Uchwała Nr ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

Druk Nr 353/2019

Projekt z dnia 12.11.2019

Uchwała Nr                     Rady Miejskiej w Łodzi

z dnia                      2019 r.

w sprawie przyjęcia „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022”.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 506, 1309, 1571, 1696 i 1815) oraz art. 87 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r. poz. 2067 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 730 i 1696), Rada Miejska w Łodzi

uchwala, co następuje:

§ 1. Przyjmuje się „Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata2019-2022”, zaopiniowany pozytywnie przez Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, stanowiący załącznik do uchwały.

§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Łodzi.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Łódzkiego.

PrzewodniczącyRady Miejskiej w Łodzi

Marcin GOŁASZEWSKI

Projektodawcą jest

Prezydent Miasta Łodzi

Projekt

Strona 1

Załącznik do uchwały NrRady Miejskiej w Łodziz dnia 2019 r.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022

URZĄD MIASTA ŁODZI

Departament Architektury i Rozwoju

Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków

opracował zespół:

Kamila Kwiecińska-Trzewikowska, Miejski Konserwator Zabytków

Aleksandra Sztuka-Tulińska, Kierownik Oddziału ds. Zarządzania Dziedzictwem

Łódź 2019

WPROWADZENIE

Gminny program opieki nad zabytkami opracowywany i przyjmowany jest na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r. poz. 2067 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 730 i 1696), która zobowiązuje jednostki samorządu terytorialnego do sporządzenia i przyjęcia tego dokumentu na okres 4 lat. W ustawie tej określone zostały główne cele sporządzania gminnych programów opieki nad abytkami, do których należą:- włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;- uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowegoi dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrodyi równowagi ekologicznej;- zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;- wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;- podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;- określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;- podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami[footnoteRef:1]) . [1: ) Art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.]

Pierwszym tego typu programem sporządzonym dla łódzkich zabytków był Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2014-2017 przyjęty UchwałąNr XCVI/2002/14 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 22 października 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 4429). Jego zadaniem było przede wszystkim określenie strategii i stworzenie ram dla realizacji zadań dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, które będą realizowane w latach 2014-2017. Był to program w całości dedykowany ochronie i opiece nad zabytkami na terenie gminy, definiował skalę problemu dziedzictwa kulturowego miasta i związany z nią ogrom potrzeb. Został on pomyślany jako dokument startowy, który powinien być istotnym punktem odniesienia dla programów konstruowanych na kolejne okresy czteroletnie, z konieczną modyfikacją, uwzględniającą nowe uwarunkowania prawne i administracyjne oraz zmieniające się warunki gospodarcze i społeczne.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022 został opracowany na podstawie analiz i diagnoz prowadzonych w oparciu o zasób zabytkowy miasta w kontekście problemów i wyzwań stawianych miastom w dobie szybkiego i trudnego do kontrolowania rozwoju stojącego niekiedy w kontrze do ochrony dziedzictwa kulturowego. Nie bez znaczenia pozostają również doświadczenia i wnioski płynące z realizacji pierwszego programu, który wyznaczył cele i kierunki oraz pomógł zweryfikować ich słuszność.

Niniejszy dokument, pozostający kontynuacją założeń Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2014-2017, został podzielony na trzy zasadnicze części:I.  Analizy i podstawy prawne Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022,II.  Założenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022 oraz Lista planowanych działań w ramach Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022,III.  Załączniki.

Część pierwsza stanowi analizę istniejącego zasobu dziedzictwa kulturowego Łodzi. Zawiera również przegląd dokumentów na szczeblu krajowym, wojewódzkim i lokalnym, które odnoszą się w swojej treści do problematyki ochrony zabytków w Łodzi.

Druga część zawiera główne idee programu, określa szczegółowo cel strategiczny,a także wynikające z niego cele operacyjne i kierunki. Prezentuje najistotniejszy aspekt programu, tj. listę działań prowadzących do osiągnięcia wyznaczonych celów, przewidzianych do realizacji w latach 2019-2022.

Integralną częścią dokumentu są załączniki stanowiące część trzecią: gminna ewidencja zabytków obejmująca spis obiektów, zespołów budowlanych, zespołów urbanistycznych, parków i cmentarzy na terenie Łodzi, a także mapy ilustrujące formy ochrony zabytków funkcjonujące w Łodzi.

CZĘŚĆ I

ANALIZY I PODSTAWY PRAWNE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA ŁODZI NA LATA 2019-2022

DIAGNOZA ZASOBU ZABYTKOWEGO I STANU ZACHOWANIA

1. Ogólna charakterystyka

Łódź posiada największy w Polsce obszar śródmiejski zajmujący powierzchnię około 1400 ha, składający się ze zwartej historycznej zabudowy mieszkalnej i kompleksów fabryczno-rezydencjonalnych, pochodzących z lat 1830-1914 i okresu dwudziestolecia międzywojennego. Na tą charakterystyczną strukturę składa się około 8 tysięcy obiektów historycznych: 4 tysiące kamienic frontowych, 27 pałaców-rezydencji przemysłowcówi 47 fabrykanckich willi z założeniami parkowymi lub ogrodowymi, a także około 300 zespołów fabrycznych, ulokowanych w obrębie Strefy Wielkomiejskiej stanowiącej serce Łodzi. Do wybuchu I wojny światowej porównywalnie duży obszar wielkomiejski miały jedynie m.in. Warszawa i Wrocław, których układ i substancja zostały poważnie zniszczone w trakcie II wojny światowej. Dzięki stosunkowo niewielkim zniszczeniom wojennym łódzki zespół śródmiejski cechuje więc autentyzm, jakiego nie można odnaleźć w innych dużych miastach polskich. Łódź do dziś posiada nie tylko pierwotny układ urbanistyczny – układ komunikacyjny i podziały parcelacyjne z okresu Królestwa Polskiego wraz z nawarstwieniami ilustrującymi żywiołowy rozwój miasta w drugiej połowie XIX wieku, ale przede wszystkim zachowany niemal całkowicie zabytkowy zespół budowlany, prezentujący ogromną różnorodność stanowiącą najważniejszą wartość tego specyficznego miasta.

W zróżnicowanym architektonicznie krajobrazie Łodzi widoczne są wyraziste przemiany architektoniczne - od domów rękodzielniczych po rezydencje przemysłowców, od późnego klasycyzmu po modernizm. Jedynie w Łodzi zachowały się tak liczne wartościowe pod względem architektonicznym kompleksy przemysłowe ilustrujące różne formy i typy budownictwa industrialnego. Wszystkie te obiekty i zespoły w dużym stopniu utrzymały odpowiednią ekspozycję w przestrzeni śródmieścia i zachowały pierwotne relacje z otoczeniem.

Fenomen łódzkiej architektury polega także na fakcie, że zachowały się tutaj nie tylko wystroje zewnętrzne pochodzące z okresu gwałtownego rozwoju miasta, ale także dziesiątki wnętrz różnego typu, często o znaczących walorach artystycznych – niejednokrotnie importy z ważnych ośrodków artystycznych Europy. Wiele budowli jest dziełem wybitnych architektów działających na ziemiach polskich oraz znaczących twórców zagranicznych.

Istotnym elementem krajobrazu miejskiego są również zespoły zieleni – zabytkowe parki i ogrody będące częścią dawnych założeń rezydencjonalnych, zajmujące znaczne powierzchnie i usytuowane często przy głównych ulicach. Granice miasta obejmują swym zasięgiem ponadto Las Łagiewnicki – jeden z największych miejskich kompleksów leśnych w Europie, będący reliktem rozległej niegdyś Puszczy Łódzkiej.

Obiekty i obszary o największej wartości historycznej, kulturowej i artystycznej skoncentrowane są przede wszystkim na obszarze Strefy Wielkomiejskiej, której zwarta zabudowa śródmiejska zdominowana przez budynki mieszkalne wraz z obszarami poprzemysłowymi, decyduje o wyjątkowości miasta w skali Polski, a także stanowi wyróżniający się historyczny krajobraz miejski na terenie Europy.

DIAGNOZA FORM I STANU OCHRONY ZABYTKÓW

1. Organy ochrony zabytków

1.1. Organy na szczeblu państwowym i wojewódzkim

Zgοdnie z art. 89 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami organami ochrony zabytków są minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje Generalny Konserwator Zabytków (którego zadania określa art. 90 ww. ustawy) oraz wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje wojewódzki konserwator zabytków (którego zadania określa art. 91 ust. 4 ww. ustawy).

