-
JS& 6. Warszawa, d. 7 Lutego 1886 r. T o m V
TYGODNIK POPULARNY, POŚWIĘCONY NAUKOM PRZYRODNICZYM.PRENUMERATA
„WSZECHŚWIATA."
W Warszawie: rocznie rs. 8kw artalnie „ 2
Z przesyłką pocztową: rocznie „ 10półrocznie „ 6
Prenum erować inożna w Redakcyi Wszechświata i we wszystkich
księgarniach w kraju i zagranicą.
Komiieł Redakcyjny stanowią: P. P. Dr. T. C hałubiński, J.
Aleksandrowicz b. dziekan Uniw., mag. K. Deike, mag. S. Kramsztyk,
Wł. Kwietniewski, J . Natanson,
Dr J Siemiradzki i mag. A. Ślósarski.„Wszechświat" przyjmuje
ogłoszenia, których treść ma jakikolw iek związek z nauką, na
następujących warunkach: Za 1 wiersz zwykłego druku w szpalcie albo
jego miejsce pobiera się za pierwszy raz kop. 7 '/j,
za sześć następnych razy kop. G, za dalsze kop. 5.
i ^ . d x e s ZRed-eilsicyi: P o d w a l e 2STr - i n o w y
.
20 Marr?
Drogi dwu nowych komet względnie do drogi ziemi.
-
82 W SZ E C H ŚW IA T . N r 6.
NOWE KOMETYPR ZE Z
dra Jana Jedrzejew icza.
Systematyczne i staranne przeglądanie nieba, zaprowadzone w
ostatnich czasach, pozw ala odkryw ać coraz częściej drobne komety
niewidzialne golem okiem, a tym sposobem ułatw ia ich badanie na
znacznćj przestrzeni dróg przez nie odbywanych. W iadomo bowiem, że
kom ety obiegające około słońca po bardzo wydłużonych elipsach lub
biegnące po parabolach, tylko w tedy są widoczne gdy są blisko
słońca, raz z powodu te go, że i od ziemi mniej są odległe, a obok
tego, wystawione na bliższe ciepło słoneczne, rozkładają się pod
jego działaniem i w ytw arzając rospalone i świecące gazy stają się
łatwiej widzialnemi i dostępniejszemi do badania. P rz y oddalaniu
się od słońca, komety, usuw ając się z pod działania jego ciepła,
stygną, stają się mniej świetneini i na dalszój drodze zupełnie nie
mogą być dostrzeżone. P rzy takich w arunkach ich badania a niedość
jeszcze ściśle określonej naturze ważnem je s t zadaniem w czesne
ich znalezienie i dla tego w wielu obserwatory- jach posiadają um
yślnie do tego urządzone lunety, ułatw iające przeglądanie całego
widzialnego nieba.
Dzięki takiem u systematycznemu poszukiw aniu w końcu ubiegłego
roku odkryto praw ie naraz trzy kom ety nowe. Są one bardzo słabe
co do św iatła, bo tylko w silnych lunetach widzialne.
Jedna z nich została dostrzeżona 26 G ru dnia r. z. przez B
rooksa ju ż po przejściu przez punkt najbliżej słońca leżąc-y
(perihe- lium) i ta w blasku swym słabnie tak, że w d. 23 Stycznia
w idziana w P łońsku przedstaw iała się jak o blada m glista plam
ka.
Dwie inne odkryte zostały praw ie jednocześnie bo 2 i 4 G rudn
ia w znacznej odległości przed punktam i przysłonecznem i i dziś
zbliżają się do nich,przyspieszając swój bieg i stając się coraz
jaśniejszem u K om eta odkry ta w Paryżu przez F ab ry 2 G rudn ia
r. z.
widzianą była w P łońsku w d. 7 Grudnia, jak o bardzo blada
mgła, ledwie dostrzegalna, była ona wówczas o 30 milijonów mil
odległą od ziemi. D ruga odkryta przez B arnarda w dniu 4 G rudnia
jeszcze słabsze światło posiadała, zbliżywszy się bowiem do 34
milijonów mil, dopiero wyraźnie w tu te jszych lunetach rospoznaną
być mogła. P o wodem ważnym trudności ich dostrzegania w chwili
obecnej je s t m ała przejrzystość powietrza, często zdarzająca się
zimową porą.
Obie te komety jednak nabierają światła i za kilka tygodni będą
mogły być korzystnie obserwowane, bo drogi ich, wyznaczone dziś w
przybliżeniu, tak są położone, że komety biegnąc po nich zbliżają
się je dnocześnie i do słońca i do ziemi, a wnosząc z wzrostu ich
blasku mogą być naw^et go- łem okiem widzialne, przedstawiając
rzadki widok dwu naraz komet blisko siebie położonych.
Do zrobienia sobie przystępnego pojęcia o możności przewidzenia
dalszych objawów tych ciał odległych może służyć fig. 1.
Przedstaw ia ona położenia dróg tych komet względnie do drogi
ziemi. E lipsa oznaczona znakami zodyjaku przedstawia płaszczyznę
drogi ziemi jako płaszczyznę m ateryjalną, w ognisku elipsy stoi
słońce S. Odpowiednie daty wskazują położenia ziemi w czasie od 20
Stycznia do 20 M aja. D ia zrozumienia położeń wzajemnych ziemi i
komet, części dróg tych ostatnich przedstawione są również jako
płaszczyzny m ateryj alne, przecinające płaszczyznę drogi
ziemskiej. P arabola F f jest drogą po k tó rej biegnie kometa
Fabry , w kierunku strzałką wskazanym ,z punktem najbliższym słońca
(perihelium) w dniu 10 K w ietnia, Bb przedstaw ia podobną drogę
komety B arnarda, k tóra do perihelium dojdzie w d. 3 Maja . P u n
k ty Fj B) są miejscami, w których komety znajdow ały się w
ostatnich dniach Stycznia. P rzypatru jąc się na figurze kierunkom
biegów trzech ciał, widzimy, że ziemia, dążąc po swej drodze w
kierunku strzałki, będzie w końcu K w ietnia przechodziła blisko
obu dróg komet i one też około tego czasu, przeszedłszy punkty
przysłone- czne, zbliżać się będą ku płaszczyznie ekli- ptyki,
dążąc ku południowej półkuli nieba,
-
N r 6. W SZ E C H ŚW IA T . 8 3
na której ju ż z naszych północnych szerokości nie będ;j.
widzialne. Kometa F ab ry dalej od słońca biegnąca niż kometa B
arnarda przejdzie pod płaszczyznę ekliptyki w punkcie P zaledwie o
kilka milijonów mil od drogi ziemskiej odległym i to w łaśnie w
czasie, gdy ziemia blisko tego miejsca przechodzić będzie. Mimo tej
bliskości nie będzie jed n ak ju ż z ziemi widzialną, bo będzie
przyćmioną, blaskiem słońca, prawie n a jed n ć j linii z nią.
znajdującego się. D rogi obu komet przedstawione są na figurze jako
parabole, bo dziś takiemi się wydają, dalsze dopiero ścisłe
spostrzeżenia wykażą, Czy one nie są kaw ałkam i olbrzymich elips,
w tedy bowiem należałoby wnosić, że komety po nich biegnące należą
do układu słonecznego i że po tych samych elipsacli za j a kiś czas
znowru do słońca powrócą.
P rzypatru jąc się na figurze położeniom komet i słońca i pam
iętając o ruchu obrotowym ziemi, z łatwością znajdziemy
przybliżenie stronę, w której ich szukać należy. I tak w Lutym są
one z lewej strony od słońca (na wschód) i w chwili jego zachodu są
blisko południka, w M arcu zbliżają się coraz więcej ku słońcu, w
połowie M arca kometa F abry ju ż przechodzi na zachód od słońca,
będąc jednak znacznie wyżej od niego, B arnarda zaś wtedy jeszcze
po zachodzie słońca będzie widzialną dochodząc do złączenia się
pozornego ze słońcem znacznie póżniój, jako bardzićj na wschód
położona od poprzedniej.
JESZCZE
P R Z E Z
S. G-rosg-liłsa.
Zaznajam iając czytelników W szechświata (por. N r 46 z r. z.) z
treścią najnowszej p racy prof. F ran k a o współce życiowej
grzybów z korzeniami (Ueber die au fW u rzel- symbiose beruhende E
rnahrung gewisser j
Baume durch unterirdische Pilze), zaznaczyliśmy wyraźnie, że
zjawisko to obserwo- wanem było poraź pierwszy i obszernie opi-
sanem zostało (jeszcze w roku 1882) przez dra F ranciszka
Kamieńskiego w pięknej je go pracy, wydanej w Cherbourgu p. t. „Les
organes veg-etatifs du Monotropa Hypopi- tys“ . Otóż, z powodu
ogłoszenia spostrzeżeń prof. F ranka, wystąpili w tej samej kwe-
styi niezależnie od siebie dwaj znakomici botanicy, W o ronin i
Iieess, którzy w praw dzie nic nowego do przedm iotu nie dorzucają
, lecz których głosy w^ażnemi dla nas są z tego względu, że obaj
zgodnie przyznają prawo pierwszeństwa w tej lcwestyi p. K
amieńskiemu. Podnoszą oni zgodnie fakt, że p. F rank , wbrew
zwyczajom w nauce przyjętym, świadomie czy też nieświadomie,
pominął pracę p. Kamieńskiego i w ten sposób opisany przez siebie
fakt za zupełnie nowry podał.
Ażeby dać czytelnikowi możność należytego ocenienia spraw y w
mowie będącej, uważamy za odpowiednie zapoznać go prze-
dewszystlriem nieco bliżej z treścią przytoczonej powyżej pracy p.
Kamieńskiego.
