Typos

Σχεδιάγραμμα ΈκθεσηςΤύπος

ΤΥΠΟΣ

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο όρος τύπος εκφράζει τη γενική έννοια για τα γραπτά προϊόντα του πνεύματος, τα οποία αναπαράγονται μαζικώς και σε τακτά χρονικά διαστήματα με τη χρήση μηχανικών ή ηλεκτροχημικών μέσων, καθώς και το σύνολο των ανθρώπων που τα υπηρετούν. Διαιρείται σε ημερήσιο και περιοδικό. Αντιπρόσωπος του πρώτου είναι η εφημερίδα ( εφημερίς < επί – ημέρα = κάθε μέρα ) και του δεύτερου το περιοδικό.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ

Προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα τύπτω που σημαίνει χτυπώ, αφήνω αποτύπωμα.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Έως την εποχή του Μεσαίωνα, όπου ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος το 1436 ( ή κατά άλλους το 1445 ) εφεύρε την τυπογραφία, οι άνθρωποι το σύνολο του πνευματικού τους μόχθου και τη σωρεία των γνώσεων τους το κατέθεταν σε βιβλία , τα οποία έγραφαν οι ίδιοι ( χειρόγραφα ). Έτσι, την βυζαντινή εποχή για παράδειγμα, αρχαία επιγράμματα είχαν διασωθεί, με μέσο όχι την ανατύπωσή τους στα τυπογραφεία, αλλά την αντιγραφή τους από οργανωμένες ομάδες μοναχών, στα εργαστήρια των μοναστηριών. Η μέθοδος αναπαραγωγής των κειμένων με μολυβένιους χαρακτήρες, στην Ελλάδα επικράτησε πολύ αργότερα από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη, εξαιτίας του Οθωμανικού καθεστώτος που ίσχυε στη χώρα μας εκείνη την εποχή.Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις φάσεις στην ιστορία του τύπου. Την πρώτη κατά την οποία ο Τύπος είναι απολυταρχικός και στηρίζεται στο δόγμα ότι η αλήθεια είναι προνόμιο της εξουσίας. Ο αυταρχικός τύπος λειτουργούσε με τα κινητά μεταλλικά στοιχεία του Γουτεμβέργιου και με τα επίπεδα χειροκίνητα πιεστήρια. Οι εφημερίδες τύπωναν ελάχιστα αντίτυπα και περιείχαν ελάχιστες ειδήσεις, από τις οποίες οι περισσότερες ήταν ανακοινώσεις της εξουσίας. Τη δεύτερη κατά την οποία ο τύπος είναι φιλελεύθερος και πρεσβεύει ότι η αλήθεια είναι προϊόν διαλόγου. Ο φιλελεύθερος τύπος στηρίχτηκε στο περιστροφικό πιεστήριο του Νέλσον και στη λινοτυπική μηχανή του Μεργεντάλερ. Οι εφημερίδες τύπωναν περισσότερα φύλλα και δημοσίευαν άρθρα, σχόλια, γνώμες και κάπως περισσότερες ειδήσεις. Την τρίτη φάση κατά την οποία ο τύπος είναι πληροφοριακός και πιστεύει ότι η αλήθεια βγαίνει από το πλήθος των πληροφοριών. Ο πληροφοριακός τύπος στηρίχτηκε στις τελειότερες λινοτυπικές μηχανές και σε μεγάλα ταχυπιεστήρια. Είναι αξιοσημείωτο ότι και οι τρεις αυτές μεγάλες φάσεις στην ιστορία του τύπου συνοδεύονται από ανάλογα άλματα στη βιομηχανία και την τεχνολογία . Η πρώτη ελληνική εφημερίδα με τον τίτλο «Εφημερίς» εκδίδεται στην Βιέννη το 1790. Σε αντίθεση με τους αργοπορημένους Έλληνες, οι Γάλλοι ήταν αυτοί που για πρώτη φορά εξέδωσαν εφημερίδα, το 1631 . Αυτή εκδόθηκε από τον γιατρό και βασιλικό ιστοριογράφο Theophraste Renaudot, ήταν εβδομαδιαία και έφερε τον τίτλο Gazette de France. Ο τύπος γενικά καθώς ασπαζόταν τις αρχές του Διαφωτισμού , συνέβαλε στην αλλαγή των πολιτικών και ιδεολογικών δεδομένων και στην υπέρβαση των κοινωνικών διακρίσεων που η οικονομική κατάσταση έθετε. Επίσης, πολλοί από τους συμμετέχοντες στις κοινωνικές επαναστάσεις ( Γαλλική , Ελληνική ) μετέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες τους μέσω του τύπου. Η πρώτη πολιτική ανάμειξη του τύπου έγινε στην Αγγλία τον 18ο αιώνα κατά τη διάρκεια της διαμάχης των Συντηρητικών και των Φιλελευθέρων.Αυτός που ως πολιτικός ηγέτης πρώτος χρησιμοποίησε τον τύπο για να επηρεάσει την κοινή γνώμη, ήταν ο Ναπολέων. Από το χρονικό αυτό σημείο και έπειτα , οι εφημερίδες άρχισαν να

