplerine hizmet etmedi i iin vazgeebilecek miyiz? Fikrimce biz bunamuktedir de iliz. Biz, Rus yolda lar m za bakarsak, onlar n Pu kini sevdi ini grrz. Pu kinin eserlerini her bir Rus komnisti, komsomolu ve ayd n okuyor. Onun Rusedebiyat nda erefli bir yeri vard r. Pu kin proleter airi de ildi. Aksine feodal ve

aristokrat airi idi. Onunda gyeleri zaman

m

z isteklerine uymuyor. Bu yle olmas

nara men ne sebepten onu hepsi seviyor? nk Pu kin gzel eserler yaratm . Biz deolpandan ellerimizi ekmeyece iz. olpan bizim edebiyat m za yeni ekil getirdi. Gennesil onun iir sanat n , a k dilini, ekici uslbunu seviyor olpan n ideolojisinide il, belki onun yaratt airce ifdelerini okuyor, bu sebepten hi kimse ondanvazgemeyecektir

olpan sevenlerin bu iten dnceleri, Rus kontroll Sovyet rejimininolpana dman olmas na sebep oldu. Sekiz defa hapsedildi. Hapishanede de yazd .Hapisten her k nda kutlu lksne kald yerden devam etti.

Karar: kesin ve a kt :

olpan rejim iin bir tehlikeydi...O, ldrlmeliydi!

Nitekim, 1938 y l nda Trk Milletinin OLPAN kur una dizildi

ehit ediliinden 19 y l sonra; 1957 y l nda olpan n medeni hukuk ynndensusuz olduu kabul edildi. Ancak eserlerinin bas lmas na izin verilmedi.

olpan, btn Trk dnyas n n kl y ld z d r. lmnden sonraiirleri dildendile, gnlden gnle aktar ld . O byk air, rejimin szde hrriyetlerinden Trk budunlar n n hibir zaman yararlanmad bir iirindeyle anlat yordu:

Klgen ba kalard r, y layan menmenOynagan ba kalard r, inlegen menmen Erk erteklerini e itgen ba ka Kulluk ko ugunu tinlegen menmen

olpan, o karanl k rejimde parlak bir y ld z gibi dodu Trk gnllere. Veolpan, Trkln sonsuza kadar parlayacak y ld z d r!

Biz, dnyadaki btn Trkler, Tanr gstermesin, karanl k gnlerde onun ylayol bulaca z.

O korkusuz, alpairin an s nnde hangi Trk sayg yla eilmez ki?

O ehide binlerce selm!


121/132

Ey ulu Tanr m nolaimdi olpan sa olsayd ? Grseydi, zgr zbekelini,K rg zelini, Trkmenelini, Kazakelini, Azerbaycan

Ve biz biliyoruz ki; kinat varolduka olpan y ld z varolacak!

Ve biz biliyoruz ki; Trkle zincir vurmak isteyenler kahrolacak!

Huzur iinde yat kahraman olpan!..

Sizler huzur iinde yat n: ABDULLAH RAUF FTRET... MARIK YUNUSELBEK... MAHMUD MAKSUD (BATU) ABDULLAH KADR (CULKUNBAY)...MR YAKUB DULAT MACAN CUMABAY KASIM TUNISTAN

Ve daha nice, OLPAN n kaderini paylaan yiitler..

Siz eyehitler!

Bilin ki, boa akmad

kan

n

z. Bu gnk, hr Trk ellerinin varl

n

sizler salad n z; soylu direniinizle; can n zla, kan n zla!

Sizler olpanlar, Cumabaylar, Elbekler Ah bir grsenizimdi. Trkelini!Bayraklar ekiliyor; Bakde, Bikekde, Astanada, Takentte, Akabadda; hrce,gnlnzce!

Btn Trk Budunlar kardee gnlerce Merhaba! diyor

Ruhlar n z ad olsun!

Osman Batur

Ulu Trkeli (Trkistan) milletimizin ana yurdu. Trk-slm uygarl n n kayna ;ulu kahramanlar n beii...

