Twee  emmertjes  water  halen,  twee  emmertjes  pompen    Henry  J.  Alles  /  Landscape  labs,  WELCOME  IN  THE  WATER  BUBBLE  –  Satellietgroep  -­‐Vlieland  ITGWO  -­‐  september  2015  

   

 

Tijdens  het  Into  the  great  white  open  festival  2015  bracht  de  Satellietgroep  i.s.m.  Staatsbosbeheer  en  het  festival  zelf  experts  en  kunstenaars  samen  voor  3  veldexpedities.  Onder  de  titel  ‘Welcome  in  the  water  bubble’  werd  tijdens  de  expedities  kennis  en  onderzoek  gedaan  naar  de  kwetsbare  waterbalans  in  verleden,  heden  en  toekomst  op  Vlieland.    Dit  sluit  aan  bij  de  wens  van  Vlieland  om  in  het  jaar  2020  zelfvoorzienend  te  willen  zijn.  Aan  ‘Welcome  in  the  water  bubble’  werkten  o.a.  mee  Evert  Jan  Lammerts  (SBB),  Jan  de  Graaf,  Marinus  van  Dijke  en  Jonmar  van  Vlijmen  (de  Onkruidenier),  ondergetekende,  waterbedrijf  Vitens  en  de  Waddenvereniging.  Festivalbezoekers  konden  deelnemen  aan  de  expedities.  Er  vonden  drie  expedities  plaats.      Speciaal  voor  het  veldwerk  heb  ik  voorgesteld  om  de  TAIR  mee  te  nemen  naar  het  eiland.  De  TAIR  is  een  nieuwe  artist-­‐in-­‐residence,  op  een  paardentrailer.  Een  verblijfplek  met  de  t  van  het  Engelstalige  tiny  maar  van  alle  basisbehoeften,  kookstel  en  bed,  voorzien.  Omdat  mijn  uitgangspunten  bij  de  TAIR  gaan  over  school,  bibliotheek  en  werkplek  past  de  TAIR  uitstekend  bij  deze  expedities.      Met  de  TAIR  en  twee  houten  logo’s:  KROEG  en  STATION  arriveerde  ik  een  aantal  dagen  voor  aanvang  van  het  festival  op  Vlieland.  En  ging  ik  op  onderzoek  naar  de  waterbalans  in  het  verleden,  heden  en  de  toekomst  van  mijzelf  en  anderen.  Ik  ging  met  een  open  vizier  te  werk.  Op  zoek  naar  mensen  die  me  verder  kunnen  helpen  kennis  te  vergaren.  Ik  had  een  afspraak  gemaakt  met  de  kapsalon  van  het  verzorgingstehuis  op  Vlieland.  En  had  uiteraard  vooronderzoek  gedaan.  Wat  nu  volgt  kan  gezien  worden  als  verslaglegging.  

Wereldverkenning    De  TAIR  is  een  overblijfsel  van  een  theatrale  bewerking  van  de  beroemde  film  ‘Once  upon  a  time  in  the  west’.  Een  film  waarin  een  hoofdrol  is  weggelegd  voor  de  noodzaak  van  vers  water  voor  de  stoomketels  van  locomotieven.      Een  stoomtrein  heeft  altijd  dorst.  En  heeft  regelmatig  vers  water  nodig.  Om  een  stoomtrein  tot  stilstand  te  brengen  moest  je  een  station  bouwen.  Als  je  de  beschikking  had  over  vers  water.  Dus  bouwde  je  een  station  als  je  land  had  gekocht  waaronder  je  grondwater  had  gevonden.  Ergens  onderweg  richting  het  ‘wilde  westen’.  De  trein  bracht  zelf  het  spoor  en  de  werkers  legden  het  spoor  voor  de  trein  uit.      De  trein  stopt  bij  een  station.  En  er  stapt  iemand  uit.  Iemand  met  een  verhaal.  Samen  vormen  ze  de  gesprekken  die  gelardeerd  worden  met  leugens,  dromen  en  een  goed  glas  drinken.  Een  gemeenschap  ontstaat.  De  geschiedenis  van  de  plek  groeit.  En  neemt  soms  legendarische  proporties  aan.  Amper  150  jaar  oude  geschiedenis  rondom  de  aanleg  van  een  treintraject  richting  het  westen  van  Noord-­‐Amerika.  Zoals  we  kunnen  zien  aan  de  film  ‘Once  upon  a  time  in  the  west’.  Gemaakt  in  1969  maar  volledig  steunend  op  een  verhaal  van  mythische  proporties.    In  het  ‘wilde  westen’  was  het  hebben  van  grond-­‐  en  dus  drinkwater  een  machtig  en  duur  bezit.  Maar  niet  alleen  daar.  In  de  afgelopen  jaren  heb  ik  een  paar  maal  gewerkt  in  Wales  in  en  rondom  de  Elan  