1.2. Organy na szczeblu samorządowym

Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Prezydent Miasta Łodzi sprawuje zadania związane z instytucjonalną ochroną zabytków. W strukturze Urzędu Miasta Łodzi od 1996 roku istnieje stanowisko Miejskiego Konserwatora Zabytków, który od roku 2016 kieruje Biurem Miejskiego Konserwatora Zabytków w Departamencie Architektury i Rozwoju. Miejski Konserwator Zabytków realizuje zadania własne, do których należą m.in.:- udzielanie dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków położonych na obszarze miasta Łodzi,- udzielanie dotacji celowych na roboty budowlane polegające na remonciei przebudowie oraz na prace konserwatorskie i prace restauratorskie w odniesieniu do nieruchomości niewpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji,- ubieganie się o dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków będących własnością Miasta Łodzi,- sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem warunków należytego utrzymania, konserwacji i opieki nad zabytkami będącymi własnością Miasta (w tym prowadzenie monitoringu stanu zachowania obiektów zabytkowych, uczestniczenie w oględzinach budynków organizowanych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi),- sprawowanie nadzoru nad warunkami eksploatacji i remontów obiektów zabytkowych będących własnością Miasta pod kątem zachowania w należytym stanie ich walorów konserwatorskich (w tym merytoryczny nadzór nad realizacją robót budowlanych i prac konserwatorskich w obiektach zabytkowych m.in. w ramach programu Miasto Kamienic i Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi, uczestniczenie w oględzinach obiektów przeznaczonych do wyłączenia z użytkowania),- prowadzenie działań z zakresu programu Mała Konserwacja uzupełniających prace remontowo-konserwatorskie obiektów zabytkowych będących własnością Miastaw ramach Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi,- prowadzenie analiz materiałów rewitalizacyjnych i funkcjonalno-przestrzennych,- zlecanie niezbędnych opracowań (w tym ekspertyz i analiz) służących podniesieniu jakości prac prowadzonych w obiektach zabytkowych,- opiniowanie spraw związanych ze sprzedażą przez Miasto budynków zabytkowych,- prowadzenie gminnej ewidencji zabytków w postaci bazy elektronicznej i kart adresowych,- przygotowywanie wytycznych konserwatorskich do zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,- opiniowanie projektów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie zgodności z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,- podejmowanie czynności związanych z ochroną dóbr kultury w zakresie przewidzianym w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz innymi przepisami, w tym: zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,- sporządzanie gminnego programu opieki nad zabytkami na okres 4 lat oraz jego monitoring, sporządzanie sprawozdań z jego realizacji,- sporządzanie materiałów dotyczących obiektów zabytkowych na terenie miasta Łodzi do planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych,- ustanawianie społecznych opiekunów zabytków oraz współpraca z nimi w zakresie ochrony zabytków,- składanie wniosków do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpis do rejestru zabytków nieruchomych,- prowadzenie spraw związanych z dokumentowaniem i badaniem obiektów zabytkowych,- prowadzenie magazynu detalu oraz Lapidarium Detalu wraz z działaniami promocyjnymi i edukacyjnymi na rzecz materialnego dziedzictwa kulturowego Łodzi,- popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy z zakresu dziedzictwa kulturowego Łodzi,- prowadzenie działań na rzecz wpisania łódzkich zabytków na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO,- prowadzenie spraw związanych z uznaniem zabytków Łodzi za pomnik historii,- prowadzenie spraw związanych z tworzeniem parków kulturowych i organizowaniem ich ochrony,- prowadzenie spraw związanych z przestrzeganiem regulaminu Parku Kulturowego ulicy Piotrkowskiej w zakresie urządzeń reklamowych, działalności handlowej i usługowej poza budynkami, organizowania wydarzeń kulturalnych, składowania odpadów, prowadzenia robót budowlanych, sytuowania obiektów małej architektury oraz tymczasowych obiektów budowlanych.

2. Formy ochrony zabytków

2.1. Pomnik historii

Pomnik historii to jedna z czterech form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, iż jest ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Łódzki Pomnik Historii obejmuje swoim obszarem najważniejsze komponenty ośrodka miejskiego, obrazujące jego wielokulturowość, przemysłowy charakter oraz znaczącą rolę fabrykantów w kształtowaniu oblicza miasta, tj. układy urbanistyczne - pl. Wolności,ul. Stanisława Moniuszki i ul. Piotrkowskiej wraz z zespołem fabryczno-rezydencjonalnym Ludwika Geyera, najważniejsze i najlepiej zachowane części zespołu fabryczno-rezydencjonalno-mieszkalnego Karola Wilhelma Scheiblera i zespołu fabryczno-rezydencjonalnego Izraela Poznańskiego, Stary Cmentarz (chrześcijański) oraz Nowy Cmentarz Żydowski. Obszary uznane za pomnik historii znajdują się w centralnej części miasta. Większość z nich położona jest w najstarszej - obejmującej Nowe Miasto, Łódkę i Nową Dzielnicę - części przemysłowej Łodzi. Wyjątek stanowią zespół Izraela Poznańskiego, Stary Cmentarz, a także – znajdujący się w znacznym oddaleniu od pozostałych elementów pomnika historii – Nowy Cmentarz Żydowski.

W licznych obiektach znajdujących się na obszarze pomnika historii widać wpływy znaczących ośrodków artystycznych Europy Środkowej, m.in. Berlina, Petersburga, Wiednia oraz Warszawy. Wiele budynków jest autorstwa uznanych polskich i zagranicznych architektów. Bogactwo różnorodnej architektury i cmentarzy wyznaniowych świadczy o wyjątkowej wielokulturowości łódzkiego społeczeństwa. Istotnym walorem założenia jest również autentyzm: w dużym stopniu zachowały się elementy rozplanowania urbanistycznego z doby Królestwa Polskiego, a w budynkach – liczne wystroje elewacji oraz wnętrza.

2.2. Rejestr zabytków nieruchomych

Rejestr zabytków nieruchomych obejmuje 638 najcenniejszych obiektów – budynków, obszarów, terenów zieleni urządzonej z terenu Łodzi, wpisanych na podstawie 310 decyzji wydawanych przez Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ze względu na specyfikę prowadzenia rejestru oraz uzupełnienia dokonywane w ciągu kilku dziesięcioleci, liczba obiektów różni się od liczby wydanych decyzji[footnoteRef:2]). [2: ) Na przykład dla zespołu pałacowego J. Heinzla w Łagiewnikach wydano trzy decyzje o następujących numerach: 999-VII-58 z dnia 22.05.1961, I-ZS-1 z dnia 22.04.1963 oraz A/97 z dnia 20.01.1971.]

Struktura obiektów objętych ochroną konserwatorską na podstawie wpisu do rejestru zabytków przedstawia się następująco:

obszary urbanistyczne, ruralistyczne, zespoły budowlane

2%

obiekty sakralne

9%

obiekty użyteczności publicznej

18%

obiekty mieszkalne (w tym zespoły i osiedla)

29%

obiekt rezydencjonalne

24%

obiekty przemysłowe (w tym zespoły fabryczno-mieszkalne)

11%

parki

4%

cmentarze wraz z mauzoleami

2%

inne

1%

Ze względu na brak kompetencji służb miejskich do prowadzenia i dokonywania wpisów do rejestru zabytków nieruchomych temat ten nie został dokładniej poruszony w niniejszym opracowaniu.

2.3. Rejestr zabytków ruchomych

Najcenniejsze obiekty ruchome wpisywane są do rejestru zabytków na mocy decyzji Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Centralną ewidencję zabytków ruchomych prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie, w którego zasobach znajdują się decyzje o wpisie do rejestru zabytków 1404 obiektów ruchomych z terenu miasta Łodzi. Zabytki ruchome stanowią z reguły wyposażenie kościołów i innych budynków, a także pomniki nagrobne:

wyposażenie o charakterze sakralnym

31%

wyposażenie o charakterze świeckim

48%

nagrobki

21%

Ze względu na brak kompetencji służb miejskich do prowadzenia i dokonywania wpisów do rejestru zabytków ruchomych temat ten nie został dokładniej poruszony w niniejszym opracowaniu.

2.4. Rejestr zabytków archeologicznych

W rejestrze zabytków archeologicznych województwa łódzkiego, prowadzonym przez Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, znajdują się dwa zabytki z terenu miasta Łodzi: stanowiska AZP 67-51/29, Łódź Chocianowice stan. 2 wpisane do rejestru zabytków archeologicznych pod numerem C/7 oraz AZP 67-51/99, Łódź Chocianowice stan. 3 wpisane do rejestru zabytków archeologicznych pod numerem C/8.

Ze względu na brak kompetencji służb miejskich do prowadzenia i dokonywania wpisów do rejestru zabytków archeologicznych temat ten nie został dokładniej poruszony w niniejszym opracowaniu.

2.5. Wojewódzka ewidencja zabytków architektury

Prowadzona przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wojewódzka ewidencja zabytków architektury obejmuje 868 obiektów z obszaru Łodzi wpisanych na podstawie kart ewidencyjnych, wchodzących w skład gminnej ewidencji zabytków Łodzi.

Ze względu na brak kompetencji służb miejskich do prowadzenia wojewódzkiej ewidencji zabytków architektury temat ten nie został dokładniej poruszony w niniejszym opracowaniu.

2.6. Wojewódzka ewidencja zabytków archeologicznych

W wojewódzkiej ewidencji zabytków archeologicznych znajduje się 467 stanowisk archeologicznych o różnym stopniu precyzji określenia lokalizacji. Stanowiska te są dokumentowane na kartach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP). Centrum miasta należy do obszarów stosunkowo słabo rozpoznanych pod względem archeologicznym ze względu na zwartą zabudowę miejską. Niemniej jednak, w ramach badań powierzchniowych AZP oraz badań weryfikacyjno-sondażowych potwierdzono koncentrację stanowisk archeologicznych w dolinach rzek. W ciągu ostatnich lat dokonano również ważnych odkryć w centrum miasta. Na terenie zakładów Izraela Poznańskiego odkryto osadę z XVII wieku, a na ul. Piotrkowskiej elementy zabudowy sprzed okresu Łodzi przemysłowej. Ponadto na obszarze posiadeł wodno-fabrycznych przebadano stanowisko Wójtowski Młyn, gdzie odkryto pozostałości zabudowy z przełomu XV i XVI wieku. Na terenie Łodzi rozwijają się również badania archeologiczne czasów historii najnowszej nazywane archeologią totalitaryzmów, wykonywane w ramach umowy między Miastem, a Uniwersytetem Łódzkim. Są to poszukiwania grobów żołnierzy wyklętych na obszarze dawnej gminy Brus.

Ze względu na brak kompetencji służb miejskich do prowadzenia wojewódzkiej ewidencji zabytków archeologicznych temat ten nie został dokładniej poruszony w niniejszym opracowaniu.