11. yzy lda bu kutlu kaynaktan taan dual sular Anadoluyu yeerttiler.Kaanlar, Yabgular, Tekinler, Beler, Alp-Erenler, ak n ak n kotular yeni Trk YurduAnadoluya Ve Anadoluyu Ulu Trkelinin tarihiyle, hat ralar yla, destanlar yla bezediler. Kkleri, Ulu Trkelinde olan narlar tredi; Seluklu, Osmanl , Trkiyeadl

Ulu Trkeli, milletimizin ana yurdu ileli yurdu; dertli yurdu!

Eski dnyada, ticaret yollar n n deimesi; Avrupal lar n okyanuslara girii,slm uygarl n n durgunlamas ; Ulu Trkelinin de gerilemesine yol aar Trklnnfus ounluu, byk hamleleri, kudret ve hayatiyeti Anadoluya (Osmanl Devletine)


122/132

geer. Ulu Trkeli iine kapan r. Eskiden srekli olarak bilginlerle,eyhlerle, kitlehalinde gler gnderen Ulu Trkelinden art k sadece tesadf yolcular, hac lar, eliler gelmeye balar Anadoluya...

Bat da Trkln Byk Kaanl k sanca n ta yan Osmanl Devleti, 16.yzy lda ata yurdu Ulu Trkeline ula p; zbek Hanlarla birlemeyi dnr. Bu amaile, Don-Volga kanal n a p deniz ula m ile Hazara egemen olmay ; ran arkadankuatmay amalar. Ne var ki; Avrupal devletlerle sava halinde olmak Osmanoullar n bu kutlu teebbsten al kor.

Bu s ralarda Rusya, Kazan ve Astrakan Hanl klar n ele geirir. Sibirya ve UluTrkelinne doru yay lmaya balar

19. yzy lda Ruslar bat , inliler dou Trkelini ele geirmeye al rlar. UluTrkelinin has evld Yakup Han byk mcadeleler verir. Doyma bilmeyen bu ikiemperyaliste kar tedbirler dnr: Osmanl Devletinin ba nda olan Abdulaziz Han,Yakup Hana Asker dan manlar, top, tfek gnderir. 1877 y l nda Yakup Han n lm

zerine Ulu Trkelinde karde kavgas

balar. Bunun f

rsat bilen, in, Kagr ve dier illere egemen olur.

Hunlar n, Gktrklerin, Uygurlar n, Karahanl lar n bir zamanlar tu kald rd , ks dinlettii bu kutlu topraklar n hazin hikyesi de bylece balar... Kagarl Mahmutun, Yusuf Has Hacibin, Ali Kuunun, Ulu Bein ve daha nice ilimli-kalemli bilginlerin tredii bu yurtlar dmen izmesi alt nda inenir.

20. yzy l n giriiyle Ulu Trkeli, daha youn sald r lara muhatap olur. Rus veinin rejimleri deimitir amma, Trkeline kar olan tutumlar hi deimemitir. inve Rus elele verir; yklenirler Ulu Trkeline

Ulu Trkelinin dnya ile irtibat hemen hemen yok gibidir. Afganistan vePakistan zor a lan iki kap d r. Bu zorluklar iinde zellikle Ulu Trkelinin dousunda bulunan kahramanlar ne yaps n? Silah ara ve gere temini mmkn deildir. Fakat btn bu zorluklara ramen direnirler. Ve o kahramanlar Trkn z yurdunda yeni bir anl tarih yazmaya yeminlidirler!

M.. 33 y l nda inlilerle sava rken len Hun Han CiCinin szleri,kulaklar ndayd o kahramanlar n: Biz lece iz belki. Fakat, bizim lmmz milletimizeba ms zl k uuru verecektir!

Kr ad hat rl yorlard ; k rk Gktrk erisinin koca ine bakald rd ognlerin destan belleklerindeydi...

Tarihler, 20.yzy l n ikinci yar s na yakla rken yz y ld r srdrdkleri vatantopra n koruma mcadelesi daha da younla r. Uzun mcadele dnemindeehitlerin alkanlar yla sulanan bu kutlu topraklarda Trk ba ms z k lma sava yokluklar iindedorua ula r.

Hac Can m Hansa Yusuf AlptekinMehmet Emin Bura

Ve daha nice, gnl yce, gz kara yiitler Ulu Trkelinin ba ms zl iin ter ve kan dkerler

Bu yiitler aras nda biri vard r; Altaylar n hr havas nda yetimi, bozk r nzorluklar nda pimi biri!


