TURKivE BAROLAR BiRLiCii

OLUMUNUN 72. VILINDA ATATURK

XON J[:X;{lVS

"ATATORK'ON DO~ONCE DONYASINDA

HAlK VE DEMOKRASi"

Do~. Dr. Kemal ARI

TBB Avukat Ozdemir Ozok

KUltlir ve Kongre Merkezi10.11.2010

Sunucu: Saym Ba;;kamm, Saym Anayasa Mahkemesionceki Ba;;kamm, Degerli Konuklar ...

Ttirkiye Barolar Birligi tarafmdan dtizenlenen, "Olii­miiniin 72. Yllmda Atatiirk" konulu anma etkinliklerimize

ho;; geldiniz. Sizleri, Ttirkiye Cumhuriyeti'nin KurucusuMustafa Kemal Atattirk'tin manevi huzurunda bir dakika­

11ksaygI duru;;u ve ardmdan istiklal Mar;;lmIz i<;inayagakalkmaya davet ediyorum.

Etkinliklerimiz, Ttirkiye Barolar Birligi Ba;;kam SayInAvukat Vedat Ahsen Co;;ar'm konu;;maslyla ba;;layacaktu.$imdi, konu;;malanm ger<;ekle;;tirmek tizere Saym Ba;;ka­mrmZI ktirstiye davet ediyorum.

Av. Vedat Ahsen CO$AR (Ttirkiye Barolar Birligi Ba;;­kam): Sevgili meslekta;;lanm, degerli konuklar; hepiniziTtirkiye Barolar Birligi ve Yonetim Kurulu tiyesi arkada;;­lanm adma, kendi adIma sevgi ve sayglyla selam11yorum.

Her <;agda ve hemen her toplumda, dti;;leri ger<;ek­lerle, hayalleri ya;;amla bulu;;turan insanlar <;Ikrm;;ve til-

4 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

kelerinin kaderlerine hiikmetmi;;lerdir. Ustiin yetenekli,ozel donammh bu insanlar, kendi toplumlanmn ins anIa­nna umut vermi;;ler, gii<;vermi;;ler, cesaret vermi;;ler, or­giitlenme enerjisi vermi;;ler, dogru siyasal ve pozitif hedef­ler gostermi;;lerdir. Siyaset dilinde buna /I Vizyon" diyorlar.Bizim i<;ina;;l1ml;;degil, daha hala ula;;l1masl gereken birdeger olan Mustafa Kemal Atatiirk'ii anlatmak i<;insoyle­dim bunlan.

/I jnsanlar, annelerinin, onlan dogurmaslyla dunyaya gel­

mezler sadece. Bu hayat onlan dogmaya mecbur da eder" diyorGabriel Garcia Marquez. Samyorum, Biiyiik Atatiirk i<;insoylenmesi gereken dogru sozlerden birisi de budur. Evet,kimileri sadece annelerinin onlan dogurmaslyla diinya­ya gelmezler, hayatm kendisi onlan dogmaya mecbur etti­gi i<;indiinyaya gelirler. Mustafa Kemal Atatiirk diinyayaboyle gelmi;; ender insanlardan biridir.

Biiyiik Atatiirk bizlere sadece saglam temeller, gele­cekteki geli;;memiz, ilerlememiz i<;inpoziti£ hedefler, so­mut ilkeler blrakmaml;;; kaynagml tam baglmslzhktan,yurtseverlikten, evrensel degerlerlerden alan, kendisinigiivenle besleyen, yeni enerji ve hedefler i<;inodiiller vaateden bir ulusal iilkii blrakml;;hr. Sozleriyle, davram;;lany­la, kahramanlara ve kahramanllga deger veren bir halkm,hayallerini ve umutlanm besleyecek ozel bir efsane yarat­ml;;hr.

Bizlere, demokrasinin, uygarhgm, <;agda;;hgm gerek­liligine inanmaYl ogretmi;;tir. Onun bize verdikleri, ogret­tikleri ve vasiyet ettikleri, bugiin hepimizin yiireginde, ak­lmda ve vicdanmda canh bir yol gosterici olarak ya;;lY0r.

Degerli konuklar, 1.Diinya Sava;;l'ndan somaki Ylllar,ozellikle 1930'lu yl1lar, Avrupa'da lrk<;l anlaYl;;lann yiik-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 5

seli§e ge<;tigi,fa§ist rejimlerin egemen oldugu yIllardlr. in­sanhgm zor Ylllandlr. Mustafa Kemal Atattirk, bu zor Yll­lann, bu zor zamanlann cazibesine kapIlmayan, geli§me­lerinden etkilenmeyen, bu baglamda Uk<;lolmadan mil­liyet<;iligi savunan, milliyet<;iligi evrensellikle harmanla­yan, dilnyadaki tek liderdir. Oyle oldugu i<;in, "Diinya­

mn herhangi bir yerinde bir rahatslzllk varsa, 'Bana ne' deme­

meliyiz. Boyle bir rahatslzlzk varsa, tlpkt kendi aramlzda almu~

gibi, anunla ilgilenmeliyiz. Hadise ne kadar uzak alursa alsun,

bu esastan ~a~mamak gerekir. Be~eriyetin hepsini bir viicut veher milleti bunun bir uzvu alarak saymak gerekir. Bir viicudun

parmagmm ucundaki aCldan, biitiin viicut miiteessir alur" de­mi§tir.

Bilyilk Atatilrk, milliyet<;iligini sadece evrensellikleharmanlamaml§, "Yurtta Ban~, Diinyada Ban~" demek su­retiyle, ban§la da bulu§turmu§tur. Tilrkiye'yi II. DilnyaSava§l'na dahil etmeyen, bu sava§m felaketlerinden uzaktutan siyaset, onun siyasetidir.

Bize ve dilnyaya liderlik dersi veren, (anakkale'de,Sakarya'da sava§an, Lozan'da ban§an, hem sava§tlgl hemde ban§tlgl Lloyd George'un ozlil degerlendirmesiyle,"Boyle dahi bir lider, ancak yiiz yzlda bir diinyaya gelir" dedigiBilyilk Atattirk'iln <;ocuklanYlz biz ...

"Medeniyim diyen Tiirkiye Cumhuriyeti hallel, zihniyetiy­

le, aile hayatlyla, ya~aYl~ tarzlyla medeni aldugunu ispat ve iz­

har etmek mecburiyetindedir. Yaptlglmlz ve yapmakta aldugu­muz inktlaplann gayesi, Tiirkiye Cumhuriyeti halkml tamamen

medeni ve biitiin mana ve e~kaliyle medeni bir heyeti ic;timai ha­

line lhsal etmektir. jnktlablmlzm umdei asliyesi budur. Artlk du­

ramaYlz, behemehal, ileri gidecegiz" diyen Bilyilk Atatilrk'ilnbizlere vasiyeti budur. Bu vasiyetle bagh isek ki baghYlz, 0

6 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

halde hi<;durmamak ve ileriye, daima ileriye, daha iyiye,<;okdaha iyiye dogru gitmek zorundaYlz.

Btiytik Atattirk' e, onun ilkelerine, blraktlklanna sahip<;lkmak, Atattirk'ti sevmek, hi<;kimsenin, hi<;bir partinin,dernegin ya da baronun tekelinde degildir. Zira Atattirk,herkesin, hepimizin ortak degeridir, milli kahramarudlr.Atattirk' e laYlk olmak i<;in,her §'eyden once erdemli olmak,ahlakh olmak, <;ah§'kanolmak gerekir. Dti§'man, Polath'yakadar gelmi§'ken, a<;lktuttugu ve en btiytik eserimdir de­digi Ttirkiye Btiytik Millet Meclisi'ni, yani me§'ruiyetin veegemenligin kaynagml, kimilerinin yaptlgl gibi lagvetmekdegildir Atattirk<;tiltik. ..

Ttirkiye Barolar Birligi olarak, Btiytik Atattirk'tin bizeblraktlgl ilke ve degerlerin aYlrtmda, vasiyet ettiklerininbilincinde oldugumuzu, Cumhuriyetirnizi onun gosterdi­gi hedef dogrultusunda daha ileri gottirmek kararhhgm­da bulundugumuzu ozellikle belirtir, aziz hatuasl ontindesayglyla egiliriz.

Beni dinlediginiz i<;inte§'ekktir eder, saygllar sunanm.