Valley,  bekend  om  zijn  stuwdammen.  Om  het  landschap  daar  te  begrijpen  is  de  dorst  naar  drinkwater  van  de  stad  Birmingham  rond  1890  bepalend.  Om  te  kunnen  groeien,  en  dat  deed  het,  had  de  stad  meer  en  beter  zoet  water  nodig.  Voor  de  snel  groeiende  industrie  maar  ook  om  de  gezondheid  van  de  bevolking  te  verbeteren.    “besides  having  a  slightly  milky  tint,  this  water  had  particles,  evidently  of  organic  origin,  diffused  throughout  it;  all  which,  however,  careful  filtration  removed.  The  water  smelled  like  sour  dough,  or  like  a  beer  cellar,  and  had  a  corresponding  taste.”  (Rawlinson,  1949)    Midden  negentiende  eeuw  begon  men  in  Europa  te  begrijpen  dat  een  gemiddeld  betere  gezondheid  van  de  werkende  klasse  veel  rendement  opleverde.  Zowel  voor  de  welvaart  als  voor  het  welzijn.  Epidemieën  als  cholera  konden  eenvoudig  worden  beteugeld  met  schoon  drinkwater.      In  Birmingham  besloot  men  om  zo’n  60  mijl  verderop  stuwdammen  aan  te  leggen,  in  een  gebied  in  Wales.  Dit  leverde  grote  stuwmeren  op  die  de  gehele  stad  ook  nu  nog  van  drinkwater  voorzien.  Vanaf  deze  stuwdammen  in  de  Elan  Valley  loopt  een  lange  buis  met  net  genoeg  verhang  per  mijl  dat  het  keurig  blijft  stromen,  60  mijl  lang,  om  zo  een  miljoenen  stad  van  drinkwater  te  voorzien.          De  macht  van  een  stad  als  Birmingham  maakte  dat  besloten  kon  worden  dat  elders  water  gehaald  kan  worden  om  de  balans  van  een  stad  in  zijn  eigen  voordeel  te  verleggen.  Van  amper  genoeg  en  een  

slechte  kwaliteit  water  naar  meer  dan  genoeg  drinkwater  van  een  hoge  kwaliteit  en  dus  groei  en  vooruitgang.      

     De  Elan  Valley  heeft  er  zelf  economisch  weinig  van  opgestoken,  slechts  een  enkeling  vindt  er  nog  werk  in.  Een  treinstation  is  er  niet  meer.  En  vissen  en  zwemmen  is  in  de  stuwmeren  verboden.  Zelfs  het  water  in  de  rivier  die  door  het  dorp  Rhayader  stroomt  is  eigendom  van  de  drinkwatermaatschappij.  Waterkracht  winnen  op  eigen  land  uit  zijstroompjes  van  deze  rivier  is  vaak  zelfs  illegaal.  Ook  in  Wales  was  en  is  water  dus  een  machtig  en  duur  bezit.    