123/132

B rakmaz silh n elinden lene dek Ve milleti iin z can n feda eder.Yan ndaki masum insanlar kurtarmak iin lme yrr

Onun ad : OSMAN BATUR!

*

Osman Batur, 1889 y l nda dodu... Gnlnce, zgrce at koturdu Altaylar neteklerinde. Destanlarla byd; y lmazl k ve korkusuzluk, rhna nak nak ilendi.

Yrei Dou Trkelinin ba ms zl k ak yla doluydu. Ne ar yordu Trk yurdunda Rus ve inli? Akl alm yordu bir trl... Dou Trkelinde iinde Trklerin de bulunduu szde hkmetler kuruluyor; ama lkenin stnden in kokusu bir trlgitmiyordu. Trk vatan nda olduu yetmiyormu gibi, bir de, kendi ynetim sisteminiyerletiriyordu Bu zlme, bu aa lanmaya dayanmak mmkn deildi!

Yemin etti. lene dek Trkn ba ms zl iin savamaya and iti! Ya bu

uurda lecekti, ya da Trk tam ba

ms

z grecekti!At ellerini, grkl Tanr ya, Ulu Trkelinin, zgrce yaamas iin.

Gkbayrak n nazl nazl dalgalanmas iin yemin etti!

Yemin olsun Yaradana, Kara yere yemin olsunVey rma k y s ndalen ere yemin olsun!

ster bat , ister do u b rakmam sende ya ,

Grkl Tanr n n buyru u, Hayra erre yemin olsun!

Yasam z budur acunda, Hesaplar pusat ucunda K rk kfirlerin yamac nda Duran bire yemin olsun!(*)

Dedi ve ald silh n eline

Korkusuz yiitler topland evresine. 1940l y llarda Dou Trkelinde, inlietkisiyle baz Trk ileri gelenleriyle yine bir antlama oldu. Pek ok Trk Bei silhlar n teslim ettiler. inin yetkilisieng sevinten uuyordu.eng, hem lideri Maonunyan nda, hem de Ruslar n! Sinkiang dedikleri Trk yurdu Dou Trkelinin zengintopraklar n Ruslara peke ekmekten bir an dahi tereddt etmiyordueng... inliydi;ama, o bir Rus klesiydi!

Herkes kand engin oyununa Osman Batur, bu antlamay tan mayan tek elisilahl yd ! O, kanmam t enge! O, inanm yordu hibir inliye... inlinin ad ha engolmu ha u Ting... Ne fark ederdi ki?

Ruslar ve inliler ortak dmanlar Osman Batura kar modern teknolojininyaratt silhlarla sald r ya getiler... Fakat sonu alamad lar. Sava uaklar , toplar,z rhl lar... Ba edemediler Osman Batur ile! _________________ (*) Dilver CEBEC, Hun Ak ndan...


124/132

Uak dediin ne ki? Zlimin ua , mazlumun kemendine yenilir!

Osman Batur, kemendin bir ucunu koca bir kayaya balay p, alalan uaklarakement at p, dryordu!

Osman Baturu yenemeyeceklerini anlad lar. 1941 y l n n Ekim ay nda inliler Osman Batur ile bar grmelerini balatt lar. Osman Batur, gelen heyetlere, inliler veRuslar n hibir zaman szlerinde durmad n ve onlar n antlamalar her zaman bozacak karakterde olduklar n a ka syledi. Yine de, Trk kan fazla dklmesin diye, 17kiilik bir heyeti, bar grmeleri iin Urumiyi gitmek zere yola kard . OsmanBaturun heyeti Urumiye vard nda, Osman Baturun hakl l ortaya kt . nk, buheyeti inliler hemen tutuklad lar.

Osman Batur, art k zaptedilemezdi! Ak nlar dzenledi, atas Mete gibi, Bilge Hangibi, in kuvvetleri stne! Korkusuzca sald r yor, ummad klar yerlerden vuruyordu!

1944 y l nda Mill Hkmet kurulur gibi oldu Osman Batur bu giriimi

destekledi. Onun amac

, Trkn, kendi irdesinin egemen olduu bir hkmetinkurulmas yd .

Mill hkmet kurulmutu ama, in Lideri Mao da ine, tmyle egemenolmutu. imdi yeni bir bask geliyordu inden; Komnist olacaks n z ve bizimkontrolmze gireceksiniz!

