NAMKHAI NORBU RINPOCHE & MICHAEL KATZ TYBETASKA JOGA SNU I PRAKTYKA NATURALNEGO WIATA (Dream Yoga and the Practice of Natural Light / wyd. orygin. 19??)

Ksik t chcielibymy zadedykowa pamici nauczycieli-mistrzw: [Dilgo] Khjentse Rinpocze, Duddzioma Rinpocze i lamie Gompo Tseden. Oby speniy si ich dzieo i denia.

Przedmowa Zdajc sobie spraw z wagi i niezbdnoci nocnej praktyki", w tej ksice, wydanej przez mojego ucznia Michaela Katza, wyjaniem wiele aspektw snw. Pozostaje moj nadziej, e ci, ktrzy ju interesuj si snami lub aktywnie pracuj z nimi, dziki przeczytaniu tej ksiki pogbi swoj wiedz. Mam nadziej, e ci ludzie, ktrzy jak dotd nie mieli prawdziwych dowiadcze ze swymi snami, dziki tej ksice poznaj znaczenie snw i pracy z nimi. Merigar, 10 marca 1991 25 dzie 1-go miesica roku elaznej Owcy Czogjal Namkhai Norbu Podzikowania Pragnlibymy podzikowa nastpujcym ludziom za ich pomoc przy ukoczeniu tego projektu: Czcigodnemu khenpo Paldenowi Rinpocze za pomoc przy tumaczeniu tekstu Miphama Budda nie dalej ni na wycignicie rki Kjen Rinpocze jest mistrzem medytacji i szanowanym nauczycielem w szkole ningmapa buddyzmu tybetaskiego. Ofiarowa bezcenne uwagi odnonie znaczenia tekstu i wrd swoich rozlicznych zaj wielokrotnie znajdowa czas na ukoczenie tumaczenia. Khenpo Tsewongowi Dongjalowi za jego pomoc przy tumaczeniu tekstu Miphama. Khenpo Tsewong, uczony, poeta i przyjaciel, przez wiele lat dzieli si z wydawc swoj rozleg wiedz i wgldami na temat snw. Loponowi Tenzinowi Namdakowi za jego rady i komentarz odnoszcy si do informacji zawartych we wprowadzeniu. Jako mistrz medytacji i gowa szkoy bon tybetaskiej Dharmy, Lopon Tenzin Namdak pracuje nieprzerwanie nad zachowaniem kulturowych i duchowych skarbw tybetaskich bonpo. Wydawcom ze Snow Lion, Christii Cox i Jeffowi Cox, za ich bezcenna pomoc edytorsk i rady. Johnowi Myrdhinowi Reynoldsowi za jego rozwany i gboki wkad w przygotowanie przypisw i jego badania nad biografi Norbu Rinpocze. John jest wydawc i tumaczem tekstu Norbu Rinpocze Cykl dnia i nocy oraz nowego, autorytatywnego przekadu Tybetaskiej ksigi wielkiego wyzwolenia. Deborah Lockwood za jej znaczc pomoc w przeoeniu wspomnianego wyej tekstu Miphama. Susannie Green za jej wartociow pomoc badawcz. Ester Lokos za jej niegasnc energi w przygotowaniu manuskryptu. Reprezentantom wsplnoty dzogczien: Laurie Marder i Jo Shane za ich wartociowe rady. Ponadto chciabym rwnie podzikowa za pomoc nastpujcym przyjacioom: Tsultrim Allione, Jill Baroff, Laurze Baum, Mykl Castro, Cyril Cristo, Stephanie Foster, Janie Green, Sherri Handlin, Sarah K. Huber, Oliverowi Lechtowi, Sandy Litchfleld, Maureen O'Brien, Leeanie Pedron, Johnowi Shane, Jerry'emu Steinbergowi, Mariannie

Swolo, Jimowi Valby i czonkom wsplnoty dzogczien, ktrzy pocztkowo pomagali w tumaczeniu i przygotowaniu manuskryptu. Wprowadzenie wydawcy [amerykaskiego] Pewnej ciemnej nocy w latach 50-tych zerwaem si z ka i, przeraony i na wp picy, pobiegem do pokoju moich rodzicw. Miaem co koo piciu lat i cigle ywy obraz koszmaru. Wydawa mi si wystarczajco realny: w moim ku zwija si w. Niewielk pociech stanowiy zapewnienia rodzicw, e by to tylko sen. Jest to jeden z najwczeniejszych zapamitanych przeze mnie snw. Ten sen czsto powtarza si w dziecistwie, modoci, a od czasu do czasu rwnie teraz, gdy zbliam si do wieku redniego. Czym jest jaki sen? Czy w powtarzajcym si nie o wach kryje si jakie szczeglne znaczenie? Czy we mog by wysannikami niewiadomoci, pierwszych seksualnych wzrusze dziecka, a moe stanowi przekaz od innej klasy istot zwanych przez Tybetaczykw nagami (wowymi krlami)? By moe sen mona zrozumie wycznie w kontekcie ycia nicego, dla ktrego posiadaj specjalne, osobiste znaczenie. Archetypowy materia, osobiste lki i zwizki, przepowiadajce przyszo, komunikacje z innymi wymiarami istot to wszystko s moliwoci, jakie wedug mistrzw pracy ze snami mog pojawi si we nie. Niemniej jednak, to okrelenie naley obwarowa zastrzeeniem, e niewielu miewa tego typu dowiadczenia we nie. Dla wikszoci nie-nie jest po prostu przedstawieniem wrae nabytych w dzie, w kontekcie ycze, lkw i osobowoci nicego. W latach 50-tych pomimo obecnoci kilku filozofw i wspczesnych mylicieli, ktrzy wykazywali zainteresowanie nieniem, wikszo Amerykanw, nie wyczajc mnie, uwaaa sny za nie posiadajce wikszego znaczenia. Ten niedbay stan rzeczy zmieni si wkrtce w toku wrzenia lat 60-tych. W kolebce kolektywnych i osobistych kryzysw bdcych rezultatem dramatw dekady, towarzyszcych popularnoci jodze i rnym formom medytacji, wiadomo snw zacza przejawia si w oglnej kulturze i we mnie samym. Swoje sny od dziecistwa do koledu pamitam w sposb wielce niewyrany bardziej ni zamazany. ywe wyobraenie i wyrane wspomnienia z dziecistwa zamazay si, stajc si przelotnymi obrazami albo cakowicie odeszy w niepami. Ale w 1978 moje dowiadczenie i zrozumienie stanu snu ulego radykalnej przemianie. Pojechaem do Francji, aby uczy si ze sawnym lam tybetaskim Duddziomem Rinpocze. Jednym z poruszanych przez niego zagadnie bya joga snu. Rinpocze mwi wyranie o potrzebie utrzymywania wiadomoci nawet w stanie snu. Porwna biecy stan snu ludzkoci do niewiadomego snu zwierzcia. Opakiwa strat tak cennej sposobnoci wasnego rozwoju. Namiot, w ktrym naucza, opuciem w dziwnym stanie. Wszystko, co widziaem lub syszaem, wydawao mi si podobne do snu, do czego, bez wtpienia, przyczyni si potny przekaz wielkiego lamy. Ten nowy rodzaj percepcji trwa przez cay dzie a do wieczora, kiedy przygotowywaem si do pjcia spa. Postanowiem pj za wyjanieniami Rinpocze odnonie rozwinicia uwanoci i modliem si o jego pomoc. Ta noc bya rwnie niezwyka. Zasnem, lecz wkrtce uwiadomiem sobie, e pi. Leaem w wiadomym wietlistym stanie. Byo to moje pierwsze wiadome dowiadczenie jogi snu i naturalnego wiata umysu. Zaciemnienia mojego umysu nie pozwoliy mi na poczynienie wikszego postpu

w praktyce jogi snu i jogi naturalnego wiata. Gdybym sam nie mia podobnego dowiadczenia, prawdopodobnie przenisbym cae to zagadnienie do dziedziny jogicznych wyczynw, znajdujcych si poza moliwociami zwykych ludzi. Kilka lat pniej, podczas 21-dniowego odosobnienia, miaem inne dowiadczenie jogicznego nienia, ktre byo ekscytujce i transformujce. Po dwch tygodniach moje odosobnienie ulego znacznemu pogbieniu. Co noc przestrzegaem wyjanie Duddzioma Rinpocze odnonie rozwinicia zdolnoci [do praktykowania] jogi snu. Intensywna praktyka medytacyjna trwaa okoo dziesiciu godzin dziennie i mj umys sta si silniejszy. Byem zachwycony tym, e co noc potrafi zapamita okoo omiu snw. Tej konkretnej nocy niespodziewanie zdaem sobie spraw z tego, e zarwno pi, jak i jestem wiadomy tego, e ni. Wwczas kolory sennego krajobrazu stay si uderzajco ywe i intensywne. Staem na skraju zbocza i patrzyem na pikn, rozleg dolin. Czuem si zrelaksowany i wzruszony; przypomniaem sobie, e to tylko sen. Przez krtki czas patrzyem na urocz perspektyw, a nastpnie postanowiem zrobi krok naprzd. Jeeli to jest naprawd sen, to nie ma powodu, dla ktrego nie miabym polecie. Skoczyem w przestrze, ale zamiast polecie stwierdziem, e sen ponownie uleg przeksztaceniu. Moja, wci klarowna, wiadomo znalaza si na schodach. We nie nie miaem ciaa, ale poruszaem si schodami w gr. Zrobiem jeden krok i zamierzaem zrobi nastpny, kiedy sen ponownie uleg zmianie. Tym razem pojawia si czer, bez adnych wyobrae. Oparem si impulsowi, ktry nakazywa mi otworzy oczy. Prawd mwic, nie byem pewien, co mam robi, chciaem jednak, aby to wyobraenie powrcio, a potem nagle z powrotem znalazem si na schodach. Obraz schodw powrci tylko na chwil, a potem obudziem si. Cae to dowiadczenie byo fascynujce. Cigle uwaam je za jedno z najbardziej znaczcych dowiadcze w moim yciu. Lama, ktry kierowa odosobnieniem, porwna moje dowiadczenie do zdania testu na prawo jazdy. Rwnoczenie we nie miaem wiele klarownych dowiadcze. Nie mog powiedzie, e pojawiay si one co noc, lecz dziao si to regularnie. Ich czstotliwo wzrosa wtedy, gdy intensywnie praktykowaem medytacj, na przykad na odosobnieniu. Rwnie wtedy, gdy budziem si w nocy i praktykowaem medytacj, odkrywaem, e po zapadniciu w sen czsto pojawiaj si wiadome sny [w polskim przekadzie angielski termin lucid dream" jest tumaczony zamiennie jako: jasny, wiadomy lub klarowny sen]. W miar upywu czasu miaem rwnie sny, ktrych natura bya psychiczna. Na przykad, podczas pobytu na odosobnieniu, nia mi si moja kochanka. Mimo i sen nie by klarowny, przejrzycie go zapamitaem. Pojawi si jej obraz. Bya wietlista, promieniujca, a mimo to pakaa. Nazajutrz chciaem ja podrzuci na stacj kolejow w Nowym Jorku. Aby zbada moje dowiadczenie we nie, powiedziaem jej, e jest mi przykro, i zdenerwowaem j poprzedniej nocy. Z jej zdziwionego wygldu wywnioskowaem natychmiast, e sen by cisy. Powiedziaa mi, e bya chora i rzeczywicie gorzko pakaa. Jak wspomniaem, wydawao mi si pewne, e ilo tych dowiadcze zwikszaa si, kiedy miaem sposobno intensywnego praktykowania medytacji albo wyjanie jogi snu. Wanie w takim okresie pojawiem si na seminarium Namkhai Norbu Rinpocze w Waszyngtonie. Podrowa zjedna ze swoich najstarszych uczennic, ktra bya powanie chora. We nie zobaczyem si z Namkhai Norbu Rinpocze. By bardzo pochonity kryzysem swojej uczennicy. Powiedziaem, e ona umiera. Rinpocze odpar, e j wyleczy i e ma si lepiej. Nazajutrz rozesza si pomylna wie, e ona faktycznie wyzdrowiaa, ale jeszcze bardziej uderzajca bya wiadomo Norbu