Dat  water  een  kostbaar  bezit  is  heb  ik  meestal  gewoon  maar  aangenomen.  In  mijn  leven  was  drinkwater  er  gewoon  altijd.  Geen  dag  dat  het  er  niet  was.  En  in  overvloed  werd  het  ook  weggespoeld.  Door  het  toilet,  over  de  tuin  en  voor  het  vullen  van  een  kuip,  een  bad  en  voor  het  wassen  van  onze  auto’s.  Ik  ben  opgegroeid  in  een  gezin  waar  we  ons  niet  afvroegen  hoeveel  drinkwater  er  was.      Ik  maakte  me  duidelijk  wel  zorgen  over  het  oppervlaktewater.  Over  alles  wat  er  na  het  gebruik  mee  gebeurde.  Dat  leek  minder  fantastisch,  zelfs  verontrustend  maar  toch  ook  spannender  en  aantrekkelijker.  In  de  jaren  zeventig  was  het  oppervlaktewater  vaak  vervuild.  De  bodem  van  het  kanaal  was  soms  te  vuil  om  de  paling,  die  ik  zelf  ving,  nog  te  eten.  Ik  tekende  een  waterzuiveringseend  die  al  het  drijvende  vuil  opat.  Later,  in  de  jaren  tachtig  en  negentig,  zorgde  ik  voor  een  schoon  riool  in  het  woon-­‐werkpand  waar  ik  woonde.  En  studeerde  milieukunde  met  een  voorkeur  voor  zoetwaterecologie.  Met  name  bepaald  door  mijn  interesse  voor  het  zelfreinigende  vermogen  van  oppervlaktewater.  En  als  ik  al  zorgen  had  over  de  beschikbaarheid  van  water,  later  in  het  nieuwe  millennium,  dan  was  dat  een  zelf  gekozen  beperking  om  mijn  onafhankelijkheid  te  tonen.  De  zuiniger  balans  was  zelfgekozen.  Want  ik  wil  niet  per  se  duurzaam  zijn.  Dat  is  voor  mij  een  hol  begrip.  Ik  wil  onafhankelijk  zijn  tot  een  bepaalde  hoogte.  Of,  scherper  gesteld,  nog  afhankelijker  zijn  van  wat  de  omgeving  kan  bieden.  Dus  ‘think  global’  maar  ‘act  local’.    Stel  voor  het  gemak  even  de  totale  hoeveelheid  water  op  aarde  op  1.  In  de  oceanen  zit  ongeveer  98%.  Water  opgeslagen  als  grondwater  is  ongeveer  0,3%  van  het  totaal.  Niet  geheel  lineair  

maar  ik  denk  dat  we  kunnen  vaststellen  dat  hoe  kleiner  het  deel  water,  grondwater  of  rivierwater,  hoe  korter  de  verversingstijd  is.  Een  oceaan  verversen  kost  duizenden  jaren  en  uitzonderingen  daargelaten  is  de  verversingstijd  van  grondwater  uit  te  drukken  in  honderden  jaren.  Zeker  een  kleine  zoetwaterbel  als  die  van  Vlieland.  Het  is  dus  niet  zo  dat  je  dat  water  dus  met  een  paar  duizend  man  in  1  seizoen  even  opdrinkt.  Maar  het  is  wel  zo  dat  elke  hoeveelheid  water  die  ergens  zit  ‘opgesloten’  een  bepaalde  balans  heeft.  Er  gaat  voor  een  onbepaalde  periode  ongeveer  evenveel  in  als  uit.  En  dankzij  die  balans  bestaat  die  zoetwaterbel  langer  of  korter.  Geen  enkele  opslag  van  water  bestaat  voor  de  eeuwigheid.  Maar  de  meeste  wateropslagen  ‘leven’  een  andere  tijdspanne  dan  die  van  de  mens.  En  op  astronomische  schaal  hoeven  we  ons  nergens  zorgen  over  te  maken.  Maar  nu,  in  het  Antropoceen  zijn  we  lokaal  ineens  in  een  situatie  gekomen  waarbij  wel  lokale  balansen  worden  veranderd  of  verstoord.  Waarbij  we  bijvoorbeeld  allemaal,  honderden  bewoners  en  duizenden  bezoekers,  willen  drinken  uit  de  Vlielandse  grondwaterbel.  En  we  willen  dit  ook  nog  ‘duurzaam’  doen.      Hoe  het  begrip  ‘duurzaam’  de  komende  tijd  wordt  ingevuld  weet  ik  niet.  Een  zelfstandig  systeem  gebruikt  in  ieder  geval  niet  meer  dan  de  balans  aan  kan.  En  hoe  meer  divers  het  systeem  hoe  steviger  de  balans.  Maar  uit  onderzoek  is  gebleken  dat  jammer  genoeg  het  milieubesef  niet  samenhangt  met  waterbesparende  maatregelen.  En  ook  dat  we  nu  niet  willen  bezuinigen  op  ons  watergebruik  maar  ‘duurzaam’  willen  leven  door  lokaal  ons  water  te  betrekken.  Ook  als  we  elders  even  ‘lokaal’  zijn.  Dat  is  een  naïeve  visie  die  een  naïeve  benadering  vraagt  voor  verder  onderzoek.  