Εκπαιδευτήρια ΚαίσαρηΕπιμέλεια: Γιωτάκου Κωνσταντίνα

101


ξεφεύγουν από τον αρχικό τους σκοπό ( αντικειμενική πληροφόρηση ) και να ακολουθούν πολιτική γραμμή σε όλα τα θέματα. Ο Γερμανός καγκελάριος Βίσμαρκ ήταν αυτός ο οποίος δημιούργησε το λεγόμενο «Ταμείο Ερπετών» από το οποίο δωροδοκούσε τους δημοσιογράφους για να μεταδίδουν ή να γράφουν τις ειδήσεις που ο ίδιος επιθυμούσε. Εκείνος δε που απροκάλυπτα μιλούσε για προπαγάνδα και δημιούργησε υπουργείο που μεριμνούσε για την εμφάνιση και επιβολή των ιδεών της θεωρίας του , ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ σε απόλυτη συνεργασία με τον Ιωσήφ Γκαίμπελς.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Ο τύπος ενημερώνει έγκαιρα και έγκυρα τον πολίτη για τα δρώμενα στην πολιτική ζωή, ωθώντας τον να συμμετέχει στα κοινά και να λειτουργεί ως ρυθμιστής του πολιτεύματος. Καλλιεργεί έτσι πνεύμα αμοιβαίας κατανόησης και συντελεί στην κοινωνική χειραφέτηση των ατόμων. Δίκαια λοιπόν έχει χαρακτηριστεί «λαϊκό πανεπιστήμιο».

Με τη θεσμική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου, διασφαλίζεται η πολυφωνία. Ακούγονται όλες οι απόψεις, έστω και αν η μια αναιρεί την άλλη, και δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να συνθέσει τη δική του άποψη μέσα από η γόνιμη αντιπαράθεση θέσεων και επιχειρημάτων .

Η ανάγνωση του τύπου είναι διάλογος με τον κόσμο. Τα νέα που φέρνει, οι ιδέες που υπαγορεύει , τα αισθήματα που αγγίζει συντρίβουν την ερημιά των ατόμων. Επιδρά στη συνείδηση των αναγνωστών , βοηθώντας τους να διαμορφώσουν υγιή πολιτικά κριτήρια, να σχηματίσουν αντίληψη γύρω από τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία όπου ζουν αλλά και τη διεθνή κοινότητα . Συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινή γνώμης και , αν χρειαστεί , στη διαφώτιση και στην αφύπνιση της. Με το να επιβάλλει συλλογικά στους αναγνώστες του τα ίδια θέματα, ο τύπος εναρμονίζει τις αντιδράσεις τους και ισοσταθμίζει τη συλλογική συνείδηση. Ο άνθρωπος , πληροφορούμενος τα συλλογικά επιτεύγματα και τις κατακτήσεις, εκτιμά την παρουσία και την προσφορά του συνανθρώπου του. Μετουσιώνει τους πολίτες σε δραστήριους υπερασπιστές των δικαιωμάτων τους. Τους εμφυσά το πνεύμα της συλλογικότητας και της μαχητικότητας, έτσι ώστε να αποκτούν ισχυρά και αδιάσειστα επιχειρήματα στις διεκδικήσεις τους .

Γίνεται το βήμα διαμαρτυρίας των πολιτών, οι οποίοι στέλνοντας επιστολές μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους, να διαφωνήσουν , να καταγγείλουν, να διεκδικήσουν, να ελέγξουν πρόσωπα και πράγματα. Διακινεί δηλαδή πολιτικές ιδέες και προωθεί το γόνιμο διάλογο. Χάρη σε αυτόν λοιπόν η «φωνή του λαού» αποκτά αυτοδυναμία και πολιτική ισχύ, ο πολίτης γίνεται «συγκυβερνήτης», γνώστης και συνδιαμορφωτής των εξελίξεων και κατ’ επέκταση η δημοκρατία διασφαλίζει την ίδια την ουσία της , τη λαϊκή κυριαρχία.

Προασπίζει τη νομιμότητα των δημοκρατικών θεσμών , στηρίζει τον κοινοβουλευτισμό, διαμορφώνει και ολοκληρώνει το πλαίσιο λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών σε όλα τα επίπεδα από τα κατώτατα ως τα ανώτατα της πολιτειακής πυραμίδας. Υλοποιεί την αρχή της δημοσιότητας και της διαφάνειας, που είναι η βασική οργανωτική αρχή της Δημοκρατίας, με την έννοια της ελεύθερης και αδέσμευτης κυκλοφορίας της πληροφορίας ως προϋπόθεσης δημόσιου διαλόγου , δημόσιας άσκησης κριτικής, δημόσιου ελέγχου .

Κρίνει αδιάκοπα τις ενέργειες των αρχών, στιγματίζει την αυθαιρεσία της πολιτικής εξουσίας, μαστιγώνει τις κοινωνικές ατασθαλίες, φωτίζει αθέατες πτυχές του δημόσιου βίου. Συγχρόνως , έχει την ικανότητα να προτείνει ή και ακόμη να υπαγορεύει θέσεις και τρόπους για την επίλυση των προβλημάτων .

Κατοχυρώνει το δικαίωμα των μειοψηφιών να διατηρούν τις απόψεις τους και να τις γνωστοποιούν ανεμπόδιστα, με αποτέλεσμα να τους παρέχεται η δυνατότητα να


102


ενσωματώνονται ενεργά στο κοινωνικό σύνολο και να μην περιθωριοποιούνται. Έτσι, αποφεύγονται οι άγονες αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις. Η κοινωνική ζωή οργανώνεται με βάση την ποικιλομορφία της, καλλιεργώντας το έδαφος για την εδραίωση της δημοκρατίας .

Μεταδίδει γνώσεις, προβαίνει σε επιστημονικές και τεχνικές δημοσιεύσεις , ιατρικές ανακαλύψεις, δημιουργεί σελίδες για την πληροφορική και τις νέες τεχνολογίες , φέρνει το άτομο σε επαφή με τα πολιτισμικά δρώμενα. Έτσι διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ατόμου και οξύνει την κριτική του ικανότητα, ενεργοποιεί την ελεύθερη σκέψη και έκφραση, που συγκροτούν το πρωταρχικό θεμέλιο της ελευθερίας .

