Uitdagingen bij de diagnostiek van spraaktaalstoornissen bij …€¦ · Beheersing van ‘Taal’ versus ‘Een Taal ... ouders) dan het Friessprekende kind van het Fries (een groot

Uitdagingen bij de diagnostiek

van spraaktaalstoornissen bij

meertalige kinderen

door

Manuela Julien, logopedist & klinisch linguïst

19 maart 2009

M. Julien, 19 maart 2009 2

Overzicht

� Taalachterstand, taalstoornis, nog beperkte beheersing van T2: definities en diagnostische dilemma’s

� Diagnostiek: moeilijkheden en valkuilen

� Diagnostiek: Alternatieve benaderingen


Taalachterstand?ofTaalstoornis?of(nog) beperkte kennis van het Nederlands?

Hoe halen we ze uit elkaar?


Taalachterstand?….

“Vorig jaar zag ik een foto in de krant van een Turks jongetje met als onderschrift: A. gaat met een taalachterstand naar school. Waarom zetten ze er niet bij:

A. begint met het leren van Nederlands?”Sieneke Goorhuis-Brouwer, zie Lo&Fo nr.7/8, blz 245 en www.kennislink.nl)


Taalachterstand…

Een nog beperkte beheersing van het Nederlands is NIET (!)

hetzelfde als een taalachterstand of een taalstoornis!


Beheersing van ‘Taal’ versus ‘Een Taal’

‘Taal’

� Algemeen;

� Het vermogen om vorm en betekenis aan elkaar te koppelen volgens universele regels;

� Een complex, multidimensionaal proces dat gebaseerd is op de interactie tussen cognitieve, neurologische en sociale systemen.

‘Een (of meer)Taal(en)’

� Specifiek;

� Turks, Berbers, Nederlands Sranantongo…;

� Gebaseerd op ervaring met een specifieke taal en op de wisselwerking met cognitieve neurologische, sensorische en sociale systemen.


Kinderen met een taalstoornis

hebben een stoornis in ‘Taal’ die zich uit in ‘Een (of meerdere) taal(en)’.

Bij meertalige kinderen mét een taalstoornis bestaat de stoornis in zijn moedertaal (of talen) én in alle talen die hij (later) leert.


Wat is een (specifieke) taalstoornis?

De taalontwikkeling in de moedertaal/talen blijft achter ten opzichte van andere aspecten van de ontwikkeling, zoals non-verbale intelligentie, motorische, sociale en emotionele vaardigheden.


Wat is een (secundaire) taalstoornis?

De taalontwikkeling in alle talen van het kind blijft achter als gevolg van problemen, zoals een lage non-verbale intelligentie, motorische beperkingen, gehoorproblemen of problemen op het gebied van de sociale en emotionele ontwikkeling.


“Een goed gedefinieerd probleem is al half opgelost!”


Implicatie

We moeten nagaan of er een taalachterstand of afwijkende taalontwikkeling bestaat in de moedertaal of -talen van het kind.


Een complexe Taak

want er zijn …

� Verschillende soorten meertaligheid: simultaan

versus sequentieel

� Verschillende groepen meertaligen: grote

minderheid versus kleine minderheid

Verschillende ervaringen met de talen


Typologie van meertaligen

Bijv. Polen;

Portugezen

Bijv. Turken;

Chinezen;

Marokkanen

Successieve meertaligheid

Bijv. Kinderen uit gemengde huwelijken

Bijv. Friezen;

Surinamers

Simultane meertaligheid

Kleine minderheid

Grote minderheid


Verschillende ervaringen met de moedertaal

Fries-Nederlandssprekend kind (uit grote minderheid) ≠ Portugees-Nederlandssprekend kind (uit kleine minderheid)

Het Portugeesprekende kind heeft waarschijnlijk minder taalaanbod in het Portugees (alleen van de ouders) dan het Friessprekende kind van het Fries (een groot deel van de gemeenschap).


Verschillende ervaringen met de moedertaal

� Men kan niet bij deze kinderen verwachten dat de beheersing van hun moedertalen even goed is;

� Men kan ook niet verwachten dat hun beheersing van de moedertaal even goed is als die van kinderen in het land van herkomst van hun ouders.

De resultaten van het onderzoek van de moedertaal moeten in het licht van deze verschillende ervaringen worden gezien!


Een complexe Taak

want…

veranderingen treden op binnen elk kind:

� persoonlijke ervaring met de talen verandert in de loop der jaren (taaldominantie, taalverlies, etc…)

� Het ‘gezicht’ van SLI verandert in de loop der jaren (andere symptomen, kind valt binnen een andere diagnostische categorie…)


Een complexe Taak

want…

� Diagnostici beheersen de taal van het kind vaak niet

� Afhankelijkheid van een tolk

� Beperkte onderzoeksmiddelen

� Weinig bekend over kenmerken van taalstoornissen in andere talen


Bij signalering en onderzoek is de verleiding groot om:

Beheersing van het Nederlands gebruiken als enige indicator voor de identificatie van een taalprobleem

Risico!: overdiagnose (mistaken identity)

of

onderdiagnose (missed identity)


Bestaande instrumentenvoor meertaligen

� Lexiconlijsten (Nederlands, Turks, Marokkaans-Arabisch, Tarifit-Berbers)

� TAK (Nederlands)

� Toets Tweetaligheid (Nederlands, Marokkaans-Arabisch, Turks, Papiamento)


Meest gebruikt instrument(mijn observatie/vermoeden)

De TAK wordt het meeste gebruikt

Alleen de beheersing van het Nederlands (schooltaal) wordt gemeten


Appels met peren vergelijken

� Een Turkssprekend kind uit een grote minderheid dat zijn hele leven in Nederland heeft doorgebracht, en de talen sequentieel heeft geleerd, heeft een heel andere ervaring met het Nederlands dan het Poolssprekende kind dat pas 3 jaar in Nederland woont.

Men kan bij deze kinderen, die beide het Nederlands als tweede taal leren, niet zomaar verwachten dat de beheersing van het Nederlands even goed is.

Scores op de TAK mogen niet op dezelfde manier worden geïnterpreteerd!


Alternatieve

onderzoeksbenaderingen

� Dynamische diagnostiek� Grenzentesten� Test-teach-retest

� Het meten van de conceptuele en cumulatieve woordenschat

� Beoordelen van onderliggende universele taalverwerkingsprocessen


Onmisbaar

� Nagaan wat de taalachtergrond is van ouders en kind

� Daar rekening mee houden bij de interpretatie van gegevens


Anamnese Taalaanbod(naast de gewone anamnese!)

� Kwantiteit en kwaliteit van de blootstelling

� Type taalverwerving (simultaan of sequentiël)

� Houding van het kind t.o.v. de talen

� Houding van de ouders t.o.v. de talen

� Toekomstplannen van de familie

� ...


Verschillende lijsten

� Anamnese meertaligheid (Blumenthal & Julien, 2000);

� AMK-Anamnese Meertalige Kinderen (www.sig-net.be). Beschikbaar in Frans, Engels, Spaans, Italiaans en Turks;

� Anamnese meertaligheid-vragenlijst (ten

behoeve van Indicatie stelling, 2005)

� Anamnese taalaanbod (Julien, 2008)


Dynamische diagnostiek(beoordeling van leerbaarheid)

versus

statische diagnostiek (beoordeling

van opgedane ervaring)


Diagnostiek

Dynamisch

� Gestandaardiseerd materiaal met aanpassingen;

� Focus op proces en niet op product;

� Hulp bij uitvoeren van taaltaken is toegestaan;

� informatie over het niveau van het kind en óók over zijn leerpotentieel en hoe verandering (leren) het beste bereikt kan worden.