2.7. Gminna ewidencja zabytków miasta Łodzi (GEZ)

Prowadzona przez Miejskiego Konserwatora Zabytków z upoważnienia Prezydenta Miasta Łodzi, gminna ewidencja zabytków miasta Łodzi obejmuje zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków województwa łódzkiego i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz obiekty wyznaczone przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Gminna ewidencja zabytków prowadzona jest w formie listy kart adresowych zabytków i uaktualniana jest w oparciu o prowadzoną przez Miejskiego Konserwatora Zabytków kwerendę oraz poszukiwania obiektów w terenie. W wyniku ostatniej aktualizacji[footnoteRef:3])  w gminnej ewidencji zabytków znajduje się 2 271 obiektów zabytkowych, w tym: budynki, zespoły architektoniczne, krajobrazy kulturowe i obszary, parki oraz cmentarze. W chwili obecnej taka ilość obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków sytuuje Łódź na 6 miejscu pod względem ilości obiektów figurujących w GEZ wśród sześciu największych miast Polski[footnoteRef:4]). Analiza porównawcza z innymi miastami wykazała znacząco małą liczbę obiektów wpisanych do GEZ. [3: ) Zarządzenie Nr 7257/VII/17 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 20 listopada 2017 r. zmieniające zarządzenie w sprawie przyjęcia gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi (stan na dzień 31 grudnia 2017 r.).] [4: ) Warszawa – 11 199 obiektów (stan na dzień 28.05.2019 r.), Wrocław – 10 634 obiektów (stan na dzień 10.10.2019 r.), Gdańsk – 7 283 obiektów (stan na dzień 02.04.2019 r.), Poznań – 7 029 obiektów (stan na dzień 10.10.2019 r.), Kraków – 6 349 obiektów (stan na dzień 01.07.2019 r.).]

Największą grupę wśród zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi stanowią obiekty i zespoły mieszkalne, wśród których dominują kamienice. W dalszej kolejności znajdują się obiekty i zespoły poprzemysłowe, rezydencjonalne, użyteczności publicznej, sakralne, układy przestrzenne, parki i cmentarze oraz obiekty wojskowe.

Ze względu na skalę zasobu gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi oraz problem ochrony zarówno krajobrazu kulturowego Łodzi, jak i ogromnej ilości budynków historycznych, prace związane z zakresem GEZ, uzupełnieniem o interpretację graficzną na mapie oraz waloryzacją obiektów historycznych, pozostaną jednym z zadań o charakterze priorytetowym realizowanych w ramach obowiązywania niniejszego programu opieki nad zabytkami.

2.8. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mają fundamentalne znaczenie dla ochrony lokalnego dziedzictwa Łodzi. Z dniem 01.01.2004 r. przestał obowiązywać Plan Ogólny Łodzi. W chwili obecnej pokrycie obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego przekracza 20%, zaś przystąpieniami objęte jest około 40% powierzchni w granicach administracyjnych miasta[footnoteRef:5]). W ciągu ostatnich lat udało się więc znacząco podwyższyć te wartości w stosunku do stanu z roku 2014 (wówczas było to odpowiednio 8,35% i 42,78% powierzchni miasta). Wśród opracowanych i przyjętychw przeciągu ostatnich lat znajdują się plany miejscowe obejmujące obszaryo największym natężeniu występowania obiektów zabytkowych, w tym ul. Piotrkowska – rdzeń Strefy Wielkomiejskiej, a przeważająca część Strefy Wielkomiejskiej objęta jest przystąpieniami do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. [5: ) Wykaz obowiązujących planów i przystąpień do mpzp na stronie internetowej Miejskiej Pracowni Urbanistycznej w Łodzi – www.mpu.lodz.pl.]

Wobec niewielkiej ilości obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ochrona historycznego krajobrazu miasta, niepoparta wpisem do rejestru zabytków, jest słaba i trudna do wyegzekwowania. Ponadto gminna ewidencja zabytków dopiero usankcjonowana ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego daje realne szanse egzekwowania ochrony konserwatorskiej dla tych obiektów (w kontekście art. 7 ustawy o ochronie zabytków gminna ewidencja zabytków nie jest prawną formą ochrony, jest nią natomiast ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego). Dodatkowo w odniesieniu do obszarów i krajobrazów kulturowych zarówno wpis do rejestru zabytków, jak i uwzględnienie w gminnej ewidencji zabytków, nie są w stanie skutecznie sprostać dynamice następujących zmian.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, nie ma skuteczniejszych instrumentów kompleksowej, zintegrowanej ochrony krajobrazu kulturowego niż miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego – dotyczy to między innymi tak istotnych kwestii,jak historycznie ukształtowane pierzeje, mała architektura i nawierzchnie. Do czasu powstania planów miejscowych dla Strefy Wielkomiejskiej, konieczne jest wykorzystywanie wszelkich instrumentów, pozwalających na zachowanie charakterystycznych dla niej cech przestrzennych, a przede wszystkim zwartej zabudowy pierzejowej oraz jej gabarytów.

2.9. Parki kulturowe

Park kulturowy jest kolejną, obok wpisu do rejestru zabytków, uznania za pomnik historii oraz ustaleń ochrony w dokumentach planistycznych, formą prawnej ochrony zabytków i jest powoływany w celu ochrony krajobrazu kulturowego, tj. przestrzeni zawierających elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowanych w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka, o znaczących wartościach krajobrazowych, zawierających zabytki nieruchome charakterystyczne dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Delegacja ustawowa do wydania aktu prawa miejscowego ustanawiającego park kulturowy, wraz z przepisami regulującymi, zawarta jest w art. 16 oraz art. 17 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.Art. 16 ust. 1, 1a i 2 zawierają regulację o charakterze fakultatywnym, wyrażającą wprost możliwość podjęcia przez radę gminy przedmiotowej uchwały, wskazując jednocześnie art. 17 ust. 1 ustawy będący zamkniętym katalogiem zakazów i ograniczeń, które można zawrzeć w uchwale.

W roku 2015 utworzony został na terenie Łodzi Parku Kulturowy ulicy Piotrkowskiej[footnoteRef:6]), który swoimi granicami obejmuje obszar południowego odcinka ulicy Piotrkowskiej i placu Wolności wraz z zabudową przylegających do nich kwartałów. Granice parku przebiegają ulicami: Ogrodową i Północną, Zachodnią i Kościuszki, Mickiewicza i Piłsudskiego, Sienkiewicza, Narutowicza (na odcinku od ul. Sienkiewicza do ul. Wschodniej) oraz Wschodnią. Ulica Piotrkowska, plac Wolności oraz ulica Moniuszki są kolebką miejscowego osadnictwa z dobrze zachowanym historycznym układem urbanistycznym, licznymi zabytkami architektury i budownictwa oraz małej architektury. Elementy te współtworzą niepowtarzalny krajobraz urozmaicony ciekawym ukształtowaniem terenu oraz dominantami wysokościowymi i widokowymi. Dostrzegalne są także elementy niematerialne tego miejsca: wyrazisty charakter, unikalna atmosfera, lokalne zwyczaje. Budynki i przestrzeń publiczna tego obszaru podlegają różnorodnym dynamicznym procesom, w ramach których niezbędne jest utrzymanie równowagi pomiędzy koniecznymi przekształceniami zgodnie z wymogami współczesności i utrzymaniem zabytkowego charakteru, między adaptacją do nowych funkcji i poszanowaniem oryginalnej struktury historycznej. [6: ) Uchwała Nr XXI/483/15 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 9 grudnia 2015 r. w sprawie utworzenia Parku Kulturowego ulicy Piotrkowskiej (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2016 r. poz. 174), zmieniona Uchwałą Nr XXXIII/881/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 31 sierpnia 2016 r. zmieniającą uchwałę w sprawie utworzenia Parku Kulturowego ulicy Piotrkowskiej (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 2016 r. poz. 4041).]

Zgodnie z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi pod uwagę brane jest utworzenie kolejnych parków kulturowych na innych obszarach miasta, które łączą w sobie istotne komponenty przyrodnicze i antropogeniczne, tj.:- układ urbanistyczny i architektoniczny ul. Piotrkowskiej – odcinek południowy,- Las Łagiewnicki – ścieżka pątnicza z kapliczkami oraz północna strona lasu wraz ze stawami i klasztorem,- obszar osiedla domów familijnych na Księżym Młynie wraz z zabudową towarzyszącą,- obszar willi letniskowych w kompleksie leśnym Ruda – Popioły.

Analiza wartości krajobrazowych i zasadności utworzenia na tych terenach parków kulturowych będzie stanowić zadanie w tym i w kolejnych programach opieki nad zabytkami gminy.

2.10. Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO

Łódzki cmentarz żydowski jest jednym z największych i najcenniejszych tego typu obiektów w Europie i wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A/276 oraz uznany został za pomnik historii. Jest to wyróżniający się wyjątkowymi wartościami materialnymii niematerialnymi ocalałej spuścizny Żydów Europejskich ślad po ich obecności w dziejach miasta. Wpis ma przede wszystkim znaczenie prestiżowo-promocyjne, gdyż ochrona cmentarza ma oparcie w prawie krajowym.

Mając na względzie aktywny udział Miasta w zakresie prowadzenia działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, władze samorządowe wspólnie z Gminą Wyznaniową Żydowską w Łodzi, właścicielem cmentarza, podejmują w ostatnich latach działania związane z promowaniem unikalnego charakteru Cmentarza Żydowskiego mając nadzieję, że przyczynią się one do wpisania tego obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2015 r. zostało zawarte porozumienie pomiędzy Gminą Wyznaniową Żydowską w Łodzi, a Miastem Łódź o współpracy w celu prowadzenia wspólnych działań zmierzających do wpisania cmentarza na Listę Światowego Dziedzictwa. Organizacją pozarządową wyłonioną w drodze konkursu do realizacji tego zadania została w latach 2015–2016 Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense, która przygotowała m.in. projekt wniosku o charakterze monograficznym łódzkiego cmentarza żydowskiego wraz z jego charakterystyką wynikającą z materiału porównawczego z innymi cmentarzami polskimi i europejskimi.