Bu kabul edilir gibi deildi...

Osman Batur, tekrar hem in hem de Rus komnistleriyle mcadeleye balad .Hac Can m Han, Kazak liderlerindenerif Han, Ali Be Rahim ve daha pek ok Trk by Osman Baturu destekliyordu. Ne var ki, silh temini imkns z denecek kadar

zordu. inliler stn gleriyle yklendike, yklendiler.Ve bir gn.

Kansuda arp t ve yiite ekildi birliiyle... Ailesi, ocuklar ve erleriyle beraber in emberinden kurtulmak iin gayret ediyordu.

1951 y l n n ubat ay nda buz tutmutu yer-gk!

Irmaklar donmu, kar f rt nas ndan gz gz grmyordu Kanambal yresinde...Osman Batur kfilesiyle ilerliyordu. Pelerinden in ordusu skn etmi geliyordu. Bu rmak geilmeliydi! Ama nas l? Irmak buz tutmutu! T pk , yzlerce y l nce Kr ad vearkadalar n n kar s na kan Vey rma gibi, bir engel vard nnde. Arkas nda bir tmen inli!

Hey!.. Hey.. Hey de Hey! Acunda er olupn almak var m ?lm denen k zaOlmadan gvey! Arkam zda dokuzbin in atl s ;nmzde bir sar y lan gibi K vr lan vey!Olamaz demeyin,Olur byle ey!..(*)


125/132

Kr ad n kaderini payla yordu Osman Batur 1951 y l nda!Gemek istediler buz stnden; fakat buz aman vermiyordu. Osman Batur bir ara

birliine ve ailesine bakt ... Bakt ve sava k z Azapay n(**) bindii at n buzda kay py k ld n grd. Dier sava lar n atlar da birer birer buz stne serilmilerdi!

inliler bu durumu hemen deerlendirdiler: inli komutan, megafondan ykselensesiyle iki tercih sundu Osman Batura: Sen teslim olursan, sana bal olanlar kurtulur,silaha davran rsan hepiniz lrsnz!

Osman Batur, kendini feda etmekten baka kar yol olmad n anlad . Ve teslimoldu!

inliler, bu kahraman 29. 04.1951 tarihinde Urumide idam ettiler.

Osman Batur ve onun silh arkadalar n n ruhlar , bugn Dou Trkelinde hldolamakta Bu istikll rh Trkelinin dousunda gk renkli Trk Bayra gndereekilene kadar sonsuza kadar yaayacak!

Kahraman Osman Baturun rhd olsun!

___________________ (*) Niyazi Y ld r m Genosmanolunun Kr ad htilali destan ndan.(**) Osman Baturun destan Trkiyede de bilinmekte.air Dilver Cebeci k z na,Osman Baturun k z n n ad olan Azapayad n koyanlardan.

Mehmet Emin Reslzde

Bir defa ykselen bayrak,


126/132

Bir daha yere inmez!

Trk Milletinin yle evltlar var ki; Allah korusun, Milletimiz bir gn daradt zaman; onlar n mcadelesine, y lmazl na, korkusuzluuna bakacak; daha byk bir evkle Trkln ba ms zl k mcdelesini yapacak.

Yaradana krler olsun ki, milletimiz o byk ncler ynnden ok zengin.Her biri ayr bir deer. Her biri, Trklk iin olaanst gayretlerin sahibi Her Trk budununda bu nclerden okca bulmak mmkn.te, bunlar n birisi de Azerbaycan nistiklli iin akl erdii gnden lmne kadar mcdele eden MEHMET EM NRESLZDEdir.

Azerbaycan Trklerinin 20. yzy ldaki nderlerinden olan Reslzde, 31 Ocak 1884 y l nda Bakde dodu. Babas Hac Ali Ekber Bey, annesi Ziynet Han md .

lk eitimini ve mill duygular

n

aile iinde ald

. Daha sonra devam ettii BakTeknik Okulunu yar da b rakarak politik hayata at ld Kalemini mcadelesinde silholarak kulland . T pk , ada smail Gasp ral gibi... 1903Y l nda ark- Rus gazetesinde yaz hayat na balad Daha sonra, Hayat, Fyuzat,r ad, Terakki, isimli gazete ve dergilerde Azerbaycan zerine dncelerini yay nlad .1905-1908 y llar aras nda kendisinin kard Tekml ve Yolda gazetelerinde,Azerbaycan n ba s zl konusunda fikri bir ortam haz rlamaya al t . Bu aradaranda ba gsteren merutiyet hareketine kat ld . randa ran- Nev adl bir gazeteyay nlad . Dnceleriranl larca zararl grldnden 1911 y l nda randan kar ld .

