1. Uvod ............................................................................................................................... 2

2. Kretanje, unos podataka i selektovanje ćelija ................................................................ 2

3. Tipovi podataka .............................................................................................................. 3

4. Formatiranje ćelija ......................................................................................................... 4

5. Rad sa formulama .......................................................................................................... 5

6. Automatsko popunjavanje ćelija .................................................................................... 6

7. Apsolutne i kombinovane reference ............................................................................... 7

8. Rad sa funkcijama .......................................................................................................... 9

9. Imenovanje ćelija ......................................................................................................... 11

10. Grupisanje, regrupisanje radnih listova i rad sa više radnih svesaka ........................... 12

SLOBOMIR P UNIVERZITET

Tabelarna obrada podataka

Osnovi informatike – Sedmica VIII

Sadržaj:

Microsoft Excel

2

1. Uvod

Microsoft Excel je program koji služi za organizovanje, raĉunanje i analiziranje

poslovnih podataka. Putanja do aplikacije je Start ► All programs ► Microsoft Office ►

Microsoft Office Excel 2007.

Ĉetiri osnovna dijela aplikacije su: naslovna linija, traka sa alatima, radna površina i

statusna linije. Radna površina se sastoji od 16.384 kolona oznaĉenih slovima A, B, C... i

1.048.576 redova oznaĉenih brojevima 1, 2, 3... Presjek reda i kolone se naziva ćelija.

Neposredno ispod radne površine, nalaze se kartice za biranje radnog lista sa kojim se

želi raditi. Lijevim tasterom miša možemo odabrati neku od ovih tabela, kao i prevlaĉenjem

promeniti redosled radnih listova. Klikom na desno dugme miša, pozivamo meni kojim

možemo izabrati neku od sledećih operacija:

Insert - kreirati novi radni list,

Delete - obrisati postojeći,

Rename - promeniti ime i

Move or copy – premjestiti ili napraviti duplikat.

2. Kretanje, unos podataka i selektovanje ćelija

Kroz tabelu se krećemo mišem tako što kliknemo na pojedinu ćeliju ili koristimo scroll

bar-ove. Za kretanje pomoću tastature koristimo kursorske tastere (strelice), HOME za

poĉetak reda, CTRL + HOME za poĉetak tabele, PAGE UP i PAGE DOWN za brzo kretanje

gore i dole. Ćelija na kojoj smo pozicionirani je uokvirena.

Postoje dva naĉina za unos podataka:

Unos podatka u aktivnu ćeliju:

o Kliknuti na ćeliju u koju se želi unijeti

podatak i

o Otkucati podatak.

Ako želimo da izmenimo sadržaj ćelije, a ne da ga obrišemo, pritisemo taster F2.

3

Unos podatka u polje za formulu:

Kliknuti na ćeliju u koju se želi unijeti podatak,

Postaviti kursor u polje za formulu i

Otkucati podatak.

U Excelu možemo selektovati:

Jednu ćeliju – dovoljno je da se pozicioniramo na nju okvirom,

Blok ćelija – kliknemo lijevim tasterom miša na prvu ćeliju i povuĉemo prema

poslednjoj (miš pri tom treba da ima oblik debelog bijelog krstića) ili

Cijeli red ili kolonu – kliknemo lijevim tasterom miša na naziv kolone (slovo) ili

na broj reda.

Da bi selektovali više razdvojenih bolokova, odnosno redova i kolona istovremeno,

vršimo selekciju svakog od njih na neki od predhodnih naĉina dok držimo pritisnut taster

CTRL.

3. Tipovi podataka

Postoje dvije vrste podataka i to konstante i formule. Konstane su uneseni podaci koji

ostaju nepromijenjeni dok ih sam korisnik ne izmjeni, a formula je izraz ili funkcija ĉiji zapis

podliježe odreĊenim pravilima i prepoznaje se po znaku „=“, koji se obavezno pojavljuje na

poĉetku formule. Tipovi podataka koji se mogu unositi u ćelije su:

Tekst je bilo koja kombinacija slova i cifara. Unosite ga tako što kliknete na željenu

ćeliju, otkucate tekst i pritisnete Enter. Tekst se automatski poravnava sa lijevom

marginom ćelije (npr. Zdravo!). Ako poželite da prekinete unos, pritiskate taster Esc.

Zbog ugraĊene logike koja sama prepoznaje tip unesenog podatka, ako se unese broj

koji treba da se tretira kao tekst (npr. poštanski broj), ispred njega treba otkucati

apostrof (npr. '74000).