P rzy badaniu organów wegietacyjnych korzeniówki (Monotropa
Hypopitys L.), zauważył p. Kamieński, że korzenie tej rośliny
znajdują się w ścisłem połączeniu z grzybem, którego grzybnia
(mycelium) pokryw a całą powierzchnię naskórka korzenia w postaci
grubej pochwy. O d zewnętrznej powierzchni grzybni roschodzą się
liczne strzępki, zagłębiające się w otaczającej ziemi; zaś,
tworzące pochwę, znajdują się 'wyłącznie na powierzchni naskórka
korzenia, nigdy zaś nie wchodzą pomiędzy jego komórki. Z tego faktu
au to r wnioskuje, że grzyb ten nie jest pasorzytem i nie karm i
się kosztem korzeniówki, lecz korzysta z jej korzenia, jako
wygodnego podłoża dla swego rozwoju. W niosek swój potw ierdza
autor jeszcze tym faktem, że obecność pochwy grzybowój na
korzeniach M onotropy jes t zjawiskiem normalnem, albowiem nigdy
nie udało mu się napotkać korzeni Monotropy, któreby takowej pochwy
nie posiadały.
Co się tyczy rodzaju i gatunku wspomnianego grzyba, to
określenie ścisłe okazało się niemożebnem, albowiem hodowane przez
autora w płynie odżywczym strzępki
-
84 WSZECHŚWIAT. Nr fi.
nie w ytw arzały zarodników, odgrywających ja k wiadomo, głów ną
rolę przy określaniu grzybów. W ychodząc z założenia, że ko-
rzeniów ka rośnie w pobliżu niektórych drzew iglastych i
liściastych, których korzenie służą za podścielisko pewnem u
grzybowi pasorzytniczem u, w pijającem u się w ich tkankę, sądzi
autor, że grzyb, napotykany na korzenićwce, je s t identyczny z
grzybem pasorzytnym , osiedlającym się na korzeniach wspomnianych
drzew. I w rzeczy samćj, korzenie te są ściśle połączone z
korzeniam i M onotropy za pośrednictwem grzybni, k tóra
bespośrednio przechodzi z jednego korzenia na drugi, tworząc z obu
korzeni jak b y jed n ę całość, przyczem na korzeniu M onotropy,
grzybnia formuje wspom nianą pochwę, gdy na korzeniu sąsiedniego
drzew a żyje pasorzytnie. Być może, że grzyb ten należy do trufli
(Tuberacei), m ianowicie do rodzaju je len ich grzybków (E!a-
phomyces), k tóre rosną pasorzytnie na korzeniach sosny i których
owoce znalazł Reess w wielkiej ilości śród korzeni; wszakże p. K am
ieński ani razu n ie znalazł je le nich grzybków ani na korzeniach
M onotropy ani też obok nich i dlatego kwestyją gatunku będącego w
mowie grzyba pozostawia nierosstrzygniętą.
Ponieważ korzeniówka przedstaw ia roślinę beschlorofilową, uw
ażaną je s t ju ż od- daw na za pasorzyta, żyjącego kosztem drzew
sąsiednich. T ak U nger w pracy swej „Bei- trage zu r K enntniss
der parasitischen Pflan- zen“ (1840) zalicza M onotropę do roślin
pasorzy tnych ze względu na to, że ginie j e dnocześnie ze śmiercią
korzeni drzewa, przy którem rośnie. O dw rotnie W . H ooker,
opierając się na tem, że korzeniówka może być wyhodowaną z nasienia
w ziemi, do której zostały domięszane gnijące liście, z a lic za ją
do saprofitów. Również według Schachta korzeniów ka karm i się nie
sokami żyjących roślin, lecz produktam i ich roskładu i dlatego
rośnie w pobliżu ich i ginie jednocześnie z niemi. Nakoniec w edług
C hatina m łoda korzeniówka przedstaw ia roślinę pasorzy tną,
później zaś staje się saprofitem, według D rude zaś rzecz się ma w
prost odwrotnie.
Ponieważ obecność haustoryj (przyssawek) stanowi jedyną ccclię
pasorzytów, k o
rzeniówka zaś haustoryj nic posiada, p rzychodzi p. Kamieński do
wniosku, że korzeniówka przedstaw ia saprofita, pobierającego
pokarm organiczny z ziemi zapomocą korzeni. Z przytoczonego jednak
opisu budowy korzenia okazuje się, że powierzchnia
najżywotniejszych jego części pokrytą jes t grubą warstwą grzybni,
k tó ra oddziela korzeń od otaczających cząsteczek ziemi, a zatem0
bespośrcdniem pobieraniu przez korze- niówkę pokarm u z ziemi mowy
tu być nie może i należy raczej przypuszczać, że cały swój pokarm
pobiera korzeniówka za pośrednictwem grzybni, składającej się z hyf
żywych, które tak ściśle przylegają do naskórka korzenia, że
przejście płynu z komórek grzyba do kom órek korzenia Monotropy, na
mocy praw dyfuzyi zdaje się nic ulegać żadnćj wątpliwości. A zatem
korzeniówka pobiera pokarm za pośrednictwem grzyba. *
„W ten sposób,—powiada autor, -—mamy do czynienia z dwoma
organizmami roślinnemu 1) korzeniówka i 2) nieokreślonym jeszcze
grzybem, k tóre rozw ijając się razem, wzajemnie się wspierają“ .
Pow ierzchnia korzeni M onotropy przedstawia wygodniejsze dla
grzyba podścielisko, aniżeli cząstki ziemi i piasku; wzamian zaś za
tę gościnność grzyb zaopatruje korzeniówdcę w pokarm. W arstw a
grzybni odgrywa rolę naskórka korzenia, strzępki zaś,
rozgałęziające się w ziemi, zastępują fizyjologicznie włoski
korzeniowe.
Skąd jednak czerpie pokarm sam grzyb? Odnośnie do sposobu
żywienia się grzyba możliwe są dwa przypuszczenia: grzyb ten może
być saprofitem, karm iącym się produktam i roskładu gnijących
szczątków organicznych, lub też może być pasorzytem, żyjącym
kosztem korzeni otaczających sosen1 buków. Ostatnie to
przypuszczenie wydaje się p. Kamieńskiemu tem prawdopodobniej szem,
że, ja k wyżej wspomnieliśmy, grzyb, żyjący na korzeniu M onotropy,
przechodzi także na korzenie wzmiankowanych drzew. Pogląd ten jes t
zgodny z faktem obserwowanym przez U ngra, że M onotro- pa rośnie
zawsze w pobliżu drzew i ginie razem z niemi. Zdawałoby się jednak
, że rozgałęzienia strzępkowe, rospościerające się
-
Nr (5. WSZECI ŚWIAT. 85
w ziemi, dowodzą, że grzyb część swego pokarm u pobiera wprost z
ziemi.
W ten sposób połączenie grzyba z korze- niówka przedstawia nam
piękny przykład wzajemnego podtrzym ywania życia dwu organizmów
roślinnych, czyli symbijozy mu- tualistycznej, gdy tymczasem
połączenie grzyba z korzeniam i drzew, przy których rośnie korzenić
wkn, przedstaw ia przykład istotnego pasorzytnictwa czyli ■—-ja k
to de B ary nazywa—-symbijozy antagonistycznćj.
Taki sam pogląd na sposób żywienia się grzyba, rosnącego na
korzeniach drzew, wypowiada W oronin w ogłoszonym niedawno artykule
„U eber die Pilzw urzel (Mycorhi- za) von B. F ran k “ (Berichte
der Deutschen Botanischen Gesellschaft, Bd. III, I le f t 6). Zajm
ując się w lecie 1883 r. w F inlandyi badaniem budowy i rozwoju
niektórych grzybów jadalnych z rodzaju Boletus, znakomity ten
botanik zauważył, że korzenie wielu roślin oplatane są gęstą
grzybnią w sposób zupełnie podobny do tego, jak i obecnie opisuje
B. F ran k dla swojej myco- rhizy. Takie mycorhizy obserwował autor
u szyszkowych (Coniferae), wierzbowa- tych (Salicincae), leszczyny
(Corylus Avel- lana), brzozy (Betula alba), a naw et u niektórych
traw . Co się tyczy gatunku grzyba, tworzącego mycorhizę, to W
oronin nie zaprzecza, że mycorhizy obserwowane przez F ranka były
utworzone z gatunków trufli; nie należy jednak, według W oronina,
sądzić, że wszędzie, gdzie występują mycorhizy, w ich tworzeniu
przyjm ują udział trufle, ato dlatego, że w F inlandyi trufle wcale
nie rosną, a jed n ak mycorhizy są tam bardzo ros-
powszechnione.
A utor przypuszcza, że w skład mycorhiz, w F inlandyi
napotykanych, wchodzą gatunki rodzaju Boletus, wszakże kwestyja ta,
ja k słusznie utrzym uje W oronin, może być rosstrzygniętą tylko w
drodze doświadczalnej, k tó ra ju ż oddała wielkie usługi przy
badaniu morfologicznej wartości porostów (Lichenes), a droga ta je
s t podwójną: 1) oddzielenie grzyba od mycorhizy i hodowla aż do
chwili wydawania owoców (coteżprzed- siębrał ju ż p. Kamieński,
lecz bezskutecznie) w celu przekonania się, do jakiego gatunku
grzyb ten należy; 2) wysiewanie zarodników różnych grzybów na
korzeniach róż
nych roślin, celem wyświetlenia jak ie gatunki grzybów i jak ich
roślin korzenie zdolne- mi są do tw orzenia mycorhiz.
Zapowiadając odpowiednie doświadczenia, W oronin utrzym uje
dalej, że oplatanie korzeni drzew przez grzybnię uważa za
szczególny rodzaj pasorzytnictwa, nie zaś za współkę (symbijozę
mutualistyczną), zobo- pólną korzyść na celu mającą, jak to
przypuszcza F rank . Pogląd ten jest zatem zgodny z poglądem dra
Kamieńskiego, wypowiedzianym nasaraprzód w przytoczonej je go
pracy, a następnie na posiedzeniu Towarzystwa Ogrodniczego, d. 17 W
rześnia r. z. (por. W szechświat, 1885, Nr 40, str. G38).
Sprawdzając podczas zeszłorocznych waka- cyj badania Franka,
przekonał się p. K amieński, że korzenie, tworzące z grzybem
mycorhizę, zostają pod wpływem tegoż grzyba chorobliwie zmienione.