Mehmet Emin Reslzde, kab na s mayan bir insand . Atalar n n ak nc ruhlar yla doluydu. O da a n n ak nc s yd fikir meydanlar nda!

randan kar lan Reslzde, doruca stanbula geldi.stanbulda mcdelesinedevam etti. Trk Ocaklar n n al malar na kat ld . Trk Yurdu dergisinde eitli yaz lar yazd . Tekrar Bakye dnd.te Reslzdenin Bakye bu dn Azerbaycan iingzel gnlerin de habercisiydi.

Reslzde, ilk i olarak Bakde Azerbaycan n ba ms zl n a ka hayk ranA k Sz gazetesini yay nlad . 1917 y l nda Mill Azerbaycan Musavat Halk Partisine Genel Bakan seildi. Ayn y l, Bakde toplananRusya Mslmanlar kongresinde, Kafkasyan n ve Azerbaycan n Rusyadan ayr larak ba ms zlamas fikrinisavundu. Sonunda, youn uramalardan sonra, 28 May s 1918 y l nda Mill Azerbaycan ras Ba kan s fat yla Azerbaycan n ba ms zl n iln etti.

1917 Devrimininokunu yaayan Rusya, bir mddet evresindeki Trk Budunlar n n ba ms zl k hareketlerine ve kurulan devletlerine kar sessiz kald . Elbette bu arada, onlar kendisine balamak iin projeler gelitirdi. Sonunda, bir yol buldukendince; Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri olarak bu devletler szde ba ms z olmal yd . Nitekim, bu pln Rus nderler ok gemeden uygulama koydular 27 Nisan 1920deKomnist Rus Ordular Azerbaycan istil etti ve ilk i olarak dier Trk nderleri gibiReslzdeyi de Bakdeki eka hapishanesine att ... Ruslar Reslzdeden ok korkuyorlard . Bakde hapishanede olmas bile onlar rahatlatmam t . Yanlar nda,gzlerinin nnde olmal yd . Nitekim, bizzat Stalinin isteiyle Reslzde Moskovayagtrld ve gzalt na al nd .

Reslzde, 1922 y l nda Moskovadan Finlandiyaya kamay baard . Ayn y liindestanbula geldi.stanbulda tekrar yay n hayat na balad .


127/132

Reslzdenin 1931 y l na kadar devam eden bu yay nla mcadele hayat iindeYeni Kafkasya, Azeri Trk, Odlu-Yurt isimli dergiler kard . Bu dergilerdeAzerbaycandaki komnist rejiminin gerekte Rus emperyalizminin bir uzant s olduunuanlatmaya al t . Bu aradaAzerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyeti Te ekkl ve imdikiVaziyetiisimli bir de kitap yay nlad .

Reslzde, 1931 y l nda faaliyetlerini Avrupada srdrmeye balad . 1932-1934y llar aras nda Var ovada stikll, 1934-1939 y llar aras nda Kurtulu dergilerini kard . Dier Avrupa bakentlerinde yay nlanan dergilere Azerbaycan ile ilgili makaleler gnderdi.

1934 y l nda Kafkasya Konfederasyonu Misk n imzalad .

2. Dnya Sava s ras nda Avrupaehirlerinde dolat . Daha sonra, 1947 y l n nEyll ay nda Trkiyeye geldi. Ankaraya yerleti. Ankarada Azerbaycan zerine ilm,tarih al malar yapt . Seri konferanslar verdi. Azerbaycan Kltr Derne inin kurulu al malar yla ilgilendi.

1952 y l nda tekrar Avrupaya gitti.Kafkasya stikll Komitesini kurdu. Hr Avrupa Radyosundan Azerbaycana hitap etti.