Ο τύπος ήταν από το 18ο αιώνα η τέταρτη εξουσία, του απέδιδαν τον έλεγχο των τριών άλλων (νομοθετική, δικαστική, εκτελεστική). Σήμερα, εξακολουθεί να θεωρείται βασικός παράγοντας για τη σύσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, την περιφρούρηση της κοινής βούλησης και έκφρασης. α) Ελέγχει τη νομοθετική εξουσία . Πολλές φορές ο τύπος καταψηφίζει ή εγκρίνει κάποιο νέο νομοσχέδιο ή επιβάλλει την τροποποίησή του. Όταν κρίνει επίσης πως πρέπει να αναθεωρηθεί κάποιος υπάρχων νόμος, επιβάλλει την αλλαγή του. β) Ελέγχει τη δικαστική εξουσία . Επηρεάζει τη γνώμη των δικαστών, πολλές φορές επιβάλλει την επανεξέταση κάποιας υπόθεσης, αμφισβητώντας και αναιρώντας το αποτέλεσμά της . γ) Ελέγχει την εκτελεστική εξουσία . Η κυβέρνηση , οι δημόσιοι οργανισμοί, υπολογίζουν την κριτική του τύπου, τον ενημερώνουν τον σέβονται, γιατί είναι ο εκπρόσωπος του λαού, ο θεματοφύλακας των δικαιωμάτων του. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που δημόσια πρόσωπα έχουν παραιτηθεί κάτω από την πίεση που τους άσκησε ο τύπος, μη μπορώντας να αντέξουν την αναμέτρηση μαζί του. Ο τύπος είναι το άγρυπνο μάτι που όρισε ο λαός για να προστατεύει και να διεκδικεί τα δικαιώματά του και να ελέγχει τους εκπροσώπους του. Είναι η εξουσία πάνω από τις εξουσίες που διαμορφώνει πολιτικές συνειδήσεις και ολοκληρώνει το πλαίσιο λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών . Η δύναμή του είναι απέραντη καθώς με ένα δημοσίευμα του κάνει το καλό ή το κακό , όχι μόνο μια φορά όπως συμβαίνει με τους άλλους ανθρώπους , αλλά τόσες χιλιάδες φορές όσες χιλιάδες φύλλα της θα πουληθούν και θα διαβαστούν. (Την ονομασία αυτή την οφείλει στους Άγγλους Μακώλευ και Μπούργκε από το 1834) .

Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι ο τύπος στηρίζει το δημοκρατικό πολίτευμα .

Ο τύπος αφυπνίζει το πνεύμα, προβληματίζει, προωθεί τη γνώση, οδηγεί στην αυτογνωσία και στον αυτοπροσδιορισμό. Επίσης φέρνει σε επαφή με τις Τέχνες και τα Γράμματα και καλλιεργεί άμεσα ή έμμεσα την αισθητική του αντίληψη. Είναι δηλαδή ένα χρήσιμο όργανο για την καθημερινή ζωή, της οποίας η αυξανόμενη πολυπλοκότητα κάνει όλο και πιο αναγκαία την καθημερινή αναζήτηση για πρακτικές πληροφορίες . «Ο τύπος δηλαδή επιτελεί επί του πνευματικού πεδίου, ρόλο ανάλογο μα εκείνο, που επιτελεί το χρήμα. Θέτει σε κυκλοφορία τα πνευματικά κεφάλαια της ανθρωπότητας, ρευστοποιεί τις ιδέες και καθιστά εφικτή την μετάδοσή τους σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους επιταχύνοντας την ομαλή εξέλιξή τους» .

Προβάλλει ιδέες, που καταξιώνουν την ύπαρξή μας και ηθικοποιούν το άτομο. Ευαισθητοποιεί το κοινό σε θέματα ανθρωπιάς, προωθεί την αλήθεια , τη συνέπεια, την τήρηση του μέτρου, το σεβασμό στο συνάνθρωπο . Υποδεικνύει το χρέος του ατόμου .

Μεταβιβάζει την εθνική κληρονομιά, την παράδοση, συμβάλλει στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης, οριοθετεί ορθά την έννοια του πατριωτισμού, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται ο ακραίος εθνικισμός .


103


Αγωνίζεται για τη συναδέλφωση των λαών , ενδιαφέρεται και προτείνει λύσεις για τα παγκόσμια προβλήματα , όπως το οικολογικό , την πείνα στον τρίτο κόσμο, τις πολεμικές συγκρούσεις .

Η ανάγνωση του τύπου επιδρά αποτελεσματικά στη μύχια ψυχολογία των ατόμων. Αποτελεί μέσο εκτόνωσης , καταπολεμά την πλήξη και ανία , βγάζει το άτομο από την καθημερινή ρουτίνα με τα ευθυμογραφήματα , τις γελοιογραφίες , τα σταυρόλεξα , την αθλητική κίνηση . Βοηθά έτσι τα άτομα να εκτονώνουν τα πάθη τους .

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

• Κατευθυνόμενη πληροφόρηση. Ειδικά σχεδιασμένη μετάδοση μηνύματος και παραποίησή του για κάποιο σκοπό. Η επεξεργασία των ειδήσεων, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να συμφωνεί με την ιδεολογία και να εξυπηρετεί τα συμφέροντα εκείνων από τους οποίους εκπορεύεται η πληροφόρηση, συνιστά υποπληροφόρηση και αυτολογοκρισία των δημοσιογράφων και αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για το δημοκρατικό πολίτευμα .