naszej rozmowy we nie, zanim jeszcze wspomniaem mu o niej. Pniej miaem inne sny, w ktrych Norbu rozmawia ze mn, a ja, od czasu do czasu, w zamian rwnie mwiem co inteligentnego. Norbu przejawia due zainteresowanie tymi dowiadczeniami i czasami na drugi dzie pyta mnie, czy poprzedniej nocy miaem jaki interesujcy sen. Od czasu do czasu pyta mnie, a jeli pamitaem go w sposb niewyrany, mwi, e musz prbowa zapamitywa sny. Niedawno odwiedziem dom rodzicw. yj w nim przez cae moje ycie. W nocy spaem w tym samym pokoju, w ktrym mieszkaem jako dziecko. Miaem sen o wu w ku. Nie budzi we mnie lku, lecz wydawa si tuli do mnie jak pieszczoch. Chocia sen nie by cakiem przejrzysty, zaczem si zastanawia, co robi z tym przyjacielsko usposobionym, cho najwyraniej niezaproszonym wem. Po obudzeniu si do szczegowo przemylaem ten sen jego znaczenie. By moe byo mi przyjemniej z tym, co kiedy budzio we mnie lk. Potem przypomniaem sobie sowa Norbu, e przy wikszej przejrzystoci sny mog okaza si czym w rodzaju konferencji Narodw Zjednoczonych. By moe w by jakim delegatem"? Wedug Norbu istnieje wiele klas istot, z ktrymi moemy si porozumie we nie. W celu zrelacjowanowania wsplnych dowiadcze, ktre nazywamy nieniem, powstay niezliczone teorie. Chocia mog si one radykalnie rni odnonie rde i znaczenia snw, istnieje powszechna zgoda co do tego, e wiele snw jest tajemniczych, potnych i twrczych. Sny zajmuj centralne miejsce w wielu spoecznociach. W wielu kulturach przydawanie znaczenia snom uchodzi za co oczywistego, ksztac one te zdolno zapamitywania albo nawet wiadomego zmieniania snw. Sny peniy znaczc a niekiedy centraln rol w religiach, towarzyszyy w polowaniach, inspiroway wite wzorce sztuki i rzemiosa i peniy przewodni rol w czasach wojny, kryzysu i chorb. Mianem nicego wielki sen czsto okrelano kapana lub kapank. Tytu ten zdobywali na mocy bogosawiestw otrzymanych od bogw. Staroytni Egipcjanie i inne tradycyjne ludy systematycznie interpretoway sny, aby odcyfrowa przekazy bogw. Kapanw egipskich nazywanych mistrzami tajemnych rzeczy, uwaano za porednikw. Wraz z pojawieniem si pisma, zaczto zapisywa wiedz o interpretacji snw. Jedna z pierwszych ksig dotyczcych interpretacji snw, napisana w Egipcie przed okoo 4000 laty. mona znale w tym. co obecnie jest zwane papirusem Chestera Beatty. W wielu kulturach nicy, przygotowujc si do otrzymania wanych lub leczniczych snw, uczestniczyli w zoonych rytuaach. Te rytuay, powszechne we wczesnej historii, s szczeglnie dobrze udokumentowane wrd rdzennych spoecznoci amerykaskich i azjatyckich, jak rwnie w staroytnym Babilonie, Grecji i Rzymie. Ceremonie inwokacyjne albo inkubacyjne przedstawiaj rytuay prowadzone przez wywiczonych inicjowanych i czsto maj miejsce w specjalnych wityniach, zbudowanych w wanych i piknych witych miejscach. Po zoeniu ofiar bogom lub ofierze oczyszczajcej, poszukujcy snu wypija czasami napj leczniczy, aby wzmc dowiadczenie. W zalenoci od kultury, skadniki tego napoju mogy zawiera rne rodki psychotropowe1. Te wite miejsca czsto wybierano z pomoc ezoterycznej nauki geomancji albo psychicznego objawienia kapana. Miejsca, w jakich znajdoway si witynie, byy, na przykad, szczeglnie istotne dla staroytnych Grekw, poniewa wierzyli, e przebywaj w nich ich chtoniczne bstwa2 Wszystkie aspekty samych wity byy przeznaczone do zmobilizowania i uwydatnienia prac niewiadomego umysu i duchw. Na przykad w Grecji symbolem

kultu boga wyroczni Asklepiosa3 by w, a poszukiwacze snw czsto spali w miejscu, w ktrym we swobodnie si poruszay. Po wykonaniu zoonych rytuaw, Asklepios czsto pojawia si nicemu jako brodaty mczyzna lub zwierz, i w wielu wypadkach picy po obudzeniu si stwierdza, e jest zdrowy. W szczytowej fazie swojej popularnoci istniay setki orodkw Asklepiosa majcych na celu inkubacj snw. Wypadki leczenia poprzez tego typu rytuay s rwnie szeroko rozpowszechnione we wspczesnych kulturach szamaskich.4 Na przykad Richard Grossinger, autor licznych ksiek na temat etnografii snw, cytuje rda rdzennych Amerykanw plemion Krukw, Czarnych Stp, Kwa-kiutlw i Winnebago opisujce sny, w ktrych pojawia si zwierz lub ptak, na przykad w albo nur, i naucza sztuki leczniczej. Po zastosowaniu w yciu okazuje si, e posiada ona lecznicz moc. Sny zainspiroway rwnie wane naukowe odkrycia. By moe najsawniejszym z nich byo odkrycie molekularnej struktury benzenu przez Kekulego. Wedug jego sw: Mj umys by wszdzie... Zwrciem krzeso w kierunku ognia i znalazem si w pnie. Atomy na nowo zaczy skaka mi przed oczami. Mniejsze grupy tym razem trzymay si w wikszoci z tyu. Oko mojego umysu, wywiczone przez powtarzajce si wizje tego samego rodzaju, obecnie utworzyy wiksze formacje o rnych ksztatach. Dugie acuchy... wszystko byo w ruchu, skrcajce si i obracajce jak we. I c to takiego byo? Jeden w chwyci wasny ogon i naladowa ksztat, ktry wirowa przed moimi oczami. Obudziem si jakby uderzony przez piorun; tym razem znowu reszt nocy spdziem pracujc nad jego [= snu] konsekwencjami. Rosyjski chemik Mendelejew odkry we nie tabel okresow klasyfikowania pierwiastkw wedug ich ciaru atomowego. Elias Howe we nie dokoczy swj pomys maszyny szyjcej. Teoria wzgldnoci Alberta Einsteina czciowo pojawia mu si podczas snu. Do innych zainspirowanych przez sen utworw, zaliczaj si arcydziea literatury, takie jak Boska komedia Dantego, Kandyd Woltera, Kruk Poego i Ulisses Joyce'a. Robert Louis Stevenson rwnie potrafi tworzy opowiadania we nie, ktre nastpnie zapisywa i drukowa. Nawet niektre swoje popularne kompozycje muzyczne Billy Joel i Paul McCartney zawdziczaj snom. Mimo tych niezwykych snw nasze spoeczestwo jako cao utracio kontakt ze sztuk nienia. Jednak ostatnio ujawnio si szerokie zainteresowanie twrcz moc snw, powstae z kilku rozbienych dyscyplin, obejmujcych nauk, zachodni psychologi gbi, wzrastajc wiadomo rdzennych kultur i religi. Nauka i zjawiska we nie Nowoczesne naukowe opisy zjawisk we nie id w lad odkrycia dokonanego w 1952 przez Kleitmana i jego uczniw, e nieniu towarzysz gwatowne ruchy gaek ocznych. Inne fakty zwizane ze nieniem stay si wiadome dziki nowszym eksperymentom. Wiemy na przykad, e wszyscy ludzie ni, i e okoo 25 procent snu zajmuj marzenia senne. Sny posiadaj decydujce znaczenie dla zdrowia mentalnego, nie-nie jest aktywnoci prawej pkuli, i przypuszczalnie wszystkim snom towarzysz gwatowne ruchy gaek ocznych. Sen skada si z czterech faz, czyli gbi, ale nienie ma miejsce jedynie w pierwszej fazie. Wiemy rwnie, e w cigu jednej typowej nocy przechodzimy przez cztery fazy snu i wskutek tego nimy wiele razy. Zaobserwowano, e osoba pozbawiona snu uzupeni go podczas nastpnych nocy. Przy zblianiu si do witu wikszy procent czasu snu zajmuj marzenia. Skoncentrujmy si na zjawisku klarownych snw, tych niezwykych snw, w ktrych nicy niespodziewanie odkrywa, e utrzymuje wiadomo lub ..klarowno" podczas snu. Niegdy czsto lekcewaone, a obecnie naukowo weryfikowane, raporty

o klarownym nieniu od tysicy lat istniej w literaturze. Na przykad Arystoteles poczyni nastpujc uwag: ...bo czsto, gdy kto pi, co mu w duszy mwi, e to, co mu si zjawia, jest marzeniem sennym5. Na pocztku XX wieku holenderski psychiatra Van Eeden bada to zjawisko w sposb systematyczny i dla jego opisania uku termin lucid dreaming. Przed nim zjawiska we nie bada markiz d'Hervey de Saint Denys. ktry swoje odkrycia opublikowa w 1867 w ksice Sny i jak nimi kierowa. W tej ksice Saint Denys opisa swoj zdolno budzenia si we nie oraz kierowania snami. Steven Laberge, wspczesny badacz zjawisk we nie. w celu wywiczenia klarownoci, opracowa metodologi wykorzystujc gwatowne ruchy gaek ocznych (R.E.M.), jakie towarzysz nieniu6. Uczestnicy jednego z eksperymentw suchali nagranego na tamie gosu, ktry co kilka sekund powtarza sowa to jest sen", puszczane na pocztku kadego okresu R.E.M. Nastpnie prosi picych, aby zasygnalizowali klarowno ruchem gaek ocznych w ustalony uprzednio sposb. Dziki tej technice okoo 20 procent badanych byo w stanie osign przejrzysto w stanie snu. Pniej Laberge wprowadzi aparat zwany wiatem snu", ktry nakada na twarze badanych jak mask i bada gwatowne ruchy gaek ocznych, zwizane ze nieniem. Te gwatowne ruchy powodoway zapalenie si czerwonego wiata pulsujcego z niskim nateniem, ktre wskazywao picemu, e ni. Ponisze wiadectwo uczestnika seminarium wiadomego snu stanowi ilustracj zjawiska bycia wiadomym we nie lub posiadania klarownego nienia: W rod rano, 13 stycznia 1988 uwiadomiem sobie, e ni. Postanowiem, e najlepsze, co mog zrobi, to wzlecie w niebo. Przyczepiem si do odrzutowca i poleciaem z nim bardzo wysoko do stratosfery. Gdy potem wzi odwrotny kurs, wisiaem na nim i widziaem w dole wiat. Zobaczyem, e ziemia to wielki krg. Potem puciem si i wyprostowaem ramiona, aby lepiej lecie lotem lizgowym. Zostaem bardzo wysoko (dosownie i w przenoni) na niebie, aby zda sobie spraw z ogromu i pikna tego rozlegego oceanu, ktry widziaem z gry. Po krtkim okresie czasu bardzo powoli zelizgiwaem si w d i znalazem si nad pikn wysp. Widok tej wyspy sprawi mi du przyjemno. By wczesny ranek; spokojne i jednostajne wiato umoliwiao przejrzyste widzenie nieruchomych masztw wielu jachtw zacumowanych w porcie. Poza ich wysokimi masztami i biaymi pokadami wida byo zbocza gr ze zbudowanymi na nich domami. By to wspaniay i majestatyczny widok: jachty i gry w przejrzystym, jednostajnym wietle poranka. Stanowi on reminiscencj bdc powizaniem dwch miejsc, ktre widziaem poprzednio. W Paxos w Grecji znajdowao si wiele jachtw, a w Martin Clay w Kalifornii widziaem domy wzniesione na wzgrzach. Nadal obserwowaem ten widok, zanim zapadem w bardziej oglny rodzaj snu, ktrego nie byem w stanie kontrolowa, ani okreli, co chciabym robi. Poprzednie wiadectwo jest typowe, poniewa w klarownym nie czsto pojawia si lot. Przy kilku okazjach nicy jest najpierw wiadomy, e lata. a potem nagle [sen] staje si klarowny. W innych wypadkach nicy staje si wiadomy i rwnoczenie prbuje lata. Inn wspln cecha, ktr nicy dzieli z innymi wiadomymi nicymi jest poczucie zwikszajcych si kolorw i emocji oraz uczestniczenia w budzcym groz i wspaniaym dowiadczeniu. Nie wszystkie klarowne sny s jednak tak ekspansywne. Kenneth Kelzer, pisarz i wiadomy nicy, nastpujco skomentowa utrzymujcy si temat pobytu w wizieniu, ktry charakteryzowa jedn z serii wiadomych snw, jakich dowiadczy: Symbol celi wiziennej w tych trzech snach w sposb istotny przypomnia mi. e

wci jestem winiem, e wci pracuj nad osigniciem tej peni wolnoci umysu, do ktrej d"7. Sny i psychologia gbi W minionym stuleciu kosztem ogromnej ceny osignito szaleczy rozwj technologii industrialnej. Z wielu zoonych powodw pomg on w doprowadzeniu do wybuchu wielkich wojen wiatowych. Skutkiem zniszcze na skal wiatow i utraty ycia byo zakwestionowanie wartoci, zwaszcza religijnych i moralnych. Przeciwko widmu apokalipsy, rozpaczy bezwartociowoci i wyranej ruinie zachodniego ceremoniau religijnego, wspczeni myliciele zaczli poszukiwa zrozumienia dziaania psychiki poprzez studiowanie mniej wiadomych zjawisk, takich jak fantazja i sen, rozwijajc w ten sposb podejcie psychologii gbi. Przywoywanie i rozwj wiadomoci niewiadomych procesw uznano za wartociowe dla leczenia znuonej, znajdujcej si w stanie chaosu, duszy. Zygmunt Freud, twrca nowoczesnej psychologii zachodniej, nazwa prac ze snem krlewsk drog do niewiadomego" i pomg na nowo obudzi zainteresowanie snami. Interpretacja snw, seminaryjna praca Freuda, reprezentowaa radykalne odejcie od poprzednio znanych na Zachodzie teorii psychiatrycznych. Freud dowodzi, e sny stanowi symboliczn reprezentacj stumionych pragnie, z ktrych wikszo posiada natur seksualn. Dziki procesowi spenienia ycze" nicy uwalnia si od impulsu podniecenia". Freud myla, e typowy sen jest zorganizowany w zamaskowany lub symboliczny sposb, poniewa te pragnienia lub impulsy s nie do zaakceptowania. Zauwaywszy, e pojedynczy sen moe reprezentowa wielk ilo osobowego materiau, Freud postulowa, e kada posta lub element snu jest skondensowanym symbolem. Labirynt znaczenia mona rozwika za porednictwem procesu wolnych skojarze. Techniki wymieniania wszystkich skojarze w zwizku ze snem, s nadal powszechnie uywane wrd wspczesnych analitykw. Z mniej pomylnym przyjciem spotkao si zaakceptowanie przez Freuda istnienia telepatii w stanie snu, o czym mwi w swoich wykadach o psychoanalizie w 1916.8 Carl Jung by prawdopodobnie pierwszym psychologiem zachodnim, ktry zainteresowa si buddyzmem9 i religiami Wschodu. Jung, ktry by bliskim uczniem Freuda, zerwa zwizki ze swoim mentorem. Wyjania, e nie mg zaakceptowa przytaczajcego nacisku, jaki Freud kad na seksualne rdo wszystkich stumie, ani jego wskich, antyreligijnych przekona. Jung uwaa libido za uniwersaln energi psychiczn, podczas gdy dla Freuda bya to tylko energia seksualna.10 Jung zakada rwnie istnienie gbokiej, wszechobejmujcej pamici kulturowej, dostpnej za porednictwem potnych snw. Pami t nazwa niewiadomoci zbiorow i uzna j za bogaty i potny magazyn zbiorowej pamici ludzkiej rasy. Jung zakada, e sny na og kompensuj nierwnowag nicego w yciu codziennym i wprowadzaj do wiadomoci to, co niewiadome. Notowa jednostkowe funkcje o pewnych cechach charakterystycznych, na przykad wice si z uczuciami czy intelektem, oraz introwertyczne i ekstrawertyczne. Jeeli jaka osoba bya przede wszystkim nastawiona na intelekt a jej strona uczuciowa bya znacznie stumiona lub niewiadoma, w jej snach czciej mogy si manifestowa silne uczucia. I na odwrt: typ uczuciowy mg mie intelektualne sny, aby zrekompensowa sobie postaw dominujc na jawie. Fritz Perls, zaoyciel szkoy psychologicznej Gestalt, gosi, e sny s krlewsk drog do integracji". Dla Perlsa nienie i wiadomo nienia posiadaj istotne znaczenie dla zrwnowaenia i przejcia na wasno wszystkich czci osobowoci