6 Mart 1955 tarihinde karde lke Trkiyenin bakenti Ankarada hayatagzlerini yumdu.

Onun mcadelesi Azerbaycanl lara rnek oldu. Bugnk Azerbaycan ntemellerinde onun ruh ve fikirleri vard r. Azerbaycan Trkleri onun bayraklaan szetraf nda kenetlendiler. O szu idi:

B R DEFA YKSELEN BAYRAK, B R DAHA YERE NMEZ!

nmedi, inmeyecek de! Hele o bayrak bir Trk budununun bayra ise, onuindirmek; sonsuza kadar mmkn deildir.

O byk Trkn ruhuad olsun!

ehriyr

Gne kaybolmu, ak am n sessizlii yava yava kyordu Tebrizin stne.Caddelerdeki ayak sesleri, resmi dairelerin kapanmas yla evlerine giden memurlardangeliyordu. Bir k sm da, al -veriten dnenlere aitti.

ehriyr, Bnk-i Kivarz (Ziraat Bankas ) de yorucu bir gn geirmi, bir annce eve ula p anas n n gzel yemeklerle donatt sofras na oturmay dnyordu.

Evlerinin bulunduu sokaa sapaca s rada, dn gece yar m b rakt iir geldiakl na. O an ne yorgunluu kald , ne de akl na tak lan anas n n yemei Durup,cebinden yar m kalan iirin yaz l olduu ka d kard . S rt n duvara yaslay p, iiritamamlamaya balad . Ak am iyice kp, olanca karanl n Tebrize brd an da, oda iirin son m sra n yazd .

Sevinle evden ieri girdi. Bu sevin, eli hnerli yal anas n n yemeini tatmaisteinden domuyordu;iiri bitirmi olman n cokusuydu. Sofraya oturmadan cebinden


128/132

kard son iirini anas na okumaya balad . iiri bitirdiinde anas n n yznde her zaman var olan glmseme yoktu.a rd . Oysa, her iirini her okuyuunda anas sevincini belli ederdi. Dayanamad :

-Ana hasta m s n yoksa?

Anas Farsa hasta olmad n syledi! Bu cevaba tmylea rd ehriyr...Anas , evde Farsa konuuyordu! Oysa, o yaln z, Fars tccardan al -veri yaparkenFarsa konuurdu... Akl yettiinden beri, evde herkes Trke konuurdu. Hele rahmetli babas buna ok zen gsterirdi.

ehriyr, hayret dolu bak larla anas na sordu:

-Ana, niin Farsa syledin?

Yal kad n, olunun yzne bakmadan yreindeki s z y dile getirdi.

-Sen Trkeiir yaz

yor musun ki, ben sana Trke syleyem! Evimize hapsettinTrkeyi! Ot, kk stnde biter, Trke ile bydn, Farsa yazars n. Art k dinlemeyeceim iirlerini!

ehriyr n yz allak bullak oldu. Elindeki Farsa yaz l son iirin bulunduuka d n, parmaklar aras ndan yere dtn hissetmedi bile. Yava ad mlarla yandakiodaya geti. Zihni karmakar kt . Yzne bir ana tokad inmiti! Yemei unuttu. Gemi gnlere dald . Babas n n elinden tutup Haydar Baba da , eteklerindeki kyleridolamas n hat rlad . Hogenap , Gllceyi, Kay kursak , Vangzellerini geziinidnd. Dinledii Trke masallar, zihninin gizil mahzenlerinden bir bir k p; beynineegemen oluyordu..

Oturduu sedire uzand . Kendi kendine inlercesine konutu:-Trke yazaca m Bundan sonra Trke yazaca m!...

*

Trk dnyas n n en glairlerinde olan Muhammed Hseyinehriyr, 1904y l nda Tebrizde dodu. Babas Dv Vekili Mirz Aka Hogenab, Hogenabkasabas n n Haydar Baba kyndendir.

ehriyr, randaki Gney Azerbaycanehirlerinden olan Tebrizde ilk renimini grd.lk Okuldan sonra Medrese-i Thibiyede Arapa ve Arap edebiyat yan nda, Frans zca da renmeye al t . Orta Okuldan sonra Tahrana giderek liseyi bitirdi ve T p fakltesine girdi. T p fakltesinin son s n f ndan ayr ld . eitlimemuriyetlerde al maya balad . Bu aradaiir gc gittike byyor,randa zevkleokunan airler aras na giriyordu. Hep Farsa yaz yordu. Babas n 1936 y l ndakaybedince rh bunal ma dt. 1942 y l ndan itibaren be y l boyunca byk s k nt lar ekti. Annesi, bu zor gnlerinde tek dayana oldu.