Brojevi se sastoje od cifara i specijalnih znakova znakova (+ - () . , %) i automatski

se poravnavaju uz desnu marginu ćelije. Brojevi se unose na potpuno isti naĉin kao i

tekst - dolazak na ćeliju, unos, Enter. Ako se umjesto broja pojave znaci "tarabe" (#),

Selektovanje bloka

Selektovanje reda

Selektovanje kolone

4

znaĉi da je ćelija suviše mala da se broj prikaže u cjelini, ali je sam podatak korektno

memorisan.

Datum i vrijeme se prepoznaju ukoliko su unijeti u nekom od standardnih formata.

Mada na prvi pogled nije bitno kako ih unosimo, povremeno se nad njima vrše

raĉunske operacije (do kog datuma traje vaš 25-dnevni odmor?), što je sigurno

zgodno prepustiti samom Excel-u. Nije bitno da li koristite mala ili velika slova.

formule,

funkcije, itd.

4. Formatiranje ćelija

Podešavanje poravnanja se vrši preko grupe opcija Alignment, a promijena tipa podataka

preko grupe opcija Number.

Vrste poravnanja:

Top align – poravnanje sadržaja ćelije uz gornju ivicu ćelije

Middle align – poravnanje sadržaja ćelije na sredini ćelije po

vertikali

Bottom align – poravnanje sadržaja ćelije uz donju ivicu ćelije

Orientation – rotiranje sadržaja ćelije

Align Text Left – poravnanje sadržaja ćelije uz lijevu ivicu ćelije

Center – cerntriranje sadržaja ćelije

Align Text Right – poravnanje sadržaja ćelije uz desnu ivicu ćelije

U grupi Style postoje opcije za primjenjivanje odreĊenih stilova na ćelije:

Conditional Formating - ako se žele odreĊena polja obojiti nekom bojom u

zavisnosti od nekog uslova

Format as Table – formatiranje oznaĉenih ćelija i konvertovanje u tabelu sa

izabranim stilom

Cell Styles – formatiranje oznaĉenih ćelija odreĊenim stilom

5

5. Rad sa formulama

Pored podataka ćelije mogu da sadrže i formule. One služe za odreĊena izraĉunavanja na

osnovu podataka i rezultata drugih formula. Formulu ĉine operandi, koji mogu biti konstante

(brojevi), reference (nazivi ćelija) i funkcije.

Operandi se povezuju operatorima, od kojih su najvažniji aritmetiĉki (+ sabiranje, -

oduzimanje, * množenje, / dijeljenje, ^ stepenovanje) i relacioni (< manje, > veće, <= manje

ili jednako, >= veće ili jednako, <> razliĉito, = jednako).

Za unos formule potrebno je:

Selektovati ćeliju u koju se želi unijeti formula tj. rezultat operacije,

Unijeti znak = pa zatim formulu i

Pritisnuti Enter na tastaturi.

Reference mogu da se unose preko tastature ili pomoću miša tako što selektujemo

odgovarajuće polje u toku unosa same formule. Formula koja se sastoji od referenci, kao npr.

A1+A2+A3, omogućava da se raĉuna zbir brojeva koji se nalaze u ćelijama A1, A2 i A3.

Formule u kojima uĉestvuju reference su posebno korisne ako se poĉetni podaci promijene.

Excel će tada automatski izraĉunati novi rezultat.

Kada se formula unese, u ćeliji se vidi rezultat izraĉunavanja. Formula na osnovu koje je

nastao taj rezultat se i dalje može videti u formula bar-u.

Jednom otkucanu formulu je moguće preneti i u druge ćelije. Na primjer, ako je potrebno

izraĉunati zbir ne samo jedne, nego više kolona, originalna formula se kopira u nove ćelije

komandama COPY i PASTE.

Prvo selektujemo poĉetnu ćeliju (ili više njih), zatim biramo komandu COPY. Oko

selektovane ćelije se pojavljuje isprekidani okvir. U Excel-u je komandu PASTE moguće

Formula koja sadrži samo konstante Formula koja sadrži samo reference na delije

Formulu iz delije A6 kopiramo u delije C6 i D6

Formula u deliji D6 glasi D1+D2+D3 tako da dobijamo ispravan rezultat

6

izvršiti samo dok je ovaj okvir aktivan. Selektujemo ćelije u koje želimo da kopiramo

formulu i biramo komandu PASTE.

Vidimo da se formula “inteligentno” iskopirala, što znaĉi da se u koloni C raĉuna zbir

ćelija C1, C2 i C3, a u koloni D zbir ćelija D1, D2 i D3. Ova mogućnost Excel-a se naziva

relativnost pri kopiranju.