I w rzeczy sa rn dj , rysunki zdjęte przez p. K. z preparatów
mikroskopowych, a udzielone nam łaskawie przez autora do
przejrzenia, w ykazują znaczną różnicę w budowie histologicznej
korzeni zmienionych w mycorhizę i korzeni normalnych, wolnych od
grzybów. U korzeniówki zaś— według p. K . — korzenie połączone z
grzybam i zachowują się norm alnie, grzybnia zaś nigdy pomiędzy
komórki jej korzenia nie wchodzi. A zatem tylko u M onotropa
Hypopitys można mówić o prawdziwej współce na wzajemności opar-
tćj, czyli o symbijozie mutualistycznej; odwrotnie, zjawisko
mycorhizy należy poczytywać za osobny rodzaj pasorzytnictwa. Na
korzyść takiego poglądu przem awia i ta okoliczność, że u M
onotropy wszystkie bez w yjątku korzenie znajdują się w ściśle je
dnakowym związku z grzybem, u roślin zaś przez F ranka
obserwowanych, tylko niektóre korzenie zmienione są na mycorhizy, a
nadto przekształcenie takie bynajmniej nie je s t zjawiskiem
stałem, lecz—ja k sam F rank zaznacza—przypadkowem. W kwestyi p
ierwszeństwa przy skonstatowaniu naukowem oplatania korzeni przez
grzyby, dochodzi W oronin do wniosku, że „wszelkie praw a
■pierwszeństwa w tym względzie muszą być nie p. Frankow i, lecz p.
Kamieńskiemu przyznane".
W ten sam mniej więcej sposób wyraża się p. M. Reess w artykule
,,U eber E lapho-
-
8 6 WSZECHŚWIAT. N r 6.
inyces und sonstige W urzelpilze (Ber. d. Deutscli. Bot. Gesell.
Bd. I I I I le f t 7). A u to r powiada, że robiąc poszukiw ania
nad t. zw. jeleniem i grzybkam i (Elapliomyces), wielokrotnie
obserwował mycorhizy podobne do tych, jak ie opisuje F ran k , „nie
ogłaszał jed n ak swoich spostrzeżeń ze względu na to, że całe to
zjawisko zostało przed k ilku laty szczegółowo przez p.
Kamieńskiego opisane'4. Zastanaw iając się w dalszym ciągu nad
gatunkiem grzyba, tworzącego my- corhizę, au tor dochodzi do
wniosku, że ja k kolwiek w obserwowanych przezeń przykładach
najczęściej na tw orzenie mycorhiz składały się jelenie grzybki, do
rodziny tru fli należące, jednakże w niektórych razach grzybnie
przypom inały swą postacią raczej grupę Basidiomycetes, aniżeli
trufle.
O ile nam wiadomo, p. K am ieński sam wkrótce zabierze głos w
jed n em ze specy- jalnych czasopism niemieckich, a w tedy nie
omieszkamy czytelników W szechśw iata o dalszym rozwoju tych badań
bijologicznych zawiadomić.
B A ID .A I> .T r^ V
N A D T W O R Z E N I E M S I Ę P O K Ł A D Ó WS A L E T R Y C H
I L I J S K I E J
(referat A. Muntza, odczytany na posiedzeniu p a ry skiej A
kadem ii Nauk ścisłych; C Jm ptes rendus, CI,
1 2G5).
tłum aczył Zn.
P okłady azotanu sodu, tw orzące wielkie masy w pew nych
okolicach A m eryki P o łudniow ej, od wielu la t są przedmiotem
eksploatacyi. Nie posiadam y jednak żadnego zadaw alniającego
objaśnienia sposobu ich powrstania. Niewiadomo jak ie je s t źródło
azotu w stanie zw iązków w nich zawartego; dlaczego azot tu taj
znajduje się w stanie kw asu azotnego i dlaczego zasa-O Odą solną
je s t tu sod, skoro wszędzie in dziej, z bardzo tylko rzadkiem i w
yjątkami, zasadą saletry naturalnej bywa wapień;
niewiadomo nareszcie, co stanowi przyczynę obecności soli
morskiej w tych pokładach i dlaczego one skoncentrowały się właśnie
w tych miejscach, w których je widzimy.
Badania, które mam zaszczyt przedstawić Akadem ii, mają. na
widoku rozwiązanie tych różnych pytań.
W dawniejszych poszukiwaniach naszych, razem z p. M arcano,
wykazaliśmy, że ni- tryfikacyja, tak energiczna pod zw rotnikami,
jedyną i wyłączną swoję przyczynę znajduje w przemianie szczątków
życia pod wpływem organizm u drobnowidzowego '). W licznych
miejscowościach, w których sprawdziliśm y tworzenie się saletry,
znajdowaliśmy zawsze ma te ryją organiczną w stanie roskładu,
forsforan wapnia—świadectw o zwierzęcego pochodzenia tej mate- ry
i— i ferm ent nitryfikujacy.
„Sposób tworzenia się saletry jest więc pod zwrotnikam i takiż
sam, ja k w krajach um iarkowanych, z zastrzeżeniem tylko różnicy
intensywności'4.
Szczególniejszy fakt zwrócił moję uwagę: pokłady saletry
chilijskiej, znajdow ane nad Oceanem Spokojnym, zawierają jod w
niezwykłej postaci, jak o sole kwasu jo - dnego. O ile mnie
wńadomo, jestto jed y ny przykład występowania w przyrodzie jodu
utlenionego. W ykazałem dawniej, że obok jodanów , saletra
chilijska zawiera w sobie i brom w stanie soli kwasu bro- mnego. To
mnie popchnęło do poszukiwania, czy brom ki i jodk i w obecności
tak silnie utleniającego działacza, ja k właśnie ferm ent
nitryfikujacy, mogą przyswoić tlen, przechodząc w brom iany i
jodany. Moje doświadczenia dowiodły, że tak je s t w istocie, a
więc obecność utlenionego bromu i jodu w pokładach saletry
chilijskiej je s t jeszcze jednym dowodem, przem aw iającym na
korzyść przypuszczenia, że utw orzyły się one pod wpływem organizmu
ni- tryfikującego.
Obecność jo d u i bromu, pierw iastków , k tóre w wyraźnych
ilościach znajdują się
') Por. Wszechśw. t. IV, str. 650.
-
• Nr. 6.
tylko w morskim żywiole, a wszędzie indziej— w śladach zaledwie,
dowodzi, że m orze brało udział w tworzeniu saletry, co i
drugostronnie je s t potwierdzane przez obecność w niej soli
kuchennej. Gdyby jod i brom występowały tu w postaci jodków i
bromków, moglibyśmy w takim razie mniemać, że udział morza w tem
zjawisku był tylko następczy. Ale kiedy spotykamy je jak o brom
iany i jodany, widzimy, że udział ten musiał być współczesny samemu
biegowi nitryfikacyi, która, w jednem i tem samem zjawisku,
doprowadziła do utlenienia azotu, oraz bromu i jodu- W iemy zaś '),
że nitryfikacyja może odbywać się i w wodzie morskiej; odbywa się
ona, jak sprawdzono, w ługach pokrystalicznych solanek
morskich.
„W ymienione fakty skłaniają, do przyjęcia, że woda morska,
mniej lub więcej zagęszczona przez parowanie, b rała udział w
tworzeniu pokładów saletry sodowej w epoce współczesnej ich
powstawaniu".
To, co dotąd powiedziano, nie objaśnia jeszcze, dlaczego saletra
poludniowoamery- kańska je s t sodową. W swoim czasie wykazaliśmy
doświadczalnie, że kwas azotny, tworzący się przy fermentacyi m
ateryi organicznej azotowej w obecności wapna, łączy się z zasadą
wapienną w samój chwili swego powstawania. A więc pierw otnie
tworzyć się musi azotan wapnia. Lecz sól kuchenna, działając na ten
ostatni, wchodzi z nim w podwójną wymianę, której wypadkiem je s t
azotan sodu. W rzeczy samój, je żeli pozostawiamy do swobodnego
parow ania mięszaninę rostworów azotanu wapnia i soli morskiej, ług
pokrystaliczny zawiera w sobie azotan i chlorek wapnia, a osad k ry
staliczny składa się z mięszaniny azotanu i chlorku sodu. Jeżeli tę
podwójną wymianę przeprowadzim y nie w szklanetn naczyniu, ale w
łonie ziemi ornej, w miejscu wy- stawionem na działanie deszczu,
znajdziemy w górnych warstwach ziemi skupienia k ry staliczne,
złożone z azotanu i chlorku sodu,
*) Również z doświadczeń p. Muntza.(Przyp. tłum.).
81 ^podobne do m inerału pokładów Peruw ijań- skich. W oda
zaskórna gruntu zawiera w sobie chlorek wapnia.
,,Powstawanie azotanu sodu jest więc wynikiem podwójnej wymiany
pomiędzy azotanem wapnia a chlorkiem sodu“.
Jeszcze jeden punkt zostaje do wyjaśnienia, dlaczego pokłady
peruwijańskie leżą w gruntach zbitych albo piaskowatych, w których
nitryfikacyja, o ile się zdaje, jest utrudniona? W studyjach
naszych nad tworzeniem się saletry w przyrodzie dowiedliśmy, że
wszędzie, gdzie ona po wstaje w wielkich masach, znajdujemy, jako
świadectwo początku zwierzęcego, znaczne ilości fosforanu wapnia.
Jeżeli woda przybywa na miejsce tworzenia się saletry, to w ym yw
ają, unosi dalej i dopiero, w pewnej odległości od miejsca utw
orzenia, pozostaw iają w stanie krystalicznym. Zjawisko podobnego
przenoszenia jes t częste i odbywa się nieustannie w naszych
oczach; wykwity sale- trzane na murach są jego następstwem. W
warstwach ziemi, w których znajdują się pokłady saletry
chilijskiej, nie znaleziono fosforanu wapnia.
„Azotan sodu nie tworzy się więc w miejscach, gdzie go
znajdujemy, przybył on skądinąd i tylko w ykrystalizował się w da-
nem miejscu".