PODSTAWY PRAWNE I DOKUMENTY STRATEGICZNE

Zabytki objęte są ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek Państwai każdego obywatela (art. 5, art. 6, i art. 86 Konstytucji RP). W świetle obowiązującej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami poprzez zabytek rozumie się nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Oznacza to, że zabytkiem nie są tylko obiekty bądź zespoły objęte instytucjonalną ochroną, ale każdy obiekt, układ lub zespół, który posiada wartości zabytkowe.

Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się w szeregu obowiązujących ustaw:- ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,- ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa,- ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,- ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,- ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska,- ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,- ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami,- ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej,- ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,- ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,- ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane.

Ochronę krajobrazu kulturowego regulują przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 r.o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach określone zostaływ ustawach z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach oraz z dnia 27 czerwca 1997 r.o bibliotekach. Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.

1. Programy krajowe

1.1. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego przy współpracy z Generalnym Konserwatorem Zabytków. Program, opracowany na okres 4 lat, powinien określać system ochrony dziedzictwa kulturowego państwa, w szczególności cele, kierunki działań, zadania, warunki i sposób finansowania planowanych działań oraz harmonogram ich realizacji na poziomie kraju.

Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022 został przyjęty przez Prezesa Rady Ministrów Uchwałą Nr 82 Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2019 r. i jest głównym dokumentem strategicznym określającym cele administracji rządowej oraz podległych jej służb i instytucji w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, a także środki służące do realizacji wyznaczonych celów.

Biorąc pod uwagę wnioski płynące z realizacji i ewaluacji Programu 2014-2017, a także zmianę systemu ochrony zabytków wprowadzoną ustawą z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw, został sformułowany cel główny Programu 2019-2022: „Stworzenie warunków dla zapewnienia efektywnej ochrony i opieki nad zabytkami”. Program porusza przede wszystkim problematykę w następujących obszarach:

Cel szczegółowy 1: Optymalizacja systemu ochrony dziedzictwa kulturowego

Kierunek 1: Wzmocnienie systemu ochrony na poziomie lokalnym

Kierunek 2: Wzmocnienie systemu ochrony na poziomie centralnym

Cel szczegółowy 2: Wsparcie działań w zakresie opieki nad zabytkami

Kierunek 1: Merytoryczne wsparcie działań w zakresie opieki nad zabytkami

Kierunek 2: Podnoszenie bezpieczeństwa zasobu zabytkowego

Cel szczegółowy 3: Budowanie świadomości społecznej wartości dziedzictwa

Kierunek 1: Upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa i jego wartości

Kierunek 2: Tworzenie warunków dla sprawowania społecznej opieki nad zabytkami

W ramach ww. celów szczegółowych i kierunków wyznaczone zostały zadania, których realizacja na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym przyczyni sie do osiągnięcia wyznaczonych celów w przeciągu 4 lat obowiązywania programu.

Realizacja Programu 2019-2022 będzie prowadzona w ramach środków finansowych pochodzących z budżetu państwa, w części 24-kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. Osobą odpowiedzialną za koordynację i zarządzanie Programem 2019-2022 jest powoływany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Koordynator Programu 2019-2022 będący dyrektorem Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

1.2. Inne rządowe dokumenty strategiczne dotyczące problematyki ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Zagadnienia związane z ochroną oraz wykorzystaniem potencjału dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego omawiają również inne dokumenty strategiczne oraz kluczowe dokumenty planistyczne państwa:- Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,- Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie,- Europa 2020 - Staregia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu,- Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030.

2. Programy wojewódzkie

2.1. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie łódzkim na lata 2016-2019

Najważniejszym dla ochrony zabytków regionu strategicznym dokumentem wojewódzkim jest Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie łódzkim na lata 2016-2019, przyjęty przez Sejmik Województwa dnia 21 czerwca 2016 roku Uchwałą Nr XXV/319/16. Jest to już trzecia edycja programu wojewódzkiego.

Obowiązujący program określa strategiczne cele i zadania w zakresie ochrony dziedzictwa materialnego i niematerialnego województwa łódzkiego, kształtując tym samym politykę rozwoju regionu. Stanowi podsumowanie oraz kontynuację „Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami w województwie łódzkim na lata 2012-2015”, a także wytycza nowe standardy oraz kierunki działań w obszarze zarządzania dziedzictwem kulturowym regionu łódzkiego.

Wizją dokumentu jest: Region wyróżniający się różnorodnością walorów dziedzictwa kulturowego i spuścizny dziejowej, stanowiących podstawę wielokulturowej tożsamości województwa łódzkiego, zaś misją: Prowadzenie polityki zarządzania dziedzictwem kulturowym nakierowanej na rewitalizację układów przestrzennych miast i wsi, poprawę stanu obiektów i obszarów zabytkowych i ich społecznych funkcji. Polityka ta będzie opartao partnerską wielopodmiotową współpracę, kształtowanie świadomości społeczneji promocję różnorodności kulturowej. Priorytetem programu jest Rewitalizacja układów przestrzennych miast i wsi, z uwagi na uznanie tego zagadnienia w okresie nowej perspektywy finansowej za jedno z najważniejszych tematów związanych z atrakcyjnością krajobrazu kulturowego. W realizacji priorytetu służyć mają działania wspomagające (Cyfryzacja zasobów ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego w regionie łódzkim, Poprawa stanu obiektów i obszarów zabytkowych, Kreowanie różnorodności kulturowej oraz Edukacja kulturowa mieszkańców województwa) oraz uzupełniające (Stworzenie mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym oraz Poprawa stanu i dostępności zabytków ruchomych w muzeach oraz obiektach sakralnych).

2.2. Inne wojewódzkie dokumenty strategiczne dotyczące problematyki ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Problematyka ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego województwa łódzkiegoi Łodzi jako ośrodka wiodącego została poruszona w wojewódzkich dokumentach strategicznych. Najważniejsze dokumenty dla problematyki ochrony dziedzictwa kulturowego w Łodzi to:    1. Strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007-2020, przyjęta dnia 31 stycznia 2006 roku przez Sejmik Województwa Łódzkiego uchwałą Nr LI/865/2006. Jest to podstawowy dokument strategiczny wytyczający kierunki rozwoju województwa łódzkiego aż do roku 2020. Strategia zakłada, iż w celu wspierania pozytywnych przemian, niwelowania głównych barier rozwojowych w regionie, a także efektywnego wykorzystania zasobów polityka regionalna będzie realizowana w dwóch płaszczyznach: horyzontalnej oraz terytorialno-funkcjonalnej. Polityka horyzontalna obejmie swym oddziaływaniem obszar całego województwa. Złożą się na nią trzy filary rozwoju obejmujące sferę gospodarczą, społeczną i przestrzenną, dzięki którym możliwe będzie osiągnięcie spójności w rozwoju na poziomie regionalnym (spójność terytorialna). Lepszemu wykorzystaniu specyfiki poszczególnych obszarów województwa sprzyjać będzie uzupełnienie polityki horyzontalnej o politykę terytorialno-funkcjonalną oddziaływującą tematycznie na tereny obszarów miejskich, obszarów wiejskich oraz wyspecjalizowane obszary funkcjonalne.    Strategia określa również obszary priorytetowe i cele szczegółowe, które zostały przełożone na główne działania o charakterze operacyjnym, a wśród nich także kierunki działań zawierające elementy ochrony i opieki nad zabytkami:- wykorzystanie walorów turystycznych i kulturalnych do promocji regionu,- rewitalizację terenów miejskich i poprzemysłowych,- zachowanie cennych wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych regionu,- wspieranie samorządów lokalnych chroniących przestrzeń jako dobro publiczne, zachowując jej walory estetyczne, kulturowe, przyrodnicze i społeczne,- objęcie systemową ochroną prawną terenów o najwyższych walorach przyrodniczo-krajobrazowych,- wspieranie oraz inicjowanie działań na rzecz przywracania, ochronyi kultywowania historycznych wartości regionu,- kształtowanie i wzmacnianie kulturotwórczej funkcji metropolii łódzkiej oraz ośrodków tożsamości regionalnej,- opracowanie zasad i programów ochrony dziedzictwa kulturowego,- rewaloryzację historycznych układów urbanistycznych oraz obiektów zabytkowych wraz z ich otoczeniem i ochroną ekspozycji, w tym zagospodarowanie obiektów związanych z historią regionu na cele kulturalne.

    2. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, zatwierdzony Uchwałą Nr XLV/524/2002 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 9 lipca 2002 r. jest ściśle powiązany ze strategią rozwoju województwa, określa cele i kierunki rozwoju przestrzennego regionu. Realizację zapewniają projekty finansowane ze środków własnych samorządu województwa, samorządów lokalnych, budżetu państwa oraz funduszy Unii Europejskiej. Podstawowym źródłem finansowania jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.    Plan wskazuje, iż w zakresie ochrony środowiska kulturowego zakładane procesy rewaloryzacji i rewitalizacji rozpoczęto w obrębie niewielu historycznych zespołów miejskich. Dużym atutem województwa jest rozpoczęty na wielką skalę proces rewitalizacji zabudowy industrialnej w Łodzi.

Do największych problemów z zakresu ochrony i kształtowania dziedzictwa kulturowego plan zalicza:- niedostatecznie kontrolowany proces urbanizacji obszarów atrakcyjnych kulturowo, szczególnie w obszarach miast historycznych,- brak obwodnic większości historycznych miast, gdzie występuje duże natężenie ruchu komunikacyjnego w strefach zabytkowych,- istnienie wielu obszarów zdegradowanych wymagających rewitalizacji,- brak zintegrowanego systemu informacji o obiektach zabytkowych do rewaloryzacji i rewitalizacji oraz odpowiedniego ich zagospodarowania,- brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnej ewidencji zabytków i gminnych programów opieki nad zabytkami,- brak opracowań analitycznych i studialnych krajobrazu kulturowego,- zły stan techniczny licznych obiektów zabytkowych,- niską świadomość społeczną w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.