jednostki. Swoj prac ze snem opar na przypuszczeniu, e oblicza snu mog by postrzegane jako projekcje czci lub person nicego. Wkad Perlsa do pracy ze snem i terapii stanowi wyraz jego gorcego przewiadczenia, e przyczyn neurotycznego funkcjonowania s wyparte czci samego siebie. Zasugerowa, e wypieramy si siebie lub alienujemy poprzez projekcj i/lub stumienie. Te nieuznawane aspekty naszej osobowoci moemy wzi pod uwag poprzez prezentacj lub odegranie czci jakiego snu. Dziki temu procesowi peniej rozumiemy nasze postawy, lki i pragnienia, wskutek czego proces indywidualizacji i dojrzewania nie bdzie napotyka na przeszkody. Dramatycznym przykadem postanowienia, jakie pewna kobieta w stylu terapii gestalt powzia we nie, stanowi ilustracj Perlsa techniki pracy ze snem. Opisaa ona sen, w ktrym niewielki pojemnik z aerozolem by jednym z wielu przedmiotw, jakie leay na pce przed lustrem. Po kolei udramatyzowaa rne przedmioty: Znajduj si pod ogromn presj. Czuj si, jakbym miaa eksplodowa". Postanowienie [podjte pod wpywem] tego snu pozwolio na [powstanie] szybkiego i wyranego sprzenia zwrotnego zwizanego z nierozwizanym problemem w jej yciu. Inn szko wspczesnej psychologii, ktra szanuje dowiadczenia we nie, reprezentuje Medard Boss. Boss uwaa sen za rzeczywisto, ktr naley zrozumie jako autobiograficzny epizod. Zachca nicego, aby jeli chce zrozumie swoje sny rzeczywicie dowiadcza ich wyjtkowoci. Nie wszyscy psychologowie doceniaj wielki potencja, jaki kryje si w zaawansowanej pracy ze snem. Na przykad fenomenologiczna szkoa Brossa i Keny'ego uwaa, e sny tworz blady i ograniczony pogld na wiat" i w porwnaniu z jaw" s negatywne, wadliwe i zduszone". Szkoa zwizku z obiektem Fairbairina uznaje sny za zjawiska schizoidalne, koty lkw, pragnie i postaw. Rwnie niektre wspczesne teorie naukowe poszy daleko w odrzuceniu podstawowego znaczenia zasady organizacji w stanie nienia. J. Allen Hobson z Harvard Medical School zaproponowa w swojej ksice nicy mzg istnienie generatora stanu snu" umiejscowionego w pniu mzgowym. Uruchomiony generator zapala neurony gdzie popadnie, a mzg prbuje usensowni te sabe sygnay poprzez zorganizowanie ich w senn opowie. Inni zaproponowali podobnie mechanistyczne wyjanienia zjawisk we nie. Crick i Mitchison sugeruj, e sny pojawiaj si po to, aby zapomnie o bezuytecznych informacjach. Zwizki, ktre s nieistotne i zawizane na pewien czas, zostaj w ten sposb zerwane i zapomniane. Alternatywne teorie Carla Sagana i innych, ktre prbuj tumaczy najsawniejsze akty twrcze, powstae w stanie snu, sugeruj, e tego typu sny powstaj z niepowstrzymywanej aktywnoci prawej [pkuli] mzgowej. Zgodnie z t teori lewa pkula, ktra zwykle dominuje w dzie, ulega podczas snw stumieniu, wskutek czego prawa pkula napotyka na mniejsze przeszkody i moe sta si spektakularnie intuicyjna i twrcza. Ta teoria tumaczy na przykad odkrycie przez Kekulego molekuy benzenu umiejtnoci prawej pkuli do rozpoznawania wzorca, w przeciwiestwie do bardziej analitycznej aktywnoci lewej pkuli. Chocia jest ona interesujca, nie wyjania wszystkich rodzajw snw telepatycznych i twrczych. John Grant, specjalista w zakresie bada snw, dooy ostatnio znacznych wysikw w dostarczeniu wyjanie telepatii podczas snu. Po wielu trudach majcych na celu zdemaskowanie sensacyjnych twierdze, doszed do przekonania, e jedynie 95% telepatii we nie i snw przepowiadajcych przyszo, mona wyjani zgodnie ze znanymi prawami i stanem bada. Jego subiektywna statystyka i niezdolno wyjanienia pozostaych 5% niezwykych snw, ktre przepowiadaj przyszo,

dobrze pasuje do teorii zjawisk we nie Namkhai Norbu. Teoria ta docenia zarwno zwyke sny, majce rdo w naszych yczeniach i obawach, jak i twrcze sny przejrzystoci, powstajce z uwanoci. Wiele podej analitycznych i naukowych nadal twierdzi, e tre wszystkich snw jest rwnie chaotyczna i symboliczna i skada si z kota lkw, ycze i postaw. W konsekwencji wspczeni zachodni badacze snw na og doceniaj i rozumiej moliwoci pracy ze snami istniejce w tradycjnych spoecznociach. O ile zachodnia psychologia gbi traktuje prac ze snami jako formy terapii, to moliwoci, jakie daje praca ze snem, mimo i ulegaj poprawie, nadal rozumiane s w sposb ograniczony. Zakres tych innych moliwoci i potrzeba okrelenia priorytetw pojawia si wtedy, gdy badamy systemy pracy ze snem, jakie rozwiny si w innych kulturach. Praca ze snami w tradycyjnych kulturach Od tysicleci, w buddyzmie, taoizmie, hinduizmie, sufizmie i tradycyjnych kulturach caego wiata znajdujemy systemy pracy ze snami i wiadomo snw.11 Te systemy pracy ze snami byy i wci s spowite mg tajemnicy i zastrzeone dla wtajemniczonych. Zapisane dowiadczenia snw tradycyjnych ludw, ktrych kultury s wci wzgldnie nienaruszone, mog stanowi pomoc w poszerzeniu naszego zrozumienia moliwoci pracy ze snami i wiadomoci snw, w tym dowiadcze klarownoci, telepatii i snw proroczych. Australijscy Aborygeni wierz w istnienie istot przodkw, bardziej potnych od wikszoci ludzi i sdz, e posiadaj oni inne od ludzkich fizyczne odpowiedniki, takie jak skay, drzewa czy uksztatowanie ldu. Wedug autorw wyczerpujcej publikacji na temat kultury Aborygenw, Dreaming, the Art of Aboriginal Australia pod redakcj Petera Suttona, duchowy wymiar, w jakim istoty te egzystuj, jest opisywany jako czas nienia". Z przodkami zwanymi nicymi" mona wej w kontakt za porednictwem snw, chocia nie uwaa si ich za wytwr snw. Podkrela to wierzenie Aborygenw w rozmaite klasy istot i alternatywne wymiary, w ktrych one przebywaj. Warte uwagi s wierzenia Aborygenw dotyczce tekstw, sztuki i pieni, jakie pojawiaj si we nie. Kada nowa pie, opowie, wzr, czy inny twr otrzymany we nie, jest postrzegany przez lud Aborygenw jako interpretowana przez przodkw reprodukcja pierwotnej kreacji. Te artystyczne dary uwaa si raczej za przekazy, anieli oryginalne twory. Plemi uwaa nicego za kana, poprzez ktry otrzymuje mdro przodkw, a nie za twrc tej mdroci. Zgodnie z mitami i zapisami snw wspczesnych nam Aborygenw, od niepamitnych czasw twory artystw pojawiaj si w snach, stale wzbogacajc kultur Aborygenw.11a Lud Senoi zamieszkujcy to, co dzisiaj nosi nazw Malezji, na pozr dostarcza dokumentalnego przykadu tradycyjnego ludu niezwykle silny nacisk kadcego na twrcz prac ze snami. W swojej ksice Creatiue Dreaming Patricia Garfield przedstawia techniki snu. jakie antropolog Kil ton Stewart przypisuje Senoi. Wedug Stewarta. Senoi powicaj niezwyk ilo uwagi pracy ze snami; rozwinli te wyszukane metody wpywania na sny i czerpania ze twrczej inspiracji, co realizuj z pomoc autosugestii i codziennego rozpatrywania swoich snw. Dr Garfield w nastpujcy sposb podsumowuje kluczowe cele pracy ze snami u Senoi: konfrontacja i przezwycienie niebezpieczestw w snach, akceptacja i ruch w kierunku przyjemnych dowiadcze we nie, oraz wpywanie na pozytywny bd negatywny rezultat snu. czne skutki tej pracy mog w znacznym stopniu przyczyni si do obnienia czstoci wystpowania mentalnego choasu. Pniejsi badacze nie potwierdzili jednak twierdzenia Stewarta, e spoeczestwo Senoi zbliyo si do utopijnego ideau.12

Przypuszczalnie Senoi mieli siln motywacj do tego, aby rozwin kontrol nad swymi snami, z powodu wielkiego znaczenia, jakie ich plemi przywizywao do tych zdolnoci. Wspczeni badacze stwierdzaj, e zdolno do wpywania na sny, aby poprzez nie osign pozytywne rezultaty, wydaje si przynosi takie skutki jak zwikszajca si wiara we wasne, twrcze moliwoci. Twrczy potencja snw posiada niekwestionowan warto w tradycyjnej kulturze tybetaskiej. W buddyzmie tybetaskim wyrnia si klas snw nazywanych mitom ter [rmi-lam gter], skarbem snu. Te skarby to nauki, uwaane za twory owieconych istot. Zostay one celowo ukryte, aby w przyszoci mogy przynosi ludziom poytek. Chcc zademonstrowa swoj mdro, twrcy tych skarbw przepowiadali czsto imi odkrywcy i czas odkrycia. Okazuje si, e trening wiadomoci snu w systemach buddyjskim i bonpo13 liczy sobie tysice lat. Tak uwaaj Norbu Rinpocze i Lopon Tenzin Namdak. 14 W prezentowanym w tej ksice wywiadzie, Namkhai Norbu Rinpocze komentuje, e trening wiadomoci snu by szeroko zbadany w tekcie o niezwykej staroytnoci, jakim jest Tantra Mahamaji. Znany buddyjski uczony khenpo Palden erab zgadza si ze stwierdzeniem, e tantry s niezwykle starymi tekstami. Wedug khenpo, wiele tysicleci przed pojawieniem si historycznego Buddy akjamuniego, buddowie przeszoci przekazywali nauki tantr zarwno ludziom, jak i istotom pozaludzkim. Wemy na przykad pod uwag niezwykle dowiadczenie, jakie mia we nie Namkhai Norbu Rinpocze, kiedy latem 1990 roku przebywa na odosobnieniu w Massachusetts. Noc po nocy w jego nie pojawiaa si kobieta, ktr Rinpocze uwaa za dakini15 i uczya go skomplikowanej serii tacw o zawiych ruchach dla maksimum trzydziestu szeciu tancerzy. Dzie po dniu Rinpocze spisywa lekcje, jakie otrzyma poprzedniej nocy. Grupie swoich uczniw przekaza rwnie kroki tego taca, ktremu towarzyszy specjalna pie [Pie wadry] dla pogbienia medytacji. Melodi do taca otrzyma w innym nie wiele lat wczeniej. Posiadajc wiadectwo tych snw z pierwszej rki i biorc udzia w tym wybornym tacu, mog powiedzie tylko tyle. e dowiadczenie Rinpocze jest gbokie i niemoliwe do wyraenia sowami. Tu po tym, jak Rinpocze zakoczy odosobnienie, odwiedzia go nauczycielka tubylczych Amerykanw, ktrej imi brzmi Thunder [Piorun]. Thunder jest spadkobierczyni dugiej linii czarownikw i uzdrawiaczy tubylczych Amerykanw. Po usyszeniu relacji o tacu Rinpocze i przejrzeniu fotografii wykonanych podczas naszych prb nauczenia si go, stwierdzia jego podobiestwo do Taca Ducha tubylczych Amerykanw. Ponisze serie snw zrelacjonowane przez Norbu Rinpocze mog posuy jako ilustracja ludzkiego potencjau, jaki tkwi w stanie snu w miar rozwoju wiadomoci. W 1959 r. opuciem ju Tybet i udaem si do Sikkimu. Sytuacja w Tybecie gwatownie si pogorszya. Gdy dotary do nas wieci o mordach i zniszczeniach, coraz silniej zaczem si niepokoi o los pozostaych w Tybecie czonkw mojej rodziny. Wielu z nas modlio si do Tary, proszc j o pomoc. I wanie wtedy miaem nastpujcy sen: Spacerowaem po grzystym rejonie. Pamitam pikno drzew i kwiatw. W pobliu drogi, po ktrej podrowaem, przebyway dzikie zwierzta, wobec mnie zachowyway si jednak spokojnie i przyjanie. Byem wiadomy tego, e znajduj si w drodze do wityni Tary, usytuowanej na grze przed nami. Przybyem do miejsca