 

Op  expeditie    Ik  ben  op  expeditie  gegaan  op  Vlieland.  Heb  een  afspraak  gemaakt,  vanaf  het  vaste  land,  met  de  kapsalon  van  kapster  Hinke,  In  het  verzorgingstehuis.  Op  zoek  naar  een  mogelijke  oude  gesprekspartner  over  watergebruik  op  Vlieland  door  de  jaren  heen.  Archeologie  van  de  recente  geschiedenis  zou  je  het  kunnen  noemen.  Het  onderwerp  is  water.  En  ik  kies  graag  de  rol  van  participerend  antropoloog.  Zeker  als  mijn  haar  ook  nog  eens  geknipt  kan  worden.    In  het  verzorgingstehuis  werd  ik  na  een  goede  knipbeurt  voorgesteld  aan  mevrouw  de  Boer,  geboren  in  1917  in  Amsterdam,  Oud-­‐West.  Dichtbij  de  gasfabriek  vertelt  ze.  Ze  is  sinds  januari  1940  woonachtig  op  Vlieland.      Vlieland,  een  eiland  zonder  noemenswaardige  akkerbouw  of  veeteelt,  waar  iedereen  vroeger  een  geit  had.  Voor  de  melk.  Mevrouw  de  Boer  was  en  is  nog  steeds  gek  op  geiten.  Verder  verbouwde  iedereen  in  de  eigen  tuin  groenten  en  klein  fruit.  Vlieland  had  toen  nog  een  eigen  dialect.  Kenmerkend  was,  volgens  Wikipedia,  de  h-­‐loosheid  van  dit  dialect.  Officieel  is  het  dialect  uitgestorven  in  1993,  met  het  overlijden  van  de  zeer  bekende  eilandbewoonster  Petronella  de  Boer  Zeylemaker.  Beter  bekend  als  Tante  Pé,  die  een  kroeg  had  en  zeer  graag  over  politiek  sprak.      

Ik  heb  een  aantal  uren  met  mevrouw  De  Boer,  en  later  met  haar  medebewoners,  gesproken.  Na  die  tijd  heb  ik  haar  antwoorden  verwerkt  in  de  indeling  die  ik  vond  in  een  pedagogisch  boek  voor  kleuters  over  de  verkenning  van  het  onderwerp  water.        