Po takiej syntezie zjawisk, biorących udział w tworzeniu się
peruwijańskich pokładów saletry sodowej, możemy wystawić rezultaty
naszych badań w postaci następujących wniosków:
1. Pokłady peruwijańskie zawdzięczają swój początek azotowi ciał
organicznych, utlenionemu pod wpływem ferm entu nitry-
fikującego.
2. W oda morska, lub może woda pokry- staliczna solanek morskich
znajdow ała się w zetknięciu z oweini ciałami organicz- nemi.
3. Azotan sodu utw orzył się przez podwójną wymianę, pomiędzy
azotanem wapnia, pierwotnie utworzonym, a chlorkiem sodu z wody
morskiej.
4. Azotan sodu nie tw orzył się w okolicach, gdzie dziś go
spotykamy; skoncentrow ał się tam tylko, opuściwszy miejsca swego
powstania.
W S Z E C H Ś W IA T .
-
8 8 w s z e c h ś w i a t . N r (5.
Z P O W O D U A R T Y K U Ł U
O PAJĄK U PTASZNIKUprzez
/ . Slemliaśzklege.
Czytając wymieniony w nagłów ku artykuł wraz z p. Sztolcinanem,
nie mogliśmy nie zwrócić uwagi na pew ne niedokładności i
niekonselcwencyje w obserw acyjach pana Andrógo, stanowiących
główną, część ros- praw ki. Nie chcę podawać w wątpliwość
obserwacyi p. A ndrógo co do gniazda p ta sznika na drzewie, jakko
lw iek wydaje mi się mocno podejrzanem , gdyż właśnie w cytowanej
przez podróżnika miejscowości na M artynice, na szczycie M orne du
Yauclin, miałem sposobność widzieć ptasznika tamecznego, ukrytego,
w wydrążeniu skały, od której się wcale swoją płowoszarą b a rwą
nie wyróżniał, a tylko w praw ne oko towarzyszącego mi w wycieczce
kreola, zdołało go w kryjówce wykryć; oprzęd pokryw ający brzegi
wydrążenia, podobn iejak brzegi nory ukraińskiej taran tu li,
dozwalał przypuszczać, że wydrążenie to służyło ptasznikowi za
mieszkanie.
Ze ptasznik małe p tak i atakow ać może i daje sobie z niemi
radę, wynika to z ob- serwacyj Batesa a przede wszystkiem dra
Menge, w którego oczach pająk zjadał w raz z kośćmi żabki drzewne,
niewiele co słabsze od drobnych ptaszków. Żeby je dnak atakow ał k
o l i b r y uw ierzyć trudno, znając obyczaje tych ptaszków. K
olibra siedzącego spotkać niełatwo, a jeżeli go się w tój postawie
widzi, zawsze na jak iej cieniutkiej gałązce, najchętniej suchej,
nigdy w gąszczu lub blisko pnia drzewa, gdzieby go pająk mógł
zaatakować. F a k t zresztą podany przez p. A ndrego we wszystkich
swych szczegółach w ydaje mi się fantastycznym , pominąwszy ju ż ,
że się kolibrów nie łapie ja k motyle, lecz strzela śrótem,
niemożliwym ju ż jes t sam fak t napadu p t a s z n i k a na L e s
b i ę na pniu f i g o w c a w Q uebrada de Tulpas; gdyż ja k
kolwiek figowiec i ptasznik do siebie pasują, oba bowiem są
właściwemi regijonom gorącym, żadna Lesbia nie spotyka się w
lasach, będąc rodzajem kolibrów wyłącznie właściwym bezleśnym
pastwiskom górskim, powyżej 10000 stóp nad poz. morza, podczas gdy
fikusy i ptaszniki nigdy 4— 5000 stóp nie przechodzą. Dodajm y tu
jeszcze, że rysunek załączony pozostaje również w sprzeczności z
twierdzeniem p. A n d ri- go, przedstawia bowiem nie Lesbię, lecz
kolibra z rodzaju Steganurus, właściwego okolicom leśnym.
Z moj^j strony do nielicznych obserwa- cyj O ptasznikach dodam
jeszcze moję własną. Oprócz cytowanego ju ż wypadku na M artynice,
poraź drugi spotkałem ptasznika w Ekwadorze, w Cayandeled, w lesie
na 4000' nad poziomem morza. Biegł on niezmiernie szybko przez
drogę, a tak był wielki, że mi z początku myszą się wydał;
pobiegłem za nim i pochwyciłem czerpakiem, poczem zamknąwszy
szczelnie moję zdobycz, powróciłem do domu. Okaz ten mający
przeszło dwa cale długości, pokryty ciem nobrunatnym włosem, tak
był silny, żeśmy go w dużych pincetach, używanych do wypychania
ptaków, zaledwie u trzymać mogli z trudem. Sztolcman, który in ny
gatunek, z fijoletowemi nogami, obserwował na gorącem pomorzu
Ekwadorskiem w Palm alu, nie w idział również nigdy ptasznika na
drzewie.
C Z E R W O N A ZAMIEĆ ŚNI EŻNAwe Wói Stobieeku.
P. K. Soczolowski, aptekarz z Nowo-Ra- domska doniósł Redakcyi W
szechświata, co następuje:
„W dniu G Stycznia r. b., powstał nagły huragan, przynosząc tu
masy śnieżne, które pokryły ziemię gołą w sąsiedniej wsi Sto-
biecku miejskim. Ludzie popędzili bydło do pojenia do miejscowej
sadzawki i spostrzegli, że tak woda w sadzawce, jakoteż
-
W s z e c h ś w i a t . 8 9
i przestrzeń około 40 łokci □ obok niej została po tej burzy
zabarwiona czerwono. N aturalnie zjawisko to wywarło popłoch:
sądzono bowiem, że to krew. Przysłano mi kilka kawałków lodu z owej
sadzawki, gdyż cala je j powierzchnia przyinarzła. Lód przedstaw ia
trzy warstwy, dolną i górną zwycznjną lodu; wT środku znajdowała
się warstwa różowo zabarwiona, z czarnemi, jak b y od cząstek ziemi
przylegającej plamami. Chcąc bliżej zbadać powód owego zabarwienia,
część tego lodu rostopiłem i zebrałem scyzorykiem czarną warstwę,
dla przekonania się, coby to było. P łyn po ros- topieniu się lodu
był pięknie różowo zabarwiony (malinowego koloru) i opadł osad, k
tóry jakby z dwu warstw się składał, górnój żółtawej, dolnej
zieleńszej. Pod mikroskopem przedstawia on okrągłe, żółto
zabarwione kuleczki, obok masy ciemniejszej, jak b y roślinnej. W
yprowadziłem z tego wniosek, że może to są pylniki jakiejś rośliny
i te przedstawiają się większe, mniejsze zaś (drobniejsze) kulki
może są pyłkiem (pollen). Cały ten osad, wprzód oddzielony, jako
też i po rostopieniu lodu opadły, namoczony w wodzie dystylo wanej,
zabarwia ją różowo i własność ta nie ustaje, gdyż 4 razy opłókany
do zupełnego oddzielenia płynu kolorowego i 4 razy nalewany czystą
dysty- lowaną wodą, zawsze ją barwi, co naprowadza mnie na myśl, że
zabarwienie to pochodzić może z możebnej zmiany chlorofilu.
Zjawisko to wywołało popłoch między ludem wiejskim, wypadałoby więc
stanowczo rzecz tę objaśnić. Nieczując się na siłach, ośmielam się
przedstawić Redakcyi całą tę rzecz wraz z dołączonym płynem po
rostopieniu się lodu zabarwionego utworzonym*'.
Redakcyja W szechświata nadesłany przez pana Soczołowskiego
pomieniony płyn przesłała do bliższego zbadania pp. Jerzem u Ale-
xandrowieżowi i D r Odonowi Bujwidowi, od których otrzym ała
następującą relacyją:
„N adesłany płyn, spoczątku zmącony, b ru dny, po ustaniu się
przybrał barwę malinową, osad zaś, uformowany na dnie naczynia, ma
kolor brudno żółtawy.
B adany osad pod mikroskopem okazał się złożonym z wodorostów
jednokomórkowycli, różnej wielkości i barwy i w różnych sta- dyjach
rozwoju; a mianowicie jedne z nich
elipsoidalne (największe) lub kuliste, o błonach grubych
żółtawych z zawartością pro- toplazmy ziarnistej, barwy oliwkowej —
widocznie zostające wstadyjum spoczynku; inne kuliste o błonach
bezbarwnych, z zaw artością zieloną i ziarnkiem, niby jądrem ,
różo- wem w środku. Pew na wszakże ich liczba posiadała zawartość i
całkiem różową. W indywiduach średnich i najmniejszych zaw artość
zielona skupiona bądź w środku komórki, bądź przyw arta do jej
ściany tylko je dnym punktem. P rzy wstępnem zaraz badaniu dały się
spostrzegać i zoospory w akcyi t. j . w ruchu, które po pewnym
czasie przechodziły w stan nieruchomy i przeistaczały się w takież
indyw idua,jakie w osadzie już się znajdowały.
W zięte do kultury, w kropli wiszącej, indywidua zostające w
stanie spoczynku, o błonach grubych, o jakich na wstępie
wspomniano, dotychczas jeszcze nie uległy żad n e j zmianie,
zoospory zaś, jak się okazało, po przejściu w stan nieruchomy na 24
godzin, zaczynają się dzielić i po upływie 60 godzin wydają nowe
pochodne zoospory, po dwie lub cztery każda. Prawdopodobnie prócz
wielkich zoospor doczekamy się i małych—mikrozoospor.
Do jakiego mianowicie rodzaju wodorost ten odnieść wypadnie,
będziemy mogli zadecydować wtedy dopiero, gdy dalszą histo- ry ją
rozwoju je o 0 poznamy, a nade wszystko gdy indywidua teraz w
cystach zasklepione, znowu rozwijać się znezną. Dotąd tyle tylko
powiedzieć możemy, że tak wyglądem zoospor jak i formą komórek w
spoczynku, t. j . cyst, organizm ten nie zgadza się z wodorostem
czerwonym, barwiącym śniegi na górach, a niekiedy wody w stawach, a
znanym pod systematyczną nazwą Ilaem ato- coccus pluvialis i Haem.
niva!is, które to gatunki prof. Rostafiński po czteroletniem
badaniu sprowadził do jednego pod nazwą Ilaematococcus lacustris (G
irad) '). Zoospory bowiem badanego przez nas organizmu, mają
kształt zupełnie kulisty o dwu długich
') J. Rostafiński. Qne1ques mots sur 1’IIaemato- coccus
laccstris w Memoires de la Societe nationale des Sciences
naturelles de Cherbourg, 1875, t. XIX.