Statisch

� Gestandaardiseerd materiaal

� Geen hulp toegestaan

� Meten van opgedane ervaring

� Diagnose zonder effect van hulp of therapie te meten


Grenzentesten

Meten van het taalbegrip met de Reynell Hijma,

T. (2001); Dam, F.A. (2002):

1: test volgens standaardwijze (beginscore)

2: stop bij bereiken van afbreekcriterium

3: afname hervat (met gebarenondersteuning of sterkste taal) vanaf eerste sectie waarin fouten werden gemaakt

4: stop bij bereiken van afbreekcriterium (eindscore)

Resultaat: eindscore is significant hoger dan beginscore.


Test-Teach-Retest

Meten van de receptieve woordenschat

met de BPVS (Camilleri en Law (2007):

Test: non-verbale cognitieve vaardigheden en BPVS, volgens handleiding

Teach: oefening met 6 fout-items uit de BPVS

Retest: non-verbale cognitieve vaardigheden en test met 6 geoefende woordenschat-items.

Resultaat: eentalige en meertalige kinderen hadden vergelijkbare scores met deze procedure, ondanks significante verschillen tussen hun scores in de testfase.


Meten van woordenschat: een andere benadering

Kinderen met taalstoornissen hebben vaak een beperkte woordenschat. NT2-kinderen hebben vaak een beperkte woordenschat in het Nederlands.

� Wat zie je als je naar de conceptuele woordenschat kijkt?

� Wat zie je als je de woordenschat in alle talen optelt (cumulatieve woordenschat)?


Conceptuele en cumulatieve woordenschat

Opgaven Nederlands Urdu Conceptuele woordenschat

Cumulatieve woordenschat

1 paddenstoel - - 0 0

2 rat/muis + + 1 2

3 bril - + 1 1

Totaal 1 2 2 3

+ = kent woord voor dat concept in die taal- = kent woord voor dat concept niet in die taal


Onderliggende cognitieve processen


Beoordelen onderliggende processen

� Kinderen met taalstoornissen hebben vaak ook (auditieve) informatie verwerkingsproblemen (aandacht, perceptie, geheugen, snelheid van verwerking…)

� Beoordeel deze onderliggende processen en, indien toepasselijk en mogelijk, test ze in alle talen die het kind gebruikt.


Onderliggende cognitieve taalprocessen

Procesgerichte metingen zoals:

� Nonsenswoordrepetitie

� Snelheid van verwerking van verbale opdrachten

� Auditief geheugen

� …


Auditief geheugen in het Tarifit-Berbers

ḍar (voet) OefenitemOefenitemOefenitemOefenitemyis (paard)

ṭit (oog) iḥma (heet/warm) OefenitemsOefenitemsOefenitemsOefenitemsayrum (brood) tqacir (sok) druj (trap) arbiɛ (plant)lkas (beker) iri (nek)

ṭinzar (neus) fenjan (kopje) rkazi (raam) OefenitemsOefenitemsOefenitemsOefenitemsqama (bed) aɣir (arm) aqzin (hond) lkitab (boek) qarara (kikker) uma (broer)rqird/rqiḍ (aap) lkursi/rkursi (stoel) jeddi (opa)


Analyseren van taalfouten

� In veel talen is de grammaticale morfologie een probleem voor SLI kinderen.

� Beoordeel grammaticale morfologie via o.a. spontane taalobservatie en analyse in alle talen van het kind.


Observatie spontane taal


TRANSCRIBEREN: werken met een tolk

� verzeker dat tolk dialect kent van het kind

� eis letterlijke vertaling (geen interpretatie)

� identificeer fouten per uiting

� vraag geen mening van de tolk over het taalniveau van het kind !

Beoordeling Spontane Taal

Uitingnummer: ……

Vraag/opmerking van gesprekspartner:___________________________________________________

Uiting + Letterlijke vertaling

Vrije vertaling

Vragen aan de tolk

1.Is de uiting correct? ja / nee

Correcte uiting

2.Wat is er mis met de uiting?

