Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Haki̇mi̇yeti̇ne Gi̇ri̇şi̇ ( Osmanli Eli̇nden Çikişi )

7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )

http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 1/65

İÇİNDEKİLER

1.UKRAYNA COĞRAFYASI VE ESKİ TARİHi ………………………………………………………… 2

1.1 Kiev Knezliği’ ne Kadar Genel Durum ……………………………………………………………… 3-5

1.2.Kiev Knezliği …………………………………………………………………………………………………… . 6

1.2.1. Knezliğin Kökeni …………………………………………………………………………….. 6-7

1.2.2. Knezliğin Kuruluşu ve Genişlemesi …………………………………………………. 7-13

1.2.3. Zayıflama, Feodalleşme ve Knezliklere Bölünme …………………………… 13-15

1.2.4. Rus Knezlikleri Dönemi …………………………………………………………………… 15-17

2.KİEV RUSYASI’ NIN KÜLTÜRÜ …………………………………………………………………………. 18

2.1. Yazı ve Edebiyat ………………………………………………………………………………………………. 18-19

2.2. Vekayinameler ( Letopisi ) ……………………………………………………………………………….. 19-20

2.3. Slovo o Polko İgoreve, Sosyal Durum ve Kanunlar ……………………………………………. 21-22

2.4. Din ( Ortodoksluğun Kabulü ) ……………………………………………………………………………. 23-25

2.4.1. Ortodoksluğun Rus Kültürüne Etkisi ………………………………………………………………. 26-27

3.KNEZLİKLERİN LİTVANYA-LEH İLİŞKİLERİ ………………………………............................. 28

3.1. Galiçya – Wladimir Prensliği …….……………………………………………………………………….. 28-29

3.2.Leh Krallığı’ nın, Litvanya ve Knezlikler Üzerindeki Etkisi ……………………………………. 29-30

3.3.Krevo Birliği, Lublin İttihadı ve Tepki ……………………………………………………………………. 30-31

4.UKRAYNA’ DA KAZAKLARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE GELİŞMELERİ …………….32

4.1.Hetmanlık ve Kazak Akınları ………………………………………………………………………………… 32-33

4.2.Osmanlı Topraklarına Kazak Akınları ve Bogdan Hmelnitski ………………………………… 33-34

5.HETMANLIK ÜZERİNDEN UKRAYNA’ DA HAKİMİYET MÜCADELESİ ……………………...35

5.1.Pereslav Anlaşması ve Ukrayna’ nın Moskova Hakimiyetine Girişi ……………………… 35-36

5.2.Andrusovo Anlaşmasıyla Osmanlı’ nın Dışlanması ………………………………………………… 37-38



1

6.OSMANLI-RUS SAVAŞLARI VE UKRAYNA’ NIN RUS HAKİMİYET SAHASINA GİRİŞİ...39

6.1.İlk Elçiler ve Tehtidler …………………………………………………………………………………………… 39

6.2.İlk Savaş: Çehrin ……………………………………………………………………………………….………….40

6.3.Bahçesaray Barışı …………………………………………………………………………………………..…….41

7. 18.YY GELİŞMELERİ VE UKRAYNA’ NIN TAMAMEN RUS HAKİMİYETİNE GİRİŞİ ……42

7.1. 1710-1711 Prut Savaşı ve Barış Anlaşması ……………………………………………………………42-43

7.2. 1768-1774 Savaşları ...............................................................................................44-45.

7.2.1. Küçük Kaynarca Barışı ………………………………………………………………………………………45-46

7.2.2. Yaş Anlaşması …………………………………………………………………………………………………46-47

8. SONUÇ………………………………………………………………………………………………………………48-49

KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………………………………. 50-51



2

1.UKRAYNA COĞRAFYASI VE ESKİ TARİHİ

Kuzeydoğu ve doğuda Rusya Federasyonu, güneyde Karadeniz ve Azak

Deniz’i, batıda Macaristan, Slovakya ve Polonya ile komşu ve başkenti Kiev olan

Ukrayna, Rusya’dan sonra Avrupa’nın ikinci büyük ülkesidir. Ukrayna coğrafyasının

büyük bir bölümü geniş düzlüklerden oluşmaktadır. Bu düzlükler aynı zamanda

Ukrayna Coğrafyası’ nı Asya steplerinden gelecek etkilere açık bırakmış, tarih

boyunca buradan gelen kültürlere ev sahipliği yapmasına, etkilenmesine, yol

açmıştır.

Genel karakterini Ortaçağ’da kazanan Ukrayna Tarihi’ni farklı devirlere

ayırmak mümkündür. Kelime anlamı itibariyle “ serhad, sınır bölgesi “ anlamına

gelen Ukrayna1, güneyde Hazarlar ve kuzeyde de Normanlar’ ın buradaki Slavları

etkileyerek onlarda devlet fikrinin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. Ukrayna

Coğrafyası’ nın ilk sakinleri ise; Kimerler, İskitler ve Sarmatlar’ dır 2. II. yüzyıla

kadar süren Sarmat hakimiyetine Gotlar son vermiş, Got hakimiyetinden sonra 375

‘te bu bölgeye Hun’ lar gelmişlerdir. Kavimler göçü ile boşalan Ukrayna Coğrafyası’

nı sırasıyla V. ve VI. Yüzyıllarda İtil Bulgarları ve Avarlar doldurmuştur. Bu durum

Karadeniz’in Kuzey’ inde Türk Kavimleri etkisini başlatmış oldu. Bu etki VII – XIII.

yüzyıllar arasında Hazarlar, Peçenekler, Uzlar ve Kumanlar il devam etti. Siyasi bir

yapılanmaya sahip olmayan Slavlar ’ ın büyük bir kısmı bu Türk Kavimleri

himayesinde, ana yurt edindikleri Orta Dinyeper, Karpat Dağları ve Pripet civarında

yaşamışlardır. Ukrayna’nın erken tarihi ise, Varegler tarafından kurulan ve 13.

1

İslam ansiklopedisi. Cilt 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2012. s.73 (Ukrayna maddesi)2 İslam ansiklopedisi. Cilt 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2012. s.73 (Ukrayna maddesi)



3

yüzyılda Tatarlar tarafından yıkılan Kiev Prensliği ile bağlantılıdır. Bu prenslik

Altın Orda Hanlığı’ nın işgali sırasında Minkirman / Mankirman olarak

anılmaktaydı. Kiev Prensliği’ nin yıkılmasıyla, Slav yurdu çeşitli knezliklere

bölünmüş ve yeni bir döneme girilmiştir.

1.1.KİEV KNEZLİĞİ’ NE KADAR UKRAYNA’DA GENEL DURUM

Büyük Hun Devleti M.Ö. 48 ‘de yaşadığı iç ve dış sorunlar sonucunda

parçalanmış, bir kısım Hunlar Çi - çi liderliğinde İli Havzası, bugünkü Türkistan ve

Kuzey Kazakistan bölgesine ilk kez bu zamanda gelmiştir. Aslında İtil-Ural

Coğrafyası’ nda çok daha önceleri Türk Kavimleri’ nin yurt kurduğunu ve buralara

geldiğini Türklere ait destanlarda rastlamak mümkündür. Meşhur Oğuz Kağan’ın

seferlerinden birisi Hazar’ın Kuzeyi’ ne, İtil – Ural ve Doğu Avrupa topraklarına

olmuştur.3

374’ lere gelindiğinde yani Kavimler göçü sırasında ise; Hunlar’ ın başında

bulunan Balam-er liderliğinde Don - Dinyeper arasına Gotların üzerine akınlar

yaptılar. Doğu Gotları’ nın hakimiyetine son vermiş, Hatta Got lideri Ermanarich’ in

hayatını kaybetmesi üzerine, yerine Hunimund‘ u atamıştı.4 Böylece Gotların

Ukrayna Coğrafyası’ nda Got hakimiyeti sona ermiş ve bur adan başlayarak

Avrupa’da da bir göç hareketi başlamıştır. Hunların kurduğu bu siyasi yapı Yılduz

Han ile geliştirilmiş, Ata İllig ( Attila ) zamanında ise zirve noktasına ulaşarak,

Avrupa’nın içlerine tesir etmiş, İtil çevresinin Türkleşmesinde büyük etki yapmıştır.

3 W. Bang -R. Rahmeti, Oğuz Kağan Destanı, İstanbul 1970,s.7 ;Z.V. Togan, Oğuz Destanı

,İstanbul 1971,s.26-39.4 A. Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001, s.29.



4

Ata İllig ‘nin ölümü ardından ise Avrupa Hunları parçalanmıştır. Ancak Hun tesiri

birden ortadan yok olup gitmemiştir. Avrupa’ da ki Türk Kavimleri bu sefer Avarlar

ve Bulgarlar gibi siyasi yapılar kurmuşlar ve yurt edindikleri bu bölgede

etkinliklerini sürdürmüşlerdir.

Avarlar, 552 ‘de Kök Türk Devleti’nin kurulmasıyla iç Asya’daki yurtlarını

bırakarak batıya gelmişlerdir. Kafkaslar üzerinden Bizans ile yaptıkları bir

anlaşmayla 558 yılında Sabar Devleti’ne son verdiler. Bu sayede 565 ‘te İtil - Volga

Irmağı’ndan Tuna’ ya kadar olan bölgede hakimiyet kurdu. Ancak Avarlar doğudan

Kök Türk’ lerden baskı yemekteydi, bu yüzden batıda Franklar’ la mücadeleye

girdiler ve Frank liderini öldürerek Tuna’yı geçtiler. Böylece Avarlar Orta Avrupa’da

merkezi bir güç halini aldı. Avarlar’ ın hakimiyetini ise yine doğudan gelen Bulgarlar

sona erdirmiştir.

Bulgarlar, 558 ‘den sonra bir süre Avarların, ardından Kök Türkler’ in

egemenliğinde yaşamışlardır. Bulgar toplulukları Bizans’ın yardımı ile 7. Yüzyılda

bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır 5. Ancak, Kubrat önderliğindeki bu Bulgar Devleti

uzun soluklu olmamıştır ve Hazar baskısıyla parçalanmıştır. Hazar baskısıyla

parçalanan Bulgarlar’ ın bir kısmı İtil boylarına yerleşmişlerdir ve burada Moğol

istilasına kadar yaşayacak bir devlet kurmuşlardır. Uzun süre Hazar hakimiyetinde

önemli ticaret merkezleri kurup, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır. 922 ‘de İslamiyete

girmek istemeleri sebebiyle Abbasi Halifesi tarafından kendilerine bir heyet

gönderilmiştir. Bu heyet içerisinde bulunan İbn-i Fadlan, gezip gördüğü yerleri

anlattığı seyahatnamesinde, Bulgarlar ve Ukrayna Coğrafya’ sı hakkında önemli

5

İslam ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992. s.395 (Bulgaristan maddesi,Halaçoğlu, Yusuf)



5

bilgiler vermektedir. İtil Bulgarları’ nın hakimiyetine 1237 yılında Altın Orda Hanı

Batu Han tarafından son verilmiştir.

Avrupa’da kurulan Türk Devletleri arasında en güçlüsü ve uzun ömürlüsü

Hazar Devleti’dir. Hazar Devleti, Hazar Denizi ile Karadeniz arasında dağınık

yaşayan Sabar ve Onogur gibi Türk Kavimleri’ ni örgütleyerek bir araya getiren Kök

Türk Devleti eliyle oluşturulmuştur. Daha sonra oluşturulan bu Hazar birliği bulduğu

ilk fırsatta Kök Türkler’ den ayrılarak müstakil bir yapı ortaya koymuşlardır ve uzun

bir dönem Ukrayna Coğrafyası üzerinde söz sahibi konumunda kalmışlardır. Bizans

ve Abbasi ile münasebetlere girişmiş, bu münasebetler Dünya Tarihi’ne etki eden

sonuçlar doğurmuştur. Abbasilerin doğudan Avrupa’ ya girişlerini engelleyen

Hazarlar kendi benliklerini korumak için siyasi bir kararla Yahudiliği toplu bir

şekilde kabul etmişlerdir.6 Ayrıca Hazar -Türklerin bir başka özelliği de, bu

coğrafyada hoşgörülü ve farklı inançları bir arada yaşatabilmeleridir, onların

ülkesinde Hıristiyan, Müslüman ve diğer dinlerden halk barış içinde

yaşayabilmekteydi.

