COĞRAFYA

TYT - AYT

SORU KİTABI

2

JENERİK

Üniversite Hazırlık Soru Kitabı TYT - AYT Coğrafya

OL00-SS.02SKT03

978-605-2175-84-2

Aykut Yüceil

TestOfis

TestOkul Dizgi ve Grafik Servisi

Güler Çilingir

Nilgün Aydoğan

WPC Matbaacılık San. Tic. A.Ş. Osmangazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No:17 Esenyurt - İSTANBUL tlf: 0 212 886 83 30

0 212 275 00 35 www.testokul.com - destek@testokul.comGülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15/E Halim Meriç İş Merkezi Kat: 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılıktan yazılı izin alınmadan kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazar

video çözümler

dizgi-mizanpaj

yayın editörü

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

copyright

Bu kitapta kullanılan görsellerin büyük bir kısmı https://www.shutterstock.com/ sitesinden kurumsal üyeliğimizle

alınmıştır. Bazı görsellerde http://cografyaharita.com/ sitesinden ve TTKB’nin onayladığı ders kitaplarından

yararlanılmıştır.

Öncelikle tüm samimiyetimizle hepinize içten bir Merhaba,

Farklı ve olabilecek en güncel şekilde hazırlanmış yepyeni BİR soru kitabıyla karşınızdayız. Sınav sisteminde

yaşanan değişimi, müfredatı ve yeni yaklaşımları tamamıyla özümsemiş bir ekibin elinden çıkan bu soru

kitabının farklılığını ve artı yönlerini, kitabı biraz incelediğinizde herkes gibi sizin de hissedeceğinizden

eminiz.

“Yeni Sisteme Yeni BİR Soru Kitabı” sloganıyla sunmaktan kıvanç duyduğumuz yeni kitabımızı size ve tüm

eğitim dünyasına anlatmak istiyoruz. Kitabımızın ilk olarak üç önemli özelliği var:

1. Bilgilendiren: Kitabımızdaki her ünitenin en başında o üniteyle ilgili hem hazırlık sürecini kolaylaştıran

başlangıç yazısı hem de testlere başlamadan önce muhtemel eksik noktaları tamamlayacak özet bir anlatım

yer alıyor. Kısaca kitaplarımız ilk iş “Bilgilendiriyor”.

2. İnteraktif: Kitaplarımız sadece kağıda basılı sorulardan oluşmuyor. Bu kitaplarda yer alan tüm

soruların video çözümleri ve Bulut Okuma ile kolayca değerlendirilen bir veri tabanı var. Üstelik her üniteyi

ve dolayısıyla her testi çözmeyi hedefliyor. Çözen ve çözdüğünü belirtenlere sosyal medya hesaplarımızla

destek olmak da bizden. Kısacası bu kitaplar sözde değil, özde “İnteraktif”.

3. Realist: Kitaplarımıza olan güvenimizi belki de en çok bu özelliği sağlıyor kitaplarımızın. Realist yani

gerçekçi olması. Sınav sistemlerindeki değişim, ÖSYM’nin yeni soru stilleri oluşturması ve hayatın her

alanının bir soru olarak karşımıza çıkabilme ihtimali bu kitabın temel dayanaklarından biri. Kısaca gerçek

ve güncel bir sınav hazırlığı yapmak için “Realist”.

Bilgilendiren, İnteraktif ve Realist sıfatlarının ilk harfleriyle oluşturduğumuz BİR kitabımız bu özelliklerinden

dolayı sadece bir test kitabı değil. Çözülen her soruyla üniversite hedefine adım adım yaklaşılırken planlama

sayfasındaki bilgiler, bu sürecin somut karşılığını gösteriyor. Her bir üniteye başlanırken o ünite boyunca

çözülecek soru sayısının bilinmesi, çalışma planınızı oluştururken size yardımcı olacaktır.

Kitabımızdaki soruların video çözümlerine Bulut Okuma uygulamasının yanı sıra web sitemizdeki

(www.testokul.com) öğrencilere özel menüsünden ulaşabilirsiniz.

Biz, güzel bir kitap oluşturduğumuza ve kitabımızın onu kullanan herkesin dünyasında küçük de olsa bir

değişim gerçekleştirebileceğine inanıyoruz. Biliyoruz ki inanmak çok şeydir...