w pobliu wityni, gdzie znajdowao si niewielkie pole, na ktrym roso wiele drzew i czerwonych kwiatw. Zobaczyem te dziewczynk, przypuszczalnie w wieku 11 lub 12 lat. Kiedy dziewczynka zobaczya mnie, natychmiast wrczya mi czerwony kwiat, pytajc dokd id. Odparem: Zmierzam do wityni Tary, eby pomodli si za Tybet. Nie ma potrzeby, aby i do wityni; po prostu powiedz t modlitw. stwierdzia w odpowiedzi, a nastpnie wiele razy powtrzya dla mnie modlitw, zaczynajc si od sw Om Dzietsynma..." Zaczem mwi t modlitw, powtarzajc j i trzymajc w doni kwiat. Powtarzaem t modlitw raz po raz. W kocu przebudziem si, mwic j na gos. Kilka lat pniej miaem podobny sen, w ktrym ponownie znalazem si na polu w pobliu wityni Tary. Pole byo to samo, co w poprzednim nie, ale tym razem nie zauwayem dziewczynki. Popatrzyem przed siebie i na szczycie gry zobaczyem klasztor. Podr kontynuowaem do chwili, w ktrej przybyem do niego. Bya to zwyka witynia, bez eleganckiego wystroju czy dekoracji. Wejcie do niej byo otwarte na wschd. Wszedem do rodka i zauwayem, e na cianie widnieje fresk mandali itro, stu agodnych i gniewnych bstw. Na pkach znajdowao si wiele tybetaskich ksig, w tym Kandur i Tendur. Przygldaem si ich zbiorowi, kiedy zauwayem, e przy drzwiach stoi jaki Tybetaczyk. W pewien sposb by ubrany jak lama, cho niezupenie jak on. Zapyta mnie, czy widziaem mwic Tar. Odparem, e nie widziaem mwicej Tary, ale chciabym zobaczy. Wtedy czowiek ten zaprowadzi mnie do pokoju z posgami. Kiedy skierowa si do drzwi, chcc wyj, powiedzia: Tam jest mwica Tara. Z pocztku niczego nie widziaem, ale pniej zauwayem, e ten czowiek patrzy do gry, na szczyt kolumny. Idc w lad za jego spojrzeniem, ujrzaem na szczycie kolumny posg Zielonej Tary. Tara miaa posta siedmio- lub omioletniego dziecka. To by adnie wygldajcy posg, ale nie syszaem, eby mwi. Niebawem si przebudziem. Nastpny rozdzia w tej opowieci nie by wcale snem. W 1984 podrowaem po pnocnym Nepalu, chcc si dosta do klasztoru Tolu, kiedy poznaem pole, na ktrym we nie dostaem od dziewczynki kwiat i modlitw. Popatrzyem do gry i zobaczyem klasztor. Kiedy znalazem si w jego pobliu, wszystko wygldao tak samo jak w moim nie. Wszedem na kolumn i szukaem mwicej Tary". Nie byo jej tam. By to jedyny szczeg, ktrym sen rni si [od rzeczywistoci.] Nie tak dawno temu dowiedziaem si, e jeden z moich uczniw podarowa wityni posg Zielonej Tary, ktry na pamitk umieszczono na szczycie kolumny. Jeeli wybierzecie si do tej wityni, zobaczycie go tam. Rozwijanie wiadomoci snw Moliwoci rozwoju wiadomoci w stanie snu, a nastpnie posiadanie silnie inspirujcych dowiadcze, jak rwnie zdolno kontrolowania snw, wszystko to jest dobrze udokumentowane. Podanie t ciek do wyszego porzdku nienia umoliwiaj praktyki zarysowane w dalszej czci tej ksiki.16 Wsplne paralele kulturowe bardzo silnie wskazuj na istnienie we nie klasy dowiadcze, ktre stanowi paliwo dla kulturalnego i religijnego postpu ludzkoci. Te sny, ktre Norbu Rinpocze nazywa snami przejrzystoci, wydaj si powstawa z silnej koncentracji

umysu nad szczeglnym problemem czy zagadnieniem, jak rwnie dziki medytacji i rytuaowi. Wstrzsajce, twrcze lub transcendentalne rezultaty czsto wyaniaj si z tych szczeglnych snw, niektre spord nich mog zosta przekazane za porednictwem kanaw" [czyli ludzi posiadajcych zdolnoci medialne]. Jeden z uczestnikw seminarium na temat wiadomoci snw, jakie prowadziem w 1989, opowiedzia nastpujcy sen: Kiedy byem dzieckiem, czsto miewaem sny, w ktrym zagraa mi stary, szpetny karze. Za kadym razem, kiedy ta budzca moje przeraenie istota miaa si pojawi, chciaem uciec z tej koszmarnej maniery sennej, ktra wydawaa si by bez wyjcia, albo po prostu zemdle, aby tylko uciec od niego. W kocu podczas ktrego snu staem si bardzo zirytowany i zdecydowaem, e zagroenie z jego strony zmczyo mnie. Zwrciem si do niego i powiedziaem, e jest tylko czci mojego snu. Kiedy to zrobiem, nie straszy mnie ju wicej. Potem sen ju si nie powtrzy". Nawet moje wasne, wzgldnie pomniejsze dowiadczenia we nie, od czasu do czasu wydaj si wspiera moliwo snw przepowiadajcych przyszo. Na przykad w ubiegym roku wraz z dwoma przyjacimi wybraem si na zawody sportowe. Byem pod wraeniem penego barw stadionu. W nocy przyni mi si gracz w baseball. Jego zdjcie znajdowao si na pierwszej stronie magazynu. Prbowaem odczyta i zapamita to co przeczytaem. Nastpnego dnia rano przypomniaem sobie tylko imi Clark. Z nawyku kupiem New York Times i na pierwszej stronie zobaczyem zdjcie baseballisty Willa Clarka. Kto mgby dowodzi, e by to zbieg okolicznoci. Jeli tak, to powtrzyby ten sam argument, jakiego Arystoteles uy przeciwko Heraklitowi, ktry wierzy w sny prorocze, (tylko po to, eby zilustrowa jak dugo utrzymuje si burza kontrowersji). Bez wzgldu na to, czy mj sen o Willu Clarku by naprawd proroczy, czy nie, osobicie doszedem do przekonania, e w obrbie wyszego porzdku twrczej klasy snw, istnieje kategoria zwizana z przepowiadaniem przyszoci. Jeeli faktycznie o to chodzi, sugerowaoby to, e przyszo w pewien sposb istnieje w teraniejszoci. W buddyzmie tybetaskim, bonie i innych tradycjach, uwaa si, e owiecone istoty posiadaj zdolno widzenia przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Jeeli istnieje naprawd znaczce wiadectwo klasy wyszego porzdku snw, pojawiaj si pytania dotyczce tego, jak mona rozwin zdolnoci umoliwiajce ich zaistnienie, oraz czy poza ich zdolnoci do zwikszania kreatywnoci istniej powody doskonalenia tej zdolnoci. Wedug tybetaskiej tradycji dzogczien kluczem do pracy ze snami jest rozwinicie wikszej wiadomoci w stanie snu. Jest to ten stopie wiadomoci, ktry odrnia zwyke nienie od ostatecznego owocu cakowitej integracji ze stanem snu. Norbu Rinpocze bada t rnic w rozdziale dotyczcym praktyki naturalnego wiata. W toku typowej nocy, w ktrej okoo omiu godzin spdzamy pic, dwie lub wicej godzin moemy ni. Czy jestemy w stanie zapamita sny z kadej z tych sesji? Jak precyzyjnie zapamitujemy szczegy? Kto, kto nie posiada wiadomoci swoich snw, kto przewanie nie potrafi ich zapamita, powica wiadomo wikszej czci wasnego ycia. Taka osoba pomija moliwo badania bogatych i podnych gbi psychiki, jak rwnie powikszenia swojego rozwoju duchowego. Warto wzi pod uwag przesanie tej buddyjskiej modlitwy: Kiedy powsta ten stan nienia, Nie le w niewiedzy jak trup. Wejd w naturaln sfer niezachwianej uwagi. Rozpoznaj swoje sny i przekszta zudzenie w wietlisto.

Nie pij jak zwierz. Wykonuj praktyk czc sen z rzeczywistoci. Nie ma wtpliwoci, e klarowne i przejrzyste dowiadczenia to fascynujce zdarzenia, ktre w widoczny sposb przynosz poytek poczuciu wasnej godnoci, zintegrowaniu osobowoci i przezwycieniu lku. Krytyczne jest rwnie umieszczenie ich pojawiania si w kontekcie poszukiwania duchowej transformacji czy owiecenia. Dopki w kulturze takiej jak nasza bdzie si utrzymywaa tendencja do cenienia dowiadczenia dla samego dowiadczenia, istnieje w tym niebezpieczestwo porzucenia lasu dla drzew. Pewien lama tybetaski porwna wysiki majce na celu osignicie klarownych dowiadcze we nie do zwykych gier i zabaw, z wyjtkiem chwil, kiedy pojawiaj si one jako produkt uboczny rozwoju medytacyjnej przejrzystoci jednostki, za spraw nocnej praktyki biaego wiata w dzogczien czy tantrycznej jogi snu. Mimo i wydaje si, e klarowne dowiadczenia we nie posiadaj pewn wzgldn warto, to ich uyteczno z buddyjskiej perspektywy jest ograniczona, chyba e dana jednostka wie jak zastosowa klarown wiadomo w stanie pomiertnym czionji i sipa bardo.17 W szkole dzogczien, ktra od tysicleci jest zaznajomiona z klarownymi dowiadczeniami we nie, jak rwnie takimi parapsychologicznymi zjawiskami, jak telepatia czy prekognicja, nauczyciel stale mwi o tym, eby nie przywizywa si do dowiadcze. Sprzeciwia si to zachodniemu trendowi cenicemu dowiadczenie dla samego dowiadczenia. Zachodnie podejcia zachcaj rwnie do systematycznej analizy zawartoci snw, podczas gdy nauczyciele dzogczien radz praktykujcym, aby nie zatrzymywali si na zjawiskach we nie. Chocia wydaje si, e rozlege badanie materiau we nie moe przynie wzgldny poytek, cakiem moliwe jest to, e korzy z tego odnios wycznie pocztkujcy. Dla zaawansowanego praktykujcego sama wiadomo moe ostatecznie by o wiele bardziej wartociowa, anieli tre dowiadczenia, bez wzgldu na to, jak twrcza by nie bya. Wielcy nauczyciele relacjonuj, e kiedy wiadomo staje si ostateczna, sny cakowicie zanikaj i zostaj zastpione przez wietlist przejrzysto o niemoliwej do opisania naturze. Wana staje si prezentacja technik znanych w staroytnych tradycjach, a pomocnych w pracy ze snami, poniewa tradycje te s bliskie zaniku. Chocia napisano wiele ksiek, ktre oglnie dotycz snw, wci jednak wzgldnie niewiele z nich suy umieszczeniu pracy ze snami w duchowym kontekcie. Uczeni buddyjscy, bonpo i taoistyczni przyznawali w rozmowach ze mn, e ta sytuacja wpyna na ich decyzj bardziej otwartego nauczania. W pewien osobisty sposb dziki temu projektowi skoncentrowaem uwag na mocy i bogactwie, jakie pyn z utrzymywania wiadomoci podczas czsto zaniedbywanego okresu snu. Jeeli bez wzgldu na nasze okolicznoci materialne doskonalimy t zdolno, posiadamy klejnot speniajcy yczenia. Naukowe badania nad spaniem i snami s na Zachodzie czym nowym, ale w ramach wikszej wsplnoty rodzaju ludzkiego, badania tajnikw nauki o wiadomoci snu s pielgnowane od tysicleci. Pionierscy psychologowie XX wieku wypowiadali si na temat zjawisk we nie. Zygmunt Freud nazwa sny krlewsk drog do niewiadomoci", a Fritz Perls wspomina o nich jako o krlewskiej drodze do integracji". Na swj sposb te stwierdzenia mog by prawdziwe, ale przesania je moliwo, e wiadomo snw jest ciek do owiecenia. Jestem wdziczny za sposobno, jak byo suenie pomoc przy spisywaniu

niezwykych dowiadcze we nie i nauk na temat stanu snu mistrza dzogczien Namkhai Norbu Rinpocze. Michael Katz New York City 23 kwietnia 1991 Tybetaskie A" 1. NATURA i RODZAJE SNW Opisujc wiat zjawiskowy, ktry na og uwaamy za rzeczywisty, Budda akjamuni18 uywa w jednej z sutr wielorakich metafor. Te metaforyczne opisy porwnuj nasz rzeczywisto do spadajcej gwiazdy, zudzenia optycznego, migoccej lampki malanej. kropel rosy o wicie, baniek na wodzie, byskawicy, snu i obokw. Wedug Buddy caa zoona egzystencja, wszystkie dharmy,19 a w istocie wszystkie zjawiska, s faktycznie nierzeczywiste i w jednej chwili zmieniaj si, jak w powyej podanych przykadach. Inna sutra wprowadza dodatkowe poetyckie metafory w celu ukazania istotnej natury naszego nierealnego stanu. S to: odbicie ksiyca w wodzie, mira, miasto skadajce si z dwikw, tcza, odbicie w lustrze, a take sen. Przykad snu zosta podany w tych sutrach dlatego, poniewa wszystkim nam wiadomo, e jeli zbadamy sen, nie znajdziemy w nim niczego konkretnego. Mimo i mona odkry gwne i drugorzdne przyczyny jego powstania, to i tak cigle w samym nie nie ma niczego konkretnego czy rzeczywistego. Chocia istnieje wiele rnych warunkw, ktre mog prowadzi do nienia, to nasze sny, bdce wytworem warunkw, mona na og podzieli na dwie gwne kategorie: bardziej powszechne sny, pojawiajce si z karmicznych ladw oraz inne rodzaje snw, ktre powstaj z przejrzystoci umysu. W obrbie kategorii snw, ktrych przyczyn jest karma, wyrniamy sny, ktre s gwnie zwizane z trzema stanami istnienia, czyli ciaem, energi bd mow, oraz napiciami umysu jednostki; istnieje rwnie inny rodzaj snw, zwizany z karmicznymi ladami. Druga z wymienionych [kategorii] posiada trzy przyczyny, ktrymi s karmiczne lady20 powstae: w poprzednim yciu, w modoci oraz w niedawnej przeszoci jednostki. W tradycji medycyny tybetaskiej lekarz prowadzi badania rde choroby, bierze rwnie pod uwag to, do ktrej z tych trzech egzystencji odnosz si sny chorej osoby. Posiadajc t informacj, lekarz moe odkry prawdziwy stan i sytuacj ciaa, energii i umysu chorej osoby. Niekiedy jednostka, ktra jest powanie chora na trudn do wyleczenia chorob, moe si znajdowa w tym stanie z powodu karmicznych ladw, jakie powstay w jej modoci lub nawet w poprzednim yciu. Moe si rwnie zdarzy, e choroba stanowi rezultat jakiego karmicznego ladu, ktry zmanifestowa si wskutek wykonywanych przez ni niedawno dziaa. W ten sposb metoda badania snw staje si jednym z najwaniejszych rodkw analizowania i odkrywania gwnych i drugorzdnych przyczyn problemu. Co rozumiemy pod pojciem snw Te sny powstaj wskutek dowolnych sposb dowiadczenia bezporednio jednostki, mog natychmiast sta zwizanych z trzema egzystencjami jednostki? dowiadcze ciaa, mowy czy umysu. W ten zwizane z elementami, energi i emocjami si przyczynami pojawienia si we nie