9. yüzyıl ortalarına gelindiğinde ise Peçenekler’ in İtil- Harezm ticaret yolunu

ele geçirmeleri üzerine Hazarlar’ ın ekonomik hayatı büyük bir yara aldı, buda

zayıflamalarına sebep oldu. Daha sonra ise Peçenek ve kendilerine bağlı Slav

Prenslikleri’ nin saldırılarıyla 10. Yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde parçalandılar.

Uzun bir dönem Ukrayna Coğrafyası ‘nda etkin rol oynayan Hazarlar, devlet örgütü

ve askeri alan başta olmak üzere, Slavlar’ ın sosyal hayatına da büyük katkılar

sağlamıştır.

6 Bury, op. Cit., s. 401.



6

1.2. KİEV KNEZLİĞİ

Günümüzde Slav olarak isimlendirilen kavimler üzerinde yapılan antropolojik

ve dil araştırmaları göstermiştir ki, bunlar Hint-Avrupa menşeili bir halktır. Tarih

boyunca yaşadıkları coğrafya ve hakimiyet alanına girdikleri medeniyetlere

bakılacak olursa Slavların saf bir ırk olmadıkları görülmektedir. Yine yapılan

arkeolojik araştırmalar göstermektedir ki, Slavlar ’ ın anavatanının Polonya’ nın

doğusuna denk gelen Pripet Havzası ve bugünkü Kiev- Çernigov bölgesini kapsayan

Orta- Dinyeper civarları olduğu görülür. Yani Rus Halkı’nın ilk tarih sahnesine

çıktığı coğrafya Avrasya’ nın batısıdır diyebiliriz.7

Doğu Slavları anayurtlarında siyasi teşekkülünü kurarken, bunda Gotların ve

Türk Kavimlerinin etkisine vurgu yapmak gerekmektedir. Nitekim, Slavlar devlet

yapılanmasını kurarken, yüzyıllarca himayesi altında kaldıkları Got ve Türk

Kavimlerinden esinlenmiş ve kendilerine örnek almışlardır.

1.2.1. KNEZLİĞİN KÖKENİ

Slav adına ilk kez M.S. 6. Yüzyılın başlarında rastlanmaktadır ve Latince’ de

yani Batı Dilleri’ nde “ Köle” anlamına gelmektedir. Aynı dönemde bu Slavların bir

kısmına ” Ant “ da denilmektedir. Slavlar 7 ve 8. yüzyıllarda pek çok kabileye

bölünmüştür ve bulundukları coğrafya dolayısıyla avcılık ve balıkçılıkla

uğraşmaktaydılar. Slav anayurdu orman ve bataklık olduğundan hayvan beslemek ve

7 G. Vernadsky, Rusya Tarihi, Çeviri. D. Mızrak - Ç. Mızrak, İstanbul 2009, s.22.



7

ziraat ile uğraşmak neredeyse imkansızdı. Bu yüzden tarım Slavlar’ da çok geç

başlamıştır.

Düzenli bir siyasi yapıya sahip olmayan Slavlara devlet fikri daha öncede

bahsettiğimiz gibi coğrafyaya hakim güçler olan güneyde Hazarlar ve kuzeyde

Norman - Vareg’ lerden geçmiştir. Ruhani hayatları da basit ve tabiat dinlerinden

öteye gitmiyordu. Tabiat tanrılarının ilkel tarzda yapılmış putları bulunmaktadır. Bu

putlara kurbanlar takdim edildiği ve hatta bazen de insan kurban edildiği

bilinmektedir. Daha sonrasında bu tarz inançları Slavlar’ ın Ortodoksluğu kabulüyle

devam ettirdikleri ve azizler sıfatıyla korumuşlardır. Ayrıca Slavlar, bölgede Hazar

Kağanlığı’ nın genişlemesiyle milletlerarası ticaret faaliyetlere de karışmışlardır.

1.2.2. KNEZLİĞİN KURULUŞU VE GENİŞLEMESİ

IX. yüzyılın ortalarında Doğu Avrupa iki siyasi nüfuz alanına bölünmüştü.

Daha öncede bahsettiğimiz üzere bunlar Güneyde Hazarlar, Kuzeyde Norman (

Vareg-Ruslar ) ‘lardır. Yüzyılın sonlarına doğru, Doğu’dan gelen Peçeneklerin

baskısı altında Hazar hakimiyetinin zayıflaması üzerine Doğu Avrupa’da köklü

değişimler olmuştur. Orta Dinyeper sahasında yaşayan Slav birlikleri Hazar

tesirinden kurtularak Vareg-Rus etkisi altına girmeye başladılar. Bu da Kiev

çevresinde Rus-Slav Devleti’nin kurulmasına uygun zemin hazırlamıştır.

IX. yüzyılın üçüncü çeyreğinde Lagoda ve İlmen gölleri çevrelerinde birkaç

Vareg-R us Knezi’ nin çeşitli sahalarda hakimiyet kurdukları anlaşılıyor. Lagoda

Gölü kıyısındaki Aldagen şehrinde Rurik (Hroerekr), Beloozero sahasında Sineus ve

İzborsk şehrinde Truvor adlı Norman liderleri bulunuyordu. Bunların bazılarının



8

daha sonra Kiev’ de hakimiyet kurduğu biliniyor. Ancak bunların en güçlüsü Rurik

idi; öyle ki Rurik bir süre sonra etrafında Kuzey Slavları’ nı bir araya getirmiştir.

Bunun üzerine Rurik rakipleri üzerine yürümüştür, bunlardan bir tanesi de İlmen

Gölü kıyısındaki Ostragrad şehridir. Buraya Slavlar, Novgorod adını vermişlerdir.

Rurik hakkındaki bilgileri kendisinden daha sonra yazılmış vekayinamelerde ve

rivayetlerde rastlamaktayız. Rurik’ in faaliyetleri, onun Rus Devleti’nin kurucusu

olarak anılmasını sağlamıştır. Efsane mahiyetinde olan ve Rus Devleti’nin

kuruluşuna dair yegane bilgi taşıyan Nestor Kroniği’ nde bu olay şöyle geçmektedir:

“ M.S.859 Varegler deniz aşırı memleketlerden geldiler. Çud ve Slovenler’

den, Merva’ dan, Ves’ lerden ve Kriviç’ lerden vergi topladıl ar. Polyan’ lar ve

Vyatiç’ lerden ise Hazarlar vergi almaktaydı.

Onlar ( Fin ve Slav Kavimleri ) Varegleri denizin ötesine kovdular, vergi

ödemez oldular ve kendi kendilerini yönetmeye başladılar. Ancak aralarında düzen

ve kanun yoktu, soy soya ayaklandı ve anlaşmazlıklar meydana çıktı . Bunun üzerine

birbirlerine dediler ki: “Üzerimizde hakimiyet kuracak bir bey arayalım.” Bundan

sonra denizi aşarak Varegler’e, Ruslara gittiler, ve şöyle dediler:” Memleketimiz

geniş ve zengin, ancak orada düzen ve kanun yoktur. Geliniz, hakimiyet sürünüz ve

bizi idare ediniz. ”Üç kardeş Slavlar ve Finler üzerinde hakimiyet kurmak üzere

seçildi ve bütün Rusları alarak geldiler. En büyük olan Rurik Novgorod’ a, ikinci

kardeş Sineus Beloozero ,üçüncüsü ise Truvor ise İzborsk’ a gitti. Ancak Rurik

dışındaki kardeşler ölmüştür. Rurik’ te bunların bölgelerini hakimiyet altına aldı. “

( A. N. Kurat, Rusya Tarihi.)



9

Bu vekayiname değerlendirilirken, olayın vekayinamenin yazıldığı tarihten

yaklaşık 150 yıl sonra yazılmış olduğu göz önünde bulundurulmalı ve ona göre

değerlendirilmelidir. Ancak, her ne kadar bu kronik efsanevi ögeler içerse de, Kiev

ve Novgorod’ da kurulan Slav siyasi teşekküllerinin kuruluşu hakkında bizlere

önemli ipuçları vermektedir.

Rurik’ in ölümü üzerine, yerine idareye Oleg’ in geçtiğini görmekteyiz.

Rurik’ in oğlu İgor’ un yaşının küçük olması, Oleg’ in idareyi eline alması

gerektirdiğini düşündürmektedir. Oleg başa geçtikten sonra, hakimiyet alanını

korumakla kalmamış, onu genişletmiş, ticaret yolları ele geçirmiştir. İşte yine bu

dönemde Kiev ‘de hakimiyet altına alınmıştır. Oleg Kiev’ i çok beğenmiş ve burada

kalarak burayı Rusların ana yurdu yapmıştır. Kiev bulunduğu yer açısından birçok

öneme sahiptir. İskandinav-Bizans ticaret yolunda bulunduğu gibi, Hazar hakimiyeti

devrinde burası önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir, ayrıca şehir askeri

stratejik bir yerde olması ve savunmasının kolaylığı Kiev’i bir başka açıdan daha

önemli kılmaktadır. Tüm bunlar Oleg’ in devlet merkezini kuzeyden güneye

taşımasına neden olarak gösterilebilir. Zaten merkezin Kiev’e taşınması hem Rus

devletinin gerçekten kuruluşu, hem de Kiev Tarihinin başlangıcı olmuştur.8

Oleg Kiev’e yerleştikten sonra Bizans’a bir sefer hazırlığına girişti ve 907

senesinde harekete geçti. Bu sefer sırasında kalabalık bir orduyla yola çıkan Oleg

Dinyeper Nehri boyunca kayıklarla ilerleyerek İstanbul Boğazı’na vardılar. Burada

karaya çıkan Oleg ve ordusu birçok yeri yağma etmiş, Bizans ‘a karşı kesin bir zafer

elde etti. Bunun üzerine Bizans uzlaşma yoluna gitti. Olayın bir daha

gerçekleşmemesi için Bizans, Rus Knezi’ ne vergi ödemekten başka çare bulamadı

8 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.23



10

ve Bizans’la yapılan ticaret yeni esaslarla tanzim edildi. Bu ticaret anlaşmasının da

Rusların lehine olduğunu görmekteyiz, aynı zamanda bu uzlaşma 912 ‘de

yenilenmiştir.9

Bu başarıları Oleg’ e muazzam bir güç sağlamış ve otoritesini bir kez

daha sağlamlaştırmasına sebebiyet vermiştir. Kendisinin İstanbul seferiyle ilgili

vekayinamelerde; gemilerini tekerlekler üzerinde karadan yürüttüğü ve Bizans

payitahtını yağlamadığı anlatılmaktadır. Bu başarı Oleg’ e aynı zamanda “ Akıllı,

hakim “ anlamında “ veşçi “ unvanını kazandırmıştır. Rusların bu ilk güçlü tarihi

simasının 912 ‘deki ölümü üzerine, yerine Rurik’ in oğlu İgor tahta geçmiştir.

İgor ‘da Oleg gibi birçok yağma seferine çıkmıştır. Bunların ilkini

Kafkasların Kuzeyi’ ne, Hazar kıyılarına gerçekleştirmiştir. Daha sonra Bizans

üzerine İstanbul’a bir sefer daha yapılmışsa da Bizans “Grek Ateşi” ile İgor’ un

gemilerini ateşe vermiş ve onlardan kurtulmuştur. Bunun üzerine Anadolu’nun

Kuzey Kıyıları’ na yağma seferleri düzenlenmişse de, Bizans Ruslar üzerine güçlü

birlikler göndererek, onları kovmuştur. Belki de Bizans ilk istiladan dersler çıkarmış

ve İgor’ un seferlerine daha Oleg’ in yaptıklarından daha hazırlıklı yakalanmışlardır.

İgor birkaç kez daha Müslüman topraklarına seferlerde bulunmuş, ganimet

elde ettikten sonra geri çekilmiştir. Ancak Ruslar Oleg zamanında Bizanslar üzerinde

kurdukları üstünlüğü İgor zamanında kaybetmiş, iç idarede de çatırdamalar baş

göstermiştir. Getirdiği vergiler yüzünden Rus yurdunda isyanlar çıkmış, bu yüzden

de isyanı çıkaran Dveryanlar İgor’ u öldürmüşlerdir. Kendisinden sonra küçük

yaştaki oğlu Svyalostav kaldı, ancak onun yerine devlet işlerini karısı Olga

yürütmektedir.