Yazd iirlerle btnran n kalbini fethetti. Kendisini a n Nizmsi, Hf z ,Sadsi olarak grdler. Farsay bir Farsdan ok daha mkemmelekilde kullan yor;Fars diliniiir sanat nda ustaca iliyordu. Daha sonra, annesinin uyar s zerine TRKEiirler yazmaya balad .

ehriyr, gen ya nda evlendi. Bu evlilikten bir k z oldu. al t bankadanemekli olunca daha sakin bir hayat srmeye balad . Kk k z n bar na bas p, Tebrizsokaklar nda dola rd .


129/132

ehriyr, tasavvuf ile ilgilendii gibi, Kuran ayetlerini, levhalara yazarak, HatSanat nda da sz sahibi olduunu gsterirdi.

ehriyr n HAYDAR BABAYA SELM adl iiri, zellikle Trkiyedetan nmas na sebep oldu. Bu uzuniir 1960l y llardaTrk Kltrn Ara t rma Enstits taraf ndan, ayn adla kitap olarak yay mland . iir Trkiyede byk etki yapt . iire adolan Haydar Baba, hem bir ky ismi, hem de bir da ad d r. Bu da n eteklerindeukyler vard r: Gllce, Narinbad, Ba kend, Ta atan, K pak, Serha, Karaimen, Ho genab, Kay kursak, Vangzelleri, Byk engilova... Bunlar Trk kyleridir.ehriyr n ocukluu bu kylerde gemi; Haydar Baban n eteindeki k rlarda dola p,oyun oynam t r.

ehriyr, Haydar Babaya Selm iiriyle ocukluk gnlerine dner. O gnleriarar. O kylerdeki gelenekleri, ky hayat n anlat r. Anlat nda duruluk, itenlik vard r. Haydar Babaya Selm iirinde anlatt hayat, herhangi bir Trk budununun bulunduuyredekinin hemen hemen ayn s d r. Ayn sosyal ilikileri, ayn gelenekleri;Trkmenelinde, K rg zelinde, Kazakelinde, zbekelinde veya Anadoluda bulmak

mmkndr. Bu bak

mdan bu uluiir, Trk dnyas

nda, bozk

r hayat

n

n, zellikle kyhayat n n en usta anlat m d r.

Dier yandanehriyr, randa yazd Trke iirlerle, ran Trknn kltr varl n da btn dnyaya tan tm t r. ehriyr, bu bak mdan unutulmayacak bir ulukiidir.

1988 y l nda Tahranda len bu byk Trk airini rahmetle an yoruz.

*

Haydar Babaya Selamdan:

Haydar Babaya Selm

Heyder Baba, ild r mlar ahanda,Seller sular akg ld yup ahanda,G zlar ona sef ba l yup bahanda,

Selm olsun ovketze, elze, Menim de bir ad m gelsn dilze.

Heyder Baba, kehliklern uanda Kl dibinnen dov an galh p gaanda, Bahalarun ieklenp aanda,

Bizden de bir mmkin olsa yad ele A lmayan rekleri ad ele.

Heyder Baba, gn daluv daglas n,Uzn glsn, bulahlar n a las nU ahlar n bir deste gl ba las n


130/132

Yel gelende ver getirsin bu yana. Belke menim yatm behtim oyana.

Kar mene gece na l deyende, Klek kalh p kap-bacan dvende Kurd geinin engilisin yeyende,

Men kay d p bir de u ak olayd m. Bir gl a p ondan sonra solayd m.

Gz ya na bahan olsa, kan ahmaz. nsan olan haner beline tahmaz, Ama keyf, kor tutdugun burahmaz,

Behi timiz cehennem olmaktad r Zilhicremiz Muharrem olmaktad r.

EHR YAR

Sz Sonu

Deerli Okuyucu;Ata-babalar m z elbette bu kadar deil... Trk budunlar n n pek ok ortak ata-

babas var. Bir baka deyile; Trk kltrnn bar nda pek ok ulu da var.