pozytywnych, negatywnych bd neutralnych dowiadcze. Na przykad osoba, ktra pi w niewygodnej pozycji, moe odczuwa niewygod lub bl. Ta przeszkoda moe sta si natychmiastow przyczyn pojawienia si negatywnego snu. Moe si te zdarzy tak, e jeli dana osoba wskutek kopotw z oddychaniem nie pi dobrze, mog si pojawi sny. w ktrych si dawi lub dusi. Ponadto nietrudno zrozumie, e kojarzone z umysem uczucia, takie jak rado czy smutek, mog rwnie stanowi drugorzdn przyczyn powstania tego typu snw. S to przykady snw zwizanych ze stanami trzech egzystencji jednostki. Jeli chodzi o sny zwizane z karmicznymi ladami, to ten rodzaj snw obejmuje sny, ktre powstay w poprzednim yciu. W tego typu snach mog si pojawi nieznane nicemu rzeczy, ktrych nie dowiadczy w tym yciu, na przykad wizje innych krajw lub dziwnych ludzi o nieznanych obyczajach i jzyku. Te sny mog si pojawia tak czsto, e nicy zyska znajomo nieznanego sobie wiata. Tego typu dowiadczenia sugeruj istnienie bardzo silnego nawyku z poprzedniego ycia, ktry pozostawi karmiczny lad w jednostce. Moe si te pojawi sen o niezwykym kraju i dziwnej osobie, ktra chce wpdzi w kopoty lub zabi nicego, w wyniku czego nicy dowiadczy bardzo silnego uczucia strachu. Czasami oznacza to, e podobna sytuacja miaa miejsce w poprzednim yciu. Wskutek silnego oddziaywania, jaki wywara na stan jednostki, pozostawia po sobie karmiczny lad. Ten lad ponownie pojawia si w chwili, gdy dojrzewaj drugorzdne warunki. Ten pierwszy rodzaj karmicznego snu pojawia si, chocia niezbyt czsto dowiadczaj go wszyscy ludzie. Karmiczne sny drugiego rodzaju maj miejsce wtedy, gdy ich przyczyny rozwiny si w modoci nicego. Jeeli w modoci kto zosta niespodziewanie przestraszony lub mia wypadek, to dowiadczenie to moe pozostawi lad i w pniejszym okresie ycia mog pojawi si sny, dosownie lub tematycznie zwizane z tym wydarzeniem. Moe te zdarzy si tak, e jeli na przykad w dziecistwie dowiadczyo si trzsienia ziemi, ktre spowodowao u danej osoby przeraenie, to w toku pniejszego ycia odpowiednia, drugorzdna przyczyna na przykad przeycie innego trzsienia ziemi moe zaktywizowa potencja zawarty w tym ladzie. Do trzeciego rodzaju karmicznych snw zaliczaj si sny powstae z ostatnich dziaa, ktre gboko poruszyy dan osob. Ta osoba moga by w ostatnim czasie bardzo zagniewana, wskutek czego moga z kim walczy. Ten silny gniew pozostawia lad. W wyniku tego powstaje sen o podobnej sytuacji lub temacie. Przyczyny wszystkich trzech rodzajw snw s zasadniczo karmiczne. co oznacza, e wi si z wydarzeniem, ktre w gboki sposb wpyno na dan jednostk, pozostawio lady napi, strachu czy innej silnej emocji. Logiczne jest wic, e po pozostawieniu ladu czciej bd si pojawia sny zwizane z nim tematycznie. Istniej te podobne odmiany snw, zwizane z przejrzystoci jednostki, czyli sny zwizane z trzema egzystencjami oraz z karmicznymi ladami. Jeli chodzi o ten rodzaj snu przejrzystoci, ktry jest zwizany z trzema egzystencjami, to wszyscy ludzie w swej rzeczywistej naturze posiadaj nieskoczony potencja i ukryte moliwoci. Chocia soce wieci nieustannie, to czasem, kiedy zakryj je chmury, nie widzimy go. podczas gdy w innych wypadkach przez kilka chwil widzimy je pomidzy chmurami. W podobny sposb czasami pojawia si spontaniczna przejrzysto jednostki, wskutek czego ma ona przejrzyste sny. Ludzie, ktrzy praktykuj Dharm, prbuj si zrelaksowa. Dziki zrelaksowaniu ciaa, energii i umysu, elementy i energie staj si zrwnowaone, a za spraw tej drugorzdnej lub natychmiastowej przyczyny, powstaj rne rodzaje snw

przejrzystoci. Jest to szczeglnie prawdziwe w przypadku praktykujcego, ktry wykonuje praktyki zwizane z czakrami21 i kanaami,22 kontrolujcymi pran23 i energi. W przypadku pewnych jednostek, te rodzaje snw przejrzystoci powstaj dziki przejrzystoci ich umysw, nawet bez koniecznoci zastosowania drugorzdnych metod rozlunienia ciaa czy kontrolowania energii. Po rozwiniciu lub osigniciu dojrzaoci praktykujcego, zmniejszaj si przeszkody, ktre zazwyczaj zaciemniaj naturaln przejrzysto umysu. Korzystajc z analogii soca, chmury obecnie w znacznej mierze znikny, a nieskoczone promienie soca s w stanie bezporednio si zamanifestowa. Kiedy wszystkie warunki s poprawne, a ciao, mowa i umys wskutek rozwijajcej si praktyki s zrelaksowane, wwczas pojawia si wiele najrozmaitszych snw przejrzystoci, a niektre spord nich mog antycypowa przysze wydarzenia. Podobnie jak zwyke sny, ktre zawieraj karmiczne przyczyny z poprzednich ywotw, mog si rwnie obudzi sny przejrzystoci, zwizane z poprzedni karm. Jeeli nicy posiada odpowiednie zdolnoci, moe sobie przypomnie cae poprzednie ycie. We nie mona sobie przypomnie sto, a nawet sto tysicy ywotw. W wiadectwach ycia bodhisattww i arhatw moemy przeczyta o tych niezwykych snach, pojawiajcych si dziki nie zasonitej przejrzystoci. Mona poda nastpujcy przykad snu przejrzystoci, jaki praktykujcy moe mie w rezultacie karmicznych ladw nagromadzonych w modoci. We wczeniejszym okresie swego ycia dana osoba moga spotka wielu niezwykych nauczycieli, otrzyma od nich nauki i inicjacje, lub nauczy si metod praktyki. Pniej moe ni, e osiga gbsz wiedz na ten temat; moe te naby we nie wiedz lub zyska znajomo metod praktyki, o ktrych nigdy wczeniej nie syszaa. Moe si pojawi wiele interesujcych snw tego rodzaju. Sny przejrzystoci zwizane z ostatnimi dowiadczeniami, mog powstawa w sposb nastpujcy: dana osoba moe co czyta, by moe bardzo wany tekst Dharmy lub prowadzi gbok rozmow na temat praktykowania Dharmy. Moe to sta si przyczyn pojawienia si snw zwizanych z przeszoci, teraniejszoci lub nawet przyszoci. Takie mamy rodzaje snw przejrzystoci. Kontynuuj one i rozwijaj zwyky rodzaj snw, a powstaj gwnie u praktykujcych. ktrzy ju mieli pewne dowiadczenia pracy z wasnymi snami, lub ktrzy we nie dowiadczyli trwaej klarownoci i wiadomoci. S to te rodzaje snw, ktre manifestuj si poprzez przejrzysto stanu umysu jednostki, czyli rigpy.24 Wiele metod praktykowania Dharmy, ktrych uczymy si na jawie, mona zastosowa we nie, po rozwiniciu si wiadomoci snu. Praktyki te mona w istocie atwiej i szybciej rozwin we nie, jeeli tylko posiada si zdolno klarownego nienia. W niektrych ksikach mwi si nawet, e jeli dana osoba stosuje jak praktyk we nie, to jest ona dziewi razy skuteczniejsza od tej samej praktyki stosowanej na jawie. Stan snu jest nierzeczywisty. Kiedy we nie odkryjemy to sami dla siebie, przemona sia tej realizacji moe wyeliminowa przeszkody zwizane z uwarunkowan wizj. Z tego powodu praktyka snu jest bardzo wana dla wyzwolenia nas od nawykw. W sposb szczeglny potrzebujemy tego potnego wsparcia, poniewa emocjonalne przywizania, uwarunkowania i uwydatnienie ego, ktre skadaj si na nasze zwyke ycie, byy wzmacniane przez wiele, wiele lat.

W rzeczywistym sensie, wszystkie wizje, jakie mamy w cigu ycia, s jakby wielkim snem. Jeeli dobrze je zbadamy, stwierdzimy, e wielki sen ycia i mniejsze sny jednej nocy, nie tak bardzo rni si od siebie. Jeli naprawd ujrzymy istotn natur obu, zobaczymy, e pomidzy nimi nie ma faktycznej rnicy. Jeeli dziki temu w kocu wyzwolimy si z acucha emocji, przywiza i ego, zyskamy moliwo osignicia ostatecznego owiecenia. 2. NOCNA PRAKTYKA Noc jest bardzo istotna dla ludzi, poniewa na noc przypada poowa naszego ycia. Czsto jednak spokojnie przesypiamy cay ten czas bez adnego wysiku, czy zobowiza. Powinnimy stale utrzymywa wiadomo tego, e praktykowa mona zawsze, nawet podczas snu czy jedzenia. Jeeli dzieje si inaczej, trudno bdzie osign postp na ciece. Poniewa nocna praktyka jest bardzo istotna, dlatego chciabym wyjani jej teoretyczne i praktyczne aspekty. Kiedy czasem mwimy nocna praktyka", zazwyczaj mylimy o praktyce klarownego nienia. Istnieje wiele wyjanie klarownego nienia. Praca ze snami i rozwj klarownoci nie jest jednak w naukach dzogczien czym zasadniczym. Jest to praktyka drugorzdna. W przypadku praktyki podczas snu, sowo drugorzdny oznacza, e ta praktyka moe pojawi si spontanicznie lub automatycznie przy wykonywaniu praktyki zasadniczej, noszcej nazw praktyki naturalnego wiata". Ta praktyka, praktyka naturalnego wiata, ma w istocie wiele wsplnego ze stanem poprzedzajcym sen. Kto na przykad zasypia; zasypianie oznacza, e wszystkie zmysy zasypiajcego znikaj w danej osobie, wskutek czego ona zasypia. Ta chwila zapocztkowuje okres przejciowy, ktry trwa do pojawienia si snu. Okres ten moe by dugi albo krtki. Dla niektrych ludzi stan snu zaczyna si prawie natychmiast po zaniciu. Co jednak oznacza stwierdzenie, e zaczyna si stan snu? Oznacza to, e umys ponownie zaczyna funkcjonowa. W przeciwiestwie do tego, to co nazywamy stanem naturalnego wiata, nie jest chwil ani stanem, w ktrym funkcjonuje umys. Jest to okres, ktry zaczyna si od momentu zanicia, a koczy w chwili, gdy umys zaczyna ponownie dziaa. Co istnieje potem? Potem istnieje to. co nazywamy mifam bardo25. Istnieje pewna zaleno pomidzy stanami snu i marze sennych, a naszymi dowiadczeniami podczas umierania. Kiedy kto umiera, przede wszystkim zanikaj wszystkie jego zmysy. Kiedy mwimy o chwili, w ktrej zmysy znikaj w nas, mamy na myli bardo momentu mierci, cikhai bardo. W owej chwili umierajca osoba moe mie wiele wrae zwizanych z zanikiem lub wycofaniem si zmysw. Pniej pojawia si przypominajcy omdlenie stan bliski niewiadomoci, a nastpnie zaczyna si to co nosi nazw pojawienia si czterech wiate. Kada tantra26 wyjania to w nieco odmienny sposb. Niektre wspominaj o czterech, a inne o piciu wiatach. Prawda jest taka, e wwczas omdlewa si, a wraz z pojawieniem si wiate wiadomo bardzo powoli zaczyna si budzi. Jeli na przykad chce si rozumowa, umys musi zacz prac. Na pocztku musimy mie wiadomo zmysw. Umys zaczyna odbiera bodce zmysowe, ale nie ma jeszcze rozumowania i mylenia. Powoli, krok za krokiem, faktycznie powstaje mylenie.