11

Kiev Rusyası tarihinin en ünlü simalarından olan Olga Rus tarihçileri

tarafından güzel bir şekilde betimlenmiştir. Öncelikle kocasının intikamı peşine

düşen Olga Dverlyan’ lar üzerine sefer düzenlemiş, onları fena halde

cezalandırmıştır. Olga döneminin bir diğer önemli hususu ise Hristiyanlığı kabul

etmesi olmuştur. Bu olay Rus yurdunda önemli bir o kadar da köklü değişimlere yol

açacaktır. Bu konuya Kiev Rusyası’ nın Kültürü bölümünde detaylı şekilde

değineceğiz.

Erişkin bir yaşa geldikten sonra Svytoslav başa geçmiştir. Tam bir asker

olarak yetişen yeni Rus knezi basit bir yaşam sürmekteydi. Sürekli yeni yerlere

seferler düzenlemek ve buraların zenginliğine sahip olmak istemekteydi. Bu amaçla

ilk seferi 964’te Vyatiç’ e olmuştur. Kendisinin Slav zümrelerini Hazar

hakimiyetinden tamamen kurtarmak gibi bir düşüncesi bulunmaktaydı ve buna göre

de hareket ediyordu. Sarkel Kalesi* ‘ne bu amaçla saldıran Svytoslav 965 tarihinde

bu kaleyi ele geçirmiştir.

Bu esnada Tuna Bulgarları, Bizans’ı baskı altına almıştır. Bu durum üzerine

İmparator Nikeforos II. Fokas, Svytoslav’ ı harbe davet etmiş ve kendisinden olumlu

yanıt almıştır. Svytoslav’ ın drujinası** Bulgar çarını birkaç kez yendikten sonra,

Aşağı Tuna boyundaki şehirleri ele geçirmiştir. Üstelik buradaki Tuna üzerindeki

Pereyaslavets şehrinde oturmak istemiş, ancak bu pek mümkün olmamıştır. Çünkü

Peçenekler, Svytoslav’ ın Tuna boyunda seferde olmasını fırsat bilerek, Kiev’e

hücüm ederek şehri kuşatmıştır. Bunun üzerine knez hemen harekete geçmek istemiş

* Bu kale, Azak Aşağı Don boyunda bulunmaktadır. Arkeolojik kazılar göstermiştir ki kale, Don

Nehri’nin aşağı taraflarında, Rostov bölgesindeki Tsimlyanka Çiftliği’ne yakın bir yerdedir. Rus

vekayinamelerin- de bu kale “ Bela veja ” olarak adlandırılmaktadır. ** Rus askeri birlikleri.



12

ancak annesi bu hareketi yavaşlatmıştır. Bu esnada Bizans İmparatoru İoannes

Tzimisces Rusların Balkanlara yerleşme fikrini anlamış ve gelebilecek tehlikeye

karşı hemen sefer düzenlemiştir. Ruslar birkaç kez yenildikten sonra Silistre

Kalesinde kuşatıldı(971). Burada yapılan anlaşmayla Ruslar yenilgiyi kabul etmiş ve

serbest geçiş şartıyla barışı kabul etmişlerdir. Knezin askerleriyle birlikte Kiev ‘e

dönmesine izin verilmiştir. Ancak Bizans Peçenekler’ le anlaşarak Ruslara tuzak

hazırlamıştı. Dnepr Nehri yakınlarında tuzağa çekilen Ruslar, Peçenekler tarafından

kılıçtan geçirilmiş, yapılan savaşta knezde hayatını kaybetmiştir. Svyatoslav Norman

ananelerine sağdık kalmış önemli bir Rus lideridir. Onun fütuhatçı hareketleri daha

sonradan birçok Rus-Moskova Knezleri’ ne örnek teşkil etmiştir.

Svyatoslav arkasında 3 çocuk bırakmıştır: Yaropolk, Oleg ve Vladimir.

Svyatoslav’ ın ölümü ardından üç kardeş mücadeleye girişmiş ve bu mücadeleden

Normandia’ dan da güç alan Vladimir Kiev şehrini ele geçirerek başa geçti. *

Vladimir de babasının ayak izlerini takip ederek hemen komşu devletlere

seferlere girişmiştir. Ancak Vladimir’ in daha önemli bir özelliği ise Hristiyanlı’ ğın

Rusya’da resmen kabulüdür, ve Vladimir sonraları aziz olarak anılacaktır.

Vladimir Lehler üzerine yürüyerek Leh bölgesine genişlemeyi başlatmış ,

diğer Slav Kavimleri üzerine de yürümüştür. 985’ te İtil Bulgarları üzerine bir sefere

çıkılmıştır. Bu seferde İtil Bulgarlar’ ı hakimiyet altına alınılmaya çalışılmıştır.

Ancak bunda başarılı olabilmiş değildir. Babası döneminden kalan Peçenek

sorunuyla da ilgilenen Vladimir, Kiev şehri etrafında az şehrin olduğunu düşünmüş

bu yüzden olsa gerektir ki yeni şehirler kurulması için çalışmalar yapmıştır. Bu

*

Bu durum Knezlerin halen İskandiyavya ile sıkı ilişkiler içinde olduklarını göstermekte, henüztamamen slavlaşmadıklarını ispat etmektedir.



13

şehirler Ruslar için hem Karadeniz’ in güneyine iniş basamakları, hem de birer

direnç noktası oluşturacaktır.

1.2.3.ZAYIFLAMA, FEODALLEŞME VE RUS YURDUNUN KNEZLİKLERE

BÖLÜNMESİ

Vladimir’ in 1015 yılında ölmesi, yine oğulları arasında mücadelelerin

başlamasına sebep oldu. Bu mücadelelerin sonunda, Novgorod şehrinde bulunan

Yaroslav, Knezliği tek başına yönetmeye başladı10. Yaroslav edindiği kitaplar ve

bunlara verdiği önem dolayısıyla “ akıllı “ yada Rusça’ da “ Mudrıy “ lakabı

verilmiştir. Rus yurdunda önemli bayındırlık faaliyetlerine girişmiş, Kiev’ de

Hristiyan Kültürü’nün yaymasıyla da şöhret kazanmıştır. Siyasi olarak ise;

Peçenekler’ e karşı birkaç önemli başarı kazanmış, Lehlerle savaşmıştır. Kısacası

Yaroslav k omşularının zaaflarından faydalanmıştır. Ancak Hristiyanlığı kabulüne

rağmen Bizans’ a akın yapmaya kalktığını görmekteyiz, bu akınlar Ruslar için pek

olumlu geçmemiştir (1043).11 Bundan başka Yaroslav, Kiev’ i diğer Avrupa

devletlerine tanıtmış, bir başka deyişle uluslararası ilişkilere Rus yurdunu da dahil

etmiştir. Birçok yere elçi ve tüccar göndermesi ona bu yolu açmıştır. Ayrıca hem

kendisi, hem de çocuklarını evlilik yoluyla bu ilişkileri kuvvetlendirmede akıllıca

kullanmıştır.

Kiev Rusya’sının bu döneme kadar belirli bir veraset sistemi olmadığını

gördük. Knezler’ den en kuvvetli olanı Kiev’ e yerleşmeye muktedir oluyor ve

yönetimi eline alıyordu. Bu durum Yaroslav’ dan sonra da devam edecek, ancak Rus

yurdunda önemli sıkıntılara yol açacaktı. Yaroslav daha ölmeden Rus yurdunu

10

Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.11 A.N.Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK,Ankara,2014.s.39.



14

oğulları arasında paylaştırmıştır. Oğulları da kendi topraklarını kendi oğulları

arasında paylaştırmıştı. Bu nedenle Yaroslav’ ın ölümü Rus yurdunda bir iç

mücadele ve Batı Avrupa’ da ki “ Feodal Yapı ” benzeri bir oluşum ortaya çıkardı.

Ancak, bulunduğu coğrafya ve kültür farklılığı dolayısıyla bu feodal yapı tam

anlamıyla Batı Avrupa’ da ki gibi olmamıştır. Bu durum Rus yurdunun irili ufaklı

knezliklere bölünmesine ve parçalanmasına yol açacaktır.

1060’ lı yıllara gelindiğinde Güney Rus bozkırları, İslam kaynaklarında

“Kıpçak “, Bizans kaynaklarında ise Kuman denilen göçebe Türk kavmi tarafından

işgal edilmişti. Bunlar, Oğuzların (Torklar) baskısıyla Rus mıntıkasına yakın

yerleşmiş ve birçoğu Rus himayesine girmiştir. Bu durum birçok tarihçi tarafından

Rusların bir devlet olarak ortaya çıkışında ve kuvvetlenmesinde Bozkır Türkleri’ nin

ne kadar önemli rol oynadığına kanaat getirmelerine sebebiyet vermiştir.

1113’ te Kiev Knezi Syatopolk ölünce, Kiev ahalisi Yaroslav’ ın torunu

Vladimir Monomach’ ı büyük knez olması için Kiev’ e çağırmıştır. Monomach’ ın

Kiev tahtını kabul edişiyle “ Büyük Knezlik “ prensipleri hiçe sayılmıştır ve iç

mücadeleler tekrar palazlanmıştır. Vladimir Monomach, tüm bu olaylara rağmen

yüksek liderlik vasıflarıyla Kiev’ de tutunabilmiş ve hatta Kiev’ e altın çağını

yaşatmıştır diyebiliriz. Kendisinin Balkanlar’ da oynadığı etkili siyasetle, Bizans’ ın

kendisine çeşitli hediyeler göndermesiyle, Knezlik’ in itibarını tekrar kazandırdığını

görüyoruz. Monomach’ ın faaliyetleri Rus yurdundaki iç mücadeleleri bir

zamanlığına da olsa durdurmuş olsa da, O öldükten sonra durum yine eski haline

dönmüştür.(1125)



15

Devam eden senelerde Kumanlar’ ın bitmek tükenmek bilmeyen akınları Rus

yurdu için çok büyük bir tehlike oluşturmaktaydı. XII. Yüzyıllarda Rus yurduda

birçok knezliklere bölünmüş ve bu tehlikeye karşı birlikte hareket etmekten acizdi.

Knezliklerin en önemlileri; Kiev, Çernigov, Galiç, Polotsk, Turov-Pinsk, Rostov-

Suzdal, Ryazan, Novgorod, Vladimir-Volynsk sayılabilir. Bu knezliklerin her

birinde ilk knezin soyundan gelen aileler oturmakta ve buraları yönetmekteydi.

Ancak tabi ki Kiev Knezliğini yöneten aile sülalenin en büyüğü kabul ediliyordu.

Ancak en kuvvetli olan buraya hakim olmaya müktedir olabiliyordu. Yaroslav (1019-

1024) döneminden sonra Rus yurdu siyasi bir dağılış yaşamasına rağmen tamamen

parçalanmadı. Çünkü; Rus yurdu tamamen dıştan bir etkiye mağruz kalmadı ve Bu

knezlikleri birleştiren ortak dil, din, gelenek ve göreneklerin kuvvetli olması bu

durumu gerektirmiştir. Ayrıca Rus yurdunun Ortodoks olması Batı’ da ki Katolik

Leh tehdidine, Güneyde Kuman tehlikesine, kendi aralarındaki Vareg - Rus ve Fin

unsurlarını Slavlık içinde erittikten sonra ortak hareket etmek imkanını sağlamıştır.

1.2.4. RUS KNEZLİKLERİ DÖNEMİ (1125-1246)

Rus yurdunun kuruluşu esnasında Novgorod ( Ostragard ) ‘ dan bahsetmiştik.

Burası gerek ticaret yolları üzerinde olması, gerekse Baltık Denizi’nin önem

kazanması sebebiyle hep önemli bir şehir olma özelliğinin korumuştur. Ticaret bu

şehri knezlikler arasındaki en zengin şehir konumuna da yükseltecektir. Zaten

Novgorod coğrafi yapı itibariyle ziraatin hakim olabileceği bir iktisadi yapıya sahip

olamazdı, çevresi tarıma pek uygun değildi, bu sebeple zirai malzemeler hep

dışarıdan gelmekteydi.