Taalvorm: Taalgebruik:

Taalinhoud: Fonologie:

Beoordeling Spontane TaalUitingnummer: ……

Vraag/opmerking van gesprekspartner:__________________________________________________

Uiting + Letterlijke vertaling

Vrije vertaling

Zij hebben henna in haar handen gedaanZij hebben henna in haar handen gedaanZij hebben henna in haar handen gedaanZij hebben henna in haar handen gedaan

Vragen aan de tolk

1.Is de uiting correct? ja / nee

Correcte uiting

2.Wat is er mis met de uiting?

Taalvorm:

Toevoeging van voegsel ‘si’Taalgebruik:

Taalinhoud: Fonologie:

ElElElEl----iiii----sisisisi----nenenene HenaHenaHenaHena vurvurvurvur----dudududu----larlarlarlar

Hand in haarHand in haarHand in haarHand in haar HennaHennaHennaHenna hebben gedaan zijhebben gedaan zijhebben gedaan zijhebben gedaan zij

Eline Eline Eline Eline Hena vurdularHena vurdularHena vurdularHena vurdular


Wat hebben we nodig voor de analyse?

� Kennis van de structuur van de betreffende taal

� Kennis van de normale taalverwerving

� Taaluniversalia (fasen in de taalontwikkeling, overgeneralisatie, overextensie,…)

� Meertalige verwerving (simultaan versus sequentieel, taaldominantie, taalverlies,…)

� Kennis van kenmerken van taalstoornissen (een kind met SLI zal verschillende foutenpatronen laten zien in ieder van de talen die hij spreek!)


Taalstoornissen in verschillende talen

� Er zijn problemen met grammaticale morfemen in iedere taal;

� Welke morfemen moeilijk zijn, verschilt van taal tot taal;

� Als de taal rijk is aan vervoegingen, zijn vervoegingen een minder groot probleem (niet-taalgestoorde kinderen leren ze dan ook sneller);

� In talen met veel vervoegingen komen substituties meer voor;

� In talen met weinig vervoegingen laten kinderen vaker het morfeem weg (omissies).

(de Jong et al, 2007)


Denkkader

� Diversiteit is enorm

� Taaldominantie varieert in de loop van tijd

� Taalverlies treedt op zowel bij ouders als bij kinderen

� Bij de interpretatie van de verzamelde gegevens altijd rekening houden met:� Duur, kwaliteit, kwantiteit,... in alle talen


Overleg: peuterspeelzaal, leerkracht, behandelend logopedist, multidisciplinair team


Bedankt voor jullie aandacht


Vraag?

Vragen??

Opmerkingen??!

Discussie!


Literatuur

� Bie, M. de & Groenhuis,M. (1988) Het belang van een uitgebreide taalanalyse bij allochtonen, Lo&Fo, 60.

� Blumenthal, M. & Julien, M. (2000)Diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen.Geen diagnose zonder anamnese meertaligheid, Lo&Fo, 1, 13-17.

� Camilleri en Law (2007). Assessing children referred to speech and language therapy: Static and dynamic assessment of receptive vocabulary. ASLP, 9 (4).

� Dam, F.A. (2002). Grenzentesten bij Friestalige kinderen met de Reynell Test voor Taalbegrip. RUG.

� Jong, J. de, e.a. (2007). Werkwoordscongruentie bij bilinguale kinderen met een taalstoornis. Stem-, spraak- en taalpathologie, vol. 15.

� Julien, M. (2004) Kind en onderzoeker spreken niet dezelfde taal: mogelijkheden bij diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen. Lo&Fo 76, 488-94.

� Julien, M. (2008) Taalstoornissen bij meertalige kinderen: diagnostiek en behandeling, Pearson.

� Hijma, T. (2001). Grenzen van Fries Taalbegrip. RUG.

Documents

Uitdagingen bij de diagnostiek van spraaktaalstoornissen bij …€¦ · Beheersing van ‘Taal’ versus ‘Een Taal ... ouders) dan het Friessprekende kind van het Fries (een groot