Saygıdeğer Öğretmenlerimiz ve Sevgili Öğrenci Arkadaşlarımız,

GİRİŞ

3

4

TANITIM

Çözdüğüm testleri takip etmeliyim ve herkesle

paylaşmalıyım diyenlereBir Plan

Üniteye başlarken bir ısındırma yazısı

arayanlaraBir Yazı

Ünite başında hızlıca öğrenmek isteyenlere

Önce Bir Özet

5

Ünite sonunda mutlaka genel tekrar yapılmalı,

diyenlereGenel Bir Test

Seviye-1 testi kolay geldi, daha zoru

yok mu, diyenlere2. Seviye Bir Test

Özetin ardından korkmadan soru

çözmek isteyenlere, 1. Seviye Bir Test

6

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER - IÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 12

Doğa ve İnsan ....................................................................................................................... 16

Paralel ve Meridyenler ........................................................................................................... 20

Enlem Etkisi .......................................................................................................................... 22

Boylam Etkisi ve Yerel Saatler .............................................................................................. 24

Coğrafi Koordinatlar .............................................................................................................. 30

Coğrafi Konum ...................................................................................................................... 32

Coğrafi Koordinatlar ve Coğrafi Konum ................................................................................ 34

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 36

Dünya’nın Şekli ve Sonuçları ................................................................................................. 40

Günlük Hareket ve Sonuçları ................................................................................................. 42

Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareket ............................................................................................. 44

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 48

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 52

Haritayı Oluşturan Unsurlar .................................................................................................. 56

Harita Türleri ve Haritalardan Yararlanma ............................................................................ 58

Ölçek Kavramı ve Hesaplamalar ........................................................................................... 60

Haritalar ve Ölçekler ............................................................................................................. 64

Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemleri ................................................................... 66

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 70

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 72

Atmosfer ve İklimin Etkileri ................................................................................................... 76

Sıcaklık ve İzoterm Haritaları ................................................................................................ 78

Atmosfer Basıncı .................................................................................................................. 82

Rüzgârlar .............................................................................................................................. 84

Nem ve Yağış ........................................................................................................................ 86

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 90

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 94

Büyük İklim Tipleri ................................................................................................................ 98

Türkiye İklimi ......................................................................................................................... 102

7

Bitki Örtüsü ........................................................................................................................... 106

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 108

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 112

Yerin Yapısı, Jeolojik Devirler, Kayaçlar ................................................................................ 116

Levha Hareketleri ve İç Kuvvetler .......................................................................................... 120

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 124

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 126

Dünyada ve Türkiye’de Topraklar .......................................................................................... 130

Akarsular ve Yer Altı Sularının Oluşturduğu Yer Şekilleri ...................................................... 136

Rüzgârların ve Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri ............................................................. 140

Kıyılarda Oluşan Yer Şekilleri ve Kıyı Tipleri .......................................................................... 142

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 144

Türkiye’nin Yer Şekilleri ......................................................................................................... 148

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 152

Dünyada Su Varlığı ................................................................................................................ 154

Türkiye’de Su Varlığı ............................................................................................................. 156

Dünyada ve Türkiye’de Su Varlığı .......................................................................................... 158

2. ÜNİTE: BEŞERÎ SİSTEMLER - IÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 162

Nüfus Yapısı ve Nüfus Piramitleri ......................................................................................... 166

Nüfus Politikaları .................................................................................................................. 170

Nüfusun Gelişimi ve Dağılışı ................................................................................................. 172

Türkiye’de Nüfus ve Projeksiyonlar ....................................................................................... 174

Dünyada ve Türkiye’de Göçler ............................................................................................... 178

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 182

Kır Yerleşmeleri .................................................................................................................... 186

Kent Yerleşmeleri .................................................................................................................. 188

Türkiye’de Yerleşmeler .......................................................................................................... 190

Kır ve Kent Yerleşmeleri ........................................................................................................ 192

8

3. ÜNİTE: KÜRESEL ORTAM - IÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 196

İşlevsel ve Şekilsel Bölgeler .................................................................................................. 198

Uluslararası Ulaşım Hatları ................................................................................................... 202

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 206

4. ÜNITE: ÇEVRE VE TOPLUM - IÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 210

İnsanın Doğal Ortama Etkileri ............................................................................................... 214

Doğal Afetler ve Ekstrem Doğa Olayları ................................................................................ 216

Türkiye’de Doğal Afetler ........................................................................................................ 218

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 220

5. ÜNITE: DOĞAL SİSTEMLER - IIÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 224

Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler ............................................................... 228

Ekosistemler ve Madde Döngüleri ......................................................................................... 232

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 236

6. ÜNİTE: BEŞERÎ SİSTEMLER - IIÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 242

Ekonomik Faaliyet Türleri; Üretim, Tüketim ve Dağıtım ........................................................ 244

Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel Etkileri ................................................................ 248

Dünyada ve Türkiye’de Doğal Kaynaklar ............................................................................... 252

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 256

Önce Bir Özet ........................................................................................................................ 260

Türkiye’nin Ekonomi Politikaları ............................................................................................ 264

Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı ................................................................................ 266

Türkiye’de Tarım .................................................................................................................... 268

Türkiye’de Hayvancılık .......................................................................................................... 274

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 276

9

Türkiye’de Madenler .............................................................................................................. 278

Türkiye’de Enerji Kaynakları .................................................................................................. 280

Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları .............................................................................. 284

Türkiye’de Sanayi .................................................................................................................. 286

Türkiye’de Ulaşım .................................................................................................................. 290