3. Dokumenty gminy

Polityka ochrony dziedzictwa kulturowego Łodzi została zapisana w wielu dokumentach strategicznych miasta, najważniejsze z nich to: Strategia Zintegrowanego Rozwoju Łodzi 2020+ oraz Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi 2020+, oraz dokumenty sektorowe, w tym Gminny Program Rewitalizacji, Polityka Mieszkaniowa Łodzi na lata 2014-2020+. Wymienione dokumenty są wyznacznikiem polityki konserwatorskiej w zakresie ochrony zabytków, odgrywają w tym względzie rolę znaczącą, jednak nie pierwszoplanową, a jego ustalenia stanowią uzupełnienie w stosunku do niniejszego opracowania.

3.1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Łodzi

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego to podstawowy dokument określający politykę przestrzenną gminy. Zapisy studium mają charakter ogólnyi odnoszą się do całych zespołów urbanistycznych. Ustalenia są wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W części dotyczącej uwarunkowań studium określa ogólny zasób i stan dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej i miejsc pamięci narodowej.

Aktualnie obowiązujące Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi przyjęte zostało w dniu 28 marca 2018 r. UchwałąNr LXIX/1753/18 Rady Miejskiej w Łodzi. Studium określa politykę przestrzenną w perspektywie średniookresowej, tj. od kilku do kilkunastu lat (2030+), z uwagi na potrzebę dostosowania jej ustaleń do bieżących i przewidywanych trendów rozwojowych. Za główne fundamenty kształtowania polityki planistycznej Łodzi uznano: „powrót do miasta”, stop suburbanizacji, rozwój jakościowy, aktywizację gospodarczą, racjonalizację rezerw, stop depopulacji. Określając kierunki zmian w strukturze przestrzennej miasta oraz w przeznaczeniu terenów dokonano podziału Łodzi na jednostki funkcjonalno-przestrzenne.

Kwestie ochrony zabytków są w aktualnym Studium poruszone dogłębnie. Na potrzeby dokumentu dokonana została analiza zasobu zabytkowego miasta oraz etapów powstawania miasta i wpływu tych etapów na obecny stan zachowania dziedzictwa materialnego. Diagnozę przeprowadzono trójpłaszczyznowo: na poziomie struktury przestrzennej, na poziomie zespołów zabudowy i pojedynczych obiektów budowlanych oraz na poziomie detalu i wystroju architektonicznego. Przyjęto zatem założenie,że Studium odnosi się przede wszystkim do struktury przestrzennej, wskazując potrzeby w zakresie współpracy i wymiany informacji pomiędzy służbami planistycznymi i konserwatorskimi, a także rekomendując podejmowanie m.in. następujących działań:- integrowanie różnych polityk miejskich dla potrzeb ochrony dziedzictwa kulturowego, które wykraczają poza konserwację istniejącego zasobu,- wspieranie przez wszystkie jednostki miejskie działań i współpraca z służbami wojewódzkiego i miejskiego konserwatora zabytków,- potrzeba zapewnienia działań kompleksowych (obszarowych), systemowych i programowych wraz z określeniem zasad ich wdrażania i diagnozowania,- monitoring zmian i przekształceń wraz z oceną skuteczności egzekwowania zaleceń i postanowień konserwatorskich, formułowanie wniosków, które będą wspomagać wypracowanie działań modelowych i standaryzację ochrony dziedzictwa kulturowego,- prowadzenie spójnej polityki zarządzania istniejącym zasobem zabytkowym równolegle z zasobem terenów potencjalnie konkurencyjnych (i lokalizacyjnie, i funkcjonalnie),- opracowanie długofalowego programu badań, inwentaryzacji i ochrony zabudowy mieszkaniowej Strefy Wielkomiejskiej (ze względu na liczbę zabytkowych obiektów, a także w kontekście polityki miejskiej „powrotu do centrum”),- opracowanie programu ochrony zachowanych i nieprzekształconych historycznych zespołów przemysłowych,- konieczność opracowania i wdrożenia programu / strategii umożliwiającego zapobieganie „patologiom”, ale także narzucającego odpowiednie standardy pracom konserwatorskim i remontowym w skali całego terytorium miejskiego; pożądane jest również stworzenie listy potencjalnie najbardziej zagrożonych obiektów i otoczenie ich priorytetowymi zabiegami umożliwiającymi skuteczną ochronę.

3.2. Strategia zintegrowanego rozwoju Łodzi 2020+

Strategia zintegrowanego rozwoju Łodzi 2020+ zastała przyjęta UchwałąNr XLIII/824/12 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 25 czerwca 2012 r. i stanowi dokument o charakterze ogólnym, który w swoich założeniach definiuje długookresowe wyzwania rozwojowe. Wyznacza ona strategiczne kierunki rozwoju miasta, uwzględniając główne wyzwania stojące przed Łodzią: potrzebę poprawy jakości życia mieszkańców i odwrócenia negatywnych trendów demograficznych, konieczność budowy zrównoważonej sieci transportowej, rewitalizacji przestrzeni miejskiej oraz poprawy zarządzania miastem i mechanizmów partycypacji.

Zgodnie ze Strategią Łódź to „przyjazne, twórcze i dynamiczne miasto zrównoważonego rozwoju o konkurencyjnych warunkach życia, pracy i inwestowania, wykorzystujące historyczny, infrastrukturalny i kreatywny potencjał”. Realizacja tej wizji ma się dokonać głównie dzięki wykorzystaniu istniejącego potencjału społecznego (kapitał społeczny) i materialnego Łodzi (dziedzictwo kulturowe materialne i niematerialne) oraz dzięki efektywnemu zarządzaniu zasobem publicznym. Do najważniejszych atutów, które budują potencjał Łodzi i istotnych ze względu na dziedzictwo kulturowe miasta zaliczono: dziedzictwo poprzemysłowe, doświadczenia w rewitalizacji obiektów poprzemysłowych na cele edukacyjne i handlowo-rozrywkowe oraz atrakcyjne tereny zieleni i rekreacji.

Szczególnie ważne zagadnienia dla ochrony zabytków uwzględnione zostały w filarze Przestrzeń i Środowisko w formie celów strategicznych Rewitalizacja śródmieścia oraz Zielona, uporządkowana Łódź, i opiera się na rozwoju kapitału obywatelskiego mieszkańców, wykorzystaniu potencjału kulturalnego miasta, w tym wzmocnienia go jako elementu budującego atrakcyjność dla zamieszkania Łodzi, oraz działań na rzecz edukacji.

Fundamentem Strategii jest budowanie miasta optymalnie zarządzanego – efektywnego i oszczędnego, należycie wykorzystującego posiadane zasoby. Oznacza to m.in. wykorzystanie zasobów publicznych, poszukiwanie rezerw na realizację projektów rozwojowych oraz racjonalizację zarządzania majątkiem i zasobami miasta. Efektem działań ma być nie tylko oszczędność, ale także zwiększenie efektywności usług publicznych.

3.3. Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi 2020+

Strategia przestrzennego rozwoju Łodzi 2020+ została przyjęta uchwałą Nr LV/1146/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r. i jest dokumentem uszczegóławiającym założenia Strategii Zintegrowanego Rozwoju Łodzi, mającym na celu koordynację polityki przestrzennej, w szczególności kształtowania śródmieścia Łodzi.

Dokument dzieli przestrzeń miejską na trzy strefy: Strefa Wielkomiejska, Obszar Współczesnego Rozwoju Strefy Wielkomiejskiej oraz Osiedla, tereny przemysłowe i niezurbanizowane. Jednocześnie Strategia wskazuje działania i zasady kształtowania zabudowy dla każdej z tych stref. W dokumencie wielokrotnie podkreślona jest ranga dziedzictwa kultury materialnej Łodzi oraz unikatowa struktura architektoniczna i urbanistyczna miasta. Głównym celem Strategii jest wdrożenie koncepcji zrównoważonego miasta kompaktowego poprzez rozwój „do wewnątrz”. Oznacza to działanie na rzecz ograniczenia „rozlewania się” miasta, a także rozsądne wykorzystanie posiadanego zasobu przestrzennego. Cele te będzie można osiągnąć m.in. poprzez dynamizację inwestowania w centrum, rewitalizację Strefy Wielkomiejskiej, polepszenie jakości przestrzeni publicznych oraz pełne wykorzystanie zasobów Strefy Wielkomiejskiej. Poprawa wizerunku miasta w oparciu o polepszenie stanu zasobów kultury materialnej, zwiększenie aktywności mieszkańców w partycypacji społecznej oraz intensyfikacja aktywności w przestrzeniach publicznych wpłynie na wykształcenie świadomego, identyfikującego się z Łodzią społeczeństwa.

W strategii opisano zasady kształtowania zabudowy w zależności od Stref Miejskich. Szczegółowe wytyczne określające zakres prac w Strefie Wielkomiejskiej odnoszą się z szacunkiem do istniejącej tkanki historycznej oraz kładą nacisk na zachowanie i ochronę krajobrazu kulturowego miasta. Nadrzędnym celem jest maksymalne zachowanie tkanki istniejącej przy możliwie najwyższym standardzie wykończenia i wyposażenia infrastrukturalnego. Nowe inwestycje muszą uzupełniać jej strukturę urbanistyczną. Kategorią nadrzędną są elementy tworzące układ wielkomiejski: pierzeje ulic i placów oraz podwórka tworzące wnętrza kwartałów. Dyrektywy mające duże znaczenie dla ochrony historycznego układu miasta zostały zawarte w punkcie Dodatkowe działania w Strefie Wielkomiejskiej.

3.4. Polityka Mieszkaniowa Łodzi 2020+

Polityka mieszkaniowa Łodzi 2020+, przyjęta Uchwałą Nr XLIV/825/12 Rady Miejskiejw Łodzi z dnia 29 czerwca 2012 r. jest odpowiedzią na nienajlepszą kondycję gminnego zasobu komunalnego. Dokument wskazuje przede wszystkim na konieczność przystosowania jakości istniejącego zasobu budownictwa mieszkaniowego do wymogów XXI wieku, gdyż cechuje go krytyczny stan techniczny, niewłaściwe stosunki własnościowe i ekonomicznie. Polityka wskazuje również na konieczność uporządkowania i zreformowania działań wobec tego zasobu, zlokalizowanego zwłaszcza w centrum miasta.

