Psychologiczne aspekty funkcjonowania

Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Termin „specjalne potrzeby edukacyjne” odnosi się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Są to uczniowie przejawiający większe trudności w uczeniu się oraz potrzebujący pomocy pedagogicznej, najczęściej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania oraz specjalnych metod dostosowanych do potrzeb, możliwości i ograniczeń konkretnego dziecka.

•  z uszkodzeniami sensorycznymi,•z niesprawnością motoryczną (uszkodzenie narządu ruchu, przewlekłe choroby narządów),•z niepełnosprawnością psychiczną (umysłowo upośledzone z niepełnosprawnością intelektualną, psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania oraz cierpiące na epilepsję), 

Do grupy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych zalicza się

dzieci i młodzież:

• z niepełnosprawnością złożoną,• z zaburzeniami emocjonalnymi,• z zaburzeniami komunikacji językowej,•z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi schorzeniami,•ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,•z niepełnosprawnością społeczną,•z przewlekłymi schorzeniami somatycznymi

Do grupy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych zalicza się

dzieci i młodzież:

Niepełnosprawność i choroby przewlekłe w życiu ucznia.

W Polsce za osobę niepełnosprawną uważa się taką, której psychiczny, fizyczny lub umysłowy stan w sposób trwały lub okresowy ogranicza, utrudnia bądź w pełni uniemożliwia wykonywanie ról społecznych, a przede wszystkim zdolności ułatwiające wykonywanie zawodowej pracy .

Niepełnosprawność- kryterium medyczne- orzeczenie o niepełnosprawności.

Niepełnosprawność- kryterium oświatowe- orzeczenie do kształcenia specjalnego- nie obejmuje uczniów przewlekle chorych.

Stanowisko MEN• Kształcenie uczniów przewlekle chorych nie wymaga

specjalnej organizacji nauki i wprowadzania innych niż wobec ich zdrowych rówieśników metod pracy dydaktycznej. Biorąc jednak pod uwagę, że uczniowie ci niekiedy posiadają inne niż dydaktyczne potrzeby wynikające z przewlekłej choroby przepisy prawa oświatowego uwzględniły możliwość zapewnienia im w szkole różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej.

• Pomoc tę organizuje się na podstawie opinii, wydanej przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną, uwzględniającej wskazania lekarza dotyczące wymagań zdrowotnych dziecka.

Cechy choroby przewlekłej

Pojawia się w różnym wieku; Ma długotrwały przebieg; Może towarzyszyć choremu przez całe życie; Może mieć łagodny lub burzliwy przebieg; Sposób leczenia jest długi, żmudny i uciążliwy; Sposób leczenia wiąże się często z koniecznością

długotrwałych pobytów w szpitalu oraz rozłąki z bliskimi;

Niektóre choroby zagrażają bezpośrednio życiu dziecka.

Trudności uczniów najczęściej związane są z:

dolegliwościami somatycznymi związanymi z chorobą (np. ból),

stresami związanymi z diagnozowaniem i leczeniem,

lękiem przed śmiercią lub krótszym trwaniem życia,

świadomością ograniczeń, niepewnością co do możliwości zdobycia zawodu,

zawarcia małżeństwa, posiadania potomstwa, zmianą klimatu w rodzinie.

Psychologiczne następstwa przewlekłej choroby:

lęk, smutek, poczucie zagrożenia; koncentracja na potrzebach podstawowych (picie, jedzenie,

poczucie bezpieczeństwa); koncentracja na aktualnej sytuacji, na „tu i teraz”, niechęć do

planowania i myślenia o przyszłości; utrata perspektywy życiowej oraz nadziei; poczucie braku wpływu na zdarzenia; obniżenie samooceny, poczucia własnej wartości, poczucie

wstydu i bycia innym; ograniczenie stymulacji zewnętrznej szczególnie przy

długotrwałym unieruchomieniu, leżeniu w łóżku; obniżenie motywacji do działania — bierność, nuda.