16

Novgorod boyarları, Avrupa’ lı tüccarlara yılda iki kere büyük kürk satışları

yapmaktaydı.12 Boyarlar bu kürk ihtiyacını karşılamak üzere yerli Fin halkı üzerinde

baskı kurmaya ve onları vergi olarak kürk vermeye zorluyorlardı. Bu yerli Fin

halkına “ Yugra “ adını vermişlerdi, bunların asıl adları ise; “ Vogul, Zıryan ve

Ostryak “ dır. Kürk arayışı ve boyarların Batı Sibirya’ daki bu faaliyetleri Rus

kolonizasyonunun da başlangıcı olmuştur. Novgorod boyarları XII. yüzyıl içinde

samur, tilki, sincap gibi kürklü hayvanların bulunduğu önemli sahayı da ele geçirmiş

oluyordu. Aralarındaki ilişki zamanla, yerli Fin beylerinin de etkisiyle halkı ve

beyleri Ruslaştırmış ve Ortodoksluk aralarında yayılmaya başlamıştır.

Knezlikte boyarların ticareti yürüttüğünden bahsettik. Ticaretin bir diğer

etkisi, boyarları zenginleştirdiği gibi bunların şehirdeki politik güçlerini de

arttırmıştır. Bu gerçekleşirken, şehirde en başından beri yönetiminde elinde tutan

Rurik sülalesinden gelen knezler, şehrin hakimiyetini iyiden iyiye boyarların

oluşturduğu aristokrat zümreye kaptırmıştır. Hatta 1136’ da, boyarların ve “ veçe “ ‘

nin de katılımıyla kneze karşı ayaklandığını görüyoruz.13 Knez yakalanarak

yargılandı ve şehirden uzaklaştırıldı. Ancak boyarlar knezi tamamen

uzaklaştıramazdı, knezin askeri kumandan niteliği, onları şehrin savunulması

durumunda büyük önem arz etmekteydi. Bu yüzden knezlere güçler kabul ettirildi ve

uymazlarsa şehirden uzaklaştırılacakları benimsetildi.

Aynı dönemde Suzdal Knezliği’ nde ise Yuri I. ( Dolgorukii ) yönetimi elinde

bulunduruyordu. Aslında Yuri I. Rostov’ un merkezini Sudzal’ a taşımış, knezlik

12

A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.5213 Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.s.104



17

ondan sonra Sudzal ( Sudzalia ) diye anılmıştır.14 Daha sonrasında da fütuhatçı bir

yönetim benimseyen Yuri I., hemen çevre knezliklere doğru yayılmaya çalışmıştır.

Tabi ki ilk hedefi az önce bahsettiğimiz, sürekli ve hızlı bir gelişme ortaya koyan

Novgorod’ a doğru olmuştur. Ancak bundan kesin bir sonuç alamamıştır. Aralarında

bir anlaşma belirlenerek buna göre hareket edilmiştir.

Novgorod, değindiğimiz ekonomik ve siyasal sebeplerden dolayı Kiev

knezliğinden müstakil hareket etmiştir. Ayrıca şehirde “ Veçe “ lerin önem

kazanması Novgorod’ u demokratik temelli, neredeyse, bir cumhuriyete

dönüştürmüştür. Öyle ki burada Kiev Kilise’ sinden bağımsız bir kilise

yapılanmasına da gidilmeye çalışılmıştır.” Vladika “ lara büyük önem verilmiştir.

Burası Novgorod’ un idare merkezi haline gelmiştir, aynı zamanda hazinede

bulunuyordu. Bu nedenle Vladika’ ların Novgorod’ lu papazlar arasından

seçilmesine büyük itina gösterilmiştir. Tüm bu müstakil yapının sonunda Novgorod’

a “ Gospodin velikiy Novgorod* “ adı verilmiştir.

14

Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.s.104* Bay Büyük Novgorod.



18

2.KİEV RUSYASININ KÜLTÜRÜ

2.1.YAZI VE EDEBİYAT

Rus yurdunun temelleri atıldıktan sonra, Kiev Knezliği’ nin başına geçen

Vladimir’ le ve Bizans ile kurulan sıkı münasebetler dolayısıyla Hristiyanlığa geçişin

başladığından bahsetmiştik. Bu yeni dinin icrasıyla birlikte Rusya’ ya Slav alfabesi

ve dili etk ili olmaya başlamıştır. Daha doğru bir deyişle, din değişikliğiyle yapılması

gereken çeşitli ritüeller bir yazıyı, dili zorunlu hale getirmiştir. Bundan önce Rus

yurdunda çeşitli boylar arasında yazı yada herhangi bir kitaba rastlanılmamıştır. Tabi

yeni yazı ve dilinin Rus yurduna girmesinde, buraya misyonerlik faaliyetleri için

gelen Kiril ile Metodius’ un etkisinden de bahsetmek gerekmektedir.

Din değişikliğinde büyük etkisi olan iki kardeş Kiril ve Metodius Slav

dillerine uygun bir alfabe geliştirmiş ve buna göre Eski Yunanca’ dan Eski Slavca’

ya dini kitaplar tercüme edilmeye başlanmıştır. Yine bundan önce, Rus yurdunda

kağıt yerine ince deri ( parşömen ) kullanılması kitapları maliyetlerini yukarıya

çekmektedir. Kağıda geçilmesi, Bizans’ a özenilerek yazı sanatının ortaya çıkışınada

yol açmıştır. Buna örnek olarak Rus yurdunun Hristiyanlığa geçişi üzerinden 60-70

sene geçmesine rağmen, bu yazı sanatı “ Ostromir İncili “ ni ortaya koymuş ve eser

günümüze kadar ulaşmış, yazı sanatında ne kadar yol katettiklerini göstermiştir.

Yazılan dini eserlere azizlerde girmiş ve eserlerde geniş yer bularak, geniş ölçüde

yayılan eserler olmuştur.



19

Dini eserler yanında Kiev’ de edebi yazının yani edebiyatın da geliştiğini

görmekteyiz. Yine bu alanda da Bizans örnek alınarak, İskendername’ lerin ve çeşitli

vekayinamelerin de çevrilmiştir. Bundan başka Bizans’tan bir romanın da Slavca’ ya

çevrildiğini anlıyoruz.15 Yazı ve edebiyatın bu denli gelişmesi Knezleri de bu sahada

kendilerini geliştirmeyi zorunlu etmiştir. Bunların öncüsü diyebileceğimiz kişi Akıllı

Yaroslav’ dır ve oğlu Vsevolod’ da beş dil bilmekteydi. Novgorod Knezi Ostromir

‘in 1056 ‘ da kendi şahsına bir İncil yazdırması kitaplara olan düşkünlüğünün bir

kanıtıdır.

Kiev, çeşitli taklit eserler sonucunda hızlı bir şekilde kendilerine özgü eserler

ortaya koymaya ve bir birikim oluşturmaya başlamışlardır. Yine Kilise’ de ayinleri

yürütmek için ilk vaizler ortaya çıkmıştır. Bunlardan en önemlisi ve meşhuru ilk Rus

Metropoliti İllarion’ dur.16 Tabi ki bu gelişmeleri sağlayan yegane unsur Rus

yurdunda Hristiyanlığın yayılışı olmuş, bu unsur sadece yazı ve edebiyatı değil Rus

sosyal hayatında da birçok değişikliğe yol açmıştır.

2.2.VEKAYİNAMELER (LETOPİSİ)

Rusça ( Slavca ) vekayinamelerin geçmişi XI. yüzyılın başlarına kadar

gitmektedir. Vekayiname yazımı Rus yurdunda bir süre sonra çok fazla

yaygınlaşmış, neredeyse yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Bunların ilk

örneklerinin Bizans’ tan etkilendiğini ve daha sonra oluşan birikimle kendilerine

özgü bir mahiyet temin ettiklerinden bahsetmiştik. Bizans’tan etkilenilen dönemde

en yaygın yöntem Bizans eserlerini kullanarak çeviriler yapmaktı. XI. yüzyılın

ortalarında “ Akıllı Yaroslav “ döneminde çeviri-vekayinameler devrinin en parlak

15

A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.6816 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.68



20

çağıdır. A. İ. Sobolevski * ve V. M. İstrin **' in araştırmaları bu dönemin en önemli

eserinin “ Yahudi Savaşı Tarihi “ olduğunu ortaya koymuştur.

Kiev Rusyası’ nda özgün verilirken, vakayünistler esas olarak Bizans

kronograflarından olan Georgios Hamartol’ un “ Dünya Tarihi ” ni baz almışlardır.

Ruslara ait bilinen en eski vekayinameler ise “ Lavrentyev Nüshası “ ve “ İpatyev

Nüshası “ dır. Bunları kimin kaleme aldığı tam olarak tespit edilemiyorsa da, tahmini

Kiev Mağara Manastırı rahibi Nestor olması gerekmektedir.

“ Başlangıç Vekayinamesi “ Kiev Rusyası’ nın başlangıcının bir tarihi

niteliğindedir. Ancak bununda daha sonraki aktarmalarla bozulmuş olduğu bir

gerçektir. İlk Vakayinüst olduğunu aktardığımız Nestor, eserinde belki de daha o

dönemde Rus yayılmacılığı, daha sonraları panislavizm adıyla anılacak olan

düşünceyi, temellendiriyor. Bütün Slavların aynı kökten geldiklerini, bunların ortak

bir dil-edebiyata sahip olduğunu belirtmesi yönünden de Rus Milli bütünleşmesini

temellendiren bir özelliğe sahiptir.

Rus Coğrafyası’ nda yazılan yerli vekayinameler de bulunmaktadır. Bunların

en önemlileri Novgorod ve Pskov’ da verilmiştir. Daha sonraları Moskova Knezliği

yükselince ve Kiev’ in yerine geçince mevcut vekayinameler birleştirilmiş ve daha

büyük ölçekli “ Kronikler “ ortaya çıkmaya başlamıştır.

*

Aleksey İvanoviç Sobolevski (1856-1929) Rus dilbilimci, paleograf, edebiyat tarihçisi, Slavist. ** Vasili Mihayloviç İstrin (1865-1937) Rus edebiyat bilimcisi, Eski Rus el yazmaları uzmanı.



21

2.3.SLOVO O POLKU İGOREVE, SOSYAL DURUM VE KANUNLAR

Rus Knezleri’ nin step ile olan mücadelesinden bahsetmiştik ki, bu

mücadelenin en büyük kısmını Kumanlar teşkil etmiştir. XII. yüzyılda Novgorod-

Seversk Knezi İgor Svyatoslaviç’ in Kumanlar üzerine bir sefer yaptığı

anlatılmaktadır. Bunu “ Slovo O Polku İgoreve* “ den öğrenmekteyiz. Bu destan Rus

edebiyatının bizlere sunduğu tek örnektir. Anonim bir eser niteliği taşımaktadır,

ancak 1187’ den sonra yazılmış olması gerekmektedir. Destan ancak 1795 senesinde

bulunmuş ve 1800 de neşredilmiştir. Fakat 1812’ de büyük Moskova yangınında bu

da kül olmuştur.

Destan gerçek bir olaydan esinlenmesi, o dönemde ortaya çıkması ve içerdiği

betimlemeler, lirik unsurlarla edebi açıdan büyük önem arz etmektedir. Ayrıca

destanda Kumanlarla ilgili verilen bilgiler bize Türk tarihi açısından da önem

taşımaktadır.

IX. – XII. yüzyıllardaki devlet teşkilatında yaşanan gelişmeler, dağınık

yaşayan Slav grupları bir araya getirmiş, sosyal hayatta da bir çok gelişmeye

sebebiyet vermiştir. Hristiyanlığında Rus yurduna nüfuz etmesiyle Rusya Hristiyan

ve medeni devletler dairesine girmiştir. Bu durum Batı Avrupa’ da mevcut olan

Feodal yapıya benzer bir zeminin, Kiev Rusyası’ nda da kurulmasına ortam

hazırlamıştır.

Bu gelişmeler, Knez’ den sonra gelen grupların sosyal durumu hakkında çok

fazla bilgi elde edememekteyiz. Ancak üç ana gruba ayırmak mümkündür; 1.Yüksek

tabaka, 2. Orta sınıf, 3.Köleler. Birinci grup genellikle Knezin etrafındaki zümreyi ve

* İgor Bölüğü Destanı.



22

memur-asker gruplarını temsil etmektedir. Ancak bunlardan en önemli zümreyi

boyarlar teşkil etmektedir.