Türkiye’de Ticaret ................................................................................................................. 294

Türkiye’de Turizm .................................................................................................................. 298

Türkiye’de Hizmet Sektörü ................................................................................................... 302

Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Projeleri ................................................................................. 304

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 306

7. ÜNITE: KÜRESEL ORTAM - IIÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 310

İlk Kültür Merkezi ve Kültür Bölgeleri .................................................................................... 314

Kültür Bölgeleri ve Türk Kültürü ............................................................................................ 316

Jeopolitik Konum ve Türkiye’nin Jeopolitiği ......................................................................... 318

Sıcak Çatışma Bölgeleri ........................................................................................................ 322

Küresel Ticaret Bölgeleri ....................................................................................................... 324

Küresel Turizm ...................................................................................................................... 330

Ülkelerin Gelişmişlik Seviyeleri ............................................................................................. 334

Uluslararası Örgütler ............................................................................................................. 340

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 344

8. ÜNITE: ÇEVRE VE TOPLUM - IIÖnce Bir Özet ........................................................................................................................ 350

Çevre Sorunları ve Türleri ...................................................................................................... 354

Doğal Kaynak Kullanımının Çevresel Etkileri ......................................................................... 358

Arazi Kullanımının Çevresel Etkileri ...................................................................................... 362

Küresel Çevre Sorunları ......................................................................................................... 364

Çevre Sorunlarının Çözümü ve Çevresel Örgütler ................................................................. 366

Genel Bir Test ........................................................................................................................ 372

Cevap Anahtarı ............................................................................................. 379

10

ÜNİTE

1

HEDEFDOĞAL SİSTEMLER - I

589ünitesinde toplam

#testokulgençlerinyanında #başarınıpaylaş

soruçözeceğim

çözüyorumçözdüm@

test

okul

DOĞALSİSTEMLER - I

Doğal sistemler ünitesi, 9. ve 10. sınıf coğrafya konularının büyük kısmını kapsamaktadır. Fiziki coğrafya konularını içeren bu bölüm, TYT sınavının coğrafya bölümünün de temelini oluşturmaktadır. Her yıl mutlaka bir-den fazla soru ile sınavlarda yer alan bu konu, coğrafyanın ilerleyen bö-lümlerinin ve AYT sınavı coğrafya konularının da alt yapısını oluşturması açısından ayrıca öneme sahiptir. Bu ünitedeki konuların iyi kavranması, sonraki konuların da öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.

ANALİZ

11

PLANçö

züle

cek

soru

sayı

sı Özet Test 01 Test 02 Test 03 Test 04 Test 05 Test 06 Test 07 Test 08 Test 09 Test 10 Toplam

– 9 8 11 12 12 11 10 10 9 8 100

DOĞA VE İNSAN - COĞRAFİ KOORDİNATLAR

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 46 Test 47 Test 48 Test 49 Test 50 Test 51 Test 52 Test 53 Test 54 Test 55 Test 56 Toplam

– 10 10 11 9 12 9 11 9 10 12 11 114

TOPRAKLAR VE DIŞ KUVVETLER

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 25 Test 26 Test 27 Test 28 Test 29 Test 30 Test 31 Test 32 Test 33 Toplam

– 12 11 8 8 9 10 10 8 8 84

İKLİM ELEMANLARI

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 11 Test 12 Test 13 Test 14 Test 15 Test 16 Toplam

– 11 8 12 9 9 9 58

DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 41 Test 42 Test 43 Test 44 Test 45 Toplam

– 9 11 12 10 10 52

YERİN İÇ YAPISI

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 57 Test 58 Test 59 Toplam

– 9 10 12 31

DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE SU VARLIĞI

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 17 Test 18 Test 19 Test 20 Test 21 Test 22 Test 23 Test 24 Toplam

– 11 10 11 13 10 8 9 10 82

HARİTALAR

çözü

lece

k so

ru sa

yısı Özet Test 34 Test 35 Test 36 Test 37 Test 38 Test 39 Test 40 Toplam

– 8 11 10 9 10 11 9 68

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ, BİTKİ ÖRTÜSÜ VE TÜRKİYE İKLİMİ

12

ÖZETDOĞA VE İNSAN - COĞRAFİ KOORDİNATLAR

Doğal şartlar altında gelişen olayların oluşturduğu ortama doğal ortam adı verilir. Doğal ortamı; litosfer (taş küre), at-mosfer (hava küre), hidrosfer (su küre) ve biyosfer (canlı küre) oluşturur.

• Litosfer; kayaç, toprak, fay, deprem, volkanizma, dağ, plato, ova, vadi gibi unsurları kapsar.

• Hidrosfer; okyanus, deniz, göl, akarsu ve yer altı suyu gibi unsurlardan oluşur.

• Atmosfer; yerküreyi saran gazların bulunduğu ve hava olaylarının (yağış, rüzgâr, sis vb.) meydana geldiği ortamdır.