wiadomo jest obecna, a jednak umys nie angauje si w operacje takie jak mylenie. Jest to przejcie, poprzez ktre jednostka porusza si w stanie noszcym nazw naturalnego wiata. Zawsze zwracano uwag na to, e wanie w rym okresie praktykujcy tantr osiga realizacj. W tantryzmie ten okres opisuje si rwnie jako chwil, w ktrej nastpuj spotkanie ze wiatem matki.27 Jest to dokadnie ten moment po wyjciu ze stanu omdlenia, w ktrym wiadomo ponownie si budzi lub rozwija. Inicjacja tantryczna skada si z czterech subinicjacji, z ktrych ostatnia nosi nazw inicjacji sowa. Jeeli posiada si zrozumienie, to w tym czasie mistrz udziela pewnego rodzaju wprowadzenia do naturalnego umysu.28 Nawet jeli nie zrealizowao si naturalnego umysu, ale posiada si ufno, uczestniczy w niej aktywnie, a nastpnie z oddaniem si praktykuje, to niekiedy moliwe jest. e w chwili ostatniego przebudzenia wiadomoci pojawi si przebysk rozpoznania naturalnego umysu czyli rigpy. Nie jest to atwe, ale jest to moliwe, jeli naprawd posiada si poznanie. Wraz z przechodzeniem dalej, pojawia si seria wiate, ktre wyjania si w najrozmaitszy sposb. W naukach dzogczien ostatnia z tych faz, pite wiato, nazywa si Ihnndrub 29, stanem samodoskonaoci. W owej chwili wiadomo budzi si na nowo i moliwe staje si rozpoznanie tego, co zostaje przekazane podczas bezporedniego wprowadzenia przez nauczyciela. Dowiadczenie tego przekazu nazywamy dowiadczeniem mdroci. Przyjrzyjmy si analogii ze socem. Wyobramy sobie, e niebo okrywaj chmury, a wrd tych chmur chwytamy przebysk soca. Nawet jeli chmury nie przepuszczaj caego wiata sonecznego, mona mie dowiadczenie lego, co znaczy soce i wiato soneczne. Dowiadczenie to jest analogiczne do dowiadczenia mdroci. O tej wiedzy mwimy jako o poznaniu syna", w porwnaniu z poznaniem matki" czyli penym dowiadczeniem. Kiedy praktykujemy, prbujemy rozwin to poznanie syna. Ta wiedza jest synem matki. Niektrym ludziom powioda si praktyka i w peni rozwinli to poznanie, osigajc w ten sposb w tym yciu cakowit realizacj. Mwi si, e taka osoba moe urzeczywistni wietliste ciao.30 Nawet jeli nie osignie si cakowitego urzeczywistnienia, ale posiada si praktyczne dowiadczenie, to w chwili mierci, kiedy w tym stanie Ihandrub spotyka si wiato matki, przed powrotem do pracy umysu mona rozpozna pen obecno mdroci. Uywa si tutaj analogii syna czcego si ze swoj matk. Ksiki mwi o spotkaniu wiata matki ze wiatem syna, ale co to naprawd znaczy, a czego do tej pory mielimy zaledwie przykad, obecnie spotykamy w caej peni. Ten stan, kiedy przechodzimy poprzez wiata a do ostatecznego wiata Ihandrub, czyli wiata samodoskonaoci to stan, w ktrym kady praktykujcy tantryzm osiga urzeczywistnienie. Dopiero po tym dowiadczeniu zaczyna si stan sipa bardo. Wczeniej dowiadczamy czionji bardo, bardo dharmaty. Dlaczego nazywamy j dharmat? Poniewa reprezentuje ona nasz faktyczny stan, bdcy fundamentem, czyli tkwic u podstaw wiadomo. Dopiero potem zaczyna si sipa bardo, ktre normalnie znamy jako bardo egzystencji. Innymi sowy, wanie tam ponownie zaczyna dziaa umys. Jest tak jakbymy weszli w stan snu. Tak jak we nie moe si nam co przyni, a potem w pewnej chwili budzimy si i zaczyna si nastpny dzie, uwaamy wic, e wyszlimy

z bardo i zaczyna si nastpna egzystencja. Ta egzystencja jest okrelana przez karmiczne widzenie. W ten wanie sposb transmigrujemy. Tak mija dzie i noc. Widzimy wic. e stany bardo nie s czym, o czym mona sobie przeczyta lub co mona rozumie w sposb abstrakcyjny, ale czym, co posiada istotne znaczenie dla praktyki. Metoda przygotowania si na mier i sipa bardo polega na wykonywaniu praktyki naturalnego wiata. Jeeli osignie si poznanie lub wiadomo stanu naturalnego wiata, to t wiadomo i obecno zachowa si rwnie w chwili mierci. Jeeli jest si w stanie umrze z zachowaniem obecnoci i wiadomoci, oznacza to, e posiado si wiedz na temat manifestowania si wiata. W tym wypadku nie bdzie si miao adnych problemw z rozpoznaniem wiata matki. Powtarzajc: wraz z pocztkiem bardo egzystencji, zaczyna si rwnie funkcjonowanie umysu, co nosi nazw ciaa mentalnego. Jest to rwnoznaczne z pojawieniem si stanu snu. W praktyce, ktr wykonujemy, powinnimy dy do opanowania lub zyskania wiadomoci stanu naturalnego wiata. Jeeli posiada si wiadomo obecnoci tego stanu naturalnego wiata, to nawet jeli potem powstanie stan snu, [praktykujcy] w spontaniczny sposb podczas snu osignie klarown wiadomo tego, e ni i automatycznie opanuje swoje sny. Oznacza to, e sen nie uwarunkuje osoby, ale e to osoba pokieruje swoim snem. Z tego powodu praktyka snu jest praktyk drugorzdn i dlatego nie sposb nie ka nadmiernego nacisku na to, jak wyjtkowo wane jest wykonywanie praktyki naturalnego wiata. Kiedy zaczynamy ni, moe si pojawi jeden z dwch oglnych rodzajw snw. Pierwszy to sny karmiczne, a drugi to sny przejrzystoci. Poza tymi snami, ktre stanowi odzwierciedlenie karmy z naszego obecnego ycia, sny karmiczne mog rwnie by zwizane z naszymi poprzednimi ywotami. Jeli na przykad kto zamordowa mnie w poprzednim yciu, to w tym yciu cigle mog mie sny, w ktrych jestem mordowany. Nieprawda jest, e to co nimy, zawsze dotyczy naszych dowiadcze w tym yciu. Jeeli dane wydarzenie jest bardzo doniose, jego skutki mona odczuwa ycie za yciem. Kiedy nasz sen jest bardzo gboki, moe wytworzy doskonay potencja dla zamanifestowania si karmy z przeszoci. Jeeli w kim istniej wycznie silne napicia, mog si one powtarza w jego snach. Kiedy jest si na przykad dzieckiem, ktremu kto sprawia problemy, moe si to potem pojawi w jego snach. Jeli z kolei dzisiaj mam z kim problem, moe si on powtrzy najbliszej nocy we nie. Zasada polega na tym, e jeli jest si silne napitym i ni si gboko, to wtedy napicie to ma tendencj do powtarzania si. To jest jeden rodzaj snw, karmiczny sen bhaksza. Sowo bhaksza oznacza pozostawione przez co lady. Jeli na przykad mamy butelk po perfumach, cigle moemy powcha lad pozostawiony przez perfumy. To jest bhaksza. Inny rodzaj snw to sny przejrzystoci. Dlaczego mamy sny przejrzystoci? Poniewa wszystko od pocztku ma nieskoczone moliwoci; jest to cecha charakterystyczna naturalnego umysu, ktr wszyscy posiadamy. Niekiedy, jeli nie wykonujemy jakiej okrelonej praktyki, moe si pojawi sen przejrzystoci, poniewa posiadamy t natur. Wykonujc nocn praktyk i coraz bardziej si z ni zaznajamiajc, nie tylko od czasu do czasu, ale regularnie, osiga si coraz wiksz znajomo manifestacji snw przejrzystoci. Czym jest sen przejrzystoci? Sen przejrzystoci manifestuje si wtedy, gdy pojawiaj si drugorzdne przyczyny. Za spraw drugorzdnych przyczyn manifestuje si on w postaci przejrzystoci. Moemy otrzyma rady i przepowiednie na przyszo, poniewa s to drugorzdne przyczyny przyszych wydarze. Sen przejrzystoci manifestuje si wczenie rano. Dlaczego? Poniewa kiedy zasypiamy po raz pierwszy, pimy bardzo gboko. Z wolna zuywamy t ociao i nasz sen

staje si lejszy. Gdy staje si lejszy, przejrzysto moe si duo atwiej zamanifestowa. Jeeli odniesiemy sukces w praktyce staej obecnoci, wwczas zmniejszy si ilo karmicznych snw. Dzieje si tak dlatego, poniewa s one zwizane z napiciami. Stan kontemplacji czyli obecno reprezentuje cakowite rozlunienie, wskutek czego napicia przestan si pojawia. W miejsce karmicznych snw pojawi si wicej snw przejrzystoci. Dziki temu mona zrozumie, czym jest teoria i jakie jest jej znaczenie. Obecnie wyjani, jak naley to praktykowa. Jeeli jeste osob pobudliw, wwczas przed pjciem spa moesz wykona kilka gbokich oddechw, aby uspokoi si i wyregulowa przepyw powietrza. Nastpnie skoncentruj si na biaej tybetaskiej sylabie A w centrum swojego ciaa. Jeeli wolisz aciskie A, jest to do przyjcia. Istotn rzecz jest to, aby korespondowaa ona w twoim umyle z dwikiem Ahhh. Wane jest to, e kiedy widzisz t liter, automatycznie wiesz, jaki jest jej dwik. Jeeli na pocztku nie powiedzie ci si w koncentracji i widzeniu tego ,A, moe to znaczy, e nie wiesz, jak wizualizowa. Wtedy sprbuj napisa A na kawaku papieru, pooy go przed sob i patrzy na przez chwil. Zamknij oczy, a wwczas to A pojawi si natychmiast przed twoim umysem. W ten sposb otrzymasz dokadniejszy obraz. Prbujesz wic koncentrowa si na biaym A. Moesz te skupi si na obecnoci tego biaego A i zosta z nim tak dugo jak potrafisz. Mona rwnie wykona pewnego rodzaju trening, aby osign wiksz precyzj w odczuwaniu tej obecnoci. Wyobra sobie, e z centralnego A powstaje drugie A, z niego trzecie A, dopki nie zobaczysz acucha A wznoszcych si do korony twojej gowy. Nastpnie wizualizuj, e te A powracaj w d. Jeeli nie zaniesz natychmiast, moesz powtrzy to kilka razy. Zawsze wtedy gdy masz trudnoci z odczuwaniem obecnoci A, bardzo wane i poyteczne jest wizualizowania tego acucha A. Jest to sposb nasycenia swojej przejrzystoci. Najwaniejsza rzecz polega na tym, e kiedy zasypiamy, prbujemy utrzyma obecno tego A. Pocztkowo naley je widzie dokadnie i wyranie, potem rozluniamy si. Relaksacja nie oznacza wypuszczenia czy porzucenia A. Nadal zachowujemy poczucie jego obecnoci, relaksujemy si, a potem zasypiamy. Tym, ktrzy nie praktykowali tego wczeniej, pierwsza, druga lub trzecia prba moe si wyda cakowicie nieudana. Moecie w istocie odkry, e troch prbowalicie, a potem nagle zapadacie w sen. Z tym jest podobnie, jak ze wszystkim innym: zanim nie nauczycie si, jak to robi, bdziecie odczuwa trudnoci, ale jeli wysilicie si woli, praktyka stanie si dla was czym znajomym. Jeeli posiada si podobn do tego umiejtno zasypiania, mona odkry pen obecno stanu naturalnego wiata. Zasypia si i dokonuje tego z faktycznie pen wiadomoci. Jeeli wchodzc w stan snu. posiada si t obecno umysu, atwo jest rozpozna, e si ni. To moe si nie powie za pierwszym razem; niekiedy na rezultat trzeba bdzie poczeka. Nawet jeli to naturalne wiato nie pojawia si w sposb bezporedni, pierwsze rezultaty zaczn si pojawia w stanie snu. Bdzie mona odkry, e ni si dziwne sny. Co rozumiem pod pojciem dziwnych snw"? Jak wspomniaem powyej, zazwyczaj mamy dwa rodzaje snw. Karmiczny rodzaj wywodzi si ze ladw naszych trudnoci, problemw i spraw, ktre sobie przypominamy i ktre nas absorboway.

Nastpnie pojawia si rodzaj snu, w ktrym manifestuje si nasza naturalna przejrzysto. Na przykad, przed witem mog si pojawi interesujce sny o rzeczach, ktre, jak sdzie, nigdy si nie zdarz, o rzeczach, ktre nie maj zwizku ze ladami twoich myli i twojej przeszoci, ktre jednak s bardzo zwizane z twoj przejrzystoci. Jeeli praktykujesz naturalne wiato, sny naturalnej przejrzystoci bd si pojawia czciej. Jeeli wytrwasz w praktyce rozpoznawania stanu naturalnego wiata, stopniowo coraz atwiej bdziesz w klarowny sposb rozpoznawa to, e nisz. We nie pojawi si niezawodna wiadomo i poznasz, e nisz. Kiedy patrzysz w lustro, widzisz w nim odbicie. Bez wzgldu na to, czy jest ono pikne czy brzydkie, wiesz, e jest to odbicie. Przypomina to wiedz o tym, e sen jest snem, e staje si klarowny. Bez wzgldu na to, czy sen jest tragiczny czy ekstatyczny, jest tylko snem. wiadomo w stanie snu staje si sposobem samorozwoju i przeamania silnych uwarunkowa. Posiadajc t wiadomo, mona manipulowa materiaem snu. Mona na przykad ni zgodnie z osobistymi pragnieniami albo zaj si upragnionym tematem. Mona te kontynuowa sen od chwili, w ktrej porzucio si go przy poprzedniej okazji. W systemie tantr specyficzna praktyka jogi snu jest zorientowana na przygotowanie praktykujcego [na spotkanie] z bardo po mierci. Nie o to chodzi w systemie dzogczien. W systemie dzogczien niekoniecznie naley si powici pracy ze snami. To w sposb naturalny wyoni si z praktyki naturalnego wiata. Najistotniejsz rzecz w tej praktyce co przedstawiem wczeniej jest wizualizowanie biaego A przed pjciem spa. Przy tej wizualizacji korzystamy z pracy umysu, aby w rezultacie wyj poza umys. Pozycja, jakiej uywa si przy praktykowaniu tej wizualizacji, nie jest tak bardzo istotna. Wielu ludzi wykonuje t praktyk wizualizacji po pooeniu si do ka. Trzeba wiedzie, jakiego rodzaju jest si osob. O ile jedna osoba zasypia tu po zamkniciu oczu, o tyle druga moe potrzebowa piguki nasennej. Wemy jako przykad osob, ktra zasypia natychmiast po pooeniu si spa. Jeeli ta osoba rozprasza si przez chwil podczas wykonywania praktyki, oznacza to, e ju zasypia. Dla tego typu osb poyteczne moe by zajcie konkretnej pozycji fizycznej. Jeeli praktykujcy jest mczyzn, to poytek moe mu przynie leenie na prawym boku. Zakadajc, e nie ma kataru, ktry mgby zablokowa jego oddech, poytek moe mu rwnie przynie zatkanie palcami prawej dziurki od nosa. Kobiety przyjmuj odwrotn pozycj. Kobieta powinna lee na lewym boku i prbowa zatka lew dziurk od nosa. Nie mwi o zatrzymaniu oddychania, jeli ma si katar, co, oczywicie, nie byoby poyteczn i dobr rzecz. Jeeli ley si na boku, to zazwyczaj w cigu kilku minut zatkane nozdrze si otwiera. Powd, dla ktrego mczyni i kobiety powinni zajmowa odrbne pozycje, ma wiele wsplnego z kanaami solarnymi i lunarnymi. 31 To, e zajmujemy okrelon pozycj, ma na celu uatwienie nam wejcia w stan kontemplacji czyli obecno naturalnego stanu. Jeli jednak trudniej si zasypia w danej pozycji, wwczas nie zaleca si ich stosowania. Dlatego wanie powiedziaem, e te pozycje s przeznaczone gwnie dla osb, ktre nie maj problemw z zaniciem. Rozwamy przez chwil przeciwn sytuacj, w ktrej osoba ma powane problemy z zaniciem. W takim wypadku nie zaleca si wykonywania tego rodzaju wizualizacji, ani zajmowania tej pozycji. Jest prawdopodobne, e tego rodzaju osoba stanie si po