• Εντυπωσιοθηρία και πηχυαίοι τίτλοι , συχνά με εμπρηστικό χαρακτήρα , πολλές φορές άσχετοι με το περιεχόμενο προκειμένου οι εφημερίδες και οι δημοσιογράφοι να κερδίσουν τις εντυπώσεις . Οι δημοσιογράφοι αντικαθιστούν τον λόγο από συνθήματα που οδηγούν στον φανατισμό και την εμπάθεια .

• Εκλαϊκευμένη παρουσίαση των ειδήσεων, ευτελής θωπεία των αντιλήψεων, των κατώτερων ενστίκτων και των διαθέσεων του αναγνωστικού κοινού, που αντί να εξυψωθεί με τον τύπο, διαφθείρεται συστηματικά, γιατί θεωρεί πλέον τα ελαττώματά του αρετές. Με έμβλημα την αρχή της ανταπόκρισης στις προσδοκίες του κοινού, τα ίδια έντυπα προβαίνουν σε επιφανειακές προσεγγίσεις και επιπόλαιες αναλύσεις, υπεραπλουστεύοντας τα προς δημοσίευση θέματα. Με ελαφρυντικό τον περιορισμένο χρόνο και την πολυπλοκότητα των ζητημάτων, το κοινό αρέσκεται στο εύκολο και απέχει από κάθε προσπάθεια προβληματισμού και εμβάθυνσης. Αυτή η επιδερμική αντιμετώπιση των εξελίξεων σε θέματα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και κυρίως επιστημονικά τόσο από τον πομπό όσο και από τον δέκτη, κατέστησε το σύγχρονο άνθρωπο ημιμαθή .

• Αποσιώπηση σημαντικών γεγονότων και εσκεμμένη υποτίμησή τους – προβολή δευτερεύουσας σημασίας γεγονότων ώστε το περιεχόμενο να είναι πιο ανάλαφρο και συνεπώς αναλώσιμο. Αυθαίρετη και αποσπασματική ενημέρωση για την οικονομική, πολιτική, καλλιτεχνική ζωή .

• Προπαγάνδα που εξυπηρετεί κομματικά συμφέροντα – αρνητική στράτευση του τύπου που οδηγεί στον φανατισμό στην εμπάθεια και στη συνθηματολογία .

• Κυριαρχία της εικόνας ( το έγχρωμο κυρίως φωτογραφικό υλικό πολλαπλασιάζεται ) σε βάρος του λόγου , αντί για άρθρα μερικές φορές βλέπουμε τίτλους και περιλήψεις .

• Κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας από αδέξιους χειριστές της .

• Αναζήτηση σκανδάλων κάθε λογής, ρυπαρότητες και ανώνυμοι υπαινιγμοί που προσβάλλουν τα χρηστά ήθη - κίτρινος τύπος. Με τον όρο αυτό υπονοούμε τον αποπροσανατολιστικό, το σκανδαλοθηρικό , τον ασύδοτο, τον ανήθικο και αχαλίνωτο τύπο. Βέβαια η εκκωφαντική και σκανδαλοθηρική αυτή τακτική ενισχύεται από την αφειδώλευτη παροχή ανταλλαγμάτων, κυρίως οικονομικών. Ο τύπος αυτός α) δυσφημεί,


104


συκοφαντεί, διαβάλει και διαφθείρει υπολήψεις β) εξυπηρετεί τυφλά ιδιοτελείς και κομματικούς σκοπούς γ) εξάπτει τα πάθη , φανατίζει και οπαδοποιεί . Ξεσηκώνει τον λαό σε οχλοκρατικές εκδηλώσεις δ) καλλιεργεί έντεχνα τη δυσπιστία σε θεσμούς που θεσπίστηκαν δημοκρατικά. Παρέχει τη δυνατότητα σε άτομα να δημαγωγούν και να αποπροσανατολίζουν το λαό από τα πραγματικά προβλήματα ε) διαστρεβλώνει την αλήθεια και προωθεί τις απάνθρωπες αντιλήψεις όπως «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» στ) αδιαφορεί για την πρόοδο της κοινωνίας ζ) αποκαλύπτει πλευρές της προσωπικής ζωής επώνυμων και ανώνυμων πολιτών με σκοπό την πρόκληση και ικανοποίηση νοσηρής περιέργειας καταλύοντας έτσι την ιδιωτική ζωή .

(Ο Αμερικανός ιδιοκτήτης εφημερίδων Ράντολφ Χήρστ θεωρείται ο εισηγητής του είδους της δημοσιογραφίας που αποκαλείται κίτρινος τύπος . Η ονομασία προήλθε από τις αγγελίες που, με πελώρια γράμματα κίτρινου χρώματος, διαφήμιζαν το περιεχόμενο των εφημερίδων. Οι εφημερίδες αυτές προσπαθούσαν με κάθε τρόπο, δηλαδή με εντυπωσιακά άρθρα, διαβολές, παραποιήσεις γεγονότων και υπερβολές, να αυξήσουν την κυκλοφορία τους , παραβλέποντας την πραγματική αποστολή του τύπου).

ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1. Η ενημέρωση δεν είναι πια ένα όργανο για την παραγωγή αγαθών , αλλά έγινε η ίδια το κυριότερο από τα αγαθά . Η ενημέρωση έγινε βαριά βιομηχανία . Ενώ ο τύπος αποτελεί ένα λειτούργημα , η υποταγή του σε οικονομικά συγκροτήματα τον μετατρέπει όλο και περισσότερο σε εμπόρευμα και τον δεσμεύει να εξυπηρετεί όχι το κοινωνικό σύνολο , αλλά τα μεγάλα συμφέροντα . Έτσι , έχουμε στο χώρο του τύπου τη λειτουργία της επιδίωξης του μέγιστου κέρδους και του ανταγωνισμού των επιχειρήσεων . Το γεγονός ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους αποτελεί σε τελική ανάλυση το ρυθμιστικό παράγοντα της όλης παραγωγικής διαδικασίας που συντελείται στον τύπο, αναπόφευκτα επιδρά καθοριστικά και στην ουσία, στο περιεχόμενο της επικοινωνίας, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται χαρακτηριστικά –τάσεις, όπως η στερεοτυπία και ο συντηρητισμός, η έλλειψη ουσιαστικής πολυφωνίας, η κυριαρχία του καταναλωτικού πνεύματος, η «αποπολιτικοποίηση» της κοινωνίας. Είναι αναπόφευκτη η λοιπόν η μετατροπή της πληροφόρησης σε εμπόρευμα με ανταλλακτική αξία, που πρέπει να προωθηθεί στην αγορά με τον ίδιο τρόπο όπως και κάθε άλλο εμπόρευμα . Η τρέχουσα λογική της αγοράς είναι τελικά αυτή ευνοεί το υπερβολικό, το ψεύτικο, εκείνο που διαφθείρει και δεν μορφώνει. Η βιομηχανοποίηση λοιπόν του τύπου, η γιγαντισμός των δημοσιογραφικών εκδόσεων, η μετατροπή των εφημερίδων που κερδοσκοπούν σε βάρος του πολίτη και μεγιστοποιούν τη κυκλοφορία των φύλλων με την κονιορτοποίηση της νοημοσύνης και του ήθους των αναγνωστών είναι τα βασικά αίτια ευτελισμού του τύπου .

2. Ο τύπος δεν μπορεί να ξεφύγει από την εμπορευματική λογική της αγοράς. Η λογική αυτή είναι διττή. Τα δημοσιογραφικά συγκροτήματα πρέπει βέβαια να πουλήσουν φύλλα σε αναγνώστες, αλλά πρέπει επίσης να πουλήσουν χώρο σε διαφημιστές, αν είναι να κρατήσουν την τιμή πώλησης των φύλλων τους σε ένα επίπεδο τόσο χαμηλό, ώστε να τους επιτρέπει να επιβιώσουν , στον ανταγωνισμό για κυκλοφορία .

3. Γενικότερα ο τύπος, στην εποχή που τα πάντα υποτάσσονται στην προώθηση του καταναλωτισμού, μετατρέπονται σε φορείς εδραίωσης ή εξάπλωσης της καταναλωτικής κοινωνίας, με τη βοήθεια του μεγάλου αριθμού διαφημίσεων που καταχωρούνται σε αυτά. Η διαφήμιση γίνεται έτσι ο ομφάλιος λώρος του τύπου, το οξυγόνο κα η τροφός του. Έτσι, οι διαφημιστές αποκτούν ένα de facto στρατηγικό έλεγχο στη λειτουργία του τύπου. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εφημερίδες σήμερα αποκτούν τους δικούς τους διευθυντές διαφήμισης, των οποίων η θέση μέσα στην ιεραρχία της εφημερίδας συνεχώς βελτιώνεται.


105


Το πλέγμα αυτό κυκλοφορία – διαφήμιση οδηγεί στην ανάγκη της εντυπωσιοθηρίας που πολλές φορές συντελείται με τη διόγκωση ελάσσονος σημασίας γεγονότων. Έτσι, αφιονίζεται το αναγνωστικό κοινό με την τακτική του παράδοξου .

4. Όσον αφορά τον τύπο, οι διαφημιστές δεν ευνοούν εξίσου όλες τις εφημερίδες ή τα περιοδικά που κυκλοφορούν . Το βασικό κριτήριο επιλογής ενός εντύπου εκ μέρους των διαφημιστικών εταιριών για την καταχώρηση διαφημίσεων είναι η αγοραστική δύναμη που έχει. Επομένως, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία το αν μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό θα επιζήσει ή όχι δεν εξαρτάται από το πόσα άτομα τη διαβάζουν, αλλά από την καταλληλότητά της ως μέσου για διαφημίσεις .

5. Η ιδεολογική εξάρτηση είναι κίνδυνος συναφής με την οικονομική εξάρτηση και οδηγεί στην προπαγάνδα, δηλαδή στην παρουσίαση ψευδών, διαστρεβλωμένων ή ελλιπών ειδήσεων , με στόχο τη δημιουργία οπαδών και όχι κριτικά σκεπτόμενων ανθρώπων . Στο χώρο του τύπου άλλωστε παρατηρείται μια αλληλεπίδραση μεταξύ των παραδοσιακών φορέων του κεφαλαίου και του κράτους . Η κρατική νομοθεσία για τη ρύθμιση θεμάτων ζωτικών για τη λειτουργία του τύπου, η οικονομική εξάρτησή του από το κράτος (άμεση οικονομική βοήθεια με την καταγραφή στον κρατικό προϋπολογισμό δαπανών για τον τύπο , φορολογικές απαλλαγές κ.α.) συνιστούν μια οιονεί «κρατικοποίηση» του τύπου, που συνεπάγεται την υποταγή του στα συμφέροντα της πολιτικής εξουσίας και την μετατροπή του σε φερέφωνό της .