• Biyosfer; bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalardan yani canlılardan oluşur.

Bu dört ortam, hem kendi aralarında hem de insanla sürekli etkileşim halindedir.

COĞRAFYA

Kartografya

SosyalCoğrafya

NüfusCoğrafyası

EkonomikCoğrafya

SiyasiCoğrafyaTarihî

Coğrafya

Biyocoğrafya

Jeomorfoloji Hidrografya

Klimatoloji

Fizik

i Coğrafya

Beşerî Coğrafya

Mat

emat

ik

MeteorolojiHidroloji

Biyoloji

Jeoloji

Demog

rafi

Politik Bilim

ler

Ekonomi

Sosyoloji

Tarih

➣ Meteoroloji → Hava olaylarını inceler.

➣ Jeoloji → Yer kabuğunu inceler.➣ Jeofizik → Yer küreyi inceler.➣ Pedoloji → Toprakları inceler.➣ Sismoloji → Yer hareketlerini inceler.➣ Petroloji → Kayaçları inceler.➣ Hidroloji → Yeryüzündeki tüm su kaynaklarını inceler.➣ Oşinografi → Okyanus ve denizleri inceler.➣ Limnoloji → Gölleri inceler.➣ Potamoloji → Akarsuları inceler.➣ Biyoloji → Tüm canlıları inceler.➣ Zooloji → Hayvanları inceler.➣ Botanik → Bitkileri inceler.

İlk Çağ’da coğrafyanın gelişiminde Herodot, Platon, Aristo, Eratosthenes, Strabon ve Batlamyus gibi düşünürler önemli rol oynamıştır.

Orta Çağ’da coğrafya biliminin gelişmesinde Müslüman coğrafyacıların katkıları büyük olmuştur. Mesudi, İstahri, Biruni, İdrisi, İbni Batuta, İbni Haldun ve Uluğ Bey, Orta Çağ’a damgasını vuran ünlü Müslüman coğrafyacılar arasındadır.

Yeni Çağ’da Kristof Kolomb, Bartolomeu Dias, Vasko da Gama gibi kâşifler, coğrafya alanında önemli gelişmeler sağla-mıştır. Yeni Çağ’da Osmanlı Devleti sınırları içerisinde Pirî Reis, Kâtip Çelebi ve Evliya Çelebi’nin yapmış oldukları seyahat-ler ve ortaya koydukları eserler de coğrafyanın gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Pirî Reis Kitab-ı Bahriye, Kâtip Çelebi Cihannumâ, Evliya Çelebi Seyahatnâme eserleriyle tanınır.

Yakın Çağ’da coğrafyanın bilimsel kimlik kazanmasında özellikle Alexander von Humboldt, Carl Ritter ve Frederic Ratzel çok önemli bir yere sahiptir.

Coğrafi Koordinatlar

Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açısal değerine enlem denir. Enlem etkisine bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe, paralellerin uzunluğu, iki meridyen arasındaki mesafe, yer çekimi, çizgisel hız vb. özelliklerde değişme olur.

Yeryüzündeki bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açısal değerine boylam denir.

Aynı boylam üzerinde bulunan merkezlerin; yerel saatleri, öğle vakitleri, başlangıç meridyeni ile aralarındaki zaman farkı yıl boyunca aynıdır. Bir merkezin öğle vakti, aynı zamanda Güneş’in o merkezde tepe noktaya ulaştığı, güneş ışınlarının o gün için en büyük açıyla geldiği andır.

Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır. Doğudaki bir merkezin yerel saati, batıdakine göre her zaman daha ileridir.

13

Güneş'in Konumu

Batı

45°

45° 45°

15°

15°15°

Doğu

06.00

07.0008.00

18.00

09.0015.00

12.00

Yandaki şekilde Güneş'in doğu tarafta olması sabah ile öğle arası-nı, Güneş'in batı tarafta olması öğle ile akşam arasını ifade eder. Dolayısıyla, Güneş ışınları batıdan geliyorsa yerel saat ileri, doğu-dan geliyorsa geridir. Verilen şekillerde 15°lik açı 1 saatlik yerel saat farkını gösterir.

Yerel saat farklarının ortaya çıkardığı karışıklığın giderilmesi, sosyal ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi, haberleşme ve ulaşım gibi hizmetlerin hızlı ve düzenli şekilde sağlanması amacıyla ülkelerin tamamında ya da belirlenen bir bölümünde ortak saat (ulusal saat) uygulaması yapılır. Ülkeler saatlerini 15 ve katları olan meridyenlerin saatlerine göre ayarlar. Tür-kiye gibi doğu - batı genişliği fazla olmayan ülkelerde aynı anda tek bir saat dilimi kullanılır. Ancak Rusya, Kanada ve ABD gibi doğu - batı yönünde geniş alan kaplayan ülkeler aynı anda farklı saat dilimleri kullanır. Ülkemizde ortak saat olarak 45° Doğu boylamının yerel saati tüm yıl kullanılmaktadır.