   Ik  lepel  dus  de  antwoorden  op  aan  de  hand  van  genoemde  indeling  en  niet  zoals  we  die  in  het  gesprek  hebben  behandeld.  Zeker  het  eerste  gesprek  was  een  dialoog,  uiterst  leerzaam  en  open.  En  ik  heb  haar  niet  als  kleuter  behandeld.  Mevrouw  de  Boer  is  98  jaar  oud  en  

is  zeker  haar  verstandelijke  scherpte  nog  niet  kwijt.  Dat  bleek  ook  uit  de  antwoorden.    Waar  is  het  water?  “Het  water  zit  in  een  put  bij  het  kantoor  op  enkele  honderden  meters  afstand  van  onze  woning.  We  woonden  tijdelijk  aan  de  haven  in  een  woning  die  van  oorsprong  bedoeld  was  als  vakantieverblijf  voor  zwakke  kinderen,  bleekneuzen,  van  het  vaste  land”.    “Het  is  1940.  Ik  haal  water  met  een  juk  en  twee  emmers.  Gedurende  de  oorlog  verandert  er  weinig.  Soms  krijgt  onze  zoon  wat  kolen  in  zijn  speelgoedkruiwagen  van  een  Duitse  soldaat.  Als  na  de  oorlog  de  economie  weer  wat  aantrekt  moeten  we  verhuizen  naar  een  huis  in  het  dorp  met  een  put  en  een  regenton”.  De  put,  van  het  huurhuis,  is  niet  diep  genoeg  en  er  komt  roestwater  uit  de  pomp.  Het  water  uit  de  regenton  smaakt  meestal  muf.  Haar  vader  leefde  het  uitgangspunt:  koop  nooit  een  huis,  koop  grond.    Gelukkig  is  er  begin  jaren  vijftig  feest  vanwege  de  komst  van  drinkwaterleiding.  Vanaf  dan  wordt  het  water  alleen  maar  beter.  Schoner  en  lekkerder.  Geen  roestwater  meer  en  niet  meer  sjouwen  met  een  juk  met  2  emmers.    Wat  doe  je  met  water?  Het  eerste  wat  mevrouw  de  Boer  zegt  is:  “je  kunt  niet  zonder  water.  Alles  doe  je  er  mee:  de  was,  thee  en  koffie  zetten,  douchen,  noem  maar  op”.    “Toen  we  nog  met  de  emmer  water  haalden  zorgde  je  wel  dat  er  ’s  ochtends  nog  water  was  voor  koffie  en  thee,  dan  hoefde  je  niet  eerst  te  sjouwen”.  Natuurlijk  herinnert  zij  zich  ook  het  kleien  op  school.  Water  en  klei  op  de  kleuterschool.  We  kennen  het  allebei.  Uiteraard  moest  je  vaker  sjouwen  als  je  de  was  moest  doen,  voor  was  had  je  zeker  6  emmers  nodig.  “De  kinderen  scheten  en  pisten  

maar  raak”.  Iedere  dag  douchen  nu  is  ook  heerlijk.  Haar  vader  vond  dat  ook.  Hij  had  in  het  ziekenhuis  ooit  ervaren  hoe  dat  was,  hij  vond  het  heerlijk.  Zij  doet  het  ook  nog  steeds,  lekker  iedere  dag  onder  de  douche.      Waar  doe  je  water  in?  In  2  emmers.  Wassen  deed  je  ooit  zelfs  eerst  alleen  met  een  wasbord.  Later  een  snelwasser,  daar  deed  je  water  in  en  toen  kwam  er  ook  nog  een  centrifuge  bij.  Maar  voor  de  komst  van  de  centrifuge  moest  alles  door  de  wringer.  Door  al  die  ontwikkelingen  doet  ze  de  uitspraak:  “Ik  accepteer  het  nieuwe”.  Het  heeft  het  leven  steeds  weer  makkelijker  gemaakt.  Intussen  is  de  verpleger  langs  geweest  en  heeft  haar  eten  neergezet.  Met  de  deksel  er  nog  op.  En  uit  de  weekdoos  voor  medicijnen  komt  het  pilletje  voor  deze  woensdag.  Een  geel  pilletje.  Lachend  vraagt  ze  me  of  ik  het  heb  gezien.  “Wat?”  vraag  ik.  “Dat  je  water  nodig  hebt  om  zo’n  pilletje  door  te  slikken”.      Wat  leeft  er  in  het  water?    Meneer  de  Boer  kwam  uit  Delfzijl,  hij  was  daar  opgeleid  op  de  zeevaartschool.  Op  Vlieland  verwerkte  hij  vis,  had  een  handkar  met  planken  erop  waar  vanaf  hij  vis  verkocht.  Mevrouw  de  Boer  maakte  vaak  2  emmers  mosselen  schoon,  voor  de  verkoop.  Vaak  iedere  dag.      Hoe  ga  je  over  het  water?  Met  een  vliegtuig.  Een  Beever  vliegtuig  vanuit  de  polder  in  de  buurt  van  de  telegraafpalenvallei.  Als  je  acute  blindedarmontsteking  had  dan  vlogen  ze  je  naar  Harlingen.  Haar  broer  vloog  ook  in  de  Tweede  Wereldoorlog.  Bij  de  Engelsen.  En  soms  in  een  luchtgevecht  als  je  de  Duitse  piloot  goed  kon  zien  zitten  dan  schoot  je  niet.  “Soms  schoot  je  niet”  herhaalt  ze.  En  dan  