-
90 WSZECHŚWIAT. Nr 6.
wąsach i bynajmniej protoplazm a ich nie odstaje od błoneczki
otaczającej, gdy tym czasem u Ilaem atococcus zoospora jest w
dziobek bezbarw ny wyciągnięta, opatrzona w delikatny, odstający,
błonkowaty pęcherzyk, wypełniony płynem wodnistym.
U tój ostatniej po oderw aniu się dwu rzęs, z dziobka
wychodzących, wedle obserwacyi prof. Cienkowskiego, resztki ich
pozostają zawsze przy otaczającej blaszce, gdy tym czasem u naszej
zoospory rzęsy nikną bez śladu.
Z porów nania autentycznych okazów Iiae - matococcus pluvialis w
stanie spoczynku, zebranych na skałach w Szląsku przez F lo towa, z
cystami w odorostu badanego, w ypada jeszcze większa różnica. U tam
tych błona bezbarwna, przezroczysta, zupełnie gładka, na tych zaś
żółta i zdobna w delikatne ko lce, opatrzona nadto w kró tką szyjkę
z otw orkiem w tejże.
W płynie prócz tego, znaleźliśmy błonko- wate szm atki barw y m
alinowej, niemające żadnej widocznej struk tu ry i skłonni jesteśmy
przypuszczać, że barw a płynu p rzeważnie zawisła od tych szmatek,
chociaż i wodorosty m usiały być w przódy w większej ilości
czerwone, p rzed zmianą barw y na zieloną lub żółtawą. Szm atki owe
m ają niejakie podobieństwo do nabłonka roślin. Od jodu barw ią się
na kolor żółty. Z czego mogą pochodzić, dotąd nie wiemy.
Nadmieniamy jeszcze, że w osadzie złożonym z wodorostów
spotkaliśmy cysty blado różowe Pliilodinae roseolae, należącej do
wrotko w (Rotatoria), tej zatem samej, k tó ra na górach, w
szparkach skał, zw ykle żyje razem z Haematococcus pluvialis. Czy
zatem owe różowe szm atki nie z je j szczątków pochodzą, takie nam,
między innemi, nastręcza się pytanie.
Obecnie malinowe szm atki stają się coraz bledszemi i płyn trac
i stopniow a swoją pierw otną barwę.
Bądźcobądź oba te barw ne c ia łka m usiały być przez w iatr
południow o zachodni, zdmuchane z gór i wraz ze śniegiem, ja k w
innych miejscach z deszczem, spadły we wsi Stobiecku na sadzawkę i
przyległy g run t" .
Redakcyja prócz tego otrzym ała w iadomość, że tak zwany
czerwony deszcz, pod koniec roku zeszłego, obserwowany był w całych
niemal środkowych i północnych Włoszech.
ROLA F IZ JO LO G IC ZN A
L I P O C H R O M Uw p a ń s t w i e z w i e r z ę c e m
przez
Ilo/.nlij;\ S ilbersirin .
W ielka ilość przedstawicieli państwa ro ślinnego i zwierzęcego
zawdzięcza ubarwienie swoje ciałom organicznym, należącym do
barwnikowej grupy t. zw. lipochromów. Badanie ciał tych bardzo
wiele przyczyniło się do wyjaśnienia niektórych zawiłych kw estyj,
dotyczących ubarw ienia organizmów. Ciała te, mogą być barwy
czerwonej, pomarańczowej, żółtej lub zielonożółtej, składają się z
węgla, wodoru i tlenu, powstają zaś w wielu razach prawdopodobnie z
substancyj tłuszczowych, w innych znów wypadkach tworzą się z barw
ników , niema- jących z lipochromami żadnego bespośre- dniego
związku. Te ostatnie posiadają k ilka charakterystycznych
własności, a m ianowicie z mocnym kwasem siarczanym lub azotnym
dają w stanie suchym niebieskie zabarwienie, pod działaniem światła
tracą właściwą im barwę, a będąc utleniane, ros- k ładają się i
dają ciała podobne do chole- steryny '). Jeszcze w r. 1858 profesor
Bo- gdanoff opisał jeden z takich lipochromów, koloru czerwonego,
znaleziony w piórach niektórych ptaków i przezwany zoonerytry-
') Cholesteryna jestto ciało organiczne, bezazoto- we,
składające się z węgla, wodoru i tlenu; znajduje się ono w żółci,
ciałkach krw i, substancyi nerwowej. Nowsze poszukiwania stw
ierdziły także obecność jej u niektórych roślin.
-
N r 6. WSZECHŚWIAT. 91
nem. Bogdanoff podał wtedy niektóre szczegóły, tyczące się
rospuszczalności barwnika; znanem mu również było działanie nań
światła, o reakcyi jednak z kwasem siarczanym nic nie wspomina. W
kilkanaście lat później d r W urm znalazł również u ptaków barwnik,
opisany przezeń jako ciało dotychczas nieznane, które jednak
okazało się identycznem z zoonerytrynem.
W urm skonstatował, że ciało w mowie będące, rospuszcza się,
jakkolw iek z wielką trudnością we wrzącej wodzie, w zimnej zaś
zupełnie je s t nierospuszczalne; nakoniec Lie- big dorzucił
jeszcze fakt rospuszczalności w alkoholu, eterze i siarku węgla.
Opisywany tutaj barw nik nie przedstawiał w sobie jednak nic
osobliwego, dopóki znajdowano go tylko u jednego typu zwierząt, a
mianowicie u ptaków; dopiero gdy K ru- kenberg odkrył go także u
gąbek i do znanych już poprzednio faktów dodał jeszcze jeden nowy,
bardzo ważny, tyczący się mianowicie chciwego pochłaniania tlenu,
wtedy czerwony lipochrom zwrócił na siebie większą uwagę zoologów i
zjaw iła się nawet hipoteza, starająca się objaśnić fizyjologi-
czną rolę, jak ą barw nik ten odgrywa w organizmie zwierzęcym;
hipoteza ta, obmyślona przez prof. M ereżkowskiego (1883), ma za
sobą, ja k to zobaczymy, argum enty bardzo przekonywającej
natury.
Dziwnym i niewytłumaczonym był fakt, że czerwony lipochrom
znajdow ał się tylko u dwu, tak daleko od siebie stojących grup, ja
k gąbki i ptaki; trudno było przypuścić, aby wspomniany barw nik,
obficie znajdowany u gąbelc, zatraciwszy się najzupełniej we
wszystkich następnych grupach zwierzęcych, pojawił się znów aż
dopiero u ptaków. Jeżeli bowiem te ostatnie odziedziczyły barwnik
po tak odległych przodkach, jakiem i dla nich są gąbki, to
dlaczegóżby pośrednie ogniwa tego pokrewieństwa nie mogły także
posiadać odziedziczonej cechy? I rzeczywiście przedsięwzięte w tym
kierunku poszukiwania zostały uwieńczone bardzo pomyślnym
rezultatem , okazało się bowiem, że czerwony lipochrom, maskowany w
prawdzie tu i owdzie przez innebarw niki, znajduje się u wszystkich
praw ie zw ierząt bcs- kręgowych, z wyjątkiem, być może, pierw
otniaków; że występuje on wprawdzie w kil
ku odmianach, lecz nieróżniących się od siebie tak własnościami
chemicznemi jak i warunkam i znajdowania w organizmie zwierzęcym.
Czerwony lipochrom, będąc wystawiony na działanie światła, traci
barwę swoją daleko szybciej, w przestrzeni napełnionej powietrzem,
aniżeli bez udziału tegoż; przypisać to należy obecności lub b ra
kowi tlenu, który działa roskładająco. Ta ostatnia okoliczność,
wraz ze wspomnianym wyżej faktem chciwego łączenia się lipochro- mu
z tlenem, również ja k i obfite znajdowanie się tego barw nika u zw
ierząt niższych, naprowadziło na myśl, że czerwony łipo- chrom
odgrywa takąż samą fizyjologiczną rolę w organizmie zwierząt
beskręgowycli, ja k hemoglobina u kręgowców. Wiadomo, że
najgłówniejsza rola hemoglobiny, sub- stancyi barwnikowej, którój
ciałka krw i zawdzięczają swój czerwony kolor, polega na tem, że m
ateryja ta pochłania tlen wprow adzony do organizmu zapomocą
oddychania i że roznosi gaz ten do organów i tkanek, gdzie odbywa
się spalanie, przyczem hemoglobina pozbywa się tlenu, do tego
ostatniego procesu niezbędnego. Każda więc żyjąca tkanka zaopatryw
aną jes t w tlen sk u tkiem krążenia czerwonych ciałek krw i po
całym organizmie. Czerwony zaś lipochrom nie krąży po ciele, lecz
je s t bardziej zlokalizowany, a jeżeli ma rzeczywiście odgrywać
tęż samą, co hemoglobina rolę, czyli pochłaniać tlen, powinien tedy
znajdować się w tych organach, gdzie przeważnie ma miejsce
nagromadzanie się tlenu. W samej rzeczy, u bardzo wielu zw ierząt
bezkręgowych u których oddychanie przez skórę silnie jest
rozwinięte,czerwony lipochrom znajduje się prawie wyłącznie w
zewnętrznej, skórnej warstwie ciała, znaleść go zaś można b ardziej
na wewnątrz u tych zwierząt, u których woda, wraz z zaw artym w
niej tlenem przenika bardziej wgłąb organizm u, jak to np. ma
miejsce u gąbek. U tych zaś zwierząt, u których proces oddychania
staje się funkcyją głównie pewnego specyjalnego organu, czerwony
lipochrom znaj duje się przeważnie w tymże organie. 1 tak robaki,
żyjące w rurkach przymocowanych (Sedenta- ria) i oddychające
głównie Avystającemi z tychże ru rek skrzelami, posiadają organy te
zabarwione przez lipochrom na mocno czer
-
02 WSZECHŚWIAT. Kr fi.
wony lub pom arańczowy kolor. Zabarw ienie takie napotkać można
również w skrze- lach mięczaków, jakoteż niektórych szkar-
lupni.