Sunucu: Siz degerli konuklanmlz adma, konu§'malani<;inSaym Ba§'kanmuza te§'ekktirlerirnizi sunanm. Etkinlik­lerimiz, IIAtatiirk'iin Dii§iince Diinyasmda Halk ve Demokra­si" konulu konferans ile devam edecektir. Ardmdan, An­

kara Barosu Ttirk Sanat Musikisi Korosu konseriyle sonbulacaktlr. Konu§'malanru ger<;ekle§'tirmek tizere, 9 EyltilUniversitesi Atattirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi EnstittistiMtidtirti, Saym Do<;.Dr. Kemal An'Yl ktirstiye davet edi­yorum.

ATATORK/ON DO~ONCE DONYASINDA

HALK VE DEMOKRASi

Do<;.Dr. Kemal ARI*

Saym Devlet Bakamm, Saym Anayasa MahkemesiBa§kamm, <;okdegerli Anayasa Mahkemesi iiyelerim, Sa­ym Tiirkiye Barolar Birligi Ba§kamm, <;okdegerli Tiirki­ye Barolar Birligi Ba§kan Yardlmcl1anm, Tiirkiye BarolarBirligi'nin <;okdegerli iiyeleri ve degerli konuklar. Sozle­rime ba§lamadan once, hepinizi, sevgiyle ve saygIYla se­lamllyorum.

Atatiirk'iin ne denli biiyiik bir evrensellider oldugu­nu ortaya koyacak, saYlslz yonleri iizerinde durulabilir.Ya§ammm biiyiik klsmlm Atatiirk'ii ara§hrmakla ge<;mi§bir degerli hocamm, Prof. Dr. ~erafettin Turan'm bir yoru­mu hi<;kulaklanmdan <;lkmIYor:Saym Turan §unlan de­mi§ti bir ozel sohbette: "Ataturk'un yazdzklarznz her akuyu­~umda, yeni bir ~ey ogreniyarum. Okudugum bir ~eyde, yeni bir

~ey ogrendigim zaman, neden buna daha once dikkat etmemi~im

diye kendime ~a~zyardum. Ancak, artzk biliyarum ki, Ataturk her

akundugunda yeni bir yonu ve ozelligi gorulecek oh;ude derinyanlarz alan bir du~unurdur aynz zamandaf"

Ger<;ekten de dogru bir yorum bu. Atatiirk, her okun­dugunda yeni bir yonii ke§fedilecek bir onder; bir dii§ii­niir, bir siyaset dehasldlf. Gnu ne yazlk ki ulusun yete­rince tamdlgml, bilim insanlanmlzm, siyaset<;ilerimizin

9 Eyltil Universitesi Ataturk ilkeleri ve inkllap Tarihi Enstitusti Mti­dtirti.

8 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

Ataturk'u ara§'tlrmak, incelemek, tarumak ve tarutmak ko­nusunda uzerine du§'enleri yeterince yaptlglru soylememizolanakh degildir. 0 yalruz ulusunu somurgeci saldmlar­dan koruyarak, ulkesini baglmslzhga kavu§'turmu§' bir ba­glmslzhk sava§'<;lSl,bir devlet kurucusu ve ulkesi i<;inge­rekli olan devrimleri ger<;ekle§'tirmi§'bir tarihsel ki§'ilik ola­rak yorumlanamaz. Ku§'kusuz bu tarihsel ki§'iligin, bu yap­tlklanyla ulusuna ve dunyaya kazandudlgl §'eyler <;oktur.Bir kere ozgurluk ve ban§' yanhsl olmasl son derece onem­lidir. Ancak Mustafa Kemal Ataturk bir devrimcidir ve bir

amaca ula§'tlgmda, vardlgl nokta, yeni bir amaca yonel­mek i<;inyalmzca bir ba§'langr<;tlr.0 ustelik amacml, ulusu­nun amaclyla ozde§'le§'tirmi§'tir. Ulusunun amaClm 0, <;ag­da§' uygarhk duzeyinin uzerine <;lkmak gibi genel bir de­yimle a<;lklamaktadlr. Ku§'kusuz, bu tammlamada da sabit,degi§'mez bir nokta yoktur. Her §'ey surekli degi§'ecegineve geli§'ecegine gore, onun du§'unce dunyasmda da TurkUlusu'nun <;agda§'la§'maamacmdaki yuruyu§'unde durak­sama, bir noktaya vardlgmda durmak yoktur.

Degerli Konuklar; bu ku§'kusuz, uzun bir yuruyu§'tiir.Bu uzun yuruyu§'u saglayacak olan, onun "Devrimeiligi"dir. Devrimcilik ilkesi, surekli bir devinimi, yenilenmeyi,degi§'meyi, sl<;raYl§'lve geli§'menin onundeki engelleri kal­dlrma isten<;ve <;abasml anlatmaktadlr. Bir konu§'masmda0, "Devrim giine~ kadar parlak, steak ve aydmllktlr" diyor. ..Her gun uyandlgmda yonunu ona dondugunden ve onaula§'mak i<;in<;abagosterdiginden soz ediyor.

Ataturk bu uzun yuruyu§'u, yalmz kendisinin ger<;ek­le§'tigi bir yuruyu§' olarak gormez. (ok ilgin<;tir; her 50­zunde, eyleminde, du§'uncesinde, du§' dunyasmdaki kur­gularda; ger<;ekle§'tirmek istedigi §'eylere yoneli§'inde, ken­di portresinin yamna mutlaka ulusunu da koyar. Her yu-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 9

riiyii$ii, ulusu ile birlikte; anunla kayna$lk bir goriintii veruh hali i<;indedir. Ulusu, her soziinde, davraru$mda ve

eyleminde yiieeltir; ulus giieiinii, giine$ ate$i kadar sleak,keskin, parlak, dayarulmaz alarak niteler; a giieiin kar$l­smda hi<;bir $eyin direnemeyeeegini; ta<;larm ve tahtlarmyarup mahvalaeagml belirtir. Ulusun giieii, yani egemen­ligi; yine anun tarumlamasma gore, ulusun namusu, $erefve haysiyetidir.

Atatiirk, Tiirk ulusunu tarihinin en zar doneminde ta­

rih sahnesine <;lkh.Ulusuna onderlik ederek, anu baglm­slzhk ve ozgiirliik sava$ma yoneltti. 0, bu SaVa$l verir­ken, yalruz somiirgecilere kar$l SaVa$mlyar; ayru zaman­da anlann yerli i$birlik<;ilerine, taplum tarafmdan yiieel­tilen saltanat ve halifelik makamma, yerle$mi$ yargtlara,akla hayale gelmez zarluklara kar$l da sava$lyardu. Orne­gin, Sultan-Halife yonlendirmeli <;lkani<;ayaklanmalar, buzarlu donemin en agu sarunlarmdan biriydi. Dinsel ala­rak b$kuhlml$ kitleler, ulusal sava$m oniinii hkamak i<;inbir kalb$ma hareketine yoneldiklerinde, a yine de ulusui<;in<;abaharClyar; a zar ve kan$lk giinlerde, Ankara'da birulusal mec1is alu$turmak i<;in<;aba gosteriyordu. <:;:iinkiihi<;bir $eyin, halka dayanmadan ba$anh alaeagma inan­mlyar; halkla birlikte hareket ederek, bu gii<;liiklerin altm­dan kalkl1abileeegine inaruyardu.

Bu <;abasmda da ba$anh aldu. Ulusal mec1isin a<;lh$l,

halka giiven duygusunun en onemli gostergesiydi. Mec1is,ulus egemenliginin en samut gostergesiydi. Ulusun yazgl­sma el kayan bu alu$um ve irade, emperyalizme kar$l ulu­sal baglmslzhk SaVa$lruorgiitlerken, "5altanat Yonetimi"nekar$l bir ihtilal hareketine de yoneldi. Bu ihtilal hareketi­nin ardl ardma kurgulanan ama<;lan vardl; iilkeyi baglm­SlZkl1mak, ulusal egemenligin en samut gostergesi alarak

10 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

Cumhuriyet yonetimini getirmek; bu yonetim bi<;imini de­mokratikle§tirmek ve <;agda§la§ma atIhmml ger<;ekle§tir­mek. .. Sure<; i<;inde sure<;, ama<; i<;inde ama<; vardl. Orne­gin, ulusal egemenlige ulusla birlikte yonelirken, ger<;ek­te bagnna ko§up, birlikte hareket ettigi Turk ulusu, ken­di ulusal ozelliklerini arumsamlyordu bile ... Orne gin tarihiyeterince bilinmiyordu; dili, ba§ka dillerin istilasl altmday­dl. Vlus vardl ku§kusuz; onun varhgl Atattirk'e gore, enaz 7.000'lik bir tarihsel akl§m uzerine otumyordu. Ancak 0ulus, yuzYlllann yanh§ yonlendirmesiyle, ulusal benligin­den uzakla§tmlml§tI. Bu nedenle Atattirk'un projesinin enonemli boyutlanndan birini, ulus in§aasl ve bu in§aa sure­cinde ulus kimliginin edinilmesi o}u§turuyordu.

Turk Vlusu'nun Mustafa Kemal Atattirk'un onun yaz­glsmda soz sahibi oldugu doneme kadar i<;inden suzulUpgeldigi tarihsel sure<;te, dunyarun uygar uluslanndan nedenli geri kaldlgml sarunm bu a§amada arumsamak ge­rekir. Osmanll Devleti aydlnlama du§uncesini ve sanayidevrimini ger<;ekle§tirememi§ti.

1776'da James Watt, buharla i§leyen, hareket eden mo­tom buldugunda ve giderek XIX. yuzyI1m ilk <;eyregindebuharh motorlar dunyanm kaderini degi§tirecek, yazglsl­ru degi§tirecek <;okonernli bir geli§meyi ba§lattIgmda, Os­manh toplumu bu geli§me duzeyinin tarumlanamaz bi­<;imde gerisindeydi.

Pozitif bilimler geli§ememi§ti. Osmanh devletine aitlimanlar, kapittilasyonlar ve kabotaj ayncahklan gibi ne­denlerle, ba§ka ulkelerin bandlralanru ta§lyan yabancl ge­milerin istilasl altmda bulunuyorlardl. Devlet, kendi kara­sulannda, kendi insaruru ve yukunu ta§lma hakkma bilesahip bulunmuyordu. Pazarlar yabanCl tticcarlann istila-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 11

Sl altma dii:;;mii:;;;iilke tam bir a<;lksomiirge pazan bi<;imi­ne gelmi:;;ti.

Uretim bi<;imiolarak, bir tanm imparatorlugunun ote­sine ge<;ememi:;;ti.Klasik yaplsl i<;indeimparatorlukta, din­sel teokrasi ile <;evrelenmi:;;bir monar:;;iye dayanan yone­tim anlaYl:;;lyard!. Bireysel haklar ve yurtta:;;hk bilinei ge­li:;;memi:;;;ki:;;ikulluk anlaYl:;;ml karuksarm:;;; toplum tebadiizeyinin iizerine <;lkamarm:;;h.Elbette, bu ve buna benzerolumsuz ozellikler goz oniine almdlgmda, ka<;lmlmaz ola­rak insan dii:;;iiniiyor:

Atatiirk, kendi dii:;;iinee diinyasmda kurguladlgl :;;ey­leri, biitiin bu olumsuz gostergelere kar:;;m,nasll ba:;;arabil­mi:;;tir?Ya da kendisi, istek ve ama<;lanm tammlarken, buama<;lar dizgesine dayanaeak bi<;imde, halkm bir istegi varrmdIr? Yani ornegin halk, eumhuriyeti ve demokrasiyi is­temi:;; midir ki, Mustafa Kemal Atatiirk bu yola yonelmi:;;ve bunun i<;inugra:;;vermi:;;tir?

HaYlr; halkm bu donemde ne demokrasi ne de hat­ta eumhuriyet istegi bulunuyordu. Aneak Mustafa KemalAtatiirk, tarih ve ulus oniinde sorumlulugunun bilincindeolan bir devrimei olarak, ulus i<;ineumhuriyet ve halk i<;indemokrasi talebinde bulunuyordu. Bunu biiyiik Nutuk'taozellikle belirtir; bu talebi olmasma kar:;;m, bunu <;evresin­dekilere bile soyleyememi:;;; bir ulusal SIrolarak kendi ben­liginde saklaml:;;hr. Yeri ve zamam geldiginde bir bir uy­gulama a:;;amasma koymak iizere hareket etmi:;;;daha dog­rusu, bir ihtilalci olarak 0, amaema ula:;;mak i<;in,evrele­re aynlan bir strateji olu:;;turmu:;;tur. i:;;teko:;;ullarm olgun­la:;;masml, zamanm gelmesini beklemi:;;; zamanm geldiginidii:;;iindiigiinde de sonu<; alaeak adlmlar atmaktan <;ekin­memi:;;tir. Kurtulu:;; Sava:;;l'nm her bir evresinde, halk i<;in

12 TURKiYE BAROLAR BiRLiGi

demokrasi <;abasmi gorursunuz. Orne gin, ulusal egemen­lik vurgusu ve bunun yerine getirilmesi; ardmdan uluslabirlikte hareket etmek uzere "Sine-i Millet" politikasl yani,ulusun temiz bagnna donerek, ona dayanma eylemi ... Ar­dmdan Dlusal Meclis'in a<;lh9Ive orada yine egemenlikvurgusu yapllmasl; derken, Sakarya Sava9I gtinlerinde,kendisine Meclis'in yetkilerini verme <;abalan kar9lsmda,bunu u<;ayhk bir sure ile smulandirtmak i<;inkar9I onerisive bunu ba9an91... Ve giderek de 29 Ekim 1923 gunu, Cum­huriyet'in ilan edili9i; ardmdan gelen devrimler ve demok­rasi giri9imleri ...

Degerli Konuklar; burada samnm bir aynnhYI atlama­mak gerekiyor: 0 da, bu istek ve donu9um <;abalan i<;indebulunan Mustafa Kemal Ataturk'un, i<;inden geldigi top­lumda ve toplumun i<;inden suzulup geldigi tarihinde, birdemokrasi birikiminin olmamasidir. Nasil olabilirdi ki?

Kullardan olu9an bir cemaat ve tebaa yapllanmasl; geriathukukuna dayanan bir hukuk anlaYI91ve kah monar9ik biryonetim bi<;iminde, bir demokrasi kultUru olu9masl elbet­te beklenemezdi. Ne demokrasi kultUru ne de bu kultUru

olw;;turacak olan yoneli9ler ve ilkeler. ..

Turk tarihi, Osmanh Devleti'nin i9te son elli Yllmda,o da dunyamn gidi9ine uygun olarak kimi reform <;abala­n dl9mda, demokrasiye yoneli9i getiren donu9umler ya9a­mI9 degildir. Cumhuriyet ve demokrasi dU9uncesi, Musta­fa Kemal AtatUrk'un, buyuk Turk Devrimi'ni eylemli ola­rak ulusla birlikte ba9latmasma dek, Turkiye'nin ve Turk­lerin gundeminde bile olmaml9hr. Kimi yazarlann, orne­gin Namik Kemal'in yazilannda ya da onunla yapilan kimisoyle9ilerde, 0 da dolayh olarak, cumhuriyet kelimesinevurgu yapIldlgl dogrudur. Ancak bu, 0 donemin aydmlarli<;inbuyuk bir Utopyadu. Kaf Dagl, nasIl dU9lerin yarath-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 13

gl bir ulkuyse, cumhuriyet ve demokrasi de "olmaz" sozcu­gu ile e9 anlamh iki buyukdu9tiir. Bir umut bile yegermi9degildir; Osmanh aydmlanmn dU9unce dunyasmda bu ikikavram i<;in.Ancak Mustafa Kemal Atatiirk, dU9unceninde otesinde, bir eyleme donu9tiirebilmi9tir, bu iki kavra­ma ula9abilmeyi.

Butiin bunlar Turkler'in bir demokrasi edinimi, biriki­

mi ve deneyimi olmadlgml gosteriyor. Ancak bu ba9h ba­9ma onemsenecek bir olgudur: Demokrasi talebi olmayan,birikimi de olmayan bir toplumsal yaplda, Mustafa KemalAtatiirk'un cumhuriyet ve demokrasi ongorusune yonelme­si, ger<;ekten bir olaganustiiliik ozelligi ta91r.

Yalmz bu kadar ml?