vloog  je  terug  naar  de  vliegbasis.  Alsof  er  niets  gebeurd  was.  Na  de  oorlog  vertrok  hij  naar  een  stad  aan  de  Mississippi,  in  de  USA.  Zij  is  er  ook  eens  geweest,  zonder  haar  man  die  bleef  liever  op  het  eiland.  En  toen  ze  daar  was  en  een  vlek  op  haar  vest  had  gekregen  kon  die  gelijk  in  de  was.  Alleen  haar  vest.  Aan  niets  geen  gebrek,  alles  was  daar  luxe.      Wat  vaart  er  op  het  water?  Rond  1940  kreeg  haar  man,  die  immers  de  zeevaartschool  had  doorlopen,  werk  aangeboden  op  een  Belgisch  schip.  Vlak  voordat  hij  er  op  aan  het  werk  zou  werd  het  schip  getorpedeerd.  Hij  bleef  dus  op  het  eiland  en  ging  niet  de  zee  op.  Toen  zij  later  naar  haar  broer  in  Amerika  ging  wilde  hij  ook  niet  mee.  Hij  bleef  liever  thuis.    Wat  zinkt  er  in  het  water?  Dat  Belgische  schip  dus.    

Verleden,  heden  en  toekomst    Er  was  eens  een  prachtig  meer  in  een  heuvelachtig  gebied.  Kleine  en  grotere  stromen  vulden  het  meer  en  er  vloeide  water  uit  richting  verderop  gelegen  dalen.  Het  regende  bij  tijde  en  het  omliggende  groen  tierde,  zeker  in  de  zomermaanden,  welig.  Het  was  een  ideale  plek  voor  de  recent  opgekomen  landbouw.  Het  gebied  besloeg  zo’n  1000  hectare,  het  grootste  gedeelte  onherbergzaam  en  gemiddeld  leefden  hier  7  gezinnen    van  wat  jacht,  visserij  en  landbouw.  Men  verbouwde  granen  en  in  de  droge  tijden  haalde  men  met  een  emmer  water  uit  het  meer  voor  de  planten.  Er  was  een  goede  opbrengst,  genoeg  om  niet  alle  dagen  te  moeten  strijden  voor  een  volgende  dag.    Er  waren  voldoende  dagen  dat  men  zich  kon  overgeven  aan  rust  en  overpeinzingen.  Dit  leidde  tot  culturele  uitingen,  verbeteringen  van  kleding,  rituelen  en  gesprekken.  Iemand  kwam  op  het  idee  om  een  juk  te  maken  waarmee  aan  beide  zijden  hetzelfde  gewicht  gedragen  kon  worden.  En  maakte  een  tweede  emmer  zodat  vanaf  toen  het  veel  effectiever  werd  om  water  te  halen.  Niet  alleen  effectiever  men  kon  ook  tweemaal  zoveel  halen  in  een  vergelijkbare  tijd.  Dit  bleek  bij  elkaar  opgeteld  de  productie  van  gewas  te  verhogen  doordat  deze  nooit  meer  te  droog  werd.  De  methode  werd  door  alle  gezinnen  gekopieerd.      Wat  men  niet  kon  voorzien  was  dat  door  deze  nieuwe  ontwikkeling  de  hoeveelheid  water  dat  uit  het  meer  werd  gehaald  meer  dan  verdubbelde,  de  hoeveelheid  verdamping  ook  toe  nam  en  men  per  