Czynniki wpływające na funkcjonowanie w szkole:

rodzaj choroby lub niepełnosprawności i stan psychofizyczny ucznia;

sytuacja oraz atmosfera w jego rodzinie – warunki życia i postawy rodziców oraz ich zdrowie psychiczne, spójność rodziny i relacje między jej członkami, wsparcie społeczne;

dostępność opieki medycznej oraz opieka pielęgniarki szkolnej;

warunki i organizacja nauczania – odległość do szkoły, warunki nauczania, metody pracy;

przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniem przewlekle chorym lub niepełnosprawnym – znajomość specyfiki jego zaburzeń, stanu psychofizycznego, potrzeb, zasad udzielania pomocy w stanach wystąpienia objawów wymagających pomocy.

Czynniki utrudniające funkcjonowanie w szkole

długotrwała lub częsta absencja szkolna – powoduje zaległości, luki wiadomości, izolację społeczną;

zmiany psychofizycznej dyspozycji do nauki (np. trudności w koncentracji uwagi, męczliwość wolne tempo pracy, zmienność zainteresowań), zależne od samopoczucia, współistniejących zaburzeń emocjonalnych, stosowanych leków, zmienności nastroju (powodujące zakłócenia w kontaktach społecznych);

współistnienie w niektórych chorobach upośledzenia sprawności manualnej, ogólnej sprawności fizycznej lub upośledzenia funkcji lokomocyjnych (zaburzające ogólną aktywność ucznia, jego kontakty społeczne, uzależniające go od innych osób);

ograniczenia w zajęciach WF, wyborze zawodu.

Mechanizmy obronne występujące u osób przewlekle chorych

powrót do wcześniejszych form zachowania (regresja),

odrzucenie choroby (sposób na zmniejszenie lęku),

obwinianie innych za istnienie choroby,

przeniesienie lęku związanego z chorobą na inne, mało ważne problemy,

obwinianie się, uznanie choroby za karę za swoje wcześniejsze złe postępowanie.

Główne obszary pomocy psychologicznejdziecku przewlekle choremu i jego rodzinie

Przystosowanie się do choroby dziecka — uczenie się nowych umiejętności związanych z opieką nad nim, leczeniem i organizacją życia domowego,

Odbudowa poczucia bezpieczeństwa, Radzenie sobie z przykrymi uczuciami — uczenie się

rozmawiania o chorobie, uczuciach z nią związanych i innych trudnych sprawach.

Budowanie u dziecka motywacji do życia i działania. Stwarzanie warunków i stymulowanie rozwoju

psychoruchowego, intelektualnego i społecznego dziecka. Umacnianie w dziecku poczucia własnej wartości poprzez

stwarzanie sytuacji umożliwiających mu kreatywne działania, odnoszenie sukcesu oraz dokonywanie samodzielnych wyborów.

Główne obszary pomocy psychologicznejdziecku przewlekle choremu i jego rodzinie

Poszukiwanie wraz z dzieckiem takich obszarów aktywności, które są dla niego dostępne i dozwolone, pomimo choroby. Proponowanie takich działań, z których może czerpać radość i satysfakcję.

Zachęcanie dziecka do tworzenia planów i myślenia o przyszłości oraz pomaganie w ich realizacji.

Wyrabianie w dziecku poczucia wpływu na zdarzenia , szukanie sfer i obszarów aktywności, w których jest to możliwe, umożliwienie dziecku wykazania się samodzielnością w podejmowanych decyzjach i działaniach.

Budowanie przyjaznych relacji z rówieśnikami. Utrzymywanie dobrej atmosfery w rodzinie.

Bibliografia Góralczyk E.: Choroba dziecka w twoim życiu.

CMPPP, Warszawa 1996. Obuchowska I., Krawczyński M.: Chore dziecko.

Nasza Księgarnia, Warszawa 1991. Obuchowska I.: Dziecko niepełnosprawne w

rodzinie. WSiP, Warszawa 1995. Woynarowska B.(red.): Zdrowie i szkoła. PZWL,

Warszawa 2000. Góralczyk E. Dziecko przewlekle chore.

Psychologiczne aspekty funkcjonowania dziecka w szkole i przedszkolu. CMPPP, Warszawa 2009.

Opracowanie: mgr Anna Bujarskapsycholog