Dokument wyznacza cztery cele operacyjne: miasto odnowionych kamienic – zatrzymanie procesu degradacji i poprawa jakości zasobu mieszkaniowego; miastoo rosnącym udziale mieszkań prywatnych – postępujące odblokowanie mechanizmów rynkowych dzięki przekazywaniu zasobu komunalnego jego użytkownikom oraz stworzeniu warunków do realizacji inwestycji niepublicznych w sektorze mieszkaniowym; miasto przyjazne lokatorom – efektywne i wykluczające marnotrawstwo zarządzanie komunalnym zasobem mieszkaniowym oraz stworzenie warunków do najmu mieszkań komunalnych, zwłaszcza przez osoby o przeciętnych dochodach; miasto bez eksmisji na bruk – zaspokojenie mieszkaniowych potrzeb najuboższych łodzian. We wszystkich celach podkreślona jest konieczność prowadzenia działań zwłaszcza w stosunku do zasobu ulokowanego w centrum miasta.

Rezultatem wdrożenia nowej polityki mieszkaniowej ma być zatrzymanie procesu degradacji i poprawa jakości zasobu mieszkaniowego Miasta oraz remonty zasobu i jego wszechstronna rewitalizacja[footnoteRef:7]). Podstawowym priorytetem realizacyjnym dla tego celu jest koncentracja miejskich i zewnętrznych środków na budynkach w pełni należących do Miasta lub najbardziej cennych architektonicznie. [7: ) Polityka mieszkaniowa zakłada, że w pierwszej kolejności działania remontowo-modernizacyjne będą skoncentrowane na obszarze śródmieścia, a w następnych etapach na pozostałych obszarach Łodzi. Docelowo program ma wesprzeć domknięcie kręgu finansowania zasobu mieszkaniowego w Łodzi. Chodzi także o wszechstronne wsparcie przez Miasto remontów prowadzonych przez Wspólnoty Mieszkaniowe (w tym zwłaszcza pomoc w zdobywaniu środków zewnętrznych, także w drodze współpracy z instytucjami finansowymi). W pierwszej kolejności dotyczyć ma to remontów budynków zabytkowych i znajdujących się na obszarach kluczowych dla realizacji Polityki Mieszkaniowej.]

3.5. Gminny Program Rewitalizacji

Program został po raz pierwszy przyjęty Uchwałą Nr XXXV/916/16 Rady Miejskiejw Łodzi z dnia 28 września 2016 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Rewitalizacji miasta Łodzi. Obecna wersja programu[footnoteRef:8])  została zainicjowana uchwałą Nr LXXIII/1980/18 z dnia 4 lipca 2018 r. zmieniającą uchwałę w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Rewitalizacji miasta Łodzi. Integralnym dla programu dokumentem jest Uchwała Nr XXV/589/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 10 lutego 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji miasta Łodzi, która wyznacza dla Łodzi obszar rewitalizacji o granicach tożsamych z granicami obszaru zdegradowanego. [8: ) Stan na dzień 24.07.2018 r.]

Gminny Program Rewitalizacji zakłada, że procesy rewitalizacyjne koncentrować się będą głównie w granicach Strefy Wielkomiejskiej, uznanej za tzw. obszar kryzysowy – objęty destrukcyjnymi procesami przestrzennymi, społecznymi i gospodarczymi, które doprowadziły do jego trwałej degradacji. Do obszaru objętego programem dodano ponadto postindustrialne obszary znajdujące się na południowy wschód od Strefy Wielkomiejskiej, na terenie Osady Nowa Łódka oraz Posiadeł Wodno-Fabrycznych.

W dokumencie wyodrębnione zostały główne obszary potencjału miasta, które mogą mieć decydujący wpływ na powodzenie działań rewitalizacyjnych. Jednym z takich obszarów jest dziedzictwo materialne i krajobrazy kulturowe, które są unikalne w skali kraju i Europy. Swoisty genius loci związany z przeszłością wielokulturowego miasta przemysłowego i ośrodka awangardy artystycznej jest zasobem nie do skopiowania przez inne miasta, a więc trwałą przewagą konkurencyjną Łodzi, wartą rozwijania. Dla realizacji celów rewitalizacji może on zostać wykorzystany w następujący sposób:- aktywizacja gospodarcza obszaru rewitalizacji – atrakcyjność położenia, „klimat miejsca”, kontekst urbanistyczny i zasób krajobrazu kulturowego jako dźwigni rozwoju gospodarczego,- poczucie dumy z miejsca zamieszkania, będące istotnym czynnikiem przywrócenia energii i aktywności na obszarze zdegradowanym; odbudowanie dumy mieszkańców z miejsca zamieszkania,- poczucie tożsamości lokalnej przeciwdziałającej trwałej emigracji, budowanie poczucia „zakorzenienia”, osobistej więzi z miejscem.

Gminny Program Rewitalizacji wyznacza misję: Wyzwolić potencjał centrum Łodzi i jego mieszkańców. Służyć temu mają cele strategiczne i operacyjne:- Cel strategiczny 1. Uzyskać spójność społeczną,- Cel strategiczny 2. Zmienić dzięki rewitalizacji wizerunek miasta i jego centrum,- Cel strategiczny 3. Ożywić lokalną przedsiębiorczość,- Cel strategiczny 4. Ożywić obszar zamieszkania.

Na liście podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych programu szczególne miejsce zajmuje osiem tzw. Projektów Rewitalizacji Obszarowej Centrum Łodzi. Są to de facto odrębne rozbudowane podprogramy skoncentrowane na stosunkowo niewielkim tereniew obszarach „pierwszego zmasowanego uderzenia”. Koncentracja działań na tych właśnie obszarach została pierwotnie sformułowana w dokumencie Lokalny Program Rewitalizacji Łodzi 2020+. ZAŁOŻENIA, pod nazwą „projektów priorytetowych”. Zakres projektów to zestaw działań w szczególności o charakterze społecznym, które wspierają oddolną aktywność mieszkańców obszaru na rzecz poprawy jakości zamieszkania. Ponadto do zakresu rzeczowego projektu włączono także działania inwestycyjne obejmujące remont, przebudowę, rozbudowę, nadbudowę, prace konserwatorskie lub prace restauratorskie kamienic będących w 100% własnością Miasta.

Gminny Program Rewitalizacji zakłada, że obok pozytywnych skutków społecznych i ekonomicznych rewitalizacji pojawi się widoczna poprawa stanu technicznego i estetycznego zasobu mieszkaniowego w ścisłym centrum miasta, co przełoży się bezpośrednio na poprawę stanu zachowania łódzkich zabytków skoncentrowanych głównie w Strefie Wielkomiejskiej.

3.6. Inne dokumenty strategiczne i realizowane programy

Problematyka ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego Łodzi została poruszona także w innych strategicznych dokumentach Gminy:    1. Polityka społeczna 2020+ dla Miasta Łodzi, przyjęta Uchwałą Nr XXIV/570/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 3 lutego 2016 r., w zakresie dziedzictwa kulturowego wyznacza Cel strategiczny D. 3. Budować łódzkie poczucie wspólnej tożsamości i solidarności – następujące programy strategiczne: program Łódzka tożsamość – wieloletni program edukacyjny w łódzkich szkołach pn. „Nasza Łódź”, program Łódzka tożsamość-kampania animacyjno-kulturalna.    2. Założenia polityki ekologicznej Łodzi, przyjęte uchwałą Nr LXVIII/674/97 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 24 września 1997 r., określają istotę polityki ekologicznej, w tym zachowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych i ich wzbogacanie, a także instrumenty osiągania założeń polityki ekologicznej, m.in.: uwzględnienie zasady zrównoważonego rozwoju w działaniach planistycznych, restrukturyzację zabudowy, szczególnie w centrum miasta - zmianę jego zaopatrzenia w ciepło, zróżnicowanie charakteru powierzchni czynnej oraz nowych stref zasilania ekologicznego miasta, deglomerację części funkcji śródmiejskich na rzecz innych dzielnic, rozwój w centrum funkcji mniej energochłonnych, rozgęszczenie zabudowy w dnie obniżeń terenowych oraz rezerwę terenów niezbędnych dla budowy układu dróg odciążających śródmieście.    3. Program ochrony środowiska dla miasta Łodzi na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2025, przyjęty Uchwałą Nr LXXVIII/2101/18 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 31 października 2018 r., określa cele i priorytety ekologiczne, cele długoterminowe, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki prowadzące do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. W Programie przyjęto, iż obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych, naukowych, kulturowych, historycznych lub krajobrazowych, w tym historyczne i zabytkowe parki i ogrody należy chronić poprzez formy ochrony przyrody oraz stworzenie spójnego systemu sieci ekologicznej z korytarzami ekologicznymi oraz naturalnymi i półnaturalnymi układami ekologicznymi strefy podmiejskiej. Objęcie ponad 9 % powierzchni miasta prawną ochroną przyrodniczą, jest, wobec braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla większości terenów cennych ze względów przyrodniczo krajobrazowych, skutecznym narzędziem ich ochrony przed niekontrolowaną urbanizacją.Z punktu widzenia walorów przyrodnicznych, estetycznych i rekreacyjnych najcenniejszymi terenami zieleni urzędzonej w Łodzi są parki miejskie, a wśród nich - parki zabytkowe objęte ochroną konserwatorską na podstawie wpisu do rejestru zabytków nieruchmyvh województwa łódzkiego. Pod względem liczby stanowią mniej niż połowę wszystkich łódzkich parków miejskich, ale ich łączna powierzchnia wynosi ponad 343 ha. W ramach celu strategicznego Ochrona różnorodności ekologicznej oraz krajobrazowej wyznaczony został kierunek interwencji Zarządzanie zasobami przyrody i krajobrazu, w ramach którego określono zadania mające na celu utrzymanie różnorodności biologicznej, gatunkowej, krajobrazowej i przestrzennej istniejących terenów zieleni, również w odniesieniu do układów zieleni historycznej. Natomiast w ramach celu strategicznego Zapewnienie odpowiedniej dostępności i jakości terenów zieleni wyznaczony został kierunek interwencji Zwiększenie dostępności terenów zieleni, w ramach którego prowadzone będą działania polegające m.in. na realizacji bieżącego utrzymania istniejących terenów zieleni urządzonej.     4. Wieloletnia Prognoza Finansowa miasta Łodzi na lata 2019-2040, przyjęta UchwałąNr III/68/18 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 27 grudnia 2018 r., zawiera stosunkowo duże zaangażowanie środków finansowych na działania związane z obiektami zabytkowymi. Skala potrzeb związanych z ratowaniem i adaptowaniem do współczesnych potrzeb historycznej zabudowy miasta powoduje konieczność pozyskania na ten cel również środków zewnętrznych.