ongeluk  de  ideale  balans  van  het  meer  verstoorde.  In  enkele  honderden  jaren  tijd  moest  men  verder  en  verder  lopen  richting  de  rand  van  het  meer.  Men  genoot  van  de  ontwikkelingen.  De  balans  was  veranderd.  Het  water  verziltte  zelfs  iets.  Gelukkig  had  de  verhoogde  productie  gezorgd  voor  sterke  nakomelingen  waarvan  sommigen  afscheid  namen  van  het  gebied  en  elders  hun  geluk  gingen  zoeken.  De  meesten  trokken  richting  het  nog  onontgonnen  westen.  Met  de  zon  mee  op  zoek  naar  water.  

 Nu  is  er  een  prachtig  eiland  gelegen  aan  een  zeer  gerespecteerd  en  gewaardeerd  natuurgebied.  Getijden  omspoelden  het  eiland  met  zout  water  en  regen  vult  de  grondwaterbel  waarvan  de  bewoners  drinken.  Het  is  een  ideale  plek  voor  kleinschalige  visserij.  En  de  haven  die  in  de  luwte  ligt  is  een  goede  plek  voor  schepen.  Het  eiland  was  in  tijden  van  oorlog  daarom  soms  een  rampplek  maar  is  soms  ook  een  oase  van  rust.      Nu  het  al  langere  tijd  vrede  is  komen  meer  en  meer  bewoners  van  het  nabij  gelegen  vaste  land  meegenieten  van  het  prettige  klimaat  en  het  heerlijke  grondwater.  En  deze  mensen  moeten  uiteraard  ook  eten  en  drinken.  Er  is  bij  lange  na  niet  genoeg  om  alle  monden  te  voeden.  Maar  dit  vormt  geen  probleem  vanwege  het  zeer  goed  geregelde  transport  vanaf  het  vaste  land.    Alleen  het  uitstekende  drinkwater  lijkt  nog  voldoende  aanwezig.  De  zorg  voor  ouderen  en  kinderen  is  van  hoog  niveau.  Iedereen  is  gelukkig.      Op  het  schoolplein  en  in  het  verzorgingstehuis  word  er  gespeeld  en  gezongen:  

 Twee  emmertjes  water  halen,    twee  emmertjes  pompen  De  meisjes  op  de  klompen  Jongens  op  een  houten  been  Rij  maar  door  mijn  poortje  heen  Van  je  ras,  ras,  ras  Rijdt  de  koning  door  de  plas  Van  je  voort,  voort,  voort  Rijdt  de  koning  door  de  poort  Van  je  1,2,3!  

 Voor  de  toekomst  stel  ik  me  een  goed  gevulde  tribune  voor,  recht  tegenover  het  verzorgingstehuis.  Het  tehuis  is  het  decor  voor  een  voorstelling.  Mevrouw  De  Boer  staat  achter  het  raam,  op  de  eerste  verdieping,  te  zwaaien  naar  het  publiek  en  het  publiek  zwaait  terug.    Een  deur  gaat  open  en  een  strenge  man  komt  op  met  een  hele  lange  aanwijsstok.  Sommige  ramen  van  het  gebouw  zijn  nu  schoolborden  geworden.  En  hij  doet  zijn  verhaal.  Op  de  voorgrond  ligt  al  de  gehele  tijd  een  man  op  de  grond,  met  een  arm  in  een  diep  gat.  Hij  is  verantwoordelijk  gemaakt  voor  de  controle  van  de  grondwaterstand  op  het  eiland.  En  ondertussen  groeit  er  overal  meer  en  meer  mos.      Er  lopen  hipsters  rond  met  baarden  en  bretels,  en  kapster  Hinke  knipt  dat  het  een  lieve  lust  is.  Op  het  eiland  verkoopt  de  boswachter  alles  wat  maar  mogelijkerwijs  te  verkopen  is:  dennenappels,  naalden  in  diverse  kleuren,  huisgegraasd  zeekraal  en  parels.  

                                       De  kamer  van  mevrouw  de  Boer  is  na  een  tijd  dichtgegroeid  met  mos.  We  zien  alleen  nog  haar  arm  zwaaien.  En  de  man  met  zijn  arm  in  de  grond  zegt  dat  er  geen  water  meer  is.  Hij  staat  op  en  zegt:  “Het  mos  heeft  al  het  water  opgedronken.  Naar  mijn  mening  is  Vlieland  een  groene  woestijn.  Waar  je  alleen  goed  voorbereid  naar  toe  moet  reizen.  Je  zou  eigenlijk  flink  wat  water  mee  van  huis  moeten  nemen.  Want  je  kunt  niet  zo  maar  alles  gebruiken.  De  balans  verschuift  echt  wel.”.    

In  Once  upon  a  time  in  the  west  is  er  een  hoofdrol  voor  de  noodzaak  van  vers  water  voor  de  stoomketels  van  locomotieven.  Maar  er  is  ook  een  baas  die  wordt  gedreven  door  het  feit  dat  het  uiteindelijk  doel  verderop  ligt.  Dus  dat  verse  water  onderweg  is  slechts  een  hulpmiddel  en  geen  doel.  De  baas  vindt  dat    ze  slechts  onderweg  zijn.  Onderweg  naar  zijn  plaats  van  keuze,  zijn  vrijheid.  En  deze  ‘beste’  baas  denkt  dat  daarin  de  oplossing  ligt  voor  elk  probleem.  Ook  al  maakt  hij  daardoor  slachtoffers.        

   

Hijzelf  sterft  ook  onderweg.  Hij  was  vergeten  dat  er  niet  alleen  stations  nodig  zijn  om  water  te  tanken  maar  dat  je  ook  onderweg  naar  de  kroeg  toe  moet  om  verhalen  te  delen.  Zoals  Tante  Pé  deed.              Literatuur:  Fundamentals  of  Ecology,  Eugene  P.Odum  en  Gary  W.Barrett,  Thomson,Brooks/Cole,  ISBN-­‐13:  978-­‐0-­‐534-­‐42066-­‐6,  2005  (1971)    Wereldverkenning  door  kleuters:  het  water,  K.C.Lambert-­‐Anema,  ,  Thieme  &  Cie,  Zutphen,  1970,  isbn:  90-­‐03-­‐43620-­‐7    Verspilde  energie?:  wat  doen  en  laten  Nederlanders  voor  het  milieu,  Linda  Steg,  Den  Haag,  SCP,  Elsevier  bedrijfsinformatie,  1999,  ISBN:  90-­‐5749-­‐123-­‐0    Het  Transitie  Handboek,  van  olieafhankelijkheid  naar  lokale  veerkracht,  Rob  Hopkins,  Uitgeverij  Jan  van  Arkel,  2008,  ISBN:  978-­‐90-­‐6224-­‐485-­‐0    Water  for  a  city  ~  forward  thinking  in  the  past,  Development  Education  Centre,  Birmingham,  in  partnership  with  Severn  Trent  Water  (sic:  de  eigenaar  van  al  dat  water!)    De  Groene  Amsterdammer,  23  oktober  2014,  pag  41-­‐45,  Chris  van  der  Heijden,  ‘De  klok  terug,  weg  van  het  heden’.