Kiev Rusyası’ nda XI. yüzyıldan sonra kölelik ve köle, Rus ekonomik

hayatında büyük önem taşımıştır. Vareg - Rus tüccarların yerli Slav halklarından

birçok kişiyi Bizans’ a ve Yakın Doğu’ ya köle olarak sattıkları tespit edilmektedir.

Bunlar satıldıkları yerlerde büyük çiftliklerde çalışmış ve o bölgelere ucuz iş gücü

sağlamıştır. Zaten “ Ç elad “ ya da “ Cholop “ olarak adlandırılan bu köleler işçi

oldukları sürece önem teşkil etmektedirler.

Hristiyanlığa geçiş, başka bir seçkin grubun ortaya çıkışına imkan sağlamıştır.

Ruhaniler arasında başta rahipler olmak üzere, rahiplere hizmet edenler, kilisenin

koruması altında olanlar, kiliseye ait köleler ve herhangi bir zümreye girmeye hakkı

olmayan, ancak kilise himayesi altında olanlar olarak farklı birçok alt grup

bulunmaktaydı. Bu alt grupların en önemli özelliği ise Knezin mahkemelerinde

alınan kararlara tabi olmayıp, kilise kanunlarına tabi olmalarıdır.17

Kiev Rusyası’ nın inşası esnasında, Rus Yurdunun huzur ve bekasını

sağlamak amacıyla, sosyal ve iktisadi hayat belirli sınırlarla çizilmiş ve kurallar -

kanunlara bağlanmıştır. Oleg’ in Bizans’la bir ticaret anlaşması yaptığını daha önce

belirtmiştik. Vekayinameler, bu anlaşma gerçekleşirken Oleg' in “ Rus Kanunları “

üzerine yemin ettiğini kaydedilmiştir. Burada daha çok Vareg - Rus örf ve adetleri

kastedilse de, bunlar daha sonra Rus Yurduna mal olmuş ve Slavlara göre

şekillenmiştir. Ayrıca Rus Yurdunda bu kanunlar Germen, Bizans, Türk gibi çeşitli

kültürlerin de etkisinde ve ekseninde şekillenmiştir.




23

2.4.DİN ( ORTODOSKLUĞUN KABÜLÜ )

Daha önceki bölümlerde Svyatoslav’ ın ölümünden sonra üç oğlu arasında

çıkan çatışmadan mücadeleden bahsetmiştik. Bu mücadeleden de Vladimir galip

çıkmıştı, ki onun knez oluşu ve sonrasında Rus yurdu tamamen değişecektir.18

Rus tarihinin bu en önemli hadisesinin, Rus yurdunda Hristiyanlığın

yayılmaya başlamasının ne zaman başladığına dair kesin bulgular bulunmamaktadır.

Ne Rus vakayinamelerinin, ne de Bizans kroniklerinin konuyla ilgili kesin bir bilgi

sunmadığını yapılan araştırmalar göstermiştir. Ancak Vladimir’ le birlikte to plu

geçişlerin 10.yüzyılda gerçekleşmiş olma ihtimali yüksektir.

Karadeniz’ in Kuzeyi’ nde, Vladimir’ den çok öncede buradaki Rus -Vareg

unsurların bir kısmının Hristiyanlığa geçtiğini söylemek mümkündür, ki bunların

arasında Slavlar olması da kuvvetle muhtemeldir. Önderlik edenler arasında ise

Vladimir’ den önce yine Knez İgor’ un annesinin de Hristiyanlığı kabul ettiğini

görmekteyiz. Tabi bu gelişmelerde Bizans ile ticaret önemli rol oynamaktadır.

Birçok Rus tüccar, Bizans’ la ticaret münasebetleri nedeniyle özellikle İstanbul’ a

gitmekte, burada kaldıkları süre içinde Hristiyanlığı görme ve tecrübe etme şansı

bulmaktaydı. Ayrıca Bizans’ ın Hristiyanlığı yayma çabası da Rus yurdun da dinin

yayılmasını hızlandırmıştır. Özellikle 864’ te Balkan Bulgarları’ nın Ortodoksluğa

geçişiyle, Bizans bu durumu devlet politikası haline dönüştürmüştür.

Bu coğrafyada Katolik Kilisesi’ nin de faaliyette olduğuna değinmek

gerekmektedir. Ancak bu faaliyetler Vatikan’ a pek fayda getirmemiştir. Hem Bizans

18 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.



24

ile kurulan sıkı ilişkiler hem Kryll ve kardeşinin yürüttüğü faaliyetlerle, halk arasında

da büyük kesim Bizans dinine geçmişti. Knez Vladimir Ortodoksluğa geçmiştir.

Ortodoksluğa geçiş ve bunun Rus yurduna sosyo - kültürel etkilerini

detaylandırmadan önce, Rus yurdunda Hristiyanlık öncesi nasıl bir inanç sistemi

olduğuna da değinmek gerekmektedir.

Slav kavimleri arasında, ne zaman başladığı bilinmemekle birlikte, az önce

bahsettiğimiz Vladimir’ in Hristiyanlığı kabulüne, yani IX. yüzyıla kadar pagan

inançları hüküm sürmekteydi. “ Pagan ” terimi, Latince “ pagus “ kökünden

türetilmiş ve “ kırsal, kırsalda yaşayan “ anlamına gelmektedir. Bu inanca göre doğa

güçlerinin canlı bir varlık olduğuna inanılmış ve her güce başka anlamlar yüklenerek

ilahlaştırılmıştır. Aslında paganizm çok tanrılı inançlar için de kullanılmıştır. Slav

kavimleri kendi inançlarına “ Yazıçetsvo “ olarak adlandırmışlardır. Bu inanç

sisteminde iyi ve kötü ayrımı yapılmış, buna bağlı olarak “ Belig Bog “ ( Beyaz İlah )

ve “ Çornıg Bog “ ( Kara İlah ) ortaya çıkmıştır.19 Bunun yanı sıra inançlar genel

olarak Sema, Güneş ve Toprak etrafında toplanarak, bunlara farklı isimler

takılmıştır. Khors, Veles, Lada gibi putlar yapılmış, öne çıkmıştır.

Tabiat unsurlarının yanı sıra, Slavlar arasında atalara tapınma da yaygın bir

şekilde uygulanmaktaydı. Ölen aile büyüklerinin, ailenin geleceğini koruyacağına ve

ona sahip çıkacağına inanılar ak, ata ruhları yüceltilmiştir.

Çeşitli ata ruhları, doğa tanrıları gibi figürler, Ortodoksluğun etkisi altına

girildikten sonr a azizlere dönüşerek varlığını sürdürmüştür. Örneğin; Eski Rus tanrısı

19

Dr. S. Arslanova. Slavların Hristiyanlaşması ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluşu, Elmi Mecmuası,Bakü Üniversitesi, Eylül 2008.



25

Perun * , Hristiyanlık döneminde varlığını Aziz İlyas’ ın bünyesinde devam

ettirmiştir.

Knez Vladimir’ in vaftiz olarak Hristiyanlığa geçişiyle ilgili farklı tarihler

tespit edilmiştir. Yaygın bir inanışa göre; Knez 988 ‘ de Khersones* ‘ te, başka

görüşlere göre ise Kiev’ de yada Vasilev’ de vaftiz olmuştur. Bundan sonra

Hristiyanlığı Rus yurdunun resmi dini ilan ederek, Hristiyanlığı yayma kararı

almıştır. Kararını ilk olarak , oğulları ve boyarlar ı** Hristiyanlığa geçirerek

başlatmıştır . Sonraki hamlesi ise Kiev’ deki putları Dinyeper’ e attırarak ahaliyi

topluca vaftiz ettirmek olmuştur. Yine Vladimir döneminde piskoposluklar

kurulmuş, Rus Ortodoks Kilisesi’ nin temelleri atılmış ve Avrupa’ nın önemli

devletleriyle kız alıp – verme yoluyla akrabalık ilişkisi kurmuştur.

Vladimir sonrası tahta geçen Yaroslav’ da, babasının başlattığı

Hristiyanlaşma politikasını sağlamlaştırmak için çalışmalar yapmakla kalmamış Kiev

çevresinin de Hristiyanlaşmasının önünü açmıştır. Kitaplar düşkünlüğü ile de bilinen

Yaroslav, kütüphaneler kurdurarak dini kitapların ve Rusya’ da büyük gelişim

gösterecek olan tercüme eserlerin toplanmasına ve yazılmasını teşvik etti. Diğer bir

önemli gelişme ise 1030’ da Yaroslav din adamı yetiştirebilmek amacıyla, 300

öğrencinin eğitim alabileceği bir okul kurdurdu.20 Buradan yetişen birçok din adamı

Ruslara önemli literatür eserler kazanmıştır.

* Gökgürültüsü, yıldırım, ve şimşeğin şiddetinden koruyan ilah.

* Günümüzde Kırım Özerk Cumhuriyeti’nde başkent Akmescit'in 70 km güneyinde Karadeniz

kıyısındaki liman kenti. Akyar / KIRIM.**

Zengin Rus asillerinden oluşan sınıf. 20

Dr. S. Arslanova. Slavların Hristiyanlaşması ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluşu, Elmi Mecmuası,Bakü Üniversitesi, Eylül 2008.



26

2.4.1.ORTODOKSLUĞUN RUS KÜLTÜRÜNE ETKİSİ

Kiev’ de Hristiyanlığın tesiri ile Rus yurdunda yeni bir dönem başlamış

olmuştur. Bu dönem Rus Devleti’ nin hızlı gelişimi ve ortak bir Rus kültürünün

ortaya konmasında büyük önem arz etmektedir. Ortodoks – Katolik Kiliselerin

çizgilerini kalınlaştırdığı X. yüzyılda Rusların Ortodoksluğu seçmeleri Batı

Hristiyanlık merkezinden koparak, Rus kültürünün kendisine has yapısını

oluşturmasına sebebiyet vermiştir.

Vladimir’ in 989’ da Hristiyanlığı kabulüyle, Rus kilisesi İstanbul patriğine

bağlı bir “ Metropolittik “ olmuştur.21 Bu yolla Kiev ve İstanbul sıkı sıkıya birbirine

bağlanmıştır. Kiev’ de yeni devrin bir başka etkisi de knezlik üzerine olmuştur.

Ortodoksluğun imparatorların hakimiyetini merkezileştiren esaslara dayandığı için,

knez otoritesini bu yeni inançla arttırmış ve yetkilerini genişletmiştir. Yine aynı

sebeple kurulan kilise teşkilatı, knez adına özverili çalışmalar yapacak, onların

hakimiyeti adına çalışmalar yapacaktır. Diğer bir yandan Kiev’ in inşası sırasında

gördüğümüz Vareg unsurlar, ortak dinin birleştiriciliği ile yerel Slav unsurlarla

kaynaşmış, aradaki farklılıklar yavaş yavaş ortadan kalkmıştır. Kiev Rus yurdunun

idari merkezi iken, aynı zamanda dini merkez olarak tarih sahnesine bir kez daha

çıkmıştır.

Hristiyanlık dininin Rus yurduna getirdiği en önemli kültürel gelişim unsuru

tabi ki, alfabe ve yazı dilidir 22. Vladimir’ den 120 sene önce Krill tarafından

oluşturulan, Balkan Slavları için, alfabe Ruslar tarafından kullanılmaya başladı.

21

A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.3522 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.



27

Alfabenin gelişi, Rus edebiyatının gelişmesinde ve aynı yazıyı yazan halkın ortak

değerler ortaya koymasını hızlandırmıştır.

Ortodoksluğun kabulünden sonra Rus yurdunda mistisizm yayılmaya

başlamış, ve birçok keşiş ortaya çıkmıştır. “ Mağara Keşişhanesi “ Kiev yakınında

olması itibariyle de ün sahibi keşişhanelerden biridir 23. Kiev’ de ve genel olarak Rus

yurdunda manastırlar, yalnızca bir dini merkez değil, aynı zamanda Rus

entelektüelinin ve bilgi sahiplerinin de merkezidir.

23 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.



28

3.KNEZLİKLERİN LİTVANYA-LEH İLİŞKİLERİ

3.1.GALİÇYA-WLADİMİR PRENSLİĞİ

Doğu Slavları, Karpat eteklerinde Dnestr’ in üst kısmında iki merkezde

toplanmışlardı; Galiç ve Vladimir. Bu iki merkez, Macaristan’ a komşu olması ve de

Lehlerin Katolik Kilisesi ve kültürüne girmesiyle buralarda propaganda yapması

sonucu Doğu’ da oluşan Rus-Ortodoks kültüründen zamanla kopmuş ve yeni bir yapı

ortaya koymuştur. Bunların neticesi bu bölgede Ruslardan farklı olarak bir “ Ukrayna

kavmi meydana getirmiştir.