Z doświadczeń p. B erta wynika, że ze wszystkich tkanek
mięśniowa, naw et będąc w stanie spoczynku, pochłania największą,
ilość t l e n u 1), należy więc oczekiwać, że je żeli wogóle tkanki
posiadają jakieś przystosowanie, ułatw iające im pochłanianie tego
gazu ze k rw i i otaczających organów, to przedewszystkiem powinna
je posiadać tk an ka mięśniowa. W istocie mięśnie kręgowców również
ja k i niektórych bezkręgowych zaw ierają hemoglobinę, m ającą
wielkie do tlenu powinowactwo; tę ostatnią własność posiada także,
j a k widzieliśmy, czerwony lipo- chrom, a że barw nik ten
znaleziono w mięśniach niektórych Szkarłupni, Mięczaków, a także u
jednego gatunku ryby, z całą też słusznością przypuścić można, że
spełnia on tutaj tęż samą względem mięśni funkcyją, co hemoglobina
w mięśniach innych zwierząt. Po tkance mięśniowej, nerw owa
pochłania najw iększą ilość tlenu; znajdujem y też tu taj to samo
co w mięśniach przystosowanie; i tak, niektóre robaki posiadają w
swych węzłach nerw ow ych hemoglobinę, u innych zaś zwierząt,
należących do typu Mięczaków, znaleziono w tychże węzłach czerwony
lipochrom.
(dok. n.)
r s t w o O g r o d n i c z e .P o s i e d z e n i e d r u g i e
w r o k u b i e ż . K o
m i s y i t e o r y i o g r o d n i c t w a i n a u k p r z y r
o d n i c z y c h p o m o c n i c z y c h odbyło się dnia 21
Stycznia 1880 roku, w lokalu Towarzystwa, o godzinie 71/2
wieczorem.
1) Protokuł posiedzenia pierwszego po przeczytaniu został p rzy
ję ty i podpisany.
2) P. Cybulski wnosi, aby do Komisyi, m ającej się zająć układem
schem atów do zapisyw ania zjawisk fito- fenologicznych zaprosić
także prof. Wł. K wietniew skiego. W niosek ten przyjęto.
3) P. W ałecki kom unikuje list pana E. Kor- busza, pisany w
spraw ie spostrzeżeń fitofeno-
') P. Bert. Leęons sur la physiologie comparee de la
respiration. Paris. 1870, p. 46.
logicznych do R edaktora Wszechświata. W liście tym p. Korbusz
wykazując pewne niedom ówienia w niektórych rubrykach w schem atach
rozesła- nych przy 10-ym num erze W szechświata z r. z., proponuje
aby przy układaniu schematów na rok następny oprzeć się na
instrukcyjach F ritscha albo Schwappacha, cytowany przez p.
Stanec|ncgo w zeszycie IV Kosmosu za rok ubiegły.
4) P . Lapczyński w liście nadesłanym usprawiedliwia się, iż nie
może przyjąć udziału w posiedzeniach Komisyi fenologicznej, ale
piśm iennie będzie pomagał je j pracom w m iarę możności. Uwagi i
zdania nadesłane w tym liście p. Lapczyńskiego, dają się streścić
jak następuji': a) p. L. pragnie, aby punkty obserwacyi były tak
gęsto rozrzucone, żeby dla każdej obserwowanej rośliny można było
nakreślić ściśle linije dzienna spółczesnego rozkwitu. 6) Aby
linije te dały rezultaty naukowe—badania należy prowadzić na
jaknajwiększej przestrzeni; należy też niezbędnie zapisywać dane
fenologiczne na wybrzeżach morskich, gdzie linije te ulegną
prawdopodobnie bardzo ciekawym zboczeniom, e) Ze względu na
trudność znalezienia odpowiedniej liczby zdolnych obserwatorów, p
Ł. radzi ograniczyć się jaknaj- mniejszą liczbą roślin i proponuje
obserwacyje nad fiołkiem wonnym, dziką gruszą, lipą drobnolistną,
żytem i pszenicą. P. b . sądzi, że gdyby udało się nakreślić tego
rodzaju m apy dla wspomnianych roślin, za 166R r., to rezu ltat
pracy opłaciłby się sowicie, ze względu na znaczenie, jakie tego
rodzaju mapy przyniosłyby meteorologom, botanikom a nawet i ogółowi
rolników.
5) P. W ładysław Natanson mówił o badaniach, które wespół z
bratem swym, p. Edwardem Natan- sonem, przeprowadził nad
dysocyjacyją czterotlenku azotu pod rozm aitem i ciśnieniam i i
przy rozm aitych tem peraturach. Niewchodząc w szczegóły metody
badania, które przy wyższych zwłaszcza tem peraturach były bardzo
złożone, mówca musiał potrącić0 pewne szczegóły cynetycznej teoryi
gazów, a głównie o rozm aite konsekwencyje praw a Boylea
(Mariot-
j tea) i Charlesa (G ayLussaca). Ścisłość tych praw g d jb y
istotnie m iała miejsce, to w yrażałaby się między innem i i tym
faktem, że gęstość danego gazu t y łaby przy wszelkich możliwych w
arunkach ciśnienia1 tem peratury ilością stalą F ak ty
przekonywają, że tak nie jest, że gęstość gazów' jes t ilością
zmienną, jest funkcyją zarówno ciśnienia, jak i tem peratury . Te,
dostrzeżone przez rozm aitych obserwatorów odstępstwa od
pomienionych praw Boylea i Charlesa są z jednej strony
przewidywanym skutkiem m echanicznej teoryi gazów i zależą od tego,
że cząstki gazów przyciągają się wzajemnie i od tego, że sama m
atery ja cząstek gazu zajmuje pewną objętość, skutkiem czego,
przestrzeń, w której mogą się swobodnie poruszać cząstki gazów jest
mniejszą od objętości naczynia o tę w łaśnie objętość, jaką zajm
ują cząstki gazów; 7. drugiej zaś strony w bardzo wielu razach
odstępstwa od praw a Boylea i Charlesa są skutkiem tak zwanej
dysocyjacyi, t. j. rozpadania się cząstek na większą liczbę cząstek
o mniejszej masie. Badanie tego rodzaju dysocyjacyi czterotlenku
azotu pod roz-
-
Nr 6. WSZKC1ISW1AT.
m aitem i ciśnieniam i i przy rozm aitych tem peraturach , było
przedm iotem poszukiwań obu braci Na- tansonów, a rezu lta ty
spostrzeżeń otrzym anych p. W ładysław N atanson przedstawił Sekcyi
w formie graficznej.
Na tem posiedzenie zostało ukończone.
KEONIKA NAUKOWA.
(Meteorologtja).
— M a g n e t y c z n e i m e t e o r o l o g i c z n e o b s e
r w a t o r y j u m w Z i - k a - w e i . Główną, stacyją jezuitów
w Chinach jest miejscowość Fnn- kadoo w Szanghai; w odległości
około 10 km stam tąd znajduje się osada Zi ka-wei, gdzie m ają oni
swoje szkoły, dom sierot i kolegijum. W r. 1870 przypada założenie
meteorologicznego obserwatoryjum, którego założycielem i
dotychczasowym dyrektorem jest ojciec Decheyrens. Stopniowo było
ono przez zakupy i dary wielu rządów dobrze zaopatrzone; teraz
stało się sfae jją pierwszorzędną, k tóra zapomocą doskonałych
narzędzi prowadzi spostrzeżenia nad atmosferycznem ciśnieniem, tem
peraturą, wilgotnością, parow aniem , deszczem, w iatrem i m
agnetyzmem ziemskim. Co miesiąc zjawia się buletyn, który zawiera w
sobie rezultaty spostrzeżeń, pogląd ogólny i rosprawę o zjawiskach
z ubiegłego m iesiąca. Dzięki licznym, po sąsiednich prow incjjach
rozrzuconym misj^onarzom i ich korespondencyi z dyrektorem ,
zyskuje się już pewien pogląd na ru chy powietrza ponad obszarem
wód chińskich. Przed niedawnym czasem przy poparciu p. K oberta H
art zdolat ojciec Dechevrens uzyskać prawo korzystania z połączeń
telegraficznych i przygotowywać regularne dzienne prognozy dla
użytku żeglugi. Obserwatoryjum leży na szerokiej równinie, gdzie
tylko horyzont granice stawia dla wzroku i gdzie atmosferyczne
zjawiska nie podlegają zmianom, w ynikającym z wpływu łańcuchów
wzgórz. Postawiono tam wieżę 33 m wysokości; anem om etr,
sporządzony w r. 1884 przez Munro w Londynie, znajduje się je szcze
o 7 m wyżej, na platform ie. Obserwatoryjum rozwijało się z roku na
rok; bezwątpienia wkrótce zacznie się zajmować obserwacyjami
astronomiczne- mi. B uletyny odbijają się w drukarn i misyi, zece-
ram i są m łodzi chińczycy. Z końcem roku buletyny formują poważny
tom; ostatnio wydany z roku 18^4 jes t dziesiątym z rzędu.
(Zeitsch. der Oest. Geselsch. fur Meteorologie).
M. C.
(Chemija).
— P o l i m e r y j a t l e n k ó w . Godna zastanowienia
okoliczność, że chlorki rozm aitych p ierwiastków, szczególniej zaś
m etalicznych, są łatwo lotne, kiedy tlenk i nietylko nie u
latniają się, ale częstokrość nawet nie topią się w najwyższych tem
peraturach, prow adzi L. Henryego (B. d. d. ch. G-, XVIII, ref.