Biz bu kitapta, Trk kltrnde derya-deniz olan uluahsiyetlerden baz rnekler sunduk. Sz Ba nda da belirttiimiz gibi; bu kitap, ne bilimlik bir arat rma, ne de biyografik bir al ma Bu kitap, Trkle sevdl bir ozan n, gnlne doan duygular nyaz ya aktar lmas d r.

K sacas , elinizde; kltr bahemizden derlenmi ok kk bir demet var!

Eksiklerimiz ho grle...

Mevlt Ulutekin Y lmaz

Mevlt Ulutekin Y lmaz, 1946da Sorgun-Yozgatda dodu. lk ve Ortarenimini Sorgun, K r kkale vestanbulda tamamlad . Ankaraktisadi ve Ticarilimler Akademisini bitirdi. Ankara niversitesi Trk nk lap Tarihi Enstitsnde mast r yapt .Bir sre Tar m Bakanl nda, daha sonra TRTde al t . TRTde, Denetilik greviyan nda, kltr ve tarih programlar haz rlad . Bu kurumda; stiklal Sava ndaMilletimizadl program dizisiyle, halk n stiklal Sava na olan katk lar n anlatt . Dede


131/132

Korkut Hikayelerini lkemizde ilk defa bir btn olarak radyo iin dramatize etti. Bual mas ndan tr 1987 y l ndaMilli Kltr Vakf , Y lmaza Milli Kltre Hizmetdln verdi.Tarihte Byk Trk Devletlerikonulu belgesel drama dizisinihaz rlad . GAP TVde kltr sohbetlerinde bulundu. Bilimlik toplant lara bildirileriylekat ld .

1992de, TRTden Program Denetisi olarak emekli oldu. Gazeteciliini, bas ndayazar ve ynetmen olarak srdrd. eitli gazete ve dergilerde al t . F rat Havzas Gazeteciler Cemiyetitaraf ndan2000 Y l n n Baar l Gazetecisiseildi.iir, yk,oyun, senaryo ve arat rma dallar nda eserler verdi. Mehmetik zerine yaz lm iirleri,ilk kez bir antolojide toplad . iirleri ark ve ilhi formunda bestelendi. Yay nlar ndantr sekin kurumlardan dller ald .

Yay mlanm eserleriunlar:Cenk Hasreti (iir, 1977),Deli Dumrul(Oyun,1987),Erturul Gzi (izgi Roman, 1992), iirimizde Mehmetik (Antoloji, 1994), Trk Halklar n n Ortak Ata-Babalar (Biyografik roman, Azerbaycanda yay mland ,1997)Osmanl n n Arka Bahesi(Arat rma, 1998),Ayaklar n Dili(yk, 2000)Damdaki Pabu(Oyun, 2002)

Ayr ca, Milli Mcadelede Bozguncu Propagandaya Kar Yap lan

al

malar (Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Trk nk

lp Tarihi Enstits,1990) adl yay mlanmam eseri bulunmaktad r.Y lmaz,hlen yazarl k yaam n srdrmektedir.

(Arka kapak iin, aa daki metni tam veya bir blmn koyabiliriz... Sizlerinkitaptan uygun bulduu bir blm de konulabilir Tercih sizin.

anl bir tarihin glgesinde uyumak ve sadece vnmek, dolay s yla mirasyedikonumuna dmek, bizi yok eder. Yok etmese de, gnmzde olduu gibi; ileri teknolojirn almak iin el kap lar nda beklemenin gurur k r c yaant s n srdrp dururuz!Birlik iinde olduumuz, ok al t m z zaman milletimize canl l k gelmi. Frbiler,Birnler, Ulu Beyler, Ali Kuular yle km Bilim ve kltr merkezi olanSemerkandlar, Buharalar, Harputlar, K r ehirler yle yarat lm .Tarih, gelecein aynas Aynaya bakt m zda, atalar m z n grkl yzlerinin, ak al nlar n n kar s nda, kendimizik yas etmemiz gerekmez mi? Neredesin ey Ulu Beyin, Ali Kuunun, Birnnin milleti?Dnya corafyas n bilgiyle, al kanl kla; evinin avlusu yapan millet neredesin?Ve sen neredesin gbeine gne domayan nesil?


132/132

Documents

Turk Budunlarinin Ortak Ata Babalari