Galiç Knezliği Yaroslav Osmomısl ( 1152- 1187 ) döneminde, yüksek bir

dereceyi bulmuştur 24. Daha önce bahsettiğimiz “ İgor Bölüğü Destanı “ ‘ nda bu

kneze hitaben söylenmiş satırlar görmekteyiz, ki buda onun önemli bir kişilikolduğunu göstermektedir. Osmomısl’ den sonra knezlikte çeşitli karışıklıkların baş

gösterdiğini söylemek mümkündür. Bu karışıklıklar ancak , Knez Roman’ ın Galiçya

Knezliği’ ni kendi topraklarına katması ve Galiçya- Vladimir Knezliği’ ni teminiyle

son bulabilmiştir ve Roman’ la en parlak dönemler yaşanmıştır.

Bölgede XII. yüzyıl başında bir Leh müdahalesi daha baş göstererek Roman

öldürülmüştür. Karışıklıklar geri gelmiş, Daniil Romanoviç zamanına kadar da

devam etmiştir. Bu dönemde Romanoviç’ in oğullarından birisi adına kurulan Lwow

24 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.54.



29

(Leopolis)* kurulmuş, burası Moğol-Türk istilası sırasında yakılan Galiç’ in yerini

tutmuş ve Ukraynalıların yeni merkezi oluvermiştir.

3.2.LEH KRALLIĞI’ NIN, LİTVANYA VE KNEZLİKLERE TESİRİ

Farklı devletlerce, farklı isimlerle anılmış Polonya coğrafyası X. yüzyıla

gelindiğinde içinde; Polanlar, Masovlar, Vislanlar gibi Slav Kavimleri

bulunmaktaydı. Bu kavimler bir araya gelerek ortak bir kültür oluşturmuş ve Lehleri

teşkil etmişlerdir. XV. yüzyıla kadar Gnesen’ i merkez olarak kabul etmişler ve bu

yüzyıldan sonra ise Krakow, Gnesen’ in yerini almıştır.

Lehlerin Hristiyanlığı seçtiği dönem de, Kiev Rusyası gibi X. yüzyılda

meydana gelmiştir. 992’ de Mieszko’ nun ölümü üzerine ülkede oğullar arasında

mücadele başlamış, bu mücadeleyi ise Cesur Boleslaw kazanmıştır.25 Boleslaw

Vatikan ile münasabetleri geliştirerek Katolik Kilisesi’ ne bağlanmış, batıda Katolik

dünyası ile barış sağlayarak doğuda Kiev sahasında ilerleme politikası izlemiştir.

1018’ de Alman ve Peçenek kuvvetleriyle desteklenmiş ordusuyla Kiev’ i ele

geçirmişlerdir.26 Ancak uzun bir süre ellerinde Kiev’ i tutamamışlardır. XII. ve XIII.

yüzyıllar ise Lehler için tam bir kargaşa ve taht mücadeleleriyle geçmiştir.

Lehlerin fetret devri, Dük IV. Ladislav Lokietek’ in Krakow’ da papalığın

onayıyla 20 Ocak 1320’ de taç giymesiyle sona ermiş oldu.27 IV. Ladislav ve onun

oğlu Büyük Kasimir zamanında Polonya coğrafyası uzun bir süre bölünme

* Günümüz Ukrayna sınırları içerisindeki “ lviv “ şehri.

25 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.309.

26

Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.309. 27 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.310.



30

yaşamayarak, aksine genişlemiş ve büyümüştür. Bu açıdan XIV. yüzyıl Lehler için

önemli gelişmeler yaşanmıştır. Krakow’ da bir üniversite tesis edilerek (1364)

kültürel atılım yapılmıştır. Ayrıca Tatar ve Litvan saldırılarına karşı birçok kale inşa

ettirilerek direnç noktaları oluşturulmuştur.

3.3.KREVO BİRLİĞİ, LUBLİN İTTİHADI VE TEPKİ

1370-1444 arasında komşu ülkeler Leh Krallığı, Macaristan ve Litvanya

arasında birlik dönemi yaşanmıştır. Leh tahtının varisi Hedwing’ in, Litvanya Büyük

Dükü Jagiello ile evlenmesi uygun görüldü. Bu evlilik, Beyaz Rusya ve Ukrayna

topraklarını içine alan, Leh kültürü ve Litvanya’ nın askeri gücüyle, sınırları kısa

sürede Baltık Denizi’ nden Karadeniz’ e uzanan bir birliğe dönüştü. Ancak bu

anlaşma Lehleri, Litvan- Rus meseleleri ile karşı karşıya bıraktı. Krevo Birliğinin

esasları en başta tam olarak kesinleştirilmemişti, ancak birlik yıllar geçtikçe daha da

kuvvetlendi. Sonunda da, 1569’ a gelindiğinde iki ülkeyi bir araya getiren Lublin

Birlik Anlaşması ortaya çıktı.

Jagiello’ nun, henüz on yaşında iken tahta çıkan oğlu III. Ladislaus’ un

saltanatına, Macar tacını da kabul etmesi sebebiyle Litvanya ile olan bağlarını

zayıflattı ve Türk savaşlarıyla döneme damga vurarak hayatını kaybetti.28 Bu olay

Lehler ve Macaristan arasındaki bağları kopardı ve Litvanya ile olan bağlar

kuvvetlenerek yola devam edildi. Güçlenen bu ittifakla birlikte Alman Şövalyeler

hezimete uğratılmış, Kırım Tatarları ile zaman zaman ittifaklar yapılarak Moskova’

28 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.310.



31

yla beş büyük savaş vukuu buldu. Bundan sonraki gelişmelerde Ukrayna Coğrafyası’

nda Leh – Rus ve Osmanlı mücadelesini körükleyecektir.

Litvanya ve Lehistan’ ın başlattığı birleşme süreci olan Krevo Birliği

öncelikli olarak Ukrayna Coğrafyası için büyük bir dönüm noktası teşkil etti. Leh

soyluları Ukrayna’ da kendi Katolik prensiplerine göre, yeni oluşumlar ihtiva etmeye

kalkıştılar. Bu etki tüm güneye kadar inerek, Karadeniz’ e değin ulaştı. Lublin

İttihadı (1569) ise Litvanya Dukalığı’ nın Leh Krallığı içerisinde tamamen eriyerek

birlikteliği mühürledi. Bu durum Lehlerin Ukrayna üzerindeki asimilasyon çabalarını

arttırmasından başka bir işe yaramadı. Leh soyluları Ukrayna’ nın zirai potansiyeline

göz dikerek, bölgenin Ortodoks halkı üzerinde baskı kurarak Katolik’ liği yaymaya

çalıştı. Her etkinin ve baskının yapacağı gibi bu durumda Ukrayna’ da, Kiev

Akademisi’ nin kuruluşu, Kilisenin yeniden düzenlenmesi ve Ukraynalılık fikrinin

iyiden iyiye kök salması tepkisine yol açmıştır. Ukrayna’ da ki bu tepki Kazaklar

tarafından gösterilecek, bu vesileyle Kazaklar tarih sahnesine çıkacaktır.



32

4.UKRAYNA’DA KAZAKLARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI

VE GELİŞMELERİ

4.1.HETMANLIK VE TATAR AKINLARI

XVI. yüzyıl Osmanlı Devleti’ nin Karadeniz’ in üzerinde siyasi hakimiyet

alanını genişletmesi ve buradaki ticari emellerini geliştirebilmesi için önemli bir

dönem olmuş ve bunun için yoğun hamlelerde bulunmuştur. Bu hamleler genellikle

Leh baskısı altında olan Bogdan Prensliği üzerinden yapılan kışkırtmalara karşı

olmuştur 29. Bölge ticari açıdan işlek ve önemli olmasına rağmen, asayişle ilgili

yoğun sıkıntı yaşanmaktaydı. Özellikle XVI. yüzyılın ikinci yarısında Tatarların iki

komşu ülke ( Leh ve Rus ) topraklarına yaptıkları akınlar bölgede hakimiyet kurmaya

çalışan üç devlet arasında savaşa giden yolu açacaktır. Ayrıca aynı dönemde Zaparog

Kazakları’ nın da siyasi bir yapı ortaya koyarak etkili olduğunu görmekteyiz.

Kırım Tatarları’ nın Ukrayna coğrafyası’ nda yaptıkları akınlar ve bu akınları

durdurmak adına Lehlerin hiçbir önlem almaması, Leh baskısına karşı birçok kez

ayaklanmış olan Kazak “ Hatmanları “ Çağlayanlar bölgesinde kurdukları “ Seç “

adı verilen yerleşkede bir merkez kurdular. Bu merkezin en önemli Hetmanı

Vişnevetski’ dir.30 Hetmanlar, Lehlere karşı direnç göstermeye ve müstakil bir Kazak

Hetmanlığı kurulmasını sağlarken Osmanlı topraklarına da büyük akınlar

29

İslam ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992 30 Öztürk, Yücel. İslam Ansiklopedisi clt: 42, TDV, 2012.s.73



33

yapmışlardır. Tabi ki Hetmanların bu hareketleri Ruslar tarafından desteklenmekte

ve yardım yapılmaktadır.

4.2.OSMANLI TOPRAKLARINA KAZAK AKINLARI VE BOGDAN

HMELNİTSKİ

Seç’ te merkezlerini kurduktan sonra Kazaklar XVI. yüzyılda başta Kırım

sahası olmak üzere bütün Karadeniz Sahilleri’ ne, Güneyde Sinop’ a kadar Kazak

akınları ve talan saldırıları başlamıştır. Karadeniz bir Türk gölü olmasına rağmen,

Kazaklar “ şayika “ adını verdikleri kayıklarıyla İstanbul Boğazı’ na kadar girip

İstinye ve çevresini talan etmişlerdir.31

“ Don “ ve “ Özi ”’ den çıkan Kazakları durdurmak amacıyla Osmanlı

Devleti Karadeniz’ e birkaç kez donanma yollamış ve ele geçirilen Kazakları imha

yoluna gitmiştir. Tabi bu Kazak faaliyetlerinin artmasında daha öncede belirttiğimiz

üzere Rus etkisi de büyüktü. Çünkü Kırım Hanları çoğu zaman Rus ve Leh

topraklarına akınlar yapmaktaydı, buna cevap olarak Ruslarda Kazakları

kışkırtmaktaydı.

Kazakların başlattığı hareketi Zaporog Hatmanı Boğdan Hemielnitski, büyük

bir ihtilal hareketine çevirmeye çalışmıştır. Bütün Özi Havzasına yayılacak olay

XVI. yüzyıl olayları içerisinde büyük önem taşımaktadır. Hemielnitski Leh

boyarlarının baskı altında tuttuğu Ukrayna köylülerini ve Ortodoks Kazak unsurları

da bünyesine alarak, Lehlerin üzerine yürüdü. 1648’ de Lehlere karşı iki önemli

31 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 110



34

başarı kazanan Hetman Kiev’ e girdi.32 Bu durum müstakil ve bağımsız bir Ukrayna

ortaya çıkmış oldu. Ancak bu bölgede büyük bir gücün desteğini almadan

bağımsızlığını devam ettirmesi olanaksızdı. Bu sebepten dolayı önce Osmanlı

Devleti’ nden himaye istemiş ve bu sağlanmıştır. Osmanlı bir beratla burayı güvence

altına almış ve Kazaklar, Kırım’ da ki Tatarlar’ la birlikte çalışmaya başladı ve bu

Kazaklara “ Kardeş Kazağı “ denilmiştir.33

Kardeş Kazakları dışında, böylece Ukrayna’ da birbirine düşman iki Hetman

ortaya çıkmış oldu. Doğu kesiminde Kazak Reisi Brokovezski himayesindeki

Kazaklar Rusya’ ya ve Batı kesiminde bulunan Leh güdümündeki Droşenko. Bu

hetmanlar üzerinden Ukrayna coğrafyasında etkili olmaya çalışan üç büyük güç

arasında siyasi ve askeri mücadele baş gösterecektir.