694) do szeregu następujących uwag. Chlor jes t gazem daleko łatw
iej skraplającym się od tlenu, a spomiędzy jego związków z p ierw
iastkami niem etalicznem i nie znam y praw ie ani jednego, k tóryby
był łatw iej lotnym od odpowiadającego tlenku (porówn. C02. p. wrz.
—78°C. i CCI4, p. wrz. -j-76°C., podobnież S02 i S0C12, SU3 i
S02C12 i t. d.). Zresztą, sam już wyższy ciężar atom owy chloru,
każe oczekiwać trudniejszej lotności jego związków. Sądzi przeto p.
Henry, że jesteśm y upoważnieni do przyjęcia wzorów, zwykle nadaw
anych tlenkom , za czysto em piryczne tylko, a nie w yrażające
istotne wielkości cząsteczki. Z niewielkiej liczby lotnych bez
roskładu tlenków, należących do pierwiastków nawpólmetalicznych,
dobrze zbadany jest trójtlenek arsenu. Gęstość jego pary odpowiada
(w stanie gazowym) wzorowi AstOr, (2As203). Za tem samem przemawia
skłonność tlenków m etalicznych do łą czenia się między sobą (np.
Mg0.Al20 3, Fe0 .Fe20 3 i t. d ); nagłe rozżarzanie się tlenków,
otrzym anych przez odwodnienie wodanów przy niskiej tem peraturze,
kiedy zostaną ogrzane; zjawiska, tow arzyszące powolnemu
odwadnianiu wodanów, przy którem tworzy się wielka liczba złożonych
niezupełnych bezwodników; nakoniec tworzenie się całego szeregu
soli zasadowych przy działaniu wody na sole oboję tne wielu metali.
P rzy odwadnianiu wodanów m etalicznych spostrzegamy nadto jeszcze
jedno ogólne zjawisko, zwiększania się ciężaru właściwego w m iarę
wydzielania wody. Dla związków organicznych jes t znana własność
przeciwna: bezwodniki np. odpowiadające glikolom m ają c. wł.
niższy, niż owe glikole. Wiadomo zaś, że przy polim eryzacyi ciężar
właściwy, który w każdym razie je s t funkcy- ją ciężaru
cząsteczkowego, zwiększa się, a przykładu dostarczyć nam mogą
polimeryczne am ileny (ami- len, c. wł. 0,663, dwuamilen — 0,777,
tró jam ilen— 0,8139). Chlorki rodników Cn H2n m ają wyższy c. wł.
niż ich tlenki, gdy przeciwnie tlenk i m etali są cięższe od ich
chlorków. Należy więc bezwątpienia przyjąć, że wzory tlenków
metalicznych, MxOy, ściślej powinnyl-y być w yrażane przez n
(MxOy), a pamiętać o tem wypada zwłaszcza przy studyjach termochem
icznych, ponieważ ciepło wydzielone przy tworzeniu się tlenku musi
być sumą ciepła, z właściwie chemicznej reakcyi pochodzącego, z
ciepłem, biorącem początek w zjawisku polimeryzacyi utworzonego
tlenku.
Zn.
-
9 4 WSZECHŚWIAT. N r 6.
— Z a l e ż n o ś ć m i ę d z y c i ę ż a r e m a t o m o w y m
i f i z y j o l o g i c z n e m d z i a ł a n i e m p i e r w i a s
t k ó w . Z następującego zestawienia pierwiastków, k tóre
przyczyniają się do utworzenia organicznej m atcryi w roślinach,
jako
niezbędne i użyteczne elektro- /C = 1 2 , N = 14, 0 = 1 6 ) ujem
ne \ P = 3 1 , S=S2 ’ l f S i= 2S Cl=35,lelektro- j f 1=1, M g= ?4
, K = 20 ( } v m
dodatnie ( c ł = I o , F e = 5 6 ) ( a= 2 M q = 55 '
wynika, że żaden z ciężarem atom owym w \ższym nad 56 nie
przyczynia się wprost do tw orzenia ma- tery i organicznej. Inne
pierw iastki pierwszych czterech szeregów układu naturalnego, n
iekiedy znajdują się w popiołach oddzielnych roślin, jak np. A
l=27.3 w Lycopodium i rodzajach Eąuisetum , L i= 7 w ty toniu i
łozie winnej, a FI w wielu w yższych roślinach, C u=63, Z n = 6 5 i
Br (J) w roślinach m orskich. P ierw iastk i od m iedzi do uranu
zachowują się względem roślin i zw ierząt jako tru cizny.
llospuszczalne połączenia większości p ierw iastków z wyższym nad
56 ciężarem atomowym ścinają substancy^je białkowe, w pływ ają
szczególniej szkodliwie na organizm y zwierzęce i działają mniej
lub więcej jako środki przeciwgnilne.
Zestawienia, tego dokonał p. Sestini. (Ber. d. d. chem. Ges.,
XVIII, ref. 475).
A . F. IV.
— O d w a r h e r b a t y . Jakkolw iek posiadamy bardzo liczne
poszukiwania nad składem chem icznym liści herbacianych, o sposobie
przyrządzania odwaru niewiele lu b n icp raw ie nie ogłaszano. Pani
W ilhelm ina M. Green podjęła jego zbadanie, posługując się
gatunkiem h erb a ty Assam P tkoe Sou^hong. Jest to liść średniego
wieku. Bardzo młode liście nazywają się Pekoe a zebrane po zw
iędnięciu kw iatu zwą się Souchong. M ateryjał badany przez autorkę
leży z uwagi na wiek liści pomiędzy tem i dwoma gatunkami. H erbata
zaw ierała te in y 1,6%, kwasu garbn ikowego 21.46%, azotu 3.37%,
popiołu 5.59% tego ostatniego 4.31% były rozpuszczalna i 1,2S%
nierozpuszczalne.
Z wy^ników otrzym anych przez autorkę wnosić można, że
najodpowiedniejszy i najsm aczniejszy odw ar herbaty otrzym uje się
przez naparzenie liści w rzącą wodą, pozostawienie przez 7—8 m inu
t w spokoju i zlanie odwaru. Zaw iera on w tedy olejek arom
atyczny, całą praw ie ilość te iny , więcej niż połowę składników
popiołu i mniej więcej */3 ściągający i gorzkaw y sm ak
posiadającego kwasu garbnikow ego. Całą ilość wody odrazu zalać
należy; zw ykłe postępowanie „naciągania11 herbaty , poczem o trzym
any odw ar roscieńcza się, jest nieodpowiedniem .
B ady autorki poparte naukowo, jak w idzim y, zgo" dne są
zupełnie z postępow aniem praw dziw ych lu- bowników herbaty ,
nieliczących się ściśle z je j zużyciem. (Chem. News. 1S85, str.
52, 229.)
(Technologija).— P r z e c h o w y w a n i e w y r o b ó w k a
u
c z u k o w y C h. Dla zapobieżenia pękaniu i tw ardnieniu rurek
kauczukowych, korków i t. p. i w celu utrw alenia ich i U 3 z cz e
ln ie n ia , zalecają Kreusler1 Buddę zanurzyć je w kąpieli
parafinowej ogrzanej na 10G°C, mniejsze na kilka sekund, większe na
kilka m inut, poczem się je umieszcza w przestrzeni, której tem
peratura wynosi około ICO0, najlepiej umieścić je na siatce
drucianej.
Przez to postępowanie paraflD a pokryw ająca przedmioty po
większej części wsiąka i równomiernie przenika kauczuk.
Po kilku godzinach wsiąka w ystarczająca ilość,2 — 8 % parafiny.
Przedm ioty tak zabespieczone nie- różnią się w wyglądzie od
nieparafinowanych, lecz nieczułe są zupełnie na wpływ światła i
powietrza, posiadają przytem większą trwałość i oporność względem
kwasów.
W celu zabespieczenia większych zapasów towarów kauczukowych od
wpływów atm osfery w ystarcza powierzchowne pokrycie parafiną, jak
ie z ła twością daje się osiągnąć w dowolnej grubości przez
zanurzenie w gorącej parafinie. Przez silne w ycieran ie słabo
ogrzanych przedmiotów można parafinę zupełnie usunąć. (Erfind. u. E
rfahr.).
St. Pr.
— N o w y s p o s ó b o ś w i e t l a n i a . W je dnej z
większych papierni w A u str ji zaprowadzono nowy sposób
oświetlania naftą, k tó ry z uwagi na ta niość i siłę św iatła,
jakkolwiek ogólną jego tylko m ożemy podać zasadę, na uwagę
zasługuje. Swietli- wem jest nafta i to mianowicie najtańszy je j
gatunek, k tóra spala się przy zastosowaniu powietrza pod slabem
ciśnieniem. To ostatnie doprowadza się z w entylatora do każdej
pojedyńezej lam py ru ra m i gazowemi, z blachy białej a naw et z
tek tu ry . W ystarczającym zupełnie jest m ały w entylator ja
kiego się używa do pojedyńczego ogniska kowalskiego. dostarcza on
dostatecznej ilości powietrza dla kilkuset lamp. W N eukirchen,
gdzie oświetlenie to wynalezionem zostało przez jednego z
przewodników większej fabryki system ten wprowadzonym został w
wielu zakładach przemysłowych m. i. w fa bryce potrzeb dla dróg
żelaznych r. Sehollera. Św iatło posiada bardzo wielką stosunkowo
silę, jes t b iałe i spokojne (M ttallarbeiter).
St. Pr.