Relativnost pri kopiranju funkcioniše tako što se pri kopiranju po vertikali, mijenjaju

brojevi redova referenci u formulama, a pri kopiranju po horizontali, mijenjaju se nazivi

kolona. Kopiranje je moguće izvesti u svim pravcima, a ne smo u desno i na dole, kako je

prikazano na gornjem primeru. Pri kopiranju na gore, brojevi redova se smanjuju, a isto važi i

za oznake kolona pri kopiranju ulijevo. Reference će se promijeniti za onoliko koliko je nova

ćelija udaljena od poĉetne ćelije.

6. Automatsko popunjavanje ćelija

Automatsko popunjavanje ćelija se vrši pomoću markera popune ili opcije Fill. Marker

popune omogućava kopiranje vrijednosti (ili nastavljenje niza) neke ćelije ili grupe ćelija u

susjedne ćelije u redu ili koloni.

Jedan od naĉina da se to uradi:

Oznaĉiti ćeliju (grupu ćelija),

Postaviti pokazivaĉ miša na marker popune ,

Kliknuti lijevim tasterom miša i povući miš u željenu stranu (horizontalno ili

vertikalno) i

Pustiti tipku miša.

Drugi naĉin:

Selektovati ćeliju (grupu ćelija) ĉiji sadržaj želimo kopirati (ili nastaviti niz),

Kliknuti na opciju Fill u grupi Editing na traci sa alatima i izaberemo pravac u

kome želimo popuniti polja (Down, Right, Up i Left).

=A1+A2 =B1+B2

=A2+A3 =B2+B3

7

Down – popunjava selektovane ćelije sa vrijednošću selektovane ćelije na vrhu,

Right – popunjava selektovane ćelije sa vijednošću selektovane krajnje lijeve ćelije,

Up – popunjava selektovane ćelije sa vrijednošću selektovane ćelije na dnu,

Left – popunjava selektovane ćelije sa vrijednošću selektovane krajnje desne ćelije,

Across Worksheets – kopira sadržaj selektovanih ćelija u drugu selektovanu radnu

svesku,

Series – popunjava ćelije kao rastući niz (brojeva ili datuma) u zavisnosti od

podešenih vrijednosti i

Justify – premješta tekst nekoliko selektovanih ćelija u prvu selektovanu ćeliju.

7. Apsolutne i kombinovane reference

Apsolutna referenca na ćeliju u nekoj formuli uvijek referira na ćeliju na taĉno

odreĊenom mjestu. Ako se položaj ćelije koja sadrži formulu promijeni, apsolutna referenca

ostaje ista. Ako kopirate formulu po redovima ili kolonama, apsolutna referenca se ne

prilagoĊava. Prema zadanom, nove formule koriste relativne reference, pa ih trebate pretvoriti

u apsolutne reference.

Kombinovana referenca ima ili apsolutnu kolonu i relativni red ili apsolutni red i

relativnu kolonu. Apsolutna referenca kolone ima oblik $A1, $B1, i tako dalje. Apsolutna

referenca reda ima oblik A$1, B$1, i tako dalje. Ako se položaj ćelije koja sadrži formulu

promijeni, relativna referenca se mijenja, a apsolutna referenca se ne mijenja. Ako kopirate

formulu po redovima ili niz kolone, relativna se referenca automatski prilagoĊava, a

apsolutna referenca se ne prilagoĊava.

8

Na ovom primjeru sa slike ćemo probati da blokiramo promenu reference pri kopiranju.

Kolona X*Y se raĉuna sliĉno kao i do sada, pošto je potrebno pomnožiti svaku vrijednost iz

kolone X sa odgovarajućim vrijednostima iz kolone Y. Kada formulu B2*C2 kopiramo na

dole, dobićemo formule B3*C3 i B4*C4.

MeĊutim, u drugoj koloni je potrebno pomnožiti sve vrijednosti iz kolone X sa jednom

jedinom vrijednošću, a koja se nalazi u ćeliji A2. Ako bismo unijeli formulu B2*A2, ona bi

se u donjim ćelijama transformisala u B3*A3 i B4*A4, što nije ispravno pošto vrijednosti u

ćelijama A3 i A4 ne postoje.

Zbog toga se pomoću znaka $ blokira promjena broja reda u referenci A2, pa tako

ispravna formula glasi B2*A$2.

Kada smo unijeli formule u prvi red ovih kolona, spremni smo da ih kopiramo na donja

dva reda. Selektujemo ćelije D2 i E2. Pošto se ovde radi o ćelijama koje su vezane i

kopiranje se vrši direktno na dole, možemo da koristimo “razvlaĉenje”, tako što mišem

povuĉemo selekciju za veliku taĉku koja se nalazi u donjem desnom uglu.