prostu bardziej nerwowa i by moe w ogle nie uda si jej zasn. Dla tego typu ludzi alternatyw stanowi obserwowanie wasnych myli. Bez wzgldu na to, jakie myli powstaj, naley je po prostu obserwowa. Wwczas zasypia si w stanie obserwacji myli bez angaowania si w nie. czy uwarunkowania przez nie. Dopki nie popada si w rozproszenie, jest to co, co kady moe zrobi, nie przeszkadzajc sobie w zaniciu. Jeeli ma si kopoty z zaniciem, istniej te inne praktyki, z jakich mona skorzysta. Jeeli pojawiaj si tego rodzaju kopoty, czsto oznacza to. e naley skoordynowa energi i funkcj rnych elementw w ciele. Kiedy energia znajduje si w nieadzie, przeszkadza w zaniciu. W tym wypadku poyteczna moe si okaza ktra z praktyk zwizanych z gbokim oddychaniem. Przed pjciem spa mona wykona dziewi oczyszczajcych oddechw.32 Istniej rwnie wiczenia fizyczne, takie jak seria omiu ruchw33 jantra jogi, ktre mog poprawi zdolno waciwego oddychania oraz zrwnoway energie, pomagajc w ten sposb przy zaniciu. Ponadto s te leki tybetaskie pomagajce osobie, ktra ma kopoty z zaniciem. W przeciwiestwie do piguek nasennych nie powoduj wystpienia skutkw ubocznych. Lekw tych, takich jak Agar 35 i Vimala 34 mona uywa zgodnie z potrzeb przez jeden lub dwa miesice; nie powoduj one adnych negatywnych skutkw ubocznych. Zamiast tego pomog w polepszeniu zdrowia i skoordynowaniu energii. Jeeli nie potrzebujemy ju lekw, mona przesta je bra, bez obawy wystpienia negatywnych skutkw. Taki poytek przynosz te leki tybetaskie. Jeeli przyzwyczailicie si do zaywania zachodnich piguek nasennych, i chcecie zmniejszy uzalenienie od nich, moecie na pocztku bra je zamiennie z pigukami tybetaskimi. Jednej nocy bierzcie zachodni lek, a nastpnej Agar 35. Po jednym lub dwch tygodniach bdziecie mogli bez adnych problemw przesta bra zachodnie leki. Kiedy chodzi o zapewnienie dobrego snu w nocy, nie powinno si myle wycznie o medycynie tybetaskiej. Naley rwnie pracowa z oddychaniem w sposb, ktry zosta poprzednio opisany, poniewa ma to bliski zwizek ze snem. Czasami nie moemy spa z powodu zaburzenia jednego z trzech humorw. 35 Kiedy zaburzony jest humor wiatru, ma si szczeglne problemy z zaniciem. Wiatr jest zwizany z pran czyli energi. Zaburzenia prany powoduj problemy z zaniciem. Wicej informacji na ten temat mona znale w ksikach dotyczcych medycyny tybetaskiej. W ksice, ktr napisaem na ten temat,36 mona znale wyjanienie trzech humorw i to, jak przezwyciy problemy. Na przykad w przezwycieniu problemw zwizanych z chorob wiatru, pomaga wczeniejsze pooenie si spa, spanie w cieplejszej odziey i zjedzenie przed pjciem spa czego takiego jak zupa. Jeeli nie pisz w nocy, a zamiast relaksowa si, pracujesz ciko do pna lub jesz surowe warzywa, moe to jeszcze bardziej pogorszy twj stan. Z tybetaskich ksig medycznych mona si nauczy wielu rzeczy. Wszystko ma ze sob zwizek. Najpierw sprbuj zastosowa podane powyej przygotowania. Kiedy ci si powiedzie, moesz zacz wykonywa nocn praktyk. Jeeli znajdujesz si w sytuacji, w ktrej chciaby natychmiast zasn, ale nie jeste w stanie tego zrobi, wizualizuj niezbyt jasne, biae A. Jeeli ma si kopoty z zaniciem, nie naley wizualizowa zbyt jasnego A, ale mona go wizualizowa w piciobarwnym krgu. Dziki temu zanicie staje si atwiejsze. Jest wiele typw ludzi i wiele sytuacji: powinnimy pozna je wszystkie. Jeeli praktykuje si z zaangaowaniem, mona powoli opanowa swoje sny. Wraz

z pojawieniem si wikszej wiadomoci i wikszej iloci przejrzystych snw, nienie staje si praktyk. Jeeli tak jak wspominaem w wystarczajcym stopniu opanuje si sny, bdzie mona je przeksztaca. Jeeli ni mi si co szpetnego, bd mg przeksztaci to w co piknego, bd mg spowodowa, aby sen zajmowa si jakim konkretnym, wybranym przeze mnie zagadnieniem lub mog puci wodze fantazji czy wyobrani. Mona odwiedzi raj lub spotka si z jakim nauczycielem. Jest wiele rzeczy, jakie mona wwczas zrobi. Czstokro mona pracowa ze snami zgodnie z yczeniem. Moe si to sta sprawdzianem faktycznego postpu na ciece. Przeledmy to z wikszymi szczegami. Jak wspominalimy poprzednio, istniej przygotowania do pracy ze snami oraz faktyczna praktyka. Co si tyczy przygotowa, wydaje si wskazane, eby kto, kto znajduje si na odosobnieniu, wpierw praktykowa koncentracj na szeciu sylabach37 i ich oczyszczaniu. Po pewnym okresie wykonywania tej praktyki, moe si pojawi wiele chaotycznych snw. Pojawienie si licznych, chaotycznych snw stanowi oznak zakoczenia przygotowa; wwczas mona przej do praktyki zasadniczej. W zwizku z praktyk naley zwrci uwag na trzy istotne punkty. Pierwszy ma na celu zbadanie snw, drugi ich kontolowanie, a trzeci odrnienie i rozpoznanie bag cziag czyli ladw karmicznych. Przed pjciem spa wskazane jest zrelaksowanie ciaa, na przykad poprzez wzicie kpieli i masa. Musi si wwczas z siln intencj postanowi, e bdzie si postpowa ciek ku penej wiadomoci i klarownoci snw. Z kolei mona te na pocztku wykorzysta wymienione powyej skuteczne pozycje, ktre towarzysz praktyce. Kadziemy si wic na jednym boku prawa strona ma wiele wsplnego z pustk, a lewa z przejrzystoci i zamykamy odpowiedni dziurk od nosa palcem odpowiedniej rki, na ktrej opieramy policzek. Prawa strona w istocie pozwala unjacie dziaa i kieruje ni, natomiast lewa strona pomaga dziaa przejrzystoci. By moe na pocztku lepiej jest lee na lewym boku co zwiksza przejrzysto i pracowa z praw stron, ktra nie napotyka na przeszkody. Pniej, gdy praktyka stanie si stabilniejsza, pozycja nie bdzie ju miaa takiego znaczenia. Jeeli wydaje ci si, e nie nisz, lub e po snach pozostaje tylko niejasne wspomnienie, oznacza to, e sen by zbyt gboki. W takim przypadku naley umieci poduszki wyej i spa pod cieszym przykryciem, pozwalajc wikszej iloci powietrza i/lub wiata dosta si do miejsca, na ktrym pisz; mona te przenie si na bardziej otwarte miejsce. Jeeli sny nie pojawiaj si regularnie, moesz eksperymentowa, pic w sposb, ktry jest dla ciebie wygodny, na prawym lub na lewym boku. Jeeli sny wci si nie pojawiaj, koncentruj si na czakrze garda i wizualizuj czerwone A; jeli jest to zbyt trudne, wystarczy wizualizowa czerwon kulk. Jeli nadal nie udaje ci si zapamita snw, wizualizuj, e czerwona litera lub kropla z kad kolejn noc staje si coraz bardziej wietlista. Jeeli trudnoci si utrzymuj, pomyl, e na twoim czole, w miejscu trzeciego oka, znajduje si biaa kropla. Gdy i to nic nie pomaga, wizualizuj bia kropl, ktrej promienno wzrasta z kad kolejn noc. T koncentracj wykonuje si jedynie wwczas, jeli nie pamita si snw. Jeeli nie opanowao si klarownoci czyli wiadomoci tego, e si ni podczas nienia wwczas w dzie powiniene sobie bez przerwy przypomina, e wszystko co widzisz i co robisz, nie rni si od snu. Poprzez widzenie wszystkiego w dzie tak jakby to byo snem, sen cakowicie poczy si ze wiadomoci. W dalszym cigu przed snem koncentruj si na czerwonym A w gardle. Dziki temu podczas

zasypiania bdziesz si koncentrowa na A. Tego typu koncentracja przed zaniciem czy prane z koncentracj. Moe si zdarzy, e pojawi si budzce strach koszmary. Jeeli wskutek szoku natychmiast osigniesz klarowno, nosi to nazw odrnienia snu za pomoc gwatownych rodkw". Osignicie klarownoci w ten sposb jest wzgldnie powszechne; trzeba dalej praktykowa koncentracj na czerwonym A stopniowo rozwijajc zdolnoci do uzyskania klarownej wiadomoci w snach pogodnych. Stay postp w pracy ze snami, nawet po pracowitym osigniciu klarownej wiadomoci, w znacznej mierze zaley od tego, co robimy w dzie. Silna koncentracja na jakim zagadnieniu doprowadzi do jego pojawienia si [we nie]. Jeli na przykad chcesz mie sen o bstwie tybetaskim, pomyl o przeksztaceniu si w to bstwo poprzez silne skoncentrowanie si na nim. W podobny sposb moe wpyn na twoje sny wyobraanie sobie, e podruje si do nieznanych lub nawet znanych miejsc. Pniej mona rozszerzy swoje podre na przykad na raj, dziki czemu faktycznie pojawi si on w twoich snach. Jeeli w dzie silnie wyobraasz sobie, e yjesz snem, to w nocy sam sen rwnie wyda si mniej rzeczywisty. Podmiotem, tym, co dowiadcza snu, jest umys. Dziki utrzymywaniu myli, e wszystko jest snem, zaczynasz rozpuszcza ten podmiot", czyli e sam umys w sposb automatyczny zaczyna si rozpuszcza. Mwic inaczej, kiedy rozpuszcza si obiekt czyli wizja, dziaanie skierowuje si z powrotem do podmiotu, powodujc cakowite rozpuszczenie. W ten sposb wizja i sen przestaj istnie. Odkrywa si, e podmiot nie jest czym konkretnym i e te wizje s tylko odbiciami". Wskutek tego uwiadamiamy sobie prawdziw natur obu. Wizja stworzona przez karm i psychiczny ogon" czy te lad ta, stanowi rdo wszelkich zudze. Jeeli powstaje autentyczna wiadomo iluzorycznej rzeczywistoci, wwczas nastpuje zanik trwaej, solidnej rzeczywistoci". Urzeczywistnienie oznacza prawdziwe zrozumienie stanu jawy i stanu snu. Jeeli zna si prawdziw natur snu, mona j nastpnie przeksztaci. Gdy ni si na przykad w, to po rozpoznaniu, e jest to sen, powinno si przeksztaci tego wa w co, co si lubi, na przykad w czowieka. Wskutek tego, to nie sen kieruje nicym, ale nicy snem. Jeeli potrafisz zmieni sen, rozwijasz swoje zdolnoci dziki rozrzucaniu elementw, z jakich skada si sen; na przykad przeniesieniu na zachd tego, co znajdowao si na wschodzie, pomnoeniu lub skondensowaniu elementw, odwrceniu rzeczy na wspak, przeniesieniu rzeczy z gry na d lub zmniejszeniu tego, co jest due. Ten proces ma zastosowanie nie tylko do form, ale rwnie do wrae. Jeeli nisz o czym przyjemnym, przemie to w co nieprzyjemnego. Systematycznie odwracaj wszystko. Jeeli masz trudnoci z przeksztaceniem wizji snu, moe by tak dlatego, e w twoich snach pojawia si zbyt wiele obrazw z przeszoci, z dziecistwa lub nawet z poprzednich ywotw. W tym wypadku mona powiedzie, e na sny wpywaj psychiczne ogony" lub to. Przeksztacenie tego typu snw moe nastrczy spore problemy, natomiast duo atwiej jest przeksztaci sny o rzeczach i zdarzeniach zwizanych z obecnymi lub niedawnymi sytuacjami i wydarzeniami. Jeeli ni si wydarzenia, ktre nigdy si nie zdarzyy na przykad nieznane kraje czy ludzie rwnie mona napotka na cakiem spore trudnoci z przerwaniem procesu nienia lub wyczerpania stanu snu. Jeeli pojawiaj si wszystkie trzy zjawiska, poczone z sob i chaotyczne, oznacza to, e proces przekraczania stanu snu bdzie dugi i wyjtkowo trudny. Jeeli napotykamy na przeszkody, ktre