32

Öztürk, Yücel. İslam Ansiklopedisi clt: 42, TDV, 2012.s.74 33 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 112



35

5.HETMANLIK ÜZERİNDEN UKRAYNA’DA HAKİMİYET

MÜCADELESİ(LEH-RUS-OSMANLI)

5.1.PERESLAV ANLAŞMASI VE UKRAYNA’ NIN MOSKOVA

HAKİMİYETİNE GİRİŞİ

Ukrayna Coğrafyası’ nda Kazakların Hetmanlığı’ nı ve bunların nasıl

gruplara ayrıldığını bir önceki bölümde belirtmiştik. Zaparog Kazaklarının Hetmanı

Brokovski, başka bir Hetman, Serko tarafından sıkıştırıldığında Rusya’ ya karşı

harekete geçmek istediğini Kırım Hanı’ na bildirmiş, tüm Ukrayna kıtasını Osmanlı’

ya bırakma teklifinde bulunmuştur. Haber dönemin Vezir -i Azamı Fazıl Ahmet Paşa

tarafından kabul edilerek, Brokovski’ ye bir berat ve sancak gönderilmiştir 34. Ancak

bu durum Kırım Hanı’ nın daha sonra fikir ayrılığı sebebiyle sekteye uğramıştır.

Osmanlı devleti ile arası bozulan ve Leh saldırılarına maruz kalan Kazak

Hetmanları içinde bulundukları bu durumdan Moskova’ ya yakınlaşarak çıkmak

istediler. Bir çok Kazak, Ortodoks Rus Çarlarının hizmetine girmeye başlamıştı.

Kazak Hetmanlarının Ukrayna’daki Leh baskısını kaldırmayı bir türlü

başaramadı. Bu durum karşısında en sonunda Bogdan Hmelnitski Leh baskısına karşı

Ruslarla anlaşmaya karar verdi. Zaten Slavları ve Slav coğrafyasını tek çatı altında

birleştirmek düşüncesinde olan Moskova hemen anlaşma teklifini kabul etti. 1653’

de Moskova’ ya elçiler gönderip, Çar Aleksey Michayloviç’ den “ Ukrayna’ yı Leh

34 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 112.



36

baskısından kurtarıp, himayesi altına almasını “ istediler.35 Zemski Sobor *’ da

tartışılan konu Moskova tarafından kabul edildi. Ruslar cevabı Çehrin’ e bildirmek

suretiyle harekete geçti ve Lehler üzerine de bir hamle yapılarak, Chmelnitski ile

anlaşılması konusunda baskı yaptı. Buna karşılık Ruslar Kazaklardan; Çar adına

Kırım üzerine saldırmasını ve Lehlere karşıda aynı tutumda bulunmasını istiyordu.

Bu gelişmeler üzerine yapılan birçok görüşme sonucunda yapılan şurada, 8

Şubat 1654 yılında, Preyaslav’ da Ukrayna’ nın Moskova’ ya bağlanması karara

bağlandı. Böylece Kazaklar Çara biat etmiş ve Moskova Presyaslav Kararları ile

Ukrayna’ nın hakimi olmuştu.

Preslav Kararları Rus tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Ukrayna gibi

verimli, geniş ve bunlarla paralel olarak stratejik bir bölge savaşmadan Rusların eline

geçmiştir. Lehlere karşı üstünlük tam olarak olmasa da sağlanmış, Rusların

Karadeniz’ e inme hayalleri gerçeğe dönüşmüştür. Birçok kişi Bogdan Chmelnitski’

yi Ukrayna’ yı Lehleşmekten, dolayısıyla Katolik eksene girmekten, kurtaran milli

bir kahraman olarak yansıtmıştır. Ancak başka görüşlere göre de Preyaslav Kararları,

Moskova’ dan ayrı ve genellikle Türk unsurlarla hem kültür hem devlet yapılanması

olarak karışmış Ukrayna’ nın, milli varlığına vurulmuş en büyük darbelerden biridir.

35

A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.245.* Rus Temsilciler Meclisi.



37

5.2.ANDRUSOVO ANLAŞMASIYLA OSMANLI’NIN DIŞLANMASI

1634 yılında Rus-Leh mücadelesi aralarında yapılan “ Ebedi Barış “

anlaşması ile Ruslar için büyük önem arz eden ve anavatanlarının bir parçası olarak

gördükleri “ Smolensk “ şehrini Lehlere bırakmak zorunda kalmıştı. Ancak burayı

bırakmak Ruslar için düşünülemez idi, ki bırakmamışlardır da.

Moskova iç karışıklıklarından arındığında ve yeni ıslahatlar, düzenlemelerle

toparlanır toparlanmaz, yeniden yayılmacı hareketlerine başladı. Başlangıç olarak

Preyeslav ile Ukrayna coğrafyasını bünyesine katan Moskova, Lehlere karşı

takındığı tavrı açıkça ortaya koymuştur. Fakat Lehler aradaki anlaşmaya güvenerek

Ruslardan gelebilecek bir tehlikeye karşı önlem almamışlardır. Bunun cezasını ise

Ruslar, savaş dahi ilan etmeden Leh topraklarına –başta tabi ki Smolensk olmak

üzere- saldırıya geçerek keseceklerdir. Preyeslav’ da mutabık kalınan “ Leh

topraklarına akınlar yapmak “ kararına uyan Bogdan Chmelnitski askerleriyle Rus

Çarı’ na askeri katkıda bulundu36. Rusların 1654 Mayıs’ ında başlayan saldırıları

1655 yazına kadar sürdü ve Ruslar yalnızca Smolensk’ i almakla kalmadı Doğu

Lehistan’ ın büyük bir kısmını ele geçirerek, tarihi boyunca ilerleyemediği kadar

Avrupa içlerine girdi. 37

Rusların Avrupa’ nın içlerine kadar ilerlemesi, Livonya yolunu da onlara

açmıştı. Moskova’ nın kendi topraklarına saldırmasından çekinen Litvan Hetmanı,

çareyi İsveç’ in koruması altına girmekte buldu. Ancak bu da Rusları durdurmaya

yetmedi ve İsveç ile harbi göze alarak Ruslar ilerlemesini sürdürdü ( 1656 )38.

36 Yücel Öztürk, Özü’ den Tuna’ya Kazaklar, İstanbul, 2004.s.204.

37

A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.247.38 Aynı eser. s.247.



38

Ruslar Livonya üzerine harekete geçmek üzereyken, İsveç Kralı Karl X. ‘ nun

askerleriyle yetişmesi, Rusların ilerlemeye cesaret edememesine sebep oldu. Bu

gelişmenin ardından Rus-İsveç arasında barış anlaşması yapıldı*

. Bu anlaşma

Rusların aleyhine olup, Fin ve Riga Körfezleri’ ni ele geçirme planlarını suya

düşürmüştür. Lehler ise İsveç’ e karşı direniş göstermiş ve tekrar toparlanmıştır.

Kuzeybatı’ da bunlar yaşanırken, Ukrayna’ da Osmanlı-Rus ve Leh baskıları

Hetmanlığın idaresini imkansız hale getirmekteydi. Bölgenin hakim yönetimleri, Sağ

Yaka’ da Ruslar, Sol Yaka’ da Lehler ve Güneyde ise Osmanlı hakimiyeti

sürmekteydi.** Ancak normalleşen ilişkilerden sonra 1667’ de Rus ve Lehler arasında

Ukrayna’ da ki durumu bir üst seviyeye taşıyan “ Andrusovo Anlaşması “ yapıldı.***

Bu anlaşmanın önemi, Ukrayna’ nın iki devlet arasında paylaşılması ve Osmanlı’ nın

Ukrayna siyasetinden dışlanmasıdır. Andrusovo’ nun bir diğer önemi ise Kiev’ in iki

sene müddetle Moskova’ ya bağlı kalması maddesidir.****

Andrusovo Anlaşması, Rusların içinde bulundukları durum göz önüne

alındığı zaman, Ruslar için bulunmaz fırsattır. Lehler bu anlaşmayla Osmanlı’ yı

bertaraf etmek düşüncesiyle hareket etmiş, ancak sonradan anlayacaktır ki, aslında

kendilerini Ukrayna Coğrafyası’ ndan sökmüşlerdir. Lehler daha sonra ise, bir daha

Rusya üzerinde etki ve söz sahibi olamamış ve üstünlüklerini tamamen Ruslara

kaptırmışlardır. Ukrayna’ nın o döneme kadar ortaya koyduğu özgün yapı, Rus

teakkümüne girdikten sonra Rusları etkileyecek, Rusya’ yı batıya yaklaştıracaktır.39

* 1661 ‘ de Kardis mevkii ( Dorpat yakınlarında ) imzalanmıştır.

** Özi Nehri, hakimiyet bölgelerinde belirleyici unsur.

*** Andrusovo, Smolensk yakınlarında bir köy.

**** Daha sonra bu süre dikkate alınmayarak, Kiev Rusya’ nın elinde kalmıştır.

39

D’ Encausse, H. Carrere., Tamamlanmamış Rusya, çev: Reşat Uzmen, Ötüken, İstanbul, 2003.



39

6.OSMANLI-RUS SAVAŞLARI VE UKRAYNA’NIN RUS

HAKİMİYET SAHASINA KATILIŞI

6.1.İLK ELÇİLER VE TEHDİTLER

Rus-Osmanlı ilişkileri 15. yüzyıla dayansa da, diplomatik olarak ilk temaslar

Michail Federoviç tahta çıktığında 1613 Haziran’ ında İstanbul’ a Rus elçilerin

yollanmasıyla başlamaktadır. Federoviç 1615’ de tekrar elçiler yollanmıştı. Rusların

bu elçilerden ve İstanbul’ dan beklentisi ise Leh tehdidini Osmanlı sayesinde bertaraf

etmektir. Sadrazam Öküz Mehmet Paşa Lehlere karşı harekete geçerse, kendisine iyi

samur kürklerden yedi defa 40 kürk verileceği söylendi.40 Bu olayda Osmanlı’ ya

teklif edilen ilk rüşvettir. Ancak daha önce belirttiğimiz üzere Kazakların faaliyetleri

Osmanlı-Rus ilişkilerini germiş ve beraber hareket etme imkanı ortadan kalkmıştır.

Rus elçileri 30 aydan fazla bir süre İstanbul’ da tutulduktan sonra ülkelerine gerigönderildi.

Bu gelişmelerin ardından 1669 ve daha sonra 1676 yıllarında Ukrayna’ nın

Osmanlı himayesini kabul etmesi hem Leh kanadında hem de Ruslar arasında büyük

tedirginliğe yol açtı. Droşenko ile birleşen Osmanlı kuvvetleri Ukrayna’ dan Leh ve

R usları temizleme hareketine girecekti. Osmanlı Lehler üzerine sefer hazırlığına

giriştiği haberi Moskova’ ya ulaştığında ise Andrusovo Anlaşması gereğince

Osmanlı’ ya karşı düşmanca bir tavır takındı. 1672 yılında İstanbul’ a gelen Rus

elçiler, Leh seferinden vazgeçilmesini talep ederek, aksi durumda olacaklar için

tehtidkar söylemlerde bulunmuşlardır.

40

A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.251.



40

6.2.İLK SAVAŞ: ÇEHRİN ( 1677- 1678 )

Kazakların, önce Chmelnitski, sonrada Doroşenko ile Ukrayna’ yı Osmanlı’

ya bırakması, bölgedeki Rus ve Leh baskısını arttırmıştır. Osmanlı Devleti himayesi

altına aldığı Kazakları korumak için Ukrayna’ ya iki kez seferde bulunmuştur.

Doroşenko Ukrayna’ nın sağ yakasını Ruslara teslim edince, Ukrayna’ yı tutmak için

Çehrin’ e karşı sefere çıkıldı. Ancak 1677 yılında yapılan seferde Çehrin* Kalesi

kuşatılmasına karşın ele geçirilemedi.

İlk seferde ele geçirilemeyen Çehrin Kalesi, bir yıl sonra 1688’ de tekrar

kuşatılmıştır. Dönemin Sadrazam’ ı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa serdarlığında

yürütülen bu sefer başarıya ulaşmış, Ukrayna’ nın kalbinde büyük bir zafer

kazanılmıştır.