U ćeliji D4 smo dobili oĉekivanu formulu B4*C4, a u ćeliji E4 smo dobili taĉnu formulu

B4*A$2, umesto B4*A4 što bi bilo neispravno.

Računanje prve vrijednosti u koloni Ova formula je drugačija

Selektujemo delije sa formulama Kopiramo (razvlačimo) selektovane delije naniže

Dobijena formula u deliji D4 Dobijena formula u deliji E4

9

Kao što smo mogli da vidimo, ako želimo da blokiramo promjenu referenci u formuli,

koristimo znak $. Ako stavimo $ ispred naziva kolone u ćeliji, oznaka kolone se neće menjati

pri kopiranju po horizontali. Sa druge strane, ako oznaku $ stavimo ispred broja reda, broj

reda se neće menjati pri kopiranju po vertikali.

Znak $ je moguće staviti i ispred kolone i ispred reda, i na taj naĉin ćemo potpuno

blokirati promjenu reference u formuli.

8. Rad sa funkcijama

Da bismo ubacili neku od ponuĊenih funkicja trebamo najprije oznaĉiti ćeliju koja treba

da sadrži rezultujuću formulu, a onda se iz grupe Function Library klikne na Insert Function

nakon ĉega se otvara dijalog sa svim funkcijama.

Kada se izabere željena funkcija i potvrdi sa OK pojavljuje se dijalog za unos

parametara. Parametri se mogu ukucati pomoću tastature ili selektovati mišem.

Pošto ovaj dijalog zauzima mjesto preko tabele, moguće ga je svesti samo na polje za

unos, pomoću dugmića za smanjivanje.

=A1+A$1+$A1+$A$1 =B1+B$1+$A1+$A$1

=A2+A$1+$A2+$A$1 =B2+B$1+$A2+$A$1

10

Excel obezbjeĊuje sledeće funkcije:

Agregirajuće funkcije:

o SUM (X:Y) – zbir vrijednosti zadatog opsega ćelija od X do Y,

o AVERAGE (X:Y) – prosjek vrijednosti ćelija u opsegu od X do Y,

o MAX (X:Y) – najveća vrijednost iz zadatog opsega,

o MIN (X:Y) – najmanja vrijednost iz zadatog opsega.

Matematiĉke funkcije:

o SQRT (X) – kvadratni korijen zadate vrijednosti,

o ABS (X) – apsolutna vrijednost zadate vrijednosti, npr. ABS(-5) = 5,

o SIGN (X) – znak zadate vrijednosti (1 za pozitivne, a -1 za negativne),

o TRUNC (X) – zaokruživanje broja tako što se odbacuju decimale, npr.

TRUNC(5.9) = 5,

o ROUND (X, D) – matematiĉko zaokruživanje broja X na broj decimala D,

npr. ROUND(5.987, 0) = 6,

o INT (X) – zaokruživanje na prvi manji cijeli broj, npr. INT(-5.1) = -6.

Logiĉke funkcije:

o AND (U1, U2) – logiĉka konjunkcija dva uslova, daje vrijednost TRUE

samo ako su oba zadovoljena (moguće je zadati i više od dva uslova),

o OR (U1, U2) – logiĉka disjunkcija, daje vrijednost TRUE ako je bar jedan

od uslova zadovoljen (moguće je zadati i više od dva uslova),

o NOT (U) – logiĉka negacija, vraća TRUE ako uslov nije zadovoljen.

Tekstualne funkcije:

o PROPER (X) – za zadati tekstu se svako prvo slovo rijeĉi povećava, dok

su sva ostala slova mala,

o TRIM (X) – ostavlja samo po jedan razmak izmeĊu rijeĉi, sve ostale

izbacuje,

o LOWER (X) – sva slova u tekstu se pretvaraju u mala, npr.

LOWER(“PeriCA”) = “perica”,

o UPPER (X) – sva slova u tekstu se pretvaraju u velika,

o REPT(X, B) – zadati tekst ponavlja B puta, npr. REPT(“Aca”, 3) =

“AcaAcaAca”,

o LEN (X) – ispisuje broj znakova u zadatom tekstu,

o LEFT (X, Z) – izdvaja prvih Z znakova iz zadatog teksta, npr.

LEFT(“Mika”, 3) = “Mik”,

o RIGHT (X, Z) – izdvaja poslednjih Z znakova iz zadatog teksta.

o MID (X, P, Z) – izdvaja Z znakova iz stringa X, poĉev od znaka P, npr.