powstrzymuj nas od ostatecznego przezwycienia snw, musimy si gbiej zaangaowa [w praktyk] i modli o postp w niej. W toku zamierzonego przeksztacenia mog powsta spontaniczne obrazy. Jeeli na przykad nisz, e znajdujesz si w lesie, ale wybierasz zmian sytuacji i przenosisz si na pustyni, to niektre pojawiajce si rzeczy mog by inne od tego, co zamierzae zobaczy. Gdy wraz z postpem w praktyce potrafi si utrzyma wiadomo medytacyjn, dowiadczenia przejrzystoci powstaj w sposb spontaniczny. Jeeli stopniowo dochodzi si do opanowania stanu snu, kolejn, zasadnicz technik staje si poczenie wizji dnia ze snami. Musi si stale przenosi wasn wiadomo do snw. Wkrtce po pojawieniu si snu. natychmiast uwiadom sobie, e jest on nierealny". To samo rozpoznanie nierealnoci musi si rwnie przenie do codziennego widzenia. Kiedy rozwijamy nasz wiadomo natury snu, moemy wykorzysta sny do pogbienia naszego medytacyjnego dowiadczenia. Na przykad medytujcy, kloty przenika w natur wizji" (zjawiskowej egzystencji), odkrywa jej pustk. T percepcj pustki widzenia mona przenie do snu. Jeeli podczas nienia nie tylko uwiadamiasz sobie nienie. ale rwnie to, e wszystko co widzisz jest zudzeniem, przenikasz do rdzenia pustki. Dziki temu sen mona przeksztaci w poznanie pustki, unjaty. Chocia wiadomo prawdziwej natury snu moe uwydatni wasn wiadomo medytacyjn, istnieje rwnie niebezpieczestwo polegajce na tym, e zyskanie biegoci w przeksztaceniu obrazw sennych, spowoduje przywizanie si do nich. Musi si przezwyciy to przywizanie. Istniej trzy gwne sposoby odcicia przywizania z pomoc dowiadcze snu. Po pierwsze, w cigu dnia nie naley rozmyla nad snami, ktre miao si w nocy. Po drugie, sny naley obserwowa, nie osdzajc ich, bez uczucia przyjemnoci czy obawy, bez wzgldu na to, czy jawi si one jako pozytywne czy negatywne, bo wwczas mog pobudzi rado lub nieszczcie czyli przywizanie. Po trzecie, podczas nienia i potem, nie naley wyjania", co jest podmiotem", a co ..przedmiotem", czyli nie naley si zastanawia nad tym, ktre z pojawiajcych si obrazw, s rzeczywiste. Dziki temu odkryjesz, e zoone sny stopniowo si uproszcz, rozjani i w kocu mog cakowicie znikn, a wszystko to, co byo uwarunkowane, zostanie wyzwolone. Wwczas sny si skocz. Praktyk naturalnego wiata powiniene prbowa wykonywa kadej nocy, podobnie jak naley bez przerwy prbowa przebywa w stanie kontemplacji. W kadej chwili i przy kadym dziaaniu istniej metody wykonywania praktyki dzogczien. Jeli jednak nocna praktyka dzogczien sprawia ci kopot i wiksze dowiadczenie posiadasz z wykonywaniem praktyki snu w stylu tantry, do ktrej posiadasz inicjacj konkretnego bstwa, wwczas by moe bardziej poyteczne bdzie kontynuowanie praktyki tantrycznej. Jeli na przykad wykonuje si praktyk Wadrajogini,38 wwczas przed zaniciem w centrum ciaa naley wizualizowa bardzo ma posta Wadrajogini. T niewielk istot nazywamy dnianasattw, czyli manifestacj mdroci. T obecno utrzymujesz w czasie snu. Istniej te inne praktyki wizualizacyjne, przypominajce guru jog39 w tantrycznej praktyce podczas snu. Moesz na przykad wizualizowa Wadradhar40 jako zjednoczenie wszystkich swoich guru i zamanifestowa t wizualizacj w centrum swojego ciaa. Utrzymujc obecno tej wizualizacji naley si zrelaksowa i powoli, bardzo powoli, pooy si spa.

Poniewa s to wiczenia tantryczne, powiniene praktykowa wycznie te wyjanienia, ktre otrzymae od swego mistrza. W przeciwiestwie do tego. w celu skoordynowania energii, w dzogczien na ogl wizualizujemy jak wspomnielimy powyej biae A. W centrum ciaa wizualizujemy biae, wietliste A. a nastpnie z wolna si relaksujemy. Praktykujc t wizualizacj, relaksujemy si powoli, ale cakowicie, aby nie odczuwa adnych napi. Jeeli nie rozlunimy si cakowicie, nie bdziemy w stanie zasn. Musimy w spontaniczny sposb, bez mylenia, bez stwarzania czegokolwiek, zamanifestowa biae A, a nastpnie zrelaksowa wszystkie wysiki i pooy si spa. Aby przypomnie sobie o wizualizacji biaego A i wykonywaniu nocnej praktyki, bardzo poyteczne jest pooy w pobliu ka rysunek przedstawiajcy biae A. Nikt nie bdzie wiedzia, co to jest; [niektrzy] prawdopodobnie pomyl sobie, e jest to dzieo sztuki. Ty jednak bdziesz zna waciw funkcj, jak ono peni. Bardzo wane jest rwnie to, aby pamita o praktyce biaego A po przebudzeniu si rano. Jeli jest to moliwe, mona natychmiast wypowiedzie dwik Ah. Gdy nie moesz wymwi dwiku na gos, poniewa nie pisz sam, wystarczy zrobi wydech z Ah, dopki moesz sysze siebie i czu obecno tego biaego A. Jest to metoda guru jogi. Niekoniecznie trzeba mwi wiele sw, czy modlitw; wystarczy posiada obecno biaego A i rozpozna, e A jest zjednoczeniem umysu wszystkich twoich guru. Wwczas integrujesz si w stanie kontemplacji czyli rigpie. Rozpoczcie w ten sposb swojej porannej jogi jest wspaniae i moe bardzo pomc wszystkim twoim praktykom, a szczeglnie nocnej praktyce. Powtarzanie biaego A rano, a potem przed pjciem spa, tworzy pewnego rodzaju zwizek. Jeeli podczas snu utrzymujesz obecno biaego A, bdziesz mia bardziej przejrzyste sny. Twoje sny stan si bardziej zwizane z przejrzystoci i powoli, bardzo powoli, rozwiniesz w sobie wiksz wiadomo. Jeeli jeste wiadomy we nie. bdziesz mg dowiadczy wielu rzeczy. Podczas snu atwiej jest rozwin swoje praktyki, anieli w dzie, na jawie. W dzie jestemy ograniczeni przez nasze materialne ciao, ale we nie funkcje naszego umysu i naszej wiadomoci nie napotykaj na przeszkody. Moemy mie wiksz przejrzysto. Dlatego istnieje wiele moliwoci. Moliwe jest na przykad wykonywanie zaawansowanych praktyk dzogczien, takich jak thogal41 i londe.42 Jeeli praktykujesz je w dzie, z pewnoci osigniesz dowiadczenia medytacyjne, ale we nie moesz mie dowiadczenia wykraczajce poza ograniczenia materialnego ciaa. Dlatego wanie ta praktyka jest bardzo wana. W dzie wszystkie dowiadczenia, jakie mamy, s bardzo uwarunkowane przez przywizania i napicia. Czujemy, e wszystko jest konkretne. We nie pocztkowo moemy czu, e wszystko jest konkretne, ale potem nagle przypominamy sobie, e jest to sen. Kiedy jeste wiadomy we nie, wiesz, e nisz i e jest to nierzeczywiste. Wiesz, e znajdujesz si w stanie nierzeczywistoci. Jeli raz miae to dowiadczenie, moesz rwnie dokona odkrycia zwizanego ze swoim codziennym yciem, dostrzec swoje najwiksze przywizania, itp. Ostateczny rezultat ma na celu zmniejszenie napi. Dla tych, ktrzy maj problemy z osigniciem lego typu obecnoci, jakie opisaem, bardzo poyteczna jest praktyka odosobnienia w ciemnoci.43 Po dwch lub trzech dniach spdzonych w ciemnoci traci si poczucie dnia i nocy, sen staje si coraz lejszy i lejszy. pisz i budzisz si, pisz i budzisz si. Takie odosobnienie stanowi dobr sposobno do rozwinicia obecnoci i przejrzystoci. W takich okolicznociach mona atwiej odkry, co oznacza posiadanie wiadomoci podczas snu. Dziki temu stany jawy i snu integruj si z sob.

Jednym z zasadniczych sposobw manifestowania si oznak postpu w praktyce s zazwyczaj sny. Niekiedy we nie praktykujcego moe si pojawi pewnego rodzaju interwencja. Jeli na przykad wykonuj co le, we nie mog otrzyma wiadomo. W ten sposb mona rwnie otrzyma przekaz nauk od stranikw nauk lub daki. Z pomoc przekazu, jaki ma miejsce we nie, mona rozwiza wiele problemw. Nie moesz oczekiwa, e bdziesz mia mistrza na kade zawoanie i e przez cae twoje ycie bdzie cielenie obecny. Kiedy ju okoo trzech lat przebywaem we Woszech, przyni mi si mj mistrz Cziangcziub Dorde.44 W tym nie rzeczywicie miaem wraenie, e powrciem do Tybetu. Wydawa si by tak realny, e w istocie troch obawiaem si Chiczykw. Czuem lk i powiedziaem sobie: Kto wie, czy Chiczycy wypuszcz mnie znowu?" Potem spotkaem swojego nauczyciela. Poczuem zmieszanie, poniewa miaem zamiar szybko si z nim przywita, a nastpnie odej i powrci do Woch. Mj mistrz powiedzia mi: Nie widzielimy si ju wiele lat. Jak postpuje twoja praktyka?" Odpowiedziaem: W porzdku, tak i owak". Zapyta: Jak praktyk wykonujesz?" Wyjaniem, e najlepiej jak potrafi prbuj wprowadzi do codziennego ycia praktyk tregczo.45 Nie zacze w ogle praktykowa thogalu?", nalega. Powiedziaem: Nie, dotd nie praktykowaem thogalu". Zapyta: Dlaczego?" Poniewa powiedziae, e wpierw musz udoskonali tregczo. Musz go bardzo dobrze ustabilizowa. Pracuj wic nad udoskonaleniem i ustabilizowaniem tregczo". Powiedzia: Czy masz jakie wtpliwoci w zwizku ze swoj wiedz na temat thogalu?" Odpowiedziaem: Nie, nie mam adnych wtpliwoci, ale po prostu nie robiem tej praktyki". Wtedy powiedzia: Lepiej bdzie, jeli si ni zajmiesz. Wykonuj praktyk thogal. Ona jest bardzo wana". Powiedziaem: W porzdku, odtd bd j praktykowa". Na koniec rzek: A teraz posuchaj, jeli masz jakie wtpliwoci odnonie thogalu lub czegokolwiek, czego nie rozumiesz wyranie, id i zapytaj Dzigme Lingpy.46 Zapytaem: Gdzie jest Dzigme Lingpa?" Na grze, w jaskini", odpowiedzia. Gdzie na grze?", spytaem, poniewa za wiosk, w ktrej mieszka mj mistrz, bya lita skaa. Kiedy mieszkaem z moim mistrzem, wiele razy wychodziem na t gr, aby zbiera zioa i doskonale wiedziaem, e nie ma tam adnej jaskini. Przynajmniej wtedy jej tam nie byo. Pomylaem sobie: Dlaczego powiedzia mi, e tam jest jaskinia?" Mistrz wpad w gniew i rzek: Jeli naprawd chcesz co zrozumie, id tam i znajd Dzigme Lingp w tej jaskini". Nie spieraem si wic z nim duej. Bardzo mnie to zaciekawio. Wyszedem i zaczem si wspina pod gr, aby zobaczy, gdzie jest jaskinia. Jedna cz skay z przodu bya biaa, ale w tym nie odkryem, e rni si ona nieco od tej, ktr znaem. Ujrzaem wyryte na niej niezliczon liczb tybetaskich liter. Wyglday jak tantr. Pomylaem: To bardzo dziwne. Przedtem byo tu inaczej". Powiedziaem sobie: No tak, z tego chodzenia po tantrze nagromadz tylko negatywn karm". Taki jest tybetaski sposb mylenia o rzeczach. Mylc o tym, zaczem recytowa stusylabow mantr.47 Potem powoli, bardzo powoli, kontynuowaem wspinaczk. W pewnym miejscu natrafiem na jak zakrzywion ska; okazao si, e ta skaa jest stron tytuow, na ktrej znajdowaa si nazwa tantry. Wszedem po niej pod gr. Jej nazwa brzmiaa Todral donsal njingpo gja. Sowo todral oznacza poza pojciem; donsal znaczy wyjani znaczenie; a njingpo to esencja. Pniej odkryem, e faktycznie bya to nazwa tej tantry. Zaczem wic powoli wdrapywa si pod gr i z wolna zbliaem si do samego szczytu gry, gdzie znajdowaa si jaskinia. Kiedy podszedem bliej, spojrzaem do wntrza tej raczej obszernej jaskini. W samym jej rodku znajdowa si kamie, biay otoczak, twardy i przypominajcy granit. Nie by to jaki niewielki kamie, ale naprawd duy otoczak, na ktrym siedzia chopiec. Jestem pewien, e nie mg mie wicej, ni siedem, osiem lat. Rozejrzaem si wokoo. Nikogo innego tam nie

byo. Powiedziaem sobie: To bardzo dziwne. Dzigme Lingpa y dawno temu. On nie moe by tym maym chopcem". W midzyczasie chopiec popatrzy na mnie. Pomylaem sobie: W porzdku, skoro mj mistrz powiedzia, ebym przyszed tutaj i spotka Dzigme Lingp, to kto wie, by moe to on jest pewnego rodzaju emanacj Dzigme Lingpy". Pomylaem, e lepiej bdzie, jeli podejd do niego.