Uluslararası Saat Dilimleri

Ülkeler arasındaki saat farklarından ortaya çıkabilecek karışıklıkları önlemek amacıyla uluslararası saat dilimleri düzen-lenmiştir. Başlangıç meridyeni olarak kabul edilen Greenwich’in 7°30ı batı ve 7°30ı doğusu arasındaki 15°lik bölüm 0. saat dilimi olarak belirlenmiştir. Greenwich’in doğusuna gidildikçe 15° ve katları olan meridyenler saat dilimlerinin merkezini oluşturur.

45° B

52°30ı

Batı

–3. Saat

diliminin merkezi

–2. Saat

diliminin merkezi

–1. Saat

diliminin merkezi

0. Saat

diliminin merkezi

+1. Saat

diliminin merkezi

+2. Saat

diliminin merkezi

+3. Saat

diliminin merkezi

+4. Saat

diliminin merkezi

37°30ı

Batı

22°30ı

Batı

07°30ı

Batı

07°30ı

Doğu

22°30ı

Doğu

37°30ı

Doğu

52°30ı

Doğu

67°30ı

Doğu

30° B 15° B 0° 15° D 30° D 45° D 60° D

Bir noktanın koordinatları tanımlanırken enlem ve boylam değeri kullanılır. Bir alanın koordinatları tanımlanırken bu alanın sınırlarını oluşturan enlem ve boylamlar kullanılır.

40°

60° 30°50° 20°10° 0° 10°

E

G

F

40° 20° 30° 40°40°

30°

20°

10°

30°

20°

0°

10°

Şekildeki E alanının koordinatları; 20°- 30° Kuzey enlemleri, 10°- 50° Batı boylamlarıdır.

F alanının koordinatları; 10°- 30° Güney enlemleri, 20°- 40° Doğu boy-lamlarıdır.

G alanın koordinatları; 10° Kuzey - 20° Güney paralelleri, 10° Doğu - 20° Batı meridyenleridir.

14

ÖZET

30°

0° 10°10° 20° 30°

20°

10°

0°

10°

20°

G

E

C F

D

B

AKoordinat sisteminde verilen uzunluk ve alanlar birbirinden farklı olabilir. Yandaki şe-kilde verilen A, B, C uzunluklarının içinden geçen paralel sayısı aynıdır. Paraleller arası mesafe her yerde aynı olduğu için bu uzunluklar birbirine eşittir.

D, E, F ve G uzunluklarının içinden geçen meridyen sayısı aynıdır. Ancak meridyenler arası mesafe Ekvator’dan kutuplara doğru azaldığı için D hattı en uzun, E ve F birbirine eşit, G hattı en kısadır.

0°

Ekvator

1000 km

R

1000 km

P

Yandaki şekilde verilen P hattı Ekvator’a yakın olduğu için bu bölgede meridyenler arası mesafe uzundur. Dolayısıyla 1000 km’lik mesafeden geçen meridyen sayısı azdır. R hattı Ekvator’a uzak olduğu için bu bölgede meridyenler arası mesafe kısadır. Bu bölgede 1000 km’lik mesafeden geçen meridyen sayısı daha fazladır. Bunun sonucunda ulaşılan nokta-ların yerel saati farklı olacaktır.

Coğrafi Konum

Coğrafi konum, yeryüzündeki herhangi bir yerin, unsurun ya da meydana gelen bir olayın nerede olduğunu ifade eder. Coğrafi konum, mutlak (matematik) ve göreceli (özel) konum olmak üzere iki şekilde ifade edilir.

Mutlak Konum

Herhangi bir yerin Ekvator ve başlangıç meridyenine göre konumunu ifade eder. Bir merkezin, bulunduğu enlem, boylam, yarım küre ve matematik iklim kuşağına bağlı ortaya çıkan özellikleri mutlak konum kapsamında değerlendirilir.

Bir merkezin;

➣ çizgisel hızı, gündüz süresi, yer çekimi kuvveti gibi özellikleri bulunduğu enleme,

➣ yerel saati, bulunduğu saat dilimi gibi özellikleri bulunduğu boylama,

➣ 21 Haziran’da hangi mevsime başladığı, hangi aylarda sıcaklığının en yüksek olduğu gibi özellikler bulunduğu yarım küreye bağlı olduğu için mutlak konumla ilgilidir.

Göreceli Konum

Bir merkezin, çevresindeki önemli yollar, denizler, ülkeler, dağlar ve doğal kaynaklar gibi yerel değişkenler açısından başka bir merkeze göre tanımlanmasına göreceli konum denir. Yer şekilleri, yükselti, yağış, nem, karasallık, denize göre konum, yer altı unsurları ve jeopolitik konum gibi özelliklere bağlı olarak ortaya çıkan durumlar göreceli konuma bağlıdır.