MID(“Pera ima knjigu”, 2, 3) = “era”.

11

Brojaĉke funkcije:

o COUNT (X:Y) – raĉuna koliko ima numeriĉkih vrijednosti u zadatom

opsegu,

o COUNTA (X:Y) -- koliko u zadatom opsegu ima ćelija koje imaju bilo

kakvu vrijednost,

o COUNTBLANK (X:Y) – koliko ima praznih ćelija u opsegu.

Funkcija izbora:

o IF (USLOV, T VRIJEDNOST, N VRIJEDNOST) – provjerava zadati

uslov i ako je taĉan, vraća vrijednost koja je zadata kao T VRIJEDNOST,

a ako nije taĉan, vraća N VRIJEDNOST, npr. IF(A5 > 10, “veliki”,

“mali”) – ako je vrijednost u A5 veća od deset, imaće vrijednost “veliki”,

a u suprotnom “mali”. Kao argument bilo koje funkcije može da se zadati

nova funkcija, odnosno cijela nova formula.

Funkcija uslovnog brojanja:

o COUNTIF (X:Y, K) – prebrojava koliko u zadatom opsegu ima

vrijednosti koje zadovoljavaju zadati kriterijum, npr. COUNTIF(A1:A10,

“>=50”) – koliko ima vrijednosti većih ili jednakih 50

COUNTIF(A1:A10, “pera”) – koliko ima vrijednosti jednakih reĉi “pera”

COUNTIF(A1:A10, C1) – koliko ima vrijednosti jednakih ćeliji C1.

Datumske funkcije:

o DATE (G, M, D) – vraća datumsku vrijednost za zadatu godinu G, mjesec

M i dan D,

o TODAY () – vraća današnji datum.

9. Imenovanje ćelija

Korištenjem naziva (naziv: rijeĉ ili niz znakova u Excel-u koji predstavljaju ćeliju,

raspon ćelija, formulu ili konstantnu vrijednost) možete formule uĉiniti jednostavnijim za

razumijevanje i održavanje. Možete definisati naziv opsega ćelija, funkcije, konstante ili

tablice. Nakon što usvojite praksu korištenja naziva u svojoj radnoj svesci, možete

jednostavno ažurirati i revidirati nazive i upravljati njima. Za postavljanje naziva se koristi

grupa opcija Defined Names.

Define Name – dodjeljivanje naziva ćeliji koja se želi referencirati,

Use in Formula – ubacivanje postojećeg imena (reference) unutar formule,

Create from Selection – automatsko generisanje imena za selektovane ćelije.

Name Manager – kreiranje, ažuriranje, brisanje i pronalaženje svih imena korištenih

u radnoj svesci.

12

10. Grupisanje, regrupisanje radnih listova i rad sa više radnih svesaka

Pošto Excel omogućava rad sa više radnih listova to se može iskoristiti ako želimo

napraviti više istih tabela u razliĉitim radnim listovima. Peko opcija insert i copy možemo

kreirati nove radne listove i kopirati ih.

Ako je potrebno grupisati više radnih listova treba se kliknuti desnim tasterom miša na

neki od tih radnih listova (njihov naziv) i izabrati Sellect All Sheets ili pritisnuti shift i kliknuti

na one radne listove (njihove nazive) koji se žele selektovati. Kada se selektuje više radnih

listova moguće je upisom formule u neku ćeliju automatski upis te formule u sve selektovane

radne listove. Nakon što se upiše formula treba kliknuti desnim tasterom na naziv nekog

radnog lista i izabrati opciju Ungroup Sheets da bi se regrupisali radni listovi.

Kada se u nekom radnom listu žele koristiti vrijednosti iz nekog drugog radnog lista

potrebno je pri unosu formule unijeti naziv radnog lista ĉija se vrijednost želi koristiti, znak !

i na kraju još odgovarajuća ćelija, npr. (=januar!B5+februar!B5+mart!B5).

Ako želimo da koristimo neke vrijednosti iz drugih radnih svesaka potrebno je prvo u

neku ćeliju unutar željene radne sveske upišemo znak = pa zatim predjemo u drugu radnu

svesku i selektujemo odgovarajuće polje ĉiju vrijednost želimo koristiti i nastavimo da

kucamo ostatak formule ili pritisnemo Enter. Primjer ćelije koja koristi vrijednost iz druge

radne sveske izgleda ovako:

=[Naziv_druge_radne_sveske]Naziv_radnog_lista_druge_radne_sveske!$C$4.