CZĘŚĆ II

Założenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022

UKŁAD CELÓW GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Punktem wyjścia dla każdego gminnego programu opieki nad zabytkami jest założenie, iż materialne dziedzictwo kulturowe nie jest jedynie śladem przeszłości i historii danego miasta, ale przede wszystkim kręgosłupem tożsamości miejsca i jego mieszkańców. Zabytki odgrywają bardzo istotną rolę w kształtowaniu współczesnego modelu życia, tworząc dla niego kanwę, stanowiąc jednocześnie ważny składnik bazy mieszkaniowej i ekonomicznej danego miejsca.

Z powyższego stwierdzenia wprost wynika, iż sposób i jakość ochrony tych obiektów i przestrzeni, a także jakość realizowanych przy nich prac ma pierwszoplanowe znaczenie dla oblicza historycznych miast. Nie inaczej jest w przypadku Łodzi, której ciekawa i unikalna historia do dzisiaj silnie oddziałuje na współczesne życie miasta, jego problemy, szanse i zagrożenia. W kontekście zmian, które zachodzą we współczesnych miastach, także w Łodzi, dotychczasowe podejście do ochrony zabytków staje się niewystarczające i nieefektywne, powodując stagnację i utrudniając rozwój. Ochrona dziedzictwa kulturowego nie może polegać już jedynie na biernej konserwacji przeszłości – konieczne jest aktywne poszukiwanie tych czynników i wartości, które dają szansę na szeroko rozumiany rozwój miasta: kulturowy, społeczny, polityczny, turystyczny, a także ekonomiczny.

Podejście to opiera się przede wszystkim na zrozumieniu znaczenia zabytków architektury i urbanistyki dla tożsamości miasta, jednak nie ogranicza się do ochrony pojedynczych obiektów. Obiekty zabytkowe stanowią bowiem jeden z elementów tzw. historycznego krajobrazu miasta, czyli obszaru urbanistycznego rozumianego jako efekt nawarstwiania się na przestrzeni dziejów wartości kulturowych i przyrodniczych, wykraczającego poza pojęcie „historyczne centrum” czy „zespół budowlany”, postrzeganego w szerszym kontekście i uwzględniającego jego położenie geograficzne[footnoteRef:9]). [9: ) Definicja zawarta w rekomendacji UNESCO dot. konserwacji Historycznych Krajobrazów Miejskich (Historic Urban Landscape).]

Skala i struktura Łodzi, unikalna historia rozwoju, a co za tym idzie ilość i różnorodność zabytków oraz związanych z nimi zagadnień i problemów konserwatorskich powoduje,że opieka i ochrona łódzkich zabytków nie może zostać sprowadzona do standardowych rozwiązań powszechnie stosowanych w bardziej jednorodnych obszarach. Opracowanie założeń do pierwszego programu, a w konsekwencji również do niniejszego dokumentu, poprzedził szereg prac analitycznych służących zdiagnozowaniu stanu zachowania oraz określeniu problemów dotyczących dziedzictwa kulturowego Łodzi.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022, jako kontynuacja pierwszego programu, oparty został na celu strategicznym – odnowie obszaru Strefy Wielkomiejskiej, objętej destrukcyjnymi procesami przestrzennymi, społecznymi i gospodarczymi.

Należy przyjąć, iż to historyczny krajobraz miejski Strefy Wielkomiejskiej, wyznaczonej w strategii rozwoju przestrzennego Łodzi, stanowi najcenniejszy element naszego dziedzictwa. Obszar ten zawiera najbogatsze i najbardziej zróżnicowane przejawy naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego, które zostały ukształtowane przez kolejne pokolenia. Zachowanie jego wartości kulturowych, estetycznych, historycznych, naukowych i duchowych stanowi najważniejsze zadanie nie tylko dla utrzymania tożsamości miasta, ale podstawowy warunek jego dalszego rozwoju.

Osiągnięcie celu strategicznego w aspekcie ochrony i opieki nad zabytkami będzie możliwe poprzez realizację celów operacyjnych. W niniejszym programie definiuje się trzy podporządkowane celowi strategicznemu cele operacyjne oraz kierunki działań podporządkowane celom operacyjnym:- Cel I – Zachowanie i ochrona historycznej struktury Miasta oraz obiektów zabytkowych

•Kierunek I: Zatrzymanie i przeciwdziałanie degradacji obszarów i obiektów zabytkowych, głównie budynków mieszkalnych, dążenie do poprawy ich stanu zachowania poprzez kompleksową rewaloryzację i adaptację

•Kierunek II: Ochrona najcenniejszych układów i elementów urbanistycznych oraz budynków

•Kierunek III: Zwiększanie atrakcyjności zabytków

•Kierunek IV: Zmiana przepisów prawnych dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego- Cel II – Edukacja i promocja dziedzictwa kulturowego służąca zwiększeniu świadomości jego znaczenia oraz budowaniu tożsamości lokalnej

•Kierunek I: Zapewnienie szerokiego dostępu do informacji na temat dziedzictwa kulturowego

•Kierunek II: Edukacja społeczna i upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego

•Kierunek III: Promocja zasobów dziedzictwa kulturowego

•Kierunek IV: Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki oraz działań kulturalnych

•Kierunek V: Tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami- Cel III – Aktywne, zintegrowane zarządzanie zasobem dziedzictwa kulturowego Miasta

•Kierunek I: Gminna ewidencja zabytków – podstawa do tworzenia polityki i programów konserwatorskich

•Kierunek II: Włączenie problematyki ochrony zabytków do nowych dokumentów i programów strategicznych miasta

•Kierunek III: Koordynacja działań rewitalizacyjnych

•Kierunek IV: Współpraca w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami między komórkami organizacyjnymi Urzędu Miasta Łodzi oraz innymi jednostkami i instytucjami

•Kierunek V: Prace badawcze i dokumentacyjne zasobów dziedzictwa kulturowego

Projekt

Strona 20

Lista zadań Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2019-2022

Zadanie

Podzadanie

Działanie

Opis

Podmiot realizujący

Termin realizacji

Przewidywane rezultaty

Realizowane cele i kierunki

Poprawa stanu zachowania obiektów zabytkowych

Rewitalizacja Pałacu Poznańskich w Łodzi

Remont konserwatorski - roboty zew. i wew. z dostosowaniem obiektu dla osób niepełnosprawnych

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku muzeum, zwiększenie dostępności wnętrz pałacu i przestrzeni wystawienniczych dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Restauracja części pałacu Poznańskich użytkowanej przez Urząd Miasta Łodzi

Remont konserwatorski - roboty zew. i wew. z dostosowaniem obiektu dla osób niepełnosprawnych

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku muzeum, zwiększenie dostępności wnętrz pałacu i przestrzeni wystawienniczych dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Wzbogacenie oferty Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi poprzez modernizację infrastruktury, prace konserwatorskie i zakup wyposażenia

Remont konserwatorski elewacji i wnętrz wraz z częściową przebudową budynków muzealnych, termomodernizacja i utechnicznienie budynków w Skansenie, zakup i instalacja multimediów oraz wyposażenia budynków muzealnych i budynku w Skansenie

Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku muzeum i budynków w Skansenie, uatrakcyjnienie przestrzeni wystawienniczych

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Dokumentacja na prace budowlane na nieruchomości przy Pl. Wolności 2

Dokumentacja na prace budowlane i konserwatrskie w kamienicy przy pl. Wolności 2 - filia Muzeum Miasta Łodzi

Wydział Kultury UMŁ

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku muzeum

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek IV

Rewaloryzacja budynku historycznej Stacji Radegast

Kompleksowy remont konserwatorski wraz z pracami dostosowującymi do potrzeb osób niepełnosprawnych i utechnicznieniem budynku

Muzeum Tradycji Niepodległościowych

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku muzeum, zwiększenie dostępności przestrzeni wystawienniczych dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Zwiększenie dostępności dorobku polskiej kinematografii poprzez zachowanie zabytkowej infrastruktury Pałacu Scheiblera - R

Remont konserwatorski z adaptacją do potrzeb osób niepełnosprawnych i utechnicznieniem budynku oraz zakup niezbędnego wyposażenia na cele nowych ekspozycji

Muzeum Kinematografii w Łodzi

2019-2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, uatrakcyjnienie przestrzeni wystawienniczych, zwiększenie dostępności przestrzeni dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Nowa Kultura. Zwiększenie atrakcyjności i dostępności łódzkich domów kultury

Prace budowlane na elewacjach, we wnętrzach i w otoczeniu budynków wraz z adaptacją pomieszczeń, zakup sprzętu multimedialnego do przestrzeni wystawienniczych, dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019-2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, zwiększenie przestrzeni użytkowej budynku, udostępnienie budynku osobom z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Wydział Kultury UMŁ