Çehrin’ de yapılan bu iki savaş Rusya ve Osmanlı Devleti arasında yapılmış

ilk büyük savaş olma özelliğine sahiptir. Ayrıca bu zaferle birlikte Ukrayna

Coğrafya’ sının büyük bir bölümüne sahip olunsa da, bu hakimiyet uzun yıllar

sürmemiş ve kalıcı olamamıştır.

* Günümüzde Cherkasy.



41

6.3.BAHÇESARAY BARIŞI ( 1681 )

Çehrin Seferi’ nin başarıyla sonuçlanmasının ardından, sıra savaşı bir barış

anlaşması ile neticelendirmek gerekmekteydi. Sonuç olarak; Bahçesaray’ da toplanan

heyetler, barış anlaşmasının maddelerini belirlediler.

Bahçesaray Anlaşmasını önemli kılan bir başka etken ise, anlaşmanın Ruslar

ve Kırım hanları arasında yapılmasıdır. Bu durum Osmanlı payitahtının Moskova’ yı

denk almadığını göstermektedir. Ancak İstanbul’ a da elçiler gönderilmiş ve son

olarak, karşılıklı görüşmelerle 7 maddelik anlaşmada mutabık kalınmış ve 1681’ de

Bahçesaray Barışı sağlanmıştır 41. Bu barış yaklaşık yirmi sene sürecektir.

Anlaşmaya göre; Özi ( Dinyeper ) nehrinin sağ tarafındaki yerler Osmanlı’

da kalıp, Kiev ve ona tabi birkaç bölge Ruslara bırakılmıştır. Aksu ve Özi arası iki

taraf içinde kale yapımına kapatıldı. Ruslar ayrıca bu anlaşma ile Kırım Hanları’ nayıllık vergi vermeyi kabul etmekteydi. Anlaşmadan bir yıl sonra İstanbul’ a, Ruslar

tarafından elçiler gönderilmiş ve Sultan’ a samur kürkler, balık dişleri, sungurlar gibi

hediyelerle takdim edilmiştir.

41 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 162.



42

7.18.YY GELİŞMELERİ VE UKRAYNA’NIN TAMAMEN RUSHAKİMİYETİNE GİRİŞİ ( OSMANLI’NIN ELİNDEN ÇIKIŞI )

7.1. 1710-1711 PRUT SAVAŞI VE BARIŞ ANLAŞMASI

XVIII. yüzyıla gelindiğinde artık Moskova, Avrupa ve Dünya siyasetinde söz

sahibi olarak sahneye çıkmıştır. Güneyde Osmanlı ile münasebetler hız kazanmışken,

kuzeyde de uzun süredir ara ara savaştığı İsveç’ le de münasebetler hız kazandı.

İsveç Kralı Karl XVII. Ruslar üzerine bir sefer yapmak üzere 1707’ de

hazırlıklarını tamamlayıp, yola çıkmıştır. Daha sonra sefer sırasında çıkan aksilikler

seferin seyrini değiştirmiştir. Aksilikler Karl’ ı Ukrayna’ da kışı geçirmeye

yöneltmiştir. Bu esnada Ukrayna Hetmanlarından biriyle anlaşarak Ukrayna’ yı Rus

himayesinden çıkarma çabası içine girdi. Ancak Ruslar bu kulisleri haber alarak ani

şekilde saldırarak İsveçleri şoka uğrattı. Daha sonra Ruslar Karl’ ı Bender *’ a

çekilmeye zorlamıştır.

Bender’ e sığınmak zorunda kalan Karl, burada Rus tehlikesi için Osmanlı

Devleti’ nin dikkatini çekmek için çalışmıştır. Karl İki yıl süren çabaların sonucunda

Osmanlı Devleti’ ni savaşa ikna etmeyi başarmıştır. Karl Karadeniz’ in Kuzeyi

siyasetinde Osmanlı olmadan hareket edemeyeceğini biliyordu. Ayrıca Karl, sadece

Ukrayna’ yı değil Lehistan’ ı da, Baltık ülkelerini de Rus baskısından kurtarmak

istiyordu.

1711 yılına gelindiğinde, Baltacı Mehmed Paşa idaresinde Ruslara karşı

harekete geçti.

* Günümüz Moldova’ sında, Dinyester Nehri Doğu’ sunda bulunan şehir.



43

Kırım Hanı ise Dnestr boyunda hazırlıklar içerisindeydi. Ancak Boğdan Prensi

Osmanlı’ ya ihanet edecek ve seferi başlar da sıkıntıya sokacaktır. Boğdan’ a giren

Petro ordusu için levazım arayışına girmiş ancak aradığını bulamayınca ordusu

içinde kıtlık baş gösterdi. Petro askeri bir hata yaparak ordusunu üçe bölmüş ve

hareket kabiliyetini arttıracağını düşünmüştür.

Baltacı, Tatar atlıları sayesinde Rus ordusunun her hareketini takip

etmekteydi. Bunun sonucunda Çar Petro yanındaki askerleriyle Prut Nehrinin

sağından akarken, Türk kuvvetleri tarafından sıkıştırıldı. Kırım Hanı Devletgerey

Han’ nın atlıları Pagunluk mevkiinde bataklık bir bölgede çevirmiştir ( 21 Temmuz

1711 ) . Rus ordusu böylesine sıkıştırılıp, yok edilebilecekken İsveç Kralı ve Kırım

Han’ ı, Baltacı’ nın bütün muhalefetine rağmen Ruslar ile barış yaptılar. Çar bu yolla

esir düşmekten, belki de saltanatının sonundan son anda kurtulmuştur.

Yapılan barış anlaşmasının maddeleri arasında en önemli olanı Azak Kalesi’

nin Osmanlı Devleti’ ne iadesi maddesidir. Ayrıca Özi ( Güneyi ) boyundaki Rus

Kaleleri’ nin yıkılması, Lehistan’ dan Rus kuvvetlerinin çekilmesi, İsveç Kralı’ nın

ülkesine güvenli şekilde dönmesi bu barış anlaşması ile garanti altına alındı.

Anlaşmanın maddeleri bakımından tamamen Osmanlı ve onun yanındaki devletler

lehine olarak görülse de Prut Barışı, Ruslar tarafından ipten dönmek olarak kabul

edilebilir. Sahip olduğu birçok haktan vazgeçilmiş gibi gör ülse de Rus dinamizminin

kaynağı Petro’ nun düşman elinden bir anlaşmayla kurtulması, daha sonra kendisini

toparlayıp tekrar bu coğrafyalar üzerinde baskı kurma çabasına girmiştir ki bunu

felaketten hemen sonra Lehistan sahasına saldırarak göstermiştir.



44

7.2. 1768-1774 SAVAŞLARI

1768 öncesi Rus – Leh gelişmeleri sonucunda, Ruslar Leh sahasında büyük

hakimiyet kazanmıştır. Bu durumla birlikte Rus tazyikinden kaçan Leh ahalisinden

ve Leh komutanlarından birçoğu, Osmanlı arazisine geçmiştir. Moskova, bu duruma

kızarak habersizce Osmanlı Devleti topraklarına saldırmaya başlamıştır,

yakaladıkları Leh kaçaklarını ve önlerine gelen Müslüman ahaliyi öldürmeye başladı.

Bu gelişmeler Osmanlı’ yı Ruslara karşı bir sefer hazırlığı yapmaya zorladı.

Ancak ani gelişen olaylar yüzünden Osmanlı Ordusu’ nun hazırlık yapmaya fırsatı

olmadı, ki ordunun durumu hiçte iyi değildi. Doğal olarak seferin ilk yenilgisi 1769’

da Hotin Kalesi* yakınlarında geldi. Bu yenilgi Rusların önünü açtı ve Rus askerleri

Tuna boyunca yürümeye başlamıştır. Nizam sahibi Rus kıtaları, dağılmış Osmanlı

ordusu üzerine sayıya bakmaksızın geliyordu ve ikinci bir yenilgi daha geldi. Artık

Rusları Balkan’ ların içlerine girmesini engelleyen tek şey Tuna Nehri’ ydi. Rus

Ordusu’ nu kumanda eden Rumyantsev büyük bir başarı ve saygınlık kazanmıştır bu

başarıları sonucunda. Ancak kara ordusu, Rusya’ dan uzaklaştığı için Tuna’ nın

Kuzeyinde yerleşmek zorunda kaldı.

Balkanlar’ da bunlar yaşanırken, Boğdan ve Eflak işgal edilmiş iken, ikinci

bir Rus ordusu Kırım ve Azak’ ta işgalde bulunmuş ve büyük stratejik bölgelere

yerleşmişti. Bir başka büyük şok ise İngiliz yardımı ile Akdeniz’ e inen Rus

donanması tarafından yaşatıldı. Donanma Mora’ da ayaklanma çıkarıp, Sakız Adası

açıklarında, Çeşme’ de Türk donanmasını ateşe verdi. Bu başarı donanma komutanı

* Kuzey Moldova’ da Dinyester Nehri’ nin sağ kıyısında kalan yerde bulunmaktadır.



45

Kont Aleksey Orlov, “ Çeşmeski* “ unvanını kazandıracaktır. Önce Eflak çevresi,

sonra Kırım ve ardından Adalar’ da ki bu gelişmeler Osmanlı Devleti’ ni barışa

zorlamıştır.

7.2.1.KÜÇÜK KAYNARCA BARIŞI

Rus – Osmanlı arasındaki 1768-1774 arası gelişmelerin ardından Barış

istemek zorunda kalan Osmanlı Devleti, Ruslara bu durumu bildirmiştir. 1774

yılında imzalanan barışla Osmanlı 28 maddelik ağır anlaşmayı kabul etmek zorunda

kalmıştır. Bu 28 madde arasında; Kırım ve Azak’ ın Osmanlı himayesinden çıkması

yani Tatarlar’ ın müstakil bir yapı kurması, Azak ve Kılburun Kalesi’ nin Ruslara

bırakılması, Rusların Ortodoks haklarını kendi kanadı altına alması, anlaşmanın en

önemli maddeleridir. Ayrıca anlaşmayla, Rus tüccarları için ticari ayrıcalıklarkazanılmış ve Osmanlı Devleti ağır bir tazminat ödemeye mecbur bırakılmıştır.

Küçük Kaynarca Anlaşması, Osmanlı Devleti açısından büyük kayıpların,

Ruslar içinse büyük kazanımların olduğu bir barıştır. Anlaşma Rusların kesin olarak

Karadeniz sahillerine ayak basmasıdır, ayrıca çok geniş bir arazi Rusların eline

geçmiş oluyor. Kaynarca, Rusların ideolojik emelleri için ve Rus – Osmanlı ilişkileri

açısından bir dönüm noktası teşkil etmektedir.

Osmanlı Devleti açısından ise Kaynarca, tam anlamıyla bir felakettir. Geniş

arazilerin kaybı bir yana, Kırım’ ın elden çıkması hem payitahtta hem de halk

arasında büyük yankı uyandırmıştır. Ödenmesi gereken savaş tazminatı ise zaten

* Çeşme Fatihi, Çeşme galibi.



46

sıkıntıda olan Osmanlı ekonomisini hayli zorlamıştır. Bir başka madde de ise;

Rusların Ortodoks haklarını himaye etmesi durumu, Rusların Osmanlı Devleti

içerisine müdahale imkanı tanıyacak ve iç karışıklıklara sebebiyet vermiştir.

7.2.2.YAŞ ANLAŞMASI

Kırım, hem stratejik, hem de Müslüman kitlenin bulundu bir bölge olması

bakımından Rusların eline geçmesi Osmanlı tarafından büyük tepki çekti. Osmanlı

Devleti bir şans yakalayıp Kırım’ ı geri almanın yollarını ararken; Fransa ve İngiltere

gibi yabancı devletler de duruma müdahil olmuştur.

Osmanlı Devleti aradığı ittifakı İsveç’ ten bulmuştur. Osmanlı – İsveç

arasında Ruslara karşı askeri bir ittifak imzalamıştır. Buna istinaden 1787’ de

Osmanlı Devleti, Ruslara karşı savaş ilan etti42.

Savaşın başında Ruslar dezavantajlı bir durumdadır, bunun sebebi ise

Karadeniz’ de büyük bir donanmanın fırtına yüzünden batmasıdır. Ancak bu durum

fazla uzun sürmemiş ve Ruslar kısa bir süre içerisinde üstünlüğü tekrar ele

geçirmiştir. Özellikle Özi çevresinde gelişmeler Osmanlı açısından hiçte iç açıcı

değildir, ki büyