Hans Xristian Andersen

Hans Xristian Andersen

...,

NAGILLAR

M:)şhur Danimarka yazıçısı Hans Xristian Andersenin bütün

dünyada şöhr:)t qazanmış ecazkar nağıllan, sehrli r:)vay:)tl:)ri V:) he­

kay:)l:)ri indi d:) uşaqlar t:)r:)find:)n çox maraqla oxunur. Andersenin

t:)svir etdiyi q:)hr:)manlar sevilm:;,y:;, v:;, t:;,qlid edilm:;,y:;, bütünlükl:;,

layiqdirl:)r. Oxucu bu sur:;,tl:)rd:)n çox şey öyr:)n:) bilir. O, bütün

:;,s:)rl:)rind:) qoçaqlığı, C:)sar:)tliliyi, igidliyi t:;,lqin edir, insana b:;,d­

b:;,xtlik g:)tir:;,n bütün Ş:)r qüvv:)l:;,r:) qarşı is:;, d:)rin nifr:)t hissi

oyadır.

Az2

Hans Xristian Andersen NAGILLAR

Bakı, Qanun N:ışriyyatı, "öli v:ı Nino" N:ışriyyatı, 2011.

296 s:ıhif:ı. 1000 tiraj.

Mikayıl Rzaquluzad:ı CabbarM:ıcnunb:ıyov S:ıkin:ı Hüseynova f)bdürr:ıhim b:ıy Haqverdiyev

ISBN 978-9952-26-236-0

© Qanun N:ışriyyatı, 20ı ı

(5-ı51 s:ıh.) (152-235 s:ıh.) (236-284 s:ıh.) (285-294 s:ıh.)

© "f)li v:ı Nino" N:ışriyyatı, 20ı ı © "G:ınclik", ı 985

Qanun N:ışriyyatı Bakı, AZ ı 102, Thilisi pros., ll Alatava 9. Tel: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18

Mobil: (+994 55) 212 42 37 e-mail: info@qanun.az www.qanun.az

"C) li v:ı Ni no" N:ışriyyatı Bakı, Az:ırbaycan Z.Tağıyev, ı9. Tel.: (+994 12) 493 04 12 e-mail: info@alinino.az www.alinino.az

QARKRALİÇA

BİRİNCİ NAGIL GÜZGÜ va ONUN QIRINTILARI

11 �, başlayaq ! Nağılın axırına yetişdikd� indi bildi­yimizd�n daha çox bil�c�yik. Biri vardı, biri yoxdu, lap şeytan kimi yaman acıqlı bir div var­dı ! Bir d�f� onun kefı yaman kök idi; çünki bir

güzgü qayırmışdı, bütün xeyirli v� göz�l şeyl�r güzgüy� düş­dükd�, dem�k olar ki, tamam yoxa çıxırdı, amma bütun pis v� kifır şeyl�r t�rsin�, daha da artıq göz� çarpır, daha da iyranc görünürdü. an göz�ı axar-baxarlı yerl�r bu güzgüd� qaynayıb bir-birin� qarışmış ispanaq horrası kimi, �n göz�l insanlar is�, kifır görünürdül�r. Ya da adama el� g�lirdi ki, bu adamlar başıaşağı durublar, qarınları is� yerli-dibii yoxdur! Bu güz­güd� adamların üzl�ri o q�d�r d�yişib kifırl�şirdi ki, onları ta­nımaq olmurdu. ag�r bir adamın üzünd� t�k bire� çil vardısa, yayılıb onun bütün bumunu v� yanağını basmış kimi gö­rünürdü. Bütün bunlar divi yaxşıca �yl�ndirirdi . Bir adamın ağlına xeyirli, faydalı bir fikir g�ldikd�, güzgü harnan saat ağız-bumunu �yirdi . Div d� q�rib� güzgüsünd�n o q�d�r xoş­lanırdı ki, q�h-q�h� il� gülm�kd�n özünü saxlaya bilmirdi .

5

Divin m::>kt::>bi d::> var idi, - onun şagirdl::>ri bu güzgüd::>n bir möcüz::> kimi danışırdılar.

Onlar deyirdil::>r:

- Ancaq indi insanları, h::>m d::> bütün dünyanı ::>slind::> olduğu kimi görm;:)k mümkündür!

Onlar bu güzgünü götürüb, bütün dünyanı g;:)Zm;:)y::> baş­ladılar. Bir azdan sonra heç el;} bil ölk;:), heç el;} bir adam qal­madı ki, onlar kifırl;:)şmiş halda güzgüy;:) düşm;:)miş olsunlar.

Axırda divin şagirdl;:)ri ist;:)dil;:)r ki, göy;:) ucalıb m;:)l;:)kl;:)ri d;},

uca tanrım da lağa qoyub gülsünl;:)r. Onlar n;} q;:)d;:)r çox

yüks;:)y;:) qalxırdılarsa, güzgü d;} o q;:)d;:)r çox ;:)Zilib-büzülm::>y::> V;} ağız-bumunu ;:)ym;:)y;:) başlayırdı, - bel;} ki, onu ;}Id;} tutub saxlamaq Ç;:)tin olurdu. Divin şagirdl;:)ri getdikc;:) daha da yu­xarı qalxır, allaha V;} m;:)l;:)kl;:)r;:) yaxınlaşırdılar; amma bird::>n güzgü el;} ;:)yilib titr;:)di ki, onların ;:)lind::>n çıxıb yer;} düşdü V;}

çilik-çilik oldu. O, milyonlarla, milyardlarla saysız-hesabsız

xırdaca qınntılara çevrildi V;} qınntılar güzgünün özünd::>n

çox-çox artıq Z;:)r;:)r verdi . Onun toz kimi b;:)zi xırdaca qınn­

tıları dünyanın üzün;} yayılıb, h;:)rd;:)n el;} olurdu ki, adamların

gözün;} düşüb orada qalırdı . Onda gözün;} güzgü qınntısı düş­

müş adam h;:)r bir şeyi t;:)rsin;:) görm;:)y;:) başlayır, ya da h;:)r şey­d;} onun yalnız pis t;:)r;:)fl;:)rini görürdü, çünki h;:)r bir qınntıda bütöv güzgünün bütün xüsusiyy;:)tl;:)ri qalmışdı. Bu güzgü

qınntıları b;:)zi adamların düz Üf;:)yin;:) gedib çıxırdı, - bu da h;:)r şeyd;:)n pis idi, onda adamın ür;:)yi bir parça buza dönürdü.

Bu qınntıların arasında h::>rd;:)n el;:)si d;} olurdu ki, onları p;:)nC;:)r;:)nin gözün::> salmaq mümkün idi, amma bel;} «şüş::>» salınmış p;:)nC;:)r;:)d;:)n adam g;:)r;:)k öz yaxın dostlarına baxma­yaydı. Güzgünün b;:)zi qınntıları eyn;:)kl;:)r;:) salınmışdı. Adam-

6

lar şeyiari yaxşı görmak va onlar barasinda düzgün düşünmak üçün bela eynayi taxan kimi onların başlarına bala galirdi . Xa­bis div isa, buna sevinir va qamına sancı dolana qadar qah­

qaha ila gülürdü; ela bil ki, onu qıdıqlayırdılar. Güzgünün qı­nntılanndan çoxu dünya üzarinda hala da uçuşmaqda idi . indi galin onlar barasinda nağıllara qulaq asaq.

İkinci nağıl OGLAN va Qız

Bir böyük şaharda o qadar ev va adam var idi ki, hara özü üçün xırdaca bağ saimağa bir yer ayıra bilmirdi, buna göra da çox adam dibçaklarda otaq çiçaklari saxlamalı olurdu. Harnan bu şaharda iki yoxsul uşaq yaşayırdı. Amma onların bağçaları gül dibçayindan bir azca böyük idi. Uşaqlar bir-birila qohum deyildilar, amma bir-birini bacı-qardaş kimi sevirdilar.

Bu _uşaqlann ata-analan bir-birila qonşu evlarin lap yuxansında, çardaqda olurduıar, evlar o qadar yaxın idi ki, on­

ların damlan, demak olar ki, bir-birina toxunurdu. Bir ailanin pancaralarİ o biri ailanin parcaralarina baxırdı. Pancaralarin altında isa, har iki evin divan boyunca novça uzanırdı . Be­lalikla, üzbaüz yaşayan qonşulann evina getmak üçün harnin novçanın üstündan addamaq kifayat idi.

Har iki aila özü üçün yeka bir taxta qutu tapıb, bunların içinda şorbaya tökmaya noxud va göy�rti becarirdi. Bundan başqa har qutuda xırdaca bir qızılgül kolu da bitmirdi. Bu kollar çox gözal qol-budaq atmışdı . Bir dafa uşaqların ata­anaları bela qarara galdilar ki, har iki qutunu novçanın birina

7

qoysunlar. Onda bir ail:;min pancarasind::m o birinin parca­rasin� iki carga çiçak laki uzanmış kimi olurdu. Noxudun bu­daqlan isa, bir-birina sarmaşıb, pancaralarin dövrasina haşiya ça­kan kimi olurdu, ela bil ki, yarpaqlardan va çiçaklardan zafar tağlan düzaldilmişdi. Qutular çox hündür idi va uşaqlan onlann üstüna dırmaşıb çıxmağa qoymurdular, amma ana-atalan oğlan ila qıza bir-birina skamyalannı qoyub oturmağa icaza verirdilar. Bir-birila oynamaq onlar üçün na qadar xoş idi !

Qışda onların bu xoş aylancalari kasilirdi, panracalar tez­tez buz dağlayırdı, amma uşaqlar mis pulları peçin üstünda qızdınb, donmuş pancara şüşalarina basırdılar, buz tezlikla ariyir, qariba bir pancaracik arnala galirdi. Bu pancaracik gip­girda olurdu va buradan şan, mehriban bir göz görünürdü: belalikla, oğlan ila qız, yani Kay ila Gerda bir-birina baxırdı­lar. Y ayda onlar bir da fa hoppanmaqla bir-birinin evina geda bilardilar, amma qışda garak avvalca çox-çox pillalari aşağı enaydilar, sonra yena harnin pillalari yuxarı çıxaydılar. Bayır­da isa çovğun vıyıldayırdı .

Qoca nana deyirdi ki : - Bunlar vızıldaşan ağ arılardır ! - Bas onların da kraliçası varını? - deya oğl�n soruşardı;

o bilirdi ki, asi arıların kraliçası olur. - Var, - deya nana cavab verardi . - Onların kraliçası qar

koroasının an sıx yerindadir; ancaq o kraliça başqa qar dana­larİndan böyükdür, özü da heç bir vaxt aşağıda çox qalmaz. Hamişa qalxıb qara buluda qayıtmağa talasar. O, tez-tez şahar küçalarinda geeayarısı uçur va pancaralardan baxır, onda pancaralar çiçak kimi buz naxışları ila örtülür.

- Görmüşük, görmüşük ! - deya uşaqlar cavab verardilar

va bütün bunların lap doğru olduğuna inanardılar.

8

- B�s qar kraliça bura g�lib gir� bilm�zmi? - dey� bir d�f�

qız soruşdu.

- Hün�ri var g�lsin görüm! - dey� oğlan cavab verdi, -

M�n onu isti sobanın üstünd� oturdaram, h�min saat �riy�r.

N�n� onun başını tumarlayıb söhb�ti d�yişdir�rdi .

Bir axşam Kay evl�rin� qayıdıb, yatağına girm�k üçün

soyunınazdan �vv�l p�nc�r�nin qabağındakı stula dırmaşdı v�

şüş�d�. buzun �ridiyi yerd�. h�min d�yirmi «p�nc�r�cikd�n»

bayıra baxmağa başladı. Bayırda qar d�n�l�ri uçuşurdu. On­

ların iç�risind�n çox iri bir qar d�n�si çiç�k qutusunun k�na­

rına düşdü v� bird�n böyüm�y� başladı . O q�d�r böyüdü ki,

axırda dönüb bir qadın oldu, bu qadın çox nazik bir tül� bü­

rünmuşdü, bu tül el� bil milyonlada qar ulduzcuqlardan hö­

rülmuşdü. Çox göz�l olan bu qadın başdan-ayağa q�d�r buz­

dan, gözqamaşdırıcı, parıldayan buzdan idi ! Amma özu d�

canlı idi ! Onun gözl�ri ulduz kimi parıldayırdı, amma bu

gözl�rd� n� istilik, n� d� mehribanlıq vardı . Qar qadın oğlana

başı v� �liyl� işar� edib öz yanına çağırdı . Oğlan qorxub stul­

dan yer� hoppandı, p�nc�r�nin qapısından is�. yek� quşa­

b�nz�r bir şey ötüb keçdi .

Ert�si gün b�rk şaxta oldu, amma ondan sonra hava

ilıqlaşdı, bir q�d�r keçdikd�n sonra is� yaz g�ldi . Gün�ş yeri

isindirm�y� başladı, otlar cüc�rdi, qaranquşlar p�nc�r�l�rin

altında yuva qurmağa başladı, p�nc�ml�r tayhatay açıldı v�

uşaqlar yen� d� yerd�n xeyli hündür olan öz xırdaca bağça­

larında oturmağa başladılar.

H�min yay qızılgüll�r çox yaraşıqlı açıldı . Qız qızılgül

bar�sind� bir dua �zb�rl�mişdi; bu duanı oxuya-oxuya o, öz

9

güllarİ barasinda düşünürdü. Qız duanı oğlana da oxudu, oğlan da sasini onun sasina qoşdu:

Açıb qızılgüllar . . . gözaldir har yan ! Olar körpa İsa biziara ayan! Uşaqlar bir-birinin alindan tutub duanı oxuyur, qızılgüllari

öpür, günaşin rangdan-ranga çalan şövqüna tamaşa edib, onunla danışırdılar - onların gözüna bu panltılar içinda guya körpa İsa özü görünürdü. Bu il yay günlari na gözal idi, atirli qızılgül kollarının altı na yaxşı idi - ela bil ki, bu güllar heç bir vaxt solmayacaqdı!

Kay ila Gerda oturub, heyvanların va quşların şakillari ça­kilmiş bir kitaba tamaşa edirdilar. Böyük qülla saatı beşi

vurdu.

- Vay! - deya birdan oğlaq qışqırdı. - Ürayimi na sanc­

dı, gözüma da na isa düşdü! Qız xırdaca qollanyla onun boynunu qucaqladı, amma

gözlarina baxıb heç bir şey görmadi. Oğlan isa gözlarini tez­tez qırpır, tozu çıxarmağa çalışırdı.

- Y aqin özü çıxıb düşüb, - deya axırda o dillandi . Ancaq

masala onda idi ki, harnin şey oğlanın gözundan çıxıb düşma­

mişdi . Ham da bu, sadaca toz deyil, şeytanın güzgüsünün xırdaca bir qınntısı idi ; albatta, bizim yadımızdadır ki, har bir

böyük va gözal şey harnin güzgüya düşdükda xırdaca va pis görünürdü, bütün pis va xarab şeylar isa, daha xarab görü­

nürdu; har bir şeyin pis taraftari harnin saat adamın gözüna çarpırdı. Ay yazıq Kay! indi onun ürayi dönüb bir parça buz olacaqdı ! Ağrı keçdi, amma qınntı orada qaldı .

- Na mızıldayırsan? - deya o, Gerdadan soruşdu. - Ay

hay! San indi na kifırsan ! Manim heç yerim ağnmır! . . Tfu! -

1 0

dey� bird�n o çığırdı . - Bu gülün içi qurdla doludur. N� mur­dar güldür! O birinin is� saplağı lap �yridir. Kifır qutulann

içind�n aşağı sallanırlar, özl�ri d� kifırdil�r! O, qutuya bir t�pik vurdu v� iki qızılgülü qopanb atdı . - Kay, s�n n� edirs�n? - dey� qız qışqırdı . Kay is� qızın

qorxduğunu görüb, bir gül d� qopardı v� göz�l Gerdadan üz çevirib qaçaraq öz p�nc�r�l�rind�n iç�ri girdi . O günd�n sonra h�r d�f� qız ona ş�killi kitab g�tirdikd�, oğlan deyirdi ki, bu

ş�kill�r ancaq süd�m�r körp�l�r üçün yaxşıdır. H�r d�f� n�n� bir nağıl danışdıqda, Kay h�r söz� bir qulp qoyardı. Sonra

is� . . . iş o yer� g�lib çatdı ki, o n�n�ni cımatmağa başladı : gö­zün� eyn�k taxıb, gizlinc� n�n�nin dalınca düşür, onun yeri­şini v� s�sini yamsılayırdı . Onun h�r�k�tl�ri n�n�y� çox b�n­z�yirdi v� adamlar gülüşürdül�r. Bir azdan sonra oğlan bütün qonşulan da yamsılamağı öyr�ndi. O, qonşulann bütün q�ri­b�likl�rini v� nöqsanlannı lağa qoymağı lap yaxşı bacanrdı .

Adamlar da deyirdil�r:

- Bu oğlanın yaman başı var ha!

Bunların hamısının s�b�bi o idi ki, güzgü qırıntısı onun

gözün�, sonra is� ür�yin� düşmüşdü. Buna gör� d� o, h�tta ba­laca Gerdam da cımadırdı . Qızcığaz is� onu lap ür�kd�n sevirdı.

Özü d� indi Kay başqa çür �yl�nirdi, el� bil ki, bunları q�sd�n edirdi . Bir d�f� qışda qarlı bir günd� o, �lin� böyüdücu bir şüş� alıb Gerdanın yanına g�ldi . Öz göy paltosunun �t�yini

yağan qarın altına tutub qıza dedi :

- Gerda, bir şüş�d�n bax! Şüş�nin altında qar d�n�l�ri �slind� olduğundan çox-çox

iri görünürdü v� q�ş�ng cic�kl�r�, ya da onguş�li ulduzlara

b�nz�yirdi . Onlar çox göz�l idi .

ll

- Görürs�nmi n� q;)Ş;)ngdir ! - dey;) Kay dill;)ndi . - Qar d;)n;)l;)ri ;)Sl çiç;)kl;)rd;)n çox-çox maraqlıdır ! Bir gör ll;) düz­gündürl;)r. Heç bir ;)yri X;)tt yoxdurL Eh g;)r;)k bunlar ;)ri­m;)y;)ydi !

Aradan bir az keçdikd;)n sonra, Kay, ;)ll;)rind;) iri ;)lC;)kl;)r V;) çiynind;) xiz;)kl;)r olduğu halda g;)lib Gerdanın lap qulağına çığırdı : _

- M;)n;) böyük meydanda başqa oğlanlarta oynamağa icaz;) veribl;)r ! - dey;) o qaçıb getdi .

Meydanda yığın-yığın uşaqlar oynayırdı . Cür;)tli olan uşaqlar k;)ndlil;)rin kirş;)l;)rind;)n tutub sürüş;)-SÜfÜŞ;) xeyli uzağa gedirdil�r. Uşaqlar Ş;)nlik içind;) idil;)r. Bu Ş;)nliyin lap qızğın vaxtında meydanda yek;), iri, ağ bir kirş;) göründü. Kir­Ş;)d;) oturan adam tamam ağ X;)Z kürk;) bürünmüş V;) başına ağ X;)Z papaq qoymuşdu. Kirş;), meydanda iki dövr;) vurdu, Kay tez h;)min kirş;)d;)n yapışıb öz xiz;)kl;)rini ona b;)nd etdi V;) sürüş;)-SÜfÜŞ;) getdi . Böyük kirş� meydandan çaparaq keçdi V;) bir az sonra bir döng;)y;) döndü. Kirş;)d;) oturan adam dönüb tanış bir adam kimi Kaya mehribanlıqla baş ;)ydi . Kay bir neç;) d;)f;) xiz;)yini kirş;)d;)n açmaq ist;)di, amma ağ kürklü minici ona baş ;)ydi V;) Kay sürüş;)-SÜfÜŞ;) onun dalınca sür;)t};) getdi . Budur, onlar Ş;)h;)rin darvazasından çıxdılar. Bird;)n qar daha da b;)rk yağınağa başladı, bel;) ki, heç bir şey görrn;)k olmur­du. Oğlan xiz;)yini kirş;)y;) b;)nd ed;)n k;)ndiri açmaq ist;)di, amma el;) bil xiz;)k kirş;)y;) yapışmışdı V;) sür;)tl;) onun dalınca sürüşüb gedirdi . Kay b;)rkd;)n çığırdı, amma eşid;)n olmadı . Qar b;)rk yağır, kirş;) qar kornalanna bata-bata, barıların V;) arxlann üstünd;)n hoppana-hoppana, çox b;)rk gedirdi . Kay bütün b;)d;)ni ;)S;)-;)S;) "Ya ilahi ! " duasını xumaq ist;)yirdi, amma ağlına vurma C;)dV;)lind;)n başqa bir şey g;)lmirdi .

1 2

Qar d�n�l�ri getdikc� böyüyüb axırda yek� ağ toyuqlara

döndü. Bird�n-bir� toyuqlar h�r� bir t�r�f� uçuşdular, böyük

kirş� dayandı v� onun içind�n ucaboylu, q�dd-qam�tli, �y­nind� kürk v� başında papaq olan ağappaq bir qadın düşdü, onun üst-başını qar basmışdı . Bu qadın kraliça özü idi .

- Yaxşı g�zdik, ha ! - dey� kraliça dill�ndi . - Amma s�n lap donubsan ! G�l, m�nim ayı d�risind�n tikilmiş kürkümün

altına gir.

Kraliça oğlanı kirş�y� otuzdurub öz kürkün� bürüdü. Kay el� bil ki, qar koroasının için� batdı.

H�l� d� üşüyürs�nmi? - dey� kraliça soruşdu v� onun

alnından öpdü. Uf, onun öpüşü buzdan da soyuq idi, bu öpüş uşağın b�­

d�nin� işl�yib lap ür�yin� q�d�r çatdı, ür�yi onsuz da yarıya q�d�r buz idi . . . Bir an Kaya el� g�ldi ki, bu saat öl�c�k, amma

bird�n onun �hvalı yaxşılaşdı ; h�tta daha üşümürdü d�. - B�s m�nim xiz�yim! M�nim xiz�yimi unutma ha ! -

deya oğlan talasik sasl�ndi.

Onun xizayini bir ağ toyuğa yükladilar, möhkamca san­dılar. O da uçaraq böyük kirş�nin dalınca getdi. Qar kraliça Kayı bir da öpdü va Kay Gerdam da, nanani da, bütün ev­

dakilari da yadından çıxardı .

- Daha s�ni öpmayacayam, - deya Qar kraliça dil­

landi . - Y oxsa o qad�r öparam ki, ölarsan. Kay ona baxdı; o na qadar qaşang idi ! Kay bundan daha

ağıllı, bundan daha sevimli bir sif�t heç ağlına da gatirmirdi . indi o, daha Kaya birinci d�fa pancaranİn ardında görünüb başı ila ona işara etdiyi zaman olduğu kimi buzlu görün­

mürdü, - indi Kaya ela galirdi ki, bu an yaxşı qadındır. Kay

1 3

daha ondan qorxmurdu va ona danışdı ki, hesabın bütün dörd amalini, hatta kasrlari da bilir; bundan başqa har ölkanin neça

kvadrat mil va na qadar ahalisi olduğunu da bilir . . . Amma Qar kraliça dinmayib yalnız gülümsündü. Birdan Kaya ela galdi ki, o doğrudan da olduqca az şey bilir va öz gözlarini ucu-bu­cağı görünmayan hava boşluğuna zilladi . Bu anda Qar kraliça onu qucağına alıb, göya ucaldı va onlar qara bir buludun

üstüna qondular. Çovğun ağlayır va inlayirdi, - ela bil ki, o

qadim nağmalar oxuyurdu. Kay ila qar kraliça meşalarin, göl­larin, daniziarİn va quruların üstündan uçub gedirdilar. Onlar­dan aşağıda soyuq kübkl�r �sir, qurdlar ulaşır, qar panldayır,

qara qarğalar çığınşa-çığınşa uçuşurdular; onların başı üza­

rinda isa iri va işıqlı ay parıldamaqda idi . Kay bütün uzun qış gecalari gözlarini aya zillayib baxır, gündüzlar isa Qar krali­çanın altında yatırdı.

Üçüncü nağıl SEHRBAZ QARININ ÇİÇaKLİYİ

Bas Kay yola çıxandan sonra balaca Gerdanın halı neca oldu? Kay hara yox olmuşdu? Bunu heç kim bilmirdi va heç kas ondan bir xabar vera bilmirdi .Oğlanlar yalnız bunu deyir­dilar ki, ·onun öz xizayini iri, qaşang bir kirşay� band etdiyini görmüşlar; harnan kirşa isa sonra döngadan burularaq şahar darvazasından çıxıb getmişdir. Onun neca olduğunu isa heç kim bilmirdi . Kay üçun çox-çox göz yaşları tökmüşdülar. Ger­da da xeyli acı-acı ağlamışdı. Axırda bu qarara galdilar ki, Kay ölmüşdür . . . Balka da şaharin lap yanından keçan çaya dü-

1 4

şüb batınışdır. Tutqun qış günl�ri xeyli uzanıb getdi. Amma budur, yaz g�ldi, gün çıxdı .

- Kay ölmüşdür, o, bir daha qayıtmayaçaqdır! - dey� Gerda dill�ndi .

- Düz deyil! - dey� gün işığı çavab verdi . - O ölmüşdür, bir d� qayıtmayacaqdır! - dey� Gerda

qaranquşlara t�krar etdi . - İnanmınq! - dey� onlar cavab verdil�r. Axırda Gerda

özü d� buna inanmamağa başladı. Bir gün s�h�r Gerda öz-özün� dedi : - Qoy bir öz t�z�, qır­

mızı ayaqqabılanmı geyim. Kay onları heç bir d�f� d� görm�­mişdir. Qoy bir gedib çaydan onu x�b�r alım.

S�h�r h�l� çox erk�n idi . Gerda yatmış n�n�ni öpdü, qır­mızı ayaqqabılarını geydi v� qaça-qaça t�k-t�nha ş�h�rin k�nanna, çayın yanına g�ldi v� dedi :

- Düzdürmü ki, m�nim qardaşlığımı s�n alıbsan? 8g�r onu m�n� qaytarsan, öz qırmızı ayaqqabılanmı s�n� bağışlaram.

Qıza el� g�ldi ki, l�p�l�r üzüb�ri g�l�-g�l� ona baş �yib, razılıqlarını bildirirl�r. Onda qız �n qiym�tli şeyl�ri olan qır­mızı ayaqqabılarını çıxarıb çaya atdı . Ancaq ayaqqabılar çayın lap qırağına düşdü. Çayın l�p�l�ri onları h�min saat quruya atdı. Görünür, çay qızıldan qiym�tli h�diyy�ni almaq ist�mir­di, çünki Kayı ona qaytara bilm�y�c�kdi. Amma qız is� gü­man etdi ki, ayaqqabılannı lazımınca uzağa ata bilm�mişdir; o qamışlığın içind� yırğalanmaqda olan qayığa mindi, onun lap k�narında durub, yen� ayaqqabılarını suya atdı. Amma qayıq bağlanmamışdı, yavaş-yavaş çayın qırağından uzaqlaşmağa başladı . Gerda tez sahil� hoppanmaq ist�di, ancaq o, qayığın dal t�r�fınd�n bumuna san yüyür�n� q�d�r, qayıq sahild�n xeyli aralandı v� çayaşağı sümtl� üzüb getm�y� başladı.

15

Gerda b�rk qorxdu, ucadan ağlamağa başladı, amma onun s�sini s�rç�l�rd�n başqa eşid�n olmadı. s�rç�l�r is� onu götürüb quruya apara bilm�zdil�r. Onlar yalnız onun dalınca sahilboyu uça-uça civild�şirdil�r. El� bil ona ür�k-dir�k verib

deyirdil�r ki :

- Biz buradayıq ! Biz buradayıq ! Qayıq getdikc� uzaqlaşırdı . Gerda ayaqlarında corab, sakit

oturmuşdu; onun qırmızı ayaqqabıları da qayığın dalınca üz­m�kd� idi, amma onlar qayığa yetiş� bilmirdi, qayıq onlardan iti üzürdü.

Çayın k�narları çox göz�l idi . Burada h�r t�r�fd� göz�l çiç�kl�r, q�ş�ng yek� ağaclar bitmişdi, yarnaclarda qoyunlar

v� in�kl�r otlayırdı. Ancaq heç bir yerd� adam görünmürdü. «B�lk� çay m�ni Kayın yanına aparır?» - dey� Gerda

fıkirl�şdi v� kefı açıldı. Sonra o, ayağa durdu, göz�l, yamyaşıl sahill�r� xeyli tamaşa edib, l�zz�t aldı . Axırda qayıq böyük bir albalı bağına yaxınlaşdı. Bu bağın içind�, darnma kül�ş döş�n­miş xırdaca bir ev vardı. Bunun p�nc�r�l�rin� q�rib�, qırmızı v� göy şüş�l�r salınmışdı. Qapısının ağzında taxtadan iki �sg�r durmuşrlu v� �ıı�rind�ki tüf�ngl�rini qaldıraraq yaxın­

dan üzüb ged�n h�r k�s� salarn verirdil�r.

Gerda el� bildi ki, diridirl�r v� onları s�sl�di, amma onlar, �lb�tt�, heç bir cavab verm�dil�r. Qayıq getdikc� onlara daha da yaxınlaşdı, lap az qaldı ki, sahil� çatsın - bu vaxt qız daha da b�rkd�n çığırdı . Onun s�sin� evd�n bir qan çıxdı. Bu qan lap �ıd�n düşmüş bir qan idi . O, qarmaq kimi �yri bir d�y�­n�y� söyk�n�-söyk�n� yeriyirdi. Başında kül�ş bir şlyapa var idi, üz�rin� d� q�rib� çiç�k naxışlan ç�kilmişdi.

- Ay yazıq qızcığaz ! - dey� qarı dill�ndi . - Nec� olub ki,

1 6

san bela yeka va iti axan bir çayın içina düşübsan? Neca olub ki, san bela uzaqlara galib çıxıbsan?

Qarı suya girdi, öz qarmağını qayığa ilişdirib onu qırağa çakdi va Gerdam yera düşürdü.

Qız tanımadığı qarıdan bir azca qorxsa d�, quruya çıxdı­ğına göra çox sevindi .

- Di, gal gedak. Danış görün, san bura neca galib çıxıb­san? - deya qarı soruşdu.

Gerda bütün başına galanlari danışdı . Qarı isa başını yır­ğalayıb, hey takrar edirdi : «lım, lım». Qız, sözlarini qurtarıb, qarıdan soruşdu ki, Kayı görüb, ya yox? Qarı cavab verdi ki, Kay hala buradan

, galib keçmamişdir, amma, yağin ki, galib

keçacak. Bela ki, Gerda halalik heç bir dard-qam çakma­malidir. Ona tapşırdı ki, yaxşısı budur, albalılardan dadsın va bağçadakı çiçaklara baxıb, lazzat alsın. Bu çiçaklar har bir şakilli kitabda çakilan şakillardan xeyli gözaldir, ham da bun­lar nağıl da danışa bilirlar. Qarı Gerdanın alindan tutub, onu öz evina apardı va qapını açarla bağladı .

Otağın pancaralan döşamadan xeyli hündürda idi . Şüşalari da rangbarang - qırmızı, göy va sarı idi . Buna göra da otağın içina çox qariba - rangbarang işıq düşmüşdü. Stolun üstünda yetişmiş albalı ila dolu bir sabat var idi va Gerda istadiyi qa­dar bunlardan yeyib lazzat ala bilardi . O, albalı yedikca, qarı da qızıl daraqla onun saçlarını darayırdı . Gerdanın saçları isa qıvrılır va qıvrım saçları onun yupyumru, qızılgül kimi çah­rayı, mehriban va sevimli üzünün dövrasinda qızıl kimi parıldayırdı .

- Man çoxdan istayirdim ki, bela sevimli bir qızım ol­sun ! - deya qarı dillandi . - Görarsan ki, biz saninla neça meh­riban yaşayacayıq !

1 7

Qan bel� dey�-dey�, qızın saçlarını daramaqda idi . O, daradıqca Gerda öz qardaşlığı Kayı get-ged� unudurdu, çünki bu qarı tilsim� salınağı bacarırdı . Qarı pis çadug�r qarılardan deyildi, o h�rd�nbir tilsim oxuyardı, h�m d� özü bundan bzz�t

alardı. indi is�, ona gör� tilsima salırdı ki, har neca olursa­

olsun, Gerdam öz yanında saxlamaq istayirdi . indi budur, o,

bağçaya getdi, öz ayri ağacını qızılgül kollarına toxundurdu, onlar hamısı çiçaklanmiş halda qara torpağın lap darin qat­

larına batıb yox oldular. Onların heç izi da qalmadı. Qarı qor­xurdu ki, Gerda qızılgüllari göranda öz qızılgüllarini, ham da ka yı yadına salar va onun yanından qaçıb gedar.

Qarı öz işini görüb qurtardıqdan sonra Gerdam çiçakliya apardı . Bura ela gözal, ela atirli idi ki ! Burada dünya üzünda

olan bütün çiçaklar - ham yaz, ham yay, ham da payız çi­çaklari açılmışdı ! Bütün dünyada h eç e la şakilli bir ki tab tapılmaz ki, bu çiçaklikdan daha rangarang, bundan daha gö­zal ola bilsin. Günaş uca albalı ağaciarının ardında gizlanin­caya qadar Gerda bu çiçaklarin arasında oynayır, sevincindan atılıb-düşürdü. Axşam olduqda, onu çox gözal bir çarpayıya saldılar, burada içina banövşa doldurulmuş ipak döşakçalar

var idi . Qız yatıb ela yuxular gördü ki, bela yuxuları ancaq

kraliça öz toy gününda göra bilardi . O biri gün Gerdaya yena günün altında, harnin gözal çi­

çaklikda oynamağa icaza verdilar. Bir çox günlar bela galib

keçdi . indi burada Gerda har bir çiçayi tanıyırdı . Ancaq bu çiçaklar na qadar çox idisa da, Gerdaya ela galirdi ki, na isa bir çiçak çatışmır. Amma bu çatışmayan çiçak hansı idi? Bir dafa o, oturuh qarının çiçak naxışlı külaş şlyapasına tamaşa edirdi . Bu çiçaklarin içinda hamısından gözali qızılgül idi .

18

Qarı asi canlı qızılgüllari yera batırmışdısa, bu gülü silmayi

yaddan çıxarmışdı . Bax, huşsuzluq bela olar ha !

- Neca yani ! Bu çiçaklikda qızılgül yoxdurmu? - deya Gerda çığırdı va harnin saat laklarda qızılgülü axtarmağa qaç­

dı . Na qadar axtardısa, tapa bilmadi .

Bela olduqda qız yera oturub, ağlamağa başladı . Onun ilıq

göz yaşları harnin o yera damırdı ki, orada qızılgül kolu

bitmişdi . Göz yaşları torpağı isladan kimi, bir anda qızılgül

kolu yerdan çıxdı va onun üstü avvalki kimi güllada dolu idi . Gerda xırdaca qollarıyla kolu qucaqlayıb, güllarİ öpmaya baş­

ladı va öz eviarinda bitan o qaşang qızılgüllari yadına saldı, sonraKayı da xatırladı .

- Man na yaman langimişam! - deya qız dillandi . - Axı

man garak Ka yı axtaram! . . Siz bilirsinizınİ o haradadır? -

deya o, güllardan soruşdu. - Siz onun ölümüna inanırsınızmı? - O ölmamişdir ! - deya güllar cavab verdi . - Axı biz yerin

altındaydıq, bütün ölülar da orada olur, amma Kay orada yox idi .

Gerda:

- Çox sağ olun ! - deyib, o biri çiçaklara sarı yönaldi . O,

çiçaklarin içina baxa-baxa soruşurdu: - Siz bilirsinizınİ Kay har dadır?

Ancaq çiçaklar günaşin altında isina-isina yalnız öz na­ğıllarını - hara öz nağılını düşünürdü. Gerda onların çox na­ğıllarına qulaq asmışdı, amma heç bir çiçak ona Kay bara­sinda bir söz demamişdi .

Görak od rangli zanbaqçiçayi Gerdaya na danışdı ; - Tabilin sasini eşidirsanmi? - «Bum! Bum ! » sonra yena

da harnin sas galir: «Bum ! Bum ! ». Qadınların iniltili nağma-

1 9

l�rini dini�. Kahinl�rin çığırtıianna qulaq as . . . Tonqalın üz�­

rind::} uzun, qırmızı paltarh dul hindli qadın durmuşdur. Alov

bu saat onun özünü d�, ölmüş ::}rinin c�s�dini d::} bürüy::}c::}kdir. Ancaq qadın orada duran canlı bir insan bar::}sind::} düşünür, onun gözl:;)ri alovdan daha qızğın bir panltı il� parıldayır. Onun baxışları qadının Üf::}yini oddan daha şidd::}t}::} yandırır, o

da ki, indic� onun b�d�nini kül::} dönd::}r::}C::}kdir. M�g�r ür�yin

alovu tonqalın alovunda sön::} bil::}rmi? !

- Heç bir şey başa düşmür::}m! - dey� Gerda dill::}ndi . - Bu ffi::}nim nağılımdır ! - dey::} od r�ngli zanbaq çiç::}yi

cavab verdi .

B�s sarmaşıq n� danışdı?

- Bir qayanın başında q::}dim bir ç�ngav::}r q::}sri vardır. Ora

dar bir dağ cığırı gedib çıxır. Q::}dim k::}rpic divarların üstünü sıx sarmaşıq bürümüşdür, onun yarpaqları eyvana sannaşmışdır. Eyvanda İS::} göz:;)} bir qız durmuşdur. O, m::}h::}CC::}rd::}n ::}yilib,

aşağı yola baxır. Bu qız, sapiağı üstünd� açılmış qızılgüld�n da­ha t�rav�tli, mehd::}n ::}S::}n alma çiç::}yind�n daha z�rifdir. Onun

İp::}k paltan nec::} xışıldayır! «ÜÖr::}S::}n o g::}}m::}y::}C::}kmi?» - S::}n Kayımı deyirs::}n? - dey� Gerda soruşdu.

- M::}n nağıl danışıram, öz arzulanından danışırarnı - dey::}

sarmaşıq cavab verdi . B::}s xırdaca X::}dic::}gülü ll::} danışdı? - Ağaciarın arasında uzun bir taxta yırğalanır, - bu, yel­

l�nc::}kdir. Y ell�nc::}kd� iki xırdaca qız oturmuşdur. Onların

�ind::} ağappaq paltar, başlarında uzun yaşıl ip�k lentl�rl� b�z:;)nmiş xırdaca şlyapalar var, lentl�r kül::}kd�n yell::}nir. On­

lardan bir azca böyuk olan qardaşları öz hacılarının arxasında

durub, yell�nc�yin ipl::}rini qucaqlamışdır. Onun bir �lind�

20

içi sabunlu su il;J dolu bir fincan, o biri ;Jlind;J saxsı bir bo­

rucuq var qovuq buraxır. Y ell;Jnc;Jk yell;Jnir, qovuqlar havada

uçuşur V;J gün;Jşin altında göy qurşağının bütün r;Jngl;Jrin;J

çalırlar. Budur, qovuqlardan biri borunun ucunda asılıb dıırur V;J kül;Jkd;Jn yırğalanır. Y ell;Jnc;Jk d;J yırğalanır. Sabun qovu­ğu kimi yüngül olan xırdaca qara bir it dal ayaqları üst;J qal­xıb, qabaq p;Jnc;Jl;Jrini taxtanın üstün;J qoyur. Ancaq taxta

yuxarı qalxır, it d;J yıxılıb hürür V;J acıqlanır. Uşaqlar onu cır­

nadırlar, qovuqlar partlayır . . . yell;Jnc;Jk yırğalanır, köpük S;J­

p;Jl;Jnir . . . Bax, bu da m;Jnim n;Jğm;Jm!

- Bu n;Jğm;J b;Jlk;J d;J yaxşıdır, amma S;Jn onu çox şikay�tli

bir S;JSl;J oxuyursan ! . . Yen� Kay bar;Jsind;J h eç bir söz yoxdur.

- B;Js sünbülçiç;Jyi n;J danışdı? - Biri vardı, biri yoxdu. Boylu-buxunlu üç Z;Jrif göz;Jl hacı

vardı . Bunların biri ;Jynin;J qırmızı paltar, o biri göy paltar, üçüncüsü d;J ağ paltar gey;Jrdi . Onlar sakit gölün qırağında

parlaq ay işığında ;Jl-�l;J tutub oypayardılar. Bunlar p;Jri qızları

deyil, ;JSl canlı qızlar idi . Havaya dadlı ;Jtirl;Jr saçılmışdı, qız­

lar meş�y;J girib yox oldular. Bir azdan sonra �tir daha da art­

dı, daha da xoş oldu. Amma bird;Jn meş;Jnin iç;Jrisind;Jn üç tabut çıxdı. Göz;Jl hacılar bu tabutların içind;J idil;Jr. Döv­

r;Jl;Jrind;J is;J canlı işıq lar kimi at;JŞ böc;Jkl;Jri uçuşurdu. Gö­r;JS;Jn, bu qızlar yatmışlar, ya ölmüşl;Jr? Çiç;Jkl;Jrin ;Jtri deyir ki, ölmüşl;Jr. Axşam kils;J Z;Jngl;Jri ölüm X;Jb;Jri verir.

- Sizin nağılınızdan m;Jnim ür�yim tutuldu ! - dey;J Gerda dill;Jndi . - Sizin piyabcikl;Jriniz d;J yaman b;Jrk qoxuyur . . . indi daha bu öl;Jn qızlar m;Jnim yadımdan çıxmayacaq ! Ax, gör;JS;Jn, Kay da ölübmü? Amma qızılgüll;Jr yerin altına getmişdil;Jr, onlar deyirl;Jr ki, Kay orada yoxdur. -Dinq-dinq!

2 1

-dey� sünbülçiç�yinin piyal�cikl�ri cingild�di. - Biz bu z�ng­

l�ri Kayın üz�rind� çalmırıq, biz onu heç tanımırıq. Biz öz

n�ğm�mizi çalırıq, başqa n�ğm� bilmirik.

Gerda yaşıl otların içind� parıldayan qaymaqçiç�yinin ya­

nına getdi v� ona dedi:

- Ey xırdaca parlaq gün�ş ! Söyl� görüm, bilmirs�nmi m�n

öz qardaşlığımı harda axtarım?

Qaymaqçiç�yi daha b�rk narıldayıb qıza baxdı. Göms�n,

o, qıza nec� n�ğm� oxudu? Bu n�ğm�d� d:;, Kay bar:;,sind:;, heç

bir söz yox idi !

- Yazın birinci günü idi, gün:;,ş is indirir v:;, xırdaca h:;,y:;,t� xoş bir işıq saçırdı ! Onun şüaları qo n şu evin ağ divarlarına

düşmüşdü. Divarın dibind:;, is:;, yaşıl otların arasında ilk sarı

çiç:;,kl:;,r görünürdü. Bunlar gün:;,şin altında qızıl kimi parılda­

yırdı . Qoca n�n:;, oturob dinc:;,lm:;,k üçün h:;,y:;,t:;, çıxdı . Onun

n:;,v:;,si, yoxsul q:;,ş:;,ng qulluqçu qız ona qopaq g:;,ldi v:;, qarını

b:;,rk-b:;,rk öpdü. Bu öpüş qızıldan qiym�tli idi, çünki lap ür�k­

d:;,n g:;,lirdi. Dodaqlarda qızıl, ür:;,kd:;, qızıl v:;, s:;,h:;,r çağında

göy üzünd:;, qızıl ! . . V:;,ssalam ! - dey� qaymaqçiç:;,yi sözünü qurtardı .

-Ay yazıq n�ı�m ! - dey:;, Gerda köksünü ötürdü. - Y�qin ki, o bir vaxt Kay üçün d:;,rd ç:;,kdiyi kimi, indi m:;,nim üçün d:;,

d�rd ç:;,kib darıxır ! Amma m:;,n Kayı da tapıb yaxında qayı­

dacağam. Daha çiç�kl�rd:;,n soruşmaq lazım deyil . . . Onlardan heç bir şey öyr:;,nm�k olmur; onlar el:;,c:;, öz n:;,ğm:;,l�rini

bilirl�r! Sonra Gerda tumanının balağını bir azca qaldırıb belin:;,

sancdı ki, rahat qaça bilsin. Amma o, n�rgizgülünün üstünd�n

hoppananda, gül öz budaqlarını Gerdamn ayaqlarına çırpdı.

Gerda durub bu ucaboylu çiç�y� baxdı v:;, soruşdu:

22

- B�lk�, s�n bir şey bilirs�n? Sonra ona sarı �yilib cavab

gözl�di.

Gör�k n�rgizgülü n� dedi: - M�n özümü görür�m ! M�n özümü görür�m ! Of, m�nim

n� yaxşı �trim var ! . . Yuxarıda, lap yuxarıda dama lap yaxın

olan bir otaqcıqda yarıçılpaq bir r�qqas� durmuşdur. O, gah

bir ayağı, gah iki ayağı üstünd� durub onları bütün dünyaya

dir�yir, bu, yalnız gözaldatmadır. Budur, o, �lind� tutduğu bir

şeyin üstün� çaynikd�n su tökür. 8lind�ki şey onun k�m�ridir.

T�mizlik �n yaxşı göz�llikdir. Onun ağ paltan divarda mıxdan

asılmışdır. Paltarını da çaynikd�n tökdüyü su il� yumuş v�

damda qurutmuşdur. Budur, qız geyinir v� boğazına açıq san

r�ngli bir yaylıq bağlayır. Bu, onun paltarını daha da ağ göst�rir.

Yen� d� bir ayağı göyd�dir! Bir gör, qız t�k ayağı üstünd� nec�

dik durmuşdur, el� bil ki, saplağı üstünd� durmuş bir çiç�kdir !

M�n� el� g�lir ki, o m�n�m, el� bilir�m ki, o, m�n�m!

- 8şi, ondan m�n� n� var? - dey� Gerda dill�ndi. - M�n� ondan danışmaq lazım deyil !

Gerda bel� deyib, bağın o biri başına qaçdı . Qapının paslı

bir c�ft�si var idi, amma Gerda onu o q�d�r �ıı�şdirdi ki, o,

yerind�n t�rp�ndi, qapı açıldı v� qız el�c� ayaqyalın yol il� qaçmağa başladı, O, üç d�f� dönüb geri baxdı, amma g�l�n

yox idi. Axırda yorulub böyük bir daşın üstünd� oturdu v�

dövr�sin� boylandı . Daha yay qurtarmış, payızın axırları çat­

mışdı . Qarının sehrli bağında is�, gün�ş h�miş� parıldadı­

ğından v� ilin bütün f�sill�rinin çiç�kl�ri açıldığından, bunu

duymaq olmurdu.

- Aman allah ! M�n n� yaman l�ngimiş�m ! Axı, payız g�lib çatmışdır ! Daha dinc�lm�k vaxtı deyil ! - dey� Gerda

yen� yola düşdü.

23

Of, yazıq qızın yorğun ayaqlan nec� ağnyırdı ! 8trafda h�r yer n eç� soyuq, n eç� rütub�tli idi ! Söyüd ağadarının uzun yarpaqları tamam saralmışdı, onların üz�rin� duman çöküb su­

ya dönür v� iri damcılarla yer� damırdı. Y arpaqlar bir-bir tö­

külürdü. Yalnız göy�m kolunun budaqları meyv�l�rl� dolu idi. Amma onun meyv�l�ri tünd idi v� adamın dişl�rini qa­maşdırırdı . Bütün dünya neç� bomboz, nec� q�mgin görünur.

Dördüncü nağıl ŞAHZADa OGLAN va ŞAHZADa QIZ

Gerda dincini almaq üçün yen� oturmalı oldu. Qarın üs­

tünd�, düz onun qabağında yek� bir qarğa hoppanırdı . O, baş �y;r�y� qıza xeyli baxdı, axır dill�nib dedi :

- Qar-qarr ! Xoş gördük! Qarğa adam dilini yaxşı danışa bilmirdi , amma, görünür,

qıza yaxşılıq etm�k ist�yirdi . O, qızdan soruşdu ki, bel� t�k­başına dünyanı g�z�-g�z� hara gedir? Gerda «tok» sözünü lap

yaxşı başa düşdü v� onun n� dem�k olduğunu h�min saat

bildi . Gerda bütün başına g�l�nl�ri qarğaya danışdı, Kayı

görüb-görm�diyini ondan soruşdu. Qarğa fıkirli-fıkirli başını yırğaladı v� cavab verdi :

- Çox ola bil�rrr, çox ola bil�rik ! - Nec�? Doğrudanmı? - dey� qız qışqırdı v� qarğanı o

q�d�r öpdü ki, az qaldı qarğa boğula. - El� b�rrrk yox, el� b�rrrk yox ! - dey� qarğa dill�ndi . -

Dey�s�n, m�n s�n dediyin Kayı görmuş�m, amma indi y�qin

ki, o öz şahzad� qızının yanında s�ni yaddan çıxarmışdır !

24

- M;}g;}r o, şahzad;} qızın yanında yaşayır? - dey;}_ Ger9-a soruşdu.

- Di, qulaq as, - dey;} qarğa cavab verdi . -Amıpa sizin dil­d;} danışmaq m::mim üçün çox Ç;}tindir. Eh, ;}g;}r S;}n qarğa

dilini bils;}ydin, m;}n S;}n;} h;}r şey bar;}sind;} çox yaxşı danışa bilardim.

- Y ox, mana qarğa dili öyratm;}yiblar, - deya Gerda cavab verdi . - Nanarn qarğa dilini başa düşürdü. Y axşı olardı ki, man da bil;}ydim!

- Y axşı, zarar yoxdur, - deya qarğa çavab verdi . - Pis da

olsa, öz bacardığım kimi danışaram. Bela deyib qarğa özü na bilirdis;}, hamısını ona danışdı :

- Bizim olduğumuz bu ölkada bir şahzada qız var; ela

ağıllı qızdır ki , dünyada heç tayı-barabari yoxdur! O, dünyada

olan bütün q;}zetlari oxumuş V;} bütün onlarda yazılanların hamısını unutmuşdur; bir gör na ağıllı qızdır ! Bir dafa o, taxt­da oturmuşdu; adamlar deyirlar ki, bu, bir o qadar da xoşaga­l�n şey deyildir. Qız taxtda oturub bu malınını oxuyurdu: «Birca ;}fa gedaydim. Birca ;}fa gedaydim». Birdan o, bela fı­

kirlaşdi : «Axı doğrudan da garak ara gedam!» . O, ara getm;}k filain� düşdü. O, özün� el� bir �r seçm�k ist�yirdi ki, deyib­

danışan olsun. Ela özünü tox tutub durmasın, axı bela adam

çox darıxdırıcı olur! Bali, tabiilar çalındı, bütün saray . xanım­lan saraya yığdılar va şahzad;} qızın arzusunu onlara bildir­dilar. Onlar hamısı çox sevinib dedil;}r: «Bax, bu yaxşı ! El;} biz özümüz d;} bu yaxında bunu düşünürdük!» . Bunlar hamısı lap doğru sözdür ! - deya qarğa alava etdi. - Manim sarayda bir sevgilİm var, o, al qarğasıdır, bütün bunları m;}n ondan öy­

ranmışam.

25

Qarğanın sevgilisi d� bir qarğa idi: axı h�r k�s arvad alan­

da öz tayını axtarar, buna gör� qarğa da qarğanı sevmişdi.

- Ert�si gün bütün q�zetl�r, haşiy�l�ri ür�k ş�kill�ri v�

şahzad� qızın adının v� familiyasının baş h�rfl�ril� q�ş�ng

naxışlanmış halda çıxdı . Q�zetl�rd� yazılmışdı ki, xoş olan

h�r bir cavan oğlan saraya g�lib, Şahzad� qızla söhb�t ed�

bil�r. Özünü sad� olduğu kimi s�rb�st aparan v� hamıdan şirin

söhb�tcil olan cavan oğlanı şahzad� qız özün� �r seç�c�kdir !

B�li, b�li ! - dey� qarğa t�krar etdi. - Bax, m:mim burada s�­

ninl� üz-üz� oturmağım nec� doğrudursa, bütün bunlar da

el�c� doğrudur! Camaat sel kimi saraya axışdı . Basırıq düşdü,

ancaq n� birinci gün, n� d� ikinci gün bundan heç bir şey çıx­

madı . Evl�nm�k ist�y�n g�ncl�r hamısı küç�d� çox göz�l

danışırdılar, amma · sarayın astanasından iç�ri girib, başdan­

başa gümüş b�z�k içind� olan keşikçil�ri, zorbaftalı xidm�t­

çibri gördükd�, yek� işıqlı zallara girdikd� onların dili-ağzı

quruyurdu. Şahzad� qızın oturduğu taxta yaxınlaşdıqda danış­

ınağa söz tapa bilmir, el� qızın söyl�diyi son sözl�ri t�krar

edib dururdular. Ancaq şahzad� qız heç d� bunu ist�mirdi! El�

bil ki, g�ncl�rin hamısına huşsuzluq d�rmanı vermişdil�r,

darvazadan k�nara çıxan kimi, yen� hamının dili-ağzı açılırdı .

Darvazanın ağzından sarayın qapısına q�d�r çox uzun c�rg�

il� evl�nm�k ist�y�n g�ncl�r düzülmüşdübr. M�n özüm d�

orada idim v� bunların hamısını özüm görmüş�m. Cavanlar

yem�k-içm�k ist�yirdibr, amma saraydan onlara bire� st�kan

su da vermirdil�r. Doğrudur, ağıllı olanlar özl�ril� yaxma çö­

r�k g�tirmişdil�r, amma qonşularına vermirdil�r. Düşünürdü­

l�r ki, «qoy onlar ac görünsünl�r; bel�l�rind�n şahzad� qızın

xoşu g�lm�z ! » .

26

- H;}, b;}S Kay nec;} oldu, Kay? - dey;} Gerda soruşdu. - O

da şahzad;} qızı ist;}m;}y;} g;}lmişdimi?

- Bir dayan, bir dayan! indi c;} biz el;} g;}lib ona çatmışıq ! Üçüncü gün xırdaca bir adam g;}lib çıxdı. O, ll;} karetaya, ll;}

d;} ata minmişdi, el;}C;} piyada g;}lib, birbaşa saraya girdi.

Onun gözl;;)ri d;} S;}nin gözl;}rin kimi parıldayırdı, saçları uzun

idi, amma yoxsul kimi geyinmişdi .

- Bu el;} Kaydır ki, var! - dey;} Gerda sevindi . - M;}n onu

tapdım ! - dey;} o, ;}ll;}rini bir-birin;} vurdu.

- Onun çiynind;} bir bağlama da var idi, - dey;} qarğa da­

vam etdi .

- Y ox, bu y;}qin ki, onun xiz;;)kl;}ri imiş, - dey;} Gerda ca­

vab verdi . - O, evd;}n xiz;;)kl;} getmişdi. - Çox gürnan ki, - dey;} qarğa razılaşdı. - M;}n h;}min şeyi

çox yaxşı gör;} bilm;}dim; b;}li, el;} m;}nim sevgilim ffi;}ll;} da­

nışdı ki, h;}min oğlan sarayın darvazasından iç;}ri girib, gümüş

b;}Z;}kli keşikçil;}ri V;} pilt�l;}rin üstünd;} Z;}r-b;}Z;}kli xidm;}tçi­

l;}ri gördükd;} özünü itirm;}di . Başı il;} onlara işar;} edib dedi:

«Y;}qin ki, burada pill;} üstünd;} durmaq adamı darıxdırır,

yaxşısı budur ki, ffi;}ll iç;}ri otaqlara girim ! » . Zallar işıqdan

parlayırdı, gizli müşavirl;}r V;} generallar ayaqyalın g;:,z;;)r;}k ;}ll;}rind;} qızıl nimç;}l;}r aparırdılar, daha bundan d;}bd;}bgli n;}

ola bil;}r? ! Bu t;}Z;} g;}l;}n ca van oğlanın Ç;}km;}l;}ri yaman b;}rk

cınldayırdı, ancaq onun heç vecin;} deyildi .

- Bu, y;}qin ki, Ka ydır ! - dey;} Gerda S;}sini Ç;}kdi. - Ya­

dıma g;}lir ki, onun t;}Z;} Ç;}km;}l;}ri var idi. O, ll;}ll;}min yanına

g;}l;}nd;} Ç;}km;}l;}rinin cırıltısını özüm eşitmiş;}m !

- H;}, Ç;}km;}l;}ri yaman cırıldayırdı, - dey;} qarğa davam etdi . -Amma o, cür;}tl;} şahzad;} qıza yaxınlaşdı . Şahzad;} qız,

C;}hr;} t;}k;}ri boyda bir mırvarı d;}ll;}Si üstünd;} oturmuşdu.

27

Dövr�sind� is� saray xanımlan durmuşdular. Saray xanım­lannın yanlannda qulluqçulan, qulluqçuların da yanlarında öz qulluqçuları var idi . Saray kişil�ri d� yanlarında nök�rl�ri, nök�rl�rinin d� yanlarında öz nök�rl�ri durmuşdular. Bunlar­dan qapıya yaxın duranlar daha da lovğalanıb, başlarını dik tutmuşdular. H�miş� ayaqqabı g�zdir�n, indi is� qapı ağzında duran otaq xidm�tçisinin nök�ri özünü el� tox tutmuşrlu ki, ona baxanda adamı qorxu basırdı !

- Bunlar n� qorxuludur! - dey� Gerda s�sini ç�kdi. - B�s Kay şahzad� qızla evl�ndimi?

- 8g�r m�n qarğa olmasaydım, nişanlı olduğuma baxma­yaraq, el� m�n d� h�min şahzad� qızla evl�n�rdim. G�l�n oğlan şahzad� qızla söhb�t� başladı; m�n qarğa dilini nec� yaxşı danışıramsa, o da şahzad� qızla el� yaxşı danışırdı . H�r halda, �ı qarğası olan sevgilim m�n� bel� dedi. Cavan oğlan özünü çox s�rb�st aparır v� mehriban-mehriban danışıb de­yirdi ki, evl�nm�y� g�lm�yib, yalnız şahzad� qızın ağıllı söh­b�tl�rin� qulaq asmağa g�libdir. Dem�li ki, bel� : şahzad� qı­zın söhb�ti oğlanın xoşuna g�ldi, şahzad� qız da onu b�y�ndi .

- H�, h�, bu Kaydır! - dey� Gerda dill�ndi . - Axı o, çox ağıllı oğlandır. O, hesabın bütün dörd �m�lini h�l� k�sri d� bilirdi l Ah, tez ol, m�ni saraya apar da !

- Bunu dem�k asandır, - dey� qarğa cavab verdi, - amma nec� ed�s�n? Bir dayan, m�n nişanlım olan �ı qarğası il� m�s­l�h�tl�şim, o, y�qin ki, bir yol tapıb, biz� m�sl�h�t gör�r. s�n el� bilirs�n ki, el� s�ni birbaşa saraya buraxarlar? Y ox ha, bu

cür qızları çox asanlıqla buraxmırlar!

- M�ni buraxarlar ! - dey� Gerda cavab verdi . - Kay m�­nim burada olduğumu eşid�n kimi, h�min saat qaçıb dalımca g�l�r.

28

- M;-:ıni burada, çaxçaxın yanında gözl;-:ı, - dey;-:ı qarğa ba­

şını o yan-bu yana çevirdi v;-:ı uçub getdi .

O, qayıdıb g;-:ıl;-:ınd;-:ı axşamdan xeyli keçmişdi . Qarğa qa­

rıldaya-qarıldaya bel;-:ı dedi :

- Qarr, qarr ! M;-:ınim nişanlım s;-:ın;-:ı çox-çox salarn gön­

d;-:ırir, bir d;-:ı bu çör;-:ık parçasını gönd;-:ırir. Bunu m;-:ıtb;-:ıxd;-:ın

oğurlamışdır. Orada çör;-:ık çoxdur, s;-:ın d;-:ı, y;-:ıqin ki, acmısan . . .

Ancaq dey;-:ıs;-:ın, saraya ged;-:ı bilm;-:ıy;-:ıc;-:ıks;-:ın . . . Axı s ;;ı nin ayaq­

ların yalındır. Gümüş b;-:ız;-:ıkli keşikçil;-:ır v;-:ı b;-:ır-b;-:ız;-:ıkli nök;-:ır-

1;-:ır s;-:ıni heç cür;-:ı iç;-:ıri buraxmazlar. Amma ağlama, nec;-:ı olsa,

ora ged;-:ıc;-:ıks;-:ın. M;-:ınim nişanlım dal qapıdan şahzad;-:ı qızın

yataq otağına yol bilir. Açan birt;-:ıh;-:ır ;-:ıl;-:ı keçir;-:ı bil;-:ır.

Budur, onlar bağa girib, uzun bir xiyabanla addımlaya-ad­

dımlaya getm;-:ıy;-:ı başladılar. Burada payız yarpaqları bir-bir

ağacdan düşürdü. Sarayın p;-:ınc;-:ır;-:ıl;-:ırind;-:ı işıqlar bir-bir sön­

dükd;-:ın sonra qarğa qızı balaca v;-:ı göz;-:ıgörünm;-:ıy;-:ın bir

qapının qabağına g;-:ıtirdi .

Of, qorxudan v;-:ı s;-:ıbirsizlikd;-:ın Gerdanın ür;-:ıyi nec;-:ı b;-:ırk

döyünürdü ! El;-:ı bil ki, o, bir pis iş görm;-:ık ist;-:ıyirdi, amma

onun birc;-:ı arzusu vardı ki, öz dostu Kayın burada olub-ol­

madığını öyr;-:ınsin! H;-:ı, h;-:ı, o, ;-:ılb;-:ıtt;-:ı buradadır! Gerda onun

ağıllı gözl;-:ırini v;-:ı uzun saçlarını lap açıq-aşkar gözl;-:ıri 1 önün;-:ı

g;-:ıtirirdi . Onlar bir zaman qızılgül kollarının dibind;-:ı yanaşı

oturduqları vaxtdakı kimi Kayın indi d;-:ı ona baxıb gülüms;-:ı­

diyini sanki açıq-aşkar gördü. Y ;-:ıqin ki , Kay onu gördükd;-:ı,

Gerdanın onu tapmaq üçün nec;-:ı uzun yollar keçdiyini eşit­

dikd;-:ı, o yoxa çıxdıqdan sonra evd;-:ıkil;-:ırin onun üçün nec;-:ı

q;-:ım-qüss;-:ı ç;-:ıkdikl;-:ırini bildikd;-:ı, çox sevin;-:ıc;-:ıkdir ! Ah, Gerda

29

qorxusundan vg sevindiyindgn lap özünü itirmişdi! Bali, bu­

dur, onlar pillgkgnin meydançasındadırlar, şkafın üstündg ba­

laca bir lampa yanır, al qarğası isg yerda oturub, başını o yan­

bu yana çevirarak boylanır. Gerda ngngsinin öyratdiyi kimi,

azacıq çöküb salarn verdi .

- Manim nişanlım sizdan mgna o qadar yaxşı şey danış­

mışdır ki, ay xanım qız ! - deya al qarğası dillandi . - Sizin ne­

cg deygrlgr, vita1 çox tgsirlidir! Zghmgt olmasa harnin lampanı

götürün, man da qabaqda gedim. Biz düz gedgcgyik, burada

bizg heç kas rast galmaz,

- Mgng elg gglir ki, dalımızca gglgn var, -deyg Gerda dil­

landi vg hgmin daqiqa onun yanından gurultu ila çürbaçür köl­

gglar keçdi. Bunlar yalları yellangn zarif ayaqlı atlar, atlı ov­

çular, xanımlar vg kişilgr idi .

- Bunlar yuxudur ! - deya gl qarğası cavab verdi . - Onlar

bura ggliblgr ki, şahzadglgrin fikirlarini ona desinlar; bu bizim

üçün daha da yaxşıdır -yatanlara arnalli-başlı baxa bilgrik.

Ancaq man bunu ona göra ediram ki, siz şgrafa çatdıqda, ng­

cabatli bir qalba sahib olduğunuzu albattg subut edarsiniz !

- O vaxt demgyg çox söz tapılar ! Bu ki aşkar şeydir ! -

deyg meşa qarğası dillgndi .

Onlar gglib birinci zala çatdılar. Buranın divarlarına çiçgk

naxışlı çalırayı atlas çgkilmişdi . Onların ayaqlarından yeng dg

yuxular ötüb keçdilgr. Axır onlar gglib yataq otağına çatdılar.

Buranın tavanı yekg bır palma ağacının tacına banzgyirdi ki,

yarpaqları qiymgtli büllurdan idi . Harnin ağacın yoğun qızıl

1 Vita- yaşayış (latınca) 30

gövd�sind�n zanbaq ş�klind� iki çarpayı asılmışdı . Bunlardan

biri ağ idi, orada şahzad� qız yatmışdı . O biri qırmızı idi; Ger­

da ümid edirdi ki, onun içind� Kayı gömc�kdir. Qızcığaz

qırmızı çiç�k l�ç�yini azacıq aralayıb tünd qurnral bir peys�r

gördü. Gerda: - Kay - dey� onun adı il� ucadan çağırdı v�

lampanı düz onun üzün� tutdu. Yuxular gurultu il� qaçıb

uzaqlaşdılar. Şahzad� oğlan yuxudan ayıldı v� üzün u çevirdi . . .

Ah, bu Kay deyildi !

Şahzad� oğlan g�nc v� göz�l idi, yalnız peys�ri Kayın

peys�rin� b�nz�yirdi . Ağ zanbağın içind�n şahzad� qız başını

qaldırıb soruşdu ki, bu n� işdir? Gerda ağlaya-ağlaya bütün

başına g�l�nl�ri onlara danışdı v� qarğa il� nişanlısının onun

üçün n� iş gördükl�rini d� söyl�di .

- Ay yazıq qız ! - dey� şahzad�l�r onun halına yandılar.

Sonra qarğa il� nişanlısını t�rifl�yib dedil�r ki, heç d� onlara

acıqlan tutmur, amma daha bir d� bel� iş görm�sinl�r. H�l�

onlara mükafat da verm�k ist�dil�r. Şahzad� qız soruşdu: - Siz

azad quşlar olmaq ist�yirsiniz, yoxsa m�tb�x qalıqlan il� doy­

durulan saray qarqalan v�zif�sini h�miş�lik tutmaq ist�yirsiniz?

Qarğa il� nişanlısı baş �yib xahiş etdil�r ki, onları saray­

da saxlasınlar,- onlar g�bcgkdg qocalacaqlarını düşünüb de­

dil�r:

- Axı qocalanda h�miş�lik bir parça çör�k sahibi olmaq

yaxşıdır !

Şahzad� oğlan durub öz çarpayısını Gerdaya verdi, -

h�l�lik o, Gerda üçün heç bir başqa şey ed� bilm�zdi. Gerda

xırdaca �ıı�rini bir-birinin üstün� qoyub düşündü: «B�tün

insanlar v� heyvanlar n� mehribandırlar ! » Sonra xırdaca göz­

l�rini yumub, şirin yuxuya getdi . Yuxular yen� d� uçuşub

3 1

yataq otağına g�ldil�r. " Amma indi onlar allahın m�l�kl�rin�

b�nz�yir v� xiz�kd� Kayı sürüb apanrdılar, Kay başı il� Gerdaya işar�l�r edirdi . Heyif ki, bu ancaq yuxu idi v� qızcı­

ğaz gözl�rini açan kimi bunların hamısı yox oldu.

Ert�si gün Gerdam t�p�d�n-dımağa q�d�r ip�k v� m�xm�r

geyindirib, kefi ist�diyi q�d�r sarayda qonaq qalmağa ona icaz� verdil�r. Qız burada kefı kök, damağı çağ yaşaya bil�rdi ,

amma o xahiş etdi ki , ona at qoşulmuş bir araba v� ayaqqabı

versinl�r: o ist�yirdi ki, yen� d� bu gen dünyanı axtanb v� . qardaşlığını tapsın.

Ona ayaqqabı, x�z �lc�k v� göz�l paltar verdil�r, O, hamı

il� xudahafızl�şdikd�, qapının ağzına xalis qızıldan qaynlmış

t�z� bir kareta g�ldi . Onun üz�rind� şahzad� oğlanla şahzad�

qızın nişanlan ulduz kimi parıldayırdı . Sürücül�rin, nök�rl�rin v� foreytorların, 1 - ona foreytorlar da vermişdil�r - hamısının

başlarında xırdaca taelar var idi. Şahzad�l�r özl�ri Gerdam ka­retaya mindirdil�r v� ona yaxşı yol arzuladılar. Evl�nmiş olan

meş� qarğası da qızı üç mil yola saldı, özü d� karetada yan­

yana oturmuşdu, - o, arxası atlara t�mf otura bilmirdi, onun arvadı darvazanın üstün� qonub, qanadlarını çırpırdı . O, Gerdam yola salınağa getm�mişdi, çünki sarayda v�zif� sahibi

olub, h�dd�n artıq yediyi vaxtdan b�ri tez-tez başı ağrıyırdı .

Kareta ağzına q�d�r ş�k�rli bulkalarla, oturacağın altındakı qutu is� meyv�l�r, şirin qoğallarla dolu idi .

- 8lvida ! 8lvida ! - dey� şahzad�l�r çığınşdılar. Gerda ağladı . Qarğanın arvadı da ağladı . Kareta üç mil yol

. getdikd�n sonra qarğa, Gerda il� xudahafızl�şdi . Ayrılmaq

1 Foreytor- karetanın qabaq atma min::m sürücü

32

çox ç�tin idi ! Qarğa qanadlanıb bir ağaca qondu v� gün�ş

kimi parıldayan kareta gözd�n itinc�y� q�d�r qarğa qanad­

larını çaldı .

Beşinci nağıl XIRDACA QULDUR QIZ

Odur, Gerda qaranlıq meş�y� girdi. Ancaq kareta el� b�rk

parıldayırdı ki, qarşıya çıxan quldurların gözl�rini qamaşdırdı.

Onlar da buna döz� bilm�dil�r.

- Qızıl ! Qızıl ! - dey� onlar çığıra-çığıra atların yüy�n­

l�rind�n yapışdılar. Xırdaca foreytorları, sürücül�ri v� nök�r­

l�ri öldürdül�r, Gerdam da ç�kib karetadan çıxardılar.

- Bir buna bax, gör n� q�ş�ngdir, gör n� toppuşdur! Bunu

qozla b�sl�yibl�r ha ! - dey� quldur qarı çığırdı, onun uzun

s�rt saqqalı v� pırtlaşıq qalın qaşları vardı . - Lap s�nin toğlun

kimi yağlıdır, y�qin ki , �ti yaman dadlı olar !

O, parıldayan bıçağını ç�kdi . Aman, n� qorxuludur !

Amma quldur qarı bird�n: «Va)' ! » deyib çığırdı. Onun

dalına minmiş öz doğma qızı qulağını hark dişlamişdi. O qız

el� qudurğan v� özbaşına idi ki, heç dünyada tayı-b�rab�ri

yox idi .

- Vay s�ni, sarsaq qız ! - dey� anası onun üstün� çığırıb,

Gerdam yaddan çıxardı .

- O qız m�niml� oynayacaq ! - dey� xırdaca quldur qız

s�sl�ndi . - O öz göz�l x�z �lc�yini v� q�ş�ng paltarını m�n�

ver�c�k, özü d� m�niml� bir yerd�, m�nim yatağımda yatacaq.

Bel� deyib qız yen� d� anasını dişl�di, özü d� el� b�rk

33

dişl;;)di ki, anası hoppanıb yerind;;) h;;)rl;;)ndi . Quldurlar gülüş­

dül;;)r.

- Bir gör öz ğızı il;) nec;) hoppanıb oynayır! - dey;) onlar

dill;;)ndil;)r.

- M;)n kareta ya minm;;)k ist;;)yir;)m ! - dey;) xırdaca quldur

qız sözünün üstünd;;) möhk;)m durdu. O, yaman ;;)rköyün V;)

t;)rs bir qız idi . O qız Gerda İl;) birlikd;) karetaya minib, karetanı meş;)nin

içind;;) kötükl;)rin V;) xırdaca t;)p;)l;)rin üstü il;) sürdül;)r.

Xırdaca quldur qız Gerda il;} bir boyda idi, amma ondan güclü

idi, çiyinl;)ri ondan enli, özü d;) ondan qara idi . Onun gözl;)ri

lap qapqara, amma birt;)h;)r q;)mgin idi. O, Gerdam qucaqlayıb

dedi :

- N;} q;)d;)r ki, m;)nim S;)n;) acığım tutmayıb, onlar S;)ni öldür;) bilm;)Zl;)r. S;)n y;)qin ki, şahzad;) qızsan?

-Y ox, - dey;;) qız cavab veri b başına g;;)l;;)nbri V;) Ka yı

nec;;) sevdiyini ona danışdı .

Xırdaca quldur qız ona ciddi bir n;)Z;)r saldı, azacıq başını

;)yib işar;) etdi V;) dedi : - M;;)nim s�n;;) acığım tutsa da, onlar s�ni öldür� bilm�zl�r.

S;;)ni öldürs;;)m, özüm öldüraram !

Bela deyib o, Gerdanın göz yaşlarını sildi, sonra allarini

onun yumşaq, isti va qaşang alcayinin içina saldı . Budur, kareta quldurların qasrinin h�yatina girib dayandı .

Qasrin divarları başdan-başa iri çatlaqlarla dolu idi. Bunların

arasından qarğalar va quzğunlar uçurdu. Haradansa yeka-yeka

köpaklar hoppanıb galdi, onlar o qadar iri idi ki, har biri bir

adamı asanlıqla uda bilardi. Ancaq onlar yalnız ucadan Hop­panır, heç hürmürdülar- hürmayi onlara qadağan etmişdilar.

Ora-burası uçub tökülmüş va his basmış yeka bir zalın

ortasında, daş döş;}m;}d;} oçaq yanırdı . Tüstü çıxmağa yer ax­

tarıb, tavana qalxırdı. Odun üstünd;} yek;} bir qazanın içind;}

şorba qaynayır, şiş;} is;} dovşan ;}ti Ç;}kilib kabab bişirdi.

Quldur qız Gerdaya dedi:

- Bax, S;}n m;}niml;} burada, ffi;}nim heyvancığazlarımın

yanında yatacaqsan.

Qızlar yeyib-iç;}nd;}n sonra öz yerl;}rin;} getdil;}r. Burada

yer;} kül;}ş tökülmüş va onun üstün;} xalçalar salınmışdı .

Bir az yuxarıda nazik payaların üstünd;} yüz;} q;}d;}r

göy;}rçin oturmuşdu. Eb bil onlar hamısı yatmışdı. Amma

qızlar yaxınlaşanda, onlar t;}rp;}ŞID;}Y;} başladılar.

- Hamısı m;}nimdir ! - dey;} quldur qız göy;}rçinl;}rd;}n

birinin ayağından yapışıb el;} silk;}l;}di ki, göy;}rçin qanadlarını

çırpdı . - Al, onu öp ! - dey;} quldur qız çığırıb, göy;}rçini lap

Gerdanın gözün;} dürtdü. - Bax, orada oturanlar meş;} göy;}r­

çinl;}ridir, - dey;} o, divarda xırdaca bir taxçada taxta bar­

maqlığın ardında oturmuş iki göy;}rçini göst;}rdi. - Bunlar

V;}hşi meş;} göy;}rçinl;}ri , alabaxtadırlar, bunları g;}r;}k q;}f;}Sd;}

saxlayasan, yoxsa uçub qaçarlar ! Bax, o da m;}nim sevimli

qoca maralcığazımdır ! - dey;}r;}k maralın buynuzlarından

tutub dartdı. Bu şimal maralının boynuncia parıldayan bir mis

midb;}r var idi ki, bu da k;}ndirl;} divara vurulmuş halqaya

bağlanmışdı. - Onu da bağlı saxlamaq lazımdır, yoxsa qaçar !

H;}r axşam m;}n, öz iti bıçağımla onun boynunu qıdıqlayıram

- bundan o yaman qorxur.

Bel;} deyib, quldur qız divarın çatıağından uzun bir bıçaq

çıxartdı V;} onu maralın boğazına Ç;}kdi. Y azıq maral çırpın­

ınağa başladı . Qız tez q;}hq;}h;} il;} gül;}-gül;}, Gerdam yatağa

sarı Ç;}kdi .

35

- B;}s S;}ll bıçaqlamı yatırsan - dey;} Gerda qorxa-qorxa iti bıçağa sarı gözaltı baxıb soruşdu.

- H;}miş;} ! - dey;} quldur qız cavab verdi . - Kim bilir ll;} ola bil;}r? Amma S;}ll Kay bar;}sind;} V;} gen dünyanı g;}Zm;}yin bar;}sind;} m;}ll;} bir d;} danış.

Gerda danışdı. Msş;} göy;}rçinl;}ri barmaqlığın ardında quruldaşırdı, o biri göy;}rçinl;}r is;} çoxdan yatmışdı . Quldur qız bir qolunu Gerdanın boynuna salmışdı, o biri ;}lind;} İS;} bıçaq var idi - o xoruldayırdı . Gerdanın is;} gözl;}rİn;} yuxu getmirdi . O, hey fıkirl;}şirdi ki , gör;}S;}n, onu öldümc;}kl;}r, yoxsa sağ qoyacaqlar? Quldurlar ocağın dövr;}sind;} oturub, malını oxuylır V;} içirdil;}r. Quldur qarı is;} mayallaq aşırdı .

Bird;}n meş;} göy;}rçinl;}ri quruldaşdılar: - Qurr! Qurr! Biz görmüşük! Bir ağ toyuq onun xiz;:)k­

l;}rini öz çiynind;} aparırdı, o, is;} Qar kraliçanın kirş;}sind;} oturmuşdu. Onlar meş;}nin üstünd;}n uçub getdikl;}ri zaman biz h;}l;} körp;} bala idik V;} yuvamızda oturmuşduq. Qar kra­liça n;}f;}sini biz;} vurdu, ikic;}ciyimizd;}n başqa hamısı öldü. Qurr! Qurr!

- Qiz ll;} danışırsınız ! - dey;} Gerda ucadan S;}Sl;}ndi . - B;}s siz bilmirsinizmi Qar kraliça hara uçub getdi?

- Y ;}qin ki, Laplandiyaya getmişdi . Axı orada h;}miş;} qar V;} buz olur. Odur ha, o, h;}lq;}y;} bağlanmış maraldan soruş .

- H;}, orada h;}miş;} qar V;} buz olur, ora el;} göz;}ldir ki ! -dey;} şimal maralı dill;}ndi . - Orada ucsuz-bucaqsız qarlı düz;:)nlikl;}rd;} qaçmaq ll;} q;}d;}r xoşdur! Orada qar kraliçanın

yay çadırı qurulmuşdur, h;}miş;}lik sarayı daha uzaqda, Şimal qütbünün yaxınlığında, Şpitsbergen adasındadır.

- Of, Kay, ;}Zizim Kay! - dey;} Gerda köksünü ötürdü.

36

- Dinc uzansana, - dey� quldur qız dill�ndi, - yoxsa

bıçaqla qamını yırtaram!

S�h�r Gerda göy�rçinl�rin danışdıqlarını quldur qıza

söyl�di. Quldur qız da Gerdaya ciddi bir baxışla baxıb baş

�ydi .

- Di, yaxşı ! . . B�s s�n bilirs�nmi Laplandiya haradadır? ­

dey� şimal maralından soruşdu.

- Onu m�n d� bilm�s�m, kim bil�r? ! - dey� maral cavab

verdi v� onun gözl�ri parıldadı . - M�n orada doğulub böyü­

müş�m, orada qarlı düz�nl�rd� o q�d�r qaçmışam ki . . .

- El� is�, qulaq as, - dey� quldur ğız Gerdaya sarı döndü.

- Görürs�nmi, bizimkil�r hamısı çıxıb getmişdir, evd� yalnız

anam qalmışdır. Bir azdan sonra o da böyük şüş�d�n ş�rab

içib yatacaqdır, onda m�n s�nin üçün bir iş düz�ld�r�m.

Bel� deyib, quldur qız yataqdan hoppandı, anasını

qucaqladı, onun saqqalından tutub dartdı v� dedi :

- Salam, ay m�nim xırdaca keçim!

Anası onun bumuna el� çırtmalar vurdu ki, qızın burnu

qızardı v� göy�rdi - amma bunlar hamısı ist�kd�n idi .

Qarı öz şüş�sind�n ş�rab içdikd�n sonra xorultu il�

yatdıqda, quldur qız şimal maralına yaxınlaşıb dedi:

- M�n s�ninl� h�l� çox �yl�n� bil�rdim; iti bıçaqla s�nin

boynunu qıdıqladıqda yaman gülm�li olursan; amma daha

b�sdir! M�n s�ni açıb azad buraxacağam, çıxıb öz Laplan­

diyana ged� bil�rs�n. Amma bunun �v�zind� s�n g�r�k bu

qızı Qar kraliçanın sarayına aparasan; qardaşlığı oradadır.

8lb�tt�, s�n onun danışdıqlarını eşidibs�n, o, xeyli ucadan da­

nışırdı, s�n d� ki, h�miş� danışılanları gizlinc� dinl�yirs�n.

37

Şimal maralı şadlığından atılıb-düşdü. Quldur qız Gerdam

onun belin:-:ı mindirdi, möhk:-:ımc:-:ı sarıdı , h:-:ıl:-:ı altına yumşaq

bir balış da qoydu ki, rahat otursun. Sonra quldur qız ona

dedi :

- Di, yaxşı, x:-:ız ç:-:ıkm:-:ıl:-:ırini d:-:ı s:-:ın:-:ı qaytarıram, yoxsa

ayaqların donar ! Amma x:-:ız :-:ılc:-:ıyini öiüm:-:ı saxlayacağam,

axı o çox q:-:ış:-:ıngdir. Ancaq m:-:ın ist:-:ımir:-:ım ki, s:-:ın üşüy:-:ıs:-:ın:

budur, anaının :-:ılc:-:ıkl:-:ırini s:-:ın:-:ı verim; görürs:-:ınmi, onlar nec:-:ı

yek:-:ıdir, lap s:-:ınin dirs:-:ıkl:-:ırin:-:ı q:-:ıd:-:ır çatar. Onları tax ! Bax

bel :-:ı ha . . . İn di s:-:ınin :-:ıll:-:ırin d:-:ı lap m:-:ınim kifır anaının :-:ıll:-:ırin:-:ı

oxşadı.

Gerda Sevindiyind:-:ın ağladı .

- M:-:ınim zırıldayanlardan lap z:-:ıhl:-:ım gedir ! - dey:-:ı quldur

qız dill:-:ındi . - S:-:ın g:-:ır:-:ık indi sevin:-:ıs:-:ın. Al, bu da s:-:ın:-:ı iki

kömb:-:ı çör:-:ık, bir d:-:ı qaxac donuz budu, bunları verir:-:ım ki,

aclıq ç:-:ıkm:-:ıy:-:ıs:-:ın.

Çör:-:ıkl:-:ıri v:-:ı qaxacı maralın dalına yükl:-:ıdil:-:ır. S onra

quldur qız gapını açdı , itl:-:ıri evin için:-:ı çağırdı, maralın

bağlandığı k:-:ındiri iti bıçaqla k:-:ısdi v:-:ı ona dedi :

- Di, tez ol ! Gözl:-:ı ha, qızdan muğayat ol !

Gerda yek:-:ı :-:ılc:-:ıkli :-:ıll:-:ırini quldur qıza uzadıb onunla

xudahafızl:-:ışdi . Şimal maralı var gücü il:-:ı kötükl:-:ırin, xırdaca

t:-:ıp:-:ıl:-:ırin üstünd:-:ın hoppana-hoppana qaçaraq, meş:-:ıl:-:ırd:-:ın,

bataqlıqlardan, ç:-:ım:-:ınlikl:-:ırd:-:ın keçdi . Qurdlar ulaşır, qarğalar

qarıldaşırdı . Bird:-:ın göy üzünd:-:ın: <<Uf1 uf» s:-:ısl:-:ıri g:-:ıldi v:-:ı el:-:ı

bil ki, göy asqırıb od saçdı .

Maral dedi :

- Bax, bu m:-:ınim doğma şimal f:-:ıcrimdir. Bir gör nec:-:ı od

tutub yanır !

3 8

Maral n� gündüz, n� gee� durmadan qaçaraq yoluna da­

vam etdi . Bir xeyli vaxt keçdi . Çör�kl�ri d�, donuz �tini d�

yeyib qurtardılar. Axır g�lib Laplandiyaya çatdılar.

Altıncı nağıl LAPLANDİYALI QADIN va FİN QADINI

Maral g�lib köhn� bir daxmanın qabağında dayandı . Dax­

manın damı lap yer� q�d�r enmişdi. Qapısı is� o q�d�r alçaq

idi ki , adam g�r�k, im�kl�y�-im�kl�y� gir�ydi . Evd� yalnız

laplandiyalı bir qarı var idi . Qarı suiti piyi il� yanan hisli bir

çırağın İşığında balıq qızardırdı . Şimal maralı bu qarıya

Gerdanın bütün başına g�l�nl�ri danışdı, amma �vv�lc� öz

başına g�l�nl�ri danışdı . Çünki bunu daha vacib bilirdi . Gerda

is� soyuqdan el� donmuşdu ki, heç danışa da bilmirdi .

- Ay yazıqlar ! - dey� qarı dill�ndi . - Siz h�l� çox yol get­

m�lisiniz ! Finmarka çatmaq üçün h�l� g�r�k yüz mild�n artıq

yol ged�siniz. Qar kraliça orada öz yayiağında yaşayır v� h�r

axşam mavi r�ngli Benqal işıqları yandırır. Bir az gözl�yin,

quru tresk� balıq üstünd� bir-iki söz yazım - m�nim

kağızım yoxdur - siz h�m�n balığı o yerl�rd� yaşayan bir fın

qadınına aparıb ver�rsiniz. N� etm�k lazım g�ldiyini o siz�

m�nd�n yaxşı öyr�d�r.

Gerda isindi, yeyib-içdikd�n sonra qarı treska balığının

üz�rind� bir neç� söz yazdı, Gerdaya tapşırdı ki, onu yaxşı

qorusun; sonra qızı maralın belin� mindirib sarıdı . Maral yen�

çaparaq yola düşdü. Göy yen� d� <mf! uf! » - dey� asqırdı v�

çox q�rib� alov sütunları fışqırmağa başladı . Bunun İşığında

39

Gerda il� maral g�lib Pinmarka çatdılar v� fın qadının ba­casını döydül�r. Çünki onun evinin heç qapısı da yox idi.

Evin içi el� isti idi ki ! Alçaqboylu kirli bir qadın olan fın qadını özü yarıçılpaq g�zirdi . O, tez Gerdanın paltarının

yaxasını açdı, «�lc�kl�rini v� ç�km�l�rini çıxardı, yoxsa qıza

yaman isti olardı ; maralın başına bir parça buz qoydu, sonra quru treska balığının üstünd� yazılmış m�ktubu oxudu. O,

m�ktubu üç d�f� k�lm�-k�lm� oxuyub �zb�rl�di, sonra balığı şorba qazanına atdı . Balıq h�l� yem�li idi . Fin qadını is� heç

bir şeyi h�d�r yer� tullamazdı .

Bu vaxt maral �vv�l öz başına g�l�nl�ri, sonra Gerdanın başına g�l�nl�ri danışdı . Fin qadını dinmirdi, yalnız öz ağıllı

gözl�rini qıyıb baxırdı . - s�n çox ağıllı qadınsan, - dey� maral dill�ndi . - M�n

bilir�m ki, s�n bütün dörd kül�yi bir sapa bağlamağı baca­

rarsan: g�miçi düyünl�rd�n birini açdıqda, onun üçün sam yel

�s�r, ikincisini açdıqda kül�k şidd�tl�n�r, uçuncusunu v�

dördüncüsünü açdıqda el� bir fırtına qopar ki, ağaciarı vurub

yıxar. Z�hm�t ç�k bu qıza el� bir ş�rb�t hazırla ki , ona on iki p�hl�vanın gücünü versin. Onda qız Qar kraliçaya üstün g�l�r.

- On iki p�hl�vanın gucünü! - dey� fın qadını qışqırdı . -

B�li, bütün bunlar onun işin� yarar! Bel� deyib, o, r�fd�n bir yek� burulmuş d�ri götürdü. Bu

d�rinin üstü cürb�cür q�rib� yazılada dolu idi . Fin qadını bunları oxumağa başladı . El� diqq�tl� oxuyurdu ki, alnından dolu kimi t�r yağırdı .

Maral yen� d� Gerdaya köm�k etm�si üçün qadına

yalvarınağa başladı . Gerda özü fın qadınına yaşla dolu göz­

l�ril� el� yalvarıcı bir baxışla baxırdı ki, fın qadını gözl�rini

40

qırpa-qırpa maralı bir tarafa çakdi va onun başındakı buzu

dayişib qulağına pıçıldadı : - Kay doğrudan da Qar kraliçanın yanındadır. Amma har

bir şeydan razıdır va ona ela galir ki, dünyanın heç bir yerinda onun üçün bela yaxşı keçmaz. Bunların hamısının sahabi odur

ki, gözünda va ürayindaki güzgü qınntılan ona tasir edir.

Onları çıxarmaq lazımdır. Y oxsa Kay heç bir vaxt avvalki

kimi olmayacaq va hamişa Qar kraliçanın hökmü altında qa­lacaqdır.

- Bas sanda ela bir şey yoxdurmu ki, Gerdam hamıdan güclü edasan?

- Man onu indikindan daha güclü eda bilmaram. Magar san özün görmürsanmi ki, onun gücü na qadar böyükdür? Bir

özün fıkirlaş, bax, adamlar da, heyvanlar da onun qulluğun­

dadır! O, ayaqyalın dünyanın yarısını gazmişdir ! Ancaq biz

onun ürayinda olan gücü garak ona demayak. Onun gücü isa bundadır ki, o, saf, sevimli bir uşaqdır. 8gar o özü Qar krali­

çanın sarayına girib, Kayın gözündan va ürayindan güzgü qınntılannı çıxara bilmasa, biz asla heç bir şey eda bilmarik ! Qar kraliçanın bağçası buradan iki mil qadar aralıdır. Qızı ora apar, qar tapasinin içinda, üstü qırmızı meyvalada dolu iri ko lun yanında qoy va langimadan bura qayıt gal.

Bela deyib, fın qadını Gerdam maralın belina mindirdi, maral da dördayaq qaçmağa başladı.

- Bas mani xaz çakmalarim! Bas alcaklarim! - deya Gerda çığırdı. Qız bu şeylarİ şaxta canına işladikda yadına saldı.

Ancaq maral üstü qırmızı meyvalada dolu kola çatmamış dayana bilmazdi . Maral galib harnan yerda qızı qann üstüna qoydu, dodaqlanndan öpdü va birdan onun gözlarİndan iri,

4 1

parlaq yaşlar axmağa başladı . Sonra o, qaçaraq, ox kimi geri

qayıtdı . Y azıq qız b�rk şaxtada ç�km�siz, �lc�ksiz t�kc� qaldı . O,

var gücü il� ir�li qaçmağa başladı . Onunla üz-üz� yığın-yığın

qar topaları sür�tl� g�lm�kd� idi . Amma bu qarlar göyd�n

yağmırdı, göyün üzü lap açıq idi . Orada şimal f�cri parılda­

yırdı . Y ox, bu qarlar yerin üzü il� düz Gerdanın üstün� g�lirdi

v� yaxınlaşdıqca, daha da iril�şirdi . Gerda böyüdücü şüş�nin

altında gördüyü q�ş�ng qar d�n�l�ri yadına saldı ; amma bu

qar lopaları xeyli iri v� qorxulu idi . Bundan başqa bunların

görk�ml�ri çox q�rib� idi, h�m d� canlı kimi özl�ri h�r�k�t

edirdil�r. Bunlar Qar kraliçanın qoşunlarının ön d�st�l�ri idi . Bu qar topalarından b�zil�ri yek�, eyb�c�r kirpil�r�, b�zil�ri

başlarını qaldırmış v� qıvrılmış ilanlara, b�zil�ri tükl�ri qa­barmış kök ayı balalarma b�nz�yirdi. Amma hamısı bu cür�,

ağappaq parıldayır v� hamı canlı idi .

Gerda «Ya ilahi» duasını oxumağa başladı . Hava el� soyuq idi ki, onun n�f�si h�m�n saat donub sıx duman olurdu.

H�m�n bu duman getdikc� daha da sıxlaşır, sıxlaşırdı . Amma budur, dumanın içind� xırdaca işıqlı m�l�kl�r �m�b g�ldi, h�m�n bu m�l�kl�r yer� ayaq basan kimi böyüyüb, yek�

m�l�kl�r oldular. Bunların başında d�bilq�, �ıı�rind� niz� v� qalxan var idi . Onlar get-ged� çoxaldılar, çoxaldılar v� Gerda duanı oxuyub axıra çatdıqda onun dövr�sini böyük bir m�l�k

d�st�si bürümüşdü. M�l�kl�r qorxunç qar topalarını niz� il� vurub d�lir v� lopalar parçalanıb, minl�rl� xırdaca qar d�­n�sin� dönürdü. indi Gerda cür�tı� ir�li ged� bilirdi . M�l�kl�r qızın �ıı�rini, ayaqlarını tumadadılar v� o isindi . Gerda axırda

g�lib Qar kraliçanın sarayına çatdı .

42

Amma �vv�lc� g�lib qulaq asaq, gör�k bu vaxt Kay ney­

l�yirdi? O, heç Gerdam ağlına da g�tirmirdi . Heç gürnan et­

mirdi ki, Gerda burada, lap yaxında, q�srin divannın o üzün­d�dir.

Y eddinci nağıl QAR KRALİÇANIN SARA YlNDA N aLaR VARDI

va SONRA Na OLDU

Sarayların divarlarını qar çovğunları yaratmış, p�nc�r�l�­

rini v� qapılarını s�rt kül�kl�r d�lib açmışdı . Yüzl�rl� n�h�ng zallar çovğunların şıltağına gör� qurulub, bitişik silsil�l�rl� uzanıb gedir, şimal f�cri onları işıqlandırırdı. 8n böyük zal

neç�-neç� mil uzunluğunda idi . Par-par parıldayan bu ağ

sarayların iç�risi bumbuz v� bomboş idi . Burada ş�nlikd�n

�s�r yox idi . Burada heç bir vaxt fırtınanın musiqisi altında oyunlu ayı balaları t�rtib edilm�zdi ki, bel� oyunlarda ağ ayılar dal p�nc�l�ri üstünd� g�zm�k bacarığını v� m�har�tini göst�rib f�rql�n� bilsinl�r. Burada heç bir zaman dava-dalaşlı

kart oyunları düz�ldilm�zdi . Heç bir zaman ağça tülkü bblar bir fincan q�hv� iç�-iç� söhb�t etm�k üçün burada yığışmaz­dılar, yox, heç bir zaman, heç bir zaman burada bel� şeyl�r odmazdı ! Buralar bumbuz, bomboş, ölü v� �z�m�tli idi ! Şimal

f�cri el� ah�ngdar bir sur�td� parıldayılı sönürdü ki, hansı d�qiq�d� işığın parıldayılı artacağını v� hansı d�qiq�d� azalıb sönm�k d�r�c�sin� g�l�c�yini dürüst hesablamaq olardı . Ucsuz-bucaqsız v� bomboş olan �n böyük qarlı zalın ortasında

donmuş bir göl parıldayırdı; bunun üz�rind�ki buz çatlamış v�

çatlaqlar buzu minl�rl� el� b�rab�r v� düzgün parçalara ayır-

43

mışdı ki , bunlar bir möcüza kimi görünürdü. Qar kraliça evda olduqda harnan bu gölün ortasında oturardı. Bu gölü kraliça şüur güzgüsü, dünyada an mükammal güzgü adlandınrdı .

Kay soyuqdan tamam göyarmiş, hala bir azca qaralmışdı

da, amma özü bunu duymurdu. Qar kraİiçanın öpüşlari soyuğu

duymağa qoymurdu. Ham da onun öz ürayi da dönüb bir parça buz olmuşdu. Oğlan yastı, itibucaqlı buz parçalan ila oynayır, onları cürbacür şakillarda bir-birinin üstüna yığırdı .

O, harnan buzlardan na isa quraşdırmaq istayirdi . Bela bir

oyun var ki, adına «çin tapmaca oyunu» deyirlar. Oyun bun­dan ibaratdir ki, taxta parçalarından cürbacür fıqurlar düzal­

dirlar. Kay da buz parçalarından cürbacür qariba fıqurlar qu­

raşdınrdı. Bunun adı «buz tapmaca oyunu» idi . Onun na­

zarinda bu fıqurlar sanat möcüzasi, onları quraşdırmaq isa, birinci daracali ahamiyyati olan bir iş idi . Ona bela galirdi, çünki gözünda sehrli güzgü qırıntısı var idi . Kay buz parçala­

rından sözlar quraşdınrdı . Amma na qadar çox istayirdisa, heç cüra «hamişalik» sözünü quraşdıra bilmirdi . Qar kraliça ona

demişdi : «Ela ki, bu sözü quraşdırdın, san özün öz ağan olacaqsan, man sana bütün dünyanı, bir da bir cüt ayaq kirşasi

bağışlayacağam». Ancaq Kay na qadar allaşirdisa bu sözü

quraşdıra bilmirdi .

Qar kraliça ona demişdi ki : - Man uçub isti ölkalara ge­dacayam, qara qazanlara bir göz yetiracayam, - Qar kraliça yanar dağlar olan Vezuvi va Etnadakı vulkan ağızianna qazan deyirdi . - Man onları bir azca ağardacağam. Limon va üzüm­larİn üstüna qar yağanda, bunun onlara xeyri var.

Kraliça bela deyib uçub getmişdi . Kay isa, ucsuz-bucaq­sız, bomboş zalda tak qalmışdı . O, buz parçalarına baxa-baxa

44

fıkirl;}şir, o q;}d;}r fıkirl;}şirdi ki, başı ağrıyırdı . O, r;}ngi sol­ğun, h;}r;}k;}tsiz, cansız kimi bir yerd;} oturmuşdu. El;} bil ki, donub qalmışdı .

Bu zaman Gerda n;}h;}ng darvazadan iç;}ri girdi . Burada onu daim ;}S;}n S;}rt kül;}kl;}r qarşıladı . Qız axşam duasını oxu­du, kül;}kl;}r yuxuya getmiş kimi yatdılar. Sonra qız n;}h;}ng, boş, buzlu zala girib Kayı gördü. Gerda onu h;}min saat tanıdı V;} yüyürüb boynuna atıldı . Onu b;}rk qucaqlayıb çığırdı : -Kay! 8zizim Kay ! Axır ki, g;}lib S;}ni tapdım! Ancaq Kay ye­ll;} ;}VV;}lki kimi soyuq V;} h;}r;}k;}tsiz oturmuşdu. Onda Gerda ağlamağa başladı . Onun isti göz yaşları Kayın sin;}sin;} tö­küldü, sızıb ür;}yin;} axdı, buz qabığını ;}ritdi V;} güzgü qınntısı da ;}ridi . Kay Gerdanın üzün;} baxdı . Gerda oxudu:

Açı b qızılgüllar . . . gözaldir har yan! Körpa İsa olar biziara ayan !

Bird;}n Kay b;}rkd;}n ağladı . El;} b;}rk ağladı ki, gözünd;}ki güzgü qınntısı düşdü, göz yaşları onu yuyub apardı . indi o, Gerdam tanıdı V;} b;}rk sevindi !

- Gerda ! 8zizim Gerda! S;}n bu uzun vaxtı hardaydın? B;}s man özüm hardayam? - deya o dövrasina boylandı . -

Bura ll;} yaman soyuqdur, bomboşdur! O, Gerdaya möhk;}m qısıldı . Gerda sevindiyind;}n h;}m

gülür, h;}m ağlayırdı . B;}li, onun sevinci o q;}d;}r böyük idi ki,

h;}l;} buz parçaları da oynamağa başladı . Onlar yorulduqda bir­birinin yanında düzülüb, Qar kraliçanın Kaya tapşırdığı sözü ;}m;}l;} g;}tirdil;}r. Kay bu sözü quraşdırdıqda özü öz ağası ola­caq. H;}m d;} kraliçadan bütün dünyanı V;} t;}Z;} ayaq kirş;}l;}ri

h;}diyy;} alacaqdı .

45

Gerda Kayın yanaqlarından öpdü. Onun yanaqları yen� �vv�lki kimi qızardı . Qız onun gözl�rind�n öpdü, Kayın göz­l�ri d� qızın gözl�ri kimi parıldadı . Qız onun �ıı�rini, ayaq­larını öpdü. O, yen� �vv�lki kimi diribaş v� sağlam oldu. indi daha Qar kraliçanın g�lm�sind�n Kay heç qorxmurdu. Onun azadlıq kağızı burada idi . Bu, parlaq buz h�rfl�ril� yazılmışdı .

Kay il� Gerda �1-�1� verib saraydan çıxdılar. Onlar yol

ged�-ged� öz n�n�l�rind�n. öz v�t�nl�rind� evl�rinin damın­dan sallanan qızılgüll�rd�n danışırdılar v� onların yolunda s�rt

kül�kl�r yatır, günün şüaları bulurlları d�lib saçılırdı . Qırmızı meyv�l�rl� dolu kolun qabağında şimal maralı onları qarşı­ladı . O, cavan bir dişi maral da g�tirib g�lmişdi . Maralın döşü südl� dolu idi . Maral Kaya v� Gerdaya süd verib, onların do­

daqlarından öpdü. Sonra Kay il� Gerda �vv�lc� fın qadının yanına gedib, onun isti otağında isindil�r v� evl�rin� getm�k

üçün yolu öyr�ndil�r. Sonra Laplandiyaya, qarının yanına get­

dil�r. Qarı h�l� onlar g�lm�mişd�n. onlara yeni paltar tik­mişdi . Öz kirş�sini yamayıb Kay il� Gerdam mindirdi; özü d�

onları ötürm�y� getdi . MaraUar da g�nc yolçuları Laplandiya s�rh�din� q�d�r

ötürdül�r. Burada daha ilk yaşıl otlar cüc�rm�kd� idi . Kay v�

Gerda mara11arla v� qarı il� xudahafızl�şdil�r. Onları ötürm�y� g�l�nl�r onlara "Yaxşı yol ! " dedil�r.

Budur, onların qarşılarında bir meş� var. İlk quşlar ötüşür, ağaciarın budaqları yaşıl düym�l�rl� doludur. Meş�d�n yolçu­

ların qabağına göz�l bir atın üstünd�, başında al şapkası, be­

lind� tapançaları olan g�nc bir qız çıxdı . Gerda o atı h�min saat tanıdı . Bu vaxtil� qızıl karetaya qoşulmuş at idi . Qız da

h�min xırdaca quldur qız idi . O, evd� yaşamaqdan darıxıb

46

şimalı g;;)Zm;;)k fıkrin;;) düşmuşdü. Bura xoşuna g;;)lm;;)dikd;;) ge­dib başqa yerl;;)ri g;;)Z;;)C;;)kdi. Quldur qız da h;;)min saat Gerdam tanıdı . Amma ay sevindil;;)r ha !

Quldur qız Kaya dedi : - Vah, S;;)rS;;)rinin biri ! M;;)n bir az

bilm;;)k ist;;)rdim ki, görüm S;;)n, dalınca dünyanın o başına

getm;;)y;;) d;;)y;;)rs;;)nmi? ! Gerda quldur qızın yanağını tumariadı V;) şahzad;;) oğlanla

şahza�;;) qızı ondan soruşdu. - Onlar yad ölk;;)l;;)r;;) gedibl;;)r, - dey;;) g;;)nc quldur qız ca­

vab verdi .

- B;;)s qarğa? - dey;;) Gerda soruşdu.

- Meş;;) qarğası ölmüşdür. 81 qarğası dul qalmışdır. Aya-

ğına qara bir parça bağlayılı g;;)zir V;) öz b;;)xtind;;)n şika­

y;;)tl;;)nir. Ancaq bütün bunlar boş şeyl;;)rdir. Y axşısı budur, S;;)n

bir danış görüm, başına n;;)l;;)r g;;)ldi V;) Kayı nec;;) tapdın? Gerda il;) Kay bütün başlarına g;;)l;;)nl;;)ri ona danışdılar. - H;), nağıl da burada qurtardı ! - deyib g;;)nc quldur qız

söz verdi ki, onların Ş;;)h;;)fİn;;) yolu düş;;)nd;;), yanlarına g;;)l;;)c;;)k­

dir V;) ;;)ll;;)rini sıxdı . Sonra o, dünyanı g;;)zm;;)y;;) getdi . Kay il;)

Gerda is;) ;;)1-;;)1;;) verib evl;;)rin;;) yön;;)ldil;;)r. Onlar keçdikl;;)ri

yerl:;)rd:;) yaz çiç:;)kl:;)ri açır, yaşıl otlar bitirdi . Amma budur,

kils;;) Z:;)ngl;;)rinin S;;)si V;) doğma Ş;;)h;;)rl;;)rinin uca qüll;;)};;)ri gö­ründü. Onlar tanış pill;;)};;)rl;;) yuxarı çıxıb, öz otaqlarına gir­dil;;)r. Burada h;;)r bir şey keçmişd;;) olduğu kimi idi : saatın k;;)fkiri ;;)VV;;)lki kimi «tiq-taq» edib taqqıldayırdı . Saatın ;;)q­r:;)b}:;)rİ d;) siferblat üz;;)rind;;) h;;)r;;)k;;)t edirdi . Ancaq onlar al­

çaq qapıdan iç;;)ri girdikd;;) bildil;;)r ki , boyları uzanmışdır. Çi­

Ç;;)kl;;)nmiş qızılgül kolları su novçasından uzanıb açıq p;;)n­

C:;)r;;)d;;)n boylanır, iç;;)ri baxırdılar. Uşaqların xırdaca skam-

47

yalan da burada idi . Kay il� Gerda skamyalarda oturuh �1-�1� verdil�r. Qar kraliçanın bumbuz, bomboş sarayını ağır bir

yuxu kimi yaddan çıxartdılar. N�n� günün altında oturub,

ucadan incil oxuyurdu: «8g�r siz, uşaqlar kimi olmasanız, c�nn�t� gir� bilm�zsiniz !» .

Kay il� Gerda bir-birinin üzün� baxdılar v� bu q�dim

duanın m�nasını indi başa düşdül�r: Açı b qızılgüll�r . . . göz�ldir h�r yan! Körp� İsa olar bizl�r� �yan !

Onlar indi daha böyümüşdül�r, yan-yana oturmuşdular.

Amma onların ür�kl�ri v� ruhlan uşaqlıqda olduğu kimi saf

idi . İlıq, b�r�k�tli yay da g�lmişdi !

48

BİR QINDAN ÇIXMIŞ BEŞ NOXUD

13 ir qının içinda beş noxud danasi var idi . Onlar yaşıl idi, qınları da yaşıl idi - buna göra onlar ela bildilar ki, bütün dünya yaşıldır, bunu da doğru

bilirdilar. Qın böyüyür, noxud danalarİ da böyüyürdü. Onlar hamısı carga ila yerlaşmişdilar. Axı, onların manzillari da bela idi ! Qını hayırdan gün işıqlandırır va qızdırırdı, yağış da onu yuyurdu. Qının içi isti va rahat idi . Gündüz işıq olurdu, geca qaranlıq, qayda ila garak ela bela da olaydı . Noxud d�nalari get-geda böyüyür va böyüdükca qının içinda oturub, daha çox fıkirlaşirdilar: axı , garak bir işla maşğul olaydılar ! Onlar har biri bela fıkirlaşirdi : «Görasan, man ela hamişa burada oturuh qalacağam? Axı, bir yerda çox oturmaqdan barkiyaram! Mana bela galir ki, divarın o üzünda na isa bir şey var !»

Aradan bir neça hafta keçdi . Noxud danalarİ saraldılar, qın da saraldı .

- Bütün dünya saralır ! - deya noxud danatari dillandilar. Onlar doğru deyirdilar.

Birdan onlar bir şaqqıltı eşitdilar: kim isa qını darib, qınla dolu olan cibina qoydu.

- Ha, indi bizi azad buraxacaqlar ! - deya noxud danalarİ saslandilar va gözlamaya başladılar.

- Man bilmak istardim ki, bizim beşimizdan hansı birinin

49

b�xti hamıdan yaxşı g�tir�c�k? - dey� �n xırdaca noxud d�­n�si dill�ndi . - H�, bu yaxında aşkar olar.

- N� olacaq, olsun! - dey� �n iri noxud d�n�si cavab ver-di .

Bird�n "Traq ! " edib qın partiadı v� bütün noxud d�n�l�ri parlaq gün işığına çıxdılar. Xırdaca bir oğlan onları ovcunun içind� tutub deyirdi ki, bunlar onun tüf�ngind� atılmağa ya­rar. O, h�min saat tüf�ngini bir noxud d�n�sil� dolduruh atdı .

- M�n geniş dünyaya uçuram! 8g�r hün�rin var, indi m�ni tut görüm! -dey� noxud d�n�si ciyild�yib gözd�n itdi .

İkinci noxud d�n�si dedi : - M�n uçub birbaş gün�ş� ged�c�y�m. Gün�ş el� lap

m�nim ist�diyim kimi bir qındır ! Bel� deyib o da yox oldu. Qalan iki poxud d�n�si bel� dedi : - Biz hara düşs�k, orada yatacayıq. Y �qin ki, bir yer�

düş�c�yik ! Onlar yer� düşdül�rs� d� tüf�ngd�n yaxalarını qurtara

bilm�dil�r. - H�, biz hamıdan uzağa uçuruq ! - dey� onlar çığırdılar. - N� olacaq, qoy olsun ! - dey:;) axırıncı noxud d:;)n:;)si uça-

uça s�sl�ndi . Tüf�ng atıldı, noxud d�n�si havaya uçdu. Sonra çardağın

p�nc:;)r:;)sinin altında vurulmuş bir taxtanın üstün� düşüb, ora­dan bir d�liy� diyirl�ndi. Orada yumşaq torpaqda mamır bit­mişdi . Noxud d�n�si mamırın içind� itib-batdı V:;) orada giz­ı�nib qaldı, ancaq onun b:;)xti varmış .

- N� olacaq, qoy olsun ! - dey:;) o t:;)krar etdi. Çardaqdakı balaca otaqda yoxsul bir qadın yaşayırdı . O, gündüzl�r gedib özg:;)l:;)rin sobalarını yandırır, onlar üçün odun yarır v� ümu­miyy�tl� h�r cür ağır işl�r görürdü. Bu qadın h�m güclü, h�m

50

d� çalışqan idi, amma yen� d� yoxsul yaşayırdı . Evd�, da­rısqal otaqda onun yeniyetm�, arıq, cılız, t�kc� bir qızı yataq­da yatırdı. O, bir il idi ki, x�st� yatırdı . N� yaşamağa qüvv�ti var idi, n� d� öl� bilirdi .

Anası deyirdi : - O da hacısının dalınca ged�c�k! M�nim iki qızım var

idi . 8lb�tt�, iki qızı yedirib-içirm�k asan deyildir. Buna gör� d� allah onları m�niml� bölüşdü: birini öz yanına apardı . . . Bire� bu �limd�n getm�y�ydi . Amma y�qin allah razı olmaz ki, o öz hacısından ayrı yaşasın, onu da öz yanına ap arar . . .

Ancaq x�st� qız h�l� d� yaşayırdı . O , bütün günü döz�r�k s�ssizc� çarpayısında uzanıb, anasının çör�k pulu qazanmaq­dan qayıtmasını gözl�yirdi .

Yaz g�ldi . Bir gün s�h�r tezd�n anası iş� getm�y� hazır­laşdığı bir zamanda gün�şin parlaq İşığı xırdaca p�nc�r�d�n süzüb döş�m�nin üstünd� oynaşanda, x�st� qız ona baxıb s�sl�ndi :

- Ana, o p�nc�r�d� görün�n yaşıl şey n�dir? Kül�k onu yırğalayır.

Anası p�nc�r�y� yaxınlaşıb onu azacıq araladı v� dedi : - Aha, burada n� is� bir şey göy�rir. Dey�s�n noxuddur,

xırdaca yarpaqlar açıb . Gör�s�n, o, haradan g�lib bu d�liy� düşüb? Bax, bu da s�nin bağçan, bax, l�zz�t al !

Çarpayını p�nc�r�y� yaxın qoydular ki, x�s� qız oradan bax­dıqca noxud bitkisini yaxşı görsün. Sonra anası çıxıb iş� getdi.

Qız axşam anasına dedi : - Ana, m�n� el� g�lir ki, sağalıram . . . Bu gün gün�ş m�n�

el� mehribanlıqla işıq saçırdı ki . . . Bir bax, gör noxud n� yaxşı boy atır. Günün qabağında m�nim d� halım yaxşılaşır. M�n sağalıram.

5 1

- Taki sanin halın yaxşı olsun ! - deya anası özü inanmasa da, ona bela cavab verdi . O, noxud bitkisinin yanına xırdaca bir ağac parçası sancdı ki, külak onu sındırmasın; axı onun qızına ürak-dirak veran bu noxud bitkisi idi .

Qızın anası ipin bir ucunu pancaranin altına möhkamca bağlayıb, o biri ucunu haşiyanin lap üstüna barkitdi ki, noxud bitkisi möhkam dura bilsin va ipa sarmaşıb qalxsın. Noxud da ipa sarmaşıb har gün gözagörünacak daracada boy atırdı.

- Bir bax, noxud bu yaxında çiçaklanacak! - deya qızın anası bir sahar dillandi va daha özü da inanınağa başladı ki, qızı sağalacaqdır.

Qadına ela galirdi ki, qızı axır zamanlar şanlanmişdir. O, saharlar tez-tez özü yerindan qalxıb oturur va panldayan gözlarila öz xırdaca bağçasına baxırdı . Burada isa vur-tut birca noxud bitkisi göyarmişdi . Aradan bir hafta keçdikdan sonra xasta qız birinci dafa olaraq, düz bir saatlığa yerindan qalxdı . O, günda qızınaraq lazzat alırdı . Pancara tayhatay açıq idi . Onun qabağında noxud açıq-çahrayı rangda gözal çiçak açmışdı . Qız ayilib çiçayin zarif taçaklarini lap yavaşca öpdü. Bu gün qız üçun �sı bayram idi .

- Görünür ki, allah özü bu noxudu burada akib va gö­yardib ki, ay manim aziz qızım, sana ümid va sevine versin, hamçinin mana da ! - deya xoşbaxt ana çiçaya baxa-baxa, ela gülümsündü ki, ela bil qarşısındakı xilaskar malak idi .

Y axşı, b as o biri noxud danalari neca oldu? O noxud danasi ki , geniş dünyaya uçub : «8gar hünarin var, indi mani tut görüm! » - deya çığınrdı, avvalca damda bir novçaya duş­dü, sonra isa bir göyarçinin çinadanma düşüb, Yunus peyğambar balinanın qamında qalan kimi, orada qaldı, o biri cüt noxud danalari da harnin yera düşdülar, onlan da gö-

52

y�rçinl�r yedil�r. Dem�li ki, h�r halda onlardan da bir q�d�r xeyir g�ldi .

Uçub gün�ş� getm�k ist�y�n dördüncü noxud d�n�si is� novçanın için� düşüb, bir neç� h�ft� iyl�nmiş suyun içind� qaldı, buna gör� d� şişdi.

- H�, yaman kök�lmiş�m ha ! - dey� noxud d�n�si dill�n­di . - Bu yaxında lap partlayacağam. M�n� el� g�lir ki, heç bir noxud d�n�si bunu bacarmayıb v� hacara da bilm�z. M�n bizim qının içind� olan beş noxud d�n�sinin hamısından göz�­liy�m!

Novça da onun dedikl�rini tamam t�sdiq etdi . Çardaqdakı p�nc�r�nin qabağında g�nc bir qız durmuşdu;

onun gözl�ri panldayır, yanaqlarında is�, sağlam bir qızartı vardı . O, noxud çiç�yinin qarşısında z�rif �ıı�rini bir-birin� bitişdirib allaha razılıq edirdi .

Novça is� bel� deyirdi : - Noxud d�n�l�rind�n �n yaxşısı m�nim noxudumdur.

53

ÇOBAN QIZ İLa BACATaMİZLaYaN

8:n köhn�likd�n qapqara olmuş, üz�rind� taxtadan ürb�cür fıquralar v� bitki naxışları işl�nmiş �sı

q�dim şkaf heç görmüs�nmi? Bir otaqda lap bu cür şkaf var idi . Sahibl�rin� öz n�n�l�rind�n qalmışdı . Şkafın üz�rin� yuxarıdan aşağıya q�d�r taxtadan qızılgül v� lal� na­xışları işl�nmişdi . Q�rib� naxışların arasından xırdaca ma­rallar buynuzlu başlarını uzatmışdılar. an görk�mli yerd� is� taxtadan bir adam fıqurası qayrılmışdı . Ona baxmaq çox �y­ı�nc�li idi : o, üzünü qırışdırıb, dişl�rini ağartmışdı, amma heç dem�k olmazdı ki, o gülür. Bu adamın ayaqları keçi ayaqları idi, alnında xırdaca buynuzları da var idi . Uzun saqqalı döşün� düşmüşdü. Uşaqlar h�miş� ona «keçiayaq-ober-unter-general­kapitan-serjant» dey�rdil�r. H�rç�nd bu adı söyl�m�k çox ç�tin idi v� bunu çox az adam dey� bil�rdi, amma taxtadan bel� adam qayırmaq özü d� böyük z�hm�t ist�yirdi . Bununla b�rab�r h�min bu adam fıqurası şkafın üz�rind� s�liq� il� yerl�şib h�miş� gözünü güzgü mizin� zill�mişdi . Çünki orada, ayağında z�rli başmaqlar v� başında z�rli şlyapası olan q�­ş�ng, balaca çini çoban qız durmuşdu. Onun paltan yandan s�liq� il� yığışdırılmışdı v� qızılgüll� b�z�nmişdi, �lind� d� çoban çomağı var idi . Çoban qız çox göz�l idi ! Onun, dem�k olar ki, lap yanında xırdaca bir bacat�mizl�y�n durmuşdu, o,

54

kömür kimi qapqara idi . Ancaq o da çinid�n qayrılmışdı . O da t�rt�miz v� göz�l idi v� heç bir k�sd�n d� pis deyildi . Amma g�r�k bacat�mizl�y�n olduğunu göst�r�ydi, usta onu el� yaxşı bir şahzad� kimi d� düz�ld� bil�rdi . Hamısı bir deyilmiş, ist�r bacat�mizl�y�n olsun, ist�r şahzad�?

Bacat�mizl�y�n göz�l bir v�ziyy�t alıb durmuşdu; �lind� d� bir xırdaca n�rdivan tutmuşdu. Onun üzü qız üzü kimi ağappaq v� ç�hrayı idi, amma dey�s�n, bu, s�hv idi : üzünd� azacıq l�k� olsaydı, heç pis olmazdı . O, çoban qızla, dem�k olar ki, lap yan-yana durmuşdu. Çünki onları bel� qoymuş­dular. Onlar yanaşı durduqları üçün d� bir-birin� nişanlanmış­dılar, axı onlar bir-birin� çox yaraşırdıdar: ikisi d� cavan idi, ikisi d� h�min bir cür çinid�n qayrılmışdı, ikisi d� kövr�k idi .

Güzgünün qabağında, onlarla yanaşı bir kukla da var idi . Amma bu onlardan üç d�f� böyük idi . Bu, qoca bir çinli idi, özü d� başını endirib-qaldırmağı bacarırdı . O da çinid�n qayrılmışdı v� deyirdi ki, balaca çoban qızın babasıdır. Amma o, �lb�tt�, bunu sübut ed� bilm�zdi, ancaq deyirdi ki , qızın ixtiyarı onun �lind�dir. Buna gör� d� çoban qıza elçi düş�n keçiayaq ober-unter-general-kapitan-serjanta baş �yirdi.

Bir d�f� qoca çinli çoban qıza dedi : - Bax, s�nin g�l�c�k drin odur. Hdr şeyd baxdıqda beld mdlum olur ki, o, qırmızı

ağacdan qayrılmışdır. Ona �r� gets�n s�n� d� keçiayaq-ober­unter-general-kapitan-serjantın arvadı dey�rl�r. Onun şkaf dolusu gümüşü var, h�l� gizlin qutularda saxladığı şeyl�ri demiram.

- M�n onun qaranlıq şkafına getm�k ist�mir�m, - dey� balaca çoban qız etiraz etdi . - Deyirl�r ki, orada on bir çinli arvadı dustaq saxlayır.

- H�, dem� li ki, s�n d� on ikincisi olarsan ! - dey� çinli

55

onun sözünü k;Jsdi . - Bu gec;J köhn;J şkafdan bir cırıltı g;Jl;Jn kimi sizin toyunuz olacaqdır. M;Jnim çinli olduğum n;J q;Jd;Jr doğrudursa, bu da o q;Jd;Jr doğrudur ! - deyib, başı il;J t;Jsdiq etdi V;J yuxuya getdi .

Balaca çoban qız ağladı, öz sevimli dostu çini baca­t;Jmizl;Jy;Jn;) baxdı V;J dedi :

- S;)nd;)n xahiş edir;)m, g;)l buradan çıxıb geniş dünyaya ged;)k. Biz burada qala bilm;Jrik !

- S;)n n;) ist;)yirs;)nS;J, m;)n d;) onu ist;Jyir;)m, - dey;J balaca bacat;)mizl;Jy;Jn ona cavab verdi . - İst;Jyirs;)n lap el;J bu saat ged;Jk! M;)n arxayınam ki, öz peş;)ml;) S;)ni dalandıra bil;)r;Jm.

- Ah, bire;) biz bu güzgü mizind;Jn tez düşüb ged;) bil;)y­dik ! - dey;J çoban qız köksünü ötürdü. - S;)ninl;) birlikd;J yalnız azadlığa çıxandan sonra m;)n xoşb;)xt ola bil;)r;)m.

Bacat;)mizl;Jy;)n onun könlünü aldı . Sonra güzgü mizinin haşiy;Jsi V;) Z;)r naxışlı ayaqları İl;) aşağı düşm;)yin nec;) rahat olduğunu ona göst;)rdi . Bacat;)mizl;)y;Jnin n;Jrdivanı burada onların işin;J çox yaradı . indi, budur, onlar daha döş;Jm;Jnin üstünd;)dirl;Jr. Onlar şkafa baxıb gördül;Jr ki, orada yaman vumuxma başlanıbdır.

Ağacdan yonulmuş maraUar boyunlarını daha da uzadıb buynuzlarını dik tutmuş V;) başlarını h;)rbm;)y;J başlamışdılar, keçiayaq-ober-unter-general-kapitan-serjant İS;) göy;J hoppa­mb qoca çinliy;) çığırdı :

- Onlar qaçdılar, qaçdılar ! Qaçqınlar azacıq qorxuya düşdül;Jr, tez p;)nc;Jr;Jnın

altındakı siyirm;)y;) hoppandılar. Bu siyirm;)nin için d;) üç-dörd d;)St;) (özü d;) yarımçıq) kart

V;)r;)ql;)ri V;J xırdaca bir kukla teatrı var idi . Bunları qutuda yerl;)Ş;) bilm;Jl;Jrin;) gör;J düzmüşdül;Jr. Teatrda tamaşa gedirdi .

56

Birinci c�rg�d� bütün qırmızıtoxmaq, k�rpic, xaç v� qaratox­maq qızlar oturub, öz �ıı�rind�ki lal�l�ri yell�yirdil�r. Onların arxasında valetl�r durmuşdular. Onlardan h�r birinin iki başı var idi, biri yuxarıda, o biri d� aşağıda. Pyes iki sevgili bar�sind� idi . Bunlar heç cür� birl�ş� bilmirdil�r. Çoban qız onlara baxanda ağladı, tamaşa onun öz halını yadına saldı .

- Ah, m�n daha döz� bilmir�m! - dey� o dili dolaşa­dolaşa söyl�di, - g�l buradan çıxıb ged�k !

Amma onlar yen� döş�m�nin üstünd� olduqda, güzgü mi­zin� sarı baxıb gördül�r ki, qoca çinli oyanmışdır. O, öz yerind�n t�rp�nib oturmuş halda hara is� sürünürdü, - o h�miş� bardaş qurub otururdu, g�z� bilmirdi .

- Qoca çinli bizim dalımızca g�lir ! - dey� balaca çoban qız çığırdı v� el� qorxdu ki, öz çini dizl�ri üst� çökdü.

Bacat�mizl�y�n dedi : - Bir gör m�nim ağlıma n� g�lib . G�l s�ninl�, bax, o

küncd� duran şimiyyat vazının için� girib uzanaq. Qızılgül v� lavanda çiç�kl�rinin l�ç�kl�ri üstünd� uzanaq. 8g�r çinli bi­zim üstümüz� g�lm�k ist�s�, oradan onun gözl�rin� duz ataq.

- Bunun köm�yi az olar ! - dey� çoban qız cavab verdi . ­Bundan başqa m�n bilir�m ki, qoca çinli il� bu vaz bir-biri il� nişanlanmışdılar. indi ki, onlar bir vaxt bir-birini sevibbr, bu

m�h�bb�t tamam yox ola bilm�z. Y ox, bizim bire� çar�miz var, g�r�k geniş dünyaya çıxaq.

- B�s s�n m�niml� birlikd� yola çıxmaqdan qorxmursan­mı? - dey� bacat�mizl�y�n soruşdu. - Bu dünyanın n� q�d�r geniş olduğunu v� bizim bir d� bura qayıda bilm�y�c�yimizi düşünübs�nmi?

- H�. düşünmüş�m! - dey� çoban qız cavab verdi . Bacat�mizl�y�n inamla ona sarı baxıb dedi :

57

- M;Jn birc;J yol bilir;Jm, o da bacadır! S;Jn doğrudan da m;Jniml;J birlikd;J sobanın için;J girm;Jy;J, sonra da odun yanan yerd;Jn keçi b baca il;J yuxan dırmaşmağa cür;Jt ed;Jrs;Jnmi? Biz gedib hacaya çatdıqdan sonra orada m;Jn özümü göst;Jr;J bil;Jr;Jm. Biz el;J uca bir yer;J çıxarıq ki, heç bir k;Js daha biz;J çata bilm;Jz. Lap yuxarıda is;J bir d;Jlik var, oradan geniş dünyaya çıxmaq olar.

Bacat;Jmizl;Jy;Jn çoban qızı sobanın qapısının ağzına ap ardı.

- Vay, bura fl;J yaman qaradır ! - dey;J çoban qız çığırdı; amma yen;J d;J bacat;Jmizl;Jy;Jnl;J birlikd;J sobanın için;J girib, odun yanan yerd;Jn hacaya keçdil;Jr. Orada heç göz-gözü görmürdü.

- Bax, budur, indi biz hacanın içind;Jyik ! - dey;J bacat;J­mizl;Jy;Jn dill;Jndi . -Bir bax gör yuxarıda n;J q;JŞ;Jng bir ulduz parıldayır!

Göyd;Jn onlara lap ;JSl bir ulduz baxırdı . Ulduz düz onların başı üstünd;J parıldayırdı ; el;J bil ki, yol göst;Jrm;Jk ist;Jyirdi . Onlar sürün;J-sürün;J gedir, sonra üzüyuxarı dırmaşmağa başladılar. Bu yol n� yaman ç�tin yol idi ! Onlar el� uca, el�

uca bir yer;J qalxmalı oldular ki ! Amma bacat;Jmizl;Jy;Jn oğlan çoban qıza köm;Jk edirdi . Onu qaldınrdı, ;Jl yetirirdi V;J öz çini ayaqlarını hara qoymaq lazım g;Jldiyini ona göst;Jrirdi . Onlar bel;Jlikl;J, hacanın lap yuxarısına çatıb, onun qırağında otur­dular ki, yaxşı-yaxşı dincl�rini alsınlar. Axı, zarafat deyil , bel;J Ç;Jtin bir yoldan sonra onlar yorulmuşdular.

Onların başı üz;Jrind;J göyün üzü ulduzlarla dolu idi, aşağıda is;J Ş;Jh�rin damlan görünürdü. Bacat�mizl�y�nl� ço­ban qız ;Jtrafına boylanıb, bu yek;J dünyanı gözd;Jn keçi­rirdil;Jr. Y azıq çoban qız ;JVV;Jll;Jr heç bilmirdi ki, bu dünya

5 8

bel�dir. O, xırdaca, başını bacat�mizl�y�nin çiynin� qoyub el� ağladı ki, onun qurşağındakı z�r töküldü.

- Y ox, bu daha dözülm�zdir ! M�n burada yaşaya bilm�­r�m. Dünya çox böyükdür! - dey� çoban qız s�sl�ndi . - Ah, n� olaydı, yen� d� öz güz gü mizimizin üstün d� olaydıq ! M�n geri qayıtmayınca rahat ola bilm�r�m. Axı m�n ki, s�ninl� bu geniş dünyaya g�ldim, indi d� s�n �g�r m�ni azacıq sevir­s�ns�, g�r�k m�ni ev�, öz yerimiz� ötür�s�n.

Onda bacat�mizl�y�n onu dil� tutmağa başladı; qoca çiniini v� keçiayaq-ober-unter-general-kapitan-serj antı onun yadına saldı . Ancaq çoban qız el� acı-acı ağlayır v� öz �ziz bacat�mizl�y�nini el� öpürdü ki, bacat�mizl�y�n bunun ağıltı bir iş olmadığını bil�-bil� onun dediyin� razı olmaqdan başqa çar� tapmadı.

Onlar hacanın içil� çox ç�tinlikl� enib yen� d� aşağı süründül�r v� odun qalanan yer� çatdılar. Bura çox qaranlıq idi. Onlar sobanın örtülü qapısına çatdıqda, durub dinl�dil�r ki, görsünl�r, otaqda n� var - n� yox? Ora tamamil� sakit idi . Onlar sobadan başlarını çıxarıb gördül�r ki, . . ay dad ! - qoca çinli, otağın t�n ortasında yer� s�rilmişdir. s�n dem� o, qaçqınların dalınca qaçanda güzgü mizinin üstünd�n yıxılıb, üç parça olmuşdu. Onun kürayi tamamila qopmuş, başı isa

diyirl�nib künc� düşmüşdü. Amma keçiayaq-ober-unter-gene­ral-kapitan-serjant öz �vv�lki yerind� durub baş ver�n bu işi fıkirl�şirdi .

- Ay aman, n� d�hş�tlidir ! - dey� balaca çoban qız qış­qırdı . - M�nim qoça babam parça-parça olmuşdur. Hamısı da bizim üstümüzd�. M�n buna davam g�tir� bilm�r�m ! - deyib çox p�rişan oldu.

Bacat�mizl�y�n dedi :

59

- Onu yen� d� lap yaxşı yamayıb düz�ltm�k olar ! s�n heç bel� bikef olma. Onun kür�yin� bir az yapışqan ç�km�k v� boğazına iri bir taxta parçası taxmaq lazımdır ki, yen� t�pt�z� olsun. N� bilm�k olar, h�l� gör�rs�n, bir yığın xoşag�lm�z sözl�r d� dey�r.

- S�n el�mi gürnan edirs�n? - dey� ÇOban qız SOTUŞdU V� onlar ikisi d� güzgü mizinin üstün�, öz �vv�lki yerl�rin� çıxdılar.

Bacat�mizl�y�n dedi : - Bax, görürs�nmi, biz n� böyük bir s�yah�t etdik. Axı

heç öz yerimizd�n t�rp�nm�y� d� bil�rdik ! - Bire� babamı yamayıb düz�ltm�k mümkün olaydı ! - de­

y� çoban qız köksünü ötürdü. - Gör�s�n, bu, baha başa g�lir? Qoca çiniini yamadılar; bu iş� bütün ail� qoşuldu: onun

kür�yini yapışdırdılar, boğazına da bir ağac parçası soxdular. O, yen� t�pt�z� oldu. Amma daha başını t�rp�d� bilmirdi.

Keçiayaq-ober-unter-general-kapitan-serjant çinliy� dedi : - Görünur, siz sınandan sonra öz gözünüzd� yaman böyü­

yübsünüz. Amma m�n burada lovğalanmalı bir şey gör­mür:Jm.

Bu zaman bacat�mizl�y�nl� balaca çoban qız yalvarıcı baxışlarla qoca çinliy� baxdılar. Onlar qorxurdular ki, o başı il� razılıq işar�si ver:Jr. Amma çinli daha başını t�rp�d� bil­mirdi. Boğazına taxta parçası tıxadıqlannı başqalarının ya­nında söyl�m�k is� yaxşı düşm�zdi .

O vaxtdan b:Jri h�r iki çini heyk:Jlcik, ygni çoban qızla bacat�mizlgygn yan-yana durmaqda idil�r. Onlar babanın bo­ğazındakı taxta parçasına şükür edirdil�r vg düşüb sınana q�d�r bir-birini sevm�kd:J idil:Jr.

60

ÇOBANYASTIGI

13 ir qulaq asın, görün siz;:) ll;:) danışacağam. Ş;:)h;:}rin k;:)narında, yolun lap qırağında bir bağ vardı . Y ;:)­qin ki, o bağı görmüsunüz. Onun qabağında kiçik

bir bağça V;:) çiç;:)klik vardı, bunların dövr;:)sin;:) taxtadan r;:)ngli hasar Ç;:)kilmişdi .

Bağın yaxınlığında, arxın lap qırağında yumşaq, yaşıl otlann içind;:) xırdaca bir çobanyastığı çiç;:)yi bitmişdi. Gün;:)şin şüalan yaraşıqlı bağ çiç;:)kl;:)ri kimi onu da isindirir V;:) oxşayırdı. Bizim çobanyastığı çiç;:)yi d;:) h;:)r gün, lap h;:)r saat boy atıb böyüyürdü. Bir S;:)h;:)r gözqamaşdıran xırdaca ağ l;:)Ç;:)kl;:)ri açıldı, onun gün;:)Ş;:) b;:)nz;:)r san dair;:)ciyini sanki şüalar dövr;:)y;:) aldı. Çobanyastığının heç vecin;:) d;:) g;:)lmirdi ki, onu qalın otların ara­sında heç k;:)S görmür V;:) o, bel;:) adi V;:) göz;:)gÖrünm;:)z bir çiç;:)k­dir - yox, o, h;:)r şeyd;:)n razı idi . Çiç;:)k, üzünü gün;:)Ş;:) san çevi­rib ona tamaşa etm;:)kd;:)n };:)ZZ;:)t alır V;:) haradasa ;:)ngin S;:)mada öt;:)n torpağın n;:)ğm;:)l;:)rini dinl;:)yirdi.

Çobanyastığı el;:) sevinirdi ki, guya böyük bayramdır, am­ma ;:)Slind;:) el;:)C;:) hazar ert;:)si idi; bütün uşaqlar m;:)kt;:)bd;:) oturuh d;:)rs öyr;:)nirdil;:)r. Bizim çobanyastığı da öz yaşıl sapiağının üstünd;:) oturub, parlaq gün;:)Şd;:)n, dövr;:)sind;:)ki h;:)r bir şeyd;:)n d;:)rs alır V;:) düşünürdü ki, allah h;:)r şeyi göz;:)l yaratmışdır. Çobanyastığına el;:) g;:)lirdi ki, el;:) torağay da onun duyduğu ba­r;:)d;:) bel;:) aydın V;:) göz;:)l n;:)ğm;:)l;:)r oxuyur. Çobanyastığı uç-

6 1

maqda v� oxuınaqda olan xoşb�xt quşcuğaza d�rin bir m�h�bb�tl� tamaşa edirdi. Amma çiç�k özü uça v� n�ğm� oxuya bilm�diyi üçün heç d� q�m ç�kmirdi. O düşünürdü ki, «Axı, m�n d� görür�m, eşidir�m! Gün�ş m�n� işıq saçır, yuınşaq kül�k m�ni öpür. Ah, m�n� n� çox şey qism�t olmuşdur ! »

Hasarın o t�r�fınd� çoxlu dikbaş v � lovğa çiç�kl�r bit­mişdi . Onların �tri n� q�d�r az idis�, lovğalıqları bir o q�d�r çox idi . Ş�qayiq çiç�kl�ri özl�rini şişirdir, qızılgüll�rd�n iri olmaq ist�yirdil�r. Amma iş heç d� irilikd� deyildir. Hamı­sından alab�z�k olan lal�l�rdi . Onlar bunu çox yaxşı bilirdil�r v� özl�rini bacardıqca dik tutmaq ist�yirdil�r ki, daha çox göz� görünsünl�r. Onların heç biri hasarın o tayında bitmiş xırdaca çobanyastığı çiç�yini saymırdılar. Amma çobanyastığı tez-tez onlara sarı boylanıb baxır v� bel� düşünurdü: «Onlar n� yaraşıqlı, n� q�ş�ngdir ! 8lb�tt�, göz�l quş onlara qonaq g�l�c�kdir ! Allaha şükür olsun ki, m�n onlara yaxın bir yerd� bitmiş�m v� bütün bu göz�llikl�ri görür� m» ! . Çobanyastığı el� bunları düşünürdü ki, bird�n torağay «pırr» -el�yib birbaş aşağı endi . . . Amma bağın için�, ş�qayiq v� lal� çiç�kl�rinin yanına yox, birbaş otların üstün�, çobanyastığı çiç�yinin ya­nına qondu. Çobanyastığı sevindiyind�n özünü el� itirdi ki, heç bilm�di n� düşünsun.

Quşcuğaz çobanyastığı çiç�yinin dövr�sind� atılıb-düşür v� oxuyurdu: «Ay, n� yumşaq otdur! Bu gümüşü paltarlı , qızılı dair�cikli çiç�k n� göz�ldir ! »

·

Çobanyastığı çiç�yinin sarı dair�ciyi doğrudan da, qızıl kimi parıldayır v� gözqamaşdıran ağ l�ç�kcikl�ri gümüşü r�ng� çalırdı .

Çobanyastığı el� xoşb�xt, el� şad idi ki ! Quşcuğaz onu öpdü, ona bir göz�l n�ğm� oxudu, yen� d� mavi göyl�r� ucaldı. Aradan düz beş d�qiq� keç�nd�n sonra çobanyastığı özün� g�ldi.

62

O, utanmış, amma ür;}kd;}n çox razı qalmış halda bağdakı çiç;}kl;}r;} san baxdı, axı onlar çobanyastığı çiç;}yin;} nec;} bir xoşb;}xtlik, nec;} bir Ş;}r;}f qism;}t olduğunu görmüşdül;}r; ;}lb;}tt;}, bunun qiym;}tini heç k;}s onlardan yaxşı bilm;)zdi. Amma lal;}l;}r bir az da artıq lovğalandılar V;} inciyib acıqlandıqlanndan qızardılar, yek;}baş Ş;}qayiq çiç;}kl;}ri is;} özl;)rini şişirtdil;}r. Y axşı ki, onlar danışa bilmirdil;}r, yoxsa çobanyastığına yaman döş;}y;}C;}kdil;}r. Y azıq çobanyastığı o saat başa düşdü ki, onların kefl;}ri pozulmuşdur V;} ür;}kd;}n onlara acıdı.

Bu vaxt bağın içind;} bir qız göründü, onun ;}lind;} parıldayan bıçaq vardı. Qız lal;}l;}rin yanına g;}lib onları bir-bir k;}Sm;}y;} başladı . Çobanyastığı heyifsil;}ndi : «Ay aman ! Daha onların işi bitdi !» . Qız çiç;}kl;}ri d;}rib getdi , çobanyastığı is;} sevindi ki, hasarın bu tayında, otların içind;} bitmişdir V;} burada onu heç kim görmür. O öz b;}xtin;} şükür etdi, gün ba­tanda is;}, l;}Ç;}kcikl;}rini yığıb yatdı . Bütün gec;}ni yuxuda gün;}şi V;} xırdaca quşcuğazı gördü.

S;}h;}r çobanyastığı l;}Ç;}kl;}rini açıb, onları ;}l kimi havaya V;} işığa sarı uzatdığda, yen;} torağayın S;}sini eşitdi : quşcuğaz ötürdü, amma el;} q;}mli ötürdü ki ! Yazıq quş t;}l;}y;} düşmüşdü V;} indi açıq p;}nC;}r;}d;}n asılmış bir q;}f;}sin içind;} idi . Torağay yamyaşıl çöll;}rin, Ç;}m;}nl;}rin ÜZ;}rind;} uçmağın l;}ZZ;}tind;}n, qanadlanıb göyl;}rin bir qatına ucalmağın f;}r;}hind;}n, dadırr­dan n;}ğm;} oxuyurdu. Y azıq quşcuğazın xırdaca ür;}yi çox d;}rdli, çox k;}d;}rli idi, axı o ;}Sİr idi !

Çobanyastığı ;}Sir quşa Ür;}kd;}n köm;}k etm;}k ist;}yirdi, amma nec;} etsin? Dövr;}sind;}ki göz;)llik, gün;}şin isindirm;}si, ağ l;}Ç;}kl;}rinin parıldaması, çiç;}yin heç gözün;} görünmürdü. O, ancaq yazıq quşcuğaz bar;}sind;} düşünür V;} ona heç cür köm;}k ed;} bilm;}diyind;}n d;}rd Ç;}kirdi .

Bird;}n bağçadan iki oğlan çıxdı . Onların birinin ;}lind;},

63

lal�l�ri k�s�n qızın �lind� olduğu kimi, iri v� iti bıçaq var idi. Oğlanlar düz çobanyastığı çiç�yin� san yön�ldil�r; çiç�k heç başa düş� bilmirdi ki, burada onlara n� lazımdır?

- Bax, buradan biz öz torağayımız üçün bir parça otlu toıpaq k�sib apara bil�rik! - dey� oğlanlardan biri bıçağını yer� soxub, dördbucaq bir otlu toıpaq parçası k�sm�y� başladı. Çobanyastığı çiç�yi d� bu toıpaq parçasının lap ortasında idi.

- Çiç�yi qopar! - dey� o biri oğlan dill�ndi; çobanyastığı çic�yinin qorxudan lap ür�yi düşdü: onu qoparsalar, ölüb ge­d�c�kdi, - axı o yaşamaq ist�yirdi ki, q�f�s� - yazıq �sir quşun yanına gir� bilsin !

- Y ox, yaxşısı budur qoy qalsın, - dey� birinci oğlan cavab verdi . - Bel� daha da gözaldir.

Belalikla çobanyastığı çiçayi q�fasin içina, tarağayın yanına gira bildi .

Y azıq quşcuğaz ucadan oxuya-oxuya öz asirliyindan şika­yatl�nir, o yan-bu yana çırpınıh özünü qafasin d�mir millarina vururdu. Y azıq çobanyastığı danışmaq bilmirdi, na qadar i st� sa da, ancaq birca sözl� da quşun könlünü ala b ilmirdi ! Sahar bu cür galib keçdi .

- Burada su yoxdur! - deya torağay şikayatlanirdi . - Onlar manim üçün su qoymağı unudublar, bağazım quruyub . Od içinda yanıram. Badanim uçunur. Of, nafasim tutulur! Man ölmaliyam, deyasan, günaşin işığından, yaşıl atlardan, bütün dünyadan ayrılmalı olacağam!

Torağay azacıq s�rinlanmak üçün dimdiyini nam v� sarin torpağa soxdu. Bu zaman o, çobanyastığı çiçayini gördü, ona baş aydi, onu öpdü va dedi :

- Y azıq çiçakciyaz, san da burada solub ged�caksan ! Azadlıqda manim ixtiyarımda olan bütün dünyanın avazina onlar mana bir sani, · bir da bu bir qanş yaş ıl o tl u torpağı

64

vermişlar. Burada har bir ot manim üçün yaşıl bir ağac, sanin har bir laçayin atirli bir çiçak olmalıdır ! Heyhat ! Siz mana yalnız nalarin alimdan alındığını xatırladırsınız !

«Of, man onun könlünü na ila alım ! » - deya çobanyastığı düşündü. Amma heç birca yarpağını da tarpada bilmadi . Bunun avazinda isa, onun zarif laçakciklari hamişakindan daha artıq atir saçmağa başladı . Bunu torağay da duydu. O, susuzluqdan üzülsa da, çobanyastığına toxunmurdu. Ancaq bütün otları qırpıb qurtarmışdı .

Budur, axşam da oldu. Amma yazıq quşcuğaza heç kas su gatirmadi . Onda quşcuğaz öz gözal qanadcıqlarını salladı, onları qıc olmuş kimi, bir neça dafa titratdi va bir neça dafa şikayatla civildadi :

Su! Su! Sonra onun xırdaca başı yana ayildi va qamdan, azıy­

yatdan ürakciyazi parçalandı . Çobanyastığı dünanki kimi öz taçaklarini yığışdırıb yata

bilmadi : o da qamgin va xastalanmiş halda başını aşağı sal­ladı .

Oğlanlar ertasi gün sahar galib çıxdılar. Torağayı ölmüş görüb acı-acı ağladılar. Sonra ona xırdaca bir qabir qazıb çiçaklarla bazadilar, ölmüş torağayı qaşang, qırmızı bir qutuya qoydular - onu padşaha layiq bir şakilda basdırmaq ista­yirdilar. Y azıq quşcuğaz ! Na qadar ki, sağ idi va nağma oxu­yurdu, onu yaddan çıxarmışdılar, onu qafasa salmışdılar va susuzluqdan azab çakdirmişdilar, amma indi onu dabdaba ila basdırmaq istayir, onun üçün acı göz yaşları tökürdülar !

Üzarinda çobanyastığı olan torpaq parçasını tozlu yolun içina atdılar. Y azıq torağayı har halda hamıdan çox sevan va onun könlunü alınağı ürakdan arzulayan yazıq çiçayi heç kas düşünmadi.

65

DüCüL OGLAN

13 iri vardı, biri yoxdu, bir qoca şair vardı. O, �sı şair .idi . Bir gün axşamüstü evd� oturmuşdu, ba­yırda hava yaman pis idi . B�rk yağış yağırdı, an-

caq qoca şairin yeri isti v� rahat idi : o, buxarının qabağında oturmuşdu; buxarıda od yanır v� cızhacızla alma bişirdi.

Qoca şair çox mehriban adam olduğu üçün öz-özün� deyirdi :

- Y azıq yolçular, indi yağışın altında yol gedirl�r, y�qin ki, ilikl�rin� qad�r islanıblar.

Bird�n qapının dalından bir uşaq s�si g�ldi : - Mani içari burax ! Soyuqdan donmuşarn va tamam

islanmışam! Uşaq ağlaya-ağlaya qapını döyürdü, yağış da bark yağır,

külak p�nc�ranin çarçiv�l�rini titradirdi . Qoca şair: - Ay yazıq uşaq! - deyib, qapını açınağa getdi . Qapının

dalında balaca bir oğlan durmuşdu; o lap çılpaq idi, qızılı r�n­g� çalan uzun saclarından su damcılayırdı . U şaq soyuqdan asirdi . 8gar onu içari buraxmasaydılar, yaqin ki, donub öla­c�kdi . Qoca şair:

- Ay yazıq uşaq ! - deyib, onun alind�n tutdu. - Ged�k manim yanıma, s�ni isindiraram, şarabla alma veraram, s�n n� q�ş�ng oğlansan !

66

Oğlan doğrudan da çox q�ş�ng idi . Gözl�ri iki işıqlı ulduz kimi panldayırdı . Onun isianmış qızılı saçlarından su damcı­lasa da, saçları çox q�ş�ng, qıvrım idi. R�ngi soyuqdan göy�r­mişdi . Bütün b�d�ni �sirdi, amma özü balaca m�l�y� b�nz�­yirdi . 8lind� göz�l bir kaman var idi . Ancaq yağış onu kor­lamış v� oxların r�ngi getmişdi .

Qoca şair buxarının qabağında oturub, uşağı dizinin üstün­d� �yl�şdirdi . Onun isianmış saçlannın suyunu sıxdı, xırdaca �ıı�rini öz �lin� aldı, isindirdi v� onun üçün şirin ş�rab qay­natdı . Oğlan özün� g�ldi, yanaqları qızardı; o, yer� atılıb, qoca şairin dövr�sind� h�rl�n�-h�rl�n� oynamağa başladı .

Qoca şair: - S�n n� ş�n oğlansan ! - dedi . - B�s adın n�dir? - Amur, - dey� oğlan cavab verdi . - M�g�r m�ni tanımır-

san? Bax, bu da yayım. M�n ox atmağı bacarıram. Bir gör, hava sakitl�şdi, ay işıq saçır !

- s�nin yayın xarab olub ki ! - dey� qoca şair cavab verdi . - Heyif ondan ! - deyib oğlan yayını qaldırdı v� onu göz-

d�n keçirm�y� başladı. - Bu ki qurumuşdur, özün� d� heç bir şey olmayıb, girişi lap yaxşı tarım ç�kilmişdir. Bu saat m�n onu sınayaram.

Oğlan bunu deyib, yaya bir ox qoydu v� qoca şairin düz ür�yini nişan alıb atdı !

- Bax, görürs�nmi, m�nim yayım xarab olmayı b ! - dey� oğlan çığırdı v� b�kd�n gül�-gül� qaçıb getdi .

Ay d�c�ı oğlan ! s�ni ÖZ otağına buraxan, mehribanlıqla qarşılayıb göz�l ş�raba, �la almaya qonaq ed�n qoca şair� heç ox atarlarmı? !

Mehriban şair yer� yıxılıb ağlayırdı : o , lap ür�yind�n yaralanmışdı . Sonra dedi :

67

- Vay, bu Amur na dacal oğlanmış ! Man onun barasinda bütün yaxşı uşaqlara danışaram ki, onlar hamişa Amurdan uzaq qaçsınlar va onunla oynamasınlar, yoxsa onları da in­cidar!

Qoca şairin Amur barasindaki sözlarini eşidan bütün yaxşı uşaqlar, - oğlanlar da, qızlar da dacal Amurdan çakinmaya başladılar. Amma Amur yena da onların hamısını aldatdı o, yaman hiylagar idi !

Talabalar mühaziradan qayıtdıqda, o da onların yanınca qaçır, qoltuğunda bir kitab, ayninda qara sürtuk olduğundan, onu heç kas tanımır! Hamı ela bilir ki, o da talabadir, onun qoluna girib gedirlar, amma o hamının sinasina öz oxunu atır.

Ganc qızlar keşişin yanına darsa getdikda va ya kilsada durduqda Amur da onların yanını kasdirir; hamişa adamlan pusur! Gah ela olur ki, teatrda böyük çilçırağın içina girir, oradan parlaq alov saça-saça yanır; adamlar avval ela bilirlar ki, bu lampadır, amma sonra başqa şey olduğunu duyurlar. O, ham kralın bağçasında, ham da şahar bürcünün üzarinda yü­yürür. Bir dafa o sanin atanın va ananın düz üraklarindan öz oxu ila vurmuşdur. Onlardan soruş, bunu sana danışarlar.

Bali ! Bu Amur, bela oğlandır, heç vaxt ona baş qoşma! O hamının dalınca düşür. Bir işa bax ha, bir dafa o, hatta sanin qoca nanani da öz oxu ila vurmuşdu. Bu, çoxdan olub-keç­mişdir, amma nanan bunu heç bir vaxt yadından çıxarma­yacaqdır ! Vay ! Dacal Arnurl Amma indi daha san bilirsan ki, o , dacal oğlandır.

()8

DONUZOTARAN

13 iri vardı, biri yoxdu, kas ı b bir şahzada vardı . Onun ölkasi çox kiçik idi, amma bununla barabar lap ela da xırdaca deyildi ki, şahzada eviana bil-

mayaydi . O, özü da evianmak istayirdi . 8lbatta, o, gedib imperatorun qızına desaydi ki : «Mana

ara gedarsanmi?» -Bu onun tarafından çox yekabaşlıq olardı . Amma şahzadanin yaxşı adı-sanı vardı . Bela ki, yüzlarla şah­zada qızlar onun taklifini sevina-sevina qabul edardilar. Am­ma maraqlıdır ki, görasan, imperatorun qızı ona na cavab ve­rar?

Galin, bu ahvalatın neca olduğunu dinlayak. Şahzadanin.

atası ölmüşdü, onun qabrinin üstünda tayı-barabari olmayan gözal bir qızılgül kolu bitmişdi. Bu kol ancaq beş ilda bir dafa çiçaklanardi va onda tak birca qızılgül bitardi . Amma bu, ela bir gül idi ki, gal görasan ! Bu gül ela xoş atir saçırdı ki, onu bir dafa qoxlayanda, adam bütün dardini-qamini unudurdu. Şahzada oğlanın bir bülbülü da var idi . Bu bülbül ela qariba ötardi ki, ela bil dünyada na qadar gözal nağmalar varsa, ha­mısı onun xırdaca boğazına toplanmışdır. Şahzada oğlan qızıl­gülü da, bülbülü da imperatorun qızına hadiyya göndarmak istayirdi . Onları böyük, gümüş sandıqçalara qoyub qıza gön­dardilar.

69

İmperator buyurdu ki, gümüş sandıqçalan birbaş böyük zala aparsınlar; şahzad� qız orada qulluqçu qızlarla «qonaq­qonaq» oynayırdı - onun başqa bir işi-peş�si yox idi . Şahzad� qız · içind� h�diyy� olan böyük sandıqçaları gör�nd� sevindiyind�n �ıı�rini bir-birin� vurdu.

- N� olaydı, onların içind� xırdaca bir pişik olaydı ! - dey� şahzad� qız s�sl:mdi .

Amma sandıqçanın içind� bir qızılgül kolu v� onun hudağında q�ş�ng bir qızılgül var idi .

- Ay aman, gör bunu n� q�ş:mg qayırıblar! - dey� qulluqçu qızlar k�k�l�dil�r.

- Q�ş�ng n�dir, - dey� imperator dill�ndi, - bu ki, lap qiyam�tdir!

Amma şahzad� qız qızılgül� �lini vurduqda, az qaldı ki, ağlasın.

- Vay, ay ata ! - dey� o s�sl�ndi . - Bu ki qayırma deyil, �sı gül dür !

- Ay aman! - dey� bütün saray adamları t�krar etdil�r. Bu ki �sı güldür !

İmperator bel� buyurdu: - Bir dayanın ! 8vv�lc� baxaq gör�k, o biri sandıqçada n�

var. O biri sandıqçanı açan kimi içind�n bir bülbül çıxıb el�

q�rib� oxumağa başladı ki, onun bar�sind� bir pis söz dem�y� heç k�sin dili g�lm�di .

- Superbe! Charmant ! 1 - dey� qulluqçu qızlar ağız-ağıza verdil�r; onlar hamısı fransızca bir-birind�n pis danışırdılar.

- Bu quş m�nim yadıma, r�hm�tlik imperatriçanın

1 Misilsizdir! cHadır! (Fransızca)

70

açılark�n musiqi çalan burunotu qabını salır - dey� qoca saray xidm�tçisi dill�ndi . - Bunun da s�si, oxuması lap el�dir.

- H�, h� ! - dey� imperator s�sini ç�kib, uşaq kimi ağla­mağa başladı .

- Y �qin ki, bu quş �sı quş deyil? - dey� şahzad� qız soruşdu.

- Lap �sı quşdur! - dey� h�diyy� g�tir�n elçil�r ona cavab

verdil�r.

Şahzad� qız: El� is�, qoy hara ist�yir uçub getsin ! - dedi v� şah­

zad� oğlanı q�bul etm�y� razılıq verm�di .

Amma şahzad� oğlan ruhdan düşm�di, - üz-gözün� qara

v� q�hv�yi r�ngl�r ç�kib, şapkasını gözünün üstün� qoydu v�

sarayın qapısını döydü.

- Salam, imperator! - dey� o, dill�ndi . - Sizin sarayda m�n� bir iş tapılarmı?

- Burada s�nin kimi iş axtaranlar çoxdur ! - dey� im­

perator cavab verdi . -Amma bir dayan, yadıma düşdü, m�n�

bir donuzotaran lazımdır. Donuzlarımın heç sayı-hesabı

yoxdur. Bel�likl�, şahzad� oğlanı sarayın donuzotaranı edib, onu

donuzların tövl�l�rinin yanında xırdaca, kifır bir daxmaya sal­dılar. O, bütün günü oturub, n� is� bir şey qayırırdı. Axşama yaxın sehrli bir qazan qayırdı, qazanın dövr�sin� çoxlu zın­

qırov asılmışdı . Qazanın içind� bir şey bişir�nd� zınqırovlar cingild�yir, bu n�ğm�ni çalırdılar:

Ah, �zizim Auqustin, Auqustin, Auqustin, Ah, �zizim Auqustin, h�r şey qurtardı getdi !

Amma �n q�rib� bu idi ki, �lini qazandan çıxan buxarın

7 1

üstün� tutduqda, h�min saat bilirdin ki, ş�h�rd� kim, n� xör�k bişirir. B�li, bu qazança, heç qızılgülün-zadın tayı deyildi !

B ir d�f� imperatorun qızı öz qulluqçuları il� g�zm�y� çıxmışdı . Bird�n zınqırovların xoş s�sl�rini eşitdi . O, h�min saat dayanıb yaman sevindi . Axı, o özü d� fortepianoda el� bire� bu havanı çala bilirdi : <«<Ah, �zizim Auqustin !» -Özü d� t�k bire� barmaq la çalırdı .

İmperatorun qızı dedi : - Aha, m�n d� bu havanı çalıram ! B�s bel� ! Dem�li ki,

bizim donuzataran savadlı adamdır! Bura baxın, biriniz gedin ondan soruşun gör�k, h�min al�tin qiym�ti neç�dir.

Qulluqçu qızlardan biri ayağına taxta başmaq geyib, dal h;:)y;:)t;:) getm;:)li oldu.

- Bu qazançanı neçaya deyirsan? - deya qulluqçu qız soruşdu.

- Şahzada qızın on öpüşün� ! - deya donuzataran cavab verdi .

Qulluqçu qız harkdan dedi : - A, heç ela şey olar? ! - Ondan ucuz vermararn ! - dey� donuzataran onun

sözünü kasdi . Şahzada qız qulluqçudan soruşdu: - H�, o na dedi? - Düzü, e la söz dedi ki, h eç ağıza almalı deyil ! - deya

qulluqçu qız cavab verdi. - Yaman pis söz dedi ! - Ela isa qulağıma pıçılda. Qulluqçu qız onun qulağına

pıçıldadı . Şahzada qızın acığı tutdu: - Vay h�yasız ! - deya o çıxıb getmak istadi, amma . . .

zınqırovlar ela yaxşı çalınırdı ki, adam ayrılıb geda bilmirdi : Ah, azizim Auqustin, h�r şey qurtardı getdi !

72

Şahzada qız qulluqçuya dedi :

- Bura bax, get ondan soruş, halka, manim qulluqçular­ımdan öpüş alınağa razı ola?

- Y ox, sağ olun, - deya donuzataran yanına galan qulluq­çu qıza cavab verdi . - Qazançanı şahzada qızın on öpüşüna veracayam, razı olmasa özüma saxlayacağam.

- Bu na yaman şeydir! - deya şahzada qız deyindi . - Na etmak olar ! Çara yoxdur! Gamk siz bizi dövraya alasınız ki, heç kas bizi görmasin.

Qulluqçu qızlar şahzada qızı dövmya aldılar va öz gen turnanlan ila onun qabağını kasdilar. Donuzotaran, şahzada qızdan on öpüş aldı, şahzada qız da donuzotarandan qa­zançanı.

Ay sevinirdilar ha ! O gün bütun axşamı, sabah da bütün günü qazançanı ocağın üstündan götürmadilar; şaharda saray xadimindan tutmuş, çakmaçinin matbaxina qadar heç bir matbax qalmadı ki, orada na bişirildiyindan xabar bilmamiş olsunlar.

Qulluqçu qızlar atılıb-düşür, al çalırdılar. - Biz bilirik ki , bu gün kim şirin şorba va yağlı qoğal

bişirmişdir ! Biz bilirik ki, kim sıyıq va donuz kotleti bişirmişdi. 8cab maraqlıdır!

- Bu çox maraqlıdır ! - deya baş saray mirzasinin arvadı tasdiq etdi .

- Bax, dilinizi saxlayın ha, axı man imperatorun qızıyam. - 8lbatta, has neca - deya hamı sas-sasa verdi. Amma donuzataran (yani hamının donuzataran bildiyi

şahzada oğlan) vaxtım boş itirmirdi . O, bir şaxşax qayırmışdı . Bu şaxşaxı t�rp�dan kimi, dünyada olan bütün valsları va polkaları çalınağa başlayırdı .

73

Şahzada qız oradan keçi b getdikda bunu eşidi b saslandi : - Bu na ala şeydir! Na yaxşı havalar çalır ! Man ömrümda

bundan yaxşı şey eşitmamişam ! Gedin ondan soruşun, harnin alati neçaya deyir. Amma man daha öpüşan deyilam ha !

Donuzataranın yanına gedib qayıdan qulluqçu qız dedi : - O, şahzada qızdan yüz öpüş istayir! - Dali olub, nadir? - deya şahzada qız çığırıb yola düşdü.

Amma bir-iki addım atıb dayandı. - Garak ineasanatİn artma­sına kömak edasan ! - deya o dillandi . - Axı man imperatorun qızıyam! Gedin donuzotarana deyin ki, man ona dünanki kimi on öpüş veraram, qalanını qoy manim qulluqçularımdan alsın.

- E h, biz da istamirik. . . - deya qulluqçu qızlar tarslik etmaya başladılar.

- Boş danışmayın! - deya şahzada qız onlara acıqlandı . -Man onu öpmaya razı olandan sonra, siz garak lap çoxdan razı olasınız. Y adınızdan çıxarmayın ki, man sizi yedidb-içirdiram va siza donluq veriram.

Belalikla, qulluqçu qız bir da donuzataranın yanına get­mali oldu.

- Şahzada qızdan yüz öpüş ! - deya donuzotaran sözündan dönmadi. -Y oxsa şaxşaxı vermayacayam.

- Dövra vurun ! - deya şahzada qız amr verdi . Qulluqçu qız­lar onu dövraya aldılar, donuzotaran da onu öpmaya başladı.

Eyvana çıxmış imperator: - Donuz yatağının qabağında o na yığıncaqdır? - deya

soruşdu va eynayini silih gözüna taxdı. - Ha, qulluqçu qızlar orada yena na isa oynayırlar! Gedim, bir baxım!

- İmperator lap köhnalmiş ayaqqabılarının daban tarafini düzaldib onları şaqqıldada-şaqqıldada tez o tarafa getdi.

İmperator dal hayata keçib, gizlinca qulluqçu qızlara

74

yaxınlaşmağa başladı . Qızlann başı öpüşl�ri sayınağa qanş­mışdı . Axı g�r�k el� olaydı ki, donuzataran öz haqqını düz yüz alaydı, ona çatası q�d�rd�n n� çox, n� d� az olmayaydı . Buna gör� d� heç k�s imperatoru görm�di . O da p�nc�l�ri üstünda dik�ldi .

İmperator öz qızının donuzotaranla öpüşdüyünü gördükd�: - Bu nec� oyundur! - dey� b�rkd�n çığırdı v� başmağının

bir tayını çıxarıb, qızın t�p�sin� vurdu. Bu vaxt donuzataran qızdan s�ks�n altıncı öpüşü alırdı . - R�dd olun buradan ! -dey� imperator acıqlı-acıqlı bağırdı v� şahzad� qızı da, donu­zotaranı da öz ölkasind�n qovdu.

indi, budur, şahzad� qız durub ağlayır, donuzataran da deyinir, yağış is� h�r ikisinin t�p�sind�n tökürdü.

- Ah, m�n n� b�db�xt�m! - dey� şahzad� qız zarıyırdı . Axı man niy� o q�ş�ng şahzad� oğlanlara �r� getm�dim? Ah, gör m�nim baxtim n� pis g�tirdi !

Bu vaxt donuzataran ağacın dalına keçib, üzünd�n qara v� q�hv�yi r�ngl�ri sildi, �ynind�n adi paltan çıxanb atdı v� öz şahzad� paltannda şahzad� qızın qabağında durdu. Oğlan o q�­dar qaşang idi ki, şahzad� qız onun qabağında baş �ym�li oldu.

Şahzad� oğlan qıza dedi : - indi m�nim s�nd�n z�hl�m gedir ! s�n şahzad�ya �r�

getm�k ist�m�din ! N� bülbülün, n� d� gülün q�drini bilm�din, amma boş oyuncaqlar üçün donuzotaranı öpm�y� razı oldun ! s�n� lap yeridir!

O, qayıdıb öz ölk�sin� getdi, iç�ri girib qapını b�rk çırpdı v� açarla bağladı . Şahzad� qız is�, öz yerind� qalıb yalnız bu n�ğm�ni oxumalı oldu:

Ah, �zizim Auqustin, H�r şey qurtardı getdi !

75

DÜYM8CİK

13 iri vardı, biri yoxdu, bir arvad vardı . Bu arvadın uşağı y�xd� . �rvad çox ist�yirdi ki,

. uşa�ı ol��n,

amma bılmırdı onu hardan tapsın. Günl�rın bırın-d� arvad bir falçının yanına gedib dedi : «M�n çox ist�yir�m ki, uşağım olsun. B�lk�? s�n m�n� dey� bil�rs�n, uşağı hardan alım?»

Falçı cavab verdi : - Y axşı, s�nin d�rdin� çar� ed�r�m! Al, bu arpa d�n�sini

götür. Ancaq bu, tarlalara s�pil�n v� ya toyuqlara veril�n arpa deyil, bu d�n�ni bir dibç�kd� �k, gör n� gör�rs�n ! . .

Arvad falçı qarıya:

- Çox sağ ol ! - dedi, t�ş�kkür edi b pul verdi v� evin� qa­yıtdı. Arvad g�lib, falçının dediyi kimi, arpa d�n�sini dibç�k­d� �kdi . Dibç�kd� h�min saat lal�y� b�nz�r iri v� q�ş�ng bir çiç�k göy�rdi . Ancaq onun l�ç�kl�ri h�l� açılmamışdı, qönç� idi .

Arvad: - N� göz�l çiç�kdir ! - deyib sanmtıl-qırmızı göz�l 1�­

ç�kl�ri öpdü. Ancaq arvad h�l� l�ç�kl�ri öpüb qurtarmamışdı ki, çiç�yin içind� n�s� şıqqıldadı v� çiç�k h�min saat açıldı : indi m�lum oldu ki, bu doğrudan da, �sı lal� çiç�yi imiş. Çi­ç�yin kasacığının içind�ki yaşıl döş�kç�nin üstünd� düym�

76

boyda, xırdaea, q:;)Ş:;)ng bir qızeığaz oturmuşdu. Qızın adını Düym:;)eik qoydular.

Onun İşıldayan qoz qabığından beşiyi vardı. Döş:;)kÇ:;)Si q:;)r:;)nfıl, yorğanı qızılgülün l:;)Ç:;)yind:;)n idi . Qız gee:;)l:;)r beşi­yind:;) yatır, gündüzl:;)r d:;) stolun üstünd:;) oynayırdı . Arvad sto­lun üstün:;) bir boşqab qoyub, için:;) su tökmüş, boşqaba çiç:;)k­l:;)r düzmüşdü. Çiç:;)kl:;)rin saplaqları suyun içind:;), kasaeıqları V:;) yarpaqları boşqabın qıraqlarında idi . Arvad suyun üzün:;) iri bir lal:;) l:;)Ç:;)yi atdı . Düym:;)eik tez-tez bu l:;)Ç:;)yin üstün d:;) oturub, boşqabın bu qırağından o qırağına üzürdü. İki ağ at tükü onun avarları idi . Bütün bunlar çox göz:;)ldi !

Düym:;)eik malını da oxuya bilirdi. O, el:;) göz:;)l V:;) ine:;) S:;)Sl:;) oxuyurdu ki, bel:;) S:;)Si dünyada heç kim eşitm:;)yib .

Bir gee:;) Düym:;)eik öz q:;)Ş:;)ng beşiyind:;) uzanmışdı . Bir­d:;)n p:;)ne:;)r:;)nin sınıq gözünd:;)n yek:;), yaş V:;) iyr:;)ne bir qur­bağa hoppanılı iç:;)ri girdi . Qurbağa stolun üstün:;) sıçradı, el:;) burada Düym:;)eik qızılgül l:;)Ç:;)yinin altında yatmışdı . Qurbağa quruldaya-quruldaya dedi :

- Bax, bu qız m:;)nim oğlum üçün lap yaxşı arvad olar ! O, Düym:;)eiyi qoz qabığı i l:;) b:;)rab:;)r qapdı V :;) p:;)ne:;)r:;)d:;)n

bağa hoppandı . Bağın içind:;)n böyük, enli bir çay axırdı . Ça­yın sahill:;)ri palçıqlı V:;) bataqlıq idi . Qurbağa burada mamırların içind:;) öz oğlu il:;) bir yerd:;) yaşayırdı . Ay aman ! Qurbağanın oğlu n:;) kifır, ll:;) iyr:;)nedi ! Lap anası idi ki, dur­muşdu l Qurbağanın oğlu qoz qabığının içind:;)ki göz:;)l qızı gör:;)nd:;) quruldadı : «Koaks, koaks, brekke-ke-keks ! »

Qoea qurbağa onun S:;)Sini k:;)sib dedi : - Yavaş, yoxsa qız oyanar V:;) bizd:;)n qaçar. Axı o, qu

tükünd:;)n d:;) yüngüldür. G:;)l onu çayın ortasında enli bir su zanbağının yarpağı üstün:;) qoyaq. Bel:;) xırdaea bir qıza bu yarpaq lap ada kimi görün:;)r. Qız bu yarpağın üstünd:;)n qaça

77

bilm�z. O vaxta q�d�r d� biz mamırların içind� rahat bir yuva düz�ld�rik v� siz orada yaşarsınız.

Çayın içind� çoxlu su zanbaqları bitmişdi . Onların enli yaşıl yarpaqları suyun üzünd� üzürdü. an böyük yarpaq su­yun qırağından çox uzaqda idi . Qoca qurbağa h�min bu yarpağın yanına üzüb, qoz qabığını Düym�cikl� bir yerd� yar­pağın üstün� qoydu. Y azıq qızcığaz s�h�r o yanı b, hara düş­düyünü gördükd� acı-acı ağladı . Onun dörd bir yanı göz işl�dikc;} su idi . Sahil lap uzaqda idi , gücl;} görünürdü.

Qoca qurbağa mamırların içind;} oturub, evini qamış V;} sarı su zanbağı l;}Ç;}kl;}ri il;} b;)z;)yirdi . O ist;}yirdi ki, g;}l;}C;}k g;}linini sevindirsin. Qurbağa toya hazırlaşıb qurtarandan son­ra kifır oğlu il� ÜZ;}-ÜZ;} Düym;}ciyin oturduğu yarpağın ya­nına g;}ldi ki, onun q;}Ş;}ng beşiyini götürub aparsın V;} g;}l;}C;}k ;}r-arvadın yataq otağına qoysun. Qoca qurbağa yarpağa ya­xınlaşıb, qızın qabağında suyun için;} yastılandı V;} dedi :

- Bax, bu m;}nim oğlumdur! S;}nin ;}rin olacaq. Siz onunla burada, mamırların içind;} lap göz;}l yaşayacaqsınız.

Qurbağanın oğlu quruldadı : - Koaks-koaks, brekke-ke-keks ! Qurbağalar qızın q;}Ş;}ng çarpayısını götürdül�r, harasa

üzüb getdil;}r. Düym;}cik yaşıl yarpağın üstünd;} t;}k oturub, acı-acı ağlayırdı . O, iyr;}nc qurbağanın yanında yaşamağı V;} onun kifır oğluna ;}r;} getm;}yi heç ist;}mirdi. Y arpağın altında suyun içind;} ÜZ;}n xırdaca balıqlar qurbağanı görüb, sözl;}rini d� eşitmişdil;}r. indi onlar Düym;}ciy;} tamaşa etm;}k üçün başlarını sudan çıxarmışdılar. Onlar Düym;}ciyi gör;}n kimi çox heyifsil;}ndil;}r ki, bel;} q;}Ş;}ng bir qız iyr;}nc qurbağanın yanında yaşamalı olacaq. Balıqlar dedil;}r: «Yox, qoymarıq ! »

7 8

Onlar Düym�ciyin oturduğu ağ zanbağın yarpağının yanına üzüb, onun yaşıl b�nd�mini dişl�yib qopartdılar. Y arpaq Düym�cikl� çayaşağı yeyin-yeyin üzüb getm�y� başladı, indi daha qurbağa qızcığaza çata bilm�zdi .

Düym�cik yarpağın üstünd� üz�-üz� uzaqlaşıb gedirdi. Kollara qonmuş quşcuğazlar ona baxıb malını oxuyurdular: «Gör n� q�ş�ng qızcığazdır ! » Yarpaq üz�-üz� uzaqlaşıb gedirdi, axırda Düym�cik yad yerl�r� gedib çıxdı .

Yol uzun u göz�l ağ bir k�p�n�k h�miş� Düym�ciyin döv­r�sind� h�rl�nirdi ; axırda o g�lib yarpağın üstün� qondu, qızcı­ğaz onun çox xoşuna g�lmişdi. Düym�cik d� sevinirdi ki, iyr�nc qurbağa g�lib ona çata bilm�y�c�k, sevinirdi ki, h�r t�r�f bel� göz�ldir, günün altında su saf qızıl kimi panldayır. Düym�cik k�m�rini açıb bir ucunu k�p�n�yin boynuna saldı, o biri ucunu yarpağa b�rkitdi. Y arpaq daha da iti üzm�y� başladı.

Onun yanından bir mayböc�yi ötüb keçirdi . O, qızı gör�n kimi �lini atıb, onun ine� belind�n yapışdı v� uçub bir ağaca qondu. Ağ zanbağın yarpağı is� üzüb getdi , k�p�n�k d� onun üz�rind� uçurdu, axı o yarpağa bağlanmışdı v� ayrılıb ged� bilmirdi .

Mayböc�yi qızı qapıb ağaca qonanda yazıq Düym�cik yaman qorxdu. Ancaq o, özünd;m çox yarpağa bağladığı q�­ş�ng ağ k�p�n�k üçün qorxurdu. Qız bilirdi ki, k�p�n�k k�m�ri aça bilm�s�, acından öl�c�k. Mayböc�yi bunu heç ağlına da g�tirmirdi. O, Düym�cikl� �n iri bir yarpağın üstün� qondu, Düym�ciyi şirin çiç�k ş�rb�tin� qonaq edib dedi ki, qız mayböc�yin� heç b�nz�m�s� d�, çox göz�ldir. Sonra h�min ağacda yaşayan başqa mayböc�kl�ri d� uçub onlara qonaq g�ldil�r. Onlar Düym�ciyi t�p�d�n-dımağa q�d�r gözd�n keçirdil�r. Qız böc�kl�r ine� bığlarını oynada-oynada dedil�r:

79

- Vay, vay, onun ikic:;, ayağı var ! Gör n:;, kifırdir! - A, onun heç bığlan da yoxdur ki ! Bütün qadın böc:;,kl:;,r d:;, t:;,sdiq edib dedil:;,r: - Bir gör nec:;, beli var ! Vay, o ki lap adama oxşayır! Gör

n:;, kifırdir ! aslinda Düymacik çox qaşangdi. Onu ağaca gatirib galan

mayböcayi da bu fıkirda idi . Ancaq bütün başqa böcaklar Düymaciyin kifır olduğunu söylayanda o böcak da deyilanlara inandı va qızı daha öz yanında saxlamadı . Öz-özüna dedi ki, qoy hara gedir getsin. Mayböcayi Düymaciyi götürüb uçdu, yer:;, qondu v:;, onu bir çobanyastığı çiç:;,yinin üstüna qoydu. Düymacik acı-acı ağlamağa başladı : gör na kifırdir ki, heç mayböcaklari da onu yanlannda saxlamaq ist:;,madilar. Amma, o aslinda çox gözal va qaşang bir qız idi : çalırayı qızılgül laçayi kimi inca va qaşangdi.

Bütün yayı yazıq Düym:;,cik böyük meşanin içinda tak­tanha yaşadı . O, özüna xırdaca otlardan kiçik bir çarpayı hö­rüb, ayıpaneasi yarpağının altından asdı ki, yağış yağanda islanmasın. Düym:;,cik şirin çiç:;,k tozcuqlarından yeyir v:;, h:;,r sahar yarpaqların üstündan yığdığı şeh damcılarından içirdi . Belalikla, yay qurtardı, payız da ötüb keçirdi . Uzun, soyuq qış yaxınlaşırdı . Öz nağmalari ila Düymaciyi çox sevindiran bütün quşcuğazlar isti ölkalara uçub getdilar, çiçaklar saraldı­soldu, yarpaqlar töküldü; Düym:;,ciyin yaşadığı iri ayıpaneasi kolunun da yarpağı saraldı, qurudu va boru kimi buruldu. Düym:;,ciyin paltan cırılıb dağılmışdı, o, hamişa soyuqdan :;,sirdi . Axı o, çox ine:;, v:;, xırdaca idi . Bel:;, olsa, tezlikl:;, donacaqdı. Qar yağınağa başladı . Har qar danasi Düymaciya ela iri görünürdü ki, ela bil bir kürak qar idi : axı biz yekayik, Düymaciyin isa, vur-tut bir düyma boyu vardı . O, bir quru

80

yarpağa bürünmak istadi, amma yarpaq ovulub töküldü va yazıq qızcığaz soyuqdan asmaya başladı .

Bir dafa Düymacik meşadan çıxıb böyük bir tarlaya galdi . Taxılı çoxdan biçmişdilar va donmuş torpaqda yalnız çılpaq quru saman çöplarİ qalmışdı, Düymacik onların arası ila ela gedirdi ki, deyasan qalın bir meşadir, soyuqdan da bark üşüyürdü. Axırda galib, ağzı quru otlarla örtülmüş bir yuvaya çatdı . Burada, isti yuvada, bolluq içinda bir çöl siçanı olurdu. Onun anbarları ağzına qadar taxıl ila dolu idi . Matbaxinda va zirzamisinda yemali şeylar aşıb-daşırdı . Y azıq Düymacik dilançi kimi yuvanın ağzında durub, heç olmasa bir qırıq arpa danasi istadi, iki gün idi ki, yazıq qızcığaz heç na yemamişdi .

Mehriban bir qarı olan çöl siçanı ona dedi : - Ay yazıq qızcığaz ! Tez ol bura gal, yanımda isin va

yemak ye . . . Düymacik qoca siçana o qadar xoş galdi ki, siçan ona bela

dedi : - Qışı manim yanımda qal, ancaq bax, manim otaqlarımı

yaxşıca yığışdır, mana çoxlu nağı� danış, man nağılı yaman xoşlayıram.

Düymacik siçanın yanında qaldı . Mehriban qoca siçan na buyururdusa, qızcığaz onun dediyini edirdi . Orada qızın günü xoş keçirdi .

Bir dafa çöl siçanı ona dedi : - Bax, bu yaxında biza bir qonaq galacak. Qonşum

haftada bir dafa yanıma galir. O, mandan da yaxşı dolanır. İri bir evda yaşayır va qara maxmardan çox qaşang kürkü var. Baxtin açılsa, ona ara geda bilsan, onda lap yaxşı dolanarsan. Amma onun gözlari kordur. San bildiyin an gözal nağılları ona danışmalısan !

8 1

Ancaq Düymacik heç da onun qonşusuna ara getmak istamirdi, axı bu qonşu köstabak idi . Çox keçmadi ki, kös­tabak, ayninda qara maxmar kürkü, çöl si çanına qonaq galdi .

Çöl siçanı Düymaciya dedi : - O, çox hörmatli, varlı, biliklidir. Evi manim yuvamdan

iyirmi dafa böyükdür. Ancaq onun günaşdan va çiçaklardan zahlasi gedir, onları iyranc hesab edir, axı onları heç vaxt görmayib .

Siçan Düymaciya buyurdu ki, malını oxusun. Düymacik da iki malını oxudu. Ham da ela yaxşı oxudu ki, onun gözal sasini çox bayanan köstabak o saat ona vuruldu. Ancaq heç bir söz demadi, axı o, yeka kişiydi .

Bir azdan sonra köstabak öz evindan çöl siçanının yuva­sına uzun yeraltı bir yol qazdı va çöl siçanı ila Düymaciya, keflari istadikda, bu dahlizda gazmaya icaza verdi . Lakin onları xabardar etdi ki,orda ölü quşa rast galsalar, qorxma­sınlar. Bu, lalaklari va dirndi yi olan lap asi quş idi. Y aqin ki, lap bu yaxınlarda, qışın avvalinda ölmüş va köstabayin yeraltı yol qazdığı harnin yerda üstünü qar va torpaq basmışdı.

Köstabak dişina bir parça çürük ağac aldı, axı çürük ağac qaranlıqda işıldayır. Köstabak qabağa düşüb, uzun yeraltı dalılizi işıqlandırdı. Onlar ölü quşun düşüb qaldığı yera çatanda, köstabak bumunu torpaq tavana dürtüb, orada iri bir dalik açdı . Bu dalikdan gün işığı düşdü.

Düymacik ölü qaranquşu gördü. Onun qaşang qanadları badanina hark qısılmışdı, quş başını va ayaqlarını yığmışdı, tüklarİn içinda görünmürdü. Y aqin ki, yazıq quş soyuqdan öl­müşdü. Düymaciyin ona çox yazığı galdi, axı o, bütün yayı öz nağmalari ila onun könlünü alan xırdaca quşları çox sevirdi . Köstabak qısa pancalari ila ölü qaranquşu italayib dedi :

82

- Axır ki, cibbiltisi kasildi ! Dünyada quş olmaqdan pis şey yoxdur. Şükür olsun ki, manim balalanın badbaxt olma­yacaqlar. Quşlar ela birca cib-cib cibbildamayi bilirlar. Odur ki, qış galanda acından ölürlar.

Çöl siçanı ona cavab verdi : - Y axşı deyirsiniz, siz çox ağıllısınız. Siz deyana man da

lap razıyam. Qış galanda cibbildamayin xeyri nadir ! Mahni oxumaqla qarın doymaz, cibbildamakla da isinmak olmaz, buna göra da quşlar soyuqdan va acından ölürlar. Bütün yoxsul va yaxşı adamların qismati beladir.

Düymacik heç bir söz demadi, amma köstabakla siçan arxalarını çevirib gedanda qaranquşa sarı ayilib onun tüklarini araladı va xırdaca, yumulu gözlarİndan öpdü.

Düymacik bela fıkirlaşdi : «Balka, bu ela harnin o qaran­quşdur ki , bütün yayı gözal-gözal malınılar oxuyurdu. Bu aziz, göz�l quşcuğaz m�ni na qadar sevindirmişdi ! »

Sonra köstabak yena bir dalik açdı, burdan gün İşığı düşdü, o, yanındakı xanımları evlarina ötürdü. Düymacik heç yata bilmadi . O, yatağından qalxıb, xırdaca quru otlardan bö­yük, özal bir yorğan hördü, sonra dahliza girib , ölü quşun üstünü örtdü. Sonra sİçanın yuvasından pambıq kimi yüngül çiçak qırıntılarını gatirib qaranquşun üstüna tökdü ki, quş­cuğaz nam torpaqda üşümasin. Düymacik dedi :

- Salamat qal, gözal quşcuğaz ! . Salamat qal, yayda, hala ağadar yaşıl olanda va günaş biza mehribanlıqla işıq saçanda ma na e la gözal na ğınalar oxuduğun üçün çox sağ ol !

Sonra Düymacik xırdaca başını quşcuğazın sinasina sarı ay di va «Tıp ! Tıp ! » s aslarini eşidi b diksin di . Qaranquşun ürayi döyünürdü. Bela malum oldu ki, qaranquş heç ölmayib, ancaq soyuqdan badani donubmuş, indi isa isinib, cana galdi .

83

Payızda bütün qaranquşlar uçub isti ölk�l:u� gedirl�r. ag�r bir qaranquş gecikib uçmasa, onda ölü kimi donub yer� yıxılır v� üstünü d� soyuq qar basır.

Düym�cik qorxudan titr�yirdi : axı qaranquş bu xırdaca qızcığaza lap n�h�ng kimi görünürdü. Amma qız özün� ür�k­dir�k verdi, qaranquşun üstünü yaxşı-yaxşı örtüb-basdırdı v� başına bir nan� yarpağı qoydu. Düym�cik özü d� h�miş� üstün� bu yarpaqdan salırdı.

O biri gee� Düym�cik yen� d� qaranquşun yanına gizlinc� g�ldi. indi yazıq quşcuğaz lap dirilmişdi, ancaq h�l� çox z�ifdi, gözl�rini azca açıb Düym�ciy� baxdı . Düym�cik f�n�r �v�zin� �lind� bir çürük ağac parçası tutub, onun qabağında durmuşdu.

Azarlı qaranquş civild�y�-civild�y� dedi : - Çox sağ ol, mehriban qızcığaz ! M�n el� yaxşı isindim

ki ! Tezlikl� lap sağalaram v� yen� d� gün�ş� sarı uçaram. Düym�cik dedi : - Ah, indi çöld� şaxtadır, qar yağır ! Yaxşısı budur, bu isti

yatağında uzan, m�n s�n� qulluq ed�r�m. Düym�cik bir çiç�k kasacığında qaranquşa su g�tirdi. Quş

sudan içib, Düym�ciy� danışdı ki, o, bir d�f� uçanda, qanadı tikan koluna toxunub yaralanıb, buna göm d� o biri qaran­quşlarla isti ölk�l�r� uçub ged� bilm�yib. Soyuqlar düş�nd� is� b�d�ni üşümüş v� o, yer� yıxılmışdı, bundan sonra onun yadına heç bir şey g�lmirdi; heç özü d� bilmirdi ki, bura nec� g�lib düşmüşdür.

Bütün qışı qaranquş yeraltı d�hlizd� keçirdi. Düym�cik d� ona qulluq edirdi . O, quşa yaman isinişmişdi . Çöl siçanı il� köst�b�yin heç n�d�n x�b�rl�ri yox idi, onlar qaranquşdan iyr�nirdil�r v� heç o t�r�f� keçmirdil�r.

84

Bahar g�lib, gün�ş torpağı qızdıran kimi qaranquş Düy­m�cikl� salamatlaşdı . Qız tavanda, köst�b�yin d�liyi örtdüyü yerd� bir d�lik açdı . Qaranlıq d�hliz� gün İşığı düşdü. Qa­ranquş Düym�cikd�n soruşdu ki, belin� minib onunla bir yer­d� uçub yaşıl meş�y� getm�k ist�yirmi? Ancaq qızcığaz qoca sİçanını qoyub getm�k ist�mirdi. Bilirdi ki, bundan çox ıncıy�r.

Düym�cik qaranquşa dedi : - Y ox, m�n s�ninl� uçub ged� bilm�r�m. Qaranquş

civild�y�-civild�y� dedi : - Salamat qal, ey mehriban göz�l qız, salamat qal ! - Sonra

uçub açıq havaya çıxdı . Quş : «Civ-civ ! Civ-civ» el�yib, yaşıl meş�y� uçdu. Düym�cik çox danxırdı . Axı onu heç çıxıb günd� qı­

zınmağa qoymurdular. Çöl sİçanının yuvasının dövr�sind�ki tarlada taxıl el� boy atmışdı ki, o, xırdaca qızcığaza yek� bir meş� kimi göründü.

Bir d�f� çöl siçanı Düym�ciy� dedi : - S�n daha nişanlısan, bizim qonşu s�n� elçi düşüb . Ay

yazıq qızcığaz, bir gör b�xtin nec� açıldı ! indi g�r�k özün� cehiz tik�s�n. Yun üst paltarların v� ip�k alt paltarların olsun. Köst�b�y� arvad olanda s�nin g�r�k h�r bir şeyin bol olsun.

Düym�cik bütün günü işl�yib yun �yirdi; siçan da dörd toxucu hörümç�yi qulluqçu tutmuşdu. Onlar da gec�-gündüz toxuyurdular. Köst�b�k h�r axşam onlara qonaq g�lirdi . Özü d� hey ç�r�nl�yirdi : daha yayın qurtarmağına az qalıb . Daha gün işıq saçmayacaq, bu lap yaxşıdır, onsuz da torpaq daş kimi b�rkimişdir. Yay qurtaranda is� toylarını ed�c�kdir.

Amma Düym�cik buna heç sevinmirdi . Qız bu z�hl�tök�n köst�b�yi heç bir darncı da sevmirdi . H�r s�h�r gün doğanda

85

v� h�r axşam gün batanda Düym�cik gizlinc� siçan yuvasının ağzına çıxırdı . Kül�k sünbüll�ri aralayanda o, göyün bir parçasını görürdü. Onda Düym�cik fıkirl�şirdi : «Ah, çöl nec� göz�l, nec� işıqlıdır ! » O, �ziz qaranquşu çox görm�k ist�yirdi . Ancaq quş h eç bir yerd� görünmürdü. Y �qin ki, uzaqlara, yaşıl meş�y� uçub getmişdi .

Payız g�l�nd� Düym�ciyin bütün cehizi hazır oldu. Bir d�f� çöl siçanı Düym�ciy� dedi : - Bir aydan sonra toyun olacaq. Düym�cik ağlayıb dedi ki, z�hl�tök�n köst�b�y� getm�k

ist�mir. Çöl siçanı acıqlı-acıqlı dedi : - Bu n� axmaq sözdür! T�rslikd�n �ı ç�k. Y oxsa s�ni

dişl�r�m. S�nin çox göz� I �rin olacaq ! El� qara m�xm�r h eç kraliçada da yoxdur. Onun bütün anbarları, zirz�mil�ri dolub daşır. Allaha şükür el� ki, s�n� bel� �r qism�t olub !

Axır ki, toy günü g�lib çatdı . Köst�b�k g�linin dalınca g�ldi ki, onu öz yanına, yerin lap altına aparsın; ora heç azacıq da gün işığı düşmürdü, çünki köst�b�yin işıqdan z�hl�si gedirdi . Yazıq qızcığaz üçün göz�l gün�şd�n h�miş�lik ayrıl­maq çox ç�tin idi . Buna gör� d� o, çöl sİçanından icaz� alıb, sonuncu d�f� gün�ş� tamaşa etm�k üçün yuvadan çıxdı .

- 8lvida, ey göz�l gün�ş ! - deyib Düym�cik yuvanın ağzında durdu v� �ıı�rini yuxarı qaldırdı . Bir az sonra o, çöl� t�r�f getdi . Buradan taxılı daha biçmişdil�r, yerd� ancaq quru saman çöpbri qalmışdı. - s�n� d� �lvida, - deyib Düym�cik salamat qalmış qırmızı bir çiç�yi qucaqladı . - aziz qaran-quşu görs�n, m�nd�n ona salarn yetir�rs�n.

Bird�n hardansa başının üstünd�n bir s�s eşitdi : - Civ-civ, civ-civ !

86

Düym�cik gözl�rini yuxan qaldınb, yanından öt�n qaran­quşu gördü. Quş Düym�ciyi tanıyıb çox sevindi, qız da ağlaya-ağlaya ona danışdı ki, kifir köst�b�y� �r� getm�yi v� gün işığı düşm�y�n yer altında yaşamağı heç ist�mir.

Qaranquş dedi : - Soyuq qış yaxınlaşır. M�n uçub uzaqlara, isti ölk�l�r�

edir�m. S�n d� m�niml� getm�k ist�yirs�nmi? Belim� min, ancaq k�m�rl� özünü möhk�m bağla. Biz s�ninl� bir yerd� bu iyr�nc köst�b�kd�n v� onun qaranlıq yeraltı yuvasından çox­çox uzaqlara uçanq. Dağların üstünd�n aşıb, isti ölk�l�r� ged�rik, orada gün�ş buradakından daha çox işıq saçır. Orada bütün ili yaydır v� göz�l çiç�kl�r açmışdır. Ey �ziz Düym�cik, g�l m�niml� uçub ged�k! Axı, m�n qaranlıq, soyuq torpaq içind� donub qalanda s�n m�ni xilas el�mis�n.

Düym�cik dedi : - H�, yaxşı, m�n d� s�ninl� uçub ged�r�m! Düym�cik quşun belin� mindi . Xırdaca ayaqlannı onun

açılmış qanadlarına dir�di v� k�m�ri il� özünü quşun �n iri l�l�yin� bağladı. Qaranquş ox kimi havaya qalxdı, meş�nin, d�nizin, uca qarlı dağların üstünd�n aşıb getdi . Düym�cik yaman üşüdü. O, qaranquşun isti tükl�rin� qısıldı, ancaq ba­şını çıxardı ki, üz�rind�n uçduqları yerl�rin göz�llikl�rin�

tamaşa etsin. Axır ki, onlar g�lib isti ölk�l�r� çatdılar. Burada gün�ş

bizim yerd� olduğundan çox-çox parlaq işıq saçırdı, göy is� ikiqat, uca idi . Ç�p�rl�rin dibind� qara üzüm t�n�kl�ri bit­mişdi . Meş�l�rd� portağal v� lumu yetişm�kd� idi. H�r yanı m�rsin v� nan� qoxusu bürümüşdü. Cığırlarda ş�n uşaqlar yü­yürüşüb, iri ala-b�z�k k�p�n�kl�ri tuturdular. Ancaq qaranquş h�l� d� uçurdu, üz�rind�n uçduğu yerl�r d� indi daha göz�ldi.

87

Gömgöy bir gölün qırağında m�rm�rl�ri parıldayan q�dim bir saray vardı . Onun dövr�sini qol-budaqlı yaşıl ağadar bürü­müşdü. Sarayın uca sütunlarına t�n�kl�r sarmaşmışdı, lap yuxarıda, tavanın altında is� qaranquş yuvaları vardı . Düym�­ciyi g�tirib g�l�n qaranquş da bu yuvalardan birind� olurdu.

Qaranquş dedi : - Bax, bu da m�nim evim! s�n d� aşağıda özün� �n göz�l

çiç�yi seç. M�n s�ni o çiç�k bitdiyi yer� aparım, s�n d� orada yaşa. Ora s�nin üçün çox rahat olar.

Qızcığaz xırdaca �ıı�rini bir-birin� vurub s�sl�ndi : - Ah, n� göz�ldir ! Aşağıda böyük sınıq bir m�rm�r sütun vardı . Yer� düşüb

üç parça olmuşdu. Qırıqlarının arasında göz�l, iri ağ çiç�kl�r bitmişdi . Qaranquş Düym�ciyi bu çiç�kl�rd�n birinin iri l�ç�yinin üstün� qoydu. Amma n� q�rib� işdir: çiç�yin kasacı­ğının içind� boyca Düym�cikd�n böyük olmayan xırdaca bir adam oturmuşdu. Özü d� par-par parıldayırdı, el� bil ki, büllurdandı ! Başında göz�l bir qızıl tae vardı. Çiyinl�rind� is� parlaq qanadlar işıldayırdı . Bu, bir p�ri oğlu idi . H�r çiç�yin içind� bu çür p�ril�r vardı, bu da onların krallarının oğlu idi .

Düym�cik pıçıltı il� qaranquşa dedi : - Ay aman, o n� göz�ldir ! Qaranquş uçub çiç�y� sarı getdi , xırdaca şahzad� oğlan

yaman qorxdu. Axı, qaranquşa gör� o, lap xırdaca v� z�if idi . Amma şahzad� Düym�ciyi gör�nd� lap donub qaldı : o, öm­ründ� bel� q�ş�ng qız görm�mişdi . Xırdaca şahzad� öz tacını başından götürüb Düym�ciyin başına qoydu, sonra onun adını x�b�r aldı . Düym�ciyin ona �m getm�y� v� çiç�kl�rin krali­çası olmağa razı olub-olmadığını soruşdu. Bax, bu, �sı �r� get­m�li oğlandı ! Bu daha qurbağanın oğlu v� ya m�xm�r kürklü

88

köst�b�k deyildi . Buna gör� d� Düym�cik göz�l şahzad�y� �r� getm�y� razılıq verdi . Bütün çiç�kl�rin içind�n oğlan v� qız p�ril�r uçub g�ldil�r. Bunlar o q�d�r göz�ldil�r ki, Düym�cik onlara baxıb l�zz�t almaqdan doymurdu. Onlann h�r biri g�lin� h�diyy� g�tirmişdi. Bu h�diyy�l�rd�n ona �n çox xoş g�l�n böyük bir cırcıramanın z�r qanadlan idi . Bu qanadlan Düym�ciyin çiyinl�rin� taxdılar, indi o da çiç�kd�n-çiç�y� uça bilirdi . Bax, ş�nlik buna dey�rl�r ! Qaranquş yuxanda öz yuvasında oturmuşdu. Ondan xahiş etdil�r ki, toy malınısı oxusun, o bacardıqca yaxşı oxumağa çalışdı, amma ür�yind� d�rd ç�kirdi. Çünki Düym�ciyi sevirdi v� ondan ayrılmaq ist�mirdi .

Şahzad� oğlan Düym�ciy� dedi : - s�nin adın daha Düym�cik olmayacaq, bu ad göz�l

deyil, amma s�n özün çox q�ş�ngs�n ! Qoy adın Maya olsun ! :- Salamat qal, salamat qal ! - deyib d�rdli qaranquş uçub

uzaq ölk�l�rd�n öz v�t�nin�, uzaq Danimarkaya getdi . Onun orada yuvası vardı . Bu yuva nağıl danışmağı hacaran bir adamın düz p�nc�r�sinin üstünd� idi . O adam qaranquşun «Civ-civ, civ-civ» malınısını eşitdi, biz d� bu nağılı h�min adamdan öyr�ndik.

89

8SL H8QİQ8T

13 ap rüsvayçılıqdır ha ! - dey;J bir toyuq dill;Jndi . Bu toyuq ;Jhvalatın baş verdiyi yerd;J deyil, Ş;Jh;Jrin lap o biri başında yaşayırdı. - Hind;J lap

rüsvayçılıq olub ! M;Jn indi daha heç t;Jk yata bilmir;Jm! Yaxşı ki, biz burada çoxuq! - Bel;J deyib, toyuq, ;Jhvalatı el;J danışmağa başladı ki, bütün toyuqlann tükl;Jri biz-biz oldu, xoruzun is;J pipiyi büzüşdü. B;Jli, b;Jli, ;JSl h;Jqiq;Jtdir! Amma qoy biz başdan başlayaq. ahvalat is;J Ş;Jh;Jrin o biri k;Jnannda, bir hind;J baş vermişdi. Gün batırdı, bütün toyuqlar da tara çıxmışdılar. Bunlardan biri ağ, qısa ayaqlı bir toyuq idi . Özü d;J n;J q;Jd;Jr lazımsa, o q;Jd;Jr yumurtanı s;Jliq;J il;J yumurt­layırdı . H;Jr bir C;Jh;Jtd;Jn hörm;Jt;J layiq olan bu toyuq, uçub tara çıxdı V;J yatmamışdan qabaq dimdiyi il;J bitl;Jnm;Jy;J V;J tükl;Jrini s;Jliq;Jy;J salınağa başladı . Bird;Jn onun bir l;Jl;Jyi yer;J düşdü.

- Düşdül - dey;J toyuq dill;Jndi . - Eh, ziyan yoxdur. N;J q;Jd;Jr çox t;Jmizl;Jns;Jm, o q;Jd;Jr q;JŞ;Jng olararnı

Toyuq bunu el;JC;J zarafat üçün demişdi, - bu toyuq ümu­miyy;Jtl;J Ş;Jn, zarafatcıl bir toyuq idi . Amma söyl;Jdiyimiz kimi, bu zarafatcıllıq onun çox hörm;Jtli bir toyuq sayılmasına mane deyildi . Bu sayaqla toyuq yuxuya getdi .

Hin qaranlıq idi . Toyuqlar hamısı c;Jrg;J il;J tara qonmuş-

90

dular, amma bizim toyuqla yan-yana oturan toyuq hala yat­mamışdı. O, yanındakı toyuğun sözlarini qasdan pusub din­lamirdi, amma elaca qulaqucu eşitdi - axı qonum-qonşu ila mehriban yaşamaq istasan, garak bela edasan. Bali, harnin toyuq döza bilmadi, yanındakı başqa bir toyuğa pıçıldadı :

- Eşitdinmi? Man ad çakmak istamiram, amma burada bir toyuq var ki, göza qaşang görünmak üçün lap bütün tüklarini ütmaya hazırdır. 8gar man xoruz olsaydım, ondan zahlam gedardi !

Ela bu toyuqlardan azca yuxarıda bir yuvada bayquş öz afi va uşaqları ila yaşayırdı . Axı bayquşların qulağı iti olur; onlar qonşularının danışdığı sözlardan birini da qulaqlarından qa­çırmadılar. Bu zaman onlar hamısı cidd-cahdla gözlarini har­layirdilar. Ana bayquş isa qanadlarını yelpinc kimi yellayirdi .

- Tss ! . . Ay balalar, siz qulaq asmayın! Amma siz, yaqin ki, eşitdiniz? Man da eşitdim. Ah ! Qulaqlara qurğuşun ! Bir toyuq o qadar hayasızlaşıb ki, lap xoruzun gözü qabağında öz tüklarini ütmaya başlayı b !

- Rreper garde aux enfants ! 1 - deya ata bayquş dillan di . -Uşaqlar garak bela şeya qulaq asmasınlar.

- Amma garak bunu bizim qonşu bayquşa danışam . O,

yaman mehriban arvaddır. Bela deyib ana bayquş qonşusunun yanına uçdu. - U-hu, u-hu ! - deya bayquşlar ikisi da sonra qonşu­

larındakı göyarçin hininin lap üstünda ağız-ağıza verib ulaş­dılar. - Xabariniz varını? Eşidibsinizmi? U-hu ! Bir toyuq bir xoruzun üstünda bütün tüklarini yolub tökmüşdür! O, yaqin,

1 Uşaqların yanında yavaş (Fransızca)

9 1

donacaq, donub öl�c�k! Y �qin ki, artıq donmuşdur! - U-hu! - Qur-qur! Harada? Harada? - dey� göy�rçinl�r qurul­

daşdılar. - Qonşu h�y�td�. Bu, dem�k olar ki, lap m�nim gözümün

qabağında oldu. Adam lap danışmağa da utanır, amma bu �sı h�qiq�tdir !

- İnanırıq, inanırıq! - dey� göy�rçinl�r aşağıda oturmuş toyuqlara bel�

quruldadılar : Qur-qur! Bir toyuq, deyirl�r ki, h�tta iki toyuq xoruzun

xoşuna g�lm�k üçün bütün tükl�rini yolub tökübdür! - Bu çox qorxulu bir işdir ! Axı onlar soyuqlayıb öl� bil�r. El� ikisi d� b�lk� ölüb?

- Quq-qu-lu-qu ! - dey� bir xoruz barının üstün� hoppanıb b anladı . -Oy anın ! - X oruzun özün ün bir gözü h�l� yuxulu olub açılmamışdı, amma o, çığınb banlayırdı : - Bir xoruza olan nakam m�h�bb�td�n üç toyuq t�l�f olub ! Onlar bütün tükl�rini yolublarmış ! Gör n� iyr�nc �hvalatdır ! Bunu gizl�t­m�k ist�mir�m! Qoy bütün dünya bilsin !

- Bilsin, bilsin ! - dey� yarasalar ciyild�şdil�r, toyuqlar qaqqıldaşdılar, xoruzlar banladılar: - Bilsin, bilsin !

Bel�likl�, bu �hvalat, bu h�y�td�n o h�y�t�, bu hind�n o hin� yayıldı v� axırda gedib �hvalatın baş verdiyi yem çatdı.

Burada bel� danışırdılar: - Beş toyuq xoruza olan m�­h�bb�tl�rind�n hansının daha çox arıqladığını göst�rm�k üçün bütün tükl�rini yolub tökübl�r! Sonra onlar bütün toyuq n�slini rüsvay edib bir-birini dimdikl�y�-dimdikl�y� öldürmüş v� öz sahiblarin� böyük z�r�r vurmuşlar.

T�k bire� l�l�yini salmış olan toyuq, �lb�tt�, bunun öz başına g�l�n �hvalat olduğunu bilm�di v� hörm�tli bir toyuq kimi, o da bel� dedi :

92

- M�nim bu toyuqlardan z�hl�m gedir ! Amma bel�l�ri axı çoxdur. Y ox, bel� işl�ri qulaqardına vurmaq olmaz. M�n d� �limd�n g�l�n h�r şeyi ed�c�y�m ki, bu �hvalat q�zetl�r� düşsün ! Qoy bütün ölk�y� yayılsın, axı o toyuqlar v� onlann bütün n�sli buna layiqdir !

Doğrudan da, bütün bu �hvalatı q�zetl�rd� çap etdil�r v� bu �sı h�qiq�tdir: bir görün, bire� xırdaca l�l�yi beş bütün toyuğa dönd�rm�k n� q�d�r asan imiş !

93

GİC HANS

Tazadan danışılan köhna ahvalat

13 ir k:mdda köhna bir mülk vardı . Bu mülkda qoca bir ağa olurdu. Onun iki ağı1lı oğlu vardı. Bunlar ela ağı1lı idilar ki, ikiqat indikindan axmaq olsay-

dılar, yena ağıHan kifayat edardi . Onlar ikisi da kralın qızını almaq istayirdilar. Burada heç bir qariba şey yox idi, çünki carçılar camaata xabar vermişdilar ki, qız hamıdan ağıllı bir adama ara gedacakdir. Qardaşlar elçiliya getmaya sakkiz gün hazırlaşdılar, daha onların vaxdan qalmadı. Ancaq ela bu da kifayat idi . Çünki onlar çox şey bilirdilar, ham da a11arindan iş galan uşaqlar idilar. Bunlardan biri üç ilin arzinda bütün latın

lüğatini va bütün şahar qazetlarini azbarlamişdi . O, bunları nainki başdan-ayağa qadar, hatta tarsina da söylaya bilardi . O biri qardaş bütün qanunlar maca11asini öyranmişdi va bütün bunları şahar idarasi müşavirina lazım olan qadar bilirdi : bela ki, o, dövlat işiarindan danışa bilardi. Bundan başqa o, aşırma naxışlamağı da bacanrdı. Onun a11ari çox qabiliyyatli, zövqü da zarif idi . Bunlardan har biri hey takrar edirdi : «Man kral qızı alacağam!» .

Atalan bunların har birina yaxşı bir at bağışlamışdı : lüğat va qazetlari azbar bilana şava kimi qapqara bir at, şahar

94

idar;}si müşaviri kimi ağıllı olana V;} naxış Ç;}km;}k bacarana süd kimi ağappaq bir at bağışlamışdı . Qardaşlar dodaqlarını balıq yağı il;} yağladılar ki, ağızlan asanlıqla açılsın. Bütün nök;}rl;}r h;}y;}t;} yığışıb onların at minm;}l;}rin;} tamaşa edir­dil;}r. Bu vaxt üçüncü qardaş da g;}lib çıxdı . Axı, qardaşlar üç idil;}r, amma kiçiyi heç sayılmırdı, çüriki o, böyük qardaşlan kimi bilici deyildi . Ona gör;} d;} adını «Gic Hans» qoy­muşdular.

- Hara bel;}? Niy;} bel;} geyinib-keçinibsiniz? - dey;} Gic Hans soruşdu.

- Saraya gedirik, kralın qızını almağa. M;}g;}r S;}nin X;}b;}rin yoxdur? Bu bar;}d;} bütün ölk;}y;} c ar Ç;}kibl;}r? !

Bel;} deyib, onlar öz elçilikl;}ri bar;}sind;} Gic Hansa danışdılar.

- Bel;} de ! - Giç Hans dill;}ndi. - Onda m;}n d;} ged;}r;}m d;}. Qardaşları onu ;}1;} salıb güldül;}r, sonra atıarını çapıb yola

düşdül;}r. - Ata, m;}n;} d;} bir at ver! - dey;} Giç Hans çığırdı . - X;}t­

rim;} evl;}nm;}k düşüb, ;}g;}r şahzad;} qız m;}n;} g;}lS;}, lap yaxşı, g;}lm;}S;} götürüb qaçaram.

- Gic-gic danışma! - dey;} atası acıqlandı . M;}n S;}n;} at ver;}n deyil;}m; S;}ll hara, kral qızı İl;} danışmaq hara? Qardaş­larına baxma, onların işi başqa cürdür, onlar qoçaqdırlar!

- Y axşı, indi ki at vermirs;}n, - dey;} Gic Hans cavab ver­di, - onda m;}n d;} keçimi götür;}r;}m. Keçi m;}nim özümün­küdür, belin;} min;}r;}m, m;}ni aparar.

Hans keçinin belin;} mindi, dahanlarını onun böyürl;}rin;} çırpa-çırpa, karvan yolu il;} getm;}y;} başladı . Amma ay çapırdı ha !

Gic Hans öz-özün;}:

95

- Bax, elçiliy� m�n d� gedir�m, - dedi v� s�si g�ldikc� bağıra-bağıra n�s� oxudu.

Qardaşlan is� dinm�z-söyl�m�z ir�lid� atiarını yorta-yorta gedirdil�r. Onlar n� ed�c�kl�rini yaxşıca düşünm�li, h�r şeyi yaxşıca ölçüb-biçm�li idil�r.

- Ehey ! - dey� Gic Hans onlara çığırdı . - Baxın, m�n d� gedir�m, bir görün yoldan na tapmışam! - deyib yoldan tapıb götürdüyü ölü qarğanı onlara göst�rdi.

- Vay sani, ay Gic ! - deya qardaşlan cavab verdilar. - O, sanin nayina garakdir?

- Kral qızına bağışlayacağam. - Hünarin var, bağışla ! - deya onlar gülüşdülar va yola

düzaldilar. - Ehey ! Bax man da gediram! - deya Hans yena çığırdı . ­

Bir baxın, görün yena na tapmışam! Yolda bela şey adama har gün rast galmaz.

Qardaşları yena dönüb baxdılar. - Bir gica bax ha ! - deya onlar saslandilar. - Bu ki köhna

taxta başmaqdır, hala heç üzü da yoxdur. Balka, onu da kral qızına bağışlayacaqsan?

- Bas neca? - deya Gic Hans cavab verdi . Qardaşları gülüşüb, yola düz�ldilar.

- Ehey! Bax man da gediram! - deya Gic Hans yena ba­ğırdı . - 8şşi bir baxın görün, na qadar çox gediram, o qadar çox şey tapıram! Ehey! Bela şey heç birinizin ağlına g�lmaz !

- Ha, yena na tapıbsan? - deya qardaşları soruşdular. - Y ox a ! - deya Hans cavab verdi. - Bunu demayacayam!

Amma kralın qızı ay sevinacak ha! - Tfu! - deya qardaşları tüpürdülar. - Bu ki adica pal­

çıqdır ! Y aqin ki, onu arxın içindan götürübsan?

96

- El�dir ki, var! - dey� Gic Hans t�sdiq el�di . - Lap �la palçıqdır, adamın barmaqlarının arasından axıb tökülür, sax­lamaq olmurl - O, cibini palçıqla doldurdu.

Qardaşları çaparaq getdil�r v� Hansdan bir saat �vv�l çatdılar.

Onlar ş�h�rin darvazası yanında durdular. Orada evl�n­m�y� g�l�n cavan oğlanları sıra il� nömr�l�yirdil�r. Onların ' hamısını bir-birinin ardınca altı c�rg�y� düzmüşdül�r. c�rg�­l�r el� sıx idi ki, �ıı�rini qaldıra bilmirdil�r. Bunu çox yaxşı düşünüb tapmışdılar. Y oxsa b�rk basırıq ola bil�rdi . Axı hamı qabaqda durmaq ist�yirdi .

Ş�h�rin bütün qalan camaatı q�srin dövr�sin� yığışıb p�nc�r�l�rd�n tamaşa edirdil�r ki, kral qızının cavan oğlanları nec� q�bul etdiyini görsünl�r. Onu da dem�k lazımdır ki, qıza elçiliy� g�l�n cavan oğlan qapıdan iç�ri gir�n kimi özünü itirirdi .

- Yox, yaramadın ! - dey� kral qızı çığırırdı . - R�dd ol ! indi d� qardaşlardan biri, lüğ�ti �zb�r bil�n qardaş iç�ri

girdi . Amma o, gözl�diyi müdd�td� bütün bildikl�rini t�r­t�miz yaddan çıxarmışdı . Onun ayağının altında döş�m� cırıl­dayırdı . Tavan is� güzgüd�ndi, bel� ki, o, özünü başı-aşağı gö­rürdu. H�r p�nc�r�nin qabağında üç mirz�, bir d� ş�h�r idar�si müşaviri durmuşdu v� burada danışılan bütün sözl�ri yazır­dılar ki, sonra q�zetd� çap etsinl�r. Tind� bu q�zetin biri iki skillinq� satılırdı . Bütün bunlardan başqa otaqda bir soba da yanırdı, el� b�rk yanırdı ki, divarları köz�rib qızarmışdı .

- Bura n� yaman istidir ! - dey� axırda oğlan dill�ndi . - Çünki atam bu gün cüc� qızardır ! - dey� kral qızı cavab

verdi. - E-e ! - dey� oğlan k�k�l�di . O, bel� bir söhb�t ola

97

bil�c�yini gözl�mirdi . Oğlan çox ist�yirdi ki, gülm�li bir söz söyl�sin, amma bire� k�lm� d� danışa bilm�di .

- E-e ! - dey� o t�krar etdi . - Y ox, yaramadın ! - dey� kral qızı dill�ndi . - R�dd ol !

Oğlan çıxıb getm�li oldu. Onda ikinci qardaş iç�ri girdi . - Of, bura n� istidir ! - dey� o dill�ndi, - Axı, biz cüc� qızardırıq ! - dey� kral qızı onu başa saldı. - N�? E- e! N�? - dey� oğlan bir d� soruşdu. Bütün mirz�l�r d� el� bel� d� yazdılar: «N�? E-e ! N�?» - Y ox, yaramadın, - dey� kral qızı dill�ndi . - R�dd ol !

B�li, indi d� Gic Hans keçinin belind�, otağa girdi. - Ay istidir ha - dey� o deyindi . - Çünki m�n cüc� qızardıram! - dey� kral qızı dill�ndi . - Bax, bu yaxşı ! - dey� Gic Hans cavab verdi . - Dem�li

ki, m�n d� öz qarğamı qızarda bil�r�m? - 8lb�tt� ! - dey� kral qızı razılıq verdi . - Amma s�n onu

n�d� qızardacaqsan? - bizim tavamız yoxdur, heç qazançamız da yoxdur.

- M�nim özümünkü var, - dey� Gic Hans s�sl�ndi. - Bax, bu da m�nim qabım, h�l� qalaydan d�st�yi d� var, - deyib o, köhn� taxta başmaq tayını çıxartdı v� qarğanı onun üstün� qoydu.

- Bu bütün nahara kifay�t ed�r ! - dey� kral qızı dill�ndi . ­B�s üstünün şir�sini haradan tapacaqsan?

- O da m�nim cibimd� ! - dey� Gic Hans cavab verdi . ­Al, heç heyitim g�lmir. - Bel� deyib o, cibind�n bir az palçıq çıxardı .

- Bax, bu m�nim xoşuma g�ldi ! - dey� kral qızı s�sl�ndi . - S�n h�r şey� cavab tapırsan. Söz üçün m��tt�l qalmırsan. Buna gör� d� m�n s�n� �r� ged�r�m; amma bil ki, danış-

98

dığımız v� danışacağımız h�r bir sözü yazacaqlar v� sabah q�zetd� çap olunacaqdır. Görürs�nmi, h�r p�nc�r�nin qaba­ğında üç mirz�, bir d� qoca ş�h�r idar�si müşaviri durmuşdur. Bu müşavir hamıdan qorxuludur. Çünki ağlını itirmişdir ! Qız Hansı qorxutmaq üçün bel� deyirdi, mirz�l�r is� q�h-q�h� il� gülüb, mür�kk�bi döş�m�y� sıçratdılar.

- Aha, siz buradaymışsınız, c�nablar, - dey� kic Hans dill�ndi . - Y axşı, m�n müşavirin payını bir az artıq ed�r�m.

Bel� deyib o, cibini t�rsin� çevirdi v� palçığı müşavirin üzün� yaxdı .

- Lap �la ! - dey� kral qızı s�sl�ndi . - Bu, heç m�nim d� ağlıma g�lm�zdi . Amma eybi yoxdur, öyr�n�r�m!

Bel�likl�, Gic Hans kral oldu, h�m kralın qızını, h�m d� kral tacı alıb, taxta çıxdı. Bunu biz ş�h�r idar�si müşavirinin n�şr etdiyi q�zetd�n bilirik, bu q�zet� is� inanmamaq olmaz.

99

HOMERİN QuBRİNDu BİTMİŞ GÜL

arq şeirinda bülbülün güla malıalıbati tarannüm edilir: sakit, ulduzlu gecalarda qanadlı nağmaka­rın sevgi malınıları atirli güla doğru uçub gedir.

İzmirin yaxınlığında, dövrasina uca çinar ağaciarı akilmiş bir yolun kanarında çiçaklanmiş bir qızılgül kolu gördüm. Onun yanından yüklü davalar uzun boyunlarını qürurla dik tutub müqaddas torpaqda yöndamsiz bir halda addımlaya-ad­dımlaya keçib gedirdi . Çinarların budaqları arasında çöl gö­yarçinlari yuva qurmuşdu. Onların qanadları günaşin şüaları altında sadaf kimi parılda yı b rangdan-ranga çalırdı .

Bu qızılgül kolunda bir gül çox qaşang idi . Bülbül ma­habbat iztirabları ila dolu nağmalarini harnin bu güla oxu­yurdu. Gül isa susurdu, onun laçaklari üzarinda bülbülün ha­lma qaldığını göstaran göz yaşı kimi birca darncı şeh da pa­nldamırdı, gül budaqlarla barabar kolun altındakı daşa sarı ayilmişdi.

Gül deyirdi ki : - Burada dünya nağmakarlarının an böyü­yü yatır ! Man yalnız onun qabri üzarinda atir saçacağam, tu­fan mani qopardıqda, laçaklarimi yalnız onun üzarina sapa­cayam.

«İliada» yaradıcısı toza dönüb torpağa qarışmış va bu torpaqdan man bitmişarnı Man Homerin qabrinda bitmiş bir

1 00

gül�m. O q�d�r müq�dd�s�m ki, miskin bir bülbül üçün açılmaq m�n� yaraşmaz !

Ancaq bülbül o q�d�r oxudu, oxudu ki, axır öldu. Sarhan yüklü d�v�l�ri v� qara qullan qovub apanrdı. Onun kiçik oğlu ölmüş quşu tapıb, bu xırdaca n�ğm�karı böyük Homerin q�brind� basdırdı. O q�brin üz�rind� kül�yin yell�diyi gül yırğalanırdı .

Axşam oldu; gül öz l�ç�kl�rini yumub yatdı . O, yuxuda işıqlı, gün�şli bir gün gördü: bir yığın yadelli fır�ngl�r Ho­merin q�brini ziyar�t� g�lmişdil�r. Onların iç�risind� duman­lar v� şimal f�cri ölk�sind�n g�lmiş bir n�ğm�kar da vardı . O, h�min qızılgülü d�rdi, kitabın arasına qoyub özü il� b�rab�r dünyanın başqa bir yerin�, öz uzaq ölk�sin� apardı . Kitabın s�hif�l�ri arasında sıxılmış gül, q�m-qüss�d�n soldu, n�ğm�­kar is� evin� qayıdıb kitabı açdı v� dedi :

- Bu gül Homerin q�brind�ndir ! Gül bunu yuxuda görmüşdü. Yuxudan ayılıb şidd�tli kü­

l�kd�n çırpındı v� onun l�ç�kl�rind�n bir darncı şeh Homerin q�brin� düşdü. Sonra gün�ş ucaldı v� qızılgül açılıb �vv�l­kind�n d� yaraşıqlı oldu - gün yaman isti idi, axı gül öz isti Asiyasını t�rk etm�mişdi.

Bird�n addım s�sl�ri eşidildi. Gülün yuxuda gördüyü

yadelli fır�ngl�r v� onlarla birlikd� şimalda doğulmuş bir şair d� g�lib çıxdı . O, gülü d�rdi, onun t�rav�tli dodaqlanndan öpdü v� özü il� b�rab�r dumanlar v� şimal f�cri ölk�sin� apardı.

H�min gül indi onun «İliada» kitabının içind� bir mumiya kimi yatır v� şairin kitabı açdıqda söyl�diyi bu sözl�ri sanki yuxuda eşidir:

- Bu qızılgül, Homerin q�brind�ndir !

1 0 1

İKİ XORUZ - HaYaT XORUZU va QÜLLa XORUZU

.

13 iri vardı, biri yoxdu, iki xoruz vardı : bunlardan biri peyin t�p�sinin üstünd�, o biri damda olurdu; ikisi d� yaman lovğa idi . Amma bunların hansı

daha çox lovğa idi? Siz bu bar�d� öz r�yinzi biz� söyl�yin, amma biz yen� fikrimizd�n dönm�y�c�yik.

Toyuqlann olduqları h�y�tl�, o biri h�y�ti bir barı ayırırdı. O biri h�y�td� bir peyin t�p�si var idi . Orada is� yek� bir balqabaq bitmişdi . Bu balqabaq özünü şitillikd� bitmiş hesab edirdi .

- Bir görün m�n n� göz�l doğulmuşam! - dey� balqabaq dill�ndi . - Hamı balqabaq ola bilm�z ! Axı, dünyada başqa canlılar da olmalıdır ! M�s�l�n, o biri h�y�td� olan toyuqlar, örd�kl�r v� başqa quşlar - onlar da canlılardır. Odur barının üstünd� bir xoruz var. Bu �sı canlı xoruzdur, qüll�d�ki xoru­zun tayı deyil . O, h�rç�nd çox ucaya qalxıb, ancaq heç emida­mağı da bacarmır. O, hara, banlamaq hara ! Onun n� toyuqları var, n� d� cüc�bri ; el� hey öz-özün� düşünür, h�m d� onu yaşıl t�r basır ! Amma h�y�td�ki xoruz, �sı xoruzdur! Bir ba­xın görün, nec� lovğa-lovğa g�zir, el� bil ki, r�qs edir ! Eanla­mağı is�, el� bil musiqidir ! Ona baxan kimi, h�min saat başa düş�rs�n ki, �sı şeypurçalan nec� olar! ag�r o, barının bu

1 02

t�r�fın� g�ls�, y�qin ki, m�ni d�, yarpaqlarımı da t�rt�miz dimdikl�r v� m�nim bütün şir�mi iç�r, bunu da m�n özümçün bir xoşb�xtlik bil�r�m - dey� balqabaq sözünü qurtardı .

Gee� b�rk tufan qopdu. Xoruz da, toyuqlar da, cüc�l�rl� birlikd�, h�r� bir yana qaçıb gizl�ndi . Amma bird�n b�rk bir gurultu eşidildi . H�y�tl�ri bir-birind�n ayıran barını kül�k vurub yıxdı; damdan da bir neç� kir�mid düşdü. Amma qüll�d�ki xoruz öz yerind� dunnuşdu. O, h�rç�nd cavan idi, yenic� qayrılmışdı, ancaq heç yerind�n t�rp�nm�di d�. Bunlar hamısı ona gör� idi ki, o, çox ağıllı v� ağır t�bi�tli idi . O, bel� doğulmuşdu. Göyd� uçan xırdama quşlar, s�rç�l�r v� qaran­quşlarla onun heç bir �laq�si yox idi, onlardan lap z�hl�si ge­dirdi . Onlar bar�sind� deyirdi ki ; bunlar civild�ş�n h�yasız qurd-quşlardır !

Amma göy�rçinl�r iri quşlar idi, onların l�l�kl�ri parıl­dayır v� s�d�f kimi r�ngd�n-r�ng� çalırdı . Onlar qüll�d�ki xoruza b�nz�yirdil�rs� d�, ancaq yaman kök V� axmaq idil�r.

Qull�d�ki xoruz onların bar�sind� deyirdi ki, onların fıkri­zikri hey qarınlarını doldunnaqdır. Onların yanında yaman darıxıram!

Arabir köç�ri quşlar g�lib çıxır, onlar yad ölk�l�rd�n, göyl�rd�ki karvarrlardan v� yırtıcı quşlardan cürb�cür şeyl�r danışırdılar. avv�l onları dinl�m�k maraqlı olurdu, amma bir q�d�r keçdikd�n sonra qüll�d�ki xoruz gördü ki, onlar dedik­l�rini t�krar edirl�r. B�li, quşlar da onu darıxdırdılar. Onu h�r şey darıxdırırdı. Heç k�si tapmırdı ki, söhb�t etsin. H�r şey onu q�ml�ndirir, k�d�rl�ndirirdi .

- Bizim bu dünya heç bir şey� yaramır ! - dey� qüll�d�ki xoruz cırıldadı . -Burada h�r şey boş v� m�nasızdır !

Qüll�d�ki xoruz, nec� dey�rl�r, ruhdan düşmüşdü.

1 03

8lb�tt�, �g�r balqabaq bundan x�b�r tutsaydı, h�min saat ona diqq�t yetir�rdi . Amma balqabaq yalnız h�y�td�ki xoruzu xoş­layırdı . indi is�, onlar, dem�k olar ki, el� bir h�y�td� yaşa­yırdılar; çoxdan baş ver�n o tufan vaxtı kül�k aradakı barını vurub uçurmuşdu.

- Y�ni bu cırıltını banlamaq adlandınnaq olarmı? - dey� canlı xoruz öz toyuq-cüc�l�rind�n soruşdu. - Bunlar n� qaba s�sl�rdir ! Onlarda heç z�riflikd�n �s�r d� yoxdur!

Toyuqlar peyin t�p�sin� dırmaşdılar, xoruz is� lovğa­lovğa balqabağa sarı yön�ldi .

- Bu ki şitillikd� bit�n balqabaqdır ! - dey� xoruz balqa�ağa baxdı .

Balqabaq, xoruzun biliciliyin� el� t��ccübl�ndi ki, xo­ruzun onu dimdikl�m�y� başlayaraq t�rt�miz yeyib qurtar­masından h eç x�b�r d� tutmadı .

Onun gözl�diyi xoşb�xtlik g�lib çatdı ! Bu vaxt toyuqlar da cüc�l�ril� birlikd� xoruza sarı qa­

çışdılar; onlardan biri qaçan kimi hamısı onun ardınca düşüb qaçdı . Onlar el� qaqqıldayır, el� qaqqıldayırdı ki ! Onlar xoruza iftixarla baxırdılar, axı xoruz onların qohumu idi.

Bird�n xoruz banladı : - Qu-qu-li-qu ! M�n bire� k�r� banlayıb bütün toyuq

al�min� s�s salsam, cüc�l�r h�min saat böyüy�r! Onun ardınca toyuqlar qaqqıldaşdı v� cüc�l�r cibbild�şdi .

Sonra xoruz onlara mühüm bir x�b�r verdi : - Xoruz da yumurtlaya bil�r! Amma bilirsinizmi, bu

yumurtadan n� çıxar? 8jdaha! O, yaman qorxuludur. Adamlar bunu bilir, indi is� siz d� bilirsiniz ki, m�n nec� bacanqlı v� qoçağam, m�n quşlar h�y�tinin b�z�yi v� f�xriy�m.

H�y�t xoruzu qanadlarını çaldı, pipiyini düz�ltdi, bir d�

1 04

· banladı. Bütün toyuqlar va cücalar qorxudan titradilar. Amma onlann xoşuna galirdi ki, qohumlan olan xoruz, quşlar haya­tinin bazayi va . faxridir! Onlar qaqqıldaşır va cibbildaşirdilar. Qülladaki xoruz da bütün bunlan eşitmaya bilmazdi . O, doğrudan da eşidirdi, amma heç tarpanmirdi.

Qülladaki xoruz bela düşünürdü: «Hamısı boş şeydir ! Na hayat xoruzu, na da man, heç bir vaxt yumurtlaya bilmarik. Amma agar istasam, lax yumurta yumurtlaya bilaram. Ancaq dünya heç buna da layiq deyil ! Hamısı boş şeydir ! Damda oturmaq da manim zahlami aparmışdır! »

1 05

İLİN 8HVALATI

13 u hadis� yanvarın axırlarında baş vermişdi. B�rk çovğun idi. Qar çovğunu küç�l�rd�, döng�l�rd� vıyıldayır, evl�rin p�nc�r�l�rini qar basır, dam-

lardan koma-koma qar qopub tökülür, kül�k d� yoldan öt�n­l�ri t�l�sdirirdi. Adamlar qaçır, yüyürür, el� sür�tl� gedirdil�r ki, axır bir-birinin qucağına yıxılır, bir-birind�n b�rk yapışıb bir an dayanırdılar. Minik vasit�l�rinin v� atların üz�rin� el� bil ki, ağ toz s�pilmişdi . Nök�rl�r minik vasit�l�rinin dal t�r�­fınd� arxaları kül�y� dururdular, piyada ged�nl�r is�, qalın qa­rın içiyl� ağır-ağır yeriy�n karetanın daldasında gizl�nm�y� çalışırdılar. N�hay�t, çovğun yatıb s�kil�rd� dar cığırlar açıl­dıqdaıi sonra yoldan öt�nl�r tez-tez üz-üz� g�lir, bir-birinin qarşısında dayanıb gözl�yirdil�r. Heç kim ist�mirdi ki, o biri­n� yol verib, ilk d�f� özü qar yığınının için� addımını atsın. Amma el� bil ki, ikisi d� sözsüzc� razılaşıb, qarın için� bat­maq t�hlük�sini gözl�ri qarşısına alaraq, bir ayağını qara basırdı .

Axşamüstü fırtına lap sakitl�şdi. Göy üzü o q�d�r aydın v� t�miz idi ki, el� bil süpürmüşdül�r. Özü d� daha uca v� daha ş�ffaf görünürdü; ulduzlar is� sanki t�z�d�n sürtülüb t�miz­l�nmiş, par-par parıldayır v� göyümtül işıq saçırdı . B�rk şaxta idi . s�h�r� yaxın qarın üst qatı o q�d�r b�rkimişdi ki, s�rç�l�r

1 06

onun üstünd� hoppanıb qarın için� batmırdılar. Onlar qar t�p�cikl�rinin üstünd� hoppana-hoppana t�mizl�nmiş cığırları g�zir, amma heç yerd� yem�li bir şey tapmırdılar. s�rç�l�r yaman üşüyürdül�r.

Onlar öz aralarında bel� danışırdılar: - Cib-cib ! Eh, T�z� il budurmu? Bu ki, köhn�sind�n d�

pisdir ! Heç bu ili d�yişdirm�y� d�ym�zdi ! Yox, biz razı deyilik. Bunun s�b�bi d� var.

- Amma adamlar T�z� ili qarşılamaq üçün el� hay-küy qoparır, el� qaçışırdılar ki ! - dey� soyuqdan donmuş xırdaca bir s�rç� dill�ndi . - H�l� tüf�ng d� atır, saxsı qablan divarlara vurub sındınrdılar. Şadlıqlanndan lap özl�rind�n çıxmışdılar ki, köhn� il gedir. M�n d� sevinib el� bitirdim ki, indi hava istil�ş�c�k. Amma, ay oldu ha! Şaxta �vv�lkind�n d� b�rkdir ! Görünür adamlar çaşıblar, ilin f�sill�rini dolaşıq salıbar.

- Doğrudan ha ! - dey� başında bozarmış k�kili olan üçün­cu, qoca bir s�rç� dill�ndi . - Axı onların özl�rinin düz�ltdik­l�ri bel� bir şey var ki, adına da t�qvim deyirl�r. Onlar el� gürnan edirl�r ki, dünyada h�r bir şey h�min bu t�qviml� get­m�lidir. Ay oldu ha ! N� vaxt yaz g�ls�, T�z� il d� onda olar, t�bi�t el� �vv�ld�n bel� qurulmuşdur, m�n d� bunun t�r�fdarıyam!

- B�s yaz n� vaxt g�l�c�k? - dey� o biri s�rç�l�r soruşdular.

- Leyl�k uçub g�l�nd�, yaz da g�l�c�k. Amma bütün bunlar o q�d�r d� aydın deyil, burada, ş�h�rd� heç k�s ağıllı­başlı bir şey bilmir. Y �qin ki, k�ndd� bunu daha tez öyr�nm�k olar. G�lin uçub ged�k, yazı orada gözl�y�k. H�r halda yaz ora buradan tez g�l�r !

- Bütün bunlar çox göz�ldir, - dey� ana s�rç� cibbild�di;

1 07

o çoxdan b�ri burada h�rl�nir, amma iş� yarayan heç bir söz demirdi . - Amma bir iş var: burada, ş�h�rd� m�n rahatlığa öyr�şmiş�m, heç bilmir�m ki, bu rahatlıq k�ndd� d� olacaq, ya yox? ! Burada bir insan ail�si var, onların başına ağıllı bir fikir g�lmişdir: divara üç-dörd boş gül dibç�yi vurmuşlar. Dibç�kl�rin ağızları divara b�rk söyk�nmiş, dib t�r�fl�ri is� bayıra çevrilmişdir. Dibç;Jkl;Jrin dibind;J xırdaca bir d;Jlik var, m;Jn oradan rahatca girib-çıxıram. 8riml;J orada özümüz;J yuva qurmuşuq. Bizim bütün balalarımız orada böyüyüb uçmuşlar. 8lb;Jtt;J, insanlar bunu öz kefl;Jri üçün qurmuşlar ki, biz� baxıb l�zz�t alsınlar. Y oxsa onlar bunu etm�zdil�r. Onlar biz� çör�k qırıntıları da atırlar. Bunu da �yl;Jnm;Jk üçün atırlar, amma h;Jr halda bizim üçün yemdir! Bel;Jlikl;J, biz burada bir d�r;Jc;Jy� q�d�r t;Jmin olunmuşuq. M;Jn el;J bilir;Jm ki, �rimi� burada qalacayıq. H;JrÇ;Jnd burada bizim xoşumuza g;Jlm;Jy;Jn şeyl�r d;J var, amma yen;J d;J qalacayıq.

- Amma biz uçub k�nd;J ged;Jc�yik ki , gör;Jk yaz g�lir, ya yox ! - dey� o biri s�rç;J};Jr uçub getdil;Jr.

K�ndd� d� h;J};J �sı qış idi v� dey�s�n, ora Ş;Jh;Jrd�n d;J soyuq idi . Qar basmış düzl;Jrin üstünd;Jn S;Jrt kübk ;Jsirdi . 8ll;Jrin;J yek� ;Jlc;Jkl;Jr geymiş bir k;Jndli kirş;Jd;J gedir V;J ;Jll;Jrini dizl;Jrin;J çırpırdı ki, şaxtanı oradan qovlasın. Onun qamçısı dizl�rinin üstünd� idi . Arıq atları yorta-yorta gedirdi . Onların b�d�nind;Jn buğ çıxırdı . Kirş;Jnin altında qar xışıl­dayır, s�rç�l;Jr is;J kirş;Jnin iziyl;J hoppana-hoppana gedir V;J düşünürdül�r:

- Ci b-ci b ! B;Js bu yaz n;J vaxt g;Jl;Jc;Jk? Qış lap çox uzandı ha!

- Lap çox uzandı ha ! - dey;J üstünü qar basmış uca bir t;Jp;Jd�n d;J S;JS g;Jldi, bu S;JS çöll;Jr;J yayıldı . El;J gürnan etm;Jk

1 08

olardı ki, bu s�s �ks-s�dadır. B�lk� d� bu s�s t�p�d� qar yı­ğınının üstünd� oturmuş o q�rib� qocanın s�sidir. 8ynin� ağ k�ndli kürkü geymiş qoca ağappaq idi . Onun saçlan da, saqqalı da ağ idi . Solğun üzünd� iri, işıqlı gözl�ri parıldayırdı .

- Bu n� qocadır? - dey� s�rç�l�r soruşdular. - M�n onu tanıyıram, - dey� ç�p�rin üstün� qonmuş qoca

qarğa dill�ndi . «Biz hamımız yaradanın qarşısında xırdaca quşcuğazlarıq» sözlJrini tJsdiq edib, qarğa o qJdJr ürJyi yum­şaqlıq göstJrdi ki, sJrçJlJrin bilm�dikl�rini onlara söylJyib başa saldı : - MJn tanıyıram o kimdir! O qışdır, keç�n ilki qo­cadır, tJqvimin dediyi kimi o, heç dJ ölmJmişdir. ÜJnc yaz şahzadJsi gJlJnJ qJdJr onu naib qoyublar. BJli, hJlJlik burada ölkJni qış idarJ edir ! HJ, n� var, yoxsa üşüyürsünüz, a cunquşlar?

8n xırda SJrÇJCik dedi : - HJ, mJn sizJ demJdimmi, tJqvim adamların boş uy­

durmasıdır ! O, heç dJ t�biJtlJ uyğun g�lmir. Onlar g�rJk ili fJsillJrJ bölmJyi bizJ tapşıraydılar, biz bu işi onlardan yaxşı bilirik.

Aradan bir-iki hJftJ keçdi . MeşJ qaralmağa başlamışdı, gölün buzu donub qalmış qurğuşuna bJnzJyirdi, buludlar, yox bulud nJdir ! - ÖlkJnin üstünü buz kimi bir duman bürü­müşdü. İri qara qarğalar sürü-sürü, amma sJssiz-sJmirsiz uçu­şurdu. ElJ bil ki, hJr şey yuxuya getmişdi . Amma, budur, birdJn gölün üzJrinJ günJş şüası düşdü. Göl, Jrimiş qalay kimi parıldadı . ÇöllJrdJ VJ yamaclardakı qar daha öz parıltı­sını itirdi. Qoca - qışın ağ fıqurası is�, hJlJ dJ JVVJlki yerindJ oturub, gözünü cJnuba zillJmişdi . Qoca görJ bilmirdi ki, qar elJ bil yavaş-yavaş yerJ batıb gedir. Orada-burada yaşıl torpaq parçalan görünür VJ bunların üz�rindJ sJrçJlJr atılıb-düşür.

1 09

- Çik-çirik ! Çik-çirik, gör�s�n, yaz g�libmi? - Yaz g�ldi ! - dey� �ks-s�da tarlaların, ç�m�nl�rin üz�-

rind� s�sl�n�r�k, tünd-boz meş� üz�rind�n aşıb keçdi . Burada qoca ağaciarın gövd�l�ri �yinl�rin� t�z� yaşıl mamırdan paltar geymişdil�r. Bax budur, c�nubdan birinci cüt leyl�k uçub g�ldi . H�r leyl�yin belind� q�ş�ng bir bala leyl�k oturmuşdu. Birininki oğlan idi, o birininki qız. Bala leyl�kl�r yer� düş�n kimi torpağı öpdül�r, �l-�l� verib g�zm�y� başladılar. Onların izl�rind� is� el�c� qarın üstümd� ağ çiç�kl�r açıldı . Balalar qoca qışa yaxınlaşıb, onun köksün� qısıldılar. Bire� anda onlar üçü d�, onlarla birlikd� is� bütün o yer sıx v� rütub�tli dumanın içind� yox oldu. Bir az sonra kül�k �sdi v� h�min saat dumanı dağıtdı . Gün�ş parladı . Qış yox oldu, ilin taxtında is� yazın göz�l balaları oturmuşdular.

- Bax, T�z� il bel� olar! - dey� s�rç�l�r dill�ndi . - indi, y�qin ki, qışda ç�kdiyimiz bütün �ziyy�tl�ra gör� biz� mü­kafat veril�c�k!

Balalar üzl�rini hara çevirdil�rs�, h�r yerd�, kolların v� ağaciarın budaqlarında yaşıl düym�l�r �m�ı� g�ldi. H�r halda otlar göy�rib, get-ged� boy atdı, taxıllar yamyaşıl oldu. Qız öz dövr�sin� çiç�k s�pirdi, onun önlüyünd� o q�d�r çox çiç�k vardı ki, o n� q�d�r s�pib qurtarmağa t�l�sirdis� d�, önlüyü yen� h�min saat çiç�kl� dolurdu. Qız çoşub hoppana-hoppana alma v� �rik ağaciarının üz�rin� d� qar kimi ağappaq çiç�kl�r s�pdi . Bu ağaciar h�l� �m�lli-başlı yarpaq açınağa macal tapmamış, budaqlarını qar basmış kimi durmuşdular.

Bird�n qız �ı çaldı, oğlan da �ı çaldı, o saat haradansa cibbild�ş�-cibbild�ş�, d�st�-d�st� quşlar uçub g�ldi v� n�ğm� oxumağa başladı : «Yaz g�ldi ! » .

H�r d�f� yer� baxanda adamın ür�yi açılırdı ! Qarı n�n�l�r

1 1 0

gah bu daxmadan, gah o daxmadan evin astanasına çıxıb, öz sür-sümükl�rini gün� verir v� ç�m�ni z�r kimi b�z�miş san çiç�kl�r� tamaşa edib ı�zz�t alırdılar. Çox-çox keçmişd�, on­lar cavan olduqlan zaman da lap el� bu cür olardı . B�li, dünya t�z�d�n cavanlaşmışdı . Onlar deyirdil�r ki : «Bu gün n� yaxşı gündür! »

Ancaq meş� h�l� d� bozumtul-yaşıl r�ngd� qalmışdı. Ağaciarda yarpaq yox idi, yalnız tumurcuqlar var idi. Amma meş� tatalarında xırdaca boyaqotu cüç�rtil�ri �tir saçır, b�növş�l�r, qaymaqçiç�yi v� ququçiç�yi açılmış, bütün otların sapiağı ş ir� il� dolmuşdu. Yer� r�ngb�r�ng b�z�kli xalça döş�nmiş v� bir cüt g�nc �1-�1� tutub onun üstünd� oturmuş­du. Yazın balaları n�ğm� oxuyur, gülümsünür v� get-ged� boy atırdılar.

Göyd�n ilıq yağış yağırdı . Amma g�nci�r bunu duymur­dular. Yağışın darncıları onların sevincd�n doğan göz yaşları­na qarışırdı . Sevgilil�r öpüşdül�r v� h�min d�qiq� meş�d�ki tumurcuqlar açıldı . Gün�ş ucalanda, bütün ağadar yamyaşıl idi .

Sevgilil�r bu t�rav�tli sıx çardağın altı il� qol-qola yeri­m�y� başladılar. Burada işıqla kölg�l�rin oynaşması say�sind� yaşıl otlar v� yarpaqlar min cür r�ng� çalırdı . Saf, t�miz v� z�rif yarpaqlar ür�kaçan �tir saçırdı, xırdaca çaylar v� axar sular m�xm�r kimi yamyaşıl otların v� r�ngb�r�ng xırdaca daşların arası il� şırıltıyla axıb gedirdi . Bütün t�bi�t dil� g�lib deyirdi ki : «oz�ld�n b�ri bel� olmuş, bel�dir v� bel� d� olacaq !» . Ququ quşu quğuldayır, torağay c�h-c�h vururdu. Yazın �n göz� ı vaxtı idi . Yazın söyüd ağaciarı h�l� d� öz çiç�kl�ri üz�rind�n yumşaq tüklü �ıc�kl�rini çıxarıb atma­mışdı, onlar o q�d�r ehtiyatlıdır ki, lap adamı darıxdırır !

l l l

Günl�r g�lib-keçdi, h�ft�l�r g�lib-keçdi, baharın ilıq n�f�si torpağa can verirdi. İsti hava dalğaları tarlaların üz�rini do­laşır, taxıllar da saralınağa başlayırdı. Şimalın ağ lotos çiç�yi meş� göll�rinin güzgü kimi qoynunda öz enli yaşıl yarpaq­larını açmış, balıqlar da onların kölg�sind� gizl�nmişdi. Meş�­nin güney t�r�fınd�, kül�k tutmayan bir yerd�, bir k�ndli evi­nin gün düşmüş divannın dibind�, gün�şin şüaları altında çiç�kl�nmiş qızılgül kolunun v� budaqları yetişmiş qapqara meyv�l�rl� dolu olan albalı ağaciarının yanında yayın göz�l arvadı oturmuşdur. Bunu biz �vv�lc� xırdaca qız, sonra da g�lin görmüşdük. O, uca qara-göyümtül n�h�ng dağlar halında bir-biri üz�rin� qalanmış dalğalar kimi görün�n tutqun bulud­lara baxırdı . Onlar üç t�r�fd�n axışıb g�ldi , axırda donub qalmış v� t�rsin� çevrilmiş d�niz kimi meş�nin üz�rind�n ası­bb durdu. Meş�d� sanki anlaşılmaz bir qüvv�nin . hökmü il� h�r bir şey susdu. Kül�k yatdı; quşlar susdu, bütün t�bi�t g�r­gin bir intizarla donub qaldı . Yollarla v� cığırlarla is� adamlar arabalarda, at belind� v� piyada b�rk-b�rk qaçışaraq, fırtı­nadan daldalanmağa t�l�sirdil�r. Bird�n şimş�k çaxdı, el� bil ki, gün�ş bire� anlığa parıldayıb buludları parçaladı, gözl�ri qamaşdırdı, h�r şeyi alışdırdı, sonra yen� qaranlıq çökdü v� ildırımın gurultusu qopdu. B�rk yağış yağınağa başladı . Hava qaraldı, sonra yen� açıldı, sakitlik çökdü, sonra yen� gurultu qopdu. Qamışlığın t�z�c� açılmış q�hv�yi süpürg�l�ri dalğa­landı, ağaciarın budaqları, yağış ş�b�k�sinin ardında gizl�ndi . Sonra yen� qaranlıq çökdü, yen� işıqlandı, sakitlik çökdü, yen� ildırım guruldadı. Otlar v� sünbüll�r yer� yatıb qalmış­dılar, el� bil ki, onlar bir d� başlarını qaldırmayacaqlar. Amma budur, yağmur, seyr�k yağan iri yağışa çevrildi. Gün�ş buludların arasından boylandı v� otların, yarpaqların üz�rind�

1 1 2

yağış darncıları inci kimi parıldadı . Quşlar ötüşdü, suda balıq­lar quyruqlarını çırpa-çırpa getdi, ağcaqanadlar oynaşdı . Kö­püklü, şor d�niz sularının içind�n boylanıb çıxmış bir qayanın üstünd� qüvv�tli, möhk�m �z�l�li bir kişi oturub, özünü gün� verirdi . Bu yay idi . Onun saçlarından su damcılanırdı . Soyuq suda çimdikd�n sonra o, cavanlaşmış, s�rinl�miş görünürdü. Bütün t�bi�t cavanlaşmışdı . atrafda h�r yer r�ngb�r�ng V� göz�l çiç�kl�r içind� idi. İsti v� göz�l yay idi !

Çöld� sıx bitmiş yoncanın şirin, ür�kaçan �tri �trafa sa­çılır. Arılar q�dimd�n toplandıqları yerin �trafında vızıldaşır­dılar. Böyürtk�n budaqları yağışdan yuyulub, günün altında parıldayan qurban daşını bürüyüb basmışdı . Arıların şahı bü­tün ail� d�st�sil� uçub ona sarı g�ldi . Onlar daşın üz�rin� mum v� bal qurban verdil�r. Bunu yay il� onun qüvv�tli r�fı­q�sind�n başqa heç bir k�s görrn�di. T�bi�tin qurbanlıq h�diyy�l�ri el� bunlar üçün hazırlanmışdı .

Axşamçağı göy qızıl kimi parıldayırdı . Heç bir kils� gün­b�zini bununla tutuşdurmaq olmaz. Axşam ş�f�qind�n s�h�r ş�f�qin� q�d�r parıldayırdı . B�li, yay idi .

Yen� günl�r, h�ft�l�r g�lib keçdi . Çöll�rd� parlaq d�ryaz­lar işıldadı, alma ağacının budaqları qırmızı v� sarı meyv�­l�rin ağırlığından �yildi . 8tirli maya göb�l�yi iri salxımlarla sallanmışdı . Y aşıl qınlarının içind�ki fındıqlarla dolu olan fındıq ağacının kölg�sind� �r il� arvad - yay öz dalğın r�fı­q�sil� oturuh dinc�lirdi .

- Bu n� göz�llikdir ! - dey� arvad dill�ndi . - Hara baxır­san, xeyir-b�rak�tdir ! Bu dünya n� göz�ldir, n� xoşdur ! Am­ma yen� heç özüm d� bilmir�m ki, niy�, amma . . . rahatlıq v� istirah�t arzu ediram . . . Başqa söz ta pa bilmir�m. Adamlar is� yen� d� tarlaları şumlayırlar, onlar h�miş� daha çox şey almaq

1 1 3

ist�yirl�r. . . Odur, leyl�kl�r kotanın ardınca şırımlarla g�zir­ı�r . . . Bizi buraya g�tir�n h�min Misir quşlarıdır ! Yadında var­mı, biz bura, şimala uçub g�l�nd� h� I� uşaq idik? . . Biz özü­müzl� b�rab�r çiç�kl�ri, gün�ş İşığını v� yaşıl yarpaqları g�­tirib g�ldik. Amma indi . . . Kül�k dem� k olar ki, bütün yar­paqları qırıb töküb, ağaclar bozanb, qaralıb v� c�nub ağac­larına b�nz�m�y� başlayıblar, yalnız bunların üz�rind� orada bit�n qızılı meyv�l�r yoxdur.

- s�n qızılı meyv�l�rimi görm�k ist�yirs�n? - dey� yay soruşdu. - Budur, bax, ı�zz�t al ! - deyib �lini yell�di - meş�­l�r qırmızımtıl, z�rli yarpaqlarla doldu. - Budur onlar!

İtbumu kollarında od r�ngli qırmızı meyv�ı�r parıldadı, m�rsin ağacının budaqları iri, tünd qırmızı meyv�l�rl� doldu, yetişmiş cır şahabdlar tünd yaşıl r�ngli qınlarından özl�ri qopub tökülürdü, meş�d� is� yen� d� b�növş�l�r açıldı .

Amma ilin m�lak�si get-ged� daha da qaradinm�z olur v� r�ngi solurdu.

- Soyuğun n�f�si g�lir ! - dey� o dill�ndi . - Gec�l�r rü­tub�tli dumanlar

olur, m�n öz v�t�nimiz üçün darıxıram. Bel� deyib o, gözünü c�nuba sarı uçub ged�n h�r leyl�yin

ardınca zill�yir v� �lini ona uzadırdı . Sonra o, quşların boş qalmış yuvalarına baxdı : bu yuvaların birind� q�ş�ng bir pey­ğ�mb�rçiç;}yi, o birind� is�, sarı kolza çiç�yi bitmişdi - el� bil bu yuvalar bu çiç�kl�r� ç�p�r olmaq üçün hörülmüşdü. s�r­ç�l�r d� uçub ora dolmuşdu.

- Cib-cib ! B;}s bu yuvaların sahibl�ri nec;} olub? Bir bunlara bax ha ! Bir balaca kül�k �s�n kimi, h�min saat qoyub qaçırlar ! Xoş g�ldil�r !

Ağaciarda yarpaqlar gün-günd�n saralırdı, x�zan baş-

1 1 4

lanmışdı . Payız kül�kl�ri vıyıldadı, payızın axırı çatdı . ilin m�lak�si, üz�rin� saralmış yarpaqlar döş�nmiş yerd� uzanmış­dı . O, öz mülayim baxışlarını parıldaşan ulduzlara zill�mişdi. 8ri d� onun yanında idi . Bird�n bir burulğan qopdu, quru yarpaqları sütun kimi göy� qaldırdı . Burulğan yatdıqda, ilin m�lak�si artıq yox idi . Soyuq havada yalnız bire� k�p�n�k h�rl�nirdi ki, bu da ilin son k�p�n�yi idi .

Yer üzünü sıx dumanlar bürüdü, soyuq kül�kl�r �sdi, uzun, qaranlıq gec�l�r çökdü. ilin padşahının saçları · ağarmış­dı, amma özürrün bundan x�b�ri yox idi . O, el� bilirdi ki, saç­larının üz�rin� yalnız qar s�p�l�nmişdir. Yaş ıl düz�nl�ri nazik qar p�rd�si örtmüşdü.

B�li, kils�l�rin z�ngl�ri xaçaçuran axşamının çatdığını x�b�r verdi .

- Bunlar xaçaçuran z�ngl�ridir ! - dey� ilin padşahı dil­l�ndi . - Bu yaxında bir cüt yeni şahzad� g�l�c�k, onda m�n d�ç rahatlanacağam. Öz sevgilimin ardınca uçub parlaq ulduza ged�c�y�m!

Qar basmış t�rav�tli yaşıl şam meş�sind� xaçaçuran m�l�yi aşkar olub, bayram üçün ayrılmış ağaciarı dualadı .

- İnsanların evl�rind� v� yaşıl meş�d� ş�nlik ! - dey� ilin qocalmış padşahı dill�ndi . Bir neç� h�ft�nin içind� o, saç­saqqalı pambıq kimi ağappaq ağarmış bir qocaya dönmüşdü. -M�nim dinc�lm�k vaxtım yaxınlaşır. Tae v� hökmdarlıq �sas�n g�nc �r-arvada keçir.

- Amma h�l� ki, hökmdarlıq s�nin �lind�dir ! - dey� m�­l�k dill�ndi .

- Hökmdarlıq m�nim �limd�dir, amma rahatlıq yox. Körp� cüc�rtil�rin üstünü qarla ört. S�n h�l� hökmdar ola-ola, başqa bir hökmdan alqışladıqlarına dözm�yi öyr�n! H�l� s�n

1 1 5

sağ ola-ola, s�ni unudacaqlanna öyr�ş ! Yaz g�l�nd�, s�nin d� azad olmaq vaxtın yetiş�c�kdir!

- B�s yaz n� vaxt g�l�c�k? - dey� qış soruşdu. - Leyl�kl�r uçub g�l�nd� ! U ca bir t�p�d�, bir qar yığını üstünd� saç-saqqalı ağarmış,

buz bağlamış qış oturmuşdu. O, qocalmış, beli bükülmüşdüs� d�, ancaq qarlı çovğunlar v� qütb buzları kimi qüdr�tli v� qüv­v�tli bir halda oturmuş v� keç�n ilki qış kimi gözünü c�nub­dan ayırmırdı. Buz şaqqıldayır, qar xışıldayır, xiz�k sür�nl�r göll�rin parlaq buzu üz�rind� ox kimi iti sürüşürdül�r. Ağ qarın üstünd� qarğalar v� quzğunlar qaralırdı. Azacıq da olsun kül�k yox idi . Bu sakitlik içind� qış yumruqlarını düyünl�di v� bütün boğazlar qalın buz bağladı .

Ş�h�rd�n yen� S�rç�l�r UÇUb g�ldil�r V� soruşdular: - Oradakı o qoca kimdir? Ç�p�rin üstünd� yen� h�min qarğa v� ya onun oğlu

oturmuşdu. O, s�rç�l�r� bel� cavab verdi : - Bu qışdır ! Keç�n ilki qocadır ! T�qvimd� deyildiyi kimi

o h�l� ölm�mişdir. Yazın g�nc şahzad�si g�l�n� q�d�r naiblik edir.

- B�s bu n� vaxt g�l�c�k? - dey� s�rç�l�r soruşdular. -B�lk�, hökum�t d�yiş�nd�n sonra bizim üçün xoş zamanlar g�l�c�k? Köhn� hökum�t heç bir şey� yaramır!

Qış fıkirli bir halda başını qara meş�y� sarı tutub işar� etdi . Meş�d� h�r bir ağacın ş�kli v� budaqlarının cizgil�ri açıq-aşkar görünürdü. Soyuq duman buludlarına bürünmüş yer qış yuxusuna getmişdi . Padşah öz g�nclik v� yetişmiş dövrl�rini h�sr�tl� xatırlayırdı . Sahara yaxın bütün pıeşalari parlaq qırov bürüdu - bu, qışın yay yuxusu idi . Gün doğdu v� qırov töküldü.

1 1 6

- B�s yaz n� vaxt g�l�c�k? - dey� s�rç�l�r yen� so­ruşdular.

- Yaz ! - dey� qarlı t�p�d�n �ks-s�da g�ldi . B�li, budur, gün�ş getdikc� daha da istil�şm�y� başladı,

qar �ridi, quşlar civild�şdil�r: «Yaz g�lir !» . Ucada, lap ucada, göyün lap üzü il� ilk leyl�k, onun da­

lınca bir başqası süz;J-SÜZ;J g;Jldi . H;Jr birinin belind;J göz;Jl bir bala oturmuşdu. Balalar düz� düşdül�r, torpağı öpdül�r, din­m;Jz-söyl�m�z qoca qışı da öpdül�r. O da dağa çıxmış Musa kimi duman içind� yox oldu.

ilin �hvalatı qurtardı . - Bütün bunlar çox göz;Jldir V;J tamamil;J doğrudur, - dey;J

s;JrÇ;Jl;Jr t�sdiq etdil�r, - ancaq t;Jqvim üzr;J deyil, buna gör� d� heç n;Jy;J d;Jym;Jz !

1 1 7

İSTaKLİLaR

ırfıra ilg top başqa oyuncaqlarla birlikdg qutunun içindg idi . Fırfıra topa dedi : - indi ki bir qutunun içindgyik, gglsgng evlgngk?

Ancaq turoacdan tikilmiş top özünü heç bir xanım qızdan gskik saymadığı üçün bu suala cavab vermgk istgmgdi.

O biri gün oyuncaqların yiygsi olan oğlan, gglib fırfıranı qırmızı vg san rgnglgrlg boyadı, ortasına da mis mıx vurdu. Fırfıra fırlananda, elg qgşgng görünürdü ki ! Fırfıra topa dedi :

- Bir baxın, görün ng qgşgnggm! Bgs indi sözünüz ngdir? Qglsgng evlgngk? Ngyimiz bir-birindgn gskikdir? Siz hoppa­nırsınız, mgn dg oynayıram. Dünyada heç kgs bizdgn xoşbgxt ola bilmgz.

- Elgmi gürnan edirsiniz? - deyg top dillgndi . - Siz, ygqin, bilmirsiniz ki, mgnim ata-anarn tumac ayaqqabı olublar, hgm dg mgnim içimdg mantar var!

- Mgn qırmızı ağacdan qaynlmışam, - deyg fırfıra cavab verdi, - bir dg ki, mgni şghgr hakimi özü yonub qayırmışdı . Onun bir tomaçı dgzgahı var, özü dg mgni elg hgvgslg yonmuşdur ki !

- Doğrudanmı? - deyg top inamsızlıqla soruşdu. - 8ggr yalan deyirgmsg, heç fırladan ox mgng toxun-

masın ! - deyg fırfıra cavab verdi .

1 1 8

Top dedi : - Siz dild�n qoçaqsınız, amma m�n yen� d� razı ola

bilm�r�m. M�n, dem�k olar ki, lap nişanlıyam! M�n el� havaya qalxan kimi, yalıquşu yuvadan başını çıxarıb soruşur: «H� nec� oldu? H� nec� oldu?» . M�n h�miş� ür�yimd� ona «H�» deyir�m, dem�li ki, iş daha qurtarmış kimidir. Ancaq siz� söz veriram ki, heç bir vaxt sizi yaddan çıxarmayacağam.

- Buna bax ha ! Bu m�nim n�yim� g�r�kdir! - dey� fırfıra cavab verdi . Onlar bundan sonra bir-biril� daha danışmadılar.

O biri gün oğlan topla oynamağa başladı . Fırfıra, topun quş kimi havaya u calmas ma tamaşa edirdi . . . Axırda top tamam gözd�n itdi, sonra yer� düşdü. Yer� d�y�n kimi, yen� yuxarı qalxdı - bilm�k olmurdu ki, onu n� is� bir şey yuxarı ç�kirdi, yoxsa iç�risind� mantar olduğuna gör� bel� hoppa­nırdı . Top doqquzuncu d�f� yuxarı qalxıb bir d� qayıtmadı ! Oğlan onu n� q�d�r axtardısa, tapmadı ki, tapmadı !

Fırfıra ah ç�kib öz-özün� dedi : «M�n bilirarn top hardadır. O, yalı- quşunun yuvasındadır, ona �r� getmişdir ! » .

Fırfıra top bar�sind� n� q�d�r çox düşünürdüs�, ona o q�d�r artıq vurulurdu. Top başqasını ondan artıq b�y�ndiyin� gör� fırfıranın topa olan sevgisi daha da şidd�tl�nirdi .

Fırfıra fırlanır, n�ğm� oxuyur, amma topu heç yadından çıxara bilmirdi . Top ona getdikc� daha da göz�l görünürdü.

Bel�likl�, bir çox ill�r g�lib keçdi v� onun sevgisi köhn�lmiş bir sevgi halını aldı.

El� fırfıra özü d� qocalmışdı . . . Bir d�f� onu apan b üzün� z�r ç�kdil�r. O, heç ömründ� bel� göz�l olmamışdı ! O tamam, z�r içind� idi . Özü d� fırlana-fırlana el� qıcıldayırdı ki, adamın xoşu g�lirdi ! O, bunu çox göz�l bilirdi . Bir d�f� fırfıra xeyli yuxarı hoppanıb yox oldu.

1 1 9

Onu axtardılar, axtardılar, h;:}tta anbara da girib axtardılar, tapılınadı ki, tapılmadı .

Gör;:}S;:}n, o, nec;:} olmuşdu? O, hoppanıb çirkab vedr;:}sin;:} düşmüşdül Vedr;:} d;} su

novçasının altında idi V;} içi h;:}r çür zir-zibil il;} dolu idi : burada g;:}mirilmiş k;:}l;:}m qırıntıları, talaşa, zir-zibil vardı .

- Bir gör g;:}lib hara düşdüm ha! - · dey;:} fırfıra köksünü ötürdü. - Burada ffi;:}nim bütün Z;:}rim tökülüb ged;:}C;:}k, özü d;} gör kimbrin arasına g;:}lib düşmüş;:}m? - dey;:} o uzun k;:}l;:}m qırıntısına V;} bir d;} almayab;:}nZ;:}r q;:}rib;:} d;:}yirmi bir şey;} sarı baxdı . Amma bu alma deyildi . Bu h;:}min köhn;:} top idi ki, uzun ill;:}r su novçasının içind;:} qalıb tamam isianmış V;} axırda g;:}lib vedr;:}nin için;} düşmüşdü.

- Allaha şükür olsun, axır ki, bizim tanışiardan birin;} rast g;:}ldim, onunla söhb;:}t etm;:}k olar ! - dey;:} top, üzün;} Z;:}r Ç;:}­kilmiş fırfıraya baxdı . - Axı m;:}n ;:}Slind;:} turoacdan tikilmi­Ş;:}m, özü d;} ffi;:}ni bir qız tikmişdir, iç;:}rimd;:} d;} mantar var! Amma indi m;:}ni gör;:}n adam, heç dey;:} bil;:}rmi ki, ffi;:}nim ;:}VV;:}lim nec;:} olub? M;:}n, azca qalmışdı ki, yalıquşuna ;:}r;:} ged;:}m! Amma su novçasına düşüb, düz beş il orada qaldım: Bu, zarafat deyil ha ! Özü d;} ki, bir qız üçün!

Fırfıra dinmirdi, - o, öz ;:)VV;:}lki sevgilisini yadına salırdı V;} get-ged;:} inanırdı ki, doğrudan da h;:}min o top idi .

Qulluqçu qız vedr;:}ni boşaltınağa g;:}ldi . - Aha, bizim fırfıramız burdaymış ki ! - dey;:} o dill;:}ndi . Fırfıranı yen;} ev;} apardılar, özü d;} hörm;:}t qazandı, amma

topu heç yada da salmadılar. Fırfıra özü d;} öz keçmiş sevgi­sini daha dilin;} d;} g;:}tirmirdi . 8lb;:}tt;:}, ist;:}kli beş il su novça­sında qalandan sonra ona olan sevgi d;} soyuyar; h;:}m d;} h;:}­min sevgiliy::) çirkab vedr::)sind;:} rast g::)ldikd::), onu heç cür::) tanımaq olmaz.

1 20

KİBRİTSAT AN QIZ

() axşam hava ela soyuq idi ki ! Qar yağırdı, hava get­dikca qaranlıqlaşırdı. Bu axşam ilin axınncı axşamı idi . Taza il axşamı idi . Bu soyuq va qaranlıq vaxtda

küça ila ayaqyalın, başıaçıq xırdaca bir dilançi qız gedirdi, Düzdür, evdan çıxanda onun ayağında ayaqqabı var idi, amma bu yeka, köhna ayaqqabının xeyri na idi? O ela yeka idi ki, avvallar harnin ayaqqabını qızın anası geyardi, bu gün qız çaparaq galan iki karetadan qorxub, yoldan hark qaçdıqda ayaq­qabılarını itirınişdi. Onların bir tayını o heç tapa bilmadi, o biri tayını isa bir oğlan götürüb qaçdı. O oğlan deyirdi ki, bundan onun galacak uşaqlan üçün yaxşı yellancak olar.

Budur, indi qız ayaqyalın gazir va onun xırdaca ayaqlan soyuqdan qızarmış va göyarmişdir. Onun köhna önlüyünün cibinda bir neça qutu kükürdlü kibrit var, kibrit qutusunun birini da alinda tutmuşdur. Qız bütün gün uzunu birca qutu kibrit da satmamışdır va heç kas ona birca quruş da sadaqa vermamişdir. Qız ac va soyuqdan donmuş halda yeriyir; yazıq lap aldan düşmüşdür!

Qar danatari onun çiyinlarina dağılmış uzun, san saçla­nnın üstüna qonur. Amma, sözün düzü, o heç öz saçlannın gözalliyini ağlına da gatirmir. Bütün pancaralardan işıq galir, qızarmış qaz atinin iyi küçalari bürümüşdür - axı bu gün Taza il axşamıdır. Bax, bunu düşünürdü.

1 2 1

Qız axırda bir evin tinind� daldalanacaq bir guş� tapdı . O, burada oturub, ayaqlarını altına yığdı v� büzüşdü, amma o, daha da b�rk üşüdü. Ev� qayıtmağa is� qorxurdu: axı o bire� qutu da kibrit sata bilm�miş, bire� quruş da qazanmamışdı . Özü d� bilirdi ki, bunun üstünd� atası onu döy�e�kdir. Bun­dan başqa qız fıkirl�şirdi ki, evl�ri d� soyuqdur. Onlar çardaq­da olurlar; divarlardakı bütün iri d�likl�ri kül�ş v� eındırla tıxamışlarsa da, yen� d� otağın içind� yell�r �sir.

Qızın xırdaea �ıı�ri lap dondu. Ah, balaea bir kibritin alovu onun �ıı�rini nee� qızdırardı ! Bire� o cür�t edib, bir kibrit çıxaraydı, onu divara ç�kib yandıraydı v� barmaqlarını isindir�ydi ! Qız qorxa-qorxa bir kibrit çıxarıb divara ç�kdi . . . Çırk ! Kibrit nee� alışdı, n� parlaq bir işıqla yandı ! Qız �lini kibritin dövr�sin� tutdu v� kibrit, xırdaca bir şam kimi düz v� parlaq alovla yandı .

N� q�rib� şamdır ! Qıza el� g�ldi ki , o, böyük d�mir bir sobanın qabağında oturmuşdur. Sobanın parlaq mis kür�cl�ri v� qapıları var. Onun içind� od n� göz�l yanır, ondan n� yaxşı isti g�lir ! B�s bu n�dir? Qız ayaqlarını oda sarı uzatdı ki, isinsin, amma bird�n . . . alov söndü, soba yox oldu; qızın �lind� is� kibritin yanıb qaralmış çöpü qaldı .

Qız bir kibrit d� çıxarıb divara ç�kdi, kibrit yandı, işıqlandı, onun İşığı divara düşdükd�, divar kis�yi parçası kimi ş�ffaf göründü. Qız öz qabağında bir otaq gördü, otağın içind� bir stol vardı . Stolun üstün� qar kimi süfr� salınmış v� qiym�tli çini qablar düzülmüşdü. Süfr�nin üstünd� bir boş­qabda qızardılmış qaz var idi . Bu qazın içi gavalı v� alma il� doldurulmuşdu. Özü d� göz�l qoxuyurdu ! an q�rib�si bu idi ki, qaz bird�n stolun üstünd�n yer� hoppandı, belind� ç�ng�l­bıçaq olduğu halda yanını basa-basa döş�m� üstünd� g�zm�y�

1 22

başladı. O, birbaş yazıq qıza san g�lirdi, amma . . . kibrit söndü v� yazıq qızın qarşısında yen� d� möhk�m soyuq v� rütub�tli divar durdu.

Qız bir kibrit d� yandırdı . indi o, b�z�k-düz�kli bir milad bayramı yolkası qarşısında oturmuşdu. Bu yolka qızın xaça­çuran bayramı axşamı varlı bir tacirin evin� yaxınlaşıb p�nc�­r�d�n baxanda gördüyü yolkarlan xeyli uca v� q�ş�ng idi . Yol­kanın yaşıl budaqlannda minl�rl� şam yanırdı, mağazaların vitrinl�rind�ki kimi r�ngb�r�ng ş�kill�r yolkanın budaqlann­dan qıza baxırdı . Xırdaca qız �lini onlara san uzatdı, amma . . . kibrit söndü. Y olkanın işıqları get-ged� yuxan qalxdı v� bir azdan sonra dönüb parlaq ulduz oldu. Ulduzlann biri göyd� axıb arxasınca odlu uzun bir iz buraxdı .

«Kims� öldü», - dey� qız düşündü. Çünki n�n�si ona bel� demişdi : «Ulduz axanda bir adamın ruhu uçub allahın yanına gedim. Qızın qoca n�n�si bu yaxınlarda ölmüşdü; bütün dünyada qızı sev�n t�kc� o idi .

Qız bir kibrit d� çıxarıb divara ç�kdi . Y an-yör�sind� h�r şey işıqlandıqda, qız bu işıqda öz qoca n�n�sini gördü. O, el� sakit, nurani, el� mehriban v� ş�fq�tli idi ki . . .

- N�n� can, - dey� qız s�sl�ndi, - apar, m�ni d� ö z yanına apar! M�n bilir�m ki, kibrit sön�n kimi s�n d� ged�c�ks�n, ilıq soba kimi, qızardılmış l�zz�tli qaz kimi v� göz�l, böyük yolka kimi s�n d� yox olacaqsan!

Qız bel� deyib, qutuda qalmış bütün kibritl�ri bird�n t�­l�sik divara ç�kib yandırdı - o, n�n�sini dayandırmağı el� çox ist�yirdi ! Kibritl�r el� gözqamaşdıncı bir işıqla parıldadı ki, gündüzd�n d� işıqlı oldu. Onun n�n�si sağ ik�n heç bir vaxt bel� göz�l, bel� �z�m�tli olmaıiıışdı . O, qızcığazın �lind�n tutdu, onlar üzl�ri işıqdan v� sevincd�n nur saça-saça, ikisi d�

1 23

göy� ucaldılar - n� aclıq, n� soyuq, n� qorxu olmayan bir yer� - allahın yanına ucaldılar.

Şaxtalı bir s�h�rçağı qızcığazı evin tinind�n tapdılar: onun ayaqlannda qızartı, dodaqlannda t�b�ssüm oynayırdı, amma o ölmüşdü; qızcığaz köhn� ilin son gec�si donmuşdu. Yeni il gün�şi kibritsatan qızın c�s�dciyin� işıq saçırdı . Qızcığaz, de­m�k olar ki, bütün bir qutu kibriti yandırmışdı .

Adamlar bir-birin� deyirdil�r: - Qızcığaz isinm�k ist�yirmiş . Amma heç k�s bilmirdi ki, qızcığaz nec� möcüz�l�r gör­

müş, n�n�si il� birlikd� onlar yeni il xoşb�xtliyini n� göz�llik­l�r içind� qarşılamışdılar.

1 24

KÖHNa KÜÇa FaNaRİ

Siz köhn� küç� f�n�rinin nağılını bilirsinizmi? Allah bilir ki, o nec� maraqlı bir nağıldır. Amma

h�r halda eşitm�y� d�y�r. B�li, biri vardı, biri yox-du, bir köhn� küç� f�n�ri vardı. O, uzun ill�r boyu s�daq�tl� qulluq etmişdi . Amma axırda bu q�rara g�lmişdil�r ki, onu azad etsinl�r. F�n�r� m�lum oldu ki, o, axınncı gec�dir dir�k­d�n asılmışdır v� küç�ni işıqlandırır. F�n�rin bu duyğusunu s�hn�d� axırıncı d�f� oynayan qocalmış bir r�qqas�nin duy­ğusu il� tutuşdurmaq olar: sabah bu r�qqas�d�n s�hn�d�n ç�­kilib getm�sini xahiş ed�c�kl�r. F�n�r sabahkı günü qorxu içind� gözl�yirdi . Sabah onu birinci d�f� ş�h�r idar�sin� göz­d�n keçirm�y� aparacaq v� o, «ş�h�rin otuz altı atasının» hü­zuruna çıxacaqdı, onlar f�n�rin qulluq etm�y� yararlı olub­olmadığı m�s�l�sini h�ll ed�c�kdil�r.

B�li, sabah bu m�s�l� h�ll edil�c�kdi ki : onu başqa bir körpünü işıqlandırmağamı gönd�rac�kl�r, bir k�nd�mi, bir fabrik�mi, yoxsa el�c� �ritm�y�mi ver�c�kl�r? F�n�ri �ridib ondan h�r bir şey qayırmaq olar. Amma h�r şeyd�n artıq onu sıxan bu idi ki, m�s�l� ona m�lum deyildi : o bilmirdi ki, bir zaman küç� f�n�ri olduğunu yadına sala bil�c�k, yoxsa yox? Ya el�, ya bel�, ancaq o, h�r hal da bir şeyi bilirdi ki, qohum­�qr�ba kimi ona yaxın v� �zız olan gee� keşikçisind�n v�

1 25

onun arvadından aynimalı olacaqdı. Onlar, yani fanar da, keşikçi da, har ikisi qulluğa eyni bir saatda girmişdilar. Keşik­çinin arvadı öz arinin vazifasila çox lovğalanırdı va fanarin yanından keçanda ona yalnız axşamlar gözucu baxırdı, gün­düzlar isa onu heç saymırdı . Amma son illar har üçü, yani ke­şikçi da, onun arvadı da, fanar da daha qocaldıqlarından, ar­vad da fanara baxmağa başlamışdı : onun lampasını . Tamiz­layir va içina suiti yağı tökürdü. Bu qocalar çox sadaqatli adamlardı, heç birca dafa da olsun fanari bir darncı da in­citmamişdilar !

Bali, axırıncı geca idi ki, fanar küçani işıqlandırırdı . Sabah isa garak şahar idarasina gedaydi . Bu ağır düşünealar ona rahatlıq vermirdi . Buna göra da fanar yaxşı yanmırdı . Hardan onun başına başqa fikirlar da galirdi . O, çox şeylar görmüş, çox şeylarİn üstüna işıq salmışdı . Bu cahatdan o, halka da «şaharin otuz altı atasından» yüksakda dururdu! Amma bu ha­rada da bir söz demirdi : hörmatli köhna fanar heç kasi, xüsu­san şaharin böyüklarini küsdürmak istamirdi . Fanar çox şeylar görmüş va yadında saxlamışdı . Arabir onun işığı titrayir, sanki onun başından bel� fikirl�r keçirdi : «B�li, m�ni d� yada

salanlar olacaq ! Masa lan, harnan o gözal ganc oğlan . . . O vaxt­clan çox illar galib keçmişdir: o, alinda çox zarif xatla yazıl­mış, kanariarına zar çakilmiş bir maktubla yanıma yaxın­laşmışdı. Maktub qadın aliyla yazılmışdı, özü da çox gözal idi ! Oğlan alindaki maktubu iki da fa oxumuş, öpmüş va parlaq gözlarini qaldırıb mana baxmışdı . Bu gözlar deyirdi ki, man dünyada xoşbaxt adamam! Bali, onun sevgilisinin bu ilk maktubda nalar yazdığım yalnız o, bir da man bilirdik Man başqa gözlari da xatırlayıram. . . Qaribadir, fikirlar neca bir­birinin üstündan addayıb keçir ! Bizim küçadan tantanali bir

1 26

d;Jfu ala yı k eçirdi ! Ü stün;J m;JXm;Jr döş;Jnmiş tabutda g;Jnc V;J göz;Jl bir qadının meyitini aparırdılar. Burada n;J q;Jd;Jr güll;Jr V;J Ç;Jl;Jngl;Jr var idi . O q;Jd;Jr çox m;JŞ;Jl yanırdı ki, onlar m;J­nim işığımı tamam batırmışdılar. S;Jkİl;Jr adamlarla dolu idi . Bu adamlar tabutun arxasınca gedirdil;Jr. Ancaq ffi;JŞ;Jll;Jr gözd;Jn itdikd;Jn sonra m;Jn boylanıb baxdım V;J gördüm ki, bir adam m;Jnim dir;Jyimin dibind;J oturob ağlayır. Onun m;Jn;J baxan q;Jmgin gözl;Jrini heç bir zaman yaddan çıxarmaram».

Bu axırıncı axşam köhn;J küç;J [;Jn;Jri h;Jl;J çox-çox şeyl;Jri yadına saldı . Öz növb;Jsini d;Jyİş;Jn qarovulçu heç olmasa yerin;J kim g;Jl;Jc;Jyini bilir V;J onunla iki-üç k;Jlm;J söz danışa bilir. Amma [;Jn;Jr öz t;Jcrüb;Jsini heç kiml;J bölüş;J bilmirdi . O, heç bir k;Js;J qardan, yağışdan, S;Jkil;Jri ayın işıqlandırmasından V;J kül;Jyin çox vaxt hansı yandan ;JSm;Jsind;Jn danışa bil­m;Jy;Jc;Jkdi .

Bu vaxt su arxının üstünd;Jn salınmış körpünün ÜZ;Jrind;J boşalacaq küç;J [;Jn;Jri V;JZİf;Jsİn;J üç namiz;Jd var idi. Onların h;Jr biri el;J gürnan edirdi ki, boşalacaq yer;J kimin t;Jyin edi­};Jc;Jyini [;Jn;Jr özü seç;Jc;Jkdir. Bu namiz;Jdl;Jrd;Jn biri siy;Jn;Jk balığının başı idi ki, qaranlıqda işıqlanırdı . O gürnan edirdi ki, ;Jg;Jr onu [;Jn;Jr dir;Jyİn;J assalar, suiti yağının işl;Jdilm;Jsi xeyli azalar. İkinci namiz;Jd çürük ağac parçası idi ki, bu da işıq saçırdı V;J sözl;Jrİn;J gör;J, o h;Jtta quru treska balığından da parlaq işıqlanırdı . Bundan başqa o özünü vaxtil;J bütün meş;J­nin göz;Jl sayılan bir ağacının son qalığı hesab edirdi . Üçüncü namiz;Jd at;Jşböc;Jyi idi . Onun haradan g;Jlib çıxdığını [;Jn·;Jr heç cür başa düş;J bilmirdi, amma at;Jşböc;Jyi buradaydı, özü d;J işıldayırdı . H;JrÇ;Jnd çürük ağac parçası il;J siy;Jn;Jk balığı başı ikisi d;J S;JS-S;JS;J verib and içirdibr ki, böc;Jk yalnız h;Jrd;Jnbir işıldayır, buna gör;J d;J ona fikir verm;Jk lazım deyil .

1 27

KöhnJ fJnJr onlara cavab verdi ki, namizJdlJrdJn heç biri onun yerini tuta bilJcJk qJdJr parlaq işıq vermir. Amma onlar, JlbJttJ, ona inanmadılar. Onlar, bu vJzifJyJ tJyin olunmağın fJnJrin ixtiyarında olmadığını bildikdJ hJr üçü çox razı qal­dılar. Axı fJnJr çox qocaldığına görJ düzgün seçJ bilmJzdi .

Bu vaxt tindJn külJk Jsdi VJ fJnJrin hacasından pıçıldadı : - Bu nJ sözdür mJn eşidirJm! MJgJr sJn sabah çıxıb

gedirsJn? MJgJr bu axınncı axşamdır ki, biz sJninlJ burada görüşürük? HJ, indi ki belJ oldu, al, bu, mJndJn sJnJ hJdiyyJ olsun ! MJn sJnin kJllJni elJ üfürüb tJmizlJrJm ki, vaxtilJ görüb eşitdiyin hJr şeyi nJinki yaxşı yadında saxlarsan, hJlJ sJnin yanında başqalarının danışdıqlarını VJ ya oxuyduqlarını da öz gözlJrinlJ görmüş olarsan - bax, sJnin başın belJ tJrtJmiz olar !

- Heç bilmirJm sJnJ necJ razılıq edim, - fJnJr cavab verdi. - BircJ mJni JritmJyJydilJr !

- Ona hJIJ çox var, - deyJ külJk cavab verdi, - hJ, bu saat mJn sJnin yaddaşını tJmizlJyim. 8gJr sJn mJnim hJdiyyJm kimi çox hJdiyyJlJr almış olsan, qocalığını çox-çox xoş keçir:;)rS:;)n !

- BircJ mJni :;)ritmJyJydilJr ! - deyJ fJnJr tJkrar etdi . -BJlk:;), S:;)ll bu barJdJ d:} m:;)nim yaddaşıma bir kömJk edJsJn.

- Eh, qoca fJnJr, ağlını başına yığ ! - deyJ külJk Jsdi . Bu vaxt ay buludlardan çıxdı . - BJs siz nJ bağışlayırsınız? - deyJ külJk ondan soruşdu. - H eç bir şey, - dey:;) ay cavab verdi, - axı mJn zJr:;)r

çJkirJm, hJm dJ heç bir vaxt fJnJrlJr mJnim JVJzimJ işıq saçmırlar, hJmişJ m:;)n onların JV;;>zin;;> işıq saçıram, - deyJ ay yenJ bulurlların ardında gizlJndi. O ist;;>mirdi ki, zJhlJsini aparsınlar.

1 28

Bird;}n f;}n;}rin d;}mir qalpağının üstün;} bir darncı yağış düşdü, el;} bil ki, su damdan töküldü. Amma darncı özü dedi ki, boz buluddan dammışdır. Özü d;} ona h;}diyy;}dir, h;}m d;} ;}ll yaxşı h;}diyy;}dir.

- M;}n S;}ni isiadaram V;} ;}g;}r S;}n özün ist;}S;}n, bir gec;}nin içind;} pas atıb ovulub-tökül;} bil;}rS;}n.

F;}n;}m el;} g;}ldi ki, bu h;}diyy;} pisdir. Kül;}k d;} el;} gürnan etdi .

- Gör;}S;}n, heç k;}S bir yaxşı h;}diyy;} verm;}y;}c;}kdi? -dey;} o, var gücü il;} S;}s-küy saldı .

El;} bu vaxt göyd;} bir ulduz axıb ardınca uzun, İşıldayan bir iz buraxdı .

- Bu n;}dir? - dey;} siy;}n;}k balığının başı çığırdı, -dey;}S;}n, göyd;}n ulduz düşdü? Özü d;} dey;}S;}n düz f;}n;}rin üstün;} düşdü l B;}li, ;}g;}r bu V;)zif;}ni el;} yüks;}k mövqe sa­hibl;}ri d;} tutmaq ist;}yirs;}, onda bizim bire;} çar;}miz qalır ki , xudahafızl;}Ş;}k, h;}r;}miz öz yerimiz;) çıxıb ged;}k.

Onlar üçü d;} bel;} etdi . Köhn;} f;}n;}r is;} bird;}n-bir;} çox işıqlandı .

- Bax, bu çox göz;-)1 h;}diyy;}dir ! - dey;} o dill;}ndi . - M;}n h;}miş;} parlaq ulduzların göz;}l işıqlarına baxıb l;}ZZ;}t almı­şam. O cür panidamağı ffi;}ll çox ist;}miş V;} arzu etmiş;}m, an­caq heç bir vaxt onlar kimi parıldaya bilm;}miş;}m. indi, budur, o göz;-)1 ulduzlar ffi;}ll yazıq qoca f;}n;}rİ sayıb, öz hacı­larından birini m;}n;} h;}diyy;} gönd;}rmişl;}r. Onlar ffi;}ll;} el;} bir bacarıq bağışlayıblar ki, bütün yadımda qalanları V;} özüm gördükl;}rimi sevdikl;}rİm;} göst;}r;} bil;}r;}m. Bu ffi;}ll;} çox böyük l;}ZZ;}t verir. Sevinci başqaları il;} bölüşm;}k mümkün olmadıqda, o sevine yarımçıqdır !

- Çox göz;-)1 fikirdir, - dey;} kül;}k dill;}ndi, - amma S;}n

1 29

bilmirs::)İ ki, S::)nin bu qabiliyy::)tin mum-şamdan asılıdır. og::)r S::)nin içind::) mum-şam yanmasa, S::)n heç bir k::)S::) heç bir şey göst::)r::) bilm::)ZS::)n. Bax, ulduzlar bunu düşünm::)yibl::)r. Onlar S::)ni d::) V::) ümumiyy::)tl::) İşıldayan h::)r bir şeyi mum-şam bilirl::)r. Ancaq indi daha m::)n yorulmuşam, yatıb dinc::)lm::)k vaxtıdır ! - dey::) kül::)k yatdı.

O biri gün. . . Y ox, yaxşısı budur biz bu günün üstünd::)n keç::)k, - o biri axşam f::)n::)r, kreslonun ÜZ::)rind::) uzanmışdı. Tap gör::)k harada? Qoca gee::) keşikçisinin otağında. Qoca «Ş::)h::)rin otuz altı atasından» öz uzun müdd::)t S::)daq::)tli qulluq etm::)sinin ::)V::)zind::) mükafat olaraq . . . köhn::) f::)n::)ri ist::)mişdi . Onlar qocanın xahişin::) gülmüş, amma bununla bel::) f::)n::)ri vermişdil::)r. indi budur, f::)n::)r lovğa-lovğa ilıq sobanın yanın­da kresloda uzanmışdır. Özü d::) sözün düzü, dey::)S::)n, böyü­müşdür. Dem::)k olar ki, bütün kreslonun üstünü tutmuşdur. Qoca ::)r-arvad axşam süfr::)sin::) oturub, köhn::) f::)n::)r::) mehriban-mehriban tamaşa edirdil::)r. Onlar böyük bir h::)V::)Sl::) onu da özl::)ril::) birlikd::) süfr::)y::) oturdardılar.

Düzdür, onlar zirz::)mid::) yaşayırdılar, bura bir neç::) fut yerin altında idi V::) onların daxmacıqlarına gir::) bilm::)k üçün g::)r::)k k::)rpic döş::)nmiş d::)hlizd::)n keç::)ydin, amma bununla b::)rab::)r onların daxmacıqlarının içi çox t::)miz V::) rahat idi . Qapıların dövr::)sin::) keç::) parçaları mıxlanmışdı. Çarpayının qabağına p::)rd::) Ç::)kilmişdi, p::)nC::)r::)l::)rd::)n p::)rd::)l::)r asılmışdı . P::)nc::)r::)l::)rin altına is::) iki q::)rib::) çiç::)k dibç::)yi qoyulmuşdu. Bunları matros Xristian Ş::)rqi Hindistandan V::) ya Q::)rbi Hin­distandan g::)tirmişdi . Dibç::)kl::)r saxsıdan idi, özl::)ri d::) kür::)k­siz fıl Ş::)klind::) qayrılmışdı . Kür::)k ::)V::)Zind::) çuxurlar var idi ki, bura da torpaq doldurulmuşdu. Fill::)rd::)n birinin içind::) çox q::)rib::) soğan, o birind::) is::) ::)tirşah çiç::)yi ::)kilmişdi . Birinci fıl

1 30

qocalar üçün dirrik, o biri is;) çiç;)klik idi . Divardan r;)ngli bir Ş;)kil asılmışdı, burada bütün padşah V;) kralların iştirak etdiyi Vena konqresi t;)svir olunurdu. Ağır qurğuşun daşları olan q;)­dim saat durmadan tıqqıldayır V;) h;)miş;) ir;)li qaçırdı, qocalar da deyirdil;)r ki, geri qalmaqdansa ir;)li qaçmaq yaxşıdır.

B;)li, bu saat onlar axşam yem;)yi yeyirdil;)r, köhn;) küç;) f;)n;)ri is;) bizim bildiyimiz kimi ilıq sobanın yanında kresloda uzanmışdı . Ona el;) g;)lirdi ki, bütün dünya alt-üst olmuşdur. Amma budur, qoca keşikçi ona baxıb, yağışlı V;) pis havada, aydın yay gec;)l;)rind;), adamın ev;), zirz;)miy;) sığınmaq ist;)­diyi qar çovğunlarında onunla birlikd;) başlarına g;)l;)nl;)ri xatırladı . F;)n;)r d;) özün;) g;)ldi V;) bütün bunları aşkarda olduğu kimi gördü.

B;)li, kül;)k onun yaddaşını çox yaxşı t;)mizl;)mişdi ! Qocalar işl;)k, Z;)hm;)tsev;)n adamlardı . Onların bire;) saatı

da boş keçmirdi. Bazar günl;)ri nahardan sonra stolun üstün;) bir kitab qoyardılar, çox zaman bu, S;)yah;)t t;)svir ed;)n bir kitab olardı . Qoca ucadan Afrika bar;)sind;), onun böyük me­Ş;)l;)ri V;) açıqda g;)Z;)n V;)hşi fıll;)ri bar;)sind;) hekay;)l;)r oxu­yardı . Qarı onu dinl;)r V;) gül dibç;)yi olan saxsı fıll;)ra tez-tez baxardı .

- Bunları gözümün qabağına g;)tir;) bilir;)m! - dey;) o dill;)n;)rdi .

F;)n;)r is;) Ür;)kd;)n arzu edirdi ki, onun iç;)risind;) mum­şam yanaydı . Onda qarı da onun özü kimi h;)r bir şeyi öz gözü il;) gör;) bil;)rdi : h;)m qol-budağı bir-birin;) sarmaşmış uca ağacları, h;)m atlara minmiş qara çılpaq adamları, h;)m d;) yoğun ayaqları il;) qamışları V;) kolları tapdayan fıl sürül;)rini aşkar gör;)rdi .

- Heç bir yerd;) mum-şamı görm;)dikd;)n sonra m;)nim

1 3 1

qabiliyy�tl�rimd�n n� fayda ! - dey� f�n�r köksünü ötürdü. -M�nim sahibl�rimin var-yoxu yalnız suiti yağından, bir d� piy şamlardan ibar�tdir, bu is� kifay�t deyil.

Amma, budur, qocaların da xeyli mum-şamları oldu. Uzun şam qalıqlarını onlar yandırırdılar, qısaları il� is� qarı tikiş tik�nd� saplarını mumlayırdı . indi qocaların mum-şamları var idi, amma heç ağıHanna da g�lmirdi ki, bu şam qalıqlarından birini f�n�rin için� qoysunlar.

- B�li, budur, bu q�d�r yaxşı qabiliyy�tl�rim ola-ola, burada boş-boşuna yatıb qalmışam, - dey� f�n�r dill�ndi . -içimd� bu q�d�r x�zin� ola-ola, m�n bunları üz� çıxara bil­mir�m! Ah, siz bilmirsiniz ki, m�n bu ağ divarları �n b�z�kli divarlara, qalın meş�l�r� v� ist�diyiniz h�r bir şey� çevir� bil�r�m. Axı siz bunu haradan bil�siniz !

H�miş� t�rt�miz silinmiş f�n�r evin bir küncünd�, �n gör­k�mli yerd� yatıb qalmışdı . Düzdür, adamlar ona köhn� zir­zibil deyirdil�r, amma qocalar buna fikir vermirdil�r, onlar f�n�ri sevirdil�r.

Qan bir d�f� qocanın anadan olduğu gün f�n�r� ya­xınlaşdı, hiyl�g�rc�sin� gülümsün�-gülümsün� dedi :

- Bir dayan, indi m�n öz qocamın xatirin� çıraqban dü­z�ld�c�y�m!

F�n�r sevindiyind�n titr�di, «axır ki, başına yaxşı bir fikir g�ldi ! » - dey� düşündü. Amma f�n�rin için� yen� suiti yağı tökdül�r, mum-şamı is� heç ağıHanna da g�tirm�dil�r.

F�n�r bütün gec�ni yandı, amma indi bildi ki, �n yaxşı h�diyy� olan ulduzlann h�diyy�si ona bu h�yatda heç lazım olmayacaqdır. indi, budur, onun x�yalına bel� g�lirdi ki - bu q�d�r qabiliyy�ti ola-ola x�yalına g�lm�y� d� bilm�zdi - guya qocalar ölmüşl�r, onu da �ridilm�y� vermişl�r. Vaxtil� «Ş�-

1 32

h�rin otuz altı atasının» hüzuruna, ş�h�r idar�sin� gözd�n keçirilm�y� getm�li olduğu zaman f�n�ri nec� qorxu bas­mışdısa, indi d� el� qorxu basdı. H�rç�nd o öz arzusu il� pas­lanıb, ovulub toza dön� bil�rdi, amma o bunu etm�yib, d�­mir�rid�n sobanın için� düşmüş v� m�l�k ş�klind� d�mir bir şamdana çevrilmişdi . Bu m�l�k bir �lind� bir d�st� gül tut­muşdu. Bu gülün için� mum-şam qoymuşdular, şamdan da yazı stolunun yaşıl mahudunun üz�rind� durmuşdu. Otaq çox q�ş�ngdi . Burada bütün r�fl�r� kitablar düzülmüşdü, divarlar­dan çox göz�l ş�kill�r asılmışdı. Burada bir şair olurdu, özü d� h�miş� n� düşünüb yazırdısa, hamısı ş�kild� olduğu kimi şamdanın gözü qabağında aşkar görün�rdi . Bu otaq gah üz�rin� gün düşmüş qalın bir meş�y�, gah üz�rind� leyl�kl�rin g�zişdiyi ç�m�nliy�, gah da coşğun d�nizd� üz�n bir g�mi göy�rt�sin� çevrilirdi . . .

- Ah, m�nim q�lbim nec� qabiliyy�tl�rl� doludur ! - dey� köhn� f�n�r x�yallanndan ayılıb s�sl�ndi. - Sözün düzü, m�n lap ist�yir�m ki, d�mir�ridil�n yer� düşüm! Amma yox ! N� q�d�r ki, qocalar sağdırlar, bu lazım deyil. Onlar m�ni oldu­ğum kimi d� sevirl�r v� m�n onlara uşağı �v�z edir�m. Onlar m�ni silih t�mizl�yibl�r, suiti yağı tökübl�r v� m�n burada �yanlann konqresd� yaşadıqlanndan heç d� pis yaşamıram. Daha n� arzum var ki !

O vaxtdan b�ri f�n�rin ür�yi sakit oldu. B�li, köhn�, hörm�tli f�n�r el� buna layiq idi .

1 3 3

NOXUD ÜSTÜNDa YATAN ŞAHZADü QIZ

13 iri vardı, biri yoxdu, bir şahzada vardı . O, bir şah­zada qız ila, özü da asl şahzada qızla evianmak istayirdi . Onu tapmaq üçün bütün dünyanı gazdi, amma tapa bilmadi . Na qadar desan şahzada qız

var idi, amma oğlan onların doğrudan da asi şahzada qız olub­olmadıqlarını heç cür öyrana bilmirdi ; harasinin bir nöqsanı vardı . Odur ki, şahzada qamgin halda eva qayıtdı, - o çox İsta­yirdi ki, asl şahzada qız tapsın.

Bir dafa axşamüstü hava yaman xarablaşdı ; göy guruldadı, ildırım çaxdı, bark yağış yağınağa başladı .

Birdan kirnsa şahar darvazasım döydü. Qoca kral qapını açınağa getdi .

Qapının dalında bir şahzada qız durmuşdu. Aman allah, qız na hal da idi ! Yağı ş suyu saçlarından va paltosundan süzülüb ayaqqabılarının üstüna tökülüb va dahanlarının altın­dan axıb getdi . Bununla bela qız inandırmağa çalışırdı ki, o, asl şahzada qızdır !

Kralın qoca arvadı öz-özüna fıkirlaşdi : «Yaxşı, bunu yox­larıq», amma qıza heç bir söz demayib yataq otağına keçdi . Çarpayının üstündan yorğanı va döşakağını bir yana atıb quru taxtanın üstüna bir noxud danasi qoyub, üstüna on iki parqu döşak, döşaklarin da üstüna on iki yorğan saldı .

1 34

Şahzad� qızı h�min bu taxtanın üst� yatırtdılar. s�h�r ondan soruşdular ki, gec�ni nec� yatmışdır. Şahzad� qız cavab verdi; - Uf, çox pis yatmışam! Dem�k olar ki, bütün gec�ni

s�h�r�c�n gözl�rimi yummamışam. Allah bilir m�nim yorğan­döş�yim� n�s� düşübmüş. Bir b�rk şeyin üstünd� uzanmış­dım. indi d� bütün b�d�nim gömgöydür. Lap dilxor oldum!

Bu zaman hamı başa düşdü ki, bu qız doğrudan da �sı şah­zad� qız imiş; o, on iki p�rqu döş�k v� on iki yorğanın üstün­d� yatmışdır, bununla bel� noxud d�n�sini duymuşdu. Ancaq �sı şahzad� qız bel� duyuq ola bil�r.

Şahzad� oğlan bu qızla evl�ndi; axır ki, o, �sı şahzad� qız tapdığını y�qin etdi . Noxud d�n�sini is� kunstkameraya qoy­dular; oğudayan olmayıbsa, y�qin ki, indiy� q�d�r oradadır.

Onu da bil ki, bu �hvalat doğrudan da olmuşdur!

1 3 5

OLE-LUKOYE1

Dünyada heç k�s Ole-Lukoye q�d�r nağıl bilmir. O, nağıl danışmaqda yaman ustadır ! Axşamlar, uşaqlar stolun arxasında v� ya xırdaca skam-

yalarda rahat oturduqları zaman Ole-Lukoye g�lib çıxır. O, ayaqlarına ancaq corab geyib, s�ssizc� pill�l�ri qalxır, sonra yavaşca qapını açır v� uşaqların gözl�rin� şirin süd s�pir -onun �lind� xırdaca bir şırınqa .var, bu şırınqa südü ine� bir f�vvar� kimi vurur. Onda uşaqların kirpikl�ri bir-birin� yapış­ınağa başlayır v� onlar daha Oleni gör� bilmirl�r. O is� arxa­dan gizlinc� onlara yaxınlaşıb boyunlannın ardına yavaşcadan üfürm�y� başlayır. O üfürdükc� uşaqların başları aşağı salla­nır. Amma bu, uşaqları ağrıtmır, - axı Ole-Lukoye onlara pislik etm�k ist�mir. O ist�yir ki, uşaqlar rahatlansınlar. Onlar is� yataqlarına girm�yinc�, rahat olmazlar. Uşaqlar sakitl�ş�n kimi o, öz nağıllarını onlara danışmağa başlayır.

- B�li, budur, uşaqlar yatdılar. Ole-Lukoye d� onların çarpayıtarının qırağında oturur. O, çox q�ş�ng geyinmışdir ­�ynind� ip�k kaftan var. Ancaq bu kafianın n� r�ngd� oldu­ğunu dem�k olmaz : Olenin hansı t�r�f� çevrilm�sin� gör�. bu kaftan gah göy r�ng�. gah yaşıl r�ng�. gah qırmızı r�ng� çalır.

1 Ole - Gözciy;lz!;lrini yum (Danimarka dilind;))

1 3 6

Onun qoltuğunda iki ç�tir var, bunlardan biri ş�killidir. Bu ç�tiri O le yaxşı uşaqların üstün� açır, onda uşaqlar bütün gee� maraqlı nağıllan yuxuda görürl�r. O biri ç�tir lap sad� v� sayadır. Ole bu ç�tiri pis uşaqlann üstün� açır. Onlar da bütün gee�ni kötük kimi yatıb qalırlar. s�h�r d� bel� m�lum olur ki, onlar yuxuda heç bir şey görm�yibl�r!

indi g�lin qulaq asaq, gör�k Ole-Lukoye düz bir h�ft� Yalınar adlı bir uşağın yanına g�lib, h�r axşam ona nee� nağıllar danışmışdır. O, h�min uşağa düz yeddi nağıl danış­mışdır, axı bir h�ft�d� yeddi gün var.

Bazar ertasi

Ole-Lukoye Yalınarı yatağına uzandırıb dedi : - Bax bel� ! indi h�r şeyd�n �vv�l m�n otağı b�z�yim!

Budur, otağın içind� dibç�kl�rd�ki bütün çiç�kl�r bire� anda böyüyüb, yek� ağae oldular v� budaqlannı lap tavana q�d�r uzatdılar. Otaq dönüb q�ş�ng bir köşk oldu. Ağaciarın budaqlan çiç�kl�rl� doldu. Çiç�kl�rin h�r biri göz�llikd� v� �tird� qızılgüld�n geri qalmazdı, onların dadı is� ( �g�r onları dadmaq ist�y�n olsaydı), mür�bb�d�n d� şirin idi . Meyv�l�ri is�, qızıl kimi parıldayırdı . Bunlardan başqa ağaciarda yumru

kök�l�r d� vardı. Onların için� o q�d�r kişmiş doldurmuşdular ki, az qalırdı partlasınlar. Bunlar lap möeüz� idi ! Amma bird�n Yalınarın d�rs kitabiarı olan stol siyirm�sind�n b�rk zarıltılar eşidildi .

- Orada n� olmuşdur? - dey� Ole-Lukoye stola yaxınlaşdı v� siyirm�ni açdı .

Bel� m�lum oldu ki, orada şaqqıltı v� eırıltı qoparan aspid yazı taxtası imiş . Onun üstünd� yazılmış m�s�l�d� bir s�hv

1 37

varmış V;} bütün r;}q;}ml;}r h;}r;} bir t;}r;}f;} qaçıb dağılmaq ist;}yirmiş . İpd;}n asılmış qrifel is;} xırdaca bir it kimi hoppa­nır, atılıb-düşürdü: o, can-başla İŞ;} köm;}k etm;}k ist;}yirdi, amma ;}lind;}n heç bir şey g;}lmirdi. Yalınann d;}ft;}rind;}n d;} şikay;}tli zarıltılar g;}lirdi; onları eşid;}nd;}, adamı qorxu basırdı . Bu d;}ft;}rin h;}r bir S;}hif;}sind;} S;}trin başında yan-yana iri V;} xırda h;}rfl;}r vardı. Bunlar hamısı çox q;}Ş;}ng, nümun;} üçün yazılmış h;}rfl;}r idi. Bunların yanında is;}, özl;)rini onlar kimi göz;) I sayan başqa h;}rfl;}r d;} düzülmüşdü. Bunları Y al­mar özu yazmışdı. Bu h;}rfl;}r altlarından karandaşta Ç;}kilmiş X;}ttin ÜZ;}rind;} dümdüz durmaq ;}V;}Zİn;}, lap onun üstün;} yıxılırdılar.

Nümun;} üçün yazılmış h;}rfl;}r onları öyr;}dib deyirdil;}r: - Bax, bel;} durınaq lazımdır ! Bax bel;}, azacıq sağ t;}r;}f;}

;}yilm;}k lazımdır! Yalınarın yazdığı h;}rfl;}r is;} onlara cavab verirdil;}r: - Vay, el;} biz d;} ist;}yirik ki, el;} duraq, amma bacarmırıq !

Biz yaman kifirik ! - Sizi bir q;}d;}r Ç;}kib düz;)ltm;}k lazımdır! - dey;} Ole­

Lukoye dill;}ndi . - Vay, yox, yox ! - dey;} h;}rfl;}r çığırışdılar V;} h;}min saat

özl;)rini düz;}ltdil;}r, lap q;}Ş;}ng oldular! - H;}, indi bizim nağıl danışmağa vaxtımız yoxdur! - dey;}

Ole-Lukoye sözün;} davam etdi. - G;}lin ffi;}Şq ed;}k! Bir-iki ! Bir-iki !

O, Yalınarın h;}rfl;}rini el;} yaxşı hazırladı ki, onlar indi dümdüz V;} S;}liq;} il;} durmuşdular - yalnız nümun;} üçün yazılmış h;}rfl;}r bel;} dura bil;}r. Amma Ole-Lukoye çıxıb getdikd;}n sonra Yalınar S;}h;}r yuxudan o yandı, h;}rfl;}r yen;} ;}VV;}lki kimi kifir idil;}r.

1 3 8

Çarşanba axşamı

Yalınar yerin� girc�k. Ole-Lukoye öz sehrli şırınqasını mebel� toxunduran kimi, otaqdakı bütün şeyl�r - tüpürc�k­qabıdan başqa bütün şeyl�r bir-biril� danışmağa başladı . Tüpürc�kqabı dinmirdi v� öz-özlüyünd� o biri şeyl�rin bel� yüngül xasiyy�tli olmalarına acığı tuturdu. Axı heç bel� d� şey olarını ki, el� h�miş� yalnız öz bar�nd� düşün�s�n, danı­şasan, amma fağır-fağır bir küncd� durub özün� tüpürm�y� icaz� ver�n tüpürc�kqabını heç saymayasan?

Kamodun üstünd� divardan z�r ç�rçiv�li böyük bir ş�kil asılmışdı. Burada göz�l bir yerin m�nz�r�si ç�kilmişdi : uca, qoca ağaclar, otlar, çiç�kl�r v� yaraşıqlı sarayların yanından harasa, uzaqlara, meş�nin arxasına axıb ged�n v� ucsuz-bu­caqsız d�niz� qovuşan geniş bir çay.

Ole-Lukoye sehrli şırınqasını bu ş�kl� toxundurdu v� orada ç�kilmiş quşlar n�ğm� oxumağa başladılar, ağaciarın budaqları t�rp�şdi, buludlar göy üzünd� axışdılar: h�tta onların kölg�l�­rinin ş�kil üz�rind� nec� h�r�k�t etdiyi d� görünürdü.

Sonra Ole, Yalınarı ş�klin asıldığı yer� qaldırdı v� oğlan da ayaqlarını hündür otların için� qoydu. Ağaciarın yarpaqları arasından süzülüb düş�n gün�ş İşığının altında o, çaya sarı

qaçdı; çayın qırağında suda yırğalanmaqda olan xırdaca qayı­ğa mindi . Qayıq qırmızı v� ağ r�ngl�rl� boyanmışdı, onun yel­k�nl�ri is� gümüş kimi parıldayırdı . Boyunlarına qızıl taelar taxılmış, başlarında göy ulduzlar parıldaşan altı qu quşu xır­daca qayığı yaşıl meş�nin qabağından ç�k�-ç�k� apardılar. Bu meş�d�ki ağadar pıçıltı il� quldurlardan v� küp�gir�n qarılar­dan danışırdı ; çiç�kl�r is�. xırdaca göz�l p�ril�rd�n v� k�p�­n�kl�rin nağıllarından söhb�t edirdi .

1 39

Gümüş v� qızıl pullu q�rib� balıqlar qayığın dalınca üz�­üz� g�lir, gah baş vurur, gah da sudan hoppanıb yen� şappıltı il� suya düşürdü. İrili-xırdalı qırmızı v� göy quşlar bir-birinin ardınca düzülüb iki uzun qatar halında Yalınarın ardınca uçub g�lirdi ; ağcaqanadlar bir-birini it�l�yir, may böc�kl�ri is� vızıldaşırdı : «vız-vız !» . Onlar hamısı Yalınarı ötürm�k ist�­yirdil�r, h�r biri d� onun üçün bir nağıl hazırlamışdı .

B�li, bax, buna dey�rl�r qayıqda üzm�k! Meş�l�r gah qalınlaşır v� qaranlıqlaşır, gah da üz�rin�

gün�ş ışıgı düşmuş v� h�r yeri çiç�kl�rl� dolu �n q�ş�ng bağlara b�nz�yirdi . Çayın k�narlarında böyük, büllur v� m�r­m�r saraylar ucalırdı, bu sarayların eyvaniarında şahzad� qızlar durmuşrlular - bunlar hamısı Yalınarın tanıdığı v� on­larla tez-tez oynadığı qızlar idi - onlar �ıı�rini Yalınara uza­dırdılar. H�r birinin sağ �lind� ş�k�rd�n qayrılmış göz�l bir donuz balası vardı - şimiyyat satan arvaddan bel� donuz ba­laları t�k-t�k tapıb almaq olar. Yalınar sarayların yanından üzüb keç�rk�n �lini uzadıb donuz balasını tutur, amma şah­zad� qız onu �lind�n buraxmırdı, donuz balası sınırdı v� on­ların h�r iki sin:} pay düşürdü: Yalınara böyük parça, şahzad:} qıza is� kiçik parça qalırdı . Bütün sarayların qabağında xır­daca şahzad�l�r keşikd� durmuşdular, onlar qızıl qılınclarını ç�kib Yalınara salarn verirdil�r; onun başına kişmiş v� qalay �sg�rl�r yağdırırdılar, - bunlar, �lb�tt�, �sı şahzad�l�r idi !

Yalınar meş�brd:}n, cürb�cur iri zallardan v� ş�h�rl�rd�n üzüb keçirdi . . . O, day�sinin yaşadığı ş�h�rd:}n d� üzüb keçdi . Y alman körp�liyind�n h�min day� saxlayıb böyütmüşdü v� o, Y alman yaman çox ist�yirdi . indi, budur, Yalınar onu gördü: day� ona baş �yir, �lini yell�yir v� bir zaman özü qoşub, Yalınara gönd�rdiyi bu t�sirli n�ğm�ni ona oxuyurdu:

1 40

M:m burdayam, ür�yim qalıb s�nin yanında. Ay Yalmarcan, ay m�nim �ziz, ist�kli oğlum! Axı s�nin d�yirmi alnından, yanağından, Dodağından öp�rdim, balacan, qurban olum! s�nin ilk sözl�rini eşitdim dil açanda, Ür�yim q�ml� doldu s�nd�n ayrılanda m�n . . . Allah saxlasın s�ni h�r d�rdd�n, h�r b�ladan, s�n işıqlı c�nn�td�n g�lmiş şux bir m�l�ks�n ! . .

Quşlar öz s�sl�rini bu n�ğm�y� qoşur, çiç�kl�r oynayır, qoca söyüd ağaciarı başlarını yırğalayıb, Ole-Lukoyenin söz­l�rini t�sdiq edirdil�r, el� bil ki, Ole onlara da nağıl danışırdı .

Çarşan ha

Amma yağış ay yağır ha ! Yalınar onun s�sini lap yuxuda da eşidir. Ole-Lukoye p�nc�r�ni açdıqda bel� m�lum oldu ki, su p�nc�mnin için� q�d�r qalxmışdır. Y ek� bir göl �m�l� g�lmişdir ! Amma evin lap qabağında göz�l bir g�mi lövb�r salmışdır.

- Yalmar, getm�k ist�yirs�nmi? - dey� Ole soruşdu. -Gee� yad ölk�l�ri g�z�rs�n, s�h�r yen� ev d� olarsan !

indi budur, Yalınar �ynind� hazar günl�ri geydiyi paltar bird�n-bir� özünü göz�l bir g�minin içind� gördü. Hava o saat açıldı . G�mi, ş�h�rin küç�l�ril� üzüb kils�nin yanından keçdi - h�r t�r�f başdan-başa yek� bir göl olmuşdu. Axır g�mi üz�­üz� o q�d�r uzaqlaşdı ki, yer gözd�n itdi. Göyl�rin uca qatında bir qatar duma uçurdu. Onlar da öz v�t�nl�rind�n ayrılıb uzaq, isti ölk�l�r� gedirdil�r. Onlar bir-birinin ardınca düzülüb, uzun bir qatar halında uçurdular. Dumalar xeyli vaxt idi ki, yola

1 4 1

çıxmışdılar. Onlardan biri b�rk yorulmuşdu, qanadlan, dem�k olar ki, sözün� baxmırdı . O, hamıdan dala qalmışdı; sonra da­ha da dalda qalıb qanadlannı sallaya-sallaya get-ged� daha da aşağı enm�y� başladı. Budur, o, qanadlarını bir-iki d�f� d� yell�di, amma . . . boş yer� ! Bir azdan sonra o, g�minin toruna toxundu, ipl�rd�n sürüş�-sürüş�, tappıltı il� g�minin göy�rt�­sin� düşdü.

G�mi şagirdi onu götürüb, hinduşkaların, örd�kl�rin v� toyuqların yanına hin� saldı . Y azıq duma durub q�mgin­q�mgin yan-yör�sin� baxırdı .

- Bir buna bax ha, - dey� toyuqlar qaqqıldaşdılar. Hinduşka xoruzu var gücü il� özünü şişirdib dumadan soruşdu ki, o kimdir? Örd�kl�r is� geri ç�kil�-ç�kil�, bir-birini it�l�y�­it�l�y� qığıldaşırdılar: «Axmaq! Axmaq!» . Duma onlara isti Afrikadan, pirarnİdalardan v� s�hrada v�hşi atlar kimi b�rk qaçan d�v�quşularından danışdı . Amma örd�kl�r heç bir şey başa düşm�dil�r, yen� d� bir-birini it�l�y�-it�l�y� qığıldaş­dılar:

- Düzdürmü, o axmaqdır? - 8lb�tt�, axmaqdır! - dey� hinduşka xoruzu onların

sözünü t�sdiq etdi v� acığından özünü şişirdib n� is� k�k�l�di . Onda duma susub öz Afrikası bamsind� düşünm�y� baş­

ladı . - Sizin n� q�rib� ine� ayaqlarınız var ! - dey� hinduşka

xoruzu dill�ndi, -Onların arşını neç�y�dir? - Qığ ! Qıq ! Qıq ! - dey� gülüne örd�kl�r qığıldaşdılar;

amma duma bunların hamısını qulaqardına vurdu. Hinduşka xoruzu dumaya dedi : - Siz d� biz� qoşulub gül� bil�rdiniz ! Amma m�n yaman

tutarlı söz dedim ha! - dey� o �lav� etdi. -Y oxsa siz zarafat

1 42

başa düşmürsünüz? N� kütbeyinsiz ! N� olar ki , biz onsuz da �yl�nirik ! - dey� o yen� n� is� k�k�l�di .

Toyuqlar qaqqıldaşdılar, örd�kl�r d� qığıldaşdılar: onlar üçün bu çox gülm�li idi .

Amma Yalınar hin� yaxınlaşıb qapısını açdı, dumanı işar� il� öz yanına çağırdı, o hoppanılı göy�rt�y� çıxdı - duma daha dine�lib rahatlanmışdı . Budur, duma Yalınara razılıq edirmiş kimi baş �ydi, sonra enli qanadlarını açıb isti ölk�l�r� sarı uçdu. Toyuqlar yen� qaqqıldaşdılar, örd�kl�r qığıldaşdılar, hinduşka xoruzu is� özünü el� tox tutdu ki, pipiyi qıpqırmızı oldu.

- Sabah sizd�n şorba bişir�e�kl�r, - dey� Yalınar öz

çarpayısında yuxudan ayıldı. O, Ole-Lukoye ib birlikd� bu gee� çox göz�l s�yah�t

etmiş di .

Cüma axşamı

Ole-Lukoye dedi : - Bilirs�nmi n� var? Amma qorxma ha ! Bu saat s�n� bir

siçan göst�r�e�y�m! - Doğrudan da onun �lind� çox q�ş�ng bir xırdaea siçan var idi . - Bu siçan s�ni toya çağırınağa g�lmişdir: bu gee� iki siçan toy etm�k ist�yir. Onlar döş�­m�nin altında, s�nin ananın anbarında yaşayırlar. Deyirl�r ki, ora çox göz�l binadır !

- B�s m�n döş�m�d�ki d�likd�n iç�ri nee� keç� bil�r�m, -dey� Yalınar soruşdu.

- O m�nim boynurna l - dey� Ole-Lukoye eavab verdi . ­M�n s�ni lap bapbalaea ed�r�m.

O, öz sehrli şırınqasını Yalınara toxunduran kimi o,

1 43

bird;}n-bir;} kiçilm;}y;} başladı V;} o q;}d;}r kiçildi ki, lap barmaq boyda uşaq oldu.

Ole-Lukoye ona dedi : - Qalay ;}Sg;}rin paltarını alıb gey;} bil;}fS;}ll. El;} bilir;}m ki,

o S;}llİn ;}ynin;} yaxşı g;}l;}f. asg;}f paltan geyib toya getm;}k yaxşıdır !

- Çox yaxşı ! - dey;} Yalınar razılaşdı V;} paltan ;}ynin;} geydikd;}n sonra ;}ll yaxşı qalay ;}Sg;}r;} b;}llZ;}di .

Xırdaca si çan Yalınara dedi : - Z;}hm;}t olmasa, ananızın üsküyünün içind;} ;}yl;}şin. M;}n

sizi sürüb aparacağam. - Y ;}qin ki, siz;} çox Z;}hm;}t olmaz, si çan b;}y? - dey;}

Yalınar cavab verdi. Bel;}likl;}, onlar sİçanların toyuna getdil;}r. Onlar siçanların döş;}m;}d;} açdıqları d;}likd;}n iç;}ri girib

;}VV;}lC;} uzun bir d;}hliz;} keçdil;}r, bura o q;}d;}r dar idi ki, yalnız üsküyün içind;} buradan keçm;}k olardı . D;}hliz, İşıldayan çürüntül;}rin İşığında apaydın idi .

- Buradan ll;} yaxşı qoxu g;}lir, el;} deyilmi? - dey;} Yal­ınarı aparan siçan ondan soruşdu. - Bütün d;}hliz;} piy sürtül­müşdür! Bundan yaxşı ll;} ola bil;}r!

Axır onlar g;}lib toy m;}clisi qurulan zala çatdılar. Sağ t;}­r;}fd;} xanım sİçanlar durub, bir-biril;} pıçıldaşır V;} gülüşür­dül;}r, sol t;}r;}fd;} İs;} siçan b;}yl;}r durub, xırdaca p;}llC;}l;}ri il;} bığlarını bururdular, ortalıqda is;} içi ovulub yeyilmiş bir pen­dir qabıqının üstünd;} b;}yl;} g;}lin oturuh hamının gözü qa­bağında dalbadal öpüşürdül;}r. N;} olar ki , axı onlar daha bir­birin;} nişanlanmışdılar, indi is;} evl;}nirdil;}r.

Qonaqlar da el;} hey g;}lirdil;}r. Axır o q;}d;}r basırıq oldu ki, XOŞb;}Xt b;}yl;} g;}lini İt;}l;}y;}-İt;}};}y;} lap qapının ağzına

1 44

apardılar, bel� ki, daha n� iç�ri girm�k, n� d� bayıra çıxmaq olardı . Zala da d�hliz kimi başdan-başa piy sürtmüş-dül�r. Y em�y� heç bir şey yox idi, şimi yerin� qonaqlara noxud d�n�l�ri g�tirdil�r. Bunların h�r birinin üz�rin� b�yl� g�linin qohumlanndan biri, onların adlarını, y�ni �lb�tt� ki, h�r bir adın baş h�rfıni naxışlamışdı. B�li, bu lap q�rib� şey idi !

Bütün siçanlar t�sdiq etdil�r ki, toy lap göz�l toydur, vaxtları çox xoş keçdi .

Yalınar evl�rin� qayıtdı . O da bel� göz�l bir m�clisd� ol­muşdu. Amma qalay �g�rin paltarını gey� bilm�k üçün o yaman büzüşmüşdü.

Cü ma

Ole-Lukoye dedi : - Heç inanmalı deyil ki, n� q�d�r yaşlı adam m�ni öz

yanına ç�km�y� can atır ! an çox o adamlar çalışır ki, n� is� pis işl�r görübl�r. Onlar m�n� deyirl�r ki : «Ay �ziz, mehriban Ole, biz heç gözl�rimizi yuma bilmirik; bütün gec�ni yeri­mizd� uzanıb yuxusuz qalırıq v� gördüyümüz pis işl�r bizim dövr�miz� yığılır: murdar �cinn�l�r kimi çarpayımızın ya­nında oturub, bizim üstümüz� qaynar su çil�yirl�r. Ay Ole, heç olmasa g�l, onları qov ki, biz yaxşıca yata bil�k. Biz bu­

nun �v�zind� s�n� çox yaxşı mükafat ver�rik, - dey� onlar d�rind�n ah ç�kirl�r. - Di, gec�n xeyr� qalsın, Ole ! Pullar p�nc�r�d�dir ! » . Ancaq m�n pul il� heç kimin yanına getmir�m - dey� Ole-Lukoye sözl�rini qurtardı .

- Bu gee� biz n� ed�c�yik? - dey� Yalınar soruşdu. - Yen� to ya getm�k ist�yirs�imi? Amma bu toy dün�nki

toy kimi deyil. s�nin bacının, �ynin� oğlan paltan geyib adı German olan böyük kuklası Berta adlı kukla il� evl�nm�k

1 45

istayir. Bundan başqa bu gün kuklanın anadan olan günüdür. Onun üçün xeyli hadiyyalar hazırlayıblar.

- Bilirarnı Bilirarnı - deya Yalınar cavab verdi. - Ela ki kuklalanna taza paltar lazım oldu, bacım harnan saat onlar üçün ya anadan olan gün, ya da toy düzaldir. O, yüz dafa bela etmişdir.

- Ha, bu geca da yüz birinci dafa, yani axırıncı dafa olacaq. Buna göra da bu çox qariba olacaq. Bir bax gör!

Yalınar stola sarı baxdı. S to lun üstünda kartondan bir ev var idi. Evin pancaralanndan işıq galirdi, bütün qalay asgarlar da allarinda tüfang farağat komandasında durmuşdular. Bay ila galin düşüneali bir halda döşamada oturub, stolun ayağına söykanmişdilar; bali, onlar çox şey düşünmali idiları Ole­Lukoye nananin qara turnanını aynina geyib onlara nikah oxudu. Sonra otaqdakı bütün mebellar sas-sasa verib marş havasında ayianeali bir nağma oxumağa başladılar, bu nağ­mani karandaş yazmışdı :

Mahnımız qoy girsin qapı-bacadan, B:Jy il:J g:Jlin:J çatsın ucadan.

Na lovğa oturob onlar yanbayan. Qayrılıb har biri bir çanga otdan. Dari da çakiblar hala har yandan . . . Malını oxuyuruq biz: «ay can-ay can !» .

Sonra cavan ar-arvada hadiyyalar verildi, amma onlar yemak yemadilar. Öz mahabbatlarindan doymuşdular.

- Yaxşı, biz indi bağa gedak, yoxsa yad ölkalara? - deya cavan ar arvadından soruşdu.

Masiahat üçün tacrübali sayahatçi qaranquşu va qoca

1 46

toyuğu çağırdılar; bu toyuq beş d�f� cüc� çıxarmışdı . Qa­ranquş onlara isti ölk�l�rd�n danışdı, o yerl�rd� salxım-salxım üzüml�r yetişir; orada hava çox yüngüldür, orada dağlar el� r�ngl�r� çalır ki, burada onu heç ağıla da g�tirm�k olmaz.

- Amma orada bizim qıvırcıq k�l�m bitmir ! - dey� toyuq dill�ndi . - Bir yay m�n öz cüc�l�riml� bir k�ndd� yaşayırdım. Orada bir yek� qum t�p�si vardı ; biz kefımiz ist�diyi q�d�r orada eş�l�nirdik; bundan başqa biz� bostana girm�y� d� icaz� verirdil�r. Orada k�l�m bitmişdi . Ah, o k�l�m nec� yamyaşıl idi ! Dünyada ondan göz�l şey ola bilm�z !

- Axı, h�r bir k�l�m iki darncı su kimi lap o biri k�l�m� b�nz�yir ! - dey� qaranquş cavab verdi . - Bir d� ki, burada havalar tez-tez pozulur.

- Eh, buna öyr�şm�k olar, - dey� toyuq dill�ndi . - Amma bura soyuqdur, bir d� gör�rs�n ki, donubsan ! - K�l�m üçün eb bu yaxşıdır, - dey� toyuq cavab verdi . -

Bir d� ki, axı bizim yerd� d� isti vaxdar olur! Budur, m�s�l�n, dörd il bundan qabaq burada yay düz beş h�ft� uzandı . Özü d� el� isti idi ki, heç n�f�s almaq olmurdu. Yeri g�lmişk�n onu da deyim ki, bizim yerl�rd� h�min uzaq ölk�l�rd� olan z�h�rli heyvanlar yoxdur. Quldurlar da yoxdur. Yalnız mürt�dl�r bi­zim ölk�ni dünyada �n yaxşı ölk� hesab etm�zl�r. Bel�l�rinin bizim ölk�d� yaşamağa haqqı yoxdur ! - dey� toyuq ağladı . ­Axı m�n d� s�yah�t el�miş�m, bir boçkanın içind� düz on iki mil yol getmiş�m, s�yah�td� heç bir xoşa g�l�n şey görm�miş�m.

- B�li, bizim toyuq çox ağıllıdır, - dey� kukla Berta dill�ndi . - Dağlara çıxıb veyll�nm�k, m�nim d� heç xoşuma g�lmir. El� onu bilirs�n ki, gah yuxarı çıxırsan, gah aşağı enirs�n, gah yuxarı çıxırsan, gah aşağı enirs�n, yox, yaxşısı

1 47

budur ki, biz, h�min o qumu bol olan k�nd� ged�k v� içind� k�l�m bit�n bostanda g�zm�y� çıxaq.

Onlar bu q�rara g�ldil�r.

Şanba

Ole-Lukoye Yalınan yatağına salan kimi, Yalınar ondan soruşdu:

- Bu gün d� nağıl danışacaqsanmı? - Bu gün buna vaxt yoxdur, - dey� Ole cavab verdi v�

oğlanın başı üstünd� öz q�ş�ng ç�tirinn açdı . - Bire� bu çinlil�r� bir tamaşa el� !

Ç�tir, üz�rihd�n göy ağaci ar v� ensiz körpül�r ç�kilmiş ş�killi Çin fıncanına oxşayırdı; körpül�rin üstünd� xırdaca cinlil�r durub, başlarını t�rp�dirdil�r.

- Bu gün sabahkı gün üçün bütün dünyanı b�z�m�k lazımdır ! - dey� Ole sözün� davam etdi . - Sabah bayram gü­nüdür, hazar günüdür. M�n g�r�k kils�nin qüll�sin� çıxıb, kil­s� cinl�rinin işl�rini yoxlayam. Onlar kils� z�ngl�rini t�miz­ı�m�lidirl�r, yoxsa z�ngl�r sabah yaxşı s�sh:mm�z. Sonra g�r�k çöl� çıxıb görüm kül�k otların v� yarpaqlann tozlarını apanb, ya yox? Ondan sonra da növb� �n ç�tin iş� galib çatacaqdır. Garak bütün ulduzları göydan çıxarıb tamizlayam. M�n onları öz önlüyüm� yığıram, har bir ulduzu va onun göyd�ki d�liyini nömralayiram ki, sonra har birini öz yerina qoyum, yoxsa onlar öz yeriarinda yaxşı durmazlar v� bir-bir göydan qopub yera tökül�rl�r.

- Bir bura baxın, canab Ole-Lukoye ! - deya divardan asılmış köhn� ş�kil birdan dil� galdi . - M�n Yalınarın ulu babasıyam v� sizd�n çox razıyam ki, oğlana nağıllar danışır-

1 48

sınız; amma siz onun fikrini çaşdırmamalısınız. Göydan ulu­duzları çıxarmaq va tamizlamak mümkün olan şey deyildir: ulduzlar da bizim yer kimi göy cisimlaridir, ela onların yax­şılığı da bundadır.

- Çox sağ ol, ay ulu baba! - deya O le Lukoye cavab verdi . - Çox sağ ol ! San ailanin başçısısan, hamımızın böyüyüsan, amma yena da man sandan böyüyam! Man qoca bütparastam; qadim romalılar va yunanlar mani yuxugörrna allahı sayır­dılar. Man an maşhur adamların eviarinda olmuşam, yena da onların qapısı manim üzüma açıqdır; man yaxşı bilirarn ki, ham böyüklarla, ham da kiçiklarla neca raftar etmak lazımdır. indi san danışa bilarsan.

Ole Lukoye bunu deyib çatirlarini qoltuğuna vurdu va çıxıb getdi .

- Bir bax ha, yani adam öz fikrini da deya bilmaz ! - deya köhna şakil mızıldandı .

Bu vaxt Yalınar yuxudan o yandı .

Ole-Lukoye dedi : - Axşamın xeyir !

B azar

Yalınar ona baş aydi, yerindan sıçrayıb ulu babasının şaklinin üzünü divara çevirdi ki, yena dünanki kimi söhbata baş qoşmasın.

Yalınar dedi : - indi san mana, bax, bu nağılları danış : bir qının içinda

doğulmuş beş yaşıl noxud danasinin nağılı, toyuq ayağına b:md olmuş xoruz ayağının nağılı, özünü tikiş iynasi sayan yamaq iynasinin nağılı.

1 49

H�, az olsun, yaxşı olsun - dey� Ole-Lukoye cavab verdi . - Y axşısı budur ki, m�n s�n� bir şey göst�rim. M�n s�n� qoy öz qardaşımı göst�rim, onun da adı Ole-Lukoyedir, amma o h�r adamın yanına ömründ� bire� d�f�d�n artıq g�lm�z. Amma g�l�nd� d� adamı götürüb öz t�rkin�, ata mindir�r v� ona nağıl danışar. O, yalnız ikic� nağıl bilir: bunlardan biri el� göz�ldir ki , h eç dem�li deyil, amma o biri . . . el� qorxuludur ki, dem�y� söz tapmıram,

Ole-Lukoye Yalınarı qucağına götürüb, p�nc�r�nin qaba­ğına ap ardı v� dedi :

- Bu saat m�nim qardaşımı, y�ni o biri Ole-Lukoyeni gör�c�ks�n. Adamlar onun adına ölüm deyirl�r. Görürs�nmi, o heç d� ş�kill�rd� ç�kildiyi kimi qorxunc bir skelet deyildir. 8ynind�ki kaftana qusar mundiri kimi gümüş gül�b�tinl� naxış ç�kilmişdir. Çiynind� qara m�xm�r bir plaş yell�nir . . . Bir bax, gör nec� at çapır !

Yalınar baxıb o biri Ole-Lukoyenin öz t�rkin� h�m qo­calan, h�m d� uşaqları alaraq, nec� çapdığını gördü. Onlardan b�zisini o, qabağında, b�zisini dalında otuzdurdu, amma h�­miş:;) �vv�lc� soruşurdu:

- s�nin qiym�tl�rin nec�dir? - Y axşıdır ! - dey� hamı ca va b verirdi . - Göst�r görüm! Onlar aldıqları qiym�tl�ri göst�rm�li oturdular. Qiym�tl�ri

�la v� yaxşı olanları o öz qabağında oturdur, onlara şirin nağıllar danışırdı . Qiym�tl�ri orta v� pis olanları

. arxasında

oturdurdu v� onlar qorxulu bir nağıl eşitm�li olurdular. Onlar qorxudan titr�yir, ağlayır v� atdan hoppanmaq ist�yirdibr, amma bunu ed� bilmirdil�r, çünki h�min saat y�h�r� yapışıb qalırdılar.

150

- Bu ölüm ki, lap göz�l bir Ole-Lukoyedir! - dey� Yairnar dill�ndi. - M�n ondan heç bire� tik� d� qorxmuram!

O le dedi : - Heç qorxmalı bir şey yoxdur! Amma çalış ki,

qiym�tl�rin h�miş� yaxşı olsun. - Bax, bu yaxşı n�sih�tdir! - dey� Yalınann ulu babasının

ş�kli dill�ndi . -Amma h�r halda, dem� li ki, h�rd�nbir adam öz fikrini söyl�m�lidir.

O, çox razı qalmışdı. Bax, bu da s�n� Ole-Lukoyenin bütün �hvalatı ! Axşam

olanda, qoy o özü s�n� yen� d� bir şey danışsın.

1 5 1

A N A

d/na öz uşağının beşiyi yanında oturmuşdu, çox

k::Jd::Jrl:mirdi, uşağı öl::Jc::Jyind::Jn qorxurdu. Uşa­

ğın r::Jngi tamamil::J qaçmış, gözl::Jr yumulmuşdu,

o Z::Jif-z::Jif n::Jf::Js alır, b::Jz::Jn d::J ah Ç::Jkirmiş kimi ağır hıç­

qınqlar buraxırdı . Bu balaca m::Jxluqa baxdıqda ananın ür::Jyi

daha b::Jrk sıxılırdı . Bird::Jn qapı döyüldü, at çulu kimi bir şey::J bürünmüş yazıq qoca bir kişi iç::Jri girdi - axı at çulu adamı

qızdınr, qocaya el::J bu lazım idi, çünki qış soyuq idi, bayırda

h::Jr şeyi qar V::J buz örtmüş, kül::Jk is::J adamın üzünü k::Jsirdi.

Ana qoca kişinin soyuqdan ::Jsdiyini, uşağın is::J bir d::Jqi­q::Jlik yuxuya getdiyini görüb, qonağa bir parç piv::J tökm::Jk V::J onu sobaya qoyub qızdırmaq üçün beşikd::Jn aralandı . Qoca is::J

bu zaman beşiyin yanında oturub, uşağı yırğalamağa başladı.

Ana onun yanında, kürsüd::J oturdu, x::Jst::J uşağa baxıb onun ağır n::Jf::Jsin::J qulaq verdi V::J balaca ::Jlind::Jn tutdu. 0 :

- M::Jn ondan m::Jhrum olmayacağam, deyilmi? - dedi . -Allah onu m::Jnd::Jn almayacaqdır!

Qoca (Ölüm o özü idi) başını bir növ yırğaladı, bunu «b::J­

li», h::Jm d::J «yox» m::Jnasında anlamaq olardı . Ana başını aşağı dikdi, onun göz yaşları yanaqlarından axdı . . . Düz üç gün, üç gec::J kirpik-kirpiy::J vurmadığı üçün çox ç::Jkm::Jd::Jn başı sin::J-

1 52

sina düşdü. . . Onu yuxu apardısa da, camisi bir daqiqa yatdı,

sonra oyandı va soyuqdan asdi.

O, atrafına baxaraq: - Bu nadir, - deya saslandi, qoca yox olmuşdu, onunla

barabar uşaq da yox olmuşdu, qoca uşağı aparmışdı . Otağın bir küncündaki kölına saat çıqqıldayırdı, saatın ağır

qurğuşun raqqasasi yera dayirdi . . . B irdan saat da dayandı ! Zavallı ana evdan bayıra qaçaraq öz uşağım çağırdı . Uzun, qara paltar geymiş bir qadın qar üstünda oturmuşdu.

O anaya: - Ölüm sanin evina galmişdi va sanin uşağım aparmaq

üçün neca talasdiyini man gördüm. Ölüm külakdan süratla uçur va götürdüyü şeyi bir daha geri qaytarmır, - dedi .

Ana: - Onlann hansı yolla getdiyini birca mana söyla, - dedi . -

San ancaq yolu göstar, man onu özüm taparam. Qara paltar geymiş qadın dedi : .

·_ Man ölümün hara getdiyini biliram. Ancaq öz uşağına oxuduğun bütün malınılan mana oxumayınca bunu söylama­ram. Man o malınılan çox seviram. Man gecayam, bu malını­lan çox eşitmişarn va onlan oxuyarkan sanin neca ağladığını görmüş am.

- Man o malımiann hamısını sana oxuyaram, - deya ana cavab verdi, -ancaq indi mani yolumdan saxlama, man ölüma çatmalıyam, öz uşağıını tapmalıyam.

Geca susurdu, ana allarini ovuşdura-ovuşdura göz yaşlan axıdaraq oxuyurdu. O, çoxlu nağma oxudu, oxuduğu nağma­dan çox göz yaşı axıtdı . Budur, geca dillandi :

- Sağa, birbaş qaranlıq şam meşasina taraf get, Ölüm sa­nin uşağınla birlikda oraya getdi.

1 53

Ana meş�nin d�rinliyin� çatdıqda dayandı, indi hara get­m�li? Döng�nin lap ağzında yarpaqsız, çiç�ksiz çılpaq bir kol var idi, soyuqdan kol buz bağlamışdı .

Ölüm m�nim uşağımla buradan keçm�mişdir ki? Y abanı gavalı kolu:

- Keçmişdir, - dedi . - Ancaq s�n m�ni öz döşünd�, ür�­yinin yanında qızdırmayınca bunu söyl�m�y�c�y�m, yoxsa m�n dönüb çox ç�km�d�n buz olacağam.

Ana, yabanı gavalı kolunu b�rk-b�rk sin�sin� sıxdı. Kolun biz tİkanları onun b�d�nin� sancıldı v� ananın sin�sind�n iri qan damlaları axmağa başladı . . . av�zind� is� yabanı gavalı kolu yamyaşıl oldu v� soyuq qış gec�sin;;J baxmayaraq, çiç�k açdı, çünki d�rd ç�k�n ananın ür�yi çox isti idi . Bundan sonra yabanı gavalı kolu yolu ona göst;;Jrdi .

Kol ananı g�tirib böyük bir göl� çıxartdı, heç yerd� n� g�mi, n� d� qayıq görünmürdü. Gölün üz�rind�ki buz çox kövr�k olduğundan ananı saxlaya bilm�zdi v� eyni zamanda onu vurub keçm�y� icaz� verm�zdi, çünki göl d�rin idi . An­caq ana n� t�h�r olursa-olsun öz uşağım tapmaq ist�yirdis�, göld;)n keçm;;Jli idi . Gölü dibin;) q;)d;)r içib qurtarmaq üçün ana suya girdi, ancaq insan üçün bu mümkün olmasa da, ana bu möcüz�y� inanırdı . Göl :

- Y ox, bundan bir şey çıxmaz, - dedi, - yaxşısı budur g�l danışaq. M;;Jn inci toplayıram, s;;Jnin gözl;;Jrin kimi narlaq ineini is;) indiy;;J q�d�r görm�miş;;Jm. S;)n onları m;;Jn;;J vers;;Jn, onda m;;Jn s;;Jni o biri sahil� - Ölümün öz çic�kl�rini V;;J ağac­larını bec�rdiyi böyük şüş�b�nd� apararam, oradakı h�r bir bitki bir insanın h;)yatıdır.

Ağlayan ana : - Uşağıını geri qaytarmaq üçun m�n h;)r şeyimi ver;)r�m, -

1 54

deyib daha da çox göz yaşlan axıtdı, onun gözl�ri gölün dibin� düşüb, iki qiym�tli inci oldu. Göl anadan yapışdı v� o, yell�nc�kd� imiş kimi bir sıçrayışla o biri sahil�, böyük evin olduğu yer� düşdü. Bunun, h�r t�r�fınd�n meş� bitmiş v� h�r yerind� mağaralar qazılmış dağ, yaxud da bina olduğunu seç­m�k olmurdu, ancaq zavallı ana gözl�rini çıxardığından bunu heç görmürdü.

- M�nim uşağıını oğudayan Ölümü indi m�n haradan tapım? - dey� o danışmağa başladı.

- O, h�l� qayıtmamışdır, - dey� Ölumün şüş�b�ndind� keşik ç�k�n qoca bağhan arvad cavab verdi . - s�n bu yolu nec� tapdın, s�n� kim köm�k etdi?

- Allah, - dey� ana cavab verdi. - Onun m�n� yazığı g�ldi, s�nin d� m�n� yazığın g�lsin ! Söyl�, m�n uşağıını haradan tapım?

Arvad: - Axı m�n onu tanımıram, - dedi . - S�n is� korsan. Bu

gün gee� çox çiç�kl�r v� ağaclar solmuşdur, onları yenid�n �km�k üçün Ölüm tezlikl� g�l�r. Axı s�n bilirs�n ki, h�r bir adamın h�yat ağacı v� yaxud çiç�yi vardır. Bu da adamın özün� oxşayır. Görünüşd�n onlar tamamil� adi bitkiy� b�n­z�s�l�r d�, h�r bir ağacda v� çiç�kd� bir ür�k döyünür. Uşaq ür�yi d� döyünür, bütün bitkil�ri g�z, yoxla - b�lk� d� s�n öz

uşağının ür�yini tanıdın. Daha sonra nec� h�r�k�t etm�yi söy­l�s�m, m�n� n� ver�rs�n?

- M�nim s�n� verm�li heç bir şeyim yoxdur, - dey� b�d­b�xt ana cavab verdi . - Ancaq m�n s�nin üçün dünyanın qur­taracağına getm�y� hazıram.

Qadın: - M�nim orada axtarmalı bir şeyim yoxdur! - dedi . - s�n

uzun, qara saçlarını m�n� ver. Onların n� q�d�r q�ş�ng oldu-

1 55

ğunu san özün da bilirsan, man isa qaşang saçlan seviram. 8vazinda sana öz çal saçlarımı veraram. Heç saçın olmama­ğındansa bunun olması yaxşıdır.

Ana: - Ela bu? - dedi . - Man öz saçlarımı sana şadlıqla ve­

raram. Bununla o özünün gözal, qara saçlarını qarıya verarak,

avazinda onun çal saçlarını aldı . Sonra o, Ölümün böyük şüşabandina girdi, burada çoxlu

çiçak va ağadar bitmişdi, burada şüşa qapaqların altında zarif sünbül çiçaklari, böyük möhkam pionlar, su bitkilari, gövdasina su ilanlan dolaşmış solğun çiçaklar bitmişdi. Burada böyük palma ağaclan, palıd ağadan va çinar ağadan da var idi, har bir ağacın, har bir çiçayin isa özünün adı var idi; har bir çiçak, har bir ağac bir insanın hayatı idi, insanların özlari isa bütün dünya­ya dağılışmışdılar, bazilari Çinda, bazilari Qrenlandiyada yaşa­yırdılar, burada b alaca güldanlara basdınlmış böyük ağaciara da rast galmak olurdu; onların yeri çox dansqal idi va az qalırdı güldanlar partlasın, bununla bela qara torpaqda bitmiş va yosun basmış balaca misgin çiçaklar da az deyildi. Görünür, bu çi­çaklara qayğı ila xidmat edir va onları baslayirdilar. Badbaxt ana har bir çiçaya, hatta an balaca çiçaklarin üzarina bela ayilib, on­lardaki insan ürayi çırpıntısına qulaq verirdi, o, milyonlarla üra­yin içarisindan öz uşağının ürayini tanıdı.

- Odur! - deya ana alini, kadarla başını aşağı sallamış balaca, abı bir çöl zafaranına uzatdı.

Qan: - Çiçaya toxunma, - dedi . - Ancaq onun yanında dayan

va daqiqabadaqiqa badanina gözladiyin Ölüm galdikda, çiçayi qoparmağa ona imkan verma, özünün başqa bir çiçak qopara-

1 56

cağınla onu h�d�l�. O, bundan qorxacaqdır, axı o, h�r bir çi­ç�k üçün allah qarşısında m�suldur, allahın irad�si olmadan bir çiç�k d� buradan apanlmamışdır.

Bird�n dondurucu soyuq qoxusu g�ldi v� kor ana Ölümün g�lib çıxdığını duydu.

- s�n buranın yolunu nec� tapdın? - dey� Ölum soruşdu. - s�n m�ni n ec� ötü b k eç� bildin?

- M�n anayam! - dey� qadın cavab verdi . Bununla Ölüm uzun �lini balaca, z�rif çiç�y� uzatmaq ist�­

yirdi ki, ana �ll�ril� c�ld çiç�yi qoruyaraq çiç�yin bir d�n� d� olsun saçağını �zm�m�y� çalışdı. Ölüm bunu gördükd� n�f�sini onun �ll�rin� buraxdı, Ölümün n�f�si şimal kül�yind�n d� soyuq olduğundan ananın �ll�ri taq�tsiz halda yanianna düşdü.

- s�n m�niml� bacarmazsan, - dey� Ölüm dill�ndi . Ana: - Ancaq allah s�nd�n qüvv�tlidir ! - dedi . - M�n ki, yalnız allahın irad�sini yerin� yetirir�m! - dey�

Ölüm cavab verdi . - M�n onun bağbanıyam, onun çiç�kl�rini v� ağaciarını götürüb, onları böyük c�nn�t bağında, görünm�z ölk�d� yenid�n �kir�m, ancaq çiç�kl�rin v� ağaciarın o bağda nec� böyüdüyünü, orada n�l�r olduğunu m�n s�n� söyl�m�y� cür�t etm�r�m.

- M�nim uşağıını ver! - dey� ana göz yaşları axıdaraq dil­ı�ndi, sonra bird�n iki göz�l çiç�kd�n yapışıb qışqırdı : - M�n s�nin çiç�kl�rini qopararam, m�n qızışmışam.

Ölüm: - Onlara toxunma! - dedi . - s�n, b�db�xt olduğunu söyl�­

yirs�n, amma özün is� başqa bir ananı b�db�xt etm�k ist�-.

' yırs�n . . . - Başqa bir ananımı? ! - dey� zavallı qadın t�krar etdi v�

çiç�yi d�rhal �lind�n buraxdı . Ölüm: - Al bu da s�nin gözl�rin ! - dedi . - M�n onları göld�n

1 57

çıxardım, onlar par-par parıldayırdılar, ancaq m�n bu gözl�rin s�nin olduğunu bilmirdim. Al ! indi onlar �vv�lkind�n daha aydındır. Al, buraya, bu d�rin quyuya bax. S�nin qoparmaq ist�diyin o iki çiç�yin adını çağıraram v� s�n onların g�l�c�­yini v� yer üzünd�ki yaşayışiarını gömrs�n. Bir bax s�n n�y� mane olmaq, n�yi m�hv etm�k ist�yirdin !

Ana quyuya baxdı, çiç�kl�rd�n birinin h�yatının dünya üçün n� q�d�r yaxşı olduğunu, �trafına n� q�d�r s�ad�t v� se­vinc saçdığını görm�k sevineli idi ! Ana dig�r çiç�yin h�yatına baxdı . Onun h�yatı k�d�rd�n, ehtiyacdan, m�yusluq v� f�la­k�td�n ibamt idi .

Ölum: - İkisinin d� payı allahın irad�sidir ! - dedi . - İki çiç�kd�n hansı s�ad�t çiç�yi v� hansı b�db�xtlik

çiç�yidir? - dey� ana soruşdu. - Bunu dem�r�m, - dey� Ölüm cavab verdi . - Ancaq bil

ki, onlardan birinin taleyind� s�n öz doğma uşağının taleyini, onun bütün g�l�c�yini gördün !

Ana d�hş�tl� qışqırdı : - M�nim uşağıını nec� bir tale gözl�yirmiş? Söyl�! Günahsız

uşağı xilas et! M�nim balarnı bütün bu b�lalardan qurtarl Y axşısı budur onu götür! Allahın yanına apar! M�nim göz yaşlarımı, yalvanşlarımı, dedikl�rimin v� gördüyüm işl�rin hamısını unut!

Ölüm: - M�n s�ni anlamıram, - dedi . - Uşağım özün� qaytar­

mağımı, yoxsa görünm�z dünyaya aparmağımı ist�yirs�n? Ana �ll�rini ovuşdurdu, dizi üst� düşüb allaha yalvardı : - M�n s�nin xeyirxah irad�n� zidd getdikd� m�ni din­

ı�m� ! M�n� qulaq asma! M�ni dinl�m� ! - deyib ana başını aşağı saldı .

Ölüm is� onun uşağım görünm�z dünyaya apardı .

1 5 8

BALA CA İDANIN ÇİÇ8KL8Rİ

13 alaca İda: - Manim yazıq çiçaklarim öldülar! -dedi . - Dünan axşam onlar çox gözaldilar, indi isa hamısının yarpağı saHanmışdır. Onlar na

üçün bela edirlar? - deya o, divanda oturmuş talabadan soruş­du. İda talabani çox sevirdi, o, gözal nağıllar danışmağı va ay­lancali fıquralar kasmayi bacarırdı, içarisnnda balaca oynayan qız olan ürakcik, çiçaklar va qapısı açılan gözal sarayların fıqurasını qayıra bilirdi, bu talaba çox şan adam idi . - Çiçaklar bu gün na üçün bela pis görünürlar? - deya İda takrar ondan soruşdu va solmuş çiçak dastasini ona göstardi . Talaba:

- Bilirsanınİ na var? - dedi, - bu gün geca çiçaklar balda idilar va ona göra da indi başlarını aşağı salmışlar.

Balaca İda : - Axı çiçaklar oynamırlar ! - dedi . - Oynayırlar, - deya talaba cavab verdi . - Geealar har ta-

raf qaranlıq olduqda va biz hamımız yatdıqda onlar bir-birila sevincia oynayırlar. Demak olar ki, onların har geca balı olur.

- Bas uşaqlar onların balına gala bilmazlarmi? Talaba: - Na üçün gala bilmazlar, - dedi, - hatta balaca marqarit

va inciçiçaklari da oynayırlar. - an gözal güllar harada oynayırlar? - deya balaca İda

soruşdu.

1 59

- S:;)n Ş:;)h:;)rin k:;)nannda, yayda kralın yaşadığı V:;) çiç:;)kli göz:;) I bağı olan böyük sarayı ki, görmüs:;)n. Y adındadırmı, orada çör:;)k qırıntılannı S:;)nd:;)n almaq üçün S:;)nin yanına üzüb g:;)l:;)n çoxlu qu quşları var idi? Bax �sl bal da orada olur.

Balaca İda: - M:;)n el:;) dün:;)n anamla orada idim, - dedi, - ancaq ağaciann

yarpaqları hamısı tökülmüş V:;) bütün bağda bir d:;)n:;) d� olsun çiç:;)k yox idi. Onlar nec� olmuşdur? Yayda onlar o q�d:;)r idi ki !

T:;)l:;)b:;): - Onlar hamısı saraydadırlar, - dedi . - S:;)n:;) dem�liy�m ki,

kral v� bütün saray adamları ş�h�m köç�n kimi, bütün çi­ç�kl�r d� d�rhal bağdan saraya qaçırlar v� orada onların ş�n­liyi başlayır. s�n onu bir görs�n ! İki �n göz�l qızılgül taxtda oturur, onların biri kral, dig�ri kraliçadır. Qırmızı xoruz pipiyi güll:;)ri onların yanında dayanı b baş �yirbr - onlar kamer yun­kerl�ridir. Sonra qalan bütün q�ş�ng çiç�kl�r g�lir v� bal baş­lanır. Abı b�növş�l�r balaca d�niz kadetl�ri cildin� girib, qa­dınları �v�z ed�n qiasint v� krokuslarla oynayırlar, yaşlı qa­dınlar olan lal� v� iri sarı zanbaqlar is� onların �d�bl� oyna­rnalarına V:;) ümumiyy�tl� özl�rini yaxşı aparmalarına diqq:;)t yetirirl�r.

- Kral sarayında oynadıqlarına gör� çiç�kl�r� c�za verm�zl:;)rmi? - dey� balaca İda soruşdu.

T�l�b�: - Axı, bunu heç k�s bilmir ! - dedi . - Doğrudur, �lind� bir

bağlama açar olan qoca göz�tçi b�z�n gec�l�r saraya baxsa da, çiç:;)kl�r açarların cingittisini eşid�n kimi d�rhal sakitl�şir v� p�nc�r�l�rd�n asılmış uzun p�rd�l�rin dalında gizl�n�r�k, bir gözl�ril� oradan oğrunca baxırlar. Qoca göz�tçi : - Buradan çiç�k qoxusu g�lir, - deyirs� d�, heç bir şey görmür.

1 60

Balaca İda: - Q;Jrib;Jdir, - dedi V;J h;Jtta ;Jll;Jrini bir-birin;J vurdu. -

Onları m;Jn d;J gör;J bil;Jr;Jmmi? T;Jl;Jb;J: - Gör;J bil;JrS;Jn, - dedi, - t;Jkrar saraya gets;Jn, p;Jnc;Jr;Jy;J

baxan kimi gör;Jrs;Jn. Uzun-san zanbağı m;Jn bu gün orada gördüm, o özünü saray xanımı yerin;J qoyub, divanın üstünd;J uzanmışdı .

- B;Js n;Jbatat bağının çiç;Jkl;Jri d;J oraya g;Jl;J bil;Jrl;Jrmn? Axi n;Jbatat bağı uzaqdadır?

T;Jl;Jb;J: - 8lb;Jtt;J, g;Jl;J bil;Jrl;Jr, - dedi, - çünki g;Jlm;Jk ist;Jdikd;J

onlar uça bil;Jrl;Jr. S;Jn göz;Jl qırmızı-yaşıl V;J ağ k;Jp;Jn;Jkl;Jri görm;Jmişs;Jnmi? Dem;Jk olar ki, onlar çiç;Jy;J oxşayırlar V;J bir zaman onlar özl;Jri çiç;Jk olmuşlar. Onlar saplaqlarından qo­pub hündür;J tullanmış, saçaqlarını balaca qanadlar kimi t;Jr­p;Jtmiş V;J uçmuşlar. Özl;Jrini yaxşı apardıqları üçün onlara gündüz d;J uçmağa icaz;J verilmişdir. Onlara ev;J qayıdıb sap­laqlarında dinc oturmaq mümkün olmamışdır, bel;Jlikl;J d;J axırda onların saçaqları dönüb ;JSl qanad olmuşdur. S;Jn ki bunu özün görmüs;Jn. Bununla bel;J n;Jbatat bağının çiç;Jkl;Jri b;Jlk;J d;J kralın sarayına g;Jlmirl;Jr ! B;Jlk;J d;J onlar h;Jtta gec;J­l;Jr orada Ş;Jnlik edildiyini d;J bilmirl;Jr. Qulaq as, gör n;J de­yir;Jm, biziml;J yanaşı yaşayan n;Jbatat elmi professoru bunu eşitdikd;J t;J;Jccübl;Jn;Jc;Jkdir, onun bağına getdikd;J kralın sa­rayındakı böyük bal haqqında çiç;Jkl;Jrd;Jn birin;J danış, o bunu başqa çiç;Jkl;Jr;J dey;Jc;Jk V;J hamısı oraya qaçacaqlar, professor bağa g;J};Jc;Jk, orada bir d;Jn;J d;J çiç;Jk görm;Jy;Jc;Jkdir V;J çiç;Jkl;Jrin hara getdiyini d;J anlamayacaqdır.

- Çiç;Jk o biril;Jrin;J nec;J dey;Jc;Jk? Çiç;Jkl;Jr ki, da­nışmırlar? !

1 6 1

T�I�b�: - 8lb�tt�, danışmırlar, - dedi, - ancaq onlar işar�ı�rı� fı­

kirl�rini bir-birin� dem�yi bacarırlar. Balaca bir kül�k �s�n kimi onların nec� yırğalandığını v� yaşıl yarpaqları il� bir­likd� nec� t�rp�ndikl�rini s�n özün ki, görmüs�n. Bu el� sevimli olur ki, sanki onlar danışırlar.

- Professor onların işar�sini anlayırmı? - dey� balaca İda soruşdu.

- Nec� anlamır! O, bir d�f� öz bağına g�lib görür ki, böyük gicitk�n öz yarpaqları il� q�ş�ng qırmızı q�r�nfıl� işar� edir, gicitk�n bununla q�r�nfıl�: «S�n çox sevimli olduğun üçün m�n s�ni sevir�m» - dem�k ist�yirmiş. Bu, professora xoş g�lmir v� o, gicitk�nin yarpaqlarına vurur, gicitk�nin yar­paqları barmaq kimi düz olduğundan professorun �lini dala­yır ! O zamandan ona �ı vurmağa cür�t etmir.

Balaca İda: - Çox q�rib�dir, - deyib güldü. Ev� qonaq g�lib divanda oturmuş ür�ksıxıcı müşavir: - Bel� boş şeyl�rl� uşağın başını doldurmaq olarmı? - dedi. Onun t�l�b�d�n z�hl�si gedirdi v� xüsusil� t�l�b� �lind�

ür�k oğurladığı üçün dar ağacından asılmış adamı, yaxud �ri il� burun-buruna süpürg�nin üstünd� dayanmış qoca ifrit�ni andıran gülm�li fıqurları qayırdıqda h�miş� mırıldanırdı, bun­ların heç biri müşavirin xoşuna g�lm�diyind�n h�miş�:

- Bel� boş şeyl�rl� uşağın başını doldurmaq olarmı? N� axmaq fantaziyadır! - dey� t�krar ed�rdi .

Ancaq t�l�b�nin çiç�kl�r haqqında nağılları balaca İdanı çox �yl�ndirir v� bütun günü bu bar�d� düşünürdu. Dem�k, çiç�kl�r baldan sonra yorulduqları üçün başlarını aşağı sal­mışlar. 8lb�tt�, onlar x�st�l�nmişl�r.

1 62

Balaca İda çiçaklari gatirib, öz masasının üstüna qoydu. Onun bütün oyuncaqları burada idi ; masanın siyirmasi da ağzına qadar cürbacür şeylada dolu idi . Kukla Sofı çarpayısm­da uzanıb yatırdı, ancaq balaca İda ona dedi :

- Sofı, san durub, bu geeani eşikda uzanmalı olacaqsan, çünki yazıq çiçaklar xastalanmişlar, odur ki, onları sanin yatağına uzandırmaq lazımdır, halka da sağaldılar ı

Bunu deyib o, kukianı çarpayıdan götürdü. Sofınin narazı olduğunu gördüsa da, bir kalma danışmadı . Sofı yatağı alin­dan alındığı üçün acıqlanmışdı.

Balaca İda çiçaklari yatağa uzandırıb , qaşang bir yorğanla üstlarini örtdü va rahat uzanmalarını tapşırdı . İda bunun avazinda çiçaklara çay veracayini vad etdi, belalikla, çiçaklar sabah sahar tamamila ayağa qalxmalı idilar. Sonra o, günaş çiçaklarin gözüna düşmasin deya pardani çakdi .

Talabanin danışdıqları İdanın başından çıxmırdı va ya yatmağa gedarkan geca salınmış pancara pardalarinin dalına baxmaqdan özünü saxlaya bilmadi, anasının gözal lala va qia­sint güllarİ pancarada idi, balaca İda yavaşca onların qulağına pıçıldadı :

- Man biliram, geca sizin balınız olacaqdır. Ancaq çiçaklar özlarini ela göstardilar ki, guya heç bir şey

anlamıdar va hatta tarpanmadilar. Lakin balaca İda bildiyini bilirdi.

İda yatağına uzanıb, bu barada çox fıkirlaşdi va çiçaklarin oynamasının na qadar sevimli olduğunu gözlarİ qarşısına gatirdi - Görasan, manim da çiçaklarim saraydakı balda ol­muşlarmı? ! - deyib, yuxuya getdi . Ancaq geeayarısı balaca İda birdan yuxudan oyandı, o, indica çiçaklari, talabani va onun başını boş şeylada doldurduğu üçün talabani danlayan

1 63

müşaviri yuxusunda görmüşdü. İdanın yatmış olduğu otaqda sakitlik idi, masanın üstünd;} şam yanırdı. İdanın atası V;} anası b;}rk yatmışdılar.

Balaca İda öz-özün;) : - Çiç;}kl;}rimin kukla yatağında yatıb-yatmadığını bil­

m;}k ist;}yir;}m, - deyib yarıaçıq qapıya baxmaq üçün başını yastıqdan azca qaldırdı . Onun oyuncaqları V;} çiç;}kl;}ri qapının dalında idi . Sonra o diqq;}tl;} qulaq verdi - ona el;} g;}ldi ki, o biri otaqda fortepiano çalınır, özü d;} el;} astadan, el;} ine;} çalınırdı ki , İda ömründ;} bel;}sini eşitm;}mişdi .

İda: - Y ;}qin, çiç;}kl;}rdir, oynayırlar, - dedi . - P;}rv;}rdigara,

m;}n onlara el;} baxmaq ist;}yir;}m ki ! Ancaq ata V;} anasını yuxudan oyatmamaq üçün yata­

ğından qalxmağa cür;}t etm;}di . 0 : - Kaş onlar buraya g;}l;}ydil;}r, - dedi. Ancaq çiç;}kl;}r onun yatdığı otağa girm;}dil;}r, göz;}l mu­

siqi is;} yen;} d;} çalındı . Bunu görüb balaca İda özünü saxlaya bilm;}y;}r;}k yavaşca çarpayıdan yer;} endi V;} barmaqlarının ucu üst;} qapıya t;}r;}f gedib otağa baxdı. Burada n;} qiyam;}t idi !

Bu otaqda şam yanmırdı, bununla bel;} otaq tamamib işıq idi, ayın işığı p;}nC;}r;}d;}n düz lal;} V;} qiasintl;}rin iki C;}rg;} il;} dayanmış olduğu döş;}m;}y;} düşmüşdü. P;}UC;}r;}l;}rd;} bir d;}n;} d;} olsun çiç;}k qalmamışdı, orada ancaq torpaqlı güldanlar dururdu.

Çiç;}kl;}rin hamısı bir-biril;} çox sevimli oynayır, gah ha­mısı dövr;} vurur, gah da bir-birl;}rinin uzun, yaşıl yarpaqların­dan tutub fırlanırdılar. Böyük sarı zanbaq fortepiano çalırdı -bu, y;}qin, balaca İdanın yayda görmüş olduğu zanbaq idi . O,

1 64

talab:min dediyi : «Ah, gör o freylin Linaya neca da oxşayır», - sözünü yaxşı xatırlayırdı, o zaman hamı talabaya gülmüşdü, ancaq indi İdaya doğrudan da ela galdi ki, uzun, sarı zanbaq Linaya oxşayır, zanbaq Lina kimi da oynayırdı, o, gah uzun­sov sifatini bir tarafa, gah da o biri tarafa döndarib, gözal musiqinin alıangi ila başını yırğalayırdı . İdanı kirnsa gör­mürdü.

Birdan balaca İda böyük abı çöl zafaranının oyuncaqlar qoyulmuş masanın ortasına sıçrarlığını va kukla çarpayısından yapışıb, pardani dartdığını gördü; çarpayıda xasta çiçaklar uzanmışdı, ancaq onlar cald ayağa qalxıb, başlarını yırğala­yaraq oynamaq istadiklarina işara verdilar.

Alt dodağı çatlamış qoca Kurilka ayağa qalxdı va gözal çiçaklara baş aydi, çiçaklar heç da xastaya oxşamırdılar, onlar digar çiçaklardan pis tullanıb, pis da şanlik etmirdilar. Bu an­da bir sas eşidildi, sanki bir şey yera düşdü. İda sas galan ta­rafa baxdı, - bu kağız güllarla bazanmiş bayram çubuğu idi; onların cinsindan olduğunu hesab edarak, o da masadan çiçak­larin yanına düşmüşdü. Kağızdan qayrılma çiçaklarla bazan­miş bayram çubuğu çox sevimli idi ; onun tapasinda, başına lap müşavirinki kimi kanariarı enli qara şlyapa qoymuş bir mum kukla oturmuşdu.

Çubuq, çiçaklarin ortasına atılaraq taxta ayaqlarını bark­dan yera döydü - o, mazurka oynayırdı, digar çiçaklar isa çox yüngül olduqlarından va ayaqlarını onun kio:ıi yera döya bilmadiklarindan bu raqsi oynaya bilmirdilar.

Ancaq budur, çubuğun kallasindaki mum kukla birdan uzandı, kağız güllarİn üzarinda fırlanıb harkdan qışqırdı :

- Bela boş şeylarla uşağın başını doldurmaq olarmı? Bu na axmaq fantaziyadır !

1 65

indi kukla başına, k;}narları enli qara şlyapa qoymuş mü­şavirin özü idi ki , vardı . Onun kimi sarı V;} acıqlı idi . Ancaq kağız çiç;}kl;}r onun nazik ayaqlarına vurdular V;} o, yen;} büzüşüb balaca mum kukla oldu. Bu çox ;}yl;}ndirici oldu­ğundan, İda özünü gülm;}kd;}n saxlaya bilm;}di .

Çubuq, aynamasında davam edir V;} müşavir d;} ist;}r-ist;}­m;}Z bütün b;}d;}ni İl;} uzanıb-uzanmasa da, yaxud k;}narlan enli qara şlyapalı balaca mum kukla olaraq qalıb-qalmasa da hamısı bir idi, çubuqla oynamalı idi. N;}hay;}t, çiç;}kl;}r, xüsusil;} kukla çarpayısında uzanmış çiç;}kl;}r müşavir üçün xahiş etm;}y;} başladılar V;} çubuq onu dinc buraxdı . Bird;}n dig;}r oyuncaqlarla birlikd;} kukla Sofınin uzanmış olduğu masanın siyirm;}sind;} ll;} İS;} b;}rkd;}n S;}Sl;}ndi . Kurilka masa­nın k;}nanna q;}d;}r qaçıb, qamı üst;} uzandı V;} siyirm;}ni Ç;}kib azca açdı .

Sofı ayağa qalxıb heyr;}tla atrafına baxdı. 0: - Siz burada bal düzaltmisiniz? - dedi . - Bas mana niya

X;}bar etmamişsiniz? Manimla oynamaq istayirsanmi? - deya Kurilka

soruşdu. Sofı:

- Y axşı kaval er tapdım! - deyib arxasını ona çevirdi va sonra qutunun üstünda oturuh çiçaklardan birinin onu oyna­mağa davat edib-etmayacayini gözlamaya başladı, ancaq heç kas onu davat etmayi ağlına gatirmirdi . O, - lım, lım, lım, -

deya öskürmaya başladı, bunu eşitdikda daha heç kas ona yaxın galmadi . Kurilka tak oynayırdı, özü da pis oynamırdı .

Sofı çiçaklarin ona baxmadığını gördükda birdan siyir­madan yera yıxıldı va ela sas-küy qaldırdı ki , hamı onun yanına qaçıb zadalanib-zadalanmadiyini soruşmağa başladı .

1 66

Bütün çiç�kl�r, xüsusil� indic� onun çarpayısında yatmış çi­ç�kl�r onunla çox mehribanlıqla danışırdılar. Sofı z�rr� q�d�r d� z�d�l�nm�mişdi, balaca İdanın çiç�kl�ri göz�l yatacaq üçün ona t�ş�kkür etm�y� başladılar. Sonra onu özl�ril� b�rab�r döş�m�y� düş�n ay İşığının dövr�sin� aparıb, onunla oynadılar, dig�r çiç�kl�r is� onların �trafında fırlanırdılar. indi Sofı çox m�mnun idi v� öz çarpayısını çiç�kl�r� h�v�sı� gü­z�şt� getm�y� razı olduğunu bilirdi, çünki o, siyirm�d� d� yaxşı yata bilir. Ancaq çiç�kl�r ona dedil�r:

- Sağ ol, biz uzun müdd�t yaşaya bilm�rik: s�h�r tama­mil� öl�c�yik, yalnız balaca İdaya söyl� ki, o bizi bülbülün basdırılmış olduğu bağda basdırsın, yayda biz yen� d� cüc�rib daha da göz�l olacağıq.

- Yox, siz ölm�m�lisiniz ! - dey� Sofı s�sl�n�r�k çiç�kl�ri öpdü.

Bu anda qapı açıldı v� bir yığın çiç�k iç�ri daxil oldu. Balaca İda onların haradan g�ldiyini heç cür aniaya bilmirdi, y�qin ki, onlar kralın sarayından g�lmişdil�r. Başlarında qızıl tae olan iki q�ş�ng qızılgül hamıdan qabaqda g�lirdi, bunlar kralla kraliça idi . Onların arxasınca h�r t�r�f� baş �y�r�k q�ş�ng mix�k v� q�mnfıll�r, sonra musiqiçil�r g�lirdil�r, iri lal�l�r v� pionlar noxud qabığını üfl�yir v� gücd�n qıpqırmızı qızarmışdılar, balaca abı z�ng çiç�kl�ri v� ağ x�dic� güll�ri cingild�yirdil�r, sanki onların boynundan zınqırovlar asılmış­dı, çox �yl�nc�li musiqi idi. Sonra bir yığın dig�r çiç�kl�r d� g�lib, oynamağa başladılar, abı b�növş�l�r d�, qırmızı papatya v� inciçiç�kl�ri d� oynayırdılar. Çiç�kl�r el� göz�l oynayıb, bir-biril� el� öpüşürdül�r ki, adam baxmaqdan doymurdu.

N�hay�t, çiç�kl�r bir-birin� xeyirli gee� arzu etdil�r, ba­laca İda is� yavaşca öz otağına keçdi v� bütün gee� çiç�kl�r, indic� gördüyü şeyl�r onun yuxusuna girdi .

1 67

Sahar tezdan o ayağa qalxıb çiçaklarinin öz yerinda olub­olmamasına baxmaq üçün masanın yanına qaçdı .

O, pardani qaldırdı, - hali, çiçaklar çarpayıda uzanmış­dılar, ancaq tamamila solmuşdular. Sofi da öz yerinda, siyir­manin içarisinda uzanmışdı va çox yuxulu görünürdü.

- Mana na deyacayin yadındadırmı? - deya balaca İda Safidan soruşdu. Ancaq Sofi safeh nazarlarla ona baxıb ağzını açmadı .

Balaca İda: - San na pissan, - dedi . - Onlar hala saninla bir oyna­

yırdılar da ! Bundan sonra İda, qapağında qaşang bir quş şakli çakilmiş

kağız qutunu götürüb açdı va ölü çiçaklari onun içarisina qoydu. O :

- B u da sizin tabutunuz, - dedi . - Manim norveçli ami oğlanlanın galdikda isa, biz sizi bağda basdırarıq ki, galan il, galan yay daha da gözal çiçaklar kimi cücarasiniz.

İdanın norveçli ami oğlanları İonas va Adolf döyüşkan uşaqlar idilar, atası onlara dayandoldurum - tüfang bağışla­mışdı va onlar da İdaya göstarmak üçün onu özlarila gatirmiş­

dilar. İda ölmüş yazıq çiçaklar haqqında onlara danışıb, çiçak­lari basdırmaq üçün onlara icaza verdi. Oğlanlar tüfangi çiyin­larina ataraq qabaqda gedirdilar, onların dalınca isa içarisinda ölmüş çiçaklar olan qutunu tutmuş İda gedirdi . Onlar bağda qabir qazdılar. İda çiçaklari öpüb qutunu çuxura qoydu. İonas va Adolf isa qabrin üstünda dayandoldurum - tüfang atdılar, çünki onların na asl tüfanglari , na da topları vardır.

1 68

BALACA KLAUS va BÖYÜK KLAUS

13 ir şaharda iki adam yaşayırdı : onların ikisinin da adı Klaus idi, ancaq birinin dörd atı, o birisinin isa birca atı vardı. Onları bir-birlarİndan ayırmaq

üçün dörd atı olanı Böyük Klaus, bir atı olanı isa Balaca Klaus çağırınağa başladılar. indi qulaq asaq, görak, onların başına nalar galdi ; axı bu böyük ahvalatdır. Balaca Klaus bütün haf­tani Böyük Klausun tarlasını birca atı ila şumlamalı idi . Bö­yük Klaus bunun avazinda haftada bir dafa ona kömak edardi . Böyük Klaus dörd atının dördünü da bazar günlari Balaca Klausa verardi. Lazzati vardı ! Balaca Klaus qamçısını beş at qoşulmuş kotanın üstünda ela şaqqıldadırdı ki, ela bil atların hamısı özününküdür. Günaş şafaqini saçırdı, kilsanin zanglari günorta duasına çağırırdı . Adamlar bazanmiş halda keşişin nasihatlarina qulaq asmaq üçün allarinda dua kitabı kilsaya gedirdilar. Bu adamların hamısı Balaca Klausun beş atla yer şumladığını, onun çox şad olduğunu va qamçısını şaqqıldadıb :

- Ha, manim atlarıını - deya qışqırdığını görürdülar. Bö­yük Klaus ona dedi :

- Bela danışmağa cürat etma. Sanin ki camisi birca atın vardır? !

Ancaq takrar onun yanından birisi ötdükda Balaca Klaus bela danışmağa cürati olmadığını yaddan çıxarıb yena da qışqırardı :

1 69

- H:J, m:Jnim atlarııni Böyük Klaus : - Bura bax, xahiş edir�m b:Jsdir ! 8g:Jr bir d� bel:J sözü

dilin:J g�tirs�n, atının başından el� vuraram ki, bird�f�lik olar! Balaca Klaus : - Doğrudur, daha dem�r�m, - dedi, bu zaman birisi onun

yanından keçib salarn verdi, o is� beş atla yer şumlamaq sevincind�n yen� d� qamçısını şaqqıldadıb qışqırdı :

- H�, m�nim atlarım! Böyük Klaus dedi : - Bu saat atiarını s�n� göst�mr�m. - deyib baltanı götürdü

v� Balaca Klausun atının başından el� vurdu ki, at yer� s�rilib öldü.

B alaca Klaus : - Ah, indi m�nim bir atım da yoxdur, - deyib ağladı, -

Atın d�risini soydu, kül�y� verib yaxşıça qurutdu, kis�y� qoydu, kis�ni dalına alıb atın d�risini ş�h�r� satınağa getdi .

Meş�nin iç�risil� uzaq yol getm�k lazım g�ldi, bu zaman hava da xarablaşdı, Balaca Klaus yolu azdı. Yolu tandığı za­man is� hava artıq tamamil� qaranlıqlaşmışdı. Ş�h�r� h�l� çox qalmışdı, ev� qayıtmaq is� az yol deyildi, gee� düş�n� q�d�r n� ora, n� d� bura heç gedib çatmaq olmazdı .

Yolun k�narında böyük bir k�ndli evi vardı, evin p�nc�r�­l�rinin taxtalan artıq örtülmüşdüs� d�, onların arasından işıq g�lirdi .

«Y�qin gec�ni qalmağa burada bir yer taparam», - dey� Balaca Klaus fıkirl�şdi v� evin qapısını döym�y� başladı .

Ev sahib�si qapını açdı, ona n� lazım olduğunu bilib , Balaca Klausa dedi ki, öz yolu il� getsin, çünki �ri evd� yoxdur, �ri evd� olmadığı üçün qonaq da saxlaya bilm�z.

1 70

Balaca Klaus : - Görünür, hayatda geealamak lazım galacak, - dedi . Ev

sahibasi isa qapını onun üzüna bağladı . Evin yanında böyük ot tayası, taya ila evin arasında isa

külaşdan yastı damı olan balaca bir daxma vardı . Balaca Klaus daxmanın dalını görüb dedi : - Oradaca yataram. Qiyamat yataqdır. Gürnan etmak olar

ki, leylak oradan uçub galarak ayağıını dişlamaz i Bunu, evin damında olan leylak yuvasını va orada diri bir

leylayin durduğunu gördüyü üçüri dedi . Balaca Klaus daxmanın darnma çıxdı, külaşin üstünda

uzandı va yerini rahat etmak üçün o böyrü-bu böyrü üsta çev­rilmaya başladı . Pancara taxtaları pancaralarin yuxarısınadak çatmırdı . Odur ki, Balaca Klaus otağın içarisini yaxşı görürdü.

Otaqda böyük süfra açılmışdı . Masanın üstüna çaxır, qovrulmuş at va gözal balıq qoyulmuşdu; masanın başında evin arvadından va keşişdan başqa heç kas yox idi.

Arvad keşişin stakanına çaxır tökürdü. Keşiş isa acgöz­lükla balığı yeyirdi. - onun balıqdan çox xoşu galirdi.

«M ani da qonaq elasaydilar ! » - deya B alaca Klaus dü­şündü va boynunu uzadaraq pancaradan içari baxdı . Parvar­digara, orada na gözal qutab gördü! Bax, qonaqlıq bela olar!

Eyni zamanda o, kiminsa at üstünda eva yaxınlaşdığını da eşitdi, bu galan ev sahibasinin ari idi, eva qayıdırdı, o, çox marhamadi adamdı, lakin birca zaif cahati vardı : keşişlari gör­maya gözü yox idi, keşişlara rast galan kimi özündan çıxardı . Buna göra da o, evda olmadıqda keşiş onun arvadının yanına qonaq galirdi, ürayi açıq arvad isa onu yaxşı qonaq elamaya say edirdi . Kişinin qayıtdığını eşitdikda ikisi da çox qorxdu va arvad keşişdan küncda qoyulmuş böyük boş sandığa girmasini

1 7 1

xahiş etdi . Keşiş, arvadın dediyin;J ;Jm;Jl etdi, axı o bilirdi ki, yazıq ;Jrin keşişl;Jri görm;Jy;J gözü yoxdu, arvad is;J bütün yem;Jkl;Jri c;Jld sobaya yığdı, çünki ;Jri bu yem;Jkl;Jri görs;Jydi, ;Jlb;Jtt;J, bunların n;J olduğunu soruşacaqdı .

Daxmanın üstünd;Jki Balaca Klaus, yem;Jkl;Jrin V;J çaxırın yığışdırıldığına baxıb :

- Ah! - dey;J içini Ç;Jkdi . - Kimdir? - dey;J k;Jndli soruşdu V;J Balaca Klausu gördü,

- burada n;J uzanmısan? Balaca Klaus yolu azdığını ona nağıl el;Jdi V;J gec;Jl;Jm;Jk

üçün ona icaz;J verm;Jsini xahiş etdi . K;Jndli : - Yaxşı ! - dedi . - Ancaq ;JVV;Jlc;J qamımızı b;Jrkitm;J­

liyik. K;Jndlinin arvadı onların ikisini d;J çox mehribanlıqla q;J­

bul etdi, masaya süfr;J saldı V;J onlar üçün sobadan bir böyük kasa şorba çıxardı .

K;Jndli ac olduğundan böyük iştaha İl;J yeyirdi, sobada gizl;Jdilmiş ;Jt qovurması, balıq V;J qutab Balaca Klausun ba­şından çıxmırdı .

İç;Jrisind;J Balaca Klausun satınağa apardığı at d;Jrisi olan kis;J masanın altında, onun ayaqlarının yanında idi . Şorba onun boğazından getmirdi, o ayağı il;J kis;Jsini basdı . Qurumuş d;Jri b;Jrk xışıldadı .

Balaca Klaus kis;Jy;J : - Sus-ss ! - dedi V;J özü t;Jkrar kis;Jni basdı, d;Jri daha

b;Jrkd;Jn xışıldadı . - O n;Jdir orada? - dey;J ev sahibi soruşdu. Balaca Klaus

kis;Jy;J : - Bu m;Jnim cadug;Jrimdir, - dedi. - o deyir ki, şorbam

1 72

yem;)y;) d;)ym;)z, - o, cadu oxuyub, bizim üçün sobanı dadlı şeyl;)rl;) doldurmuşdur.

K;)ndli : - Bu qiyam;)t şeydir, - deyib bir anda sobanın ağzını açdı

V;) oradakı göz;-)1 yem;)kl;)ri gördü: bu yem;)kl;)ri orada k;)ndlinin arvadı gizl;)tmişdi, k;)ndli is;) bel;) düşünürdü ki, bunları cadug;)r cadu oxuyub, ora doldurmuşdur.

Onun arvadı bir k;)lm;) d;) olsun dem;)y;) cür;)t etm;)yib, yem;)yin hamısını c;)ld masanın üstün;) qoydu, ;)ri is;) qonaqla b;)rab;)r ;)t qovurmasını da, balığı da, qutabı da yem;)y;) başladılar. Balaca Klaus bird;)n yen;) d;) kis;)ni basdı V;) d;)ri xışıldadı .

- indi o ll;) dedi? - dey;) k;)ndli soruşdu. B alaca Klaus :

- eşi, deyir ki, sobada bizim üçün üç ŞÜŞ;) çaxır da qo­yubdur. K;)ndlinin arvadı çaxırı da çıxarmağa m;)cbur oldu, k;)ndli çaxırdan içdi V;) kefi kök;)ldi . O, Balaca Klausun ca­dug;)ri kimi bir cadug;)ri olmasını çox ist;)yirdi .

O, şeytanı çağıra bil;)rmi? - dey;) k;)ndli soruşdu, - keti­min kök vaxtında ona baxardım.

Balaca Klaus dedi : - M;)nim cadug;)rim ist;)diyim h;)r şeyi ed;) bil;)r. Düz de­

yilmi? - dey;) o kis;)d;)n soruşdu V;) ayağı il;) onu basdı, kis;) S;)Sl;)lldİ .

Eşidirs;)nmi, o «h;)» deyir. Ancaq şeytan el;) biabırçıdır ki, heç ona baxmağa d;)ym;)z !

- Eh, m;)n ondan Z;)IT;) q;)d;)r qorxmuram. Onun görk;)mi nec;)dir?

- Lap keşiş;) oxşayır. K;)ndli :

1 73

- Tfu s�n� - dedi. Lap biabırçıdır ki, siz bilm�lisiniz ki, m�nim keşişl�ri görm�y� gözüm yoxdur! Aneaq hamısı birdir, axı m�n onum şeytan olduğunu bildiyim üçün ondan o q�d�r z�hl�m getm�y�e�kdir! Öz aramızdır, indi qeyr�t� g�lmiş�m. Aneaq qoy o çox yaxına g�lm�sin. Balaea Klaus :

- M�n bu saat eadug�r� dey�r�m, - deyib kis�ni basdı v� qulaq verdi .

- N� oldu? - O �mr edir ki, siz gedib küned�ki sandığı açasınız, şey-

tan orada gizl�nmişdir. Aneaq sandığın qapağını �u� saxla­maq lazımdır, yoxsa o bird�n sıçrayıb qaçar.

K�ndli : - Onda sandığın qapağını saxlamaqda m�n� köm�k edin,

- deyib arvadının h�qiqi keşişi gizl�tmiş olduğu sandığa doğru getdi .

Keşiş qorxusundan az qala ölmüşdü. K�ndli sandığın qa­pağını açıb ora baxdı .

- Tfu! - dey� o bağırdı v� k�nara sıçradı . - Gördüm, gör­düm ! Lap bizim keşişdir ki, var. N� d�hş�t !

Bel� dilxorçuluğu içib kefl�nm�kl� d�f etm�k lazımdır. Buna göm d� onlar gee� keç�n� q�d�r içdil�r. K�ndli dedi :

- O eadug�ri m�n� sat ! Neç�y� ist�yirs�n alım, ist�yirs�n lap bir batman pul verim.

Balaea Klaus dedi : - Y ox, sata bilm�r�m. Bire� düşün, ondan m�n� n� q�d�r

xeyir g�lir. K�ndli : - Ah, çox ist�yir�m ki, onu m�n� satasan, - deyib Balaea

Klausdan xahiş etm�y� başladı . N�hay�t, Balaea Klaus dedi :

1 74

- Y axşı, qoy S;:)n dey;:)n olsun. S;:)n m;:)niml;:) mehriban r;:)ftar etdin, gec;:)l;:)m;:)k üçün m;:)ni evin;) buraxdın, indi ki bel;) oldu, bir ölçü pula m;:)nim cadug;:)rimi al, ancaq bu Ş;:)rtl;:) ki, ölçünü ağzına q;:)d;:)r doldur.

K;:)ndli : - Yaxşı ! - dedi . - Ancaq sandığı da özünl;:) götür, m;:)n

onu bir saat da olsun evimd;:) saxlamaq ist;:)mir;:)m. Haradan bi­lirs;:)n, b;:)lk;:), şeytan h;:)l;:) d;) sandığın içind;:) oturubdur?

Balaca Klaus iç;:)risind;:) qurudulmuş d;:)ri olan kis;:)sini k;:)ndliy;:) verib, ;:)V;:)zind;:) bir ölçü pul aldı, k;:)ndli pullan V;) sandığı aparmaq üçün h;:)l;:) böyük bir ;:)1 arabası da ona ba­ğışladı .

B alaca Klaus : - Salamat qal ! - deyib pulları V;) iç;:)risind;:) h;:)l;:) d;) keşiş

oturmuş sandığı qoymuş olduğu ;:)1 arabasını sürdü. Meş;:)nin o t;:)r;:)fınd;:) böyuk d;:)rin bir çay axırdı, çay el;) iti

axırdı ki, axınla gücl;:) bacarmaq olurdu, çayın ÜZ;:)rind;:)n t;:)Z;:), böyük körpü salınmışdı . Balaca Klaus körpünün ortasında da­yanıb, keşiş eşitsin dey;:) q;:)Sd;:)n mümkün q;:)d;:)r b;:)rkd;:)n dedi :

- Bu S;:)feh sandıq m;:)nim n;:)yim;:) lazımdır? El;) ağırdır ki, el;) bil iç;:)risin;:) daş doldurublar. Bu sandıq m;:)ni ;:)ld;:)n salar. Onu çaya ataram, özü üzüb m;:)nim evim;) g;:)};:)r, g;:)}m;:)S;:) d;) h eç lazım de yil !

Bunu deyib bir ;:)li il;) sandıqdan yapışdı V;) suya it;:)l;:)m;:)y;:) hazırlaşırmış kimi azca qaldırdı.

- Dayan ! - dey;:) keşiş sandığın içind;:)n qışqırdı, - ;:)VV;:)lC;:) m;:)ni buradan burax !

- Vay ! - dey;:) Balaca Klaus özünü qorxmuş kimi gös­t;:)r;:)r;:)k qışqırdı . - O, h;:)l;:) d;) sandıqdadır. Tez suya atmalı ! Qoy batsın ı

1 75

- Yox, yox, - deya keşiş qışqırdı. - Mani buraxsan sana bir ölçü pul veraram. Balaca Klaus :

- Bu başqa masala ! - deyib sandığı açdı . Keşiş cald sandıqdan sıçradı va boş sandığı italayib suya

saldı . Sonra onlar keşişin evina getdilar va Balaca Klaus daha bir ölçü pul aldı . indi al arabası ağzınadak pul ila dolu idi.

Balaca Klaus eva galib pulların hamısını yem tökdükda öz-özüna dedi :

- Amma at mana pis qazanc gatirmadi. Böyük Klaus takca atıının vasitasila dövlatlandiyimi eşitdikda, na qazablana­cakdir ! Ancaq man ahvalatın hamısını ona söylamayacayam.

Bu sözlardan sonra uşağı Böyük Klausgila göndardi ki, ondan dan ölçani alıb gatirsin.

«Ölçü onun nayina garakdir?» - deya Böyük Klaus fıkirlaşdi va halka qaba bir şey yapışsın deya onun dibina azca qatran sürtdü. Bela da oldu: ölçünü geri aldıqda Böyük Klaus gördü ki, qabın dibina üç dana taza gümüş pul yapışmışdır.

Böyüb Klaus : - Bu nadir? - deyib o saat Balaca Klausgila qaçdı . - Bu

qadar pulu san haradan aldın? - Man dünan axşam atıının darisini satdım. Böyük Klaus : - Qazancına satdın ! - deyib eva qaçdı, baltanı götürdü va

dörd atının dördünü da öldürdü, darilarini soyub şahara satına­ğa apardı.

- Dari ! Dari ! Ay dari alan ! - deya o, küçalarda bağırırdı. Bütün çakmaçilar va gönçülar onun yanına qaçıb darini ne­çaya verdiyini soruşmağa başladılar. Böyük Klaus :

- Bir darini bir ölçü pula, - dedi . Onlar:

1 76

- S;)n d;)li olubsan ! - dedil;)r. - Bizl;)rd;) pul ölçü il;) öl­çülmür.

- D;)ri ! D;)ri ! Ay d;)ri alan! - dey;) o t;)krar bağınr V;) d;)­rinin qiym;)tini soruşanlann hamısına " biri bir ölçü pula" cavabını verirdi .

Bütün Ç;)kın;)çil;)r V;) gönçül;)r: - O S;)feh bizi ;)};) salıb, - deyib b;)zisi k;)m;)rini, b;)zisi d;)

meşin önlüyünü qapıb, Böyük Klausu vurmağa başladılar. - D;)ri ! D;)ri ! - dey;) onlar Böyük Klausu yamsılayırdılar.

- Dari satınağı biz sana göstararik. Radd ol, şahard;)n çıx ! Böyük Klaus dabanlanna tüpürüb götürüldü. Ömründa

h;)la onu bel;) döymamişdilar. Evlarina çatdıqda: - Y axşı, - dedi, - man sandan bunun heyifıni çıxaram,

B alaca Klaus ! Onu öldüracayam. Balaca Klausun isa qoca nanasi ölmüşdü, doğrudur, n;)n;)si

çox haris va kinli olsa da, Balaca Klausun ona yazığı galmiş­di, götürüb bir gecaliya özünün isti yatağına uzandırmışdı, özü isa otağın bir küncünda, masanın üstünda oturmuşdu: avval­larda da bir neça dafa burada yatmışdı .

Geca qapı açıldı va Böyük Klaus alinda balta içari girdi, o Balaca Klausun yatağının harada olduğunu bilirdi, odur ki, birbaş yatağa yaxınlaşıb, yatanın Balaca Klaus olduğunu gü­man edarak ölü nananin alnından vurdu.

Böyük Klaus : - Al ! Daha mani axmaq yerin;) qoyma! - deyib evlarin;)

getdi. Balaca Klaus dedi : - Ay zalım! O, mani öldürmak istayirdi . Yaxşı ki, n;)nam

ölmüşdür, yoxsa X;)Stalanardi ! Bunu deyib nanasinin bayram paltannı geyindirdi, xahiş

edib qonşunun atını aldı, atı arabaya qoşdu, qannı dal skamey-

1 77

kada ela oturtdu ki, araba gerlarkan yıxılmasın, arabam sürüb meşani keçdi, günaş çıxanda onlar böyük bir karvansaraya çatdılar. Balaca Klaus arabam saxlayıb yemaya bir şey ista­mak üçün karvansaraya getdi.

Karvansara sahibinin dedikca çox pulu vardı, özü da çox marhamatlİ adamdı, ancaq çox qızğın adamdı, ela bil ki, içi istiot va tanbaki ila doldurulmuşdu.

- Salam, Balaca Klaus ! - dedi . - Sahar tezdan na durub galmisan?

Balaca Klaus : - 8şi, nanamla şahara getmak lazımdır. O, arabada qaldı,

- na qadar ediram arabadan düşmak istamir. Zahmat çakib ona bir stokan bal apann, ancaq onunla harkdan damşın ki, kardır !

- Y axşı - deya karvansara sahibi razılaşdı. iri bir stakam balla doldurob ölü nana üçün apardı, o isa arabada çubuq kimi dimdik oturmuşdu.

Karvansara sahibi: - Budur, navaniz siza bir stakan bal göndarmişdir, - dedi,

ancaq qan n� bir k�lm� cavab verdi, n� d� yerind�n t�rp�ndi.

- Eşidirsinizmi? - dey� karvansara sahibi var sasil� bağırdı . ­Navaniz siza bir stakan bal göndarib !

Qışqıraraq bu sözlarİ takrar-takrar dedi, qarı is� yerindan tarpanmirdi, bel� olduqda o hirslanib st�kam qarının üzüna ela çırpdı ki, bal onun bumundan axıb töküldü, qarı özü isa dalı üsta yıxıldı - axı Balaca Klaus onu sarımamışdı, elaca skam­yaya söykamişdi .

- San na etdin? - deya Balaca Klaus faryad etdi, qapıdan sıçrayıb karvansara sahibinin yaxasından yapışdı. - s�n m�nim nanarnİ öldürdün! Gör bir alnında na böyük deşik açmısan!

1 78

Karvansara sahibi alini-alina vurub : - Na yaman pis iş oldu, - deya içini çakdi. - Hamısı manim qızğınlığım ucun­dandır! 8zizim Balaca Klaus, sana bir ölçü pul veraram, na­nani öz nanarn kimi basdıraram, ancaq bunu heç kasa dema, yoxsa manim başımı vurarlar, bu isa heç da yaxşı iş deyil !

Balaca Klaus bir ölçü pul aldı, karvansara sahibi isa onun nanasini öz nanasi kimi basdırdı .

Balaca Klaus yena da bir yığın pul ila evlarina qayıdıb ölçü qabını almaq üçün uşağı Böyük Klausgila göndardi .

Böyuk Klaus : - Bu na işdir, man onu öldürmamişdimmi? Özüm gedib

baxmalıyam, -deyib, - ölçü qabını özü Balaca Klausa gatirdi. - Bu qadar pul sanin üçün haradandır? - deya o soruşdu

va avvalki pulun üstüna bir bu qadar da galdiyini görüb gözlarini baraltdi.

Balaca Klaus dedi : - San mani yox, manim nanarnİ öldürdün. Man da apanb

onu bir ölçü pula satdım! Böyük Klaus : - Qazancına satınısan i - deyib evlarina qaçdı, baltanı

götürüb nanasini öldürdü, sonra onu arabaya qoyub şahara, aptekçinin yanına galdi va ölünü alınağı ona taklif etdi .

- Bu kimdir, siz onu haradan tapmışsınız? - deya aptekçi ondan soruşdu.

Böyük Klaus dedi : - Bu manim nanarndiri Öldürmüşarn ki, bir ölçü pula

sa tam. Aptekçi :

- Parvardigara, özün kömak et ! - dedi. - Siz na danışdı­ğınızı bilmirsiniz ! Axı bu siza başınızın balıasma oturar? !

1 79

Aptekçi, n� etdiyini, nec� s�feh bir adam olduğunu Böyük Klausa başa saldı. Böyük Klaus qorxdu, var gücü il� aptekd�n bayıra sıçrayıb, arabaya min�r�k atları qamçıladı v� ev� çapdı. Aptekçi v� bütün camaat onu d;)li hesab edib tutmadılar.

Böyük Klaus yola çıxdıqda: - M�n bu heyifı s�nd� qoymaram, s�nd�n çıxaram, - dedi

v� ev� çatar-çatmaz böyük bir kis� götürüb Balaca Klausgil� getdi v� ona dedi :

- Yen� d� s�n m�ni �1� saldın? M�n ;)VV�lc� atlarımı, sonra da n�n�mi öldürdüm. Hamısı da s�nin üzünd�n. Daha m�ni �1� sala bilm�zs�n!

Bunu deyib Balaca Klausdan yapışdı v� onu götürüb kis�y� qoydu. Kis�nin ağzını bağlayılı dalına ataraq qışqırdı :

- Apanb s�ni suda batıracağam. Çay yaxında deyildi, buna göm d� Balaca Klausu dalında

aparmaq Böyük Klausa ağırlıq edirdi . Yol kils�nin yanından keçirdi; kils�d�n orqan s�si v� göz�l malını eşidilirdi . Böyük Klaus iç�risin� Balaca Klausu salmış olduğu kis�ni kils�nin lap qapısı ağzına qoydu v� fıkirl�şdi ki, iç�ri girib z�bura qu­laq asaram, sonra İS;) yoluma davam edar�m. Axı, Balaca Klaus özü kis�d�n çıxa bilm�zdi, adamların hamısı İS;} kils�d� idi. Buna göm d� Böyük Klaus kils�y;) girdi .

- Ah-ah! - dey� Balaca Klaus kis�da burularaq ah ç�kdi, ancaq n� q�dar çalışdısa kis�nin ağzını aça bilm�di. El� bu zaman bir çoban onun yanından keçirdi . Çobanın alind� bö­yük bir çomaq vardı . Çomağı il� bütöv bir in�k v� öküz sürü­sünü qovurdu. Heyvanlar, Balaca Klausun içind� olduğu ki­s�nin üstün� qaçışıb, onu yer� yıxdılar.

- Ah-ah! - dey� Balaca Klaus içini ç�kdi, - Bel� cavan çağımda �rş-�laya uçmalıyam!

1 80

Çoban: - M;)n yazıqsa, bel;) qoca olmağıma baxmayaraq yen;) d;)

ora uça bilmir;)m, - dedi. Balaca Klaus qışqırdı : - Kis;)nin ağzını aç, m;)nım yerım;) gır, tez ;)rŞ-;)laya

uçarsan. Çoban: - Böyük m;)mnuniyy;)tl;), - deyib kis;)nin ağzını açdı. Ba­

laca Klaus is;) bir anda sıçrayıb kis;)d;)n çıxdı. Qoca: - indi sürünü S;)n otaracaqsan ! - deyib kis;)y;) girdi .

Balaca Klaus kis;)nin ağzını bağladı V;) sürünü İr;)li qovdu. Bir az keçmiş Böyük Klaus kils;)d;)n çıxdı, kis;)ni dalına

aldı, o d;)qiq;) hiss etdi ki, kis;) xeyli yüngüll;)şmişdir - axı Balaca Klaus qoca çobandan ikiqat ağırdı.

«N;) yüngüll;)şdi ! Hamısı Z;)bur sumsin;) qulaq asdığım­dandır! » - dey;) Böyük Klaus fıkirl;)şdi. Geniş V;) d;)rin bir çaya çatıb, içind;) çoban olan kis;)ni çaya atdı V;) qışqırdı :

- Al ! Bir daha m;)ni ;)1;) salmazsan! - Bundan sonra evl;)rİn;) yola düşdü, ancaq yolun lap ayrıcında Balaca Klausa rast g;)ldi. O, yek;) bir sürünü qovurdu. Böyük Klaus :

- Bu n;)dir ! - dedi . - M;)n S;)ni suda batırmamışdımmı? Balaca Klaus dedi : - 8lb;)tt;) ki, batırmışdın. Yarım saat bundan ;)VV;)l S;)n

m;)ni çaya atmışdın. - Y axşı, b;)s onda bel;) göz;) I sürü S;)nin üçün haradandır?

- dey;) Böyük Klaus soruşdu. Balaca Klaus dedi : - Bu su sürüsüdür. M;)n S;)n;) böyük bir ;)hvalat danışaram.

Sağ ol ki, m;)ni suda batırdın, gördüyün kimi indi dövl;)t­l;)nmİş;)m! Doğrudur, kis;)nin içi m;)nim üçün qorxunc idi. S;)n

1 8 1

m�ni suya atdıqda kül�k qulaqlanmda el� s�sl�nirdi ki ! M�n o d�qiq� suyun dibin� getdim, ancaq baş-gözüm �zilm�di . Çayın dibind� el� z�rif, el� yumşaq ot bitmişdir ki ! M�n d� bu otun üstün� düşdüm, kis�nin ağzı o saat açıldı v� qar kimi ağ paltar geyinmiş, yaş saçlannda yaşıl ç�l�ng olan göz�l bir qız �lini m�n� uzadıb dedi : «Ah, bu s�ns�nmi, Balaca Klaus ! Yaxşı, h�r şeyd�n �vv�l bu sürünü götür, buradan bir mil uzaqda is�, yolda başqa, bundan da böyük bir sürü otlayır, get götür, onu m�n s�n� bağışlayıram! » Burada ��n çayın, suda yaşayanlar üçün yoldan başqa bir şey olmadığını gördüm. Onlar, göld�n başlamış ta çayın qurtaracağına q�d�r çayın dibi il� gedib-g�lirdil�r. Ah, oralar n� q�d�r göz�ldir ! Nec� güll�r, nec� t�z� otlar vardır! Balıqlar is� lap buradakı quşlar kimi m�nim qulaqlanmın dibind�n üzüb keçirdil�r. M�n� nec� göz�l adamlar rast g�lirdi, ç�p�rl�rin v� arxlann yanında nec� q�ş�ng sürül�r otlayırdı !

- B�s s�n niy� bel� tez qayıtdın? - dey� Böyük Klaus so­ruşdu. - Ora el� yaxşıdırsa, m�ni oradan qovsaydılar da çıxmazdım.

Balaca Klaus dedi : - Axı, m�n bunu nahaq etm�dim. S�n� dedim ki, su qızı

oradan c�misi bir mil uzaqda otlayan başqa sürünün dalınca getm�yi �mr etdi. O yol çaya enir -onlar orada başqa yol bilmirl�r - çay is� el� �yrü-üyrü yol il� axır ki, m�n� böyuk bir dövr� vurmaq lazım g�ldi . Buna gör� d� m�n quruya çıxıb, su sürüsünün m�ni gözl�diyi yer� k�sm� yol il� getm�yi q�t etdim, bel�likl�, m�n, dem�k olar ki, yolumu yanın mil yaxın salmış oldum.

Böyük Klaus dedi :

1 82

- N� xoşb�xts�n ı S�n nec� bilirs�n. suyun dibin� düşs�m m�n� sürü ver�rl�rmi?

Balaca Klaus dedi : - Bel� bilir�m ver�rl�r. Ancaq s�ni kis�y� qoyub dalımda

çaya q�d�r apara bilm�r�m, çox ağırsan. 8g�r ist�yirs�ns� ça­ya q�d�r özün gedib kis�y� gir, m�n d� s�ni böyük m�mnu­niyy�tl� suya atararnı

Böyük Klaus : - Sağ ol ! - dedi. - Ancaq orada m�n� sürü verm�s�l�r.

özün bil, s�ni döy�c�y�m. Balaca Klaus : - Yaxşı, yaxşı hirsl�nm� ı - dedi v� onlar çaya doğru get­

dil�r. Sürü suyu gördükd�, çaya doğru atıldı . Heyvanlar çox

susamışdılar. Balaca Klaus dedi : - Bir bax, gör nec� t�l�sirl�r. Tez evl�rin�, çayın dibin�

getm�k üçün ür�kl�ri t�l�sirı Böyük Klaus : - s�n is� �vv�lc� m�n� köm�k et, yoxsa döy�r�m. - dey�

öküzl�rd�n birinin belin� salınmış kis�ni götürüb için� girdi. -Kis�nin için� daş qoy. Yoxsa çayın dibin� getm�r�m.

Balaca Klaus : - Ged�rs�nı - dem�yin� baxmayaraq, kis�nin için� böyük

bir daş qoydu, kis�nin ağzını b�rk-b�rk bağlayılı suya it�l�di. Kis� suya düşüb s�sl�ndi v� Böyük Klaus birbaşa suyun di­bin� getdi .

Balaca Klaus : - Ah, qorxuram ki, orada sürü tapmasını - deyib, öz sürü­

sünü qovub evl�rin� apardı.

1 83

BALACA TUK

13 iri var idi, biri yox idi, Tuk adlı balaca bir oğlan var idi . 8slind� onun adı Tuk deyildi, ancaq h�l� yaxşı danışa bilm�diyi zaman özünü bel� adlan-

dırmışdı : «Tuk». Bu söz onun dilind� Karl olmalı idi v� bunu bilm�k bizim üçün xeyirlidir. Tuk ondan çox balaca olan ha­cısı Qustavanın nazım ç�km�li oldu, eyni zamanda d�rsini öyr�nm�li idi, bu iki işi is� bird�n etm�k heç cür olmurdu. Zavallı uşaq hacısını dizl�ri üstün� qoyub, bir-birinin dalınca malınılar oxuyaraq, eyni zamanda qabağındakı coğrafıya d�rs kitabına baxırdı. Sabahkı gün Zelandİyanın bütün ş�h�rl�rini öyr�nm�k v� bu ş�h�rl�r haqqında mümkün olan h�r şeyi bil­m�k d�rsi verilmişdi. N�hay�t, iş dalınca ged�n anası qayıdıb, Qustavanı ondan aldı . Tuk c�ld p�nc�r�nin yanına g�lib kitabı götürdü v� az qala gözl�ri kor olana q�d�r oxudu - otaq qa­ranlıqlaşırdı, anasının is� şam alınağa pulu yox idi.

Anası p�nc�r�d�n baxıb dedi : - Odur, döng�d�n paltar yuyan qoca arvad g�lir. O, özü

gücl� yeriyir, amma h�l� quyudan su da ç�kib aparmalıdır. Sevimli Tuk, ağıllı oğlan olub qaç, qanya köm�k et.

Tuk o saat eşiy� qaçıb, qanya köm�k etdi, lakin ev� qayı­dark�n tamamil� qaranlıq idi. Şamdan danışmağa d�ym�zdi, o, yatmağa m�cbur oldu. Tukun yatağı köhn� taxta skamyadan

1 84

ibarat idi. Skaınyanın söykanacayi va oturacağının altında bir qutusu var idi. O, uzanmışdısa da dars haqqında - Zelandiyanın şahariari va bu barada müallimin dediyi har şey haqqında düşün­makdan al çakmirdi. O, darsini oxumalı idi, lakin bu mümkün olmadığından uşaq kitabını yastığının altına soxdu - eşitmişdi ki, darsi yadda saxlaınaq üçün bu an yaxşı vasitadir, ancaq, albatta, buna o qadar da bel bağlaınaq olmazdı.

Budur, Tuk yerinda uzanıb hey düşünür, düşünürdü. Bir­dan kim isa onun göztarindan va dodaqlanndan öpdü - o bu zaman ham yatmışdı, ham da ela bil ki, yatmamışdı - Tuk pal­tar yuyan qoca arvadı qarşısında gördü. Arvad navazişla onu oxşayıb dedi :

- Sabah darsini bilmasan günah olar. San mana kömak etdin, indi man da sana kömak edacayam, allah isa hamişa sana kömak edacakdir.

Tukun başının altındakı kitabın sahifalari harnin daqiqa saslanib açıldı . Sonra:

- Kok-kok-kudak! - sasi eşidildi. Bu toyuq idi, özü da Kyore şaharindan idi . Toylıq: - Man Kyore şaharindanam! - deyib Kyoreda na qadar

ahali olduğunu Tuka söyladi, sonra bu şaharda olmuş vuruşma haqqında nağıl etdi - bu hatta artıq idi, çünki Tuk bunsuz da bu vuruşma haqqında bilirdi .

- Krible, krable, bums ! - deya na isa yera düşdü, bu, Prestyo şaharinin atıcılar camiyyatinda hadaf xidmatini göran taxta tutuquşu idi ki, yatağa düşmüşdü. Quş uşağa bu şaharda, onun qamında olan mıx qadar ahali yaşadığını deyib Torvald­senin bir zaman onun qonşusu olması ila faxr etdi ! Bum! «Man gözal yerimda ad qazanmışam! »

1 85

Ancaq balaca Tuk artıq yatağında uzanmamışdı. Birdan gözünü açıb, özünü at üstünda dörd nala çapan gördü. O, paltarını soyunmuş, başında parlaq dabilqa olan cangavarin tarkinda oturmuşdu. Onlar meşani keçib, özlarini köhna Vor­dinq-borq şaharinda gördülar. Bu böyük, qaynaşan bir şahar idi, tapanİn üzarinda kralın qalası azamatla göya ucalırdı, yüksak qüllalarin pancaralarİnda işıqlar panldayırdı. Qalada şanlik idi, oxuyub-oynayırdılar. Kral Valdemar gözal geyin­miş bir halda cavanların arasında oynayırdı .

Budur, sahar açıldı va günaş çıxan kimi şahar da, kralın qalası da dağıldı, qüllalar bir-birinin ardınca yox oldu, naha­yat, tapanİn üzarinda yalnız bir şey qaldı, şahar balacalaşdı, yoxsullaşdı, qoltuqlarında kitab, maktaba qaçan maktablilar dedilar ki : «Bizim şaharda iki min nafar ahali var» - halbuki heç bu qadar adam yox idi .

Balaca Tuk yena da özünü yatağında gördü, ona ela galirdi ki, bunlar haqiqat idi, kim na isa yena da onun yanında dayanmışdı.

- Balaca Tuk! Balaca Tuk! - deya bir sas eşidildL Damşan balaca danizçi idi, o, kadeta oxşayırdı, amma aslinda kadet deyildi. - Man sana Korsyardan salarn gatirmişam. Bu şaharin galacayi vardır, qaynaşan şahardir. Bu şaharin özünün poçta karetaları va paroxodlan vardır. Bir zamanlar onu yoxsul bir şahar adlandırırdılar, ancaq bu fikir artıq köhnalmişdir. Kors­yor deyir ki : «Man danizda salınmışam. Manim şose yollanm va parkım vardır. Man dünya üzüna bir şair çıxarmışam, özü da çox ayianeali bir şair, axı bütün şairlar ayianeali olmur. Man hatta öz gamilarimdan birini dövr alam safarina göndar­maya hazırlaşmışam! . . Tutalım ki, man göndarmamişam, ancaq göndara bilardim! Man şahar darvazalanndan tutmuş har yera atir sapiram! Har yerda qaşang qızılgüllar açmışam!»

Balaca Tuk onlara baxdı, qırmızı va yaşıl çiçaklar onun göz-

1 86

l�rini qamaşdırırdı. 81van dalğalar ç�kildikd� o, qarşısında ş�ffaf göl üzarind� meş�li bir uçurum gördü. Orada iç�risi ş�killi, iki qüll�si olan q�ş�ng v� köhn� bir kils� uçurum üzarin� uealırdı. Geniş bulaq şımaqlan şmltı il� aşağı tökülürdü, bulaqlardan birinin yanında qoea kral oturmuşdu, onun uzun, qıvrım saçı, çal başında is� qızıl tae var idi. Bu kral Roar idi, bulaq da onun adıyla adlanırdı, bulağın adı il� is� yaxın �h�r Roskilde adlanırdı. Kils�y� g�n eığırla Danimarkanın bütün kral v� kraliçalan baş­larında qızıl tae �1-�1� verib gedirdil�r. Orqan çalınırdı, bulağın şımaqlan şmldayırdı. Balaea Tuk baxır v� qulaq asırdı.

Kral Roar dedi : - Hansı zümr�d�n olduğunu unutma. Bird�n h�r şey yox oldu. Gör�s�n, bütün bunlar hara ç�­

kildi? Sanki kitabın s�hif�si çevrildi, alaqçı qarı uşağın qarşı­sında dayanmışdı . O, Soryo ş�h�rind�n g�lmişdi - bu ş�h�rd� h�tta meydançalarda da ot bitir. Qarı köhn� önlüyünü başına v� çiynin� salmışdı, bayırda yağış yağırmış kimi önlük başdan-ayağa yaş idi.

Q�: - B�li, yağış yağır, - deyib Qolberqen komediyasından

f�r�hli bir şey danışmağa başladı, kral Valdemar v� yepiskop Absalondan nağıl etdi, sonra bird�n büzülüb sıçramağa hazır­laşırmış kimi başını yırğaladı v� : - qur-qur, nee� rütub�tli idi, nee� yaş idi. Soryoda nee� sakitlikdir. Qur, - dey� qurulda­yaraq dönüb qurbağa oldu. Bir d� qur-qur dey�r�k yen� d� dönüb arvad oldu. O, dedi: - Havaya gör� geyinm�k lazımdır. Bura rütub�tlidir, m�nim ş�h�rim butulkaya oxşayır, boğazın­dan girib, boğazından da çıxırsan, �vv�ıı�r bu ş�h�r göz�l ba­lıqlan il� ad qazanmışdı, indi is� «butulkanın» dibind� qır­mızıyanaqlı oğlanlar vardır, onlar burada müxt�lif elml�r: yunan, y�hudi elmi öyr�nirl�r . . . qur!

1 87

Onun sözlarİ qurbağa qurultusu, yaxud da gölda çalana şappıltısı kimi saslanirdi . Tuk yeknasaq va qüssali sasin altın­da hark yuxuya getdi, yaxşı da etdi .

Ancaq yena da yuxu görmaya başladı - yuxu olmayıb bas na ola bilardi? Onun göygöz, sanşın va qıvrımsaçlı 9acısı Qustava birdan böyük, qaşang bir qız oldu va na bacısının, na da onun özünün qanadlan olmamasına baxmayaraq, onlar birlikda hava ila Zelandiyaya, yaşıl meşalar va mavi sular üzarindan uçurdular.

- Balaca Tuk, san xoruzun sasini eşidirsan? Quqquluqu­qu! Budur, Kyoqedan toyuqlar uçuşub galdilar. Sanin böyük quş hayatin olacaqdır. San ehtiyac görmayacaksan. Deyilan kimi san tutuquşunu öldürüb varlı, xoşbaxt adam olacaqsan. Sanin evin kral Valdemann qalası kimi göylara ucalacaq va marmar heykallada bazanacakdir. San mani başa düşürsanmi? Sanin adın Korsyordan göndarmak istadiklari gami kimi bütün dünyanı gazacakdir. Roskilda da kral Roar «zümrani unutma» dedi . Balaca Tuk, san yaxşı va ağıllı danışacaqsan, nahayat, sani qabira qoyduqda orada rahat yatacaqsan . . .

- Soryodakı kimi, - deya Tuk alava etdi va yuxudan o yandı .

Aydın bir sahar idi, o, ela bil ki, gördüyü yuxulardan heç bir şey xatırlamırdı, xatırlamaq da lazım deyildi, çünki na olacağını bilmak heç da lazım deyildi.

O, yatağından sıçradı, kitabını götürüb, cald darsini öy­randi, paltar yuyan qan isa başını qapıdan içari soxub ona işara etdi va dedi :

- Gözalim, dünankilar üçün sağ ol. Allah sanin an yaxşı yuxunu çin elasin.

Balaca Tuk isa yuxuda na gördüyünü bilmirdisa da, ava­zinda bunu allah bilirdi.

1 88

ÇAXMAQ

13 ir ;)Sg;)r: - bir-iki ! bir-iki! - dey;)-dey;) yol il;) ge­dirdi . Çiynind;) çanta, belind;) qılınc müharib;)d;)n evl;)rin;) qayıdırdı . Yolda qabağına qoca bir ifrit;)

çıxdı . İfrit;) çox iyr;)nc idi, aşağı dodağı sallanıb döşün;) düşmüşdü.

O dedi : - Xoş gördük, ;)Sg;)r! S;)nin ll;) q;)Ş;)ng qılıncın, ll;) bö­

yük çantan vardır. Qiyam;)t ;)Sg;)rS;)n! indi S;)ll ür;)yin ist;)diyi q;)d;)r pul alarsan !

asg;)r dedi : - Sağ ol, qoca ifrit ! İfrit;) yanındakı ağacı göst;)r;)r;)k dedi : - O qoca ağacı görürs;)nmi? O ağacın iç?risi boşdur. Ağa­

cın başına çıx, orada bir ovuq vardır. s�n ovuğun lap dibin�

en. M;)n S;)nin belind;)n ip bağlayararn V;) S;)n ffi;)ni çağırdıqda dartıb S;)ni geri çıxararam.

- M;)n oraya, ağacın iç;)risin;) n;) üçün girm;)liy;)m? - dey;) ;)Sg;)r soruşdu.

İfrit;) dedi : - Pul üçün! S;)n;) dem;)liy;)m ki, ağacın lap dibin;) çatdıq­

da, S;)n yeraltı böyük bir yol gör;)C;)ks;)n, orada yüzd;)n çox lampa yandığından tamamil;) işıqdır. Soma S;)n üç qapı gör;)-

1 89

C;)ks;)n; qapılann açarlan üstünd;) olduğu üçün S;)n onlan aça bil;)rS;)n. Otağın ortasında böyük bir sandıq, onun üstünd;) İS;) bir it gömc;)ks;)n; itin gözl;)ri çay fıncanı boydadır! Ancaq S;)n qorxma! M;)n özümün göy r;)ngli dama-dama önlüyümü S;)n;) ver;)r;)m, bu önlüyü otağın ortasına S;)r, C;)ld it;) yaxınlaşaraq onu götürüb önlüyün iç;)risin;) qoy, sandığı aç V;) oradan kefın ist;)diyini götür. Bu sandıqda yalnız mis pul vardır; gümüş ist;)S;)n o biri otağa keç, orada gözl;)ri d;)yirman daşı boyda bir it oturmuşdur, S;)nS;) qorxma, onu önlüyun iç;)risin;) qoyub pul götür. İst;)S;)n, lazımın q;)d;)r qızıl da ;)Id;) ed;) bil;)rS;)n, ancaq bunun üçün üçüncü otağa getm;)k lazımdır. Orada oturmuş itin gözl;)ri «D;)yirmi bürc» boydadır. Yaman itdir ! Ancaq ondan da qorxmaq lazım deyil. Onu m;)nim önlüyüm;) qoysan, S;)n;) d;)ym;)z, S;)nS;) ist;)diyin q;)d;)r qızıl götür.

8sg;)r dedi : - Qızıl pis olmaz ! Qoca ifrit;), bunun ;)V;)Zind;) m;)nd;)n n;)

alarsan? Axı, S;)n;) bir şey lazımdır? İfrit;) dedi : - M;)n S;)nd;)n çet d;) almaram! Ancaq S;)n, n;)n;)m axınncı

d;)f;) oradan g;)l;)rk;)n yadından çıxardığı köhn;) çaxmağı m;)n;) g;)tir.

8sg;)r dedi : - indi ki, bel;)dir, k;)ndiri belim;) bağla ! İfrit;) dedi : - Hazırdır ! Al, bu da m;)nim göy r;)ngli dama-dama önlü-

yüm! 8sg;)r ağaca çıxdı, ovuğa enib ifrit;) dey;)n kimi özünü böyük bir yolun içind;) gördü, burada yüzl;)rd;) lampa yanırdı. Budur, o birinci qapını açdı. Baho ! Burada gözl;)ri fincan bö­yüklüyünd;) bir it oturub, ona göz vururdu.

8sg;)r: - B;)d it deyil ! - deyil;)ni ifrit;)nin önlüyün;) qoyaraq

1 90

cibl�rini mis pul il� doldurdu, sonra sandığı bağladı. İti yen� sandığın üstün� qoyub, o biri otağa yollandı. Vay, vay! Bu­rada gözl�ri d�yirman daşı böyüklüyünd� bir it oturmuşdu.

8sg�r: - Gözl�rini m�n� b�r�ltm� ki, ağrıyar, - deyib iti ifrit�nin

önlüyün� qoydu. Sandıqda bir yığın gümüş olduğunu görüb, cibl�rind�ki mis pulların hamısını boşaldaraq h�r iki cibini v� çantasını gümüşl� doldurdu. Sonra üçüncü otağa getdi. Vay d�d� ! Bu itin gözl�ri «D�yirmi bürc» böyüklüyünd� idi v� t�k�r kimi fırlanırdı .

8sg�r: - Xoş gördük, - deyib �lini çantasının k�narına apardı .

Ömründ� beb it görm�mişdi . Uzun-uzadı it� baxdı, bununla bel� durrnayıb iti götürdü

v� önlüy� qoyaraq sandığı açdı . Aman allah ! Burada n� q�d�r qızıl vardı ! Bu qızıl il� o, bütün Kopenhageni, şimiyyat satan arvadlardan şimiyyatdan qaynlmış bütün donuz balalarını, bütün qalay �sg�rcikl�ri, taxta atları v� dünyada olan butün qamçılan ala bil�rdi. Pulun sayı-hesabı yox idi. 8sg�r gümüş pullan cibl�rind�n v� çantasından yer� töküb, bütün cibl�rini, çantasını, şapkasını, boğazlı ç�kın�l�rini qızıl il� o q�d�r doldur­du ki, yerind�n gücl� t�rp�n� bildi. İndi onun pulu vardı. İti ye­nid�n sandığın üstün� qoydu, qapını örtdü v� yuxanya bağırdı :

- Qoca ifrit�, m�ni yuxarı ç�k! - Çaxmağı götürdünmü? - dey� ifrit� soruşdu.

8sg�r: - Ah, doğrudan da az qala unutmuşdum! - dey� gedib

çaxmağı götürdü. İfrit� onu dartıb yuxarı çıxardı v� o, cibl�ri, boğazlı ç�kın�l�ri, çantası, şapkası qızıl il� dolu halda özünü yolda gördü.

1 9 1

- Bu çaxmaq s�nin n�yin� lazımdır? - dey� �sg�r soruşdu. - s�nin işin deyil ! - dey� ifrit� cavab verdi, - s�n ki

pulunu aldın ! Çaxmağı m�n� ver! 8sg�r dedi : - Yen� d� bils�m pis olmaz. Bu saat de görüm çaxmaq

n�yin� lazımdır, yoxsa qılıncımı ç�kib başını üz�r�m! - Dem�r�m, - dey� ifrit� cavab verdi . 8sg�r d� onun başını vurdu. İfrit� ölü halda yer� s�rildi,

�sg�r is� pullann hamısını önlüy� bağladı, boğçanı çiynin� atdı, çaxmağı cibin� qoyub birbaş ş�h�r� yollandı.

Ş�h�r çox göz�ldi; �sg�r �n yaxşı mehmanxanada düşüb ona �n yaxşı otaqlann v� sevdiyi bütün xör�kl�rin verilm�sini t�l�b etdi - axı indi o varlı idi !

Onun boğazlı ç�km�l�rini t�mizl�m�li olan nök�r, bel� varlı bir c�nabın bel� pis boğazlı ç�km�l�ri olmasına t��ccüb etdi, ancaq asgar tazal�rini alınağa vaxt tapmamışdısa da, sabah özüna taza, boğazlı çakm� va balıalı paltar aldı .

8sg�r indi asi ağa olmuşrlu va şaharda olan bütün q�rib� ahvalatlar, kral, onun qaşang qızı haqqında ona danışırdılar.

- Onu neca görmak olar? - dey� asgar soruşdu. Ona de­dilar:

- Bu, heç cür mümkün deyildir. O, qüllali hündür divar­lann arxasında, �öyük mis qalada yaşayır. Kralın özündan başqa heç kas ora girib-çıxa bilm�z, çünki krala qabaqcadan deyiblar ki, sanin qızın sada bir asgara ara ged�cakdir, bu isa kralın xoşuna galmir!

«Birca onu görsaydim!» - deya asgar düşünürdü. Axı, kim ona icaza verardi? ! indi o , şan yaşayırdı : teatra, Kral bağına gazmay� gedir v�

yoxsullara çoxlu pul paylayırdı . Bu isa onun tarafindan

1 92

göst�ril:m bir m�rh�m�t idi, axı o, cibind� q�pik olmadan

yaşamağın nec� pis olduğunu öz h�yatından bilirdi l İndn o, varlı idi, göz�l geyinirdi v� özün� çoxlu dost tapmışdı, hamı ona q�ş�ng oğlan, qiyam�t kavaler deyirdi. Bu is� ona çox xoş g�lirdi, ancaq bütün pullan x�rcl�diyi v� heç yerd�n �lin� yenid�n pul keçir� bilm�diyi üçün onun c�mi işi qızılı qalmış­dı . Yaxşı otaqlardan lap damın altında olan balaca bır dax­maya köçm�li, ayaqqabılarını özü t�mizl�yib yırtıqlannı özü tikm�li oldu; dostlanndan heç biri onu yoluxmurdu, çünki o artıq çox ucada olduğu üçün onun yanına çıxmaq ç�tindi .

Bir d�f� �sg�r axşam qaranlığında daxmasında oturmuşdu v� h�tta şam alınağa bel� pulu yox idi, bird�n ifrit6nin onu sallamış olduğu yer altından çıxardığı çaxmaq daşı yadına düşdü. 8sg�r çaxmaq daşının qırığını çıxardı . Çaxmaq daşını vurub odlandırar-odlandırmaz qapı açıldı v� yerin altında görmüş olduğu fincan böyüklüyünd� gözl�ri olan h�m�n it onun qabağında hazır oldu.

- c�nab, n� lazımdır? 8sg�r: - Bu n� zarafatdır ! - dedi . - Dey�s�n, bu çaxmaq daşı

�yl�ndirici şeydir. M�n s�nd�n ümyim ist�y�n h�r şeyi ala bi­l�r�mmi? M�n� pul tap, - dey�n saat itin izi-tozu da görün­m�di . Sonra bird�n it, iç�risi mis pulla dolu kis�ni dişl�rind� tutmuş halda yen� d� hazır oldu. Özünd�ki çaxmaq daşının çox göz�l bir şey olduğunu �sg�r indi anladı . Çaxmaq daşını bir d�f� çaxanda iç�risind� mis pul olan sandığın üstünd� oturmuş it, iki d�f� çaxanda gümüşü olan it, üç d�f� çaxanda qızılı olan it hazır olurdu.

Budur, �sg�r yen� d� yaxşı otaqlara keç�r�k göz�l pal-

1 93

tarlar geym�y� başladı v� dostlannın hamısı onu yen� d� tanıyıb çox sevdil�r.

Bir d�f� başına bel� bir fikir g�ldi : «Bu, n� q�rib� şeydir ki, şahzad� qızı görm�k olmur! Hamı onun çox göz�l olduğunu söyl�yir. Ancaq bütün . ömrünü qalada, qüll�li uca divarların arxasında oturmasından n� xeyir ! Doğrudanmı, m�n onu bir d�f� d� olsun gör� bilm�y�c�y�m? M�nim çaxmağım ham? - dey� �sg�r çaxmaq daşını bir d�f� çaxdı v� fincan böyüklüyünd� gözl�ri olan it onun qabağında hazır oldu . . .

8sg�r dedi: - Doğrudur, indi artıq gec�dir, lakin bir d�qiq�liy� d� olsa

şahzad� qızı görm�k üçün ür�yim çırpınır ! it o saat qapının dalında yox oldu v� �sg�r gözünü yumub­

açmamışdı ki, şahzad� qızla birlikd� g�ldi . Şahzad� qız itin dalına minmişdi, yuxulu v� dedikc� göz�ldi . Kim olsa idi, onun h�qiqi şahzad� qız olduğuna inanardı, buna gör� d� �sg�r onu öpm�kd�n özünü heç cür saxlaya bilm�di, - axı o qoçaq �sg�r, �sı �sg�r idi !

it qızı geri apardı, şahzad� qız s�h�r çayı zamanı bu gee� yuxuda bir �sg�rl� bir it gördüyünü kral v� kraliçaya nağıl etdi : guya itin belin� minmişdi, �sg�r is� onu öpürdü.

Kraliça: - Bax, bu q�rib� �hvalatdır, - dedi . Ert�si gee� qoca qul­

luqçu qadını, şahzad� qızın yatağının yanında keşikçi qoy­dular, o, bunun doğrudan da yuxu, yaxud başqa bir şey oldu­ğunu öyr�nm�li idi .

8sg�r is� q�ş�ng şahzad� qızı yen� d� çox görm�k ist�­yirdi, budur, gee� it g�lib qızı götür�r�k, onunla birlikd� b�rk qaçmağa başladı . Qoca qulluqçu qadın is� su keçm�y�n uzunboğaz ayaqqabı geyib, itin dalınca götürüldü. it il�

1 94

şahzad::l qızın böyük bir evd::l gözd::ln itdikl::lrini görüb «onları harada axtarmaq lazım g::lldiyini indi m::ln bilir::lm» - dey::l düşundü V::l tabaşirl::l evin darvazasında xaç işar::lsi qoyaraq ev::l yatmağa getdi. Ancaq it şahzad::l qızı geri aparark::ln bu xaç işar::lsini görüb, bir parça tabaşir götürdü V::l Ş::lh::lrin, bütün darvazalarmda xaç işar::lsi qoydu. Bu hiyl::lg::lrc::lsin::l düşünül­müşdü. Darvazalann hamısına xaç işar::lsi qoyulduğu üçün qulluqçu qadın ::lsl darvazanı tana bilm::lzdi .

Kral, kraliça, qoca qulluqçu qadın V::l bütün zabitl::lr sübh tezd::ln şahzad::l qızın gec::l haraya yollandığına baxmağa getdil::lr.

Kral xaç işar::lsi qoyulmuş ilk qapını gör::lr::lk dedi : - Bax, bura g::llmişdir. Kraliça başqa qapılarda xaç işar::lsi görüb : - Y ox, ::lrİm, budur, bura g::llmişdir, - dedi . Qalanları

başqa qapılarda da xaç Ş::lkli gör::lr::lk: - Canım, burada da xaç işar::lsi vardır, burada da vardır, ­

dedil::lr. O zaman hamı bundan bir m::lna çıxmayacağını söyl::ldi .

Ancaq kraliça ağıllı arvad idi. O, yalnız karetaya minib veyl-veyl g::lzmirdi. Kraliça böyük bir qızıl qayçı götürüb, bö­yuk bir ip::lk parçası k::lsdi V::l balaca, q::lŞ::lng bir kis::l tikdi. Kis::lnin için::l dan tök::lr::lk onu şahzad::l qızın çiynin::l bağladıq­dan sonra bir deşik açdı ki, dan qızın ged::lc::lyi yola tökülsün.

Gec::l it yen::l d::l g::llib şahzad::l qızı belin::l mindir::lmk ::lS­g::lrin yanına apardı. asg::lr şahzad::l qızı çox sevdiyind::ln onunla evl::lnm::lk üçün ür::lyi ::lsirdi.

Saraydan tutmuş şahzad::l qızla b::lrab::lr tullanıb, iç::lri girdiyi p::lnc::lr::ly::l q::ld::lr darının onun dalınca bütün yol uzunu yer::l töküldüyünu it heç d::l bilm::ldi. S::lh::lr kral V::l kraliça

1 95

şahzad� qızın hara getdiyini o saat bilib �sg�n h�bs� saldılar. M�hb�s çox qaranlıq v� ür�ksıxıcı idi. 8sg�n h�bs� salıb, «sabah s�ni asacaqlar» dedil�r. Bu sözü eşid�nd� �sg�nn ür�yi sıxıldı, çaxmaq daşını is� o unudub, mehmanxanada, evd� qoymuşdu.

s�h�r �sg�r m�hb�sin balaca p�nc�r�sin� yaxınlaşıb d�mir barmaqlıqdan küç�y� baxmağa başladı; camaat, onun nec� asıtaeağına baxmaq üçün d�st�-d�st� ş�h�rin k�narına gedirdi, t�bill�r döyülür, alay-alay �sg�r keçirdi. Boynundan meşin önlük asmış, ayağına tufli geymiş bir ç�km�çi uşaq da küç� il� qaçırdı, o, tullana-tullana qaçdığından tuflisinin bir tayı aya­ğından çıxıb, düz m�hb�sin divarına d�ydi, �sg�r is� el� burada durub barmaqlıqdan baxırdı .

8sg�r ona dedi : - Ey, s�n hara t�l�sirs�n? M�nsiz ki iş keçm�y�c�kdir.

Amma m�nim yaşadığım yer� qaçıb çaxmaq daşımı g�tirs�n, s�n� dörd d�n� gümüş pul ver�r�m, ancaq g�r�k c�ld olasan.

Oğlan dörd gümüş pulu almaqdan vaz keçm�yib güll� kimi çaxmaq daşının dalınca getdi v� g�tirib onu �sg�r� verdi. İndi dalısına qulaq asaq, gör�k n� olur:

Ş�h�rin k�nannda dar ağacı qurulmuşdu, �sg�rl�r v� yüz minl�rl� adam dar ağacının �trafına toplaşmışdı. Kralla kraliça göz�l bir taxtda, düz hakiml�rin v� bütün m�clisin qabağında oturmuşdular.

8sg�r artıq pill�k�nd� idi, ancaq ipi onun boynuna keçirm�k ist�dikd� o dedi ki, günahkarı c�zalandırmaqdan �vv�l h�miş� onun t�miz bir arzusunu icra ed�rl�r. M�n is� bir çubuq tütün ç�km�k ist�yir�m, - axı bu, m�nim bu dünyada ç�kdiyim axırıncı çubuq olacaqdır.

Kral onun xahişini r�dd etm�k ist�m�di v� �sg�r çaxmaq

1 96

qovunu çıxanb çaxmaq daşına bir, iki, üç dafa çaxdıqda uç itin üçü da - gözlari fincan, dayirman daşı, «Dayirmi bürc» böyüklüyünda olan itlar onun qabağında hazır oldu.

8sgar dedi : - Kandirin ilmasindan mani xilas edin görüm! Bunu eşitdikda itlar hakimlarİn va bütün maclisin üstüna

atıldılar, kiminin bumundan tutdular, kimini götürüb bir neça metr yuxan tulladılar va hamısı tika-tika oldu.

Kral : - İstamiram, - dedisa da, an böyük it onu da, kraliçanı da

tutub bir-birinin dalınca göya tulladı, bundan asgarlar da qorxdular va bütün camaat

- 8sgar, bizim kralımız olub, gözal şahzada qızı da al ! -dedi .

8sgari krala maxsus olan karetaya mindirdilar, üç itin üçü da onun qabağında oynayıb «ura» qışqınrdı . Uşaqlar fıt çalır, asgarlar salarn verirdilar. Şahzada qız misdan tikilmiş qala­sından çıxıb kraliça oldu. O, bundan çox mamnun idi . Toy bir hafta davam etdi, itlar da masanın başında oturuh gözlarini baraldirdilar . . .

1 97

ÇİRKİN ÖRDaK BALASI

Ş ;)h;)r k;)nan çox göz;)ldi ! Yay günl;)ri olduğundan çöll;)rd;) çovdar qızarmış, yulaf yaşıllaşmış, otlar bi­çilib, yığılıb, taya vurulmuşdu. Uzunqıç Leyl;)k ya­şıl Ç;)m;)nl;)rd;) g;)zişir, Misir dili il;) söyl;)nirdi . O,

bu dili anasından öyr;)nmişdi . Göl V;) Ç;)m;)nlikl;)rd;)n o yana meş;)l;)r uzanırdı. Burada

d;)rin göll;)r d;) vardı . Ş;)h;)r k;)nan, doğrudan da, çox göz;)ldi ! Bir t;)r;)fı güney, dörd t;)r;)fı d;)rin su arxlan il;) ;)hat;) olunmuş köhn;) malikan;)nin daş divarlarından başlamış arxlanna q;)d;)r ayıp;)nC;)Si bitmişdi ; ayıp;)nC;)Si o q;)d;)r hündür idi ki, balaca uşaqlar onun enli yarpaqlan altında ayaq üst;) S;)rb;)stc;) dura bilirdil;)r. Meş;)l;)rd;) olduğu kimi, qalın ayıp;)nC;)Si olan yerl;)r h;)m sakit, h;)m d;) qorxunc olurdu. Burada çoxdandı ki, bir örd;)k qırt düşüb, yumurta üstünd;) oturmuşdu. Çox oturmaq­dan lap t;)ng;) g;)lmişdi; h;)m d;) ona baş Ç;)k;)n az idi; başqa ör­d;)kl;)r ayıp;)nc;)l;)rinin arasında onunla qaqqıldaşmaq ;)V;)zin;), arxlarda üzm;)yi daha üstün tuturdular.

N;)hay;)t, yumurtaların qabığı çatladı, «cik. . . cik !» S;)Sl;)ri eşidilm;)y;) başladı . 8tc;)balalar başlarını qabıqdan bayıra çıxartdılar.

Örd;)k balalarını S;)Sl;)di . Onlar qabıqdan birt;)h;)r çıxdılar. etrafa, ayıp;)nC;)Sinin yaşıl yarpaqlanna baxdılar. Yaşıl r;)ng göz üçün xeyirli olduğundan, analan onlara mene olmadı.

1 98

Örd�k balalan yerb�yerd�n s�sl�ndil�r: - Ah, dünya n� böyükdür! Ana örd�k s�sl�ndi. - B�s nec�? Y oxsa gürnan edirsiniz ki, bütün dünya el�

buradır! Xeyr a! O çox uzaqlara, o t�r�f�, bağın o tayına, «Keşiş çölü»n� q�d�r uzanır, amma m�n ömrümd� bir d�f� d� olsun ora getm�miş�m! . . Dey�s�n, hamınız buradasınız, h�? Eh! Y ox, hamınız burada deyilsiniz. 8n böyük yumurta h�l� çatlamayıb, bütövdür! B�s bu n� vaxt çatlayacaq? Lap t�ng� g�ldim . . .

Örd�k yen� d� yumurtanın üstünd� oturdu. Ona baş ç�km�y� g�l�n qoca Örd�k soruşdu:

- H�, işl�r nec�dir? - Nec� olacaq? Budur bax, bu bir yumurta il� heç cür

hacara bilmir�m. Çatlamır ki, çatlamır. Gözl�m�kd�n yorul­dum.

Bir bu körp�l�r� bax, gör n� q�ş�ngdirl�r! . Hamısı bir­birin� oxşayır, lap el� bil atalarıdır. Amma, yaramaz ataları bir d�f� d� yanıma g�lm�di.

- O çatlamayan yumurtanı m�n� göst�r görüm, - dey� qoca Örd�k s�sl�ndi . - İnan ki, bu, hind toyuğunun yumur­tasıdır! Bir d�f� m�nim d� başıma bu cür iş g�tirmişdil�r; hind toyuğunun balalannın z�hm�tini çox ç�kdim, amma birini d� aldadıb suya öyr�d� bilm�dim; n� q�d�r qaqqıldadımsa, kar aşmadı, suya girm�dil�r ki, girm�dil�r! Yumurtanı ver, bir d� baxım! H�, lap özüdür! Hind toyuğunun yumurtasıdır! Bundan �ı ç�k. Get öz balalanna üzm�k öyr�t:

- Y ox, yaxşısı budur, bu q�d�r oturuh gözl�miş�m, bir az da gözl�yim.

Qoca Örd�k: - M�n� n� var, n� q�d�r ist�yirs�n gözl� ! - deyib getdi .

1 99

Böyük yumurta da axır ki çatladı . Yumurtadan «cik-cik»l� bir bala çıxdı. O, h�m böyük, h�m d�, çirkin idi . Ana Örd�k onu gözucu süz�r�k, öz-özün�:

- N� böyükdür! - dedi . - Bu heç o biril�rin� oxşamır! Do­ğrudanmı Hind toyuğunun balasıdır? ! Gör�s�n, o da m�niml� suda çim�c�k? Ah, gücl� d� olsa onu it�l�yib suya sala bils�ydim! . .

Ert�si gün hava xoş idi . Gün�ş öz şüalannı yaşıl ayı p�n­c�sinin üstün� salmışdı. Örd�k, balaları ·il� arxa yollandı . Özünü tappıltı il� suya vurdu. Üzünü balalanna tutub s�sl�ndi :

- C�ld olun ! Dalımca ! Bala örd�kl�r d� bir-birinin ardınca şappıltı il� suya tul­

landılar. 8vv�lc� suya batıb, tez d� üz� çıxdılar, ir�liy� doğru yaxşıca üzm�y� başladılar. Balaca p�nc�l�ri c�ld işl�yirdi . Çirkin, boz bala Örd�k d� o biril�rind�n geri qalmırdı.

Ana Örd�k dedi : - Bu hardan hind toyuğunun balası oldu? ! Gör, p�nc�l�ri

avar kimi suyu nec� d� düz ötürür. Y ox, bu m�nim öz oğlumdur ki var!

Diqq�t ed�nd� axmaq olmadığı da aşkarca hiss olunur, h�, c�ld olun, ardırnca g�lin ! İndic� m�n sizi c�miyy�t iç�risin� aparacağam. G�lin, quşlar olan h�y�t� ged�k, ancaq m�nd�n uzaq g�zm�yin, ayaq altında qalarsınız. Pişikd�n d� özünüzü gözl�yin !

Az sonra onlar quşlar olan h�y�t� çatdılar. Paho ! Buradakı vurhavura bax !

İki ail� bir ilanbalığının başından ötrü vuruşurdu. Axırda o da pişiy� çatdı.

- H�, dünyanın işi bel�dir ! - deyib ana Örd�k dili il�

200

dimdiyini yaladı. O da balıq başını çırpışdırmaq fikrinda idi . -Ha, ha, pancalarinizi tarpadin! Qaqqıldayın ! Odur bax, o qoca Ördaya salarn verin ! Burada o hamıdan şöhratlidir, özü da İspaniya cinsindandir, ela onun üçün da bela yağlıdır. Pancasindaki qırmızı parçanı görürsünüzmü na gözaldir? ! Bu, ördaya nasib olan yüksak nişan sayılır. Heç kas onu itirmak istamir. Adamlar da, heyvanlar da bu nişanı gömn kimi onun sahibinin kim olduğunu alüstü bilirlar. Ha, tez olun, pancanizi yerda tutmayın! Gözal tarbiya almış har bir ördak balası pancalarini, öz ata-analan kimi, bayıra taraf tutmalıdır. Bax, bela ! Gördünüzmü? Ha, indi başınızı ayib qaqqıldayın !

Balalar ela analan öyratdiyi kimi da etdilar. Başqa ördak­lar nazariari ila onları süzarak, ucadan saslandilar:

- Budur ha, bir dasta da galdi ! Ela birca bunların yeri askikdi . Hala bir o boz balaya bax ! Gör na eybacardir. Biz bununla heç cür yola geda bilmayacayik!

Ela harnin daqiqa bir ördak qanad çala-çala yaxınlaşıb, onun boynuna bir dimdik ilişdirdi. Ana Ördak qürurla sas­landi :

- Ey, ona daymayin! O ki siza bir şey elamadi. Ördak acıqlandı : - Tutaq ki, san deyandir, ancaq o, ela iri va qaribadir ki ,

tutub onu yaxşıca kötaklamak lazımdır. Pancasi qırmızı nişanlı qoca Ördak saslandi : - Sanin balaların çox qaşangdir. Bircaciyindan başqa

hamısı sevimlidir. Bu isa uğursuz olub ! . . Boy-buxununu da­yişdirmak mümkün olsaydı, yaxşı olardı !

- Bu, heç cür mümkün deyil, canab ! - Ana Ördak ona cavab verdi. - Düzdür, o, gözal deyil, ancaq ürayi tamizdir, marhamatlidir. Özü da pis üzmür. Casarada deya bilaram ki,

20 1

lap o birilardan da yaxşı üzür. Gürnan ediram ki, böyüyar, gözallaşar, boyu da kiçilar. Yumurtada çox qalmışdı, yaqin ona göra bela yaraşıqsız olub. - Ana Ördak bunları deyib balanın belini qaşıdı, tüklarini hamarladı . - Sonrasına qalanda da, erkakdir, erkak ördaya da gözallik o qadar lazım deyil. Gürnan ediram ki, böyüyüb qüvvatlanar, özüna yol tapar.

Qoca Ördak: - Qalan ördaklar çox yaraşıqlı, çox sevimlidirlar! - dedi. ­

Ha, utanmayın, ela bilin öz evinindasiniz, aliniza balıq başı keçsa, manim üçün gatirmayi unutmayın!

Ördak balaları özlarini öz eviarindaki kimi hiss etmaya başladılar. Yumurtadan başqalarından gee çıxmış çirkin, yazıq ördaya hamı sataşırdı. Takca ördaklar deyil, onu hatta toyuq­lar da dimdiklayir, italayir, acıqlandınr va deyirdilar:

- Bu, çox zorbadır ! Ayağı mahmızlı doğulduğundan özünü padşah hesab edan

hind xoruzu tüklarini qabardaraq, yelkanli gami kimi düz ördakciyin yanına uçdu, acıqlı-acıqlı ördakciya baxıb qaqqıl­dadı; pipiyi, qanla dolmuş kimi, qıpqırmızı qızardı. Yazıq ör­dakcik na edacayini, hara gedacayini bilmirdi. Öz-özüna: -Kaş bela çirkin doğulmayaydım, quşlar mana gülmayaydilar! - deyirdi.

Birinci gün bela keçdi, sonra isa daha pis oldu; hamı onu qovurdu, hatta bacılan, qardaşları da ona acıqlanırdılar.

Ay kifır, kaş sani pişik aparaydı ! . . Ana Ördak isa: - Kaş gözlarim sani görmayaydi, - deya gileylanirdi. Ördaklar onu çimdiklayir, toyuqlar dimdiklayir, quşlara

dan veran qız da onu ayağı ila italayirdi . Nahayat, ördakcik davam gatira bilmayib hayatin o biri

202

t�r3fin� keçdi v� hasardan o üz� atılıb qaçdı . Kolluqdakı kiçik quşlar onu gör�n kimi diksinib uçdular.

Örd�kcik düşündü: «Gör n� q�d�r çirkin�m ki, onlar da m�nd�n hürkdül�r! . .» O, gözl�rini yumub, v�hşi örd�kl�rin yaşadığı bataqlığa q�d�r qaçdı. Y orulmuşdu, h�m d� çox q�mgin idi. Bütün gec�ni buradaca uzanıb qaldı.

s�h�r v�hşi örd�kl�r yuvalanndan qalxıb örd�kciyi - t�z� yoldaşlannı gördül�r, yaxınlaşıb bir-birl�rind�n soruşdular:

- Bu nec� quşdur? Örd�kcik o t�r�f-bu t�r�f� dön�r�k, öz bacardığı kimi

onlara salarn verdi. - s�n n� kifır şeys�n! - dey� v�hşi örd�kl�r s�sl�ndil�r: -

Bir şey var . . . biziml� bir cinsd�n olmaq fıkrin� düşm�y�s�n ha!

Yazıq örd�kcik bel� fıkr� düş� bil�rdimi? ! Bire� bu qa­mışlıqda qalıb bataqlığın suyundan içm�sin� izn vers�ydil�r . . . Baş_qa şey ist�mir . . .

Örd�kcik h�min bataqlıqda iki gün qaldı . Üçüncü gün ora iki v�hşi erk�k qaz uçub g�ldi . Onlar yumurtadan bu yaxın­larda çıxmışdılar, ona gör� d� çox öyünür v� söyl�nirdil�r:

- Qulaq as, ey dost ! s�n yaman kifırs�n. . . Düz sözü­müzdür . . . Ancaq bizim xoşumuza g�lirs�n! De gör�k, biziml� gedib, azad quş olmaq ist�rdinmi? Y axınlıqda başqa bir bataq­lıq var. Orada çox sevimli v�hşi qız qazlar yaşayırlar. Onlar: «Rap-rap !» ed�-ed� danışa da bilirl�r. Bilm�k olmaz, b�lk� s�n onlann da xoşuna g�ldin . . .

Bird�n bataqlığın üstünd� «pif-pafl» s�si eşidildi v� qazlann ikisi d� ölü halda qamışlığa düşdü. Su onlann qanından qızardı. «Pif-pafl» s�sl�ri yen� eşidildi . Qamışlann arasından böyük bir v�hşi qaz d�st�si qalxdı. Ovçular güll�

203

atırdılar. Onlar h�r t�r�fd�n bataqlığı bürümüşdül�r. H�tta b�zil�ri bataqlığın üz�rin� �yilmiş ağaciarın budaqları arasın­da gizl�nmişdil�r. Göy tüstü bulud kimi ağaciarı bürüyüb, su üz�rin� yayıldı . Tulalar şappıltı il� bataqlıqda o yan - bu yana qaçışırdılar. Qamışlar o t�r�f - bu t�rafa ayilirdi . Yazıq ördak­cik qorxudan tir-tir asirdi. Başını qanadı altında gizl�tmak ist�yirdi ki, qabağına dilini çıxarmış, acıqlı gözlarİ parıldayan bir tula çıxdı . Tula iri ağzını ördakciy� yaxınlaşdırıb, iti dişl�rini ağartdı, sonra şarp-şarpla ötüb getdi.

- Mana daymadi ! - Ördakcik sevindi, - o qadar çirkinarn ki, hatta it da mani yemak istamir ! - O, qamışların arasında gizlandi . . . Başı üzarinda tüfang saslari eşidilir, qırmalar vıyıldayırdı .

Tüfang saslari ancaq axşamüstü kasildi . Hadisadan xeyli, keçdikdan sonra da ördakcik yerindan tarpanmaya ehtiyat edirdi . Bir neça saat da keçdi . Nahayat, o, casarata galib qalx­dı, atrafa qorxa-qorxa göz gazdirdi, çöllarla, çamanliklarla daha uzaqlara qaçmağa başladı. E la hark kül ak as irdi ki . . . Ördakcik çox çatinlikla yeriya bilirdi . Geca vaxtı galib kasıb bir daxmaya çatdı . Daxma o q�dar köhnalmişdi ki, az qala yıxılacaqdı . Ancaq hansı tarafa yıxılacağını bilmadiyindan, birtahar dayanmışdı. Külak ördakciyi çaşdırmışdı, o, quyru­ğunu yer� dayayıb durmağa macbur olmuşdu.

Tufan başlanırdı. Baxtindan, daxma qapısının bir hancamasi yerindan çıxmışdı . Qapı ela ayilmişdi ki, arasından rahatca keçib daxmaya girmak olardı . O, ela da etdi.

Daxmada bir qarı yaşayırdı . Bir pişiyi va bir toyuğu vardı. O, pişiyini «oğulcığaz» adlandınnışdı; pişik belini aymayi, miyoldamağı, hatta bığlarını burmağı da bacarırdı, bunun üçün onun tüklarini geri tumarlamaq lazımdı. Toyuğun ayaq-

204

lan göd�k olduğundan, qarı ona da «göd�kayaq» adı vermişdi . Toyuq yumurtlamağa böyük s�y göst�rirdi, qarı buna gör� onu da öz qızı kimi sevirdi.

S�h�r onlar yad örd�kciyi gördül�r. Pişik miyoldadı, toyuq is� qaqqıldadı .

- Orada n� var? - Qarı onlardan soruşdu v� �trafa boylanıb örd;Jkciyi gördü. Gözl�ri yaxşı seçm�diyind�n, onu azıb g�lmiş yağlı örd;Jy;J b;Jnz;Jtdi .

- N;J göz;Jl tapıntıdır ! Erk;Jk olmasa, m;Jnim üçün yumurtlar. Baxarıq, sınaqdan çıxaranq !

Örd;Jkciyi sınamağa başladılar . . . Üç h;Jft;J keçdi. Yumur­tadan x�b;Jr olmadı . Evin �sı ağası pişik idi, xanımı is� toyuq. Onlar özl;Jrini bütün dünyanın yarısına, özü d;J ;Jn yaxşı yan­sına b;Jrab;Jr tuturdular. «Biz bütün dünyaya b�rab�rik» deyirdil;Jr. Örd;Jkcik is;J inanmırdı . O d;Jrk edirdi ki, m;Js;Jl;J bel� deyil. T oyuq buna tab g�tirm;Jyib örd;Jkcikd;Jn soruşdu:

- s�n yumurtlaya bilirs�nmi? - Yox !

H;J . . . Onda dilini saxla! Pişik soruşdu: - S;Jn belini ;Jym;Jk, bığlannı burmaq v� miyoldamaq

bacarırsanmı? - Yox ! . . - H;J. . . Onda ağıllı adamlar danışanda araya soxulub, bir

m;Js�l� bar;Jd;J r�y söyl;Jm;J ! Örd;Jkcik tükl;Jrini qabardıb küncd;J oturmuşdu. Bird;Jn

yadına t;Jmiz hava, Gün;JŞ düşdü, h�m d;J çoxlu-çoxlu üzm;Jk ist;Jyirdi . Özünü saxlaya bilm;Jyib bu bar;Jd;J toyuqla danışdı :

- 8şi, s;Jn;J n;J olub? - dey� toyuq soruşdu. - Veyill;Jnir-

205

s�n, ona gör� d� başına gic-gic fıkirl�r g�lir! Ya yumurtla, ya da miyolda, onda gicliyin ged�r! Örd�kcik:

- Ah, üzm�k m�nim üçün o q�d�r xoşdur ki ! D�rinlikl�r� baş vurmaq el� l�zz�tli olur ki ! - dedi.

Toyuq dedi : - P�h-p�h, bir l�zz�t� bax ! S�n lap d�li olmusan! Pişik

tanıdıqlanmın hamısından ağıllıdır, ondan soruş gör üzm�k, suya batmaq heç xoşuna g�lirmi? H�l� özümü demir�m!

İst�yirs�n lap bizim qan xanımdan soruş, dünyada ondan d�rrak�li adam yoxdur. Suyun dibin� baş vurmağı xoşla­yıb-xoşlamadığını o s�n� dey�r.

Örd�kcik: - Siz m�ni anlamırsınız ! - dedi . - Biz anlamınqsa, onda b�s s�ni kim anlayar? Dem�k. . .

h�l� m�n özümü demimm, s�n pişikd�n, xanımdan da ağıllı olmaq ist�yirs�n? Sarsaqlama! s�n� edil�n hörm�t� gör� t�­ş�kkür el� ! s�n� yer verdil�r, canını qızdırdılar. s�n el� bir c�miyy�t� düşmüs�n ki, oradan çox şeyl�r öyr�n� bil�rs�n. Başın boşdur. S�ninl� danışmağa da d�ym�z! M�n� inan! s�nin yaxşılığını ist�yir�m, onun üçün d� acıqlanıram, �sı dostlar h�miş� bel� edirl�r! Ya yumurtlamağı, ya da bığlannı uzadıb miyoldamağı öyr�nm�y� çalış !

M�n buradan çıxıb gets�m yaxşıdır! Toyuq:

s�ni zorla saxlayan yoxdur, - dedi, - gedirs�n. get ! Örd�kcik çıxıb getdi. O, gah üzür, gah da suyun dibin� baş

vururdu.Lakin qabaqkı kimi yen� d� hamı ona gülür, çirkinliyin� nifr�t edirdi .

Payız girmiş, ağaciann yarpağı saralıb solmuşdu, kül�k d� yarpaqlan budaqlardan qoparıb havaya sovururdu. Havalar

206

soyumuşdu. Buludlar yera gah dolu, gah da qar yağdınrdı. Qarğalar çapariarİn üzarina qonub soyuqdan qanldaşırdı­lar.

Uuuu ! Bela soyuqda bir daqiqanin içinda donmaq olar! Y azıq ördakciyin işi xarabdı.

Bir dafa axşamçağı günaşin hala parıltısı getmamiş, kol­luqların o üzündan bir dasta böyük, gözal quş qalxdı . Ördak­cik bu vaxta qadar bela gözal quşlar görmamişdi; hamısı qar kimi ağappaq, uzun, oynaq boyunlu idi. Dema, onlar qu quşu imişlar. Qariba saslar çıxararaq, gözal va iri qanadlarını çalıb, soyuq çamanlardan isti ölkalara, göy danizin o biri tarafına uçurdular . . .

Yazıq ördakciyi anlaşılmaz bir qorxu bürüdü. O , suda fır­fıra kimi fırlanıb boynunu uzatdı, ela hark, ela qariba sasla çığırdı ki, özü da diksindi . Gözlarini gözal va xoşbaxt quşlar­dan ayıra bilmirdi . Ela ki onlar uçub uzaqlaşdılar, ördakcik suyun lap di bina baş vurdu, üzmaya başladı . Y ena suyun üzüna çıxdı . Quşları uzun zaman unuda bilmadi. Ördakcik: onların adını bilmirdi, hara uçub getdiklarini da anlamırdı, ancaq onları bu vaxta qadar dünyada gördüklarinin hamısın­dan artıq sevmişdi . O, qu quşlarının gözalliyina paxıllıq et­mirdi, özünün da onlar kimi gözal ola bilacayi heç fıkrina galmirdi, çox şad olardı ki, heç olmasa ördaklar onu öz yan­larından qovmayaydılar. Yazıq çirkin ördakcik! . .

Soyuqdu, şaxtalı qış girmişdi . Ördakcik donub ölmamak üçün dincalmadan üzmali idi. Amma üzdüyü çayın donmamış yeri har geca bir az kiçilirdi . Şaxta o qadar sart idi ki, hatta buz çatlamışdı . Ördakcik qanadlannı o yana-bu yana çalırdı, nahayat, gücdan düşüb buzun üstüna yıxıldı, donub buza yapışdı.

207

s�h�r tezd�n örd�kciyin yaxınlığından bir k�ndli keçirdi . Bird�n o, örd�kciyi gördü, öz taxta başmaqlan il� buzu sındırdı, yancan olmuş quşu götürüb arvadı üçün apardı.

Örd�kciyin don u açıldı, o qızışdı, cana g�ldi . . . uşaqlar onunla oynamaq fıkrin� düşdül�r. Örd�kciy� is� el� g�lirdi ki, uşaqlar onu incitm�k ist�yirl�r. Qorxdu. Atılıb düz süd gü­v�cinin için� düşdü. Süd �trafa dağıldı . Xanım qışqınb onu vurmaq ist�di . Örd�kcik o yan-bu yana çırpındı . indi d� yağ qabına düşdü, oradan da unla dolu ç�ll�y� yıxıldı. Vay d�d�m vay, gör indi o n�y� oxşayır! Xanım maşanı �lin� alıb onun ardınca yüyürm�y� başladı, uşaqlar da bir-birinin ayaqlanna dolaşa-dolaşa q�hq�h� v� qışqınqla onun ardınca qaçdılar. Y axşı ki , qapı açıq idi, örd::)kcik sıçrayıb bayıra çıxdı, t�z�c� üstün� qar düşmüş kolluğa soxuldu, orada xeyli vaxt key kimi qaldı .

Bu s�rt qış günl�rind� örd�kciyin başına g�l�n bütün f�lak�tl�ri, b�db�xtlikl�ri söyl�m�k çox acınacaqlı olardı . Gü­n�ş isti şüaları il� yeri qızdırmağa başlayanda örd�kcik bataq­lıqda qamışlar arasında uzanıb dinc�lirdi. Yen� d� yaz f�sli idi . Torağaylar oxuyurdular.

Örd�kcik qanadlarını çalıb uçdu, indi onun qanadları �v­v�lkind�n çox-çox möhk�m idi, tez-tez açılıb-yığıldıqca ör­d�kciyi ir�li apanrdı. Bird�n o özünü böyük bir bağda gördü. Bütün alma ağaciarı çiç�kl�mişdi. 8tirli yas�m�n uzun, yaşıl budaqlarını �yri-üyrü arx üz�rin� �ymişdi .

Ah, bura n� göz�l yerdir! Yazın n� yaxşı �tri g�lir . . . Bird�n qamışlığın t�miz bir yerind�n üç göz�l ağ qu quşu örd�kcikl� rastlaşdı. Quşlar çox asan, düz x�tl� üzürdül�r; el� bil üzmür, suda sürüşürdül�r. Örd�kcik bu göz�l quşlan tanıdı . Onu anlaşılmaz bir qüss� bürüdü. Düşündü: «Uçub o

208

gözal, iri quşlann yanına gedacayam. Onlar, yaqin ki, kifır olduğum, yanlarına galmaya casarat etdiyim üçün mani ölüncayadak dimdiklayacaklar. Qoy olsun ! Onların zarbasin­dan ölmak ördaklarin, toyuqların didmasina, quşların onu vurmasına, qışın soyuğuna, aclığına dözmakdan yaxşıdır ! »

O, suya enib gözal qu quşlarına taraf üzmaya başladı . Qu quşları ördakciyi görcak qanadlarını açıb ona taraf üzdülar.

Y azıq ördakcik: - Öldürün mani ! - dedi . Başını aşağı saldı, ölümünü

gözladi. O, ayna kimi saf suda na gördü? Öz aksini . Lakin . . . indi o , artıq tünd boz rangli çirkin ördakcik deyil, ağ qu quşu olmuşdul . . Qu quşu yum urtasından çıxan bir quşa ördak yuvasında dünyaya galmak heç da eyib deyil . indi o bu qadar azab-azi yy at çakdiyina taassüflanmirdi . Ş ad idi . . . indi öz baxtini, calı-calalı yaxşı qiymatlandira bilirdi . Böyük qu quşları onun atrafında üzür, dimdiklarİ ila onu tumarlayırdılar.

Bu zaman balaca uşaqlar qaça-qaça bağa galdilar, qu quşlarına dan va çörak qırıntıları atmağa başladılar. Uşaqların an kiçiyi qışqırdı :

- Tazasi galib ! Tazasi galib ! O biri uşaqlar da onun sasina sas verdilar: - Tazasi ! Tazasi !

Uşaqlar sevindiklarindan al çalıb oynadılar. Sonra yüyü­rüb ata-analarını çağırınağa getdilar, qayıdıb yena da suya çörak qırıntıları va pirojna atmağa başladılar.

Uşaqlar da, böyüklar da quşlara baxıb : - Taza qu quşu hamısından yaxşıdır ! O ham gözal, ham da

ca vandır! -deyirdilar. Qoca qu quşları da onun qarşısında baş aydilar. O isa ta­

mam çaşdı, sabahini özü da bilmarlan başını qanadları altında

209

gizlatdi. Hamının ona güldüyü, onu qovduğu günlari bir-bir yadına saldı. indi isa qu quşları hamısı onun çox gözal oldu­ğunu söylayirdi.

Yasaman öz atirli budaqlarını suyun üzarinda, onun dur­duğu tarafa aymiş, günaş isa isti, parlaq şüalarını atrafa yay­mışdı. . . Budur, onun qanadları şappıldadı, gözal boynu düzaldi, sinasindan sevine dolu bir nida qopdu:

-Yox ! Man çirkin ördakcik olanda bu cür xoşbaxtliyi h eç xayalıma gatira bilmazdim ! . .

2 1 0

KÜKNAR AGACI

M eş�d� q�ş�ng, balaca bir külmar ağacı bitmişdi . Ağacın yeri çox yaxşı idi, bollu hava v� gün�ş vardı. Dörd bir t�r�fd� is� onun yaşlı yoldaşları

- külmar v� şam ağaciarı bitmişdi. Balaca külmar ağacı çox isbyirdi ki, tez böyüsün; o n� isti gün�ş, n� t�miz havanı duy­murdu. Ş�n-ş�n danışaraq meş�d�n çiy�l�k v� moruq yığan k�ndli uşaqları il� d� işi olmazdı. Dolçalarını dolduraraq, yaxud da meyv�l�ri · muncuq kimi nazik çubuqlara keçir�r�k onlar dinc�lm�k üçün balaca külmar ağacının altında oturuh h�miş�:

- N� q�ş�ng külmar ağacıdır! N ec� balacadır, - dey�rdil�r. Balaca külmar ağacı bu sözl�ri eşitm�k bel� ist�m�zdi . Bir

il keçdikd�n sonra külmar ağacında t�z� budaqlar boy atdı, daha bir il keçdi, bir budaq da artdı, bel�likl�, budaqların sa­yından ağacın neç� yaşı olduğunu bilm�k olardı .

- Ah, m�n d� dig�r ağaclar kimi böyük bir ağac olsaydım! - dey� balaca külmar ağacı içini ç�kdi. - Onda m�n öz qol-budağımı geniş açar, t�p�ml� uzaqlara baxardım! Quşlar m�­nim budaqlarımda yuva salar v� kül�k �s�nd� başqa ağaclar kimi m�n d� qürurla yırğalanardım.

N� gün�ş, n� quşlann ötm�si, n� d� s�h�rl�r v� axşamlar onun başı üz�rind� uçan ç�hrayı buludlar külmar ağacına z�rr� q�d�r d� zövq vermirdi.

2 1 1

Qış idi : h;;)r t;;)r;;)f;;) gözqamaşdıncı d;;)r;;)C;;)d;;) ağ qar yağ­mışdı, b;;)z;;)n bir dovşan qar ÜZ;;)rin;;) qaçıb külmar ağacının ÜZ;;)rind;;)n tullanardı - bel;;) d;;) t;;)hqir olar! Ancaq iki qış daha keçdi v� üçüncü qışda ağac o q�d�r böyüdü ki, dovşan dövr� vurub onu keçm;;)li oldu.

«Böyü, böyü, S;;)n d;;) tezlikl;;) böyük V;;) qocaman ağac ol -bundan göz;-:)1 ll;;) ola bil;;)r !» - dey;;) balaca külmar ağacı düşünürdü.

Payızda meş;;)y;;) odunçular g;;)ldil;;)r V;;) ;;)ll böyük ağadan k;;)sdil;;)r. Bu h;;)r il olur. Artıq böyümüş külmar ağacı, gurultu v� cığırtıyla yer;;) düş;;)n böyük ağadan gördükd� qorxusundan �sirdi . Bu ağaciarın qol-budaqlarını t;;)mizl;;)yirdil�r, onlar çıl­paq, uzun V;;) nazik görünurdül;;)r. Onları gücl;;) tanımaq olurdu. Sonra bu ağadan arabaya qoyub meş;;)d;;)n aparırdılar.

Haraya? N;;) üçün? Y azda qaranquşlar V;;) leyl;;)kl;;)r uçub g;;)ldikd;;) balaca

külmar ağacı onlardan soruşdu: - Bilmirsiniz, o ağadan haraya apardılar? Siz onlara rast

g�lm�dinizmi? Qaranquşlar heç şey bilmirdil;;)r, ancaq leyl;;)kl;;)rd;;)n biri

düşündü, başını yırğalayıb dedi : - B;;)li, ffi;;)ll Misird;;)n g;;)lirk;;)n d;;)nizd� uca V;;) ;;)Z;;)m�tli

dorları olan bir çox t;;)Z;;) g;;)mil;;)r;;) rast g;;)ldim. Onlar külmar ağacı qoxusu verirdil;;)r. M;;)n onlardan siz;;) salarn g;;)tirmiş;;)m.

- Ah, bire� m�n d� tez böyüyüb d;;)nizd;;) g;;)Z;;) bils;;)ydim, o d;;)niz nec;;)dir, n;;)y;;) oxşayır?

- Bunu söyl;;)m;;)k uzun ffi;;)S;;)l;;)dir - dey;;) leyl;;)k cavab ve­rib uçdu.

Gün;;)Ş şüaları : - Öz cavanlığına sevin ! - deyirdil;;)r. - Öz sağlam boyuna,

öz g;;)nc h;;) yatma sevin !

2 1 2

Kül;}k ağacı öpür, şe h onun ÜZ;}fİn;} göz yaşları axıdırdı, ancaq küknar ağacı bunu qiym;}tl;}ndirmirdi .

İsanın anadan olması bayramına yaxın bir neç;}, tamamil;} cavan küknar ağacını k;}sdil;}r. Bu küknar ağaciarının b;}Zİl;}ri h;}tta bizim böyüm;}k ist;}y;}n küknar ağacımızdan da balaca idil;}r. K;}silmiş ağaciarın hamısı çox q;}Ş;}ng idi, onların qol­budaqlarını t;}mizl;}m;}d;}n birbaşa arabaya qoyub meş;}d;}n apardılar.

- Hara aparırsınız? - dey;} bizim küknar ağacı soruşdu. -Onlar m;}nd;}n böyük deyill;}r, birisi h;}tta m;}nd;}n d;} balaca­dır. B;}S ll;} üçün onların qol-budaqlarını k;}Sm;}diniz? Onları hara apardılar?

- Biz bilirik ! Biz bilirik! - dey;} S;}rÇ;}l;}r çivild;}di, - biz Ş;}h;}rd;} idik V;} orada p;}llC;}r;}l;}r;} baxdıq. 'Onları hara apardıq­larını biz bilirik ! Onları el;} bir Ş;}r;}f gözl;;)yir ki, dil;} g;}lm;;)z ! Biz p;}llC;}r;}d;}n baxıb gördük. Onları isti otağın ortasına qo­yub göz;}l şeyl;}rl;}, qızıla Ç;}kilmiş almalarla, ballı qoğallarla, oyuncaqlarla, minl;}rl;} şamla b;}Z;}yirl;}r.

- B;}s sonra? - dey;} bütün budaqlarını �sdir;}-;}Sdir;} kük­nar ağacı soruşdu. - B;}s sonra? Sonra onların başına n;} g;}ldi?

- Biz daha heç bir şey görm;}dik! Ancaq bunun misli yox idi .

- B;}lk;}, m;}n d;} bel;} parlaq bir yolla getdim! - dey;} küknar ağacı sevindi . - Bu, d;}nizd;;) üzm;;)kd;}n d;} yaxşıdır ! Ah, qüss;}d;}n V;} S;}birsizlikd;}n Üf;}yim partlayır ! Kaş İsanın anadan olması bayramı tez g;}l;}ydi ! indi m;}n d;} keç;}n il k;}Sİl;}n ağaciar kimi uca V;} sıx bir ağac olmuşam, ah, kaş indi m;}n d;} arabada uzanmış olaydım! Ah, isti otaqda bu l;}ZZ;}tli şeyl;}rl;} m;}ni d;} b;}Z;}miş olsaydılar ! B;}s sonra? Y ;}qin ki, daha da yaxşı olacaq, yoxsa m;}ni ll;} üçün b;;)z;;)ndirirl;}r! An-

2 1 3

caq m�hz n� olacaq? Ah m�n nec� qüss�l�nir v� buradan nec� getm�k ist�yir�m! . . H eç m�n� n� olduğunu özüm d� bilmir�m.

Hava v� gün�ş işığı ona dedil�r: - Seyin ki, biziml�s�n! Sevin ki, g�ncs�n v� meş�d�s�n ! Ancaq küknar ağacı sevinm�yi ağlına g�tirm�yib getdikc�

böyüyür, böyüyürdü. O qışı da, yayı da tez tünd yaşıl yaraşı­ğında qaldı v� onu gör�n h�r k�s : «Bax, bu göz�l ağacdır ! » ­deyirdi. İsanın anadan olması bayramı yaxın�aşdı v� birinci olaraq küknar ağacını k�sdil�r. Balta onun b�d�nin� işl�di, küknar ağacı inilti il� yer� yıxıldı . O, ağrıdığını v� z�ifl�diyini hiss etdi . Küknar ağacı g�l�c�k s�ad�t haqqında düşün� bil­mirdi, doğma meş�d�n, böyüdüyü yerd�n aynlmaq onu qüs­s�l�ndirirdi, çünki o, öz sevimli yoldaşlarını - balaca kolları, çiç�kl�ri, h�tta quşları bel� görm�y�c�yini bilirdi. Meş�d�n apanlmaq heç d� xoş deyildi .

Küknar ağacı özünü ancaq arabada, dig�r ağaclarla birlik­d� gördükd� özün� g�ldi v�. yanında:

- Q�ş�ng küknar ağacıdır ! - dey�n bir kişinin s�sini eşit­di, - el� biz� d� bel�si lazımdır!

B:;)z:;)nmiş iki xidm:;)tçi g:;)lib külmar ağacını götürdül:;)r V:;)

onu böyük, göz�l bir salona apardılar. Divarlardan Ş:;)kill:;)r asılmışdı, böyük kaşı sobasının üstünd� is� qapaqlannda qa­yırma aslanlar olan çin vazlan qoyulmuşdu. H�r t�r�fd� kres­lolar, ip�k divanlar, üz�rl�rind� ş�killi kitablar v� uşaqlann dediyin� gör� «�n azı min yüz dollar>> qiym�ti olan oyun­caqlar qoyulmuş böyük masalar var idi. Küknar ağacını böyük bir ç�ll�y� basdırdılar, ancaq bunun ç�ll�k olduğunu heç k�s görmürdü, çünki onun h�r t�r�fın:;) yaşıl parça ç�kib �Ivan bir xalçanın üstün� qoymuşdular. Külmar ağacı tir-tir �sirdi. Gör:;)s�n, indi ll:;) olacaq? Xidm�tçil:;)r V:;) cavan qızlar g�lib

2 1 4

onu b�z�m�y� başladılar. Onun budaqlanndan iç�risi şimiy­yatla dolu z�rli kağızlardan qaynlmış s�b�tl�r asdılar, qızıla ç�kilmiş almalar v� qozlar sanki budaqlarda bitmişdi, tama­mil� adam kimi baxan kuklalar ağacda yırğalanırdı. Küknar ağacı bel� kuklalan h:}l:} görrn:}mişdi . N:}hay:}t, ağacın budaq­lanna yüzl:}rl:} müxt:}lif, yüzl:}rl:} balaca şamlar yapışdırdılar. Küknar ağacının lap k�ll�sin� is� Z:}rd:}n qaynlmış böyük bir ulduz qoydular. Bu ll:} q:}d:}r göz:}l, dil:}g:}lm:}Z q:}d:}r göz:}ldi ! Hamı:

- Bu gün axşam küknar ağacı par-par panldayacaqdır, -dedi .

«-Ah! - dey� küknar ağacı fikirl�şdi, - kaş axşam tez olaydı, şamları yandıraydılar! B�s sonra n� olacaqdır? Gör�­s�n, m�n� tamaşa etm�k üçün meş�d�n başqa ağaclar g�l­m�y�c�k ki? Gör�s�n, s�rç�l�r uçub p�nc�r�d�n iç�ri baxma­yacaqlarmı? Yaxud da m:}n bu Ç:}ll�kd� böyüyüb qışı da, yayı da b:}Z:}kli halda burada qalacağam?».

B�li, o çox şeyl�r bilirdi l G�rgin gözl�m:}d:}n h�tta onun qabığı ağndı, bu is� baş ağrısı bizim xoşumuza g�lm�diyi kimi, ağac üçün d:} xoş deyildi .

Budur, şamlan yandırdılar. Bu O:} ş�f�q, bu n� b�z�kdir! Küknar ağacının bütün budaqlan �sirdi, şamlardan biri �riyib küknar ağacının yaşıl

. tİkanlarının üstün� tökül�r�k ağacı b�rk

yandır dı . - Vay-vay! - dey� qadınlar qışqıraraq odu söndurm�y�

t�l�sdil�r. indi küknar ağacı titmm:}y� d� cür�t etmirdi . Çünki yaman

qorxmuşdu. Xüsusil� azca da olsa öz b�z�yind�n m�hrum olacağına gör:} qorxmuşdu. Bütün bu ş�f:}q onu gic�ll�n­dirmişdi . Bird:}n qapı tayhatay açıldı v� bir yığın uşaq iç�ri

2 1 5

girdi, onların ağacı yera salmaq fikrinda olduqlarını düşünmak olardı ! Uşaqların dalınca böyüklar içari daxil oldular, uşaqlar donmuş halda yeriarinda dayandılar, ancaq bu bir daqiqa bela oldu, sonra - ela bir sas-küy qopdu ki, qulaqlar cingildadi. Uşaqlar küknar ağacının atrafında oynayıb oradan gah bir şey, gah da başqa bir şey qopardılar.

«Onlar na edirlar? - deya küknar ağacı düşünürdu, - bu na demakdir?»

Şamlar diblarina qadar yandılar va yanıb qurtardıqdan sonra onları söndürdülar. Uşaqlara isa ağacı yolmağa icaza verdilar. Onlar ağacın üzarina atıldıdar, ancaq ağacın budaq­lan titrayirdi . Küknar ağacı tapasindaki qızıl ulduzia tavana bark-bark bağlanmamış olsaydı, onu yera yıxacaqdılar.

Sonra uşaqlar gözal oyuncaqlannı allarindan buraxmaya­raq, oynamağa başladılar. Qoca xidmatçi qadından başqa kük­nar ağacına heç kas baxmırdı, o da ancaq küknar ağacının bu­daqlarında alma va yaxud xurma qalıb-qalmadığını bilmak üçün baxırdı .

- Nağıl ! Nağıl ! - deya uşaqlar qışqınr, balaca kök bir adamı küknar ağacına t:)r:)f dartırdılar.

O, ağacın altında oturuh dedi : - Bax, biz meş:)d:)yik! Küknar ağacı da bizim dedikl:)ri­

mizi eşidir, ancaq man birca nağıl söylayacayam. Hansını istayirsiniz. İvede-Avede, yaxud Qlumpe-Dumpe haqqındakı nağılı . Qlumpe-Dumpe n:)rdivandan yıxılmış olsa da, ad qazanıb prinsessanı almaq şarafına nail olmuşdu.

- İvede-Avede nağılını söyla, - deya uşaqlardan bazilarİ qışqırdılar.

Uşaqların bazisi da : - Qlumpe-Dumpe nağılını söyla, - deya qışqırdı . Sas-küy

2 1 6

qopdu, tQkCQ küknar ağacı sakit durub düşünürdü: «MQgQr mQn bu nağılda iştirak etmQyQcQyQm? Y axud daha mQnim görQCQk bir işim yoxdur?»

Küknar ağacı öz işini görüb qurtarmışdı . Kök adam, nQrdivandan yıxılsa da ad qazanıb prinsessanı

almaq ŞQrQfinQ nail olmuş Qlumpe-Dumpe nağılını söylQdi . Uşaqlar Ql çalıb : - Birini dQ söylQ, birini dQ söylQ, - deyQ qışqırdılar. Onlar

İvede-Avede haqqındakı nağılı da eşitmQk istQyirdilQr. Ancaq Qlumpe-Dumpe nağılı ilQ kifayQtlQndilQr.

Küknar ağacı sakitcQ VQ dalğın halda dayanmışdı. MeşQ quşlan heç vaxt belQ bir şey söylQmQmişdilQr. «Qlumpe-Dum­pe nQrdivandan yıxılmışdısa da, prinsessanı almaq ŞQrQfinQ nail olmuşdu! Gör bu dünyada nQlQr olur! - deyQ küknar ağacı düşünürdü: o indi eşitdiklQrinQ tamamilQ inanırdı - axı bunu lQyaqQtli bir adam nağıl edirdi, bQli-bQli, kim bilir ! BQlkQ, mQn dQ nQrdivandan yıxılacağam VQ sonra prinsessanı alacağam». O, şadlıqla sabahkı gün haqqında düşünürdü: onu elQ şamlar, oyuncaqlar, qızıl VQ meyvQlQrlQ bQzQyQcQklQr. «Sabah artıq mQn titrQmQyQcQyQm, - deyQ o düşünürdü, - mQn öz QZQmQ­timlQ zövq almaq istQyirQm. Sabah mQn yenQ dQ Qlumpe­Dumpe nağılını eşidQCQy�m, bQlkQ dQ İvede-A vede nağılını da

söylQdilQr» . BelQliklQ, ağac sabahkı gün arzusu İlQ bütün gecQni sakit dayandı .

SQhQr xidmQtÇilQr VQ qaravaşlar gQldilQr. «İndi mQni bQ­ZQmQyQ başlayacaqlar! » - deyQ küknar ağacı düşünürdü. An­caq onlar ağacı evdQn çıxardılar, pillQkQnlQrdQn düşürdüb hQtta günQŞ işığı düşmQyQn qaranlıq bir küncQ soxdular.

«Bu nQ demQkdir? - deyQ küknar ağacı fıkirlQşdi, - mQn burada nQ edQcQyQm? MQn burada nQ eşidib, nQ görQcQyQm».

2 1 7

Bu sözl;)rl;) o divara söyk;)nib düşündü, düşündü . . . Düşünm;)k üçün kifay;)t q;)d;)r vaxt var idi . Günl;)r V;) gec;)l;)r keçdi, heç k;)S ona d;)ym;)di. Ancaq bire;) d;)f;) çardağa qutular qoymaq üçün b;)zi adamlar g;)ldil;)r. Ağac tamamil;) bir t;)r;)fd;) dayan­mışdı. Sanki onu unutmuşdular.

«Bayırda qışdır! - dey;) küknar ağacı duşündü, - torpaq b;)rkimiş V;) qarla örtülmüşdür, dem;)k, m;)ni yenid;)n torpağa basdırmaq olmaz, bel;)likl;) yaza q;)d;)r damın altında qalma­lıyam. Bu nec;) ağıllı düşünülmüşdül İnsanlar nec;) m;)rh;)m;)t­lidirl;)r! Ancaq kaş b ura bel;) qaranlıq V;) bomboş olmayaydı. . . H;)tta bir d;)n;) olsun dovşan da yoxdur . . . Meş;)d;) is;) nec;) Ş;)n idi ! H;)r t;)r;)f qar idi, qann üstü il;) dovşanlar qaçışırdılar. Orada yaxşı idi ! . . Acığım tuturdusa da, dovşanlar h;)tta m;)nim ÜZ;)rimd;)n sıçradıqda da yaxşı idi . Burada is;) t;)k-t;)nhayam».

- Civ-civ ! - dey;) bird;)n siçan S;)Sl;)nib yuvasından çıxdı, onun dalınca balaca bir siçan çıxdı . Siçanlar ağacı qoxulayıb onun budaqlan arasında g;)zişm;)y;) başladılar.

Siçanlar: - B ura çox soyuqdur! - dedil;)r. - Y oxsa lap yaxşı olardı .

Eb deyilmi, qoca küknar ağacı? - M;)n heç d;) qoca deyil;)m, - dey;) küknar ağacı cavab

verdi, - m;)nd;)n qoca çox ağaclar vardır. - S;)n haradan g;)libs;)n V;) n;) bilirs;)n? - dey;) siçanlar so­

ruşdular; siçanlar h;)r şeyl;) çox maraqlanırdılar. - Biz;) dünyada ;)n yaxşı yerin harada olduğunu söyl;). S;)n yaxşı yerl;)rd;) olmusan? S;)n r;)fl;)rin;) pendir qoyulmuş, tavanından is;) ;)t asıl­mış d;)hlizd;) heç olmusanmı? Oraya anq girib kök çıxırsan.

Ağac : - Y ox, m;)n el;) yer tanımıram, - dedi, - ancaq m;)n gü­

n;)şin işıq saçdığı, quşların oxuduğu meş;)ni tanıyıram.

2 1 8

Bununla ağac öz gancliyini siçanlara nağıl etdi, sİçanlar ömürlannda bela şey eşitmamişdilar, külmar ağacının nağılına qulaq asdıqdan sonra dedilar:

- San na çox şey görmüsan ı San neca baxtiyar imişsan ı Külmar ağacı: - Baxtiyaram - deyib, indica nağıl etdiyi zamanlar haq­

qında düşünmaya başladı, - bali, doğrudan da o zaman man pis yaşamırdım.

Sonra ağac siçanlara İsanın doğulduğu gün qoğal va şam­lada bazanmiş olduğu bayram axşamı haqqında danışdı . Siçanlar:

- Oh, qoca külmar ağacı, san na qadar xoşbaxt imişsan ı ­dedilar.

- Man heç da qoca deyilamı - deya külmar ağacı etiraz etdi, - mani ancaq bu qış meşadan gatiriblar, manim lap ganc çağımdır. Y enica boy-buxuna dolmuşam.

Siçanlar: - Saİı na gözal danışırsan, - dedilar va ertasi geca özlari

ila barabar dörd siçan da gatirdilar, bu siçanlara da külmar ağacının nağılını eşitmak lazım idi . Külmar ağacı isa çox da­nışdıqca keçmişini daha aydın xatırlayır va ona ela galirdi ki, çox yaxşı günlar keçirmişdi.

- Ancaq bu günlar qayıdacaq ı Qayıdacaqdırı Qlumpe­Dumpe nardivandan yıxılsa da, prinsessanı almışdır. Balka, man da prinsessanı almaq şarafına nail olacağam!

Bunları dedikda, ağac meşada, onun yaxınlığında bitmiş olan qaşang ağcaqayını yadına saldı, - ağcaqayın ona haqiqi prinsessa kimi görünürdü.

- Qlumpe-Dumpe kimdir? - deya sİçanlar soruşdular va külmar ağacı bütün nağılı onlara danışdı : külmar ağacı nağılı

2 1 9

k�lm�-k�lm� yarlında saxlamışdı . Siçanlar şadlıqlanndan az qala ağacın lap k�ll�sin� tullanacaqdılar. Ert�si gee� bir neç� siçan daha g�ldi, hazar günü is� h�tta iki siçovul da galdi . Na­ğıl siçovulların asla xoşuna g�lm�di ! Bu is� siçanlan kadar­l�ndirdi, ancaq indi onlar da nağıla �vv�lki kimi heyran q almadılar.

- Siz ancaq bire� bu nağılı bilirsiniz? - dey� siçovullar soruşdular.

- Bire� bunu bilir�m, - dey� küknar ağacı cavab verdi . -M�n bu nağılı h�yatımın �n xoşb�xt axşamında eşitmiş�m, o zaman m�n bu xoşb�xtliyi hiss etm�mişdim.

- Çox q�mgin �hvalatdır. Siz piy, yaxud da piy şamı haqqında, d�hliz haqqında bir şey bilmirsiniz?

- Y ox, bilmir�m, - dey� ağac cavab verdi. Siçovullar: - Onda salamat qalın ! - deyib getdil�r. Siçanlar da

qaçışdılar v� küknar ağacı ah ç�kib : - O ağıllı siçanlar m�nim dövr�md� oturub, m�nim na­

ğılıma qulaq asdıqda n� q�dar yaxşı idi ! indi bu da qurtardı . . . Ancaq m�n daha öz bildiyimd�n �ı ç�km�yib, m�ni buradan t�krar apardıqda şadlıq ed�c�y�m.

Ancaq onu tez aparmadılar . . . Bir d�f� s�h�r adamlar damın üstünü yığışdırmağa g�l­

dil�r. Qutuları v� onların dalınca küknar ağacını bayıra çıxar­dılar, �vvalca küknar ağacını kobud bir halda yera atdılar, sonra xidm�tçi onu pill�k�nı� aşağı sürümaya başladı .

«Dem�k indi m�nim üçün yeni h�yat başlayır ! - dey�

küknar ağacı düşündü. T�za hava onun üzüna vurdu, gün�şin ş�f�ql�ri parladı,

küknar ağacı özünü bayırda gördü. Bunlar hamısı çox sür�tl� baş verdi, �trafda o q�d�r yeni va maraqlı şey var idi ki, kük-

220

nar ağacı öz-özün� baxmağa macal tapmadı, h�y�t bağa bitiş­mişdi, bağda ağaclar yaşıllaşmış v� çiç�k açmışdı . T�z�, göz�l �tirli qızılgüll�r ç�p�rd�n aşmışdılar, söyüd ağaciarı çiç�k­l�mişdi, qaranquşlar ora-bura uçaraq:

- Civ-civ ! M�nim �rim qayıtmışdır, - dey� civild�yirdil�r. Ancaq bu, küknar ağacına aid deyildi . - indi m�n d� yaşayıram! - dey� küknar ağacı sevinib,

qol-budağını düz�ltdi . Ah, onun budaqlan nec� solub-saral­mışdı !

Ağac h�y�tin bir küncünd�, gicitk�n v� alaq otlarının ya­nında uzanmışdı; k�ll�sind�ki z�r ulduz h�l� d� panldayırdı.

Bayram axşamı küknar ağacının �trafında atılıb-düş�n uşaqlar şadlıqla h�y�td� oynayırdılar. Uşaqlardan �n balacası ağacı görüb onun k�ll�sind�ki ulduzu qopartdı.

- Bir baxın, gör bu çirkin qoca küknar ağacında n� qalmışdır ! - deyib ayaqlanyla ağacın budaqlarını tapdalamağa başladı, ağacın budaqları xışıldadL

Küknar ağacı bağdakı cavan v� t�z� çiç�kl�r� baxdıqdan sonra öz-özün� d� baxıb damın üstünd� qaranlıq küncd� qalmamasına t��ssüf etdi . O, cavanlığını, meş�ni, ş�n gün�şi v� şadlıqla Qlumpe-Dumpe nağılına qulaq asan sİçanlan yadına saldı .

Zavallı ağac : - H�r şey keçdi, h�r şey keçdi ! - dedi . - Vaxt var ik�n n�

üç ün m�n şadlıq etm�dim. indi is� . . . H�r şey keçmiş, h�r şey keçmişdir.

Xidm�tçi g�lib küknar ağacını parça-parça doğradı, - bir qucaq odun çıxdı . Böyük qazanın altında odun çox yaxşı yanırdı ! Ağac d�rind�n ah ç�kdi v� onun bu alıları z�if güll� s�sl�rin� oxşayırdı. U şaqlar qaçıb g�l�r�k odun qabağında

22 1

oturdular v� h�r bir çınltını «pif-paf» dey� sevinci� qarşı­ladılar. Külmar ağacı is� d�rin alılar ç�k�r�k aydın yay gün­l�rini v� meş�d�ki ulduzlu qış gec�l�rini, ş�n gün�şi, eşitdiyi yegan� Qlumpe-Dumpe nağılını xatırlayırdı ! Bel�likl�, ağac yandı.

Uşaqlar yen� d� h�y�td� oynayırdılar, külmar ağacının ömrünün xoşb�xt axşamında onu b�z�y�n h�min z�r ulduz �n balaca uşağın döşünd� panldayırdı. indi o axşamdan keç­mişdir, külmar ağacının ömrü d� qurtardı. Bununla bizim nağılımız da qurtardı. Son! Son ! Dünyada h�r şeyin sonu vardır.

222

QALAY 8SG8RCİK

13 iri vardı, biri yoxdu. Yer üzün d� qalaydan qay­rılmış iyirmi beş �sg�r vardı . Bu �sg�rl�rin hamı­sı doğma qardaşdı, analan köhn� qalay qaşıqdı.

Bu �sg�rl�r göz�l, göy v� qırmızı mundir geyinmişdil�r. Ha­mısı da çiyinl�rind� tüf�ng, dayanıb düz qabağa baxırdılar. Onların gizl�nmiş olduğu 5 qutu açılark�n iki d�f� bu sözü eşitdil�r: «Qalay �sg�rcikl�r! » Kiçik bir uşaq �ı çalaraq bel� qışqırdı . Uşağın ad günü idi, bu �sg�rcikl�ri ona bağışlamış­dılar. Uşaq o saat onları çıxarıb masanın üstün� düzdü. Bütün bu �sg�rcikl�r el� bil bir alma idi, iki yer� bölmüşdül�r. An­caq birc�si o biri qardaşlardan f�rql�nirdi, onun yalnız bir ayağı vardı . Onu �n axırda qayırmışdılar, ona gör� d� ikinci ayağına qalay çatmamışdı . Buna baxmayaraq, o da o biri qar­daşlan kimi möhk�m dururdu.

Uşağın �sg�rl�ri düzdüyü masanın üstünd� bir çox başqa oyuncaqlar da vardı. Bu oyuncaqlann iç�risind� �n göz�li kar­tondan qayrılmış q�ş�ng q�sr idi . Kiçik p�nc�r�l�rind�n onun içarisina baxmaq olurdu. Qasrin qabağında göla hanzayan balaca güzgünün atrafında ağadar bitmişdi . Mumdan qaynl­mış qu quşları gölda üzarak suya düşmüş şakillarina tamaşa edirdilar. Bunların hamısı çox qaşang idi, lakin qasrin açıq qapısının kandarında duran qızcığaz hamısından gözaldi . O da

223

kartondan qaynlmışdı . 8ynind� nazik batisd�n paltan vardı. Bir çiynind�n k�m�rin� doğru ç�p�ki olaraq göy, nazik lent asılmışdı. Lent qızın üzü boyda olan gül ş�killi parlaq bir b�z�kl� b�rkidilmişdi . Bu qız oynayan qız idi . O, �ıı�rini qabağa uzadaraq ayağının birini o q�d�r yuxarı qaldırmışdı ki, qalay �sg�rcik �vv�lc� onu bütünlük!� görm�mişdi v� el� bilmişdi ki, onun kimi qızın da bir ayağı var!

O, «bax, bu m�n� münasib bir arvaddır! - dey� düşün­müşdü. - Lakin çox iddialıdır. O, q�srd� yaşayır, m�n is� qutuda. H�m d� t�k deyil�m. İyirmi beş n�f�rl� yaşayıram. Qutu onun yeri deyil . H�r halda tanış olmaq pis olmaz ! » O, boylanaraq oyuncaqların iç�risind�n, tütün qabının arxasından baxdı . Buradan o, müvazin�tini itirm�d�n bir ayağı üstünd� duran göz�l, balaca, oynayan qıza doyunca baxa bil�rdi.

Axşam bütün başqa �sg�rcikl�ri qutuya, öz yerin� qoy­dular. Ev adamları yatdılar. Oyuncaqlar özl�ri oynamağa başladılar: bir-birin� qonaq gedirdil�r, dava edirdil�r v� bal düz�ldirdil�r. Qalay �sg�rcikl�r qutuda vurnuxurdular. Onlar da oyunda iştirak etm�k ist�yirdil�r. Lakin qutunun qapağını qaldıra bilmirdil�r. Qıjı böc�k mayallaq aşdı . Qrifel is� qrifel lövh�si üstünd� atılıb-düşm�y� başladı . El� gurultu qopdu ki, sarı bülbül d� oynayaraq danışdı, özü d� şeirl� danışdı . Yerin­d�n t�rp�nm�y�n yalnız qalay �sg�rcik v� oynayan qız idi. Qız bir ayağı ucunda durub, �ıı�rini qabağa uzatmışdı. 8s­g�rcik is� bir ayağı üstünd� möhk�m dayanmışdı . Bir d�qiq� d� olsun gözünü qızdan ç�kmirdi .

Düz saat on ikid� n� is� çıqqıldadı. Bu, tütün qabı idi . s�sl�n�r�k açıldı . Ancaq onun iç�risind� tütün deyil, balaca bir qulyabanı vardı, - bu, bir cür fokus idi .

Qulyabanı dedi :

224

- Qalay �sg�rcik, b�sdir gözl�rini b�r�ltdin ! Ancaq qalay �sg�rcik özünü el� göst�rdi ki, guya eşitmir, Qulyabanı dedi : - Bir dayan ! Gör s�n� neyl�r�m! s�h�r açıldı, uşaqlar oyandı. Onlardan biri qalay �sg�rciyi

p�nc�r�y� qoydu. Qulyabanımı el�di, kül�kmi s�b�b oldu, bird�n p�nc�r� şidd�tl� açıldı. 8sg�rcik başı aşağı üçüncü m�rt�b�d�n yer� uçdu. Bir anda yer� düşdü. Başı v� tüf�ngi daşlann arasına girdi, ayağı is� göyd� qaldı. ·

Xidm�tçi v� balaca oğlan o saat küç�y� qaçdılar, axtar­dılar, az qala onu ayaqlamışdılar; ancaq onu tapa bilm�dil�r. 8g�r �sg�rcik qışqırsaydı : «M�n buradayam! », �lb�tt�, onu ta­pardılar. Ancaq o küç�d� qışqırmağı ayıb bildi, çünki �ynind� mundir vardı .

Bird�n yağış yağınağa başladı v� getdikc� şidd�tl�ndi, el� bil ki, vedr�d�n su tökülürdü. Yağış dayanan kimi iki küç� uşağı g�ldi . Onların birisi dedi :

- Qalay �sg�rciy� bax ! Onu suya salaq üzsün. Onlar q�zetd�n kiçik qayıq qayırdılar. Qalay �sg�rciyi onun

iç�risin� qoyub arxa buraxdılar. Özl�ri is� arxın qırağı il� qaça­raq �ı çalırdılar. Arxda su dalğalanmağa başladı, qayıq üzürdü. Yağış da b�rk yağırdı. Qayıq yırğalanaraq h�rd�n el� h�rl�nirdi ki, qalay �sg�rcik t�rp�nirdi, lakin o m�tin olduğundan özünü itirm�yib ir�liy� baxır, tüf�ngini çiynind� saxlayırdı.

Qayıq körpücüyün altına üzdü. Qutu iç�risind� olduğu kimi bir qaranlıq çökdü.

- «Bura haradır m�n düşmüş�m? - dey� qalay �sg�rcik düşündü. - Bütün bunlar qulyabanının işidir. 8g�r oynayan balaca qız m�niml� burada olsaydı, bundan ikiqat artıq qa­ranlığa döz�rdim».

225

H�m�n d�qiq� çoxdan b�ri körpünün altında yaşayan bir su siçanı göründü.

- Pasportunu göst�r! Pasportunu bura ver! - dey� su siçanı bağırdı .

Qalay �sg�rcik susaraq tüf�ngini döşün� daha da b�rk sıxdı. Qayıq ir�liy� üzdü, siçan da arxasınca getdi. Siçan dişl�rini qıcıyaraq qarşısına g�l�n çöp v� samanlara qışqınrdı :

- Tutun onu! Tutun onu! O, gömrük x�rci verm�yib, pasportunu göst�rm�yib !

Axın is� getdikc� qüvv�tl�nirdi. Qalay �sg�rcik körpünün axınnda işıq gördü. Lakin bununla bel� onun dalınca el� b�rk, el� qorxunc qışqınq qopmuşdu ki, nec� q�hr�man olsaydı qorxardı . Körpünün qurtaracağı yerd� is� arx böyük bir kanala çevrilirdi . Qalay �sg�rcik, qayıq bizi böyük bir çağlayana aparark�n düşdüyümüz t�hlük� kimi bir t�hlük�y� düşmüşdü.

Artıq o lap qırağa yaxınlaşırdı, dayanmaq mümkün de­yildi . Qayıq körpünün altından çıxdı . Y azıq �sg�rcik özümü möhk�m tutaraq yen� d� düz dayanırdı . Heç k�s onun üzünd� azacıq da olsa d�yişiklik hiss etm�zdi . Qayıq üç-dörd d�f� h�rl�ndi . Qırağa q�d�r su il� doldu v� batmağa başladı. Su, qalay �sg�rciyin boğazına q�d�r çıxmışdı . Artıq su �sg�rciyin başını örtürdü. O, bir daha görüşü ona qism�t olmayacaq oy­nayan göz�l qızcığazı düşündü. Qulaqlarında bu sözl�r cingild�di :

Başı b�lalı �sg�r! Ölüm s�ni h�d�l�r!

Kağız islandı, cınldı . 8sg�rcik az qala batmışdı ki, onu h�m�n d�qio� hnvilk hir balıq uddu.

226

Ah, onun qamı n� q�d�r qaranlıq idi ! Bura körpünün altından d� pisdi, olduqca dar idi, lakin qalay �sg�rcik yen� d� m�tan�tl� dayanırdı . O dümdüz dayanaraq, tüf�ngini döşün� sıxırdı. Balıq o yan-bu yana çırpınırdı. Düz olmayan h�r�k�t­l�r edirdi. O, sonra sakitl�şdi . Bird�n ildınm kimi parlaq bir şey işıldadı. H�r t�r�f işıqlaşdı. Kim is� qışqırdı : «Qalay �sg�rcik» .

Balığı tutdular, bazara apanb satdılar. Oradan onu alıb m;)tb;)X;) g;)tirdil;)r. Aşpaz qadın onu iti bıçaqla doğradı. O, iki barınağı il;) �sg;)rciyin belind;)n yapışıb onu otağa g;)tirdi. Bü­tün ev adamlan balığın qamında S;)yah;)t ed;)n bu q�rib;) qalay ;)Sg;)rciy;) tamaşa etm;)y;) yığışdılar. Ancaq qalay ;)Sg;)rcik öyünm;)di.

Onu masanın üstün;) qoydular. Dünyada n;)};)r olmurl 8sg;)rcik keçmişd;) olduğu otağı V;) uşaqlan gördü. Yen;) o ;)V­V;)lki yerin;) g;)lmişdi . Oyuncaqlar �vv;)lki kimi masanın üs­tünd;) idi. Q;)ş;)ng q;)sr V;) oynayan kiçik qızcığaz da onlann iç;)risind;)ydi. O, yen;) d;) bir ayağı üstünd� düz dayanmış, o biri ayağını is;) yuxan, havaya qaldırmışdı . O da m;)tan;)tli idi . Bu qalay ;)Sg;)rciy;) el;) t�sir etdi ki, az qaldı gözünd;)n qalay yaş tökülsün. Ancaq bu ayıb olardı. 8sg;)rcik oynayan qıza, qız is;) ona baxdı, lakin heç biri bir söz dem;)di.

Bird;)n uşaqlann biri ;)Sg;)rciyi alıb, heç bir S;)b;)b olmadan yanan sobaya atdı. Y ;)qin ki, bunu uşağa tütün qabında olan qulyabanı öyr;)tmişdi.

8sg;)rcik parlaq alovlar içind;) dayanmışdı. Ona çox isti idi . Ancaq bunun oddanmı, sevgid;)nmi olduğunu özü d;) bilmirdi. Üstünd;)ki r;)ngl;)r bütünlük!;) solmuşdu. Lakin bu d;)rdd;)nmi, yoxsa s;)yahat etdiyi zamanını olmuşdu, bunu da heç kas bilmirdi . O, kiçik qıza baxdı, qız da ona, asg;)rcik

227

::)ridiyini hiss etdi, ancaq tüf::)ngi çiynind::) yen::) düz da­yanmışdı. Bird::)n-bir::) otağın qapısı açıldı . Kül::)k oynayan qızı ağzına aldı. Qız düz sobaya, ::)Sg::)rciyin yanına düşdü. O, işıqlı alovlar iç::)risind::) h::)rl::)n::)r::)k yox oldu. Qalay ::)Sg::)rcik is::) ::)riyib yumrulandı. Ert::)si günü xidm::)tçi qadın gülü yığark::)n, bir qalay fu::)k tapdı . Oynayan qızdan is::) bir gül qalmışdı, o da qaralıb kömür::) dönmüşdü.

228

LEYLaKLaR

13 alaca bir şaharin lap kananndakı evin damında leylaklar yuva salmışdılar. Ana leylak dörd balası ila yuvada oturmuşdu, balalar balaca, qara dim-

diklarini yuvadan bayıra çıxanrdılar. Onlann dimdiyi hala qızarmamışdı. Ata leylak dimdiyini uzadıb bir ayağı üstda yuvanın yaxınlığında, damın lap karrannda durmuşdu. O, çox yorulmamaq üçün ayağını qamına yığmışdı . Onun taxtadan qaynldığını düşünmak olardı, çünki qatiyyan harakat etmirdi . «Bu neca gözal va alicanabcasınadır ! - deya o düşünürdü. -Manim arvadımın yuvası yanında keşikçi durur. Axı manim onun ari olduğumu bilmaya da bilarlar. Manim bura keşikçi qoyulduğumu düşüna bilarlar. Bu böyük tasir bağışlayır ! » Bunu deyir va o , yena da bir ayağı üstünda dayanmaqda davam edir.

Küçada bir dasta uşaq oynayırdı. Leylayi gördükda uşaq­lardan an qoçağı sasini bacardıqca uzadaraq leylak haqqındakı köhna malınını yada saldı, qalan uşaqlar da ona qoşuldular.

Ay uzunboğaz leylak, -Ayaqlan beş çarak! Tez ol yuvana uç, get. Dörd balanı xilas et:

229

Birini asacaqlar, Birini d� oğrular Aparacaq, - o birini .K�s�caklar, lap yaqin. Dörduncü qalır, o da Y andınlacaq odda.

Bal alar: - Bax, uşaqlar n� oxuyurlar! - dedil�r. - Onlar deyirl�r ki,

bizi asacaq v� oğurlayacaqlar. Analan onlara dedi : - Onlara ahamiyyat vermayin! Siz qulaq asmasanız, heç

bir şey olmaz. Ancaq uşaqlar susmurdular, onlar oxuyub leylaklari acıq­

landınrdılar, yalnız Peter adlı bir uşaq heyvanlan incitmayİn günah olduğunu deyarak, yoldaşlanna qoşulmaq istamirdi . Ana leyl�k is� balalannı t�skin edirdi. 0:

- ehamiyy�t verm�yin, - deyirdi. - baxın, atanız nec� sakit dayanmışdır, özü da bir ayağı üstünda dayanmışdır.

Balalar: - Biz qorxuruq, - deyib başlannı yuvada gizlatdilar. Ertasi günü uşaqlar yena d� küçay� s�p�l�ndil�r, onlar

leylakl�ri görüb takrar: Birini asacaqlar. Birini d� oğrular aparacaq, - deya oxumağa başladılar. - Demak, bizi asacaq, oğrular aparacaqlar? - dey� balalar

yena da soruşdular. - Yox, canım, yox ! - deya ana cavab verdi. - Bax biz

tezlikla darsa başlayacağıq. Siz uçmaq öyr�nm�lisiniz. Uçmaq öyrandikd� sizinla birlikda ç�m�n�, qurbağalann yanına qo-

230

naq ged�c�yik. Onlar suda bizim qabağımızda oturub : «Qur­qur !» - dey� oxuyacaqlar, biz is� onları yey�c�yik, ı�zz�t ver�c�kdir.

- B�s sonra? - dey� balalar soruşdular. - Sonra biz leyl�kl�r bütün ölk�l�rd�n g�lib payız manevr-

l�rin� toplaşacağıq. Onda lazımi kimi uçmağı bacarmalısınız ! Bunun �h�miyy�ti çoxdur. Pis uçanlan general biz dimdiyi il� d�l�c�kdir. Odur ki, d�rs başlananda bütün qüvv�nizl� çalışın.

- Ancaq uşaqlann dediyi kimi bizi ki, öldur�c�kl�r! Qulaq as, onlar yen� d� oxuyurlar.

Analan dedi : - Siz onlara yox, m�n� qulaq asın. Manevrd�n sonra biz

buradan uzaqlara, uca dağların, qaranlıq meş�l�rin o tayına, isti ölk�y�, Misr� uçacağıq. Orada üçkünc daş evl�r vardır, bu evl�rin t�p�si lap buludlara söyk�ninişdir, onlara piramida deyirl�r. Bu pirarnİdalar �n q�dim zamanlarda, leyl�kl�rd�n birinin bel� öz t�s�vvürün� g�tirm�diyi bir zamanda tikil­mişdir. Orada daşan bir çay vardır, çay daşdıqda bütün ölk� bataqlığa dönür, bataqlıqda g�zib, qurbağa yeyirs�n.

Balalar: - Oho ! - dedil�r. - B�li. Çox göz�ldir! Orada bütün günü s�n�tin yem�k

olur. Biz orada yaxşı yaşadığımız zaman burada ağaciann bütün yarpaqları tökül�c�k, el� bir soyuq olacaqdır ki, buludlar donub ağ parça ş�klind� qırıq-qırıq yer� tökül�c�k­dir.

Ana balalanna qar haqqında danışmaq ist�yirdis� d�, bunu yaxşı aniada bilmirdi.

- B�s bu pis uşaqlardamı parça-parça donacaqlar? - dey� balalar soruşdular.

23 1

- Y ox, onlar parça-parça donınayacaqlar, ancaq uşuya­caklar! Qaranlıq bir otaqda oturuh danxacaq va burunlarını bayıra çıxarmağa da cürat etmayacaklar. Siz isa çiçaklar açan, günaş parıldayan o yad ölkada özünüz üçün uçacaqsınız.

Bir müddat keçdi, balalar böyüyüb, yuvada ayağa qal­xaraq atrafa baxa bilirdilar. Ata leylak har gün onlara yağlı qurbağa, balaca koramaUar va tapa bildiyi har cür başqa tika­lar gatirirdi . O, cürbacür ayianeali şeylada balalarını neca da taskin edirdi ! Başı ila quyruğunu tutur, boğazında cır-cır var­mış kimi dimdiyini şaqqıldadır va onlara müxtalif bataqlıq ahvalatlan söylayirdi .

Gözal günlarin birinda anaları onlara: - Oxumaq vaxtı artıq çatmışdır, - dedi va dörd balanın dördü da yuvadan da­mın üstüna çıxmalı oldular. Parvardigara, onlar neca sandala­yir, qanadlan ila müvazinatlarini na qadar saxlayırdılarsa da, yena da az qalırdılar ki, yıxılsınlar!

Anaları onlara: - Mana baxın, - dedi . - Başınızı bela, ayağınızı da bela

atın ! Bir-iki ! Bir-iki ! Bax bu siza hayatda özünüza yol açınağa kömak edacakdir! - deya o bir neça qanad çalıb uçdu. Balalar nahamar halda göya tullandılar va şappıltı ila yera sarildil�r ! Çünki madalari olduqca dolu idi .

Balalardan biri : - Man oxumaq istamiram, - deyib geri, yuvasına qayıtdı .

- Man isti ölkalara asla uçmaq istamiram. - Demak, qışda burada donmaq istayirsan? Yoxsa ista-

yirsan ki, uşaqlar galib sani düşürsünlar, suda boğsunlar, yaxud da yandırsınlar? Dayan, man bu saat onları çağıraram.

Bala: - Vay, yox, yox ! - deyib yena da yuvadan damın üstüna

tullandı .

232

Üçüncü günü balalar birt�h�r uçur v� analan kimi qa­nadlannı açaraq havada dura bil�c�kl�rini t�s�vvür edirdil�r, ancaq o saat damın üst� s�rilirdil�r. Bel�likl�, yen� d� qanadlan il� işl�m�li oturdular.

Bu zaman uşaqlar küç�d� toplaşıb : Ay uzunboğaz leyl�k! - dey� oxuyurdular. - Uçub onların gözl�rini dimdikl�rimizl� çıxarınayaqmı?

- dey� balalar soruşdular. Analan: - Y ox, lazım deyil ! - dedi . - Siz, yaxşısı budur, m�n� qu­

laq asın. Bu daha �h�miyy�tlidir. Bir, iki, üç ! indi sağa uçaq: bir, iki, üç ! indi sola uçaq. indi d� hacanın �trafında uçaq. Çox göz� I! Axınncı uçuş çox yaxşı çıxdığından sabah m�niml� birlikd� göl� uçmağınıza icaz� verir�m. Bir çox sevimli ail�l�r öz uşaqları il� birlikd� oraya toplaşacaqlar, - orada özünüzü göst�r�rsiniz ! M�n sizin hamıdan sevimli olmağınızı ist�­yir�m. Başınızı dik tutun, bu daha göz�l v� t�siredicidir.

- B�s biz bu pis uşaqlardan intiqam almayacağıqmı? -dey� balalar soruşdular.

- Qoy onlar ist�dikl�rini qışqırsınlar. Siz is� buludlara uçub pirarnİdalar ölk�sini gör�c�ksiniz. Onlar is� qışda burada soyuqdan donacaq, bir d�n� d� yaşıl yarpaq, bir d�n� d� şirin alma görın�y�c�kl�r.

- Ancaq biz yen� d� onlardan intiqam alacağıq, - dey� balalar bir-birin� pıçıldadılar v� d�rsl�rin� davam etdil�r.

Leyl�k haqqında malınını birinci olaraq oxuyan �n balaca uşaq hamıdan d�c�l idi . Onun c�misi altı yaşı olardı, ancaq leyl�yin balalan onun yüz yaşı olduğunu düşünürdül�r. Axı uşaq onların atasından da, anasından da çox-çox böyük idi v� bu leyl�k balalan, uşaqlann v� böyük adamların yaşı haqqında

233

nJ bilirdilJr ki? BelJliklJ, leylJk balalannın intiqamı bu oğlanın başında çatıarnalı idi, çünki bu işJ birinci olaraq o başlamışdı VJ leylJklJrJ hamıdan çox o gülürdü. Balaların ondan çox acıqlan gJlirdi vJ böyüdükcJ dJ ondan az tJhqir eşitmJk istJyirdilar. NJhayat, ana leylJk uşaqdan birtahJr intiqam alacağını vJd etmali oldu, ancaq bu intiqam onlann isti ölkJyJ uçacaqlan gündan tez olmayacaqdır.

- 8vvJlcJ böyük manevrlJrdJ özünüzü necJ aparaca­ğınıza baxanq, iş pis getsJ VJ general dimdiyi ilJ sizin sinJnizi deşsa, demak, uşaqlar bir dJrJcJyJ qJdJr haqlıdırlar. Onda baxanq !

Balalar: - GörJrsJn ! - deyib sJyla mJşqa girişdilar. Gündan-günJ

iş daha da yaxşılaşırdı VJ nJhayJt onlar elJ asan va gözJl uçmağa başladılar ki, baxanın xoşu galirdi .

Payız girdi, leylJklJr qışı isti ölkJlJrJ uçmaq üçün hazırlaşmağa başladılar. ManevrlJr dJ belJ keçdi ! LeylJklJr meşalarin, dağların üzJrindJn uçdular . . . Qarşılannda böyük sJyahJt durduğu üçün onlar özlJrini sınamalı idilar. Bizim balalar özgalarindan farqlandilar va imtahanda an yüksak -çox yaxşı qiymat aldılar. ÜstJlik onlara qurbağa VJ koramal da verdilar. Qurbağa va korarnalı yemak olardı, onlar bela da etdilar.

- indi biz intiqam alacağıq, - dedilJr. Analan: - Y axşı, - dedi. - Baxın, man na düşünmüş am, bu ha­

mısından yaxşı olacaqdır. Man bir göl tanıyıram, balaca uşaq­lar, leylak onları götürüb ata-analannın yanına aparmayıncaya qadar bu gölda otururlar. Qaşang balaca uşaqlar orada yatıb, sonra heç bir zaman göra bilmayacaklarİ antiqa yuxular

234

görürl�r. Bütün ata-analar bel� balalan, bütün uşaqlar is� bel� qardaşlan, yaxud da hacılan olmasını çox ist�yirl�r. Göl� uçub, oradan körp� bir uşağı g�tir�rik ev�, leyl�kl�ri acıqlan­dırmayan uşaqlann yanına aparanq, bizi lağa qoyan pis uşaqlar is� heç şey almazlar.

- Bizi birinci d�f� acıqlandıran o kinli oğlan b�s n� olsun? - dey� cavan leyl�kl�r soruşdular.

- Göld� bir ölü uşaq uzanmışdır, o ölü kimi yatıbdır, -onu kinli uşağa aparanq. Ona ölü bir qardaş g�tirdiyimizi gör­dükd� qoy o ağlasın. Gürnan edir�m ki, heyvanlan incitm�k günahdır, - dey�n oğlanı unutmamışsınız. Biz o m�rh�m�tli oğlana bir d�f�d� qardaş da, bacı da apararıq. Onun adı Peterdir, onun ş�r�fin� biz d� adımızı Peter qoyuruq. O dediyi kimi d� oldu. O zamandan bütün leyl�kl�ri Peter çağınrlar.

235

KÜL8K V ALDEMAR DO Va ONUN QIZLARININ 8HV ALATINI DANlŞlR

ül�k otlann üstünd�n ötüb keçdimi onları sular t�ki cilv�l�ndirir, taxılın üstünd�n keçdimi, onu d�niz kimi dalğalandırır: bu, kül�yin at oynatmağıdır. indi g�l onun hekay�tl�rin� qu­

laq as ! Kül�k bu hekay�tl�ri avazia danışır, s�si d� gah zild� olur, gah b�md�: meş�d� bir cür s�sl�nir, d�lm�-deşikd�n iç�ri girdiyi evd� başqa cür. Bir s�maya bax gör, buludları kül�k nec� qovur, lap qoyun sürüsü kimi ! H�, darvazalarda nec� uğuldadığını eşidirs�n? El� bil qarovulçu , boru çalır ! Soba borularında, sobanın içind� nec� d� q�rib� s�sl�nir ! Odun çırtıldayır, �trafa qığılcım s�p�l�yir; alovun gur işığı otağın lap uzaq guş�l�rin� d� düşür. Otaq nec� isti, nec� rahatdır, ocaq qabağında oturub, nağıla qulaq asmaq nec� xoşdur! Qoy ancaq kül�k özü danışsın ! T�kc� o özü bizim hamımızdan artıq nağıl v� �hvalat bilir. Qulaq as, o, söz� başlayır:

«Vıyyyy! as keç» - bu, . onun n�qar�tidir. - Böyük Beltin sahilind� qırmızı k�rpicd�n tikilmiş varlı

malikan�si var ! - kül�k hekay�tin� başlayır.- Onun h�r k�r­pici m�n� tanışdır, onlardan Marsk Stiq qalası tikil�nd� hamı­sını birc�-birc� görmüşdüm; qala uçub-dağılandan sonra k�r­picl�r yen� iş� yaradı : onlardan t�z� divar hördül�r, t�z� Bor­rebyu mülkünü tikdil�r, mülk indi d� durur.

236

Malikan�nin bütün �sil-n�s�bli sahibl�rini tanıyırdım; gözl�rim ön ün d� çox n�sill�r d�yişdi ! M�n indi Valdemar Do v� onun qızlarından danışacağam!

Valdemar Do başını uca tuturdu, çünki damarında kral qa­nı axırdı ! Peş�si d� t�kc� maral ovlamaq v� ş�rab içm�k deyildi, yaxşı işl�ri d� vardı ! Hansı işl�rdi? «Vaxt g�l�r, m�lum olar !» - deyirdi .

Onun xanımı, �ynind� z�rxara, par-par parıldayan naxışlı döş�m�d� şahan� yerişl� g�zirdi; ev z�ngin b�z�nmişdi : xalı­lar, balıalı oyma mebel. Bils�niz xanım özü il� n� q�d�r qızıl, gümüş qab-qaşıq cehiz g�tirmişdi ! Zirz�mid� alman piv�si saxlanırdı - h�l�lik orda b�zi şeyl�r saxlanırdı ! Tövl�l�rd� k�h�r atlar kişn�yirdi . B�li, Borrebyu sahibi varlı idi, var-döv­l�ti h�l� ki, �ld�n çıxmamışdı . Onun uşaqları da vardı, üç z�rif çiç�k: İda, Y ohanna v� Anna Dorteya - görürsünüz, adları da yadımdadır !

Bu mülkd�, başqa q�dim mülkl�rd� olduğu kimi, �sil­n�s�bli xanım iri qonaq otağında qızlarla b�rab�r oturuh yun �yirmirdi . Y ox, o, z�rif s�sli ud çalı b oxuyurdu, t�kc� q�dim Danimarka malınılarını yox, özg� malınılarını özg� dill�rd� d� oxuyurdu. Malikan�d� ş�nlik hökmf�rma idi, yaxın-uzaq ell�rd�n adlı-sanlı qonaqlar g�lmişdi, musiqi s�si göy� bül�nd

olurdu, q�d�hl�rin cingiltisini heç m�n d� batıra bilmirdim! B�li, burada s�s-küy, ağaların t�k�bbürü hökm sürürdü, burada ağalar vardı, amma allahlan yoxdu! . .

Kül�k: - Bir may axşamı idi, - dedi, - m�n q�rbd�n t�z�c� qa­

yıtmışdım; m�n Yutland sahilind� g�mil�rin çırpılıb parça­landığını gördüm, çöll�rd�n, yaşıl meş�li sahill�rin üstünd�n �sib keçdim, Fyun adasında, Böyük Belt sulannda vıyıldadım,

237

ancaq Zelandiya sahill�rin� çatanda sakitl�şdim. Borrebyu yaxınlığındakı göz�l palıd meş�sind� uzanıb rahatlandım; o vaxt meş� h�l� salamat idi.

8trafda yaşayan cavan oğlanlar meş�d� çır-çırpı v� quru budaqları yığırdılar. Bir qucaq yığıb k�nd� qayıdırdılar, çır­pını, quru budaqlan qalaqlayıb od vurur, dövr�sind� oynayıb­oxuyurdular. Qızlar da oğlanlardan geri qalmırdılar.

- M�n sakit uzanmışdım, - deyib kül�k söhb�tin� davam el�di, - v� �n göz�l oğlanın ocağa atdığı hudağı astaca püf­l�yirdim. Budaq o biril�rd�n gur alışdı, oğlanı da may kralı seçdil�r, o da qızlardan birini özün� kraliça seçdi . N ec� ş�nlik, nec� sevine vardı ! Ağaların evind�ki ş�nlikd�n d� artıq!

Ağaların evin� t�r�f bu vaxt beş-altı qızıl bir karet gedirdi. İçind� d� evin xanımı, onun üç qızı - üç z�rif, göz�l �tirli çiç�k: qızılgül, suzanbağı v� solğun sünbülçiç�yi. Ananın özü iri zanbağa oxşayırdı; yerind� şax oturmuşdu, oxuyub-oyna­mağını dayandınb, ona t�zim ed�n k�nd camaatının salamma cavab vermir, baş t�rp�tmirdi . El� bil başını t�rp�ts�, beli sınacaqdı.

M�n fıkirbşdim:

«B�s siz kiml�rin kraliçası olacaqsız, ağ qızılgül, su­zanbağı, solğun sünbülçiç�yi - onlar indi d� gözümün qaba­ğındadırlar. - Sizin qism�tiniz�, y�qin ki, alic�nab c�ngav�r­l�r, b�lk� d� şahzad�l�r düş�c�k! »

Vıyyy ! 8 s keç, �s keç ! Karet ötüb getdi, k�ndlil�r yen� oynamağa başladılar. Bor­

rebyu, Tyerebyu v� başqa yaxın k�ndl�rd� yayı bel� qarşı­layırdılar!

Kül�k danışırdı : - Gee�, m�n qalxanda is� �sil-n�s�bli xanım yatağa düşdü

23 8

v� daha ayağa durmadı. Bütün insanların başına g�l�n hadis� onun da başına g�ldi, burda t�z� heç bir şey yoxdu. Valdemar Do bire� d�qiq� fıkir-x�yal içind� dayandı, ür�yind�n bu sözl�r keçdi : «Vüqarlı ağac �yil�r, amma sınmaz». Qızları ağladılar, nök�r-qulluqçu da gözüyaşlı g�zib-dolandı. F�q�t xanım Do uçub getdi, m�n d� �sib getdim! Vıyyy! - kül�k uğuldadı.

- M�n geri qayıtdım - m�n Fyun adasının v� Belt sula­rının üstünd�n ötüb, çox vaxt qayıdırdım - v� Borrebyuda, d�niz sahilind�ki göz�l palıd meş�sind� uzandım. Meş�d� ba­lıq ovlayan d�niz qartalları, meş� göy�rçinl�ri, qara qarğalar v� qara leyl�kl�r yuva qurmuşdular. İlk bahar çağı idi, yuva­ların birind� yumurtalar vardı, o birind� quş balaları civil­d�yirdi, quşlar da meş� üstünd� çığırışa-çığırışa, d�st�-d�st� dövr� vururdular! Meş�d�n balta s�sl�ri g�lirdi, uca palıd ağaciarı kökünd�n baltalanırdı : Valdemar Do balıalı üçgöy�r­t�li h�rbi g�mi düz�ltdirm�k ist�yirdi, fıkirl�şirdi ki , y�qin, kral g�mini satın alar. D�nizçil�rin nişan�si, quşların sığma­cağı olan meş�ni bax el� buna gör� qırırmışlar. Hörümç�k quşları qorxu içind� özl�rini ora-bura vururdular, axı, yuvaları dağıdılmışdı, yuvasız qalmış d�niz qartalları, başqa meş� quş­ları da vahim� il� acıqla göyd� fırlanırdılar. M�n onların

halına yanırdım! Qarğaların, dolaşaların kinay�li çığırtıları al�mi başına

götürmüşdü: «Qırırr ! Dağğılır ! Qırırr ! Qırırr !» Meş�d�, bir d�st� işçinin yanında Valdemar Do dayan­

mışdı, üç qızı da yanındaydı. Hamısı da quşların v�hşi çığırtı­Ianna gülürdü, hamısı, t�kc� kiçik qızı Anna Dorteyadan baş­qa. Onun quşlara yazığı g�lirdi, iş qara leyl�yin yuva qurduğu yarıqurumuş palıd ağacına çatanda, o, göz yaşları içind�

239

atasına yalvardı ki, ağacı baltalatmasın, yuvadan boylanan leyl;}k balalarını m;}hV el;}m;}sin. B;}li, qara leyl;}yin X;}trİn;} palıda ;}1 vurulmadı; bir ağac n;} olan şeydir ki !

Baltalar, mişadar İŞ;} düşdü: üçgöy;}rt;}li g;}mi düz;}ldir­dil;}r. G;}miqayıran cavan oğlan ;}Sİl-n;}S;}bli olmasa da, n;}cib n;}sild;}ndi . Gözl;}ri, alnı onun ağıllı olduğuna d;}lal;}t edirdi . Valdemar Do da oğlanın söhb;}tl;}rİn;} h;}V;}Sl;} qulaq asırdı . Borrebyu sahibinin on beş yaşlı böyük qızı İda da onun söhb;}tl;}rin;} valeh idi . G;}miqayıran oğlansa öz al;}mind;} özü il;} İda üçün saray qururdu; bu sarayda onlar İda il;} yanaşı oturmuşlar, ;}r};} arvad kimi ! H;}rgah saray daşdan tikils;}ydi, d;}r;}li-t;}p;}li, meş;}li, bağlı-bağatlı malikan;} olsaydı bu yen;} d;} mümkündü. Amma heyhat, S;}rÇ;} duma qatanna qoşula bilm;}Z. N;} q;}d;}r ağıllı olsa da, çavan oğlan yoxsul idi. Vıyyy! M;}n götürüldüm, o da götürüldü, o daha burda qalmağa cür;}t el;}mirdi, İda da taleyin;} boyun ;}ydi ; ;}lind;}n n;} g;}lirdi ki?

- Tövl;}l;}rd;} k;}h;}r atlar kişn;}yirdi, - deyib kül;}k heka­y;}tinin ardını danışırdı, - iki göz ist;}yirdi onlara tamaşa el;}­sin ! El;} tamaşa el;}yirdil;}r d;}. T;}Z;} h;}rbi g;}mini almaq üçün ona baxmağa Ş;}XS;}n kralın gönd;}rdiyi adınİral oynaq atlara heyranlığını ucadan bildirirdi. M;}n h;}r şeyi aydın eşidirdim, axı, ağaların ardınca açıq qapıdan ffi;}n d;} iç;}ri girirdim, sapsarı samanı ayaqlarının altına m;}n S;}p;}l;}yirdim. Valdemar Do qızıl ;}1;} g;}tirm;}k ist;}yirdi, admiral da k;}h;}r atları ona gör;} bel;} t;}rifl;}yirdi . Amma onu başa düşm;}dil;}r, alver d;} baş tutmadı . G;}mi Nuhun g;}misi kimi üstü taxtalarla örtülü halda sahild;} qaldığı kimi qaldı : göy d;}nizl;}rd;} üzm;}k onun qism;}ti deyilmiş ! Vıyyy ! as keç ! as keç ! ' - kül;}k uğuldadı. ­Ona baxanda ür;}y;} od düşürdü !

Qış g;}ldi, çöll;}r-düzl;}r ağ yorğana büründü, Beltin üstü

240

il:;l buzlar axıb getdi, m:;ln d:;l dalğalan sahil;) qovdum, g:;lmiy;) çırpdım; g:;lminin dövr:;lsind:;l qapqara qarğalar qanad çaldı ; quşlar boş, kims;)siz g;)minin yan-yör:;lsin;) qonur, açıqlı-acıqlı qışqırır, viran qalmış meş;), dağılmış yuva, yurdsuz qoca quşlara, cavan quşlara gör;) qarğış tökürdül;)r. Bu dağıntı n;)­yin xatirin;) olmuşdu? Ü;)r;)ksiz, heç vaxt sularda üzm;)y;)C;)k vüqarlı g;)minin xatirin:;l.

M;)n yerd;)n qan sovurdum, g:;lminin :;ltrafına t:;lp;) kimi yığdım. Mahnımı, çovğunun musiqisini eşitdirdim ona, qoy bunlara alışsın, g;)midir, axı ! Vıyyy! 8s keç !

Qış da ötdü. Qış da, yay da ötüb keçir, m;)n keçib gediyim kimi, qar tökdüyü kimi, alma çiç:;lyini, ağaclar yarpağını tökdüyü kimi. Ötüb keçin! Ötüb keçin! Siz d;) ötüb keçin, insanlar.

Amma qızlar h:;l}:;l cavandılar. İda ;)VV;)ll;)r, g:;lmiqayıran ona vurolduğu vaxtlardakı kimi, qızılgült:;lk açırdı. O, alma ağacı altında dayanıb X:;lyala dalanda m:;ln onun uzun, qızılı tell;)ri};) oynayırdım, gül }:;lÇ;)kl;)rini başına S;)p;)l;)yirdim, o bunu heç hiss el;)mirdi . Qız bağın şaxbudaqlı ağaciarı ara­sından görün;)n al gün;)Ş;), qızıl r;)ngli üfüq;) baxırdı .

Bacısı Y ohanna qam;)tli, ağ suzanbağına oxşayırdı, vüqarlı başını dik tuturdu, beli d;) anasının beli kimi ine;) idi. O, divar­

larından ;)Cdadlannın Ş;)kill;)ri asılmış iri yataq otağına girm;)­yi xoşlayırdı. Ş;)kill:;lrd:;l m:;lXm;)r, ip;)k paltar geyib, nazik hörüklü saçıanna inci düzülmüş, Q:;lŞ:;lng papaq qoyan ;)Sil­fl;)S:;lbli xanımlar t:;lsvir olunmuşdu. Onlar nec:;l d;) göz;)ldil:;lr ! 8rl;)ri zireh, d;)mir, ya da astanna d;)};) d;)risi vurulmuş mavi boyunluğu şax dayanmış plaş geymişdil;)r. Qılıncları beld;)n yox, yandan asılmışdı. Gör;)S;)n, vaxt g;)}:;lnd:;l Y ohannanın Ş:;lkli harda asılacaq, onun alic:;lnab ;)ri n:;l görk;)md;) olacaq?

24 1

B�li, qız bu bar�d� fıkirl�şir, dodaqları ür�yind�n keç�n sözl�ri pıçıldayırdı.

Solğun sünbülçiç�yi Anna Dorteya sakit, t�mkinli on dörd yaşlı qız idi. iri açıq-mavi, ağıllı gözl�ri vardı, dodaqlarında t�b�ssüm oynayırdı. Bu t�b�ssümü m�n onun dodaqlarından üfürüb apara bilmirdim.

Anna Darteyanı bağda, yolda, ç�m�nd� tez-tez görürdüm; o, cürb�cür otlar, çiç�kl�r yığırdı, bilirdi ki, bunlar atasına g�r�k olacaq: atası otlardan, gül-çiç�kd�n d�rman hazırlayırdı. Valdemar Do vüqarlı v� c�surdu, h�m d� bilikli idi ! O, çox bilirdi . Bu, hamıya m�lumdu, hamı onun biliyind�n danışırdı. Onun otağında yayda da ocaq yanırdı, qapısı da h�miş� qıfıllı olurdu; burda o, gec�-gündüz işl�yirdi, amma öz işi haqqında söz dem�yi xoşlamırdı; t�bi�td�n t�crüb�ni t�nhalıqda apar­maq lazımdır; az qalıb, dünyada �n qiym�tli şeyi - qırmızı qızılı tezlikl� tapacaq!

- Bax, buna gör� borudan tüstü qalxır, odun çırtıldayır, ocaqda alov şöl�l�nirdi ! Alovun gur yanınağında m�n özüm ona köm�k el�yirdim! - deyib kül�k hekay�tini davam et­dirirdi . - Olacaq ! Olacaq ! - borunun içind�n Valdemar Do

üçün uğuldadım. - H�r şey tüstüy�, his�, kömür�, kül� çev­ril�c�k! H�r şey zay olacaq! Vıyyy! as keç ! as keç ! Olacaq ! Olacaq! F�q�t Valdemar Do dediyind�n dönmürdü.

Tövl�d�ki o k�h�r atlar hardaydı? Dolablardakı qızıl­gümüş, çöll�rd�ki naxır, bütün var-dövl�t hara sovrulmuşdu? B�li, bunların hamısını �ri tm� k . . . qızıl putanın içind� �ritm�k mümkündür, amma ondan qızıl alınmaz !

Anbarlar, zirz�mil�r, çardaqlar bomboş boşaldı . Adam azaldı, siçan çoxaldı . Şüş�l�r sındı, çatladı, daha qapıdan girm�yim� ehtiyac qalmadı ! «Tüstü g�l�n yerd� xör�k biş�r»,

242

amma burdan el:;, qalın tüstü qalxırdı ki, qırmızı qızılın xatirin:;, bütün azuq:;,ni udurdul

M:;,n malikan:;,nin darvazası ağzında el:;, uğuldayırdım, el:;, bil qarovulçu boru çalırdı, ancaq indi burda daha qarovulçu yoxdu! M:;,n qüll:;,d:;,ki yelqovanı fırladırdım, o da cırıldayırdı, el:;, bilirdin qüll:;,d:;, qarovulçu xoruldayır, ancaq daha orda da qarovulçu yoxdu. Orda siçanlarla siçovullar oynaşırdı. Ağa evind:;, dil:;,nçi süfr:;,si açılırdı, dolablarda dil:;,nçi payı da tapıl­mırdı; qapılar yerind:;,n çıxmışdı, h:;,r yan d:;,lm:;,-deşikdi, m:;,­nim üçün meydan açılmışdı ! El:;, buna gör:;, ordakı bütün işl:;,rd:;,n x:;,b:;,rdardım.

Tüstüd:;,n, güld:;,n, fikir v:;, qayğıdan, yuxusuzluqdan Bor­rebyu sahibinin saç-saqqalı ağardı, üzünün d:;,risi saralıb bü­züşdü, ancaq çuxura düşmüş gözl:;,ri arzuladığı qızılın h:;,sr:;,tind:;,n h:;,rislikl:;, alışı b yanırdı !

M:;,n :;,sib, onun üzün:;,, saqqalına tüstü v:;, kül üfürürdüm; qızıl hasil:;, g:;,lmirdi, :;,v:;,zind:;, bolluca borç yığılırdı .

M:;,n sınmış p:;,nc:;,m şüş:;,l:;,rind:;,, d:;,lm:;,-deşikd:;, vıyıldayır, qızların r:;,ngi solmuş, köhn:;,lmiş paltarlarının yığıldığı san­dıqların için:;, girirdim; qızlar bu paltarları :;,yinl:;,rind:;,n çıxar­mırdılar, çünki d:;,yişikl:;,ri yoxdu! B:;,li, beşik başında onlar üçün oxunan laylalardakı b:;,xt:;,v:;,rlik onlara qism:;,t olmadı ! Ağa evind:;,ki güz:;,ran b:;,lalı oldu. O evd:;, t:;,kc:;, m:;,nim s:;,sim gur çıxırdı, - deyib kül:;,k n:;,ql edirdi. - M:;,n evin üstün:;, qar s:;,p:;,l:;,yirdim, deyirl:;,r ki, qar adamı qızdırır; yandırmağa odunlan yoxdu, meş:;,ni qırıb qurtarmışdılar. Şaxta k:;,sirdi . M:;,n evin içind:;, at oynadırdım, bacalardan, d:;,lm:;,-deşikd:;,n otaqlara t:;,pilirdim, damı-divan yalayırdım, g:;,r:;,k özümü tox tutaydım axı ! 8sil-n:;,s:;,bli xanım qızlar da soyuqdan yorğan­döş:;,y:;, girmişdil:;,r; atanın özü is:;, x:;,z örtüyün altına soxul-

243

muşdu. Yem�k yox, yanacaq yox, - bu da ağa yaşayışı ! Vıyyy ! 8s keç ! B�sdir! B�sdir ! Lakin c�nab Do bununla da sakitl�şmirdi .

«Qış ged�r, bahar g�l�r ! - deyirdi . - Ehtiyac öz yerini bolluğa ver�r! Ancaq bolluq bel� tezlikl� g�lmir ! Mülkü girov qoymuşam, daha gözl�m�k olmaz, eybi yoxdur, qızıl lap tez hasil� g�l�c�k. . . pasxa bayramına !»

Onun hörümç�y� pıçıltı il� dediyi sözl�ri m�n eşitdim. Deyirdi : «S�n s�birli, hövs�l�li balaca toxucusan, s�n m�n� s�birli olmağı öyr�dirs�n! s�nin toxuduğunu qınb yırtırlar, s�n t�z�d�n başlayırsan v� toxuyub axıra çatdınrsan! Qınb yırtırlar, yen� t�z�d�n başlayırsan, t�z�d�n, t�z�d�n! Bel� d� olsun g�r�k! s�brin sonu mükafatdır ! »

Bu da pasxanın birinci günü: kils� z�ngl�ri çalındı, göyd� gün�ş parladı. Valdemar Do bütün gec�ni dinelik bilm�d�n işl�di; qaynatdı, soyutdu, qarışdırdı, süzüb ayırdı. D�rind�n köks ötürdüyünü, ür�kd�n dua el�diyini eşidirdim, n�f�s d�rm�d�n işl�diyini görürdüm. Çırağının sönm�yini d� hiss el�m�di. M�n üfiirüb kömürl�ri göz�rtdim, z�if qızartı onun divar kimi ağarmış üzünü v� çuxura düşmüş gözl�rini işıq­latdı. Bird�n bu gözl�r alacalandı, iril�şdi, iril�şdi, az qaldı h�d�q�sind�n çıxsın !

Şüş� qaba bax ! Parıldayır. Alov kimi yanır . . . N�dirs�, ağır, ş�f�qli bir şeydir! C�nab Do şüş� qabı titr�k �li il� qaldınr, h�y�candan boğula-boğula çığınr: «Qızıl ! Qızıl ! » O, ayaq üst� zorla dayanmışdı, yanından öts�ydim, yıxılacaqdı ! Lakin m�n közü alışdırmaqla kifay�tl�ndim v� onu qızlarının tir-tir �sdiyi otağa ötürdüm. Üst-başı, pırtlaşmış saç-saqqalı tamam kül içind�ydi.

O, qam�tini şax tutdu, kövr�k şüş� qabın içind�ki s�rv�ti

244

hündür� qaldırdı. «Tapdım! Tapdım! Qızıl ! » - deyib qışqırdı, gün altında b�rq vuran qabı qızlanna t�r�f uzatdı, ancaq . . . �li titr�di, qab yer� düşüb çilik-çilik oldu ! Son ümid d� sabun köpüyü kimi partlayılı yox oldu ! Vıyyy! 8s keç ! M�n d� kimyag�rin evind�n vıyıltı il� çıxdım.

Payızın qurtarhaqurtannda günl�r qısalıb, duman öz n�m köyn�yini qırmızı gil�meyv�l�rin, ağaciann çılpaq budaqla­nnın üstün� sıxanda m�n t�z�-t�r, gümrah halımda yenid�n qayıtdım, �sib göy üzünü t�mizl�dim, �lim� keç�n qurumuş budaqlan da sındırdım - çox böyük iş olmasa da, h�r halda bunu el�m�k lazımdı. Borrebyudakı ağa evi d� t�rt�miz t�miz­l�nmişdi, el� bil ora süpürg� ç�kilmişdi, amma başqa s�liq�d�. Valdemar Donun düşm�ni, basnesli Ove Ramel, Borrebyu malikan�sinin girov kağızı �lind�, t�l�bl� g�ldi : indi ev d�, bütün müx�ll�fat da onun ixtiyanna keçirdi : m�n sınmış p�nc�r�l�rd� var gücüml� uğuldadım, yerind�n çıxmış qapılan çırpdım, d�lm�-deşikd� vıy-vıy vıyıldadım! Qoy c�nab Ove burda qalmaq h�v�sini itirsin ! İda il� Anna Dorteya acı göz yaşı tökdül�r, Y ohanna is� vüqarla şax dayanmışdı, üzün� ölü r�ngi çökmüşdü, barınağını da dişl�ri arasında el� b�rk sıxmışdı ki, qanl fışqırmışdı. Amma bunun heç n�y� köm�yi daymazdi ! Ove Ramel icaza verdi ki , c�nab Do ömrünün axı­rına kimi bu evd� yaşasın, ancaq bunun üçün ona heç sağ ol da dem�dil�r. Axı m�n h�r şeyi eşidirdİm v� görürdüm ki, yurdsuz-yuvasız zad�gan başını vüqarla dik tutdu, qam�tini düz�ltdi . Bu d�m m�n dama el� b�rk çırpıldım, qoca cök� ağacianna el� b�rk vurdum ki, �n iri, sağlam bir hudağı sındırdım, budaq darvaza ağzına düşdü v� süpürg� kimi orda qaldı - b�lk�, iç�rid�n n�s� süpürüb atmaq lazım g�ldi . El� süpürüb atdılar da - �vv�lki sahibl�ri !

245

Çox ağır çağlardı, amma ürak dözümlü, ruh sarsılmaz idi. 8yinlarindaki kam-köhnadan va bir da taza aldıqlan şüşa

qabdan. savayı onlann heç nayi qalmadı; yera sapalanmiş, onlara varlanmaq vadi vermiş, amma vada xilaf çıxmış sarvati yığıb bu şüşa qaba tökdülar. Valdemar Do onu sinasinda giz­latdi va al ağacını götürdü; vaxtila zangin, dövlatli Borrebyu malikanasinin sahibi üç qızı ila barabar Borrebyunu tark eladi. Man onun pörtmüş üzünü sarinladir, saqqalını, uzun ağ saç­larını tumarlayır va bacardığım kimi oxuyurdum: «Vıyyy! as keç ! as keç ! » Bu da zadagan möhtaşamliyinin sonu!

İda ila Anna Dorteya atalarının yanınca gedirdilar, Y o­hanna darvazadan çıxanda dönüb geri baxdı. Na üçün? Xoş­baxtlik ki geri dönmür! O, Marsk Stiq qalasının karpic­larindan hörülmüş qırmızı karpic divarlara baxdı va Marsk Stiqin qızlarını xatırladı .

Tutub kiçik hacının alindan böyük hacı, dolandı qapı-qapı, ağladı acı-acı.

Y o hanna yoxsa bu nağmani yadına saldı? indi diyarba­diyar gazan üç hacı idi, dördüncüsü da ata. Bir vaxdar karetda getdiklari yolda payi-piyada yeridil�r. Smidstrup çölün�, ild�

on markaya kiraya tutduqlan daxmaya san yön�ldilar. Ağaların taza manzili, boş divarlar, boş qab-qazan. Qarğalar, dolaşalar başlannın üstünda dövra vurur, kinaya ila çığınr­dılar: «Qınrr! Qınrr! Dağılır! Qınrr!»

Borrebyu meşasinda balta zarbalarindan ağaclar yera sarilanda da quşlar bela çığınrdılar.

Var gücümla qulaqlanna asib, eşitmaya mane olsam da, c�nab Do v� qızları bu çığırtılan yaxşı başa düşdül�r.

Onlar daxmaya girdil�r. man da bataqlıqlar, ç�m�nl�r üstündan, quru kolluqlar, yançılpaq meş�l�r üstündan açıq

246

daniza, ' uzaq ölkalara asib getdim. Vıyyy! as keç ! as keç ! İllar belaca keçib getdi.

Y axşı, bas Valdemar Don un başına, onun qızlannın başına na galdi? Ha, bunu indi külak biza danışar.

- Son dafa man Anna Dorteyanı, solğun sünbülçiçayini gördüm, amma o, artıq belibükülü qan idi, axı, ahvalatdan düz alli il ötmüşdü. O, hamıdan çox yaşamışdı va har şeyi bitirdi .

Viborq şahari yaxınlığında, çölda keşişin taza, qaşang, qırmızı karpicdan tikilmiş evi vardı. Soba hacasından qalın tüstü qalxardı. Keşişin fağır arvadı, gözal qızlan pancara qabağında oturub, bağçadakı qalın göyam kollannın arasından çöla baxardılar. Onlar orda na görmüşdülar? Onlar yarıuçuq daxmanın damındakı leylak yuvasına baxırdılar. Damın üstün­da mamır va yabanı sarımsaq bitmişdi, aslinda damın özü yoxdu, daxmanı ela leylayin yuvası örtmüşdül Qaydaya sa­lınan birca ela bu yuva idi, onu da leylak saliqada saxlayırdı !

- Bu daxmacığa ancaq baxmaq olardı, al vurmaq yox ! Hatta man da onun yan-yörasinda ehtiyatla asirdim! - deyib külak hekayatini davam edirdi . - Takca leylayİn yuvasına gö­ra daxmanı uçurmurdular, yoxsa bu köhna-külüşü çoxdan yıxmışdılar. Keşişin aitasi leylayi qovmaq istamirdi, ona göra daxma qalmışdı, içinda da yazıq qarı yaşayırdı. Sığınacaq üçün qarı bu Misir quşuna minnatdar olmalı idi, ya da halka bir vaxtlar Borrebyu meşasinda yaşayan qara leylak qarda­şının yuvasını dağılmaqdan qoruduğuna göra leylak oiıa min­natdardı? O zamanlar dilançi qarı zarif uşaq, zadagan tala­zarında solğun sünbülçiçayi idi . Anna Dorteya har şeyi xa­tırlayırdı.

«A-ah! - Bali, külak qamışlıqda, ciyillikda ah çakdiyi kimi, insanlar da ah çakirlar. - A-ah ! Sanin mazann üsta kilsa

247

z::mgl�ri çalınmayıb, Valdemar Do ! Yurdsuz-yuvasız Borreb­yu sahibini torpağa tapşıranda zavallı uşaqlar mat�m malınısı oxumayıblar! . . B�li, h�r şeyin, h�r şeyin, h�tta b�db�xtliyin d� sonu, ·n�hay�ti olur ! . . Bacısı İda k�ndliy� �r� getdi. Bax el� bu, ataya ağır z�rb� oldu! Qızının �ri zavallı bir köl� idi ki, sahibi onu madyana mindirib çapdıra da bil�r! . . indi y.�qin o da torpaq altdadır, hacısı İda da ! . . B�li, b�li ! Allah bire� m�n� ölüm gönd�rmir! «M�ni d� bu zill�td�n qurtar, ya h�zr�t İsa !»

Leyl�yin xatirin� salamat qalmış miskin daxmada Anna Dorteya bel� dua edirdi .

Kül�k dedi : - an sağlam, �n cür�tli hacılannın işin� d� özüm baxdım!

- O, �ynin� zövqünc� paltar geydi : oğlan geyimind� g�mid� d�nizçi oldu. Qaradinm�z, qaraqabaqdı, amma işini yaxşı gö­rürdü, bire� yuxan dırınaşa bilmirdi ! Qadın olmağından n� q�d�r ki x�b�r tutmamışdılar, üfiirüb onu d�niz� saldım, yaxşı da el�dim!

Pasxanın ilk günü idi, lap o vaxtkı kimi. Valdemar Do qı­zıl hasil� g�tirdiyini gürnan el�y�n gün, üstünd� leyl�k yuvası olan damın altında z�bur sur�sini eşitdim, Anna Darteyanın

son avazını . Daxmanın p�nc�r�si d� yoxdu, divarda el� bel� gird�

deşik açmışdılar; gün çıxmışdı, qızıl kür� kimi, şüalan da bu yarıqdan iç�ri düşmüşdü. Daxmaya süzül�n bu z�r ş�f�q n�ydi bel�? ! Anna Darteyanın gözl�ri z�rrin ş�f�q� tab g�tirm�yib �b�dilik yumuldu, ür�yi döyünm�kd�n qaldı ! Burda gün�şin bir günahı da yoxdu; o s�h�r gün çıxmasaydı da, h�min hadis� olacaqdı .

Öl�n günün� kimi leyl�k Anna Darteyaya sığınacaq verdi. M�n onun da, atasının da q�bri üstünd� �sib dua oxudum, m�n

248

onlann m;}zannın yerini bilir;}m, m;}nd;}n başqa heç kim bilmir.

indi ayn zaman, t;}Z;} zamandır! Köhn;} yol indi hasara alınmış çöl;} dir;}nir, q;}birl;}rin üstünd;}n t;}Z;} yol salımb, yaxın vaxtda dalınca vaqonlan Ç;}kib aparan parovoz şütüy;}C;}k, unudulmuş q;}birl;}rin üstünd;} taqqıldayacaq. Vıyyy! as keç !

- Bu da Valdemar Do V;} onun qızlan bar;}sind;} hekay;}t? V ;}Ssalam, qurtardı . Kim bacanrsa, qoy bundan yaxşı danış­sın ı - Kül;}k sözünü tamamlayıb, başqa S;}mt;} ;}Sdi.

izi-tozu da qalmadı.

249

KRALlN Taza LİBASI

Çox illar bundan qabaq dünyada bir kral yaşardı; o, ge­yinib-bazanmayi ela xoşlardı ki, bütün sarvatini ge­yimina xarclardi va böyük qonaqlıqlar, tamaşalar,

şaharkanan gazintilar ancaq taza libasını camaata göstarmak üçün ona xoş galardi . Günün har saatı üçün onun xüsusi ge­yimi vardı, başqa krallar barada tez-tez «Kral şuradadır» deyi­landa, bunun barasinda deyirdilar: «Kral geyim otağındadır» .

Bu kralın paytaxtında günlar şan keçirdi, az qala har gün başqa ölkalardan qonaqlar galirdi; günlarİn birinda bura iki yalançı galdi. Onlar özlarini toxucu kimi qalama verdilar, de­dilar ki, misilsiz, heç kasin ömründa görmadiyi parça toxuya bilirlar, parçanın qeyri-adi gözalliyindan, bazak va rangindan başqa, qariba bir xüsusiyyati da var: hacarınadığı işda işlayan, başıboş, küt adamların gözüna görünmür.

Kral fikirlaşdi : «Bax, bu, qiyamat libas olacaq! Onda bila­cayam manim ayanlanından kim öz yerinda deyil, kim ağıl­lıdır, kim axmaqdır. Qoy bu parçanı manimçün tez toxusun­lar» .

O, yalançılara böyük mablağda beh verdi ki, yubanmadan işa başlasınlar.

Yalançılar iki toxucu dazgahı qoydular, özlarini ela göstardilar ki, guya sayla işlayirlar, amma dazgahda heç bir

250

şey yoxdu. Utanıb-qızarmadan, işiari üçün çox zarif ipak va saf qızıl talab edirdilar, hamısını da ciblarina ötürür, sahardan axşama kimi boş dazgahlann arxasında otururdular.

«İstardim baxım görüm iş neca gedir! » - deya kral fıkir­laşirdi. Amma burdaca parçanın qariba xüsusiyyati yadına düşür, ahvalı dayişirdi. 8lbatta, o özü üçün nahaq qorxurdu, lakin . . . har halda avvalca başqa kim isa gedib baxsa yaxşıdır! Bu ara acaib parçanın sorağı bütün şahara yayılmışdı, har kas da bir başqasının axmaq olduğunu, ya da hacarınadığı işda işladiyini tezlikla yaqin elamak hasratila çırpınırdı.

Kral fıkirlaşdi : «Qoy onlann yanına öz qoca, namuslu vazirimi göndarim. O, parçanı göra bilar: ağıllıdır, öz yerina da layiq adamdır.»

Budur, qoca vazir iri otağa girdi, yalançılar boş dazgah­lann arxasında oturmuşdular.

«Allah, san saxla! - vazir gözlarini baraltdi . - Man, axı, heç na görmürarn! »

Amma bunu ucadan demadi. Y alançılar ona hörmatla taklif eladilar ki, yaxın galsin va

desin görak parçanın naxışı, rangi xoşuna galirmi. Bunu deya­deya boş dazgahlan ona göstarirdilar, yazıq vazir gözlarini na qadar baraltsa da, heç na göra bilmirdi. Axı, görmali bir şey da yoxdu.

«Ay allah! - deya fıkirlaşirdi. - Yani man axmağam? Bela şey ağiıma da galmazdi ! Allah elamamiş, bir adam bilar! .. Ya halka tutduğum vazifama yaramıram? . . Y ox, yox, parçanı görınadiyimi garak boynuma almayam!»

Toxuculardan biri soruşdu: - Neyçün bas biza heç na demirsiz? -Ah, çox gözaldir ! - qoca vazır çeşmayının üstündan

25 1

baxıb, cavab verdi . - Naxışa bax, r�ngl�r� bax ! B�li, b�li, m�n krala çatdıraram ki, sizin işiniz çox xoşuma g�ldi !

- Canla-başla hazınq ! - yalançılar parçanın qeyri-adi naxışı, r�ngl�rin uyuşması bar�d� moiz� oxumağa başladılar. V �zir çox diqq�tl� qulaq asırdı ki, sonra hamısını krala yetirsin. El� d� el�di .

indi yalançılar daha artıq pul, ip�k, qızıl ist�dil�r; onlar ancaq cibl�rini doldururdular, işd� bire� sap görünmürdü. avv�lki kimi, indi d� boş d�zgah qabağında oturub, özl�rini el� göst�rirdil�r ki, guya toxuyurlar.

Sonra kral toxucuların yanına başqa bir l�yaq�tli �yanı gönd�rdi . O, işin gedişin� baxmalı v� n� vaxt qurtaracaqlarını bilm�li idi. Birincinin başına g�l�n �hvalat onun da başına g�ldi . Çox baxdı, çox diqq�t yetirdi, boş d�zgahlardan savayı heç n� gör� bilm�di .

- H�, nec�, xoşunuza g�lir? - yalançılar �s�r-�lam�t olma­yan parçanın naxışını guya göst�r�-göst�r� ondan soruşdular.

8yan fıkirl�şirdi : «M�n axmaq deyil�m. Dem�k, m�n öz yerimd� deyil�m? ac�b işdir ! Ancaq g�r�k özümü heç o yer� qoymayam!»

O, görm�diyi parçanı t�rifl�m�y�, naxışına, r�ngl�rin uyarlığına heyranlığını bildirm�y� başladı .

- Çox göz�ldir, çox göz�ldir ! - dedi . Çox keçm�di ki, bu heyr�tamiz parçanın s�dası bütün

ş�h�r� yayıldı . N�hay�t, kral özü, d�zgahdan çıxarılmamış, bu q�rib�

parçanı görm�k arzusunu bildirdi . 8yanlann, hörm�tli saray adamlarının müşayi�til� - on­

ların arasında parçanı �vv�lc� görmüş o iki n�f�r d� vardı -kral, boş d�zgah arxasında oturuh canla-başla parça toxuyan k�l�kbaz yalançılann yanına g�ldi.

252

- Qiyam;}tdir! El;} deyil? - ;}VV;}lC;} burda olmuş ;}yanlar S;}S-S;}S;} verdil;}r. - Lütf;}n huyuruh baxın! Naxışlar, r;}ngl;}r . . . nec;} d;} göz;:)ldir !

Onlar barmaqlarını boş havaya uzadır, el;} fıkirl;}şirdil;}r ki, başqaları da parçanı görürl;}r.

Kral düşündü: «Bu n;} olan şeydir ! M�n heç n� görmür;}m! H eç yaxşı iş de yil ! Y ;}ni m;}n axmağam? Ya krallığa

yaramıram? Bu çox pis olardı !» Kral n;}hay�t: - B�li, çox göz;:)ldir, çox ! - dedi . - B;}y;}nir;}m. O, boş d;:)zgahlara baxa-baxa razı halda başını t;}rp;}dirdi,

boynuna almaq ist;}mirdi ki, heç n;} görmür. Kralın m�iyy�ti gözl�rini b�r;}ldib baxır, amma kralın gördüyünd;}n artıq bir şey görmürdü, ancaq bir ağızdan t;}krar el;}yirdil�r. «Çox göz�ldir, çox !» V;} krala m;}Sl;}h;}t verirdil;}r ki, g;}l;}C;}k t�n­t;}n;}li m�rasim üçün özün� libas tikdirsin.

- Qiyam�tdir ! Göz;:)ldir! Q;}Ş;}ngdir! - h;}r t;}r;}fd�n el� bu sözl;:)r eşidilirdi, hamı parçaya heyran qalmışdı ! Kral k�l;}k­bazları C;}ngav;}r xaçı il;} t;}ltif el;}di, onlara saray toxucuları rütb�sini verdi.

T�nt�n�li m;}rasim günün� keç;}n gee� yalançılar S;}h;}r;}­c;}n işl�dil;}r, on altı d�n� şam yandırdılar, hamıya b�lli idi ki, onlar kralın libasını vaxtında tikib qurtarmaq ist�yirl�r. K;}l;}kbazlar özl�rini el;} göst�rirdil�r ki, guya parçanı d;}zgah­dan çıxarırlar, iri qayçılarla biçir V;} sapsız iyn;} il� tikirl�r.

N ;}hay;}t, onlar dedil�r: - Hazırdır ! Kral öz m�iyy;}til;} libasını geym�k üçün yalançıların

yanına g;}ldi. Yalançılar �ll;}rini yuxarı qaldırır, el� bil n�s� tuturdular.

253

- Bu dar dizlik, bu kamzol, bu da don, - deyirdil::lr. - Gö­z::ll libasdır ! hörümç::lk toru kimi Z::lrifdir, el::l bil ::lynind::l heç n::l yoxdur! Göz::llliyi d::l bundadır!

Saray adamlan: - B::lli, b::lli ! - deyirdil::lr V::l heç n::l görmürdül::lr, axı,

görm::lli bir şey d::l yoxdu. Y alançılar krala dedil::lr: - indi is::l, kral h::lzr::ltl::lri, lütf::ln soyunuh burda, iri güz­

günün qabağında dayanın ! Biz sizi geyindir::lk! Kral soyunuh çılpaq oldu, yalançılar da onu geyindirib­

b::lz::lndirm::ly::l başladılar: Özl::lrini el::l göst::lrdil::lr ki, guya li­bası bir-bir krala geydirirl::lr, axırda da çiyinl::lrin::l, belin::l n::ls::l b::lnd el::lyirl::lr, bu, guya kral ::lbası idi ! Kral da güzgü qaba­ğında dörd t::lr::lf::l fırlanırdı.

R::liyy::lt içind::l pıçıltı eşidilirdi : - İlahi, nec::l d::l yaraşır ! 8ynind::l n::l göz::ll görünür! Naxışa

bax, r::lngl::lr::l bax ! Baş t::lşrifatçı ::lrz el::ldi : - Taxt-r::lvan gözl::lyir! Kral : - M::ln hazırarni - dedi . - Libas ::lynimd::l yaxşı qalırmı? O,

güzgü qabağında bir d::l döndü: t::lZ::l geyim ini diqq::ltl::l gözd::ln keçirdiyini oradakılar görm::lli idil::lr.

Kral ::lbasının uzun ::lt::lyini aparacaq kamergerl::lr el::l h::lr::lk::lt el::ldil::lr ki, guya döş::lm::ld::ln n::ls::l götürüb qaldırdılar v::l ::lll::lrini ir::lli uzadıb, kralın ardınca yeridil::lr; heç n::l gör­m::ldikl::lrini bildirm::ly::l c::lsar::lt d::l el::lmirdil::lr.

Budur, kral b::lrli-b::lz::lkli taxt�r::lvanda küç::ll::lrl::l t::lnt::ln::l il::l yeriyir, camaat da deyirdi :

254

- Ah, kralın bu t�z� libası nec� göz�ldir ! N� göz�l yaraşır ! N� qiyam�t �hadır!

Bire� n�f�r tapılınadı desin ki, heç n� görmür, heç kim boynuna almaq ist�mirdi ki, axmaqdır, ya da tutduğu iş yerin� layiq deyil. Kralın h�r bir libası bel� sevinci� qarşılanmışdı.

Bird�n balaca bir oğlan çığırdı : O ki çılpaqdır!

U şağın atası da: - Görün bu günahsız körp� n� danışır! - dedi v� hamı da

uşağın sözünü pıçıltı il� bir-birin� ötürm�y� başladı. N �hay�t, bütün adamlar bird�n çığırdılar: - O ki tamam çılpaqdır! Bax, bu oğlan deyir ki, onun

�ynind� libas yoxdur! Kralı vahim� götürdü: ona el� g�ldi ki, camaat haqlıdır,

amma m�rasimi axıra çatdırmaq lazım dı axı ! Kral taxt-r�van içind� özün� daha möht�ş�m görk�m

verir, kamergerl�r d� olmayan �banın �t�yind�n tuta-tuta oıiun dalınca addımlayırdılar.

255

C8NN8T BAGI

13 iri vardı, biri yoxdu, bir şahzad� vardı; heç k�sd� onun kitabiarı q�d�r yaxşı kitab yoxdu; h�r şey bar�sind�, bütün ölk�l�r, xalqlar bar�sind� bu ki-

tablardan oxuyub öyr�nirdi, göz�l-göz�l ş�kill�rind� ölk�l�rin, adamiann t�svirini görürdü. Bu kitabiarda t�k bire� yer bar�­sind� heç n� deyilm�mişdi : c�nn�t bağı hardadır? Şahzad�ni d� h�r şeyd�n çox maraqlandıran el� bu idi.

Uşaq vaxtı, �lifbanı t�z�-t�z� öyr�n�nd� n�n�si ona danı­şardı ki, c�nn�t bağındakı h�r çiç�k şirin bir qoğaldır, h�r şah budaq da ş�rabla doludur; çiç�kl�rin b�zisi tarixdir, b�zisi coğrafiya, b�zisi d� vurma c�dv�li; bu çiç�k - qoğallardan bi­rini yey�n kimi d�rs öz-özün� g�lir girir beynin�. Çiç�k- qo­ğallardan n� q�d�r çox yes�n, dem�li, tarixi, coğrafiyanı, he­sabı da bir o q�d�r çox bil�c�ks�n.

O zamanlar şahzad� bu nağıllara inanırdı, ancaq böyü­dükc�, oxuyub öyr�ndikc�, ağıllandıqca, başa düşdü ki, c�n­n�t bağının tamam ayrı cür meyv�si, ayn cür naz-nem�ti var.

- Ah, neyçün H�vva ilanın sözün� baxdı? N eyçün Ad�m o meyv�ni yeyib, c�nn�td�n qovuldu? Onlann yerin� m�n ol­saydım, heç vaxt bel� iş tutmazdım, dünya-al�md� d� günah ayaq alıb yerim�zdi !

Şahzad� bu sözl�ri dön�-dön� deyirdi, indi d�, on yeddi»

256

yaşı tamam olanda da bunları t�krar edirdi; c�nn�t bağı onun fikirl�rin� hakim k�silmişdi .

Bir d�f� t�k-t�nha meş�y� getdi, o, yalqız g�zm�yi xoşlayırdı . Axşamçağı idi ; q�fıld�n göy üzün� qara bulud g�l­di, sell�m� yağış tökdü, el� yağış ki, el� bil s�manın suyu sax­layan b�ndl�ri qırılmış, n� q�d�r su varsa, hamısı yer� tökül­müşdü; yer üzün� el� zülm�t çökdü, lap q ırx arşın quyunun dibind�ki qatı qaranlıq kimi Şahzad� gah yaş ot üst� sürüşür, gah da qayalıq yerd� dik-dik duran daşlara ilişirdi; üst-başın­dan su süzülürdü, t�p�d�n dımağacan islanmışdı .O, mamır­lanndan su sızan n�h�ng qayaların üstünd�n tez-tez aşıb keç­m�li olurdu. Y orğunluqdan yer� yıxıldı, q�fıld�n �caib fışqırıq eşitdi v� qarşısında işıqlı mağara gördü. Mağaranın ortasında el� iri ocaq qalanmışdı ki, üstünd� lap yek� maral qızartmaq olardı; el� qızarırdı da: sınmış iki şam ağacının arasında şax­budaqlı buynuzu olan n�h�ng bir maral şiş� ç�kilmişdi. Oca­ğın yanında qıvraq, hündürboy, ahıl bir arvad oturmuşdu, el� bil geyimini d�yişmiş kişi idi; ocağa dalbadal odun atırdı. 0:

- İç�ri g�l, - dedi, - ocağın yanında otur, üst-başını qurut. - Bura h�r yandan yel ç�kir, - deyib şahzad� ocağa yaxın

oturdu. Arvad ca va b verdi : - H�l� sonra, oğlanlanın qayıdanda bundan bet�r olacaq !

Axı, s�n kül�kl�r mağarasındasan. Dörd oğlumun dördü d� kül�kdir. Başa düşürs�n?

- Oğlanların hardadır? Arvad dedi :

- Axmaq suallara cavab verm�k ç�tindir. M�nim oğlanla­nın heç k�s� tabe deyill�r. Y �qin indi orda, iri otaqda bulud­larla top-top oynayırlar. -Barınağı il� s�manı göst�rdi .

257

Şahzad:;} dedi : - B:;}s bel:;} ! Siz bir az S:;}rt danışırsınız, m:;}nim dolaşdığım

C:;}miyy:;}tin qadınları kimi yox. - Onların, axı, ayrı bir işi d:;} yoxdur! Oğlanlarımı tabe­

liyimd:;} saxlamaq ist:;}yir:;}mS:;}, S:;}rt, acıqlı danışmalıyam. M:;}n d:;} onların cilovunu :;}limd:;} saxlayıram. Onlar t:;}rs, inad cavan­lardır ! Divardan asılmış o dörd kis:;}ni görürs:;}n? Uşaqlıqda S:;}n güzgü dalına sancılmış bir d:;}St:;} nazik çubuqdan qorx­duğun kimi, oğlanlanın da bu kis:;}l:;}rd:;}n el:;} qorxurlar! M:;}n onları dördqat büküb, danışıqsız-fılansız basıram kis:;}l:;}r:;} ! Ür:;}yim yumşahnca orda qalırlar ! H:;}, buyur, biri özünü ye­tirdi !

G:;}l:;}n Şimal kül:;}yi idi . O özü il:;} mağaraya sazaq g:;}tirdi; çovğun qalxdı, dolu yağdı. 8ynin:;} ayı d:;}risind:;}n şalvar V:;} göd:;}kC:;} geymişdi, suiti d:;}risind:;}n olan papağı qulaqlarının üstün:;} enmişdi, saqqalından sırsıralar sallanmışdı, göd:;}kC:;}­sinin boynundan dolu S:;}p:;}}:;}nirdi .

Şahzad:;} dedi : - Oda yaxınlaşmayın ! Üzünüzü, :;}ll:;}rinizi don vurar! - Don vurar! - deyib Şimal kül:;ıyi b:;ırkd:;ın q:;ıhq:;ıh:;} ç:;ıkdi .

- Don vurar ! Bilm:;}k ist:;}S:;}n, m:;}nim üçün dünyada şaxtadan göz:;)l heç ll:;} yoxdur! B:;}s S:;}n ll:;} durmusan bel:;}? Kül:;}kl:;}r mağarasına nec:;} g:;}lib çıxmısan?

Qarı dedi : - O m:;}nim qonağımdır! 8g:;}r dediyim S:;}ni qane el:;}mirs:;},

gedib kis:;}y:;} gir:;} bil:;}rs:;}n! Anladın? H:;}d:;} öz t:;}sirini göst:;}rdi . Şimal kül:;}yi d:;} hardan g:;}ldiyi­

ni, bir aya yaxın harda g:;)zib-dolaşdığını n:;}ql el:;}di . Dedi : - M:;}n birbaşa Buzlu ümmandan g:;}lir:;}m! Ayı adasında

258

oldum, rus ovçulan ila barabar suiti ovladım. Onlar N ordkap­dan gami ila çıxanda man sükan üsta oturub, mürgü vurdum; hardan oyananda ayağırnın altında fırtına quşlannın ora-bura şütüdüyünü gördüm. Mazali quşdur! Qanadlannı bir dafa çır­pır, sonra yaniara açır va havada xeyli vaxt belaca qalır! . .

Anası dedi : - Qısa danış ! Demali, Ayı adasında idin, bas sonra? - Ha, ordaydım. Ora qiyamatdir! At oynatmaq üçün gözal

yerdir! Dümdüz, boşqab kimi hamar! Har yanda mamırqanşıq yumşaq qar, iti daşlar, bir da suitilarin, ağ ayıların yaşılımtıl cang atmış skeleti, lap ela bil nahanglarin sür-sümüyüdür! De­yasan, günaş heç vaxt oralara baş çakmayib. Man azca püfla­dim, dumanı dağıtdım ki, bir tövla vardı, onu yaxşı-yaxşı gö­rüm, malum oldu ki, bu, gami tör-töküntüsündan tikilib, üs­tüna tarsina çevrilmiş suiti darisi döşanmiş manzil imiş; dam­da ağ ayı oturuh donquldayırdı. Sonra salıila getdim, orda quş yuvalan gördüm, içinda da atcabalalar vardı; onlar ciyildayib ağızlarını açırdılar; man da tanballik elamadim, bu sayı-hesabı yox boğazlara püfladim; yaqin ki, ağızlarını ayınb baxmağı indi targidiblar. Danizin lap kanarında suitilar oynaşırdı, canlı bağırsaqlar şaklinda, donuzbaşlı, dişiari da bir arşın, nahang qurdlar kimi. Anası dedi :

- Gözal danışırsan, ay oğul. Qulaq asdıqca ağzımızın suyu axır!

- Ha, sonra da ov başladı ! Nizani suitinin sinasina sancan kimi buzun üstüna qan favvara vururdul Ela o dam man bir az aylanmak istadim, vıyıltımı başladım va gamilarima - buz dağlarına amr eladim ki, ovçuların qayıqlannı sıxsınlar. Vay! Bir uğultu, bir çığırtı qopdu ki . . . amma manim uğultumu batırmaqmı olar! Öldürdüklari suitilari, yeşiklari, ov aladarini

259

buzun üstün� tullamalı oldular! M�n is� onların üstün� qalaq­qalaq qar s�p�l�dim, buzların arasında sıxışdınb, bura, c�nuba san qovdum, qoy şor sudan bol-bol içsinl�r! Daha Ayı adasına qayıda bilm�y�c�kl�r!

Anası dedi : - s�n �m�lli-başlı oyun çıxarmısan ki ! Oğlu: - M�nim xeyirxah �m�ll�rim bar�d� qoy başqalan danış­

smlar ı - dedi . - H�, bu da m�nim qarbdan galan qardaşım! Man onu hamıdan çox istayiram: ondan daniz atri, sazaq na­fasi galir.

Şahzada soruşdu: Bu ki balaca mehdir, ela deyil?

Qan dedi : - Meh olmağına mehdir, amma balaca deyil ! Keçmişda o,

qaş�ng bir oğlandı, indi tamam ayrı cürdür! Qarb külayİnin vahşi görkarnİ vardı : başında yumşaq, qa­

lın, onu zarbalardan, azilmakdan qoruyan papaq vardı, alinda Amerika meşalarindaki qırmızı ağacdan sındırılmış toppuz tutmuşdu; başqa ağacdan olanını bayanmazdi !

Anası ondan soruşdu: Hardaydın?

Oğlu cavab verdi : - Ağaciarının arasında tikanlı sarmaşıqlann çapar çakdiyi,

n�m otlann içinda nahang zah�rli ilanların yatdığı, insan ayağı daymayan, al toxunmamış meşalarda !

- Orda neylayirdin ki? - Qayadan üzüaşağı tökülan iri, darin çaya, ondan göya

büland olub, buludlara çatan, göy qurşağına dayaq olan su zarralarin� baxırdım, vahşi öküzün çayı üzüb keçmayina ba-

260

xırdım: çay axan onu ç�kib aparır, o da bir d�st� v�hşi örd�kl� üzüaşağı üzürdü, şırrana çatanda örd�kl�r göy� uçdular, öküz­s� t�p�si üst� aşağı getdi; bu, m�nim çox xoşuma g�ldi, m�n el� tufan qopardım ki, �srlik ağaclar kökünd�n qopub çaya düşdü v� tik�-tik� oldu.

Qan soruşdu: - v�ssalam? - Bir d� qumlu s�hralarda dığırlandım, v�hşi atları tumar-

ladım, hindqozunu qopardım, yer� tökdüm! E-eh, gördüyüm işl�rd�n çox danışa bil�r�m, amma h�r bildiyini danışmaq da yaxşı deyil . B�li, qarıcan, bel�-bel� işl�r !

Bunu deyib anasını el� öpdü ki, qan az qaldı yer� yıxılsın, el� güclü cavan oğlandı .

Sonra başında çalma, �ynind� b�d�vil�rin geydiyi �ba olan c�nub kül�yi özünü yetirdi.

- Bura n� yaman soyuqdur! - deyib, ocağa odun atdı. -His s olunur ki, Ş imal kül�yi hamıdan �vv�l buyurub g�lib !

Şimal kül�yi etiraz el�di : Bura el� istidir ki, lap ağ ayını bişirm�k olar!

c�nub kül�yi : Ağ ayı s�n özüns�n ! - dedi .

Qarı soruşdu: - N�dir, kis�l�r� girm�k meyliniz var? G�l bax burdaca,

daşın üst� otur v� danış gör�k hardan g�lirs�n. c�nub kül�yi dedi : - Afrikadan g�lir�m, anacan - Kafırl�r torpağından ! Qot­

tentotlarla şir ovlayırdım! Düz�nl�rind� el� göz�l ot bitir ki ! Z�rif zeytun r�ngind� ! Orda n� q�d�r dağ keçisi, d�v�quşu var! Dağ keçil�ri şıdırğı vururdular, d�v�quşulan m�niml� qaç-

26 1

dı-tutdu oynayırdılar, amma m�n ayaqdan itiy�m! M�n san qumlu s�hraya da gedib çıxdım, s�hra d�nizin dibin� oxşayır.

Orda özümü karvana çatdırdım . . . Adamlar axırıncı d�v�ni k�sirdil�r ki, qamının içind�n su tapıb içsinl�r, amma ondan az adama su çatdı ! Gün�ş yuxandan od yağdınr, qum da aşa­qıdan qarsalayırdı . S�hranın da ucu-bucağı görünmürdül M�n d� nann, ylİmşaq qumun üst� yıxılıb dığıdandım v� onu n�h�ng burumlarla göy� qaldırdım; başladım at oynatmağa!

Gör�ydin donqar d�v�l�r nec� bir yer� yığışmışdılar; tacir d� başlığını örtüb, qabağımda üzü üst� yer� yıxıldı, el� bil allalıma s�cd� el�yirdi . indi onların hamısı hündür qum t�p�­sinin altında qalıb. ag�r bu qumu süpürl�yib atmaq fıkrin� düşs�m, gün�ş onlann sür-sümüyünü ağartsa, başqa yolçular heç olmasa bil�r ki, burdan insan keçib, yoxsa boş çöllüy� ba­xanda buna inanmaq ç�tindir!

Anası dedi : - Dem�k, s�n ancaq pislik el�mis�n! Dur birbaş kis�y� !

c�nub kül�yi göz qırpmağa macal tapmamış, anası onun qurşağından yapışıb, kis�y� basdı; oğlu kis�nin içind� yerd� d� dığırlanmaq ist�di, ancaq anası onun üstünd� oturdu, o da sakit uzanıb qalmalı oldu. Şahzad� dedi :

Yaman zir� k oğlanlann var! Qan cavab verdi :

- Pis deyill�r! M�n d� onlann öhd�sind�n g�lir�m! H�, bu da dördüncüsü!

G�l�n Ş�rq kül�yi idi, çinli kimi geyinmişdi . Anası so­ruşdu:

- H�, ordan g�lirs�n? M�n d� el� bilirdim s�n C�nn�t ba­ğında idin.

Ş�rq kül�yi cavab verdi :

262

- Ora sabah uçacağam! Axı sabah ordan çıxmağımın yüz ili tamam olur! İndis::) birbaş Çind::)n g::)lir::)m, f::)ğfur qüll::)d::) el::) r::)qs el::)dim ki, bütün zınqırovlar cing-eing cingild::)di ! Aşağıda, küç::)d::) m::)murlan C::)zalandırdılar: bambuk çubuqlan kür::)kl::)rind::) oynayırdı, hamısı da yüks::)k rütb::)li m::)mur, birincid::)n doqquzuncu d::)r::)C::)y::)d::)k olan mandarindi l Onlar qışqınrdılar: «Atamız, p::)nahımız, S::)n::) min-min şükürl::)r! » Ür::)kl::)rind::) is::) tamam başqa şey deyirdil::)r. M::)nS::) bu vaxt zınqırovları cingild::)dib oxuyurdum: «Cing, canq, cunq!»

Qan dedi : - Oyunbaz ı Sabah S::)nin C::)nn::)t bağına ged::)C::)yin::) sevi­

nir::)m, ora ziyar::)tinin h::)miş::) S::)n::) xeyri d::)yir. Orda Müdcik­lik bulağından doyunca iç, m::)nim üçün d::) bir dolu şüş::) o sudan g::)tir!

Ş::)rq kül::)yi dedi : - Yaxşı ! B::)s C::)nub qardaşımı kis::)y::) n::)y::) gör::) basını­

san? Burax onu! O m::)n::) S::)m::)nd::)r quşu bamsind::) danışacaq, C::)nn::)t bağının şahzad::) qızı m::)nd::)n h::)miş::) bu quşu soruşur. Kis::)nin ağzını aç, ::)Ziz, sevimli anam, m::)n d::) S::)n::) iki dolu ci b t::)Z::) yaş ıl çay ver::)r::)m, indi c::) d::)rilib !

- N::) deyir::)m, çayın X::)trİn::), bir d::) S::)nin, ist::)kli oğlumun X::)trin::) onu açıb buraxaram!

Qan kis::)nin ağzını açdı, C::)nub kül::)yi ordan suyu süzül::)­süzül::) çıxdı, b::)s nec::), axı, yad şahzad::) oğlan gördü onu nec::) C::)zalandınblar.

C::)nub qardaş Ş::)rq kül::)yin::) dedi : - Bax, bu palma yarpağını şahzad::) qıza ver::)rS::)n! Onu

m::)n::) dünyada yegan::) qoca S::)m::)nd::)r quşu verib; o, yarpağın üstünd::) dimdiyil::) dünyadakı yuzillik yaşayışının tarixini cızıb . Şahzad::) qız bilm::)k ist::)diyi h::)r şeyi burdan oxuya bil::)r.

263

Samandar quşu gözümün qabağında özü öz yuvasını yandırdı, özü da dul hindli qadınlan kimi alışıb yandı . Quru budaqlar çırthaçırtla neca yandı, tüstü, atir atrafa neca yayıldı ! N ahayat, alov har şeyi uddu, qoca Samandar quşu da küla döndü, lakin onun alovlanıb yanan yumurtası birdan çatlayıb sındı, onun içindan cavn Samandar quşu uçdu. O, harnin palma yarpa­ğında dimdiyila deşik açdı : bu, onun şahzada qıza salamıdır.

Külaklar anası dedi : - Ha, indi da bir az nahar elamak vaxtıdır ! Hamı oturub, maral atindan yemaya başladı . Şahzada Şarq

külayİnin yanında oturmuşdu, çox keçmadi ki, onlar dostlaş­dılar.

Şahzada soruşdu: - Mana bir de görüm, indica haqqında bu qadar danış­

dığınız o şahzada qız kimdir va Cannat bağı hardadır. Şarq külayİ dedi : - Oho ! Ora getmak istayirsansa, sabah bir yerda uçaq !

Amma sana demaliyam ki, Adamla Havvanın vaxtından ora hani-insan ayağı daymayib ! Onlann da ki, başına galani, ya­qin, bilirsan?

Şahzada dedi : - Bilirarnı Şarq külayi sözüna davam eladi : - Onlar cannatdan qovulandan sonra Cann�t bağı yerin

takina getdi, amma o, avvalki calı-calalım saxlayıb : avv�lki kimi orda günaş işıq saçır, sarin havası atir qoxuyur! indi orda parilar kraliçası yaşayır. O gözal, qaşang ada, xoşbaxtlik adası da ordadır, ölüm heç vaxt oralarda dolanmır! Sabah belim� minarsan, apararam sani ora. Ela bilirarn ki, bu mümkündür. indi isa ağzını yum, man yatmaq istayiram, hamı yatdı .

264

Sübh çağı şahzada oyananda qorxudan asdi : gördü ki, lap hündürda, buludların yanınca uçur! O, Şarq külayinin belinda idi, külak onu belinda möhkam saxlamışdı, amma şahzada ye­na da qorxurdu, axı, onlar yerdan ela yüksaya qalxmışdılar ki, meşalar, çöllar, çaylar va danizlar iri, rangli xaritada çakilmiş kimi görünürdü.

Şarq külayİ şahzadaya dedi : - Salarnı Hala yata bilarsan, hala ki, baxmalı bir şey yox­

dur! Balka, kilsalari saymaq istadin? ! Görürsan na qadardir ! Yaş ıl yazı taxtasında ta baş ir nöqtalarina oxşayır !

Y aşıl yazı taxtası o, çöllarn, çamanlara deyirdi. Şahzada dedi : - Heç yaxşı düşmadi, ananla, qardaşlannla vidalaşa bil­

madim! - Yuxulu adamı bağışlamaq olar! - deyib Şarq külayi

daha iti süratla uçdu; bu, ondan hiss olundu ki, meşadaki ağaciann zirvasi daha hark saslandi, danizda dalğalar şaha qalxdı, gamilar qu quşlan kimi sinalarini dalğalara çırpdı .

Axşamüstü, qaş qaralanda böyük şahartar ela gülmali gö­ründü ki . . . orda-burda işıqlar göz vurdu, ela bil yanan kağızda qığılcımlar alışıb-sönürdü, ya da uşaqlar maktabdan eva qaçır­dılar. Bu manzaraya baxan şahzada lazzatdan al çaldı, ancaq Şarq külayİ ondan xahiş eladi ki, özünü bir az sakit aparsın va yerinda möhkam otursun, axı, o yıxıla bilar, ya da qüllalardan birina ilişib qalar.

8zamatli qanadlan olan vahşi qartal göyda rahat, süratla uçurdu, lakin Şarq · külayi ondan da rahat, ondan da süratla uçurdu; danizda balaca atının belinda kazak yel kimi gedirdi, amma o, şahzadaya çata bilardimi? !

Şarq külayi dedi :

265

- Bu da Himalay dağlan ! Bu, Asiyada �n hündür dağ silsil�sidir. c�nn�t bağına çatmağımıza az qalıb !

Onlar c�nuba san döndül�r, o andaca havada şirin �tir, göz�l çiç�k qoxusu duydular. Burada xurma, nar, üzüm, göy, qırmızı r�ngli meyv�l�r göz oxşayırdı . Ş�rq kül�yi yer� yatıb, şahzad�ni d� belind�n düşürdü, ikisi d� yumşaq otun üst� uzandı; gül-çiç�kl�r d� başlarını t�rp�dib, sanki onlara «bu­yurun, dincinizi alın !» deyirdil�r.

Şahzad� soruşdu: Biz C�nn�t bağındayıq?

Ş�rq kül�yi : - N� danışırsan ı - dedi . - Ancaq az qalıb, ora da çataca­

ğıq ! O di var kimi hamar, dik qayanı, onun içind� o iri mağa­ranı görürs�n, ağzını da t�n�k yaşıl p�rd� kimi örtüb. Bax, biz h�min mağaradan keçib getm�liyik! Bürünc�yin� yaxşı-yaxşı bürün, burda gün yandırır, ancaq bir addım o yana bizi şaxta donduracaq. Mağaranın yanından uçan quşun bir qanadını ya­yın istisi qızdınr, o biri qanadını qışın soyuğu dondururl

Şahzad� dedi : - c�nn�t bağının yolu bu imiş ! Onlar mağaraya girdil�r. Vayyy . . . n� soyuqdu! Amma yaxşı ki, soyuq tez keçdi . Ş�rq kül�yi qanadlarını açdı, onlardan işıq saçıldı, el� bil

gur alov yandı. Bu n� mağara idi, ilahi ! Onların başı üstünd�n n�h�ng, �caib-q�raib görk�mi olan qaya parçaları asılırdı, onlardan su damcılayırdı . H�rd�n keçid el� daralırdı ki, Ş�rq kül�yi il� şahzad� yeri� sürünm�li olurdular, h�rd�n d� mağaranın tağlan yen� �lçatmaz ucalığa qalxır, yolçular da el� bil açıq havada geniş düz�nlikd� yeriyirdil�r. Mağara, içind�

266

lal-dinm�z orqan boruları v� daşdan yonulmuş bayraqlan olan çox n�h�ng s�rdab�y� oxşayırdı.

Şahzad�: - Biz C�nn�t bağına ölüm yolu il� gedirik! - dedi, ancaq

Ş�rq kül�yi cavab verm�yib, �li il� ir�lini göst�rdi : qarşıdan göz�l mavi işıq süzülürdü; sonra qaya parçalan get-ged� seyr�lm�y� başladı, �ridi v� n� is� bir dumana çevrildi . Du­man getdikc� ş�ffaflaşdı, n�hay�t, arasından ay işığı süzül�n p�nb� bulud ş�klin� düşdü. Bu vaxt onlar dünya işığına çıx­dılar, göz�l, mülayim, dağ havası kimi s�rin, güll�r vadisin­d�ki hava kimi �tirli, saf hava uddular.

Buradaca çay axırdı, onun suyu ş�ffaflıqda hava il� b�hs� girirdi . Çayda qızıl, gümüş balıqlar üzür, al-qırmızı ankvill�r h�r�k�t etdikc� mavi qığılcımlar saçır, b�rq vururdu, suzanbağının iri yarpaqlan yeddi r�ng� çalırdı, güll�ri is� san­qırmızı alovla yanırdı, çıraq yağla yandığı kimi, suzanbağı da saf sudan od alıb şöl�l�nirdi . Çayın üstünd�n z�rif, ustalıqla düz�ldilmiş körpü salınmışdı ki, el� bil ine� naxışlı parça il� muncuqdan hörülmüşdü. Körpü xoşb�xtlik adasına çıxırdı ki, c�nn�t bağı da bu adada idi .

Ş�rq kül�yi şahzad�ni �ıı�ri üst� qaldınb, körpüd�n ke­çirdi. Çiç�kl�r, yarpaqlar göz�l n�ğm� oxuyurdular, bel� n�ğ­m�l�ri şahzad� uşaqlıqda dinl�mişdi, indi is� onlar el� ecaz­kar, ilahi musiqi kimi s�sl�nirdi ki, insan s�si bu musiqini ifad� etm�kd� acizdir.

B�s bunlar n�dir? Palma, yoxsa ayıdöş�yi? Bel� canlı, �z�m�tli ağaclan şahzad� ömründ� görm�mişdi. acaib bitkil�r bu ağaciann gövd�sin� dolanır, yer�d�k enir, bir-birin� do­laşıb k�narlan al, qızılı r�ngl�r� çalan q�rib� görk�mli hörük ş�klin� düşürdü; bel� hörükl�ri ancaq q�dim kitabiann naxışlı

267

başlıqlarında, bir d� baş h�rfl�rind� görm�k mümkündür. Bu­rada al çiç�kl�r d�, quşlar da, q�rib� b�z�kli hörükl�r d� vardı . Otların üstünd� bir d�st� tovuzquşu quyruğunu açıb otur­muşdu. Y�ni, doğrudan, tovuzquşu idil�r? 8lb�tt�, tovuzquşu idil�r ! Amma yox, şahzad� onlara �ı vurdu, m�lum oldu ki, bunlar quş deyil, bitkidir, al r�ngl�ril� ş�f�q saçan iri ayıp�n­c�si kollarıdır ! 8tirli yaşıl kolların arasında şirl�r, p�l�ngl�r çevik pişikl�r kimi atılıb-düşürdül�r; kollardan zeytun iyi g�­lirdi, v�hşi heyvanlar da lap �ı heyvanı kimi idil�r; l�l�kl�ri s�d�fı v�hşi meş� göy�rçini qanadlannı şirin yalına çırpırdı, ad�t�n, ürk�k, qorxaq q�zal onların yanında dayanıb, başını t�rp�dir, bildirm�k ist�yirdi ki, o da onlarla oynamaq h�v�­sind�dir.

Budur, p�ri g�lib çıxdı; libası gün�ş t�k şöl�l�nir, üzü is� mehriban, xoş t�b�ssümd�n, balasından f�r�hl�n�n ananın üzü kimi işıq saçırdı . Cavandı, m�l�k kimi göz�ldi; saçlarında ulduzlar saynşan göz�l qızlar onun dövr�sind� idil�r.

Ş�rq kül�yi s�m�nd�r quşunun nam�sini ona verdi, p�­rinin gözl�ri sevincd�n parladı . O, şahzad�nin �lind�n tutub, öz q;;)srin;;) apardı ; q;;)srin divarları üzü gün;;)Ş;;) baxan zanbaq l�ç�kbrin;;) oxşayırdı, tavanı da üzü üst;;) çevrilmiş parıldayan çiç;;)kdi, çox baxdıqca d�rinl�şirdi . Şahzad;;) p�nc�r�l�rd�n birin;;) yaxınlaşdı, şüş�y� baxdı, ona el� g�ldi ki, xeyir v� ş�r ağacını görür; budaqlar arasında ilan gizl;;)nmiş, yanında da Ad�ml� H�vva dayanmışdı.

Şahzad� soruşdu: - M�g�r onlar c�nn�td�n qovulmayıblar? - P�ri gülüm­

sündü v� ona bildirdi ki, zaman h;;)r şüş�d� h�yat işığı il� nurlanmış, pozulmaz naxışlar ç�kib; ağacın yarpaqları t�r­p�nir, adamlar da h�r�k�t edirdil�r, lap güzgüd� �ks olunan

268

kimi ! Şahzad� o biri p�nc�r�y� yaxınlaşdı v� şüşgd� Y �qubun yuxusunu gördü: göyd�n yer� n�rdivan endirilmişdi . İki qa­nadlı m�l�kl�r d� bu n�rdivanla aşağı düşür, yuxarı çıxırdılar. B�li, vaxtil� dünyada n� olmuşdu, n� işl�r görülmüşdü, hamısı q�srin p�nc�r� şüş�l�rind� �vv�lki kimi qalır, h�r�k�t edirdi ; bel� ecazkar, pozulmaz naxışı yalnız zaman vura bil�rdi .

P�ri gülümsünüb, şahzad�ni n�h�ng, hündür tavanlı otağa apardı, otağın divarlarındakı ş�ffaf ş�kill�rd�n bir-birind�n göz�l başlar boylanırdı . Bunlar xoşb�xt ruhlar idi , onlar gü­lüms�yir v� oxuyurdular; s�sl�ri �srar�ngiz bir ah�ngd� qo­vuşurdu; �n yuxarıdakılar qızılgül qönç�sind�n d� xırda idil�r, kağızda ç�km�k ist�s�ydin, kiçik nöqt� olacaqdı. Bu n�h�ng otağın ortasında �z�m�tli, qollu-budaqlı, yamyaşıl ağac bit­mişdi, üstünd� irili-xırdalı, qızılı portağala oxşar almalar işıl­dayırdı . Bu, xeyirl� ş�ri d�rketm� ağacı idi ki, vaxtil� Ad�ml� H�vva onun meyv�sini dadmışdılar. Ağacın h�r yarpağından parıldayan qırmızı şeh damcılayırdı, el� bil ağac qan-yaş tö­kürdü.

P�ri dedi : - indi d� qayığa min�k! Bizi orda möcüz�li t�am gözl�yir !

Bir fıkrin� g�tir: qayıq dalğalann üstünd� yell�nir, amma h�r�k�t el�mir, dünyanın bütün ölk�l�ri d� onun qabağından ötüb keçir !

Doğrudan da heyr�tamiz m�nz�r� idi : qayıq h�r�k�tsizdi, sahill�rs� h�r�k�t edirdi l Budur, zirv�si buludlu, qalın şam meş�liyin� bürünmüş qarlı Alp dağları göründü; h�zin ney s�si g�ldi v� dağ çobanının gur s�sl� oxuduğu n�ğm� eşidildi . Sonra qayığın üz�rin� uzun, �yil�n banan yarpaqlan kölg� sal­dı, bir d�st� zil qara qu quşu ötüb keçdi; göz�l, ecazkar hey­vanlar, çiç�kl�r göz� d�ydi, lap uzaqda, üfiiqd� mavi dağlar

269

ucaldı; bu, dünyanın beşinci qit:}si Yeni Hollandiya idi. Bu­dur, kahinl:}rin avazı eşidildi, d:}Sİ:}-d:}Sİ:} V:}hŞil:}r tüt:}k, t:}bil S:}S}:}ri altında d:}li kimi raqs el:}ffi:}Y:} başladılar. Başı bulud­lara d:}y:}n Misir ehramları, uçulmuş sütunlar V:} yarıyacan quma batmış sfinksl:}r onların yanından ötüb keçdi. Şimalın sönmüş vulkanları qütb Ş:}f:}qil:} odlandı. Bel:} at:}Şf:}şanlığı kim yarada bil:}rdi? Şahzad:} heyr:}td:}n çaşıb qalmışdı : b:}s nec:}? Axı, o bizim n:}ql el:}diyimizd:)n yüz qat artıq möcüz:) görürdü.

O soruşdu: - M:}n h:}miş:}lik burda qala bil:}r:}m? P:}ri cavab verdi : - Bu S:}nin özünd:}n asılıdır, h:}rgah, :}Cdadın Ad:}m kimi,

qadağan olunmuş meyv:}d:}n dadmaq ist:}ffi:}S:}n, :}b:}dilik bur­da qala bil:}rS:}n !

Şahzad:} dedi : - M:}n xeyirl:} Ş:}r ağacının meyv:}sin:} :}1 vurmararni Axı

burda ondan başqa min cür göz:)l meyv:}l:}r var! - Özünü imtahana Ç:}k, ag:}r n:}fsin sana üstün g:}l:}c:}kS:},

Şarq kül:}yi ila geri qayıt; o yüz il bundan sonra yen:} bura qayıdacaq ! Yüz il S:}ninçün yüz saat kimi keÇ:}C:}k, amma söhb:}t günaha batmaqdan gedirs:}, bu, çox böyük müdd:}tdir . . H:}r axşam S:}nd:}n ayrılanda S:}ni çağıracağam, dey:}c:}y:}m: «Yanıma g:}l, yanıma g:}l ! » 8liml:} «g:}l» deyib sani yoldan çı­xarmaq ist:}y:}c:}yam, ancaq S:}n yerind:}n İ:}rp:}nm:}, dalımca g:}lm:}; har addım atdıqca, daxilinda ist:}k artacaq, n:}hay:}t, S:}­ni xeyirla şari d:}rketm:} ağacının bitdiyi o otağa Ç:}kib apa­racaq. M:m o :}tirli, şax-budaqlı ağacın altında yatacağam, S:}n da ayilib yaxından man:} baxmaq ist:}y:}c:}ks:}n; ffi:}n gülüm­sayacay:}m, san da mani öp:}C:}kS:}n. . . O vaxt C:}nn:}t bağı ye-

270

rin altına daha d�rin ged�c�k, s�n d� onu itir�c�ks�n. Şidd�tli kül�k iliyin� işl�y�c�k, soyuq yağış başını isladacaq; d�rd­b�la da s�nin qism�tin olacaq!

Şahzad� dedi : - Qalıram! Ş�rq kül�yi onun alnından öpüb dedi : - Möhk�m dayan, yüz ild�n sonra s�ninl� bir d� görü­

ş�rik! 8lvida, �lvida! Bunu deyib Ş�rq kül�yi iri qanadlarını çırpdı, qanadlar

payız gec�si qaranlığında parıltı, qış gec�sind� qütb ş�f�qi kimi göz qamaşdırdı . Bütün çiç�kl�r, ağaclar, uçan quşlar d�s­t�-d�st�, qatar-qatar olub, Ş�rq kül�yini bağın qurtaracağına­d�k ötürdül�r.

P�ri dedi : - indi r�qsl�r başlanacaq. Amma gün�ş batanda s�ninl�

r�qs ed�-ed� s�ni çağıracağam: «Yanıma g�l ! Yanıma g�l ! » M�n� qulaq asma! Yüz il müdd�tind� h�r axşam h�min şey t�krara olunacaq, s�n is� günd�n-gün� daha güclü, daha dö­zümlü olacaqsan, axırda m�nim harayıma heç fikir d� verm�- . y�c�ks�n. Bu axşam ilk imtahandan çıxmalısan ! indi daha s�ni x�b�rdar el�miş�m!

P�ri onu, öz-özün� çalınan balaca qızıl arfalar üstünd� açmış ağ, ş�ffaf suzanbaqlarından qurulmuş böyük otağa g�­tirdi. Z�rif geyimli, q�ş�ng, inc�belli qızlar qu quşlan kimi SÜZm�y�, �b�di lal�zar olan C�nn�t bağında daimi sevine V� b�xtiyarlığı v�sf ed�n n�ğm�l�r oxumağa başladılar.

Budur, gün batdı, göy üzü �rimiş qızıl r�ngin� çaldı, su­zanbağılar ç�hrayı r�ng aldı . Şahzad�, qızlann g�tirdiyi al ş�­rabı içib, xoşhal oldu. Bird�n otağın arxa divan açıldı, şah­zad� xeyirl� ş�ri d�rketm� ağacını gözqamaşdırıcı işıq

27 1

hal�sind� gördü, ağac altından ruh oxşayan, h�zin malını eşi­dilirdi, onun qulağına anasının s�si g�ldi, anası oxuyurdu: «M�nim balam! M�nim �ziz, sevimli balam!»

P�ri d� �linin h�r�k�ti v� ine� s�sil� onu çağırdı: «Yanıma g�l ! Yanıma g�l ! » Verdiyi sözü unudub, şahzad� el� ilk ax­şam onun ardınca yüyürdü! P�ri is� ona «g�l, g�l» deyir, gülüms�yirdi . . . Havaya yayılmış tünd �tir şahzad�ni bihuş el�yirdi, arfaların çalğısı ür�yi xoş hissl�rl� çırpındırırdı, el� bil xoşb�xt ruhlar xorla oxuyurdular: «H�r şeyi bilm�k lazımdır! H�r şeyi dadmaq lazımdır! İnsan t�bi�tin şahıdır! » Şahzad�y� el� g�ldi ki, ağacdan daha qan damcılamır, parlaq, qırmızı ulduzlar s�p�l�nir. «Yanıma g�l ! Yanıma g�l ! » -sözl�ri z�rif musiqi kimi s�sl�nir, h�r addım atdıqca şahza­d�nin yanaqları h�rar�td�n allanır, damarlarında qanı coşurdu.

Deyirdi : - M�n getm;;)liy;;)m! Axı bunda h;;)};;) bir günah yoxdur, ola

da bilm;;)z ! Göz;;)llikd;;)n, zövqd;;)n neyçün qaçasan, axı? M;;)n ancaq o yatmış göz�l� baxıb h;;)zz alacağam! M�n ki, onu öpm;;)y;;)c;;)y;;)m. M;;)n möhk;;)m;;)m V;;) özümü ;;)};;) ala bil;;)r;;)m!

P;;)rinin çiynind;;)n İşıldayan bürünc�yi düşdü; o, ağacın

budaqlarını araladı v� bir göz qırpımında yox oldu. Şahzad;;) dedi :

- M;;)n h;;)};;) V;;)dimi pozmamışam! M;;)n onu pozmaq ist;;)mir;;)m!

Bu sözl;;)ri deyib, budaqları araladı. . . Yatmış p;;)ri el;;) füsunkar, el;;) göz;;)ldi ki, yalnız C;;)nn;;)t bağının p;;)risi bel;;) göz;;)l ola bil;;)rdi. Dodaqlarında t;;)b;;)ssüm, uzun kirpikl;;)rind;;) göz yaşı titr;;)yirdi.

Şahzad;;) pıçıldadı : -- s�n m;;)n;;) gör;;) ağlayırsan? Ağlama, göz;;)l p;;)ri ! C;;)nn;;)t

272

zövqunu m�n indi duydum; bu zövq, bu f�r�h m�nim da­marlanmda od olub axır, fıkirl�rimi coşdurur, vücudumda ilahi bir qüvv�, qüdr�t duyuram! . . Qoy sonra üstüm� zülm�t gee� çöksün, amma indi bu an dünyada h�r şeyd�n qiy­m�tlidir !

Bunu deyib, p�rinin yaşlı gözl�rind�n öpdü, dodaqlannı dodaqlarına toxundurdu.

Heç k�sin heç vaxt eşitm�diyi göy gurultusu qopdu, şahzad�nin gözl�rind� al�m bir-birin� qanşdı; p�ri qeyb oldu, güllü-çiç�kli c�nn�t bağı yerin d�rinl�rin� endi . Şahzad� gördü ki, zülm�t gec�nin içind� �riyib yox olur, sonra ondan lap uzaqlarda İşıldayan balaca bir ulduz qaldı. B�d�nini ölüm soyuğu qurutdu, gözl�ri yumuldu, o, cansız halda yer� yıxıldı .

Üzünü soyuq yağış döyürdü, başını soyuq kül�k don­dururdu; o ayıldı v� ah ç�kdi :

- M�n neyl�dim! M�n, Ad�m kimi, �hdimi pozdum, buna gör� d� c�nn�t bağı yerin d�rinliyin� endi !

Oğlan gözl�rini açdı, uzaqda xırdaca ulduz saynşırdı, bu, yox olmuş c�nn�tin son nişan�si idi . Göyd� Dan ulduzu panldayırdı.

Şahzad� qalxdı, o yen� h�min meş�d�, kül�kl�r mağara­sının yanında idi; kül�kl�r anası başı üstünd� oturmuşdu, Şahzad�y� acıqlı-acıqlı baxıb, hidd�tl� �lini qaldırdı;

- El� ilk axşamdaca ! M�n bel� olacağını bilirdim! S�n m�nim oğlum olsaydın, indi kis�y� basmışdım s�ni !

Ölüm dedi : - Vaxtı çatanda, kis�y� gir�c�k! - Ölüm, �lind� d�ryaz, iri

qara qanadlan olan cüss�li bir qoca idi . - indi d� olmasa, sonra tab u ta uzanacaq. M�n ancaq ona damğamı vuracağam, vaxt ver�c�y�m ki, al�mi dolaşıb, xeyirxah işl�ril� günahlarını

273

yusun! Onun dalınca m�ni gözl�m�diyi vaxtda g�l�c�y�m, onu qara tabuta soxacağam, başıma qoyub, bax, o ulduza aparacağam, orda da c�nn�t bağı var; �g�r o, xeyirxah, dindar olsa, ora düş�c�k, h�rgah fikri d�, ür�yi d� �vv�lki kimi günaha batmış olsa, tabutu c�nn�t bağından da d�rin� en�c�k. Lakin h�r min ild�n bir onun dalınca g�l�c�y�m ki, ya onu daha d�rin� endirim, ya da o, göyün o parlaq ulduzunda �b�­dilik m�sk�n salsın !

274

ÇÖRaYi AYAQLAMIŞ QIZ

13 aşmağını palçığa bulaşdırmamaq üçün ayağını çör�yin üstün� qoymuş qız bar�sind�, y�qin ki, eşitmisiniz? Eşitmisiniz d� ki, sonra işi nec� pis

olub. Bu bar�d� h�m yazılıb, h�m d� çap olunub. O, yoxsul, amma qürurlu v� lovğa qız idi . Canında, nec�

dey�rl�r, b�d �m�ll�rin rüşeyml�ri vardı . Lap balaca olanda milç�kl�ri tutub, qanadlarını qoparmağı xoşlayırdı; milç�kl�r uçan h�ş�ratdan sürün�n h�ş�rata çevril�nd� xoşuna g�lirdi . May böc�kl�rini, dozanqurdulan da tutub sancağa keçirir, ayaqlannıiı altına yaşıl yarpaq, ya da kağız parçası qoyurdu. Yazıq cücü nazik ayaqları il� kağızdan yapışır, sancaqdan xilas olmaq üçün fırlanır, qıvnlırdı, İnge d� gülürdü.

- May böc�yi kitab oxuyur! gör v�mqi nec� çevirir! İll�r keçdikc� qız yaxşı olmaqdansa pis olurdu; b�db�xtlikd�n qız çox q�ş�ngdi, c�za alsa da, layiq olduğu �sı c�zanı almırdı.

Doğma anası deyirdi : - Bu başa möhk�m bir çırtma d�ysin g�r�k! Uşaq olanda

m�nim önlüyümü ayaqlayırdın, qorxuram ki, böyüy�nd� ür�­yimi tapdalayasan!

El� d� oldu. İnge uzaq yer� gedib, mülk�dar evind� varlı ağalara xid­

m�tçi oldu. Sahibl�ri ona öz doğma qızları kimi baxırdılar,

275

t�z� geyim-keçimd� İnge bir az da q�ş�ngl�şmişdi, amma lovğalığı da xeyli artmışdı. Mülk�dar evind� bir il yaşayandan sonra ev sahibl�ri ona dedil�r:

- Gedib qoca ata-anana bir d�y�ydin, İnge ! İnge d� yola düşdü, ancaq ona gör� getdi ki, b�r-b�z�yini

valideynl�rin� göst�rsin. Doğma k�ndin k�narına yetiş�nd� balaca gölün yanında qızların, oğlanların dayanıb mırt vur­duqlarını gördü, gördü ki, bir az aralıda, daşın üstünd� anası oturuh dinc�lir, kür�yind� d� meş�d�n yığdığı bir ş�l� çır­çırpı. İnge ordanca birbaş dala qayıtdı; x�cal�t ç�kdi ki, bel� b�rli-b�z�k1i xanım qızın cındınndan cin hürk�n, üst�lik d�, meş�d�n çır-çırpını özü daşıyan bel� anası var. Valideynl�ri il� görüşm�diyind�n n�inki peşman olmadı, h�tta onlara acığı tutdu.

Yarım il d� keçdi. Xanımı yen� ona dedi : - G�r�k gedib qoca ata-anana baş ç�k�s�n, İnge ! Bu bir

kömb� ağ çör�yi d� apar onlara. Çox sevin�rl�r! İnge �n göz�l paltannı, t�z� başmaqlarını geydi, paltannın

�t�yini bir az qaldırıb, ehtiyatla yeridi ki, başmaqlan toza batmasın, onu qınamaq olmaz, haqqı var. Amma cığır bird�n bataqlığa buruldu; qız indi palçığın içi il� getm�li idi . İnge çox fıkirl�şm�di, çör�yi palçığın için� atdı ki, başmağını isiatma­dan keçib getsin. Ancaq bir ayağını çör�yin üstün� t�z�c� qoymuşdu, o birini d� t�z�c� qaldırmışdı ki, quru yer� qoysun, çör�k qızla b�rab�r yerin t�kin�, d�rinl�r� çökm�y� başladı; gölm�ç�nin üstünd� qara qabarcıqlar göründü!

8hvalat bu cür oldu! İnge hara gedib düşdü? Bataqlıq qarısının piv� m�tb�xin�.

Bataqlıq qarısı qulyabanıların v� meş� p�ril�rinin xalasıdır;

276

bunlan da ki, hamı tanıyır; onların bar�sind� kitabiarda da yazılıb, n�ğm�l�r d� qoşulub, dön�-dön� ş�kill�ri d� ç�kilib, amma bataqlıq qansını tanıyan azdır; t�kc� yayda çölün-ç�­m�nin üstünd�n duman qalxanda adamlar deyirl�r ki : «Ba­taqlıq qansı piv� bişirir! » B�li, İnge onun piv� m�tb�xin� g�lib düşdü, burda da çox tab g�tirm�k mümkün deyil ! Çir­kablıq bataqlıq qansının piv� m�tb�xinin yanında işıqlı, göz�l, rahat yerdir! Ç�nl�rd�n el� üfun�t iyi g�lir ki, adamın ürnyi bu­lanır; ç�nl�rin d� sayı-hesabı yoxdur, bir-birinin d� lap yanında düzülüb. H�rgah aralannda nazikc� bir yanq olsa, mütl�q iri qurbağalan ora t�pilmiş görnrs�n. H�, İnge bel� bir yer� düş­müşdü. Özünü bu soyuq, yapışqanlı, iyr�nc canlı x�şilin içind� gör�n İnge titr�di, hiss el�di ki, b�d�ni qaxaca dönür. Çör�k kömb�si d� ayağına möhk�m b�nd olub, yumru k�hr�ba saman çöpünü ç�kib aparan kimi, onu özü il� b�rab�r aşağı ç�kirdi.

Bataqlıq qansı evd� idi; o günü piv� m�tb�xin� qonaqlan g�lmişdi : şeytan, bir d� onun z�h�rdil ulu n�n�si. Ulu n�n� heç vaxt bekar olmur, h�tta bir yer� qonaq ged�nd� d� özü il� �ı işi apanr: d�rid�n el� başmaq tikir ki, h�min başmağı gey�n adam rahatlığını itirir; ya da dedi-qodu b�z�yir, yaxud da insaniann dilind�n çıxan, onlan m�hv ed�n, düşünülm�miş deyil�n sözl�rd�n n�s� toxuyur. B�li, şeytanın ulu n�n�si tikm�kd�, ç�ki ç�km�kd�, toxumaqda ustadır!

O, İngeni gör�n kimi çeşm�yini düz�ltdi, ona baxıb dedi : - H�, bu qız b�dxasiyy�tdir ! Xahiş edir�m, bu qonaqlıqdan yadigar kimi onu m�n� ver! M�nim n�tic�min d�hlizin� qoy­maq üçün ondan �la müq�vva çıxar!

Bataqlıq qansı İngeni ona verdi, qız da c�h�nn�m� düşdü; b�dxasiyy�t adamlar c�h�nn�m� birbaşa olmasa da, dolayısı il� düş� bil�rl�r!

277

D�hliz n�hay�tsizliy� dir�nirdi; qabağa baxsaydın, başın gic�ll�n�c�kdi, dönüb dala baxsaydın, yen� başın gic�ll�n�­c�kdi. Başdan-başa da taq�tsiz günahkarlada dolu idi, hamısı da m�rh�m�t qapılannın açılmağını gözl�yirdi. Çox gözl�m�li olurdular! N�h�ng, kök, yanlarını basa-basa yeriy�n hörüm­ç�kl�r onların ayaqlannı miniilik torla hörüb bağlamışdılar; tor onları m�ng�n� kimi sıxır, mis z�ncird�n d� möhk�m b�nd el�yirdi . Bundan başqa, günahkarlann ruhu daimi t�laşdan �ziyy�t ç�kirdi . M�s�l�n, x�sis ondan �zab ç�kirdi ki, açan pul qutusunun qıfılı üstünd� qoyub, başqalan . . . Bütün günah­karlann �zablannı sadalamağa başlasaq, qurtara bilm�rik !

İnge müq�vva olmağın m�ş�qq�tini bütün vücudu il� duydu; ayaqlan el� bil çör�y� mıxlanmışdı.

«İndi g�l s�liq�li ol görüm! Başmaqlanmı çirkl�ndirm�k ist�m�dim, indi d� bu �zabı ç�kir�m! - qız öz-özün� giley­l�nirdi .- Bir gör gözl�rini nec� b�r�ldib m�n� baxırlar! »

Doğrudan da, bütün günahkarlar gözl�rini ona zill�miş­dil�r; b�d ehtiraslar baxışlanndan sözsüz oxunurdu; n�z�n onlara toxunan kimi onu d�hş�t bürüyürdü!

İnge fıkirl�şirdi : «M�n� baxmaq, �lb�tt�, xoşdur! Özüm d� q�ş�ng�m, q�ş�ng d� geyinmiş�m!» O, özün� ç�p�ki bax­mağa çalışdı, axı, boynu dönmürdü. Vay-vay, bataqlıq qan­sının piv� m�tb�xind� üst-başını gör nec� bulaşdırıb ! Ağlına g�lm�yib ki, geyimi bu kök� düş� bil�r ! Paltan tamam selik için d� idi, saçına da yapışıb boynun un ardına çırpılırdı, pal­tannın h�r qatından is� kök qurbağalar boylanıb, s�si batmış küçükl�r kimi hürürdül�r. Xoşag�lm�z haldı ! «Başqalan m�nd�n d� pis kökdadir! » - İnge özüna tasallİ verirdi.

H�r şeyd�n da ağın aclıq idi . Gör�s�n, �yilib, üstünd� dayandığı çörakdan bir tik� qopara bilm�z? Y ox, beli ayil-

278

mirdi, �ıı�ri, ayaqlan h�r�k�t el�mirdi, el� bil vücudu daşa dönmüşdü, t�kc� gözl�rini h�r t�r�f� h�rl�y� bilirdi, h�tta on­lan h�d�q�sind�n çıxanb, dala da baxa bil�rdi. Vay, bu nec� d� pis görünürdül Üst�lik d�, hardansa milç�kl�r peyda olub, gözl�rinin içind� yerim�y� başladılar; o, gözl�rini qırpırdısa da, milç�kl�r uçmurdular, axı, qanadlan qopanlmışdı, onlar ancaq sürün� bilirdil�r. N� müsib�t idi ! Aclıq da bir yandan ! Axırda İngey� el� g�ldi ki, bağırsaqlan özü-özünü yeyib, iç�­risi boşdur, tamam boş !

İnge dedi : - 8g�r bu hal uzun ç�ks�, çox döz� bilm�r�m! Ancaq dözm�li oldu, çünki bir d�yişiklik yoxdu.

Q�fıld�n başına bir damla isti göz yaşı düşdü, yanaqla­nndan diyirl�ndi, sonra çör�yin üstün� düşdü, dalınca ikinci, üçüncü damla, sonra damlalar sel kimi töküldü. İngenin halına kim bel� ağiaya bil�rdi?

M�g�r yer üzün d� onun anası qalmamışdı? Öz uşağı üçün ağlayan ananın acı göz yaşlan h�miş� övlada yetişir, amma onu xilas el�mir, yandınb, �zablannı artırır. Lakin h�r şeyd�n pis, dözülm�z, d�hş�tli aclıq idi ! Ayağının altında çör�k ola, ondan bir tik� qopara bilm�y�s�n! Ona el� g�ldi ki, iç�risi öz­özünü yeyib qurtarıb, o da h�r s�si-s�danı özün� ç�k�n nazik, boş qarğıya çevrilib. Qız orda, yuxarıda onun bar�sind� deyi­ı�n sözl�rin hamısını eşidirdi, deyil�nl�r d� ancaq b�d sözl�rdi, h�tta onun üçün ür�kd�n ağlayıb, halına yanan anası da tez-tez deyirdi : «Lovğalığın axırı budur! S�ni el� lovğalıq m�hv el�di, İnge ! M�n� nec� d�rd verdin! »

İngenin anası da, yuxarıda olanların hamısı da onun güna­hından x�b�rdardı, bilirdil�r ki, o, çör�yi ayaqlayıb, yer d�

279

aralanıb onu udub. T�p� üstünd� dayanmış bir çoban bunu görüb, adamlara danışıb.

Ana hey deyirdi : - Öz anana nec� d�rd verdin, İnge ! M�n ayn cür d�

gözl�mirdim! İnge fikirl�şdi : «Kaş heç dünyaya g�lm�y�ydim! indi

anaının zanmağının m�n� n� xeyri ! » Evl�rind� xidm�t el�diyi, onu qızlan kimi ist�y�n hörm�tli

sahibl�rinin sözl�rini d� İnge eşidirdi : «Onun günahı böyük­dür! O, allahın b�r�k�tinin q�drini bilm�di, onu ayaqladı ! Allahın m�rh�m�t qapılan onun üzün� tez açılmayacaq !»

İnge fikirl�şirdi : «M�ni bir az yaxşı, ciddi t�rbiy� el�y�y­dil�r! M�nd� nöqsan, �yinti vardısa, onları yox el�y�ydil�r! »

Camaatın onun bar�sind� qoşduğu «başmaqlannı çirkl�n­dirm�m�k üçün ayağını çör�yin üstün� qoymuş lovğa qız» malınısını da eşidirdi. Malınını bütün ölk� oxuyurdu.

İnge fikirl�şirdi : «Qulağım daha n�l�r eşitıniri Günahıma gör� n� �zabl�r ç�kir�m! Kaş başqalan da öz günahlannın c�zasını ç�k�ydil�r! C�zanı yığıb-yığışdırmaq olmazdı ! Vay, �zablarıma bax !»

İngenin ür�yi daşa dönür, getdikc� o daha da q�ddarla­şırdı.

- Burdakı camaatın arasında yaxşı ola bilm�zs�n ! Heç ist�mir�m d� ! Gör bir gözl�rini b�r�ldib m�n� nec� baxırlar! ­dey�n İngenin bütün insanlara q�z�bi tutmuşdu. - Ç�r�nl�m�k üçün söhb�t tapıblar. Vay, �zablanma bax !

Onu da eşidirdi ki , onun �hvalatını uşaqlara danışırlar, balacalar da ona allahsız deyirl�r. Uşaqlar:

- O, el� pisdir ki . Qoy indi onu yaxşıca incitsinl�r! -deyirdil�r.

280

Uşaqlann dilindan İnge özü barada ancaq pis sözlar eşi­dirdi.

Amma bu dafa aclıqdan, hirsdan lap aldan düşan İnge ye­na öz adını va ahvalatını eşitdi. Onu günahsız balaca bir qıza naql edirdilar, körpa da lovğa, qararsız İngenin halına acı-acı ağlayırdı :

- Yani o daha bura, yuxarı heç vaxt qayıtınayacaq? - Heç vaxt ! - deya ona cavab verdilar. - 8gar o üzr istasa, söz versa ki, daha bela iş görmayacak? - Axı onun üzr istamak fikri yoxdur! - Ah, neca istardim ki, o, «bağışlayın» desin ! - qızcığaz

sakitlaşmak bilmirdi . - Man öz galinciyimin balaca evini verardim, taki ona yerin üzüna qayıtınağa icaza versinları Y azıq, yazıq İn ge !

Bu sözlar İngenin ürayina sirayat eladi, halı da ela bil yüngüllaşdi : ilk dafa ürayi yanan, «yai:ıq İnge !» deyan bir canlı tapıldı ki, onun günahını yada salmadı. Balaca günahsız qız ağlayıb, onun bağışlanması üçün yalvarırdı ! . . İngenin qal­bini qariba hiss çulğadı ; ona ela galdi ki, özü da ağiaya bilar, amma bacarmaz. Bu da onun üçün yeni bir azabdı .

Yer üstünda illar quş kimi uçur, yerin altındasa har şey olduğu kimi qalırdı . İnge öz adını getdikca daha az eşidirdi, yer üstünda onu hardanbir xatırlayırdılar. Lakin bir dafa ona bir ah galib yetişdi : «İnge ! İnge ! Mana neca dard verdin ! Man bilirdİm ki, axın bela olacaq ! » İngenin anası can verirdi, bun­lar onun son sözlari idi .

Hardan öz adını eviarinda yaşadığı qoca sahibiarinin dilin­dan eşidirdi. Xanım hamişa tamkinla, sabrla danışırdı : «Balka, o dünyada saninla görüşdük, İnge ! heç kas bilmir hara dü­şacak!»

28 1

Lakin İnge bilirdi ki, hörm;)tli xanım onun düşdüyü yer;) düşm;)y;)c;)k.

Vaxt ağır, çox ağır keçirdi . Budur, bir gün İnge yen;) öz adını eşitdi v� gördü ki, başı

üstünd;) iki parlaq ulduz yanıb söndü: iki mehriban göz yer üzünd;) ;)b;)di yumuldu. Balaca qızın «yazıq İnge» üçün aramsız ağladığı vaxtdan çox-çox ill;)r keçmişdi; qızcığaz bö­yümüş, qocalmış v� allah onu öz yanına aparmışdı. Son n;)­f;)Sd;), bütün örnrün xatir;)l;)ri göz önünd;)n şimş;)k kimi çaxıb keç;)nd;), öl;)nin yadına İnge üçün ağladığı çağlar düşdü; el;) aşkar yada düşdü ki, ixtiyarsız olaraq dilind;)n bu sözl;)r uçdu: «İlahi, b;)lk;) m;)n d� İnge kimi, özüm d;) bilm;)d;)n, S;)nin ruzi V;) b;)r;)k;)tini ayaqlamışam, b;)lk;), m;)nim d;) ür;)yimi lovğalıq hissi Z;)h;)rl;)yibmiş, amma bir S;)nin m;)rh;)m;)tin say;)sind;) alçalmamışam, S;)n m;)n;) köm;)k olmusan! Son n;)f;)Sd;) · d;) m;)rh;)m;)tini m;)nd;)n ;)Sirg;)m;) ! »

Gözl;)ri h;)miş;)lik yumulsa da, ür;)yinin gözl;)ri açıldı, son n;)f;)Sd;) fıkrind;)n İnge keçdiyi üçün ruhunun n;)Z;)rl;)ril;) adi insanın gör;) bilm;)diyini gör;) bildi, gördü ki, İnge nec;) alçalıb, r�zil hala düşüb. Bunu gördüyü üçün bu ş�fq�tli insan göz yaşı tökdü V;) günahkar qızın halına uşaqlıqda ağladığı kimi, indi d;) ağlayıb, bağışlanması üçün dua el;)yib, ağiaya­ağiaya allahın d;)rgahına yollandı . Bu hıçqınq V;) dualar ;)zab­keş ruhu örtmüş quruca qabıqda ;)kS-s;)da verdi, gözl;)m;)diyi bu m;)h;)bb;)td;)n İnge sanki t;)z;)d;)n doğuldu. Göyün m;)l;)yi ondan ötrü göz yaşı tökürdü! Buna layiqdimi? 8zab Ç;)km;)k­d;)n yorulmuş ruh bütün ömrünü, bütün ;)m;)ll;)rini göz önün­d�n keçirdi V;) sel kimi göz yaşı axıtdı; İnge ömründ;) bel;) göz yaşı axıtmamrşdı. Özünün özün;) yazığı g;)ldi, el;) bilirdi ki, göyün m;)rh;)m;)t qapıları onun üzün;) ;)b;)dilik bağlı qalacaq !

282

Bunu ürak ağrısı ila duyan kimi, yeraltı zülmati oğlan uşaq­lannın hayatda düzaltdiklari qar adamını aridan günaş şüasın­dan da parlaq işıq şüası yardı va qar danasi körpanin ilıq do­daqlannda arimamiş, İngenin daşa dönmüş quruca qabığını aritdi . Balaca quşcuğaz yerin takindan ildınm kimi şığıyıb işıqlı dünyaya çıxdı. Amma yer üzüna qalxan kimi qorxudan va hayadan büzüşüb qaldı : o, hamıdan qorxur va utanırdı, bu­na göra tez yanuçuq divann qaranlıq yanğı içina girib giz..ı landi . 8sa-asa büzüşüb oturdu, sasini da çıxarmadı, sasi yox­du. Cürat elayib yan-yörasina baxınca, heyran-heyran atrafı seyr edinca, orda xeyli vaxt qaldı. Bali, heyran qalmalı yerdi ! Hava tarniz va mülayimdi, göyda ay işıq saçırdı, ağaclann, kolların atri har tarafa yayılmışdı; quşcuğazın gizlandiyi yer ela rahat, aynindaki lalak paltan da ela tamiz, ela qaşangdi ki ! Bu işıqlı dünya mahabbat, gözallik nuruna qarq olmuşdu. Quşcuğazın sinasina dolmuş arzulan nağmaya dönüb, bu dünyaya sel kimi axmalı idi, ancaq quşcuğaz, na qadar istasa da, oxuya bilmadi; na ququ quşu kimi quqquldaya, na da bülbül kimi öta bildi ! Lakin allah başaratın lal duasını da eşidir, o, göylara xitaban ürakda deyilan duanı, şükranlığı da eşitdi, neca ki, sözlari va havasını tapınca Davidin sinasinda saslanan zabur surasini eşitmişdi.

Quşcuğazın lal duası günü-gündan çoxalır va xeyirxah bir arnala çevrilmak üçün imkan axtanrdı.

Milad axşamı galdi. Kandli çapara uzun paya band elayib, başına bir çanga döyülmamiş yulaf bağladı : qoy quşlar da milad bayramında sevinsinları

Milad bayramının salıari günaş qalxıb, yulafın üstüna düşdü, quşlar da calı-calıla onu dimdiklamaya girişdilar. Di­vardakı yarıqdan da sas galdi : civ-civ ! Arzular, fikirlar sadaya

283

çevrildi, zaif civilti asl sevine himni oldu; fikir xeyirxah amalda tacassüm tapmalı idi, quşcuğaz da öz sığınacağından havaya uçdu. Göylar alaminda bu quşun kim olduğunu bilir­dilar.

Qış sart galmişdi, sular qalın buz bağlamışdı, meşadaki quşlar va heyvanlar aclığa tab gatira bilmirdilar. Balaca quş­çuğaz yolun üstü ila uçur, xizaklarin açdığı xandaklarda dan, atların yemiandiyi yerlarda çörak qınntılan axtarıb tapırdı, amma özü hamişa birca dan, birca da qınntı yeyirdi, sonra başqa ac sarçalari çağınb yedirirdi. O, şahariara da uçurdu, at­rafa yaxşı-yaxşı baxırdı, marhamatlİ bir qadının ovub panca­radan tökdüyü çörak qırıntılarını görüb, yena tak bircaciyini yeyir, qalanlarını başqalarına verirdi.

Qış dövründa quşcuğaz o qadar çörak qınntısı yığıb pay­ladı ki, bunlar çakida başmağını bulaşdırmamaq üçün İngenin ayağı altına qoyduğu çörak ağırlığında galdi. Son qınntısı da tapılıb veriland:m sonra quşcuğazın boz qanadları dönüb ağ qanad oldu va geniş açıldı .

Uşaqlar ağ quşu görüb çığırdılar: - Odur bax, daniz qaranquşu uçur! Quşcuğaz gah özünü dalğalara vurur, gah günaş şüalanna

san millanirdi va birdan bu işıq selinda itib yox oldu. Onun hara getdiyini heç kas görmadi .

Uşaqlar dedilar: - O, Günaşa uçdu!

284

BÜLBÜL

8 iz� nağıl etın�y� hazırladığım �hvalat uzaq v� q�­rib�likl�rl� dolu olan Çin m�ml�k�tind� baş ver­mişdi . Orada çox böyük bir sarayda Çin padşahı

yaşayırdı. Padşahın sarayı göz�llikd� misilsizdi, sarayın di­varlan el� bir z�rif v� nazik farfordan idi ki, baxanda guya yüngül bir kül�k �sm�sin� bel� davam etm�zdi.

Saray �trafı böyük v� göz�l bir bağ idi ki, misli dünyada yox idi. H�r yana baxırdın r�ngar�ng çiç�kl�r idi : qırmızı, ağ, san. Çiç�kl�rin �trind�n adam az qalırdı bihuş olsun. Çiç�k­l�rin �n göz�ll�rinin budağından qumrovlar asılmışdı . Kül�k �sdikd� qumrovların s�si bir-birin� qanşır, göz�l bir musiqi­p�rdazlıq �m�l� g�lirdi. Xülas�, padşahın bağı behişt� b�rab�r idi.

Bu geniş bağın ayağı yaşıl d�rya k�nannda duran meş�y� dayanırdı. Bu meş�d� bit�n ağaciann birinin d�niz üstün� s�rilmiş hudağında bir bülbül yuva tikmişdi. H�r axşam gün qüruba yaxınlaşan zaman bülbül yuvasından çıxıb, başlardı oxumağa. Onun göz�l v� gümüş t�k s�si bütün meş�y� yayı­lırdı, bel� ki, balıq ovuna çıxan balıqçılar işl�rini buraxır, bülbülün n�ğm�sin� qulaq asıb deyirdil�r:

- P�rv�rdigara, n� göz�l s�si var. Qonşu m�ml�k�tl�rd�n padşahın ş�h�rin� g�l�n s�yyahlar

285

gözal sarayın va bağın tamaşasından çox heyran qalırdılar. Amma bülbülün nağmasini eşitcak deyirdilar: «Bu, gördüyü­ınüzün hamısından gözaldir». Sayyalılar vatanlarina adat edandan sonra Çin mamlakatinda gördüklarini nağıl edan vaxt, qabaqca bülbüldan başiayırdılar va deyirdilar: «Bu quş bir ecazdır. Biz ömrümüzda bela quş görmamişdik».

Kimi bülbülün adına kitablar bağlayır, şeiflar yazır, darya kanarında, meşada sakin bülbülü tarif edirdilar.

Bu kitabiarın biri bir dafa padşahın alina keçdi, taxt üs­tünda aylaşib öz sarayının tarifini oxuyurdu va çox da bayanib farahlanirdi . Birdan padşahın nazari bu yera çatdı : «Amma oradakı bülbül har bir şeydan gözaldir». Padşah taaccüba galib, öz-özündan soruşdu: «Bu sözlar kimin haqqındadır. Bu neca quşdur ki, manim bağımda sakindir, hamı onu tarif edir, amma man onun sasini bir dafa da olsun eşitmamişam». Pad­şah qeyzla amr etdi ki, baş V;}Ziri onun hüzuruna g;}tirsinl;}r. El;} ki, V;}Zir daxil oldu, padşah dedi :

- Bel;} m;}lum oldu ki, ffi;}nim ffi;}ml;}k;}timd;} bir ;}Caib quş var ki, adına bülbül deyirlar, özg;)l;}r onun haqqında kitablar yazırlar, hatta bela yazıdar ki, Çin ffi;}mlakatinda agar gözal bir şey var isa, o da bülbüldur; neca ola bil;}r ki, bel;} acaib quşdan man padşahın xab;}ri olmasın?

V ;}Zir diz üst;} düşüb ;)rz etdi ki, man bu quşun haqqında avv;}linci d;}fa söz eşidir;}m, yaqin, o quşun saraya g;}ldiyi ol­mayıb. Padşah daha da qeyz;) g;}lib buyurdu:

- M;}n ;}mr edir;}m ki, h;}m;}n quş bu gün axşam sarayda olub, m;}nim hüzurumda oxusun, gedin harada is;} onu tapıb g;}tirin !

Vazir «ita;}t ediram» deyib, baş ;}yib çıxdı. Zavallı bilmirdi ki, quşu haradan tapmaq mümkündür. Çünki n;}inki V;}Zlr,

286

h�tta bütün saray �m�l�si quşun varlığını bilmirdi . am�l� çox fıkir ed�nd�n sonra bel� q�t etdil�r ki, kitabiarda yazılanlar hamısı yalandır v� Çin vilay�tind� bel� bir quş �sla yoxdur.

V �zir dübar� padşahın qulluğuna qayıdıb, torpağa düşüb �rz etdi :

- 8lah�zr�t ! Siz kitabiarda yazılan sözl�r� inanmayın. Yazılanlar hamısı yalandır, bizim m�ml�k�td� bülbül adlı quş yoxdur.

Padşah dübar� hirsl�nib dedi : - Yalan deyil, bu oxuduğum kitabı böyük yapon impe­

ratoru gönd�rib, o s�b�b� bura yazılanlar hamısı doğrudur. Bülbül bu axşam g�r�k m�nim hüzurumda olsun v� ya da ki, hamınızı dara ç�kdir�c�y�m.

V �zir padşahın yanından m� yus çıxıb dübar� sarayın h�r guş�sini g�zib, h�r gördüyünd�n sual etdi, amma heç k�s bülbüld�n x�b�r verm�di. Padşahın t�hdidi saray �m�l�sinin ür�yin� böyük bir qorxu saldı . Heç bir s�y fayda verm�di.

M�tb�xd� oturmuş balaca bir qız bülbül söhb�tini eşidib dedi: - M�n onun yerini bilir�m, h�r axşam anama yem�k apa­

ran zaman d�nizin k�nannda dayanıb, onun n�ğm�l�rin� qu­laq verir�m, onun n�ğm�snnd�n adamın ağlamağı tutur v� ist�yir ki, ömrünün axınnad�k o n�ğm�l�ri eşitsin.

V �zir bu qızın sözünd�n şad olub �mr etdi ki, ona bülbü­lün yerini nişan versin v� �v�zind� qız üçün m�tb�xd� bir m�ns�b v�d edib, söz verdi ki, ona padşahın nahar yem�yin� tamaşa etm�y� izin versin.

Bütün �m�l� qızın dalınca düşüb, bülbül� t�r�f getdil�r. Yolda bir in�yin s�sini eşidib �m�ı� dedi :

- G�mk bu h�m�n quşun s�si olsun, amma t��ccübdür ki, bel� bir xırda quşdan bel� bir �caib s�s çıxsın.

287

Qız gülüb cavab verdi : - Y ox, bu, in:)k S:)Sidir, bülbül uzaqda, meş:)d:)dir. - Bir

neç:) d:)qiq:)d:)n sonra göld:)n qurbağa qurultusu eşidildi . eyan dedi :

- N:) göz:)l S:)Si var, bu quş gümüş qumrov t:)k cingild:)yir. Qız yen:) gülüb dedi :

- Bu, qurbağa S:)sidir, indi bu saat bülbülün S:)sini eşi­d:)rik, qulaq asın, odur, budaq üstünd:) :)yl:)şib oxuyur.

eyan baxıb t:):)CCübl:) dedi : - B:)S bu quş n:) çirkindir. Qa­nadlannın f:)ngi nec:) sad:)dir. Qız üzünü bülbül:) tutub dedi :

- Bülbülcüyüm, bu adamlar S:)nin n:)ğm:)ni eşitm:)k is­t:)yirl:)r, bunlar üçün oxu.

- H:)V:)S}:) oxuyaram, - dey:) bülbül cavab verdi V:) başladı oxumağa. em:)}:) başlannı t:)rp:)dib, deyirdil:)r:

- Xudaya, n:) göz:)l oxuyur, bu naziklikd:) heç bir qumrov S:)si ola bilm:)z. Görün o xırda boğaz nec:) işl:)yir. Y :)qin pad­şaha }:)zz:)t ver:)C:)k.

El:) ki bülbül, n:)ğm:)sini qurtardı, V:)zir dedi : - Göz:)l V:) xırdaca bülbül, sizi saraya t:)klif etm:)kd:) m:)n

özümü b�xtiyar hesab edir�m, bizim padşahımız sizin l�tif

S:)sinizi eşitm:)k ist:)yir .

Bülbül cavab verdi : - H:)qiq:)t, m:)n meş� açıq havada oxumağı dost tuturam;

indi ki, padşah m:)ni xidm:)t:) bl:)b edir, çox h:)V:)S}:) gedib oxumağa hazıram. - Bu söz il:) g:)l:)n adamların arxasınca düşüb uçdu, saraya düşdü. Sarayda ziyaf:)t üçün h:)r bir şey hazır idi. Minl:)rl:) çıraqlar sarayın salonlarını mün:)VV:)r etmişdi. Divarlar, r�ngar:)ng güll:)r v� çiç:)kl�r il:) müz:)yy:)n idi. Sarayın tamam z:)ngl:)ri böyük bir bayram gününd:)ki t:)k çalınırdı.

Padşah mü:)yy:)n bir taxt üstünd:), :)trafında :)yan :)yl:)Ş-

288

mişdi v:;, qarşısında bülbül üçün qızıl bir s:;,nd:;,l qoyulmuşdu. Bülbül salona daxil olub, mü:;,yy:;,n yerind:;, q:;,rar tutdu v:;,

padşahın :;,mrin:;, gör:;, oxumağa başladı. P:;,rv:;,rdigara, nec:;, göz:;,l oxuyurdu! Bülbülün n:;,ğm:;,sazlığından saray :;,hlinin huşlan az qalırdı

başlanndan çıxsın. Hamısı n:;,f:;,sl:;,rini gizl:;,yib, t:;,:;,ccüb il:;, sa­d:;,c:;, xırda bir quşun n:;,ğm:;,l:;,rin:;, qulaq verirdil:;,r. O n:;,ğm:;,l:;,r padşahın q:;,lbinin :;,n d:;,rin yerl:;,rin:;, t:;,sir edib, gözl:;,rind:;,n yaş çıxanrdı.

Qoca padşah ağlayırdı. El:;, ki bülbül n:;,ğm:;,sini qurtardı, padşah xahiş etdi ki,

b:;,xşiş olaraq öz qızıl başmağını bülbülün boğazından assın, bülbül q:;,bul etm:;,yib dedi :

- M:;,n padşahıma bu m:;,rh:;,m:;,tind:;,n ötrü t:;,ş:;,kkür edi­r:;,m, m:;,n:;, heç bir b:;,xşiş lazım deyil, m:;,n ist:;,diyim b:;,xşişi aldım: o da padşahın göz yaşlan idi.

Bu sözl:;,ri deyib, bülbül uçub getm:;,k ist:;,di, amma padşah onu buraxmayıb, onun üçün bir böyük q:;,f:;,s qayırtdınb bülbü­lü o q:;,f:;,s:;, saldı. Q:;,f:;,sin qapısı h:;,miş:;, açıqdı. Bülbül:;, günd:;, üç d:;,f:;,: bir d:;,f:;, gee:;, v:;, iki d:;,f:;, gündüz q:;,f:;,sd:;,n çıxıb g:;,z­m:;,y:;, izin verilmişdi. S:;,yah:;,t vaxtı bülbülün ayaqlanna ip:;,k sap bağlayırdılar v� saray adamları sapın ucundan tutub, bül­

bülü uçub qaçmaqdan saxlayırdılar. Bu zamandan da yaşamaq yazıq bülbül üçün ç:;,tin keçirdi.

H:;,miş:;, fikri azadlığa v:;, meş:;,y:;, qaçmaqda idi . Ş:;,h:;,rin h:;,r bir yerind:;, m:;,clisl:;,rd:;, ancaq bülbülün t:;,rifı v:;, bülbülün söhb:;,ti olurdu. H:;,tta iki ş:;,h:;,r :;,hli bir-birin:;, rast g:;,l:;,nd:;, «sa­lam» :;,v:;,zin:;, yanılıb, «bülbül» deyirdil:;,r.

Bir gün padşaha Y aponiya imperatorluğu t:;,r:;,fınd:;,n bağlı bir töhf:;, g:;,tirdil:;,r. Töhf:;,nin üstünd:;, yazılınışdı: «Bülbül>>. Xalq

289

bel� gürnan etdi ki, yen� bülbül haqqında yazılmış bir �� kitabdır. N�hay�t, bağlım açıb içind� bir xırda qutu gördül�r v� qutunun içind� bir d�n� qızıldan qayrılmış bülbül gördül�r ki, tamam b�d�ni cavahirat il� b��nmişdi. Bülbülün boynundan asılmış lent üz�rind� yazılmışdı: «Çin imperatorunun bülbu­lünün müqabilind� aciz Yaponiya imperatorunun bülbülü». Bu bülbül ancaq açar il� qurulanda oxuya bilirdi. T�z� bülbül saray �m�l�sinin hamısının xoştina g�ldi v� padşah �mr verdi ki, iki bülbül qoşa oxusunlar. Amma bu oxumaqdan bir şey çıxmadı. Çünki qızıl bülbül ancaq bir n�ğm� oxuya bilirdi v� bu n�ğm� d� diri bülbülün z�ngul�l�ri il� �sla uymurdu.

Bu sur�td� padşah hökm etdi ki, t�kc� qızıl bülbül oxusun. Otuz d�f� bir n�ğm�ni bülbül oxudusa da saray �m�l�si daha da qulaq asmaq arzusunda oldular, çünki bülbül cavahiratla b�z�ndiyind�n çox göz�l idi. Axır qızıl bülbülu dayandınb, is­t�dil�r diri bülbülün n�ğm�sin� qulaq assınlar. N�hay�t, gör­dül�r bülbül yoxdur, daha özünü sarayda lazım bilm�yib, sev­diyi yaşıl yarpaqlı meş�y� gedibdir.

Bülbülün bu h�r�k�tin� padşahın q�z�bi tutdusa da, yen� axırda dedi :

- Eybi yoxdur, bu quşumuz ondan daha da göz�ldir. -N eç� vaxtdan sonra köhn� bülbül bilm�rr� unudul du. Sübhd�n axşamad�k qızıl bülbül yorulmadan oxuyurdu v� maşın oldu­ğuna bina�n oxuduğu ancaq bir n�ğm� idi ki, ş�h�rd� o n�ğ­m�ni �zb�rl�m�y�n bir adam yox idi. Lakin bülbülün oxuma­sına h�v�sl� qulaq verirdil�r. Padşah q�rib� bülbülü bütün camaata göst�rm�k ist�yib buyurdu:

- a�ı�n düş�nb� günü camaatı çağınb, onlann gözünün qabağında bülbülü qurub oxutsunlar.

Camaat bülbülün s�sind�n h�zz apanrdı . B�zil�ri barmaq-

290

lannı yuxan qaldınb deyirdilar: «Pah, pah! Bu, tarifa sığmaz­dm>. Tak bir balıqçı bülbülün sasini eşidib dedi:

- Çox gözal oxuyur, ancaq birca qüsuru var, bunun na olduğunu anlamınq. - Balıqçının xayalına diri bülbül galdi ki, daniz kananndan onun nağmalarini eşidanda ruhu az qalırdı badanindan uçsun.

Qızıl bülbül hamişa padşahın öz yatağının yanında bir müzayyan masa üstünda qoyulmuşdu va dörd atrafı har yer­dan göndarilmiş baxşişlarla dolu idi. Bülbülün galmasindan bir il keçdi, daha onun birca dana olan nağmasini mamlakatin uşaqlan da az eşitmamişdilar. Padşah isa heç nağmani duy­murdu. Bazan bülbülün açannı açıb oxuyan vaxt, içarida do­lanan çarxlara tamaşa edirdi.

Bir gün bülbül oxuyan zaman onun içarisindan bir xınltı eşidildi va harnan saat sasi kasildi. Malum oldu ki, çarxlardan biri xarab olub.

Tabib çağırdılar, bülbulün dardindan bir şey anlamayıb dedi:

- Sınıbdır, garak tamir olunsun va geca-gündüzda bir da­fadan artıq qurulmasın, yoxsa daha da xarab olar. Padşah va raiyyat yasa batdılar. Amma bülbulü götüran şaxs padşaha tas­kinlik verib arz etdi ki, tamir olunandan sonra bülbül daha da gözal oxuyacaq.

Bir neça il bela keçdi. Bir gün padşah ağır suratda naxoş oldu. Tabib dedi ki, sağalınağına ümid yoxdur. Camaat qam içinda mayus, har gün galib vazirdan padşahın halını soru­şurdular.

Padşah bihalat qızıl taxtın üstünda yumşaq yataqda gözlari örtülmüş, qollan yanına düşmüş uzanmışdı. arnala hamısı onu ölmüş bilib, otağa daxil olmurdular. Padşah bihuş uzan-

29 1

dığı halda sinasi üstünda ağır bir yük hiss etdi. Gözünü açıb «ölümü» gördü, bir alinda qılınc, o biri alinda bayraq, aylaşib sinasi üstünda. Taxtın üstüna çakilmiş pardanin qatlarından müxtalif suratlar padşahın gözüna görünürdü. Sifatlarin bazisi gözal va bazisi çirkin idi. Bu, padşahın xeyir va şar arnallari idi ki, galib ölüm halatİnda gözünün qabağında durmuşdular, bu sifatlar soruşurdular: «Yadındadırmı, filan amal? Tanıyır­sanmı mani?». Padşah partlayaraq deyirdi : «Yox, yarlımda deyil, yox, man heç tanımıram». Axırda tanglaşib qışqırdı :

- Musiqiçilar galsinlar va manim gözal bülbülüm oxusun va üzünü bülbüla tutub dedi : - Ey manim sevgili quşum, na sabaha nağmalarindan mani mahrum etdin? Magar manim ilti­fatım sana az olubdur?» Bülbül baxıb bir söz demirdi, çünki qurulmamış idi.

Bu halda pancaradan bülbülün gözal zangulasi eşidildi. Padşahın ölmayini eşidib meşadan onu yoluxmağa va taskin vermaya galmişdi. Padşahın xastaliyi bülbül oxuduqca guya yüngüllaşirdi. Gözünün qabağıpdakı suratlar bir-bir mahv ol­dular, rahat va geniş nafas alınağa başladı. Hatta «ölüm» özü bülbülün oxumağına valeh oldu va bülbül sakit olanda xahiş etdi ki, dayanmayıb oxusun. Bülbül cavab verdi:

- Razıyam oxumağa, amma avazinda san da alindaki qı­lıncı, bayrağı va padşahın tacını mana ver. - Bülbül başladı oxumağa va «ölüm» onu har n�ğmasina alindaki şeylarin birini bağışladı. Ela ki ali boşaldı, bülbül başladı nağmalarin­da qabiristanı tarif etmaya, ağ daşlar ila örtülmüş qabirlari, qabirlar üzarinda akilmiş çiçaklari, qabiristanın göy otlannı.

«Ölüm>> bunları eşitdikca vatani qabiristan yadına düşüb, pad­şahın sinasindan çakildi va duman olub pancaradan uçub getdi.

292

Padşah darind::m nafas çakib, gözlarini açıb pancaraya taraf baxdı va bülbülü görüb dedi:

- Ah, sanınisan, manim nazlı bülbülcüyüm, indi man sani tanıdım. Çox maronunam sandan ki, mani aziyyatdan qurtar­dın, çox mamnunam, man sana neca baxşiş verim?

Bülbül cavab verdi : - Man vaxtında, sandan baxşişimi almışam, o sanin göz

yaşiann idi. Xananda üçün ondan böyük baxşiş olmaz. indi mani unudub yat, sabah salamat va qüvvatlanıniş badaninla oyan. Yat, man da sanin uçün lay-lay çalım. - Bülbül yena oxudu.

Rahat yuxu ila padşah yatdı va sabah oyanıb özünü bil­marra sağlam hiss etdi.

Sarayda sakitlik idi. Nökarlar padşahı ölmüş hesab edib otağa girmaya cürat etmirdilar. Bülbül pancaranİn qabağın­dakı ağacın hudağında aylaşmişdi .

293

MÜNDaRİCAT

Qar kraliça . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Bir qından çıxmış beş noxud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Çoban qız il ::ı bacat::ımizl::ıy::ın . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Çoban yastığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 ı

D::ıc::ıl oğlan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Donuzotaran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Düym::ıcik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

ası h::ıqiq::ıt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Gic Hans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Ho m erin q::ıbrind::ı bitmiş gül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 00

İki xoruz - h::ıy::ıt xoruzu v::ı qüll::ı xoruzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 02

İ lin ::ıhvalatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 06

İst::ıklil::ır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı ı 8

Kibritsatan qız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 2 1

Köhn::ı küç::ı f::ın::ıri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 25

Noxud üstünd::ı yatan şahzad::ı qız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 34

Ole-Lukoye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 6

A n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 52

Balaca İdanın çiç::ıkl::ıri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 59

B alaca Klaus v::ı böyük Klaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 69

B alaca Tuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 84

294

Çaxmaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 89

Çirkin örd;:,k balası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 98

Küknar ağacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 1

Qalay ;:,sg;:,rcik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Leyl;:,kl;:,r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Kül;:,k Valdemar do v;:, onun qızlannın ;:,hvalatını danışır . . . . . . . . . . . 236

Kralın t;:,z;:, libası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

C;:,nn;:,t bağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Çör;:,yi ayaqlamış qız . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Bülbül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

295

Hans Xristian An dersen Danimarka n ı n Odense şaharinda yoxsul çakmaçi a i -

si nda anadan olmuşdur. Kiçik Hans 9 yaşı nda i kan a·a

ölmüş va o, paltar yumaqla çörakpulu qazanan ana s ,...

h imayasinde yoxsul luq içerisinde yaşam ışd ı r. O, çox çatinl ikla tahsi l ala bi lmişdir. 30-cu i l lerin awa la-

rinda Andersen ham yarad ıcı l ıq la maşğul olmuş, ham �

bir neça ölkalara sayahat etmişdir. Onun böyük istedadla yaratd ı ğ ı "Qar kral iça", "Düymacik", "Qalay as-

garcik", "Noxud üstünda yatan şahzade q ız" va onlarca başqa nağ ı l ıa

taxminan iki esra yaxınd ı r ki , haryanı gazib-dolaş ı r.

Qar kraliça

Düymacik

Çirkin ördak balası

Ole-Lukoye

Kral ın taza l ibası Donuzotaran

Çobanyastığı

Ana

Balaca idanın çiçaklari Balaca Klaus va böyük Klaus

Balaca Tuk Çaxmaq

Bir qından çıxmış beş noxud Çoban qız i la bacatamizlayan Küknar ağacı Bülbül

Gic Hans Homerin qabri nda bitmiş gül

Qalay asgarcik Leylaklar

asi haqiqat

i l in ahvalatı

istakl i lar Kibritsatan qız

Köhna küça tanari

Külak Valdemar Do va onun qızları n ı n ahvalatını danışır

Dacal oğlan

Cannat bağı

Çörayi ayaqlamış qız

Noxud üstünda yatan şahzada qız iki xoruz - hayat xoruzu va qül la xoruzu

Qiymati: 5 AZN � QANUN

N8ŞRIYYAn

ISBN 978-9952-26-236-0

9 7 8 9 9 5 2 2 6 2 3 6 0 Cl "Qıuıua" N .. riyyatı, 2011 c:ı "aai "' Nlao" N .. riyyab, 2011

ıtml!"fl

Ali &Nin®