2019-2020

Remont budynku Wodociągów Łódzkich przy ul. Wierzbowej 52

Remont elewacji i balkonów

Zakład Wodociągów i Kanalizacji

2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Remont studni głębinowej nr 3 Ujęcie "Chojny" przy ul. Kolumny 30

Remont elewacji budynku

Zakład Wodociągów i Kanalizacji

2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Prace budowlane w pałacu Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104 i 107

Umieszczenie agregatu zasilania rezerwowego

Wydział Techniczno-Gospodarczy UMŁ

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Remont konserwatorski i przebudowa kamienicy przy ul. Zielonej 6

Kompleksowy remont konserwatorski wraz z pracami dostosowującymi do nowych funkcji

Łódzka Spółka Infrastrukturalna

2019-2021

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, wprowadzenie nowych funkcji do budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Remont konserwatorski i przebudowa budynku mieszkalnego przy ul. Ogrodowej 24

Kompleksowy remont konserwatorski wraz z pracami dostosowującymi do nowych funkcji

Łódzka Spółka Infrastrukturalna

2019-2021

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, wprowadzenie nowych funkcji do budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Kompleksowy remont i przebudowa zespołu budynków willowych przy ul. Wólczańskiej 17

Kompleksowy remont konserwatorski wraz z pracami dostosowującymi do nowych funkcji i utechnicznieniem budynku

Łódzka Spółka Infrastrukturalna

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, wprowadzenie nowych funkcji

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Zabudowa wejścia do Muzeum Kanału "Dętka" - Oddziału Muzeum Miasta Łodzi

Opracowanie projektu oraz wykonanie obiektu małej architektury osłaniającego wejście do kanału

Zarząd Inwestycji Miejskich, Muzeum Miasta Łodzi

2019-2022

Poprawa stanu technicznego wylotu kanału, udostępnienie kanału szerszej grupie zwiedzających, zwiększenie dostępności muzeum poprzez utworzenie kasy biletowej in situ

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Prace konserwatorskie i odtworzeniowe w Gabinecie Izraela Poznańskiego

Kompleksowy remont konserwatorski zabytkowych wnętrz gabinetu

Muzeum Miasta Łodzi

2019-2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego wnętrz, przywrócenie historycznego wystroju, udostępnienie wnętrz zwiedzającym

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Zajezdnia Muzealna Brus – muzeum historii komunikacji miejskiej w Łodzi

Aktualizacja koncepcji adaptacji zajezdni Brus na muzeum komunikacji miejskiej, remont konserwatorski wraz z adaptacją budynków, renowacja budynku wieży ciśnień, utworzenie wystawy dotyczącej historii komunikacji miejskiej w Łodzi

Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi, Zarząd Lokali Miejskich

2019-2021

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, udostępnienie przestrzeni wystawienniczej i publicznej, utworzenie wystawy o historii komunikacji miejskiej, udostępnienie przestrzeni wystawienniczych

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Utrzymanie dwóch zabytkowych kaplic pw. Św. Antoniego oraz pw. Św. Rocha i Sebastiana w Lesie Łagiewnickim

Bieżące utrzymanie, prace zabezpieczające i konserwacja zabytkowych kapliczek

Zarząd Zieleni Miejskiej

działalność bieżąca

Właściwe utrzymanie zabytku, utrzymanie dobrego stanu technicznego i estetycznego, udostępnienie zwiedzającym

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Opracowanie dokumentacji i wykonanie systemu monitoringu wizyjnego wraz z włączeniem ich w system monitoringu miejskiego

Zarząd Zieleni Miejskiej, Straż Miejska

2019-2020

Zagospodarowanie obiektów pofabrycznych i kompleksu pałacowego Steinertów, nr zad. 2220601 (kontynuacja zadania nr 2220041) - R

Remont, przebudowa i zmiana sposobu użytkowania zespołu Steinertów, przywrócenie pierwotnego układu ogrodu, udostępnienie go mieszkańcom, działanie promocyjne animacyjne, kulturalne, wsparcie szkoleniowo- doradcze dla osób bezrobotnych

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, utechnicznienie budynków, wprowadzenie nowych funkcji, udostępnienie przestrzeni, wzrost wiedzy na temat zabytku, aktywizacja mieszkańców

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Modernizacja i adaptacja budynków położonych przy al. Kościuszki 19 i Wólczańskiej 36 - R

Kompleksowy remont konserwatorski wraz przebudową kamienicy i remont konserwatorski z przebudową i nadbudową willi, utworzenie wystawy stałej Lapidarium Detalu

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, utworzenie wystawy o łódzkiej architekturze, udostępnienie przestrzeni wystawienniczych i publicznych dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Modernizacja i adaptacja budynków położonych w Łodzi przy ul. Wólczańskiej 121/123 dla potrzeb Straży Miejskiej oraz Centrum Zarządzania Kryzysowego

Kompleksowy remont konserwatorski budynku wraz z wymianą części instalacji

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, utworzenie wystawy o łódzkiej architekturze, udostępnienie przestrzeni wystawienniczych i publicznych dla osób z dysfunkcją ruchu

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek I, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Zatrzymanie i przeciwdziałanie degradacji zabytkowej willi Juliusza Langego przy ul. Wólczańskiej 51 w Łodzi

Kompleksowy remont konserwatorski budynku wraz z wymianą części instalacji

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Łodzi

2019-2021

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynku, rozpoznanie historii budynku

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja przestrzeni miejskiej przy ul. Moniuszki 3,5 i Tuwima 10 (Program Nowe Centrum Łodzi) - R

Przebudowa budynków przy Moniuszki 3, Moniuszki 5 i Tuwima 10, remont ulicy Moniuszki, budowa nowej drogi łączące ulice Tuwima z Moniuszki

Zarząd Inwestycji Miejskich

2019-2020

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, udostępnienie przestrzeni wystawienniczej i przestrzeni publicznych,

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi

Opracowanie modelu prowadzenia rewitalizacji obszarów miejskich na wybranym obszarze w mieście Łodzi - etap 2 "R" Cel: Rewitalizacja śródmieścia

Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019

Przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi - obszar o powierzchni 7,5ha ograniczony ulicami: Wschodnią, Rewolucji 1905 roku, Kilińskiego, Jaracza wraz z pierzejami po drugiej stronie ww ulic – 1 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar o pow.7,5 ha ograniczony ulicami: Wschodnią, Rewolucji 1905 r., Kilińskiego, Jaracza z pierzejami po drugiej stronie ww. ulic, remonty 25 budynków, infrastruktury i ciągów komunikacyjnych, przebudowa obszaru w funkcjonowaniu miasta, działania kulturalno-edukacyjne

Zarząd Inwestycji Miejskich, Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019-2022

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, ciągów komunikacyjnych, utworzenie nowych przestrzeni publicznych, przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi – Projekt 2 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar ograniczony ulicami: Narutowicza, Kilińskiego, Tuwima, Piotrkowską, remonty konserwatorskie 7 budynków, remonty infrastruktury, ciągów komunikacyjnych i układów drogowych, działania kulturalno-edukacyjne dla mieszkańców

Zarząd Inwestycji Miejskich, Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019-2022

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, ciągów komunikacyjnych, utworzenie nowych przestrzeni publicznych, przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi – Projekt 3 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar ograniczony ulicami: Narutowicza, Targową, Tuwima, Kilińskiego wraz z pierzejami po drugiej stronie ww. ulic a także pierzeje ul. Kilińskiego, kompleksowe remonty konserwatorskie 5 budynków, ciągów komunikacyjnych, infrastruktury, działania kulturalno-edukacyjne

Zarząd Inwestycji Miejskich, Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019-2022

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, ciągów komunikacyjnych, utworzenie nowych przestrzeni publicznych, przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi – obszar o powierzchni 32,5ha ograniczony ulicami: Zachodnią, Podrzeczną, Stary Rynek, Wolborską, Franciszkańską, Północną, Wschodnią, Rewolucji 1905 roku, Próchnika wraz z pierzejami po drugiej stronie ww. ulic - 4 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar o pow. 32,5 ha ograniczony m.in. ulicami: Zachodnią, Podrzeczną, Stary Rynek, Wolborską, Północną, Wschodnią, Rewolucji 1905 r., z pierzejami po drugiej stronie, remonty konserwatorskie 9 budynków, ciągów komunikacyjnych, infrastruktury,przestrzeni publicznych, działania kulturalno-edukacyjne

Zarząd Inwestycji Miejskich, Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019-2022

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, ciągów komunikacyjnych, utworzenie nowych przestrzeni publicznych, przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia stereotypowego

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi – Projekt 5 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar ograniczony ulicami: Piotrkowską, Tuwima, Kilińskiego, Nawrot, remonty konserwatorskie 6 budynków, remonty infrastruktury, ciągów komunikacyjnych, układów drogowych i przestrzeni publicznych, działania kulturalno-edukacyjne dla mieszkańców

Zarząd Inwestycji Miejskich, Biuro ds. Rewitalizacji UMŁ

2019-2022

Poprawa stanu technicznego i estetycznego budynków, ciągów komunikacyjnych, utworzenie nowych przestrzeni publicznych, przygotowanie społeczności lokalnej na pojawienie się nowych funkcji i ich użytkowników, zmiana postaw i myślenia stereotypowego

Cel I Kierunek I, Cel I Kierunek II, Cel II Kierunek II, Cel II Kierunek III, Cel II Kierunek IV, Cel III Kierunek III, Cel III Kierunek IV

Rewitalizacja Obszarowa Centrum Łodzi – Projekt 6 (dofinansowanie z UE i z budżetu państwa) R

Obszar ograniczony ulicami: Nawrot, Sienkiewicza, Piłsudskiego, Piotrkowską, remonty konserwatorskie 5 budynków, remont