6. Στην προσπάθειά του να ανταγωνιστεί τα ηλεκτρονικά μέσα ο τύπος (τηλεόραση, ραδιόφωνο) ο τύπος εμπορευματοποιείται (φωτογραφίες , εγκλήματα, δίκες , λαϊκίστικες θέσεις , ασήμαντες ειδήσεις). Έτσι η πληροφόρηση με γνώμονα την αλήθεια, την εγκυρότητα και την αξιοπρέπεια παρακάμπτεται, προκειμένου να ενισχυθεί η γενικότερη καταναλωτική λογική των σύγχρονων κοινωνιών .

7. Υπεύθυνοι για την υπολειτουργία του τύπου είναι και οι δημοσιογράφοι , οι οποίοι συχνά, απεμπολώντας την αντικειμενικότητα και τον πλουραλισμό, μεταβάλλονται σε φερέφωνα πολιτικών και άλλων ισχυρών παραγόντων με οικονομικά ανταλλάγματα .

8. Η γραφειοκρατική συγκρότηση και η αντίστοιχη λειτουργία των δημοσιογραφικών οργανισμών θέτουν αρκετούς τυπικούς και άτυπους περιορισμούς στο έργο του δημοσιογράφου. Τα γραφειοκρατικά κανάλια μέσα από τα οποία περνά αναγκαστικά η πληροφόρηση ή η επικοινωνία γενικότερα ονομάζονται πυλωροί (= φύλακες της πύλης) μέσα από τα οποία περνάνε όλα τα μηνύματα και ορισμένα γίνονται δεκτά και άλλα όχι . Στους δημοσιογραφικούς οργανισμούς πυλωροί είναι οι συντάκτες και αρχισυντάκτες που αποφασίζουν το ποια γεγονότα θα γίνουν είδηση, το τι έμφαση θα δοθεί σε κάθε γεγονός, το αν θα μπει στην πρώτη σελίδα ή όχι .

9. Λόγος όμως πρέπει να γίνει και για τον αποδέκτη, το κοινό, που τις δικές του προτιμήσεις εξυπηρετεί ο τύπος . Η βαθιά αντιανθρώπινη καταναλωτική κοινωνία διαμορφώνει και τον τύπο του καταναλωτή που αναζητά όχι να καλύψει πιο αποτελεσματικά δικές του ανάγκες, αλλά να ανταποκριθεί σε ψευδώνυμες ανάγκες που δημιουργεί η τάση για αδιάκοπη επέκταση της αγοράς. Το χαμηλό πνευματικό επίπεδο του κοινού, η συνείδηση της μάζας που φέρει , η μη εξοικείωση με τον γραπτό λόγο, η προτίμηση στην εικόνα (Homo opticus) και τον ηχηρό τίτλο επιβάλλουν τον τύπο της εφημερίδας που οι Γερμανοί αποκαλούν «έντυπα του ρεβόλβερ» , τα οποία αποθεώνουν το σκάνδαλο, το έγκλημα…. Τελικά ο κακής ποιότητας προσανατολισμός του αναγνωστικού κοινού καθορίζει με τη σειρά του τη χαμηλή ποιότητα της παρεχόμενης πληροφόρησης.


106


ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΥΠΟΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥΣε ατομικό επίπεδο : Ανευθυνοποίηση Ακρισία Φανατισμός , εμπάθεια Ετεροπροσδιορισμός Ιδεολογική χειραγώγηση Παθητικότητα Μαζοποίηση – ομοιογενοποίηση

Σε πολιτικό επίπεδο : Δυσχεραίνεται ο πολιτικός διάλογος Νοθεύεται η πολιτική συνείδηση Αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη από την παραπληροφόρηση

Ο κλονισμός του τύπου , που υποβόσκει και γίνεται όλο και πιο φανερός, είναι ολέθριος . Ολέθριος, διότι πλήττει και τις ισορροπίες και τη λειτουργικότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος και υποσκάπτει τον τεράστιο παιδευτικό ρόλο του τύπου .

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ

Βέβαια υπάρχουν και έντυπα που δεν παραποιούν και δεν παραχαράζουν , δε διαβουκολούν το κοινό και δε διασύρουν τον τίτλο τους και τον ρόλο τους . Αλλά και εδώ επαληθεύεται , για πολλοστή φορά, η διαπίστωση του Αριστοφάνη, που την έκανε οικονομικό νόμο ο Τόμας Γκρέσαμ «το κακό νόμισμα διώχνει το καλό» . Τα «κάλπικα» δημοσιογραφικά νομίσματα κατακλύζουν την αγορά, τα καλά φυλλορροούν, καταπνίγονται και ερημώνονται από αναγνώστες.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΡΘΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1. Ανεξαρτησία του τύπου από κομματικά και στενά οικονομικά συμφέροντα .

2. Επαγγελματική ακεραιότητα και ευσυνειδησία των δημοσιογράφων, σεβασμός του ανθρώπου και προώθηση του δημόσιου συμφέροντος . Τα στοιχεία αυτά προάγουν την αντικειμενικότητα και την πολυφωνία του τύπου .

3. Η πολιτεία μπορεί με κατάλληλα μέτρα και επιχορήγηση να συνεισφέρει θετικά στην αποδέσμευση του τύπου και την ελευθερία των απόψεων και της κυκλοφορίας του. Να δημιουργηθεί κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας .

4. Ο τύπος πρέπει να θεσπιστεί και συνταγματικά ως «Τέταρτη Εξουσία». Να εξασφαλιστούν οι όροι , ώστε η πληροφόρηση να αποβεί συνταγματικά κατοχυρωμένη λειτουργία, κοντά στη νομοθετική , την εκτελεστική και τη δικαστική. Αυτή η πληροφορική εξουσία διαθέτοντας αυτόνομους φορείς θα διασφαλίζει την ελευθερία της κυκλοφορίας, την αποτροπή της αποσιώπησης , θα ελέγχει την αντικειμενικότητα της πληροφόρησης .