HaYIL.. Belki bunun kadar daha onemli olan, yine bukonu ile ilintili ba9ka bir olgu da; kendi toplumunda ve bu­lundugu kultiir cografyasmda bu birikim olmamasma kar­9m, 0 bu isteklerle tarih sahnesine <;1km19hrancak; bununyamsua, Aydmlanma'nm ya9andlgl cografya, yani Avru­pa ise, adlm adlm kanh diktatarluk rejimlerine dogru yo­nelmektedir. Bu aslmda bir paradoks, keskin bir tezat, birzlthk ortaya <;lkarmaktadlr. Ger<;ekte, curnhuriyet ve de­mokrasi kulturu olan Avrupa' da beklenir dogal olarak, buistek ve ama<;larm ortaya <;lkmasl.Beklenmeyecek bir cog­rafya varsa 0 da Ortadogu'dur ve i<;inde Turkiye'nin debul und ugu kul tiir mekinlandu. Ancak Avru pa' da ne varbu donemde? Yani Demokrasi ve cumhuriyet devrimleri­nin sonunda, arhk demokratik yonetim bi<;imlerinin heryerde gorulmesi umulan, en azmdan beklenen Avrupa' dabu donemde genel gidi9, toplumsal dongu, yonetim bi<;im­leri ve genel egilim ne yondedir? Irk<;lhk; somurgecilik vebu iki onemli politikanm 9ahikasl durumunda olan dikta-

14 TORKivE BAROLAR BiRLiGi

tOrliikler ... Ozgiirliiklerin smulandmh:;a; daha da ate, kimihalklann imhasma kadar giden soykmm giri$imleri ... Kan­h diktatOrlerin sahneye <;lkt!gmatamk olmaktadu insanhk.Ornegin, en kuzeyde Adolf Hitler, onun giineyinde Du<;eMussolini, dogusunda Stalin; bat!ya dogru gittiginizdeFranko ... Biitiin bu ki$ilerin, i$te tarih sahnesinde aguhgloldugu bilinen bu ki$iliklerin ister oz ya$am oykiilerine ba­km, ister kendi toplumlanna kar$l bah$larma ya da digerhalklarla ilgili gorii$lerine ... Kan, soykmm, kiiltiirleri yoketme, ozgiirliikleri alt iist edip, bir kara istipdadl, bir koyudiktatOrliigii yerle$tirdiklerine tamk oluyorsunuz.

Normal kO$ullarda, beklenmedik bir terslik, bir anla­$I1maz tezatt!r bu. Mustafa Kemal Atatiirk'iin bulundu­

gu cografya demokrasi ve cumhuriyet birikimi ve kiiltii­

rii ~<;lsmdan hi<;de birikimi olan bir ge<;mi$esahip degil­ken ... 0 toplumunu once baglmslzhgp. ve ozgiirliige, ar­dmdan cumhuriyete ve giderek de demokrasiye ta$IYor;ancak Aydmlanma Kiiltiirii i<;inden gel en toplumlarda,normalde bu yonde bir yoneli$ ve ilerleyi$ olmasl gerekir­ken, asIa abart! olarak almaymIz, sanki ruh saghgmI yitir­mi$ toplumlann histerik <;Ighklan arasmda Avrupa, adImadIm fa$iZme ve diktatOrliikle~e kaYIY0r... Bu MustafaKe­mal Atatiirk'iin ne biiyiik bir demokrasi kahramam oldu­gunu gostermez de neyi gosterir? <::ollerde bir cennet ya­ratmak kadar olaganiistiiliik degil midir bu?

Evet; Mustafa Kemal Atatiirk, verimli olmayan <;01top­raklarmda, sonsuz giizellikleri olan bir <;i<;ekbah<;esiyarat­mI$t!r adeta. Kara pe<;eden sIynhp, okullara kO$an hz <;0­cuklan; siyasal bilincini edinmi$, se<;ilenve se<;en,aile i<;in­de erkegiyle yan yana ve e$it Tiirk kadIm; toplumda bii­yiik bir iilkii ve yiikseli$ ... SImrsIz bir at!hm ve "Devrim

Giine§i"ne yiiziinii donmii$ bir toplum ... Evet, Mustafa Ke-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 15

mal Atatiirk, devrimi tammlarken, her uyandlgmda yonii­nii devrim giiner;;inedondiigiinii ve ona dogru gitmek ic;inc;abaharcadlgml soylemir;;ti. ir;;teMustafa Kemal Atatiirk, 0giiner;;eulusunu yoneltebilmir;; ve bunu yaparken de; Tiirk­liigiin unutulmur;; uygarhk ozelliklerinin, gelecegin nurluu£kunda yeni bir giiner;; gibi dogacagml biitiin ulusa, in­sanhga ve tarihe karr;;lhaykmyordu.

0, bu aydmlanmaYl arzulayan soylevler hazlrlar­ken, kendinden gec;mir;;bic;imde Almanya'mn Adol£'u veitalya'nm Duc;e'si, kendinden gec;mir;;bic;imde, ari lrkm pe­r;;inediir;;miir;;tii.IrkC;lhk,kan ic;icilik,vahr;;et,gozii donmiir;;­liik, insanhga karr;;lsuc;luluk Avrupa'da kor;;ebucak dola­my or; gittigi her yere oliim ve YlkIm getiriyordu. Bu tiirdiktatorlerin de yar;;adlgl c;agdl, Mustafa Kemal Atatiirk'iinulusunun oniine demokrasi hedefini koydugu donemler.0, insanhgl kutsarken; kutsadlgl bu dev ailenin yerinde,kendi ulusuna onurlu bir yer aralamaya c;ahr;;lrken; or­negin demokrasi ic;in; "Demokrasi daima yiikselen bir deni­

zi andmyor" bic;iminde yazdlgl kitaplara notlar diir;;erken,Avrupa' da kendinden gec;mir;;nobetler ic;inde kitleleri cor;;­turan Adolf Hitler, gozlerini kapatarak, gogsiine sert yum­ruklar atarak, yiiziinii alabildigine asarak; lrkC;lhktellalhglyaplyordu. ilham aldlgl kir;;i,lrkC;lhk tarihinin i£lah olmazkuramCllanndan Joseph Arthur Gobineau'ydu. Bu kir;;ibirFranSlZ'dl. ArtIk r;;ar;;lrtICldu;modern Avrupa, tarihi diir;;­mam Fransa'nm neredeyse bir akIl hastasmm hezeyanlan­m kendisine yol haritasl yapabiliyordu.

Bu kir;;i,lrkC;lhgm manifestosu saYllan, "Irklarm Teme!

E~itsizligi" admda bir de kitap yazmlr;;tI. Kendisi aslmda,diinyanm degir;;ik yerlerini gezmir;; bir diplomat, bir halkbilimci, bir seriiven insamydl. ~ok yer gezmir;;,degir;;ik in­sanlar tammlr;;; onlan gozlemlemir;;ti. Once, diinyada var

16 TORKivE BAROLAR BiRLiGi

olan insanlan kemik yapllarma gore ikiye ayurru;;h. Bunu

yaparken, bir kzszm insana Brekisejal, bir kzszm ins ana da Doli­kosejal demi§ti. Kendinden olan beyaz adamz Brekisejal olarak

goriiyor, otekileri ba§kala§tmyor ve onlara Dolikosejal diyordu.

Benden olanlar brakisejaldir; ben beyaz zrkzm, ama benim dz§zm­

da olanlar dolikosejaldir." Ondan soma adam, tenlerine baki­yor insanlann. Kimisi kara, kimisi san, kimisi beyaz, kimi­si klrmlZl. Beyazl brakisefal kapsamma ahyor ve buttin di­ger renkleri dolikosefal grupta topluyor. insanlan kemikyapisma, kemik yapIslrun ozelliklerine gore ve dogrudandogruya kendi kafasmda olu;;turdugu, kategorize ettigidegerler hiyerar;;isine gore tarumhyor. Renklerine gore dedorde aymyordu insanlan: San, klrmlzl, siyah ve beyaz ...Ardmdan da her bir lrkm fizyolojik gorunttisunu tarumh­yor, yetinmiyor, karakter ozelliklerine geliyordu.

Orne gin san Irk i<;in,boy kisa, yuz yuvarlak, sa<;lardalgah, ten rengi sandu, diyordu. Karakter olarak da buukm dedikoducu, vesveseci, para CanllSl, insanlar arasm­daki ili;;kileri bozan ozellikleri oldugunu belirtiyor; ardm­dan da san ukm insanhgm ortak uygarhgma katkisl olma­dlgml soylUyordu. Siyah uka gelince, onu neredeyse, in­sandan bile saymlyordu. Lirikmi;;, ayinler yaparrru;;; sporyap may a egilimli bir bedeni varrru;;; bunlan soylUyorduancak, bunun otesinde bu Ukl bir insan olarak bile gormti:­yordu. Gobineau'ya gore ins an bile saYllamayacak bu lr­km, insanhgm ortak uygarhgma katklsl ne olabilirdi ki?Kurruzllrk da oyleydi onun bakl;; a<;lsma gore ... Yok Hint­liymi;;, yok Amerika'daki yerlilermi;;, klrrruzi lrki olu;;tu­ran ... Onemli degildi bu uk da ...

Ya beyaz Irk? Yere koysa almaz, gage koysa slgmaz ...Fiziksel ozellikleri mukemmeldi ona gore, beyin yapisl ge-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 17

li§kindi; uygarhklann tamamI beyaz adammdI. KendisiFranslZ'dI, kendi Irkmm ten rengini biraz koyu buluyor vebeyaz adamm, Almanya'da i§te ozellikle bir bolgede hit; et­nik ozelliklerini yitirmedigini dii§iinerek, i§i oralardan Irkithaline kadar gotiiriiyordu ... Bundan hareketle de, uygar­hgm beyaz adamm eseri oldugunu soyliiyordu. Biitiin gii­zel olan §eyleri, bu giizel insanlar, geli§kin bireyler yarat­mI§tI. Tarihte yer alan biitiin biiyiik adamlar neredeyse be­yazdI. Biitiin onemli uygarhk kalmhlanm beyaz adam ya­ratmI§tI.

Der ken bu soy lemden Almanlar etkilendi. Gobineau' yabiiyiik bir hayranhk duygusu uyandI. Dernekler kuruldu.Sabah ak§am pek t;ok Alman spor yapIYor; sabah erkenkalkIyor, siitiinii it;iyor; sporunu yaplyor ve uk<;Ihk §arkI­Ian soyleyerek, kendi ruhunu YIkadIgma inamyordu.

Bu emperyalist bir yalan ve tuzaktI ashnda. Halklannoniine konulmu§, XX. yiizyIlm en kanh, sinsi, insamn it;i­ni bulandIracak kadar t;irkin bir iftira ve yalandI. BuradanaymmClhga gidiyordu bakI§ at;ISI;ben ve otekiler... Ben iyi­yim, giizelim, geli§kinim, i§leyen bir beynim ve cesaretimvar; otekiler... Onlar t;irkin, kotii, beceriksiz ve insanhgakatkIsI olmayan zavalhlar; hatta yok edilmesi gereken ba­sit birer canhlar... Ve buraya dikkatinizi t;ekerim: Gobine­au gotiiriip, Tiirkleri san ukm arasmda saYIyordu ...

Tiirk san Irks a, uygarhklan olu§turmada katkIsI yok­sa, gittigi her yere kotiiliik getirdiyse, Tiirklerin oturduk­Ian topraklarda yer alan koklii uygarhklar, orne gin Hitit,Sumer, Frigya ya da ba§kalan, beyaz adamm yarattIgI uy­garhklarsa, san ve geri bir Irk olan Tiirklerin bu cografya­da i§i ne?

18 TORKivE BAROLAR BiRLiGi

i§te Kurtulu§ Sava§l, bahhlar a<;lsmdan bakllmca, bu

sorunun kar§lhgrm bulan yamh olan bir sava§hr. Ttirklerinbu cografyada i§i ne? Yunan ordusunun Ankara onlerinekadar bahh gti<;ltidevletlerin desteginde ilerlemesinin ne­deni i§te bu sorunun yamhdlr. Ttirkler, imha edilmelidir.<::tinkti onlar, bulundugu cografyaya kottilUkler getirmi§­tir ve tistelik 0 cografyada yer alan uygarhklar, beyaz ada­mm eseridir... Bir de buralara gidi§lerinde, kendi vicdan­lanm rahatlatmak i<;in insanhk tarihine gonderme yapangerek<;e ortaya koymu§lardu: Oralara somtirgeciler, me­ger aym zamanda, bu geri halklara insanhk idealleri gere­gi, onlan yonetmek, geli§tirmek ve kalkmdlrmak i<;ingidi­yorlarml§ ...

Bu emperyalist bir yalan degil de nedir?

Bakm bu psikoloji nelere mal oldu?

Once Ttirkler'i imha etmeye dontik bir politikaya do­nti§tti.

$imdi gelelim Kurtulu§ Sava§l'na: Kurtulu§ Sava­§l'nda, Anadolu'da Mustafa Kemal Atattirk iki onem­Ii temel tizerinde bir baglmslzhk ve ozgtirltik sava§ml or­gtitledi. Bunlardan bir tanesi "Ulusal Egemenlik", oteki de"Tam Baglmslzlzk"h. Bu iki kavrarnla ilgili olarak MustafaKemal'in ongortisti <;oknetti: "Bir ulus, baglmll ya§ayacak­

sa yak alsun daha iyidir." Ama ne var ki, bah emperyalizmi,kendi ozgtirltiklerine dti§ktin olan uluslann, kendi ulusalbilin<;lerini geli;;tirerek varhklanm devem ettirmelerindenyana degil. <::tinktionlar i<;inonemli olan temel ;;ey, pazarve hammaddeydi ..

0, gittigi cografyanm hammadde zenginliklerini ahp,kendi sanayisi i<;intilkesine ta;;lmaya hevesliydi. Orne gin,

OLOMONON 72. YILINDA ATATORK 19

C;:inli'nin iirettigi pamugu, biiyiik orand a yiik ta~nyabildi­gi buharh gemileriyle ahr, Lancaster' e ta~;u, orada bu pa­mugu dokuyarak, kuma~, elbise yapar; tutar bu giysileri,yeniden gemisine yiikler, C;:in'e getirir ve C;:inpazarlannaYIgar... Her C;:inliyibir kere giydirebildiginde, ingilizoser­mayesi bay ram yapar... C;:iinkiibu biiyiik bir sermaye akl­~l,varhklmm ve sanayile~enin lehine, biiyiik bir zenginle~­medir.

Anadolu'daki Tiirklerin baglmslzhk sava~l, bu kirli so­miirii politikasmm da oniine set <;ekmi~tir. Somiirgecininoyununun yenilebilecegini, biitiin mazlum uluslar oniin­de gosterebilmi~tir.

Somiirgeci gii<;ler,kendi i<;lerinde Irk<;lhk co~kusu ya­~arlarken, imha siyasetlerini adlm adlm izlemekten de gerikalmadllar. Her zaman gittikleri cografyada kendilerineyardlmcl olabilecek i~birlik<;ilerbulabiliyorlard1. Bu Tiirki­ye i<;inde ge<;erlioldu. Yunan ordusunu once Tiirk halkl­na, Halife ordusu diye yutturmaya <;ah~tIlar.Tiirk ulusu­nun diren<;yetenegini yok etmek i<;in,bir afyon gibi din 01­

gusunu, sultan ve halifenin otoritesini kullanarak, ulusundii~iince klVnmlannda tetiklediler. Yunan ordusunu yal­mz halife ordusu degil, aym zamanda bir uygarhk ordusuolarak da gostermeye <;ah~tIlar.Yunan ordusu, Tiirklerindinsel geli~iminin oniinii a<;mak istiyordu giiya, hatta gerihalk olarak onlara uygarhk getirecekti. Bu somiirgeci ya­Ian bir politik a<;lhmolarak siirerken, adlm adlm Tiirk Yur­dunu yutmaktan da geri kalmlyorlard1. Anadolu'yu uy­garhk adma, dart bir yandan sarml~lard1. BatIda Yunan i~­gali, giineyde italy an ve giineydoguda Fransa .., Antep'in,Urfa'nm direni~i. Orne gin, Antep savunmasmda Franslz­larm kenti imha etmek i<;inaylarca ku~atIp, top ate~ine tut­malan ...

20 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

A<;hk ve a<;hktan ohimler... $ahin Beyler, KarayIlan­lar ve Siit<;iiimamlar... Doguda kabarml:;; Ermeni istek vegiri:;;imleri... Kuzeyde Pontus Devleti istekleri ... Ve elbet­te 10 Agustos 1920 tarihli Sevr ... Tiirkler' e blrablan, Kon­ya, Kayseri, Ankara arasmdaki ii<;gende sozde Tiirk Sul­tanhgl...

Bunlar olurken, Tiirk ulusu, yiizYl11arm uyu:;;turucuetkisi altmda bulunuyordu. Kulluk diizeni i<;inden gelen"tebaa"nm temel gorevi "ul'iil-emr" e itaatti. Sultan ve ha­lifenin tarihsel aglrhgml ulus hep iizerinde hissediyordu.Onun genel anlamda babldlgmda temel gorevi kulluktu.Bunun dl:;;mda iki sorumlulugu bulunuyordu: Askere git­mek ve vergi vermek. .. Askere gitmek, onun cihat anlaYl­:;;ma dayandmlml:;;h. Vergi vermek ise onun temel gore­viydi. Tlmarh Sipahilerin kubaCl altmda bunun dl:;;mda biryola sapmasl zaten olanakslZdl. Bir :;;ekildebuna ba:;;kaldlr­dlgmda, <;iftbozdu diye derhal sistem dl:;;ma itiliyor; imhaedilmesi i<;inhedef gosteriliyor; celali olarak nitelendirili­yor ve halifenin gazabml omuzlannda hissediyordu. Bubir yana; ancak ya dii:;;iince de? Yani sonu<;ta, insan beynidii:;;iiniir. Bu beyni, i:;;leyemez, sorgulayamaz duruma ge­tirmek i<;inneredeyse her :;;eyyapIlml:;;h.

Tarihine bakhglillz zaman bu ulus ve bulundugu kiil­tiir cografyasl onemli bilim adamlan yeti:;;tirmi:;;ti.Bu cog­rafya ve tabi ki Tiirkler, ibni Sina'lan, Farabileri, Ali Ku:;;­<;ulan, El Kindi'leri, Farabi'leri, Beyruni'leri, Thni Rii:;;t'leriortaya <;lkarml:;;h.Bu cografyada bir bilimsel ahhm vardl.o cografya, son derece onemli denizciler, cografyaCllar, ta­babet bilimiyle ugra:;;an bilim adamlan yeti:;;tirmi:;;ti.Bu­nun en onemli uzanhSl Endiiliis'te ibni Rii:;;t'tii ve 0 do­nemde, maddenin yaplsma kadar inecek temel bir tabmmolekiiler hesaplara kadar yonelmi:;;ti bu iinlii dii:;;i.iniir.

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 21

Ancak imam Gazali ile gelen bir geriye donti~; btittin buolumlu geli~meyi ters ytiz etmi~tir. Bunun da nedeni, bti­ttin islam cografyasma yaYllan akIl almaz bir dtinya gorti­~ti ve egilimidir: Bu gorti~, me~hur bir fetva ile de per<;in­lenmi~tir: II jr;tihat KapIsI Kapanml~tzr! II

Yani Ttirk<;esi~udur: Senin bellegin, aklm; fItratm yet­mez; dti~tinme, sorgulama, ara~tlfma ... <::tinkti daha once,nice btiytik adamlar geldi ge<;ti.Onlar her ~eyi yazdllar ve<;izdiler. Senin gorevin ara~brmak, sorgulamak degil; ak­tarmak. 0 yazllan gelecek ku~aklara aktarmakla zamange9r. ..

Ne aktanlacak? Fakihlerin, yani ta ytizYl11arboyuncabir taklm islam ulemasmm soyledigi ~eyleri ahmp, aktan­larak bilim yapllacak. .. Gtincel bir konu soz konusu oldu­gunda, dart temel kaynakta yamb aranacak: Kuran, Hadis,kIyasl fukuha ve icmaYI timmeL.

Degerli konuklar; i~te bu dart kaynak ~eriat demektir.Btittin ya~ama ili~kin kurallar, yani yasalar olu~turulur­ken, bu dart kaynak tizerinden gidilecek: <::agm gerekleri­ne yamt versin ya da vermesin onemli degil; once Kuran' abakIlacak, onda yamt yoksa, Hadislere gidilecek; onda dasorun <;oztilemezse, ge<;mi~ytizyI1lar i<;inde bilim ins amdenilen ve yalmzca flkIhla ugra~an fakihlerin yazdlklannabakllacak; 0 da olmadl, islam ulemasl toplamp, icmaa ede­cek ve bir fetva verecek. .. Bununla, tarihten gelen bu yanh~anlaYl~ ve zihniyet adeta bireye sesleniyordu: "Felsefe yap­

ma, dinsizliktir; pozitifbilimlerle ugra~ma, Tanrmm i~ine kan~­

maktIr. Sen kimsin ki ey zavalll insan! Koskoca tannsal varllgl,a kiir;iiciik beyninle nasll kavrayacaksm? Senin temel gorevin ak­

tarmak; sorgulamak, ara~tIrmak ve incelemek degil... jtaat etmek,

kulluk gorevin ... Hep aktar, hep aktar ... II

22 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

Hep aktardlgmda, dti§tinmediginde; gozler i<;edontikolarak, hep aktanClhk yaphgmda; zaten arhk beyin devre­de degildir ki? BUttin beyin damarlanm dtimdtiz edecek<;irkinbir operasyondur bu ...

Bir topluma yapI1acak en btiytik kottiltik i§te budur:Toplumu, kendi i<;inden, ruhundan fethetmek, onu etkisiz­le§tirmek demektir bu. Ve elbette boyle bir toplumda bi­lim geli§emez. Ttirkler, xx. ytizYllm ba§mda, kendini gti<;­lti goren somtirgecilerin kar§lsmda imha edilecek bir kit­Ie haline geldiyse, bu anlaYI§m bundaki etkisi kti<;timsene­bilir mi?

1801 yI1larmda, felsefede <;okonemli bir isim olan Im­manuel Kant, "Saf Aklm Ele§tirisi" adh kitabml yazdI. Buyaplt, Aydlnlanma dti§tincesinin en zirve noktaslru olu§tu­rur. Neredeyse akI1,daha soma Einstein ile kar§lffilza <;lka­cak "izafiyet" teorisinin beyin egzersizini yapml§hr. Oysaayru donemde, az once soztinti ettigim bilime kar§lthk ne­deniyle, Osmanh toplumunda oylesine garip bir uygula­ma olmu§tur ki?

Sarunm 1803... Baron de Tott Ttirkiye'ye gelmi§. Bu ki­§inin temel gorevi, istanbul'da bir mtihendislik okulu ku­racak. .. (tinkti Osmanh sava§llarda yenilmesinin nedeniniarhk, silah yontinden geri kalmasma baghyor. Bu mtihen­dis okulunda yeti§ecek ku§aklar, top<;uluk mesleginin ge­li§mesine katklda bulunacaklar ... Bu dti§tintiltiyor. Baronde Tott geldiginde, Osmanll ulemasl onun geli§ine derhalkazan kaldHml§hr. Nasll olur, bir Frenk kefere gelir; bilimyapar... Nasll olur bir kafir, Mtisltiman mahallesinde sal­yangoz satar ...

Olacak gibi degil. Sonunda donemin sultaru bir fer­man yaYlnlayarak, 0 donemde istanbul'daki medreseler-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 23

de ders veren ulemaYI sarayda topladl. Baron de Tott, sul­tanm fermamna day anarak, ulemaYI smavdan ge<;:irdi.Tekbir soru sordu: "Bir iil;genin it;aplarmm toplaml nedir?" Ule­ma, iki gtin boyunca yamt veremedi. Soma bir kuru I olw;;­turup, Baron'a gonderdiler. Ve tarihe §u ibret verici yamt­Ian ge<;:ti:"Bir ur;genin it; aplanmn toplaml, ut;genine gore de­gi~ir" ...

Osmanh Ulemasl, bu yamtt verirken, Aydmlanan Av­rupa orne gin teleskopu bulmu§. Harvey kan dola§lmmla<;:lklaml§.Anatomi biIiminde btiytik yol almml§. Koper­nik yasalan biliniyor; Newton yasalan da biliniyor ... Kep­ler, yapltlanm ortaya koymu§. i§te Avrupa bunlan ya§ar­ken, Osmanh Devleti'nde bilim adamlan ti<;:genhesabmlyaparmyorlar. Ve padi§ahlar i§lerini mtineccimlerle, isti­areyle gottirmeye <;:ah§lyorlar. istiare, yani rtiyaya yattp,Peygamber'le temas kurup, onun ogtitlerine gore hareketetmek ... Bun yaplyor Osmanh Devleti ... 1816' da AIi Pa§a,Avusturya Sava§l'nda dogru dtirtist istiareye yatmadl diyekellesinden olmu§tur.

~imdi bu gelenek i<;:indengelen bir toplumda cumhu­riyeti ve demokrasiyi dti§tinmek, nasll btiytik ve olagantis­tti bir atthmdlr; bilmiyorum anla§llabiliyor mu?

Atattirk'tin onderIigini yapttgl btiytik degi§ime ya­banCllar "Turk Mucizesi" dediler. Avrupa'mn ytizYlllari<;:indeger<;:ekle§tirdigi btiytik atthmlan Atattirk, bir dev­rimle kIsa stirede ger<;:ekle§tirmeyi istiyordu. BaglmslzhkSava§l'ndan soma, tilkede her alanda btiytik atthmlar ya­§andl. Bu atthmlann en onemlileri, ktilttir alanmda yapI­lanlardl. Okumaya, yazmaya, ytiksek egitime, ktilttire bti­ytik onem verildi. Toplum egitimi, yani yaygm egitim, bti­ytik bir dava halini alrm§tl. Koytinde, kasabasmda, atolye-

24 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

sinin ba;nnda, hatta tarlasmda <;iftinistiren yurtta;;a kadarula;;llarak; ona kitaplar ula;;tmld1. Yurdun en lSSlZyerleri­ne "Halkevleri" a<;l1d1;"devrim ocaklan" faaliyete ge<;ti.

Btiytik bir kalkmma hamlesi yarunda, ktilttir devrimide ger<;ekle;;tiriliyordu. (tinkti Atattirk ;;unu biliyordu:Her ;;eyin ba;n insand1r. insan ktilttirlti olmaymca, ya;;am1alg1lamas1 <;agda;;insan tipinde oldugu gibi olmaymca, de­mokrasiyi kurmak ve ya;;atmak da olanakh degildir. HangiyasaY1 getirirseniz getirin; dtinyanm en geli;;kin yasalanmtoplumun ontine koyun; 0 toplum bunu i<;selle;;tiremiyor­sa, temel siyasi ve ahlaki egitimi, bunu alg1layacak ve i<;sel­le;;tirecek, kural olarak benimseyecek bir olgunluga ula;;­mad1ysa, toplumu geli;;tirmenin ve demokrasiye yonelme­nin olanag1 yoktur. Oncelikle onemli olan bireyin kendisi­dir. Demokrasiyi ya;;ayacaklar bireyler olacagma gore, on­celikli olarak demokrasinin bir erdem olduguna bu birey­ler inanmahd1r. inanmak da yetmez, bu kurallan ya;;ama­hd1r. Bu egilim yoksa, ortaya <;lkacak ;;eye demokrasi den­me olanag1 zaten bulunmamaktadu.

Atattirk, oncelikli olarak, kendisi onder olarak demok­

rasiye olan inanc1m, kendi davram;;l ve uygulamalanylaortaya koymu;;tur. Daha once de soyledim; Kurtulu;; Sava­;;1stiresince demokrasinin temeli olan kurum ve kavramla­n nasl1 yerle;;tirdigini ... Ancak, bir ;;eye ilginizi <;ekmek is­terim: Atattirk'ti anlamanm yolu, hi<;ku;;kusuz onun yap­hklanm ogrenmek ve yazd1klanm okumaktu. Onun be;;ciltten olu;;an Soylev ve Demec;leri'ni, btiytik Nutuk'u, Me­

deni Bilgiler adh kitabm1 ya da diger yap1tlanm okuyun;;;a;;uhc1 ol<;tide ;;unu goreceksiniz: Atattirk, konu;;malan­nm hi<;bir yerinde, "Ben yap tIm, ben ba~ardIm!" demez... Bu<;okonemli bir ;;ey. Hani Mustafa Kemal diktatordti? HaniMustafa Kemal <;agmko;;ullanm anlamam1;;h? Hani Mus-

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 25

tafa Kemal Atattirk kendi varhgmdan ve kendi egosun­dan, beneilliginden ba~ka bir ~ey dii~iinmiiyordu? Musta­fa Kemal her yerde, "Millet ba~armz~tzr" diyor. Siyaset~ile­rimiz, nasll gerim gerim geriniyorlar: "Ben yaptzm, biz yap­

tzk" HaYlr, Mustafa Kemal diyor ki: "Ulus yaptz" ... Mille­tin ba~ardlgml sayler, hatta ve hatta kendisini oveeek olan­lar oldugunda, "Pa~am ba~ardzmz, Pa~am biiyiik i~ yaptmzz,

siz biiyiiksiiniiz, ~ok biiyiiksiiniiz" dediginde, Mustafa KemalAtattirk'iin yiizii kIzanr, "Hayzr, hayzr. Ben hi~bir ~ey yapma­dzm. Ben sadeee ve sadeee, annelerinizle, babalarmzzla ve dedele­

rinizle bir milli miieadele yaptzm. Millet ba~ardz" der.

Biiyiik olan millettir, asil olan da millettir. Millet hemaSlldlr, hem de asildir. Onun giieii, egemenligi tarh~ma ko­nusu bile olamaz; kutsaldlr bu gii~... Aneak, i~inden, bag­rmdan siiziiliip geldigimiz bu asil millete kar~l, bizlerinvefa boreu, bunu ne ol~iide ba~arabildik? Mustafa Ke­mal Atatiirk'ten gelen, onu daha ~agda~, miireffeh yap­mak, i~imizi daha iyi yaparak, ortaya iyi i~ler koyarak onalaYlk olmaya ~ah~mak gibi, bir sorumlulugumuz ve gore­vimiz var. Mustafa Kemal, Cumhuriyeti Tiirk gen~ligineemanet etti. Cumhuriyetin sonsuza dek ayakta kalaeagl­m ve ya~ayaeagml soyliiyordu. Oyleyse, bizim yapaeagl­ffilZ ~eyler, yurdumuzun, ulusumuzun bizden bekledikle­ri ~ok a~lk: iilkemizi tabii ki daha demokrat yapaeaglz, ta­bii ki ulusal egemenligimize ve baglmslzhglmlza sahip ~l­kaeaglz. Ozgiirliigiimiizii bor~lu oldugumuz degerlerimi­zi tabii ki yiieelteeegiz; bunun miieadelesini vereeegiz veMustafa Kemal Atatiirk'iin ba~lathgl aydmIanma yolundayiiriiyeeegiz. Atatiirk, aydmlanmaYI yakalayamaml~ birtoplumu ulus yaparken, aym zamanda ona bir aydmlan­ma ruhu a~Iladl. Onun oniine bir hedef koydu ve 0 hedefeyiiriimesini istedi. Bilimde, teknolojide giizel sanatlarda ve

26 TORKivE BAROLAR BiRLiGi

her alanda bir aydmlanma projesi ba:;;lattI ve 0 aydmlan­ma projesinin etkisiyle, Mustafa Kemal Atattirk kendi ulu­sunu <;aglann atelerine gattirmeye <;ah:;;tI.Onun i<;in,bti­tun geli:;;mi:;;uluslann yeti:;;emeyecegi bir u£ka laYlk gardti.Onuncu Yll Nutku'nda "Atinin nurlu ufkunda, Turk'un unu­

tulmu~ medeni vasfi yeni bir gune~ gibi dogacaktlr. /I Diye hay­kmrken, sanki ytiregi gagtis kafesini par<;alaYlp <;Ikacak­ml:;;gibi heyecan doluydu.

Evet, Mustafa Kemal Ataturk, kendi tilkesinde bir ay­dmlanma stireci ba:;;latrm:;;t1.Bu stirecin antinti kesmeki<;in,onun altimtinden soma elinden gelen her :;;eyiyap­ml:;;tu, onu izledigini sayleyenler, tam bir aymazhk i<;in­de ... Hi<;bir :;;eyolmaz, nasilsa bir :;;eyyapilamaz denile­rek, Sirf oy aVClhgladma 0 muazzam aydinlanma hareke­tinin anti kesilmeye <;ah:;;llml:;;tIr.Aydmlanmamn be:;;igiolan tilkelerde, Uk<;1ve fa:;;izan ideolojiler bayrakla:;;tmhriken, 0, kendi tilkesinde iki kez demokrasiye ge<;i:;;dene­mesi yaptIktan soma, ulusunun 0 gtinkti geli:;;mi:;;likdtize­yinin buna hazir olmadigmi aClbi<;imde garmti:;;tur. Yapa­cak ne olabilirdi ki? Devrimin anti tIkanmasm, engel yara­tIlmasm diye bu dti:;;tincesini istemeden ertelemek zorun­da kalml:;;tu. Bu kez de Medeni Bilgiler adlyla bir kitap ya­zarak, zorunlu olarak orta dereceli okullarda okutmu:;;tur.

Ne anlatIyordu bu kitabmda? Demokrasinin ne oldu­gunu, ne olmadlgm1... Demokrasinin olmazsa olmaz ko­:;;ullan olan <;ogulculuk, katIhmClhk, ho:;;garti gibi kav­rarnlan ... Ve Ttirk ulusunun ulus<;uluk duygusunun Irk<;l­hk olmadigmi anlatml:;;tIr. Demokrasi daima ytikselen birdenizi andmyor ctimlesini bu kitapta kullanml:;;; bu siste­min, bir i:;;kembe rejimi olmadlgIm, <;alanm <;Irpamn yam­na kar kaldigi bir sistem olmadlgrm, bir erdem rejimi 01­

dugunu anlatml:;;tIr. Yurt sevgisinin yticeligini i:;;lemi:;;tir.

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 27

Ve bir ;;eye daha deginiyor bu iinlti kitabmda: Nazizmin,fa;;izmin ve bo;;levizmin, <;:okkah diktatarliikler oldugu­nu, insan hak ve onuruyla uyu;;madlgml ele ahyor ... Evet,<;:oka<;:lkbi<;:imde,bunlan kale me aldlktan soma, yaymla­nan bu kitapla, okullarda agrencilere bu fikirleri vermi;;­tir Atatiirk. ..

Aym tarihlerde, arnegin Hitler "Heil Deutschland!"

diye naralar atarken, Alman aydmlanmasmm iizerinde buhilkat garibeleri ya;;amrken, Tiirkiye bir aydmlanma siire­cinin i<;:indeyer ahyordu. Mustafa Kemal, 0 kaylii ve ayagl<;:ankhdenilen; trahomdan, frengiden, sltmadan yok olma­nm e;;igine gelmi;; yoksul ulustan bir demokrasi yaratma­ya <;:ah;;tyordu.Halkevleri, Millet Mektepleri, Kay Enstitii­leri, ardl ardma devreye sokuluyor, bu aydmlanma siireci­nin bir feneri gibi yurt yiizeyini l;;lhyorlardl. Mustafa Ne­catiler, Mahmut Esat Bozkurtlar, Hasan Ali Yiiceller, Ton­

gu<;:lar,bu aydmlanmanm neferiydiler.

Dlkenin karanhklar i<;:indekiufuklan birer birer ay­dmlamyor; aydmlanma biitiin yurt yiizeyine yaYlhyordu.Anadolu kendi ger<;:ekleriyleyiizle;;iyordu. Halkevleri ya­ymlar yaplyorlardl; ve her yerde Halkevi dergileri <;:lklyor­duo Isparta'da Un, C::orum'da C;orumlu, Samsun'da Ondokuz

MaYls, Zonguldak'ta Ta§komuru, Ankara'da Ulku, izmir'deFikirler ve daha niceleri...

i;;te biitiin bunlar, 0 garkemli aydmlanma hareketininbirer aydmlanma ocaglydl. Arhk Gordion'un kar diigiimiikesilmi;;, i<;:tihatkaplsl a<;:llml;;h.DIke bilimle, bilimin ve­rileriyle bulu;;uyor, her yanda umut, ne;;e ve enerji garii­ltiyordu. Devrim, her yam l;;lhyor, soguklar azahyor, yurttopraklan devrimin ate;;iyle lSlmyordu.

Ne oldu pekala?

28 TURKivE BAROLAR BiRLiGi

Tiirk, 7.000 Yllhk tarihiyle, 0 devasa govdesiyle, a<;llani<;tihatkaplsmdan ge<;meki<;in,aydmhga dogru yoneldi. 0biiyiik govde, biitiin ha~metiyle aydmhgm i<;inde yer aId!.Ancak ne olduysa, 0 biiyiik govde, tam aydmhgm i<;indeyer almaya ba~laml~ken, bird en nereden geldigi, nasl1 gel­digi anla~llamayan bir kii<;iikbez par<;asl geldi, ayaklannadolamverdi...

;;imdi, i~te 0 biiyiik govde, bir yiiziinii aydmhga don­mii~, oteki yandan karanhk elin pen<;esine kendini kaptlr­illl~, ne yapacaglm bilemez bir ~a~kmhk i<;indedir. Ancak,unutulmamasl gereken bir ~ey var: Aydmhk hi<;bir zamankaybetmemi~tir. Mutlaka, ama mutlaka kazanacak, karan­hgl iifiiriip dagltlverecektir. C::iinkiiaydmhgl bir kere gor­mii~ be denIer, yeniden karanhga dii~memek i<;inne gere­kiyorsa onu yapacaklardu. Tarih bunun saYlslz ornekle­riyle doludur.

Nedir pekala temel yanh~?

Tammamak ve bilmemek...

Ne yazlk ki Tiirk ulusunun tarihsel yamlglsl budur.Mustafa Kemal Atatiirk'ii ulus ne yazlk ki konu~mammba~mda da dedigim gibi yeterince tamyarhailll~tlr. Dii­~iiniiniiz; bugiin Atatiirk'iin oz ya~am oykiisiinii Tiirk­ler degil, yabanCllar yazml~tlr. Lord Kinross'lar, AndrewMango'lar; Villanti'ler, Poul Dumont'lar... Hani Tiirkler'inyazdlklan? Bir tek ;;evket Siireyya Aydemir'in yazdlgl Tek

Adam adh ii<;ciltlik yaplt... Bununla yetinilebilir mi? Ye­tinilmeli mi? Ni<;in Atatiirk'iin ya~ammm belli donemlerihala karanhklar i<;inde?Ve orne gin, dogum tarihi bile tambilinmiyor; 1880 mi, 1881 mi?

OLUMUNUN 72. YILINDA ATATURK 29

o halde ben de diyorum ki, Atatiirk'u tammadan 0 1:;;1­

ga ulus nasl1 ycmelecek? Ne diyor Atatiirk? "Tiirk r;acugu

ecdadml tanzdlkr;a, kendinde daha biiyiik i§ yapmak ir;in giir; bu­lacaktlr." En buyuk gu<;kaynagl Atatiirk'tiir. Ama tamma­dan, <;ocuklanrmz bu gucu ondan nasI1 alacak?

ikinci konu, Atatiirk'un yazdlklandu. Tam on dart ki­tap yazrm:;;hr Atatiirk. .. Ancak, bu kitaplan alammn uz­manlan bile bir <;lrplda sayamaz. Bilinmemekte ve tanm­mamaktadlr <;unku...

$imdi ne yapacaglz? Hadi bakahm, yeterince tamma­dan yine Mustafa Kemalcilik oynayahm. Olabilir mi? 0halde, akhmlzl ba:;;lmlza ahp, ger<;ekten ulus olarak kendideger ve anceliklerimizi bilmemiz gerekiyor, <;unku Mus­tafa Kemal Atatiirk, aydmhgm ve aydmlanmaCl du:;;unce­nin ta kendisidir. Atatiirk aydmhgm kaynagldlr. 0 neden­Ie herkesi garevini yapmaya <;agumak, her duyarh yurt­ta:;;m garevidir. 0 nedenle diyorum ki; "Ya§asm Mustafa

Kemal Atatiirk'iin aydmlzk Tiirkiyesi, ya§asm Mustafa Kemal

Atatiirk'iin yiizYlllan ve gelecegi kucaklayan a aydmllk beyni

ve ya§asm Mustafa Kemal Atatiirk'ten gelecegin karanllklarma

serpilen a nurlu l§lk; r;iinkii bizi gelecege ta§lyacak alan anlar­dlr."

Beni sablrla dinlediginiz i<;inhepinize te:;;ekkur ediyo­rum. Sag olun, varolun.