Bir merkezin; dağlarının kıyıya uzanış yönü, yıllık ve günlük sıcaklık farkları, yağış rejimi, depremselliği, maden yatakları, önemli boğazlara sahip olması gibi özellikleri göreceli konumuyla ilgilidir.

DOĞA VE İNSAN - COĞRAFİ KOORDİNATLAR

15

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

0°

0°

36° KTR

42° K

26° D

45° D

Türkiye; 36°- 42° Kuzey paralelleri ve 26°- 45° Doğu meridyenleri arasında yer almakta-dır.

Türkiye’nin mutlak konumunun sonuçlarından bazıları şunlardır:

➣ En kuzeyi ve en güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık yaklaşık 666 km’dir.

➣ Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

➣ Güneş ışınları düz bir zemine hiçbir zaman 90° açı ile düşmez.

➣ Güneyden kuzeye doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları genel olarak düşer.

➣ Güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı artırırken kuzeyden esenler düşürür.

➣ Dağların güney yamaçları, bakı etkisiyle, kuzey yamaçlara göre daha çok ısınır.

➣ Güneş ışınlarını 21 Aralık’ta en küçük açıyla, 21 Haziran’da ise en büyük açı ile alır.

➣ En doğusu ve en batısı arasındaki zaman farkı 76 dakikadır.

➣ 2. ve 3. saat dilimleri içinde yer alır.

Türkiye, sahip olduğu göreceli konum özelliklerinden dolayı dünyanın önemli ülkelerinden biridir. Türkiye’nin göreceli konumunun sonuçlarından bazıları şunlardır:

➣ Üç tarafı denizlerle çevrilidir.

➣ Avrupa ve Asya kıtalarını birbirine bağlayan köprü konumundadır.

➣ Tarih boyunca farklı medeniyetlere beşiklik etmiştir.

➣ Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan İstanbul Boğazı ile Çanakkale Boğazı’na sahiptir.

➣ Üç kıtanın birbirine yaklaştığı yerde bulunur.

➣ Yakın bir jeolojik zamanda oluşmuştur.

➣ Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m).

➣ Dağlar genel olarak doğu- batı doğrultusunda uzanır.

➣ Yer şekilleri, iklim ve bitki örtüsü kısa mesafede değişiklik gösterir.

➣ Tarım ürünleri çeşitliliği fazladır.

➣ Petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olan Orta Doğu ve Kafkas ülkelerine yakın olduğundan, çevresindeki ülkeler için önemli bir enerji koridorudur.

16

1. SEVİYE

Test 011. Aşağıda, karadan taşınan kaya vb. malzemelerle

deniz üzerine inşa edilen adaların fotoğrafı verilmiş-tir.

Bu yapı ile ilgili,

I. Hidrosfer, litosfer ve biyosferde değişime neden olmuştur.

II. İnsan-doğa etkileşimi açısından, insanın doğayı değiştirmesine örnektir.

III. Ekonomik faaliyetlerin doğal çevreye zarar ver-meden de sürdürülebileceğine örnek oluştur-maktadır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

2. 15. ve 16. yüzyılda gerçekleşen coğrafi keşifler sırasında birçok yeni kara parçası, boğaz ve deniz keşfedilmiş, bu keşiflerin coğrafyaya ve haritacılığa önemli katkıları olmuştur.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu dönemde-ki gelişmelerden biri değildir?

A) Afrika Kıtası’nın güney uç noktası keşfedilmiştir.

B) Amerika Kıtası'na ilk kez ulaşılmıştır.

C) Avrasya kara parçasının doğu kıyıları keşfedil-miştir.

D) Avrupa'dan Hindistan’a deniz yoluyla gidilmiştir.

E) Deniz yoluyla ilk dünya turu yapılmıştır.

3. "Aralık ayı boyunca Konya’nın bazı ilçelerinde etkili olması beklenen fön rüzgârının hava sıcaklığını yak-laşık 10 °C artırması beklenmektedir. Bu sıcaklığın, mevsim normallerinin birkaç derece üzerinde olduğu ve sıcaklığın güneyden gelen alçak basınç etkisiyle birkaç derece daha yükselebileceği bildirildi. Yüksek sıcaklıktan dolayı kar erimelerinin çok hızlı bir şekil-de gerçekleşeceği ve akarsularda ani bir yükselme yaşanacağı tahmin ediliyor. Bu durumun akarsu ve göllerde taşkınlara neden olabileceği de belirtildi."

Bu parçada anlatılanlar, doğayı oluşturan dört temel ortamdan hangi ikisi arasındaki etkileşime örnek olur?

A) Litosfer – Biyosfer

B) Hidrosfer – Litosfer

C) Atmosfer – Hidrosfer

D) Biyosfer – Hidrosfer

E) Atmosfer – Litosfer

4.

Yer şekilleri

Yerleşme

I.

II.

Canlılarİklim

Teknoloji

Sular

Nüfus

Doğal Sistemler

Coğrafya

Beşeri Sistemler

Coğrafyanın bölümleri ile ilgili verilen kavram haritasında boş bırakılan yerlere gelmesi gere-kenler aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleşti-rilmiştir?

I II

A) Topraklar Ekonomik faaliyetler

B) Göçler Dış Kuvvetler

C) Turizm Ekonomik faaliyetler

D) Deprem Heyelan

E) Göçler Volkanizma

DOĞA VE İNSAN - 1

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

101185

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) 17

5. Aşağıda verilenlerden hangisi, tarım coğrafyası-nın ilgili olduğu konular arasında değildir?

A) Entansif tarım yöntemlerinin, tarımsal verim üze-rindeki etkisi

B) Engebeli alanlar ile kıl keçisi yetiştiriciliğinin yoğun olduğu bölgeler arasındaki ilişki

C) Plantasyon tarımının yaygın olduğu bölgeler

D) Tarım makineleri üreten tesislerin AR-GE çalış-maları

E) Tatlı su balıkçılığının, toplam su ürünleri üretimi içindeki payı

6. Orta Çağ’da coğrafya açısından en önemli ilerleme, Müslüman bilim adamlarının eski eserleri tercüme etmesi ve bu bilgileri geliştirmesiyle yaşanmıştır.

Aşağıda verilenlerden hangisi, sözü edilen dönemde coğrafyaya katkı sağlayan bilim insan-ları arasında yer almaz?

A) İbni Haldun B) İdrisi

C) Mesudi D) Batlamyus

E) Uluğ Bey

7. Fiziki coğrafyanın konusunu; hava küre (atmosfer), su küre (hidrosfer), taş küre (litosfer) ve canlılar küresi (biyosfer) oluşturur

Aşağıda verilenlerden hangisi biyosfer içinde yer alan unsurlardan biri değildir?

A) Hayvanlar

B) Ormanlar

C) Mikroorganizmalar

D) Fay hatları

E) İnsanlar

8. Coğrafya öğretmeni Burçin Hanım, sınıfı üç gruba ayırarak aşağıdaki konuları araştırmalarını istemiştir.

I. Grup : Hazar Bölgesi ve Türkiye’de boru hatları- nın dağılışı,

II. Grup : Coğrafi araştırmalarda internet kulla- nımının payı,

III. Grup : İzmir kentinde yapılması planlanan metro hatlarının güzergahı

Buna göre, öğretmenin çalışma gruplarına verdi-ği konular coğrafyanın hangi bölümüyle ilgilidir?

A) Klimatoloji

B) Ulaşım coğrafyası

C) Sanayi coğrafyası

D) Nüfus coğrafyası

E) Biyocoğrafya

9. Bir coğrafya öğretmeninin, coğrafyanın alt dalla-rından bazılarıyla ilgili ifade ettiği tanımlar aşağıda verilmiştir.

• Harita ve harita benzeri gösterimleri üretmek amacıyla uygulanan, gerekli tüm çalışma ve teknikleri kapsar.

• Belirli bir alanda bulunan nüfusun yapısını, nite-liğini, dinamik özelliklerini inceler.

• Canlıların yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri inceler.

• Yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan iç ve dış kuvvetleri, bu kuvvetlerin meydana getirdiği yeryüzü şekillerinin oluşumunu ve dağılışını in-celer.

Buna göre öğretmen, aşağıdakilerden hangisinin tanımını ifade etmemiştir?

A) Hidrografya B) Demografi

C) Biyocoğrafya D) Jeomorfoloji

E) Kartografya

18

2. SEVİYE

Test 021. Aşağıda insan doğa etkileşimini gösteren şema

verilmiştir.

İnsan - Doğa Etkileşimi

I. İnsanın Doğaya Bağımlı Olması

II. İnsanın Doğaya Adapte Olması

III. İnsanın Doğayı Değiştirmesi

Buna göre, numaralandırılmış bölümlerle ilgili verilen aşağıdaki örneklerden hangisi yanlıştır?

A) I - Tarımsal faaliyetlerin gerçekleşebilmesi için yağışlı dönemin beklenmesi

B) II - Kuzey Kutup Dairesi’ne yakın bölgelerde yerleşmeler kurulması

C) III - Engebeli arazilerin taraçalandırılarak tarım alanı haline getirilmesi

D) I - Seralarda, kış döneminde yaz bitkilerinin yetiştirilebilmesi

E) II - Sıcak bölgelerde meskenlerin açık renklere boyanması

2. Ekonomik faaliyetlerde ve beşerî yaşamda ilkel koşulların devam ettiği alanlarda doğa karşısın-da insan korumasız kalabilir. Teknolojinin geliştiği, yaşam standartlarının yükseldiği alanlarda ise doğa-nın insan üzerindeki olumsuz etkisi azaltılabilmekte-dir.

Buna göre, aşağıda verilen ülkelerin hangisinde oluşacak şiddetli bir tsunaminin, beşerî faaliyet-lere ve insan yaşamına etkisi daha fazla olur?

A) Japonya B) Avustralya C) ABD

D) Bangladeş E) Güney Kore

3. İnsan ile doğa arsındaki etkileşim insanın varolu-şundan bu yana sürmektedir. Giderek gelişen bu etkileşim, her iki taraf için de olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.

Buna göre, aşağıdakilerin hangisinde beşerî faaliyetlerin doğal koşullar üzerindeki olumsuz etkisinden bahsedilmemiştir?

A) Önceden tespit edilemeyen ekstrem doğa olay-larının can ve mal kaybına neden olması

B) Bataklıkların kurutulduğu alanlarda yaşayan canlıların çoğunun yok olması

C) Demir - çelik fabrikalarında soğutma amaçlı kul-lanılan suyun, su ekosistemlerine zarar vermesi

D) Şehirleşmenin yoğunlaştığı alanlarda, yer altına sızan su miktarının azalması

E) Dünyadaki toplam enerji üretiminin büyük kısmı-nın fosil yakıtlardan sağlanması

4. Coğrafya, uzun yıllar boyunca, doğal koşulları anla-maya çalışan, bunun için de gezi ve gözlem yapan bilim insanları tarafından geliştirilmiştir. Coğrafyayla ilgili modern araştırma, yöntem ve tekniklerin ortaya çıktığı 18. yüzyıl sonlarıyla 19. yüzyıl başları, coğ-rafyanın gerçek anlamda bilimsel kimliğine kavuşma dönemidir.

Coğrafyanın bilimsel kimliğe kavuştuğu bu dönemde;

I. Kristof Kolomb,

II. Carl Ritter,

III. Evliya Çelebi,

IV. Alexander Von Humboldt

bilim adamlarından hangileri coğrafyaya katkı sağlamıştır?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve IV

D) II ve IV E) III ve IV

DOĞA VE İNSAN - 2

Soru Soru Soru

C E

V A

P L

A R

Num

ara AD SOYAD

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1

2

3

4

5

A B C D E

6

7

8

9

10

A B C D E

11

12

13

14

15

A B C D E

101186

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) 19

5. Doğal ortam içerisinde; yer küreyi çepeçevre saran gazlardan oluşan ve hava olaylarının meydana geldiği ortama ---- adı verilir. Bu ortamın varlığının, ---- gibi hava olaylarının gerçekleşmesinde önemi büyüktür. Bu ortam üzerinde araştırma yapan bilim dallarına, ---- ve ---- örnek verilebilir.

Aşağıda verilenlerden hangisi açıklamada boş bırakılan alanlara yazılabilecek kavramlardan değildir?

A) Klimatoloji B) Atmosfer

C) Deprem D) Yağmur

E) Meteoroloji

6. I. Bu dönemde coğrafya, diğer pek çok bilim gibi Batı dünyasındaki gelişmeler sayesinde önem-li aşama kaydetmiş ve bir bilim olarak temelleri atılmıştır.

II. Bu dönemde coğrafya, basit gözlemler ve bu gözlemlerden elde edilen bilgilerden faydalanı-larak hazırlanmış basit harita çizim denemeleri-ne dayanmaktadır.

III. Bu dönemde Müslüman bilim insanlarının kat-kısı, coğrafyanın gelişmesinde en önemli etken olmuştur.

IV. Bu dönem, Dünya üzerinde bilinmeyen kara par-çalarının büyük kısmının neredeyse 50 yıl içinde keşfedildiği, coğrafyanın inceleme alanının da genişlediği bir süreci içerir.

Coğrafyanın gelişimi ile ilgili verilen numaralan-dırılmış bilgilerin eskiden yeniye doğru sıralama-sı, aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) I, II, IV, III B) II, I, III, IV

C) II, III, IV, I D) IV, II, I, III

E) IV, III, I, II

7. Aşağıda verilen yargılardan hangisine ulaşılır-ken, coğrafyanın hem dağılış hem de nedensellik ilkelerinden yararlanılmıştır?

A) Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi erozyon hızını artırır.

B) Bir hava kütlesinin sıcaklığının artması duru-munda maksimum nemi de artar.

C) Konya çevresinde bozkır bitki örtüsüne ait geven, yavşan otu, çoban yastığı gibi türlere rastlanır.

D) Türkiye'de sanayi tesislerinin en seyrek olduğu bölge Doğu Anadolu Bölgesi'dir.

E) Yazların kurak ve sıcak geçmesi, Akdeniz ve Ege kıyılarında deniz turizminin gelişmesini sağ-lamıştır.

8. Nüfusun fazla, ekonomik faaliyetlerin yoğun ve çeşitli olduğu yerlerde, insanın doğa üzerindeki olumsuz etkileri daha fazladır.

I II

III

IV V

Buna göre haritadaki numaralandırılmış alanla-rın hangisinde insanın doğa üzerindeki olumsuz etkisi daha fazladır?

A) I B) II C) III D) IV E) V