5. Ο πολίτης οφείλει να διεκδικήσει το δικαίωμά του να ακούγεται ανόθευτη η γνώμη του και οι απαιτήσεις του μέσα στον τύπο , καθώς και να έχει ουσιαστικό λόγο για τη μορφή και την ποιότητα της ενημέρωσης που λαμβάνει . Να επιδιώκει την ισόπλευρη και σφαιρική ενημέρωση . Επίσης απαιτείται η πνευματική εγρήγορσή του , στην κατεύθυνση που χάραξε ο Ουμπέρτο Έκο . Για τον Έκο το μήνυμα που εκπέμπει ο πομπός με τη βοήθεια ενός μέσου ( της εφημερίδας ) είναι απλώς ένα σήμα , που γεμίζει με τη σημασία


107


που του υπαγορεύει η κατάσταση του παραλήπτη , το πολιτιστικό πρότυπο που έχει μέσα του . Επομένως δεν έχει σημασία ούτε ποιος κατέχει τη θέση του πομπού ούτε ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του καναλιού , αλλά η ικανότητα του αναγνώστη για πολλαπλές ερμηνείες των μηνυμάτων , για αποκωδικοποίησή τους και σύγκριση με τους κώδικες της πηγής .

6. Σε αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να συνδράμει και ο ρόλος μιας Παιδαγωγικής των μέσων , μιας πολυφωνικής εκπαίδευσης που θα καθιστά το νέο γνώστη του πολύπλευρου ρόλου που διαδραματίζει ο τύπος στις μέρες μας και κριτικό αναγνώστη κάθε εντύπου .Ο κόσμος των ΜΜΕ είναι για τα παιδιά ένας καινούργιος κόσμος , που θα πρέπει να τον μάθουν και να τον εσωτερικεύσουν ποικιλότροπα .

7. Η επικράτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος , που εξασφαλίζει τον ελεύθερο διάλογο και τη διακίνηση των ιδεών .

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ – ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΓΙΑΤΙ Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΝΟΜΙΟ

Η δημοσιογραφία είναι εκπληκτικό προνόμιο γιατί ο δημοσιογράφος α) γράφει ιστορία την ίδια τη στιγμή που γίνονται τα γεγονότα , β) γίνεται και ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων που περιγράφει , γ) καταγράφει τους πόθους και τις αγωνίες , τις λαχτάρες και τις ελπίδες των ατόμων που συμμετέχουν στα γεγονότα , δ) συμμετέχει στις χαρές και στις λύπες, στα προβλήματα και στα αιτήματα του λαού ή των απλών πολιτών .Η δημοσιογραφία είναι τρομακτικό προνόμιο γιατί ο δημοσιογράφος α) νιώθει υπεύθυνος για τη σωστή και αντικειμενική περιγραφή των γεγονότων , β) τρομάζει όταν σκέφτεται ότι είναι δυνατό , χωρίς να το θέλει , να παρανοήσει ή να παρερμηνεύσει τα συμβάντα , γ) συχνά νιώθει φόβο και δέος όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τα ιστορικά γεγονότα που θα γίνουν αντικείμενα μελέτης και ερμηνείας από τους ιστορικούς , δ) φοβάται μήπως δεν μπορέσει να ανταποκριθεί στις κρίσιμες περιστάσεις και βασανίζεται από αυτό το αίσθημα ανεπάρκειας για την υψηλή του αποστολή , ε) ζει σε μια διαρκή και ένταση ή σε μια υπερδιέγερση των αισθήσεων του , για να μπορέσει να ανταποκριθεί , όσο το δυνατό καλύτερα , στη ζωντανή και αμερόληπτη περιγραφή των γεγονότων.

ΣΧΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ – ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Κοινά σημεία : α) χρησιμοποιούν το ίδιο εργαλείο , το γραπτό λόγο , β) βασικός τους στόχος είναι η εξακρίβωση της αλήθειας , γ) μέθοδοί τους είναι η αυτοψία , η συλλογή και η διασταύρωση πληροφοριών , η έρευνα πηγών , δ) καλούνται και οι δύο να προσεγγίσουν το έργο τους με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα . Διαφορές : α) Η ιστορία είναι «κτήμα ες αεί» , προσφέρει διδάγματα , ενώ η ζωή του δημοσιογραφικού κειμένου , τις περισσότερες φορές , αρχίζει το πρωί με την έκδοση του φύλλου και τελειώνει την ώρα που πετιέται η εφημερίδα το βράδυ β) Ο δημοσιογράφος ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το γεγονός και δεν προβαίνει σε βαθύτερη ανάλυση των αιτίων , ενώ ο ιστορικός αναζητεί τις αιτίες του γεγονότος , τις διαφοροποιεί από τις αφορμές κα αξιολογεί τις συνέπειές του στην κοινωνική ζωή γ) Ο ιστορικός βρίσκεται σε χρονική και τοπική απόσταση από τα γεγονότα , έχει την άνεση να δουλέψει καλύτερα , να ελέγξει τα σφάλματα , χωρίς να βασανίζεται από το άγχος του χρόνου . Αντίθετα , ο δημοσιογράφος καταγράφει άμεσα τα γεγονότα , δηλαδή μεταδίδει ειδήσεις και πληροφορίες με τις οποίες προσπαθεί να ερμηνεύσει την καθημερινή σύγχρονη πραγματικότητα δ) Ο δημοσιογράφος