— Ż a r o w e ś w i a t ł o d r a A u e r a We l s - b a c h . O
statniem i czasy żywe zajęcie obudził po mysł dra Auera polegający
na nowym sposobie oświetlania gazowego, ulepszonym w dwu
kierunkach. Nasamprzód światło otrzym ane jest (z uwagi na jasność,
barwę i t. d.) zupełnie podobne do ośw.ie-
-
N r 6. WSZECHŚWIAT. 95
tlen ia elektrjucznego, a dalej oszczędność na gazie wynosi dla
równej siły św iatła w porównaniu ze zwykłym płomieniem gazowym
50°/0. Dr Auer stosuje ulepszony palnik Bunsena, w którego
płomieniu na drucie platynowym zawieszony jest walcowata siatką
ogniotrw ała stanowiąca źródło światła. Siatka ta, skład chemiczny
której jest tajemnicy, otrzymuje się przez napojenie tiulu
odpowiednią, mięsza- n iną (przypuszczalnie solami metalów
rzadkich) i w yprażenie go, przez co otrzym uje się siatkę ogniotrw
ały wydzielający przy rozżarzeniu bardzo silne światło. K osit
przygotowania takiej siatki wynosi mniej więcej k ra jcara a służyć
ona może na 1000 godzin oświetlenia, poczem z powodu nalotu pyłu z
pow ietrza u traca ona w znacznym stopniu zdolność świecenia. Dr
Auer odstąpił, za wyjątkiem A ustry i i Węgier, w których prawo
urządzania tego oświetlenia nabyło jedno z wiedeńskich tow arzystw
gazowych, pomysł swój opatentowany, za milijon m arek spółce
angielskich towarzystw gazowych.
Światło tego systemu urządzono w pracowni prof. Liebena w
uniwersytecie wiedeńskim, a o ile w ia. domo nowy insty tu t anatom
iczny w tymże uniwersytecie m a być również w ten sposób
oświetlony, na co odpowiedni kosztorys został już przedstawiony c.
k. m inisteryjum .
Najświeższe wiadomości o tym wynalazku, który w końcu zeszłego
miesiąca przedstawionym był szerszemu kołu zaciekawionych, zaw
ierają same p o chwały. ,
Dr Auer w ostatnim czasie o tyle jeszcze udoskonalił swój
pomysł, że stosuje w miejsce gazu świetlnego „gaz wodny11
(CO—{-II), k tóry zyskuje sobie coraz więcej uznania. W yrabiany w
fabryce Jul. P intsch w Essen ,.gaz w odny“ kosztuje 0,7 fenigów za
Im3. Palnik z dwoma otworam i świecący z siły 50 — 60 świec, zatem
3 do 4 razy silniejsze dające światło od zwykłego płom ienia
gazowego, zużywa około 200 1. na godzinę gazu wodnego. Światło
żarowe z takiego palnika jest więcej niż dwa razy silniejsze
aniżeli w palniku bunsenowskim. Wogóle o nowym systemie powziąć
można bez przeceniania bardzo korzystne wyobrażenie.
St. Pr.
WIADOMOŚCI BIEŻĄCE.
— C z e r w o n y d e s z c z . O tem zjawisku, które i u nas,
jak z dzisiejszego num eru W szechświata wiadomo, było dostrzeżone,
donosi n iejaki Garbel, obserwator w Castasegna, w liście do dra
Billwille- ra. Donosi mianowicie, że zjawisko miało miejsce w dniu
16 Grudnia. Sam nie obserwował go, powołuje się przeto tylko na
słowa naocznych świadków. W dniu tym padał ulewny deszcz,
gdzieniegdzie słyszano grzm oty, mianowicie o 9-ej, a następnie o
11-ej rano O godzinię 1-ej Garbel znalazł wodę w desz-
czomierzu zmąconą, przypisując to jednak zwykłemu
zanieczyszczeniu nie zwrócił na tę okoliczność uwagi. W ieczorem
jednak, gdy wrócił do siebie, doniesiono mu, że między 4-ą a 5-ą
padał czerwony de:zcz. Podczas tego zjawiska, mimo mocnej ulewy i
gęstych chm ur, cała atmosfera m iał być zabarwiona żółtoczerwonym
kolorem. Jeden ze spostrze- gaczy tw ierdzi, że zauważył wspomnianą
barwę czerwoną dwukrotnie w ciągu dnia; piewszy raz m a- nowicie
już m iędzy 10-ą a 11-ą rano; zresztą czasu d kładnie oznaczyć nie
może. Zjawisko, według gazet, obserwowano w całych niem al
północnych i środkowych Włoszech.
i f . C.
ODPOWIEDZ! REDAKCYI.
W. P a n i A. W. w P o z n a n i u. 1. Prace nad elektryzowaniem
się wody przy jej krzepnięciu nie sy nam znane. Z niedawnych
doświadczeń Sohn- ckego, okazuje się tylko, że tarcie drobnych
kropelek wody o lód jest obfitem źródłem elektryczności,
2. Widmo powstające przy uginaniu światła, zależy jedynie od na
tu ry samego św iatła, a nie od ciał, zjawisko to powodujących.
3. Dym jest kolum ną par lub gazów, unoszących z soby drobne
cząstki ciała stałego. Zależnie od chemicznej natu ry ciała, z
którego powstaje, tworzy się on przy różnych tem peraturach, tak
np. cztero- tlenek osmu roskłada się przy tem peraturze niewiele
wyższej nad 100° C, a jednak wydaje w tedy bardzo gęsty czarny dym,
złożony z niesłychanie d ro bnego pyłu metalicznego. Jeżeli idzie
wyłącznie o dym z materyjałów opałowych, to istotnie przy zupełnem
ich spaleniu dymu wcale niema, ale do te go, oprócz tem peratury,
potrzebna jest właściwa ilość tlenu, dostateczna do spalenia węgla
na gazowe jego tlenki.
SPR O ST O W A N IE .W numerze 5, str. 78, wiersz 11 od góry i
dalsze,
czytaj zamiast W alter lub W alther: W alker.
Od Redakcyi.Biblijoteki i czytelnie, należące do S to
warzyszeń uczącej się młodzieży, otrzym ują W szechświat, prenum
erując wprost w R edakcyi, za połowę ceny, to je s t za rs. 5
rocznie.
-
!)(-) wszkciiświat. N r 6.
B u l e t y n . m. e t e c r o l o ^ i c z n y
za tydzień oj V Stycznia do 2 Lutego r. b.
(ze spostrzeżeń na stacyi meteorologicznej przy Muzeum Przemysłu
i Rolnictwa w Warszawie).
D a t aŚrednie
ciśnieniebarom e
T em perat ura | l |03 — N •e
dnia
ilgot
n.gl
ędna
K ierunek wdatruSumaopadu
U w a g i .tryczne Śred. Max. Min
S-< P 3-■fi CO £ £
27 Środa Ł8 Czwartek 29 P iątek 550 Sobota ii) Niedziela
1 Poniedz.2 W torek
750.93 7.H.98 75;J,13 7 19,70 748,15 7 :i8,57 740,30
0,1-4 ,4—3,d- 0 ,6- 1 ,4
0,82,0
1,0 0,4
— 1,0 1,0
— 0.3 • 3,8 3,5
- 5 ,5- 2,6- 2 ,7—3,6
0,9
4,53,13.44.04.04.04.5
97949192 97 83 fc6
ESE,E.E ES E,E,ESE ESE.SE .sE
SE,S,S S,SE,i-SE SSE SW,S
s w ,s w ,s s w
0,00,10,00,01,20,10,0
pochmurny mgła. po':h., śnieg., szron, pochmurny pochmurny
pochm., śnieg mgła. pochm urny pochm., mgła wiecz.
Średnie z tygodnia 747,97 - 0 ,9
Abs.max.
3,8
Abs.min.- 5 ,5 3,9 91 1,4
'
UWAGI. Ciśnienie barom etryczne, wilgotność bezwzględna i suma
opadu dane są, w m ilim etrach, tem pera tu ra w stopniach
Celsyjusza K ierunek w iatru dany jest dla trzech godzin
obserwacyj: 7-ej rano, 1-ej po południu i 9-ej wieczorem.
OD REDAKCYI.U przedzam y wszystkich prenum eratorów , którzy
otrzym ują nasze pismo nie wprost
z Redakcyi, ale za pośrednictw em księgarń, że nie możemy
odpowiadać za żadne braki lub niedokładności w dostarczaniu W
szechświata, a nawet nie mamy żadnych wiadomości o n azwiskach i
ternbardziej adresach podobnych prenum eratorów , ponieważ
księgarze zawiadam iają nas tylko o ogólnej liczbie osób,
składających u nich przedpłatę na nasze pismo. O trzym ując
nieustannie zażalenia ód osób, które w kontrolach naszych wcale nie
są zapisane, a żądają wysyłania pow tórnie zagubionych lub
uszkodzonych numerów, zmuszeni je steśmy upraszać o zw racanie się
wyłącznie do tych miejsc, w których przedpłata została złożona.
O g ło sz e n ie .Chemik z wykształceniem uniwersytec-
kiem poszukuje lekcyj. W iadomość w R edakcyi W szechświata.
„Redakcyja i Administracyja Przeglądu T e chnicznego” z dniem 11
Stycznia 1886 r. przeniosła się do nowego lokalu przy ulicy K rakow
skie Przedm ieście Nr 66, w G m achu Muzeum Przem ysłu i Rolnictw a
w W arszawie.
W arunki przedpłaty pozostają bez zmiany, a mianowicie:
wr W arszawie: z przesyłką pocztową:Rocznie . rs. 10. Rocznie .
rs. 12.Półrocznie ,, 5. Półrocznie „ 6.
^03H0JieH0 l],eu3ypoio. B a p m a B a , 24 H iiu a p K 18S6
r.
TR E Ść. Nowe komety, przez dra Jan a Jędrzeje- wicza.—Jeszcze o
współce grzyba z korzeniem , przez S. Grosglika. — Badania nad
tworzeniem się pokładów saletry chilijskiej (referat A. Muntza,
odczytany na posiedzeniu paryskiej Akademii Nauk ścisłych; Comptes
rendus, CI, 1265), tłum aczył Zn.— Z powodu artyku łu o pająku
ptaszniku, przez J . Siem iradzkiego.—Czerwona zamieć śnieżna we
wsi Sto- biecku. —Rola fizyjologiczna lipochrom u w państwie
zwierzęcem, przez Rozaliją Silberstein.—Tow arzystwo
Ogrodnicze.—Kronika Naukowa. — W iadom ości bieżące. — Odpowiedzi R
edakcyi.—Sprostowanie.— Buletyn meteorologiczny. — Od Redakcyi. —
Ogłoszenia.
W ydawca E. D ziew u lski. R edaktor B r. Z natow icz.
Druk Em ila Skiwskiego, Warszawa, Chmielna AS 26.