108


ασκεί το έργο του κάτω από το φόβο της λογοκρισίας του αρχισυντάκτη και της οργισμένης αντίδρασης του αναγνωστικού κοινού που στηρίζει δυναστικά με τη δραχμή του τη συνέχιση της έκδοσης του εντύπου , ενώ ο ιστορικός δεν υφίσταται παρόμοιες πιέσεις ε) Η δημοσιογραφία υπηρετεί την ιστορία με τις πληροφορίες που τις προσφέρει και λειτουργεί ως ιστορική πηγή στ) Η ιστορία αναφέρεται στο παρελθόν , μας ενημερώνει για το χτες , ενώ η δημοσιογραφία αναφέρεται στο παρόν , μας ενημερώνει για το σήμερα ζ) Ο ιστορικός δε συμμετέχει στα ιστορικά γεγονότα που μελετά . Αντίθετα , ο δημοσιογράφος συμμετέχει στα γεγονότα που καταγράφει ως παρατηρητής και ως ερμηνευτής των γεγονότων αυτών .

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ . ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΗΘΙΚΟ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ .

Ο δημοσιογράφος πρέπει :

1. Να σέβεται την αλήθεια και το δικαίωμα της κοινής γνώμης να πληροφορείται αντικειμενικά .

2. Να σέβεται την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπεια των πολιτών .

3. Να κάνει γνωστή την πηγή των ειδήσεων , εκτός αν είναι απόρρητη .

4. Να μην παραλείπει τη δημοσίευση ειδήσεων και στοιχείων που έχει στη διάθεσή του αποκρούοντας κάθε πρόταση δωροδοκίας για τη δημοσίευση ή μη δημοσίευση μιας είδησης .

5. Να μη χρησιμοποιεί ανέντιμες και αναξιοπρεπείς μεθόδους για να συγκεντρώσει πληροφορίες , φωτογραφίες και άλλα στοιχεία .

6. Να επανορθώσει κάθε ανακριβή πληροφορία που δημοσιεύει .

7. Να αποφεύγει τη λογοκλοπή , τη συκοφαντία , τη δυσφήμιση , την κακολογία και τις αβάσιμες κατηγορίες .

8. Να σέβεται το δημόσιο συμφέρον .

9. Να διακρίνεται για το δημοκρατικό του ήθος που είναι απαραίτητο προκειμένου να εξασφαλιστούν ο διάλογος και η πολυφωνία .

10. Να δίνει στους πολίτες τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση και συμμετοχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης .

11. Να διακρίνεται για την κοινωνική του ευθύνη και την επαγγελματική του ακεραιότητα . Είναι πιθανό ο αναγνώστης να ενδιαφέρεται περισσότερο για τα σκάνδαλα . Η επιτυχία του δημοσιογράφου θα ήταν να κρατήσει σε εγρήγορση το πνεύμα του αντί να τον αφήσει στην βολή του .

12. Να μη συγχέει την προσωπική του άποψη με την ανακοίνωση του γεγονότος .

13. Να σέβεται τον αναγνώστη αφήνοντας τον να εξετάζει και άλλες απόψεις .

14. Να μη διογκώνει τα γεγονότα για να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη .

15. Να μη μετατρέπει την εφημερίδα σε σκανδαλοθηρικό έντυπο .

16. Να μην καλλιεργεί τα πολιτικά πάθη διαστρέφοντας τα γεγονότα .

17. Να αποκαλύπτει τα σκάνδαλα και του καταχραστές του δημόσιου χρήματος .


109


18. Να προβάλλει τα οικονομικά , κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα των κοινωνικών τάξεων κα παράλληλα να προτείνει λύσεις στην κοινωνική και πολιτική ηγεσία .

19. Να στηλιτεύει την κοινωνική αδικία , την εκμετάλλευση , τη διαφθορά και το έγκλημα .

20. Να έχει μεγάλη παρατηρητικότητα , επινοητικότητα , ευστροφία , φαντασία και πρωτοβουλία . Προσόν είναι επίσης το φιλέρευνο πνεύμα και η διαρκής εγρήγορση .

21. Να διαθέτει ευρύτερη μόρφωση και συγγραφική ευχέρεια .

22. Να χειρίζεται σωστά τη γλώσσα .

Σήμερα όμως παρατηρούμε ότι οι δημοσιογράφοι : Δωροδοκούνται

Στρατεύονται σε πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα

Απηχούν κομματικούς αντίλαλους

Εκβιάζουν πρόσωπα και καταστάσεις

Σκανδαλοθηρούν

Δημοσιοποιούν την ιδιωτική ζωή ατόμων

Αμαυρώνουν την προσωπικότητα ατόμων μ ευτελή άρθρα και υβριστικές φράσεις που θίγουν όχι μόνο το βαλλόμενο πρόσωπο , μα και τον αναγνώστη που σέβεται τον εαυτό του .

Διασύρουν ανηλίκους

Ευτελίζουν τραγικά συμβάντα

Κερδοσκοπούν με τα κοινωνικά δράματα

Προβάλλουν σκηνές βίας , πληγώνοντας την ευαισθησία του αναγνώστη που το Σύνταγμα την προστατεύει .

Η ενημέρωση που προσφέρουν είναι αποσπασματική , εκλεκτική και περιστασιακή .

Γενικά, τα μέσα που χρησιμοποιούν είναι αντιδεοντολογικά και αποσκοπούν στην αύξηση της κυκλοφορίας των εφημερίδων, αδιαφορώντας για τον πολίτη. Αίρεται λοιπόν η επαγγελματική τους ακεραιότητα, εφόσον λειτουργούν ως στυγνοί επαγγελματίες και όχι ως λειτουργοί του δημόσιου συμφέροντος.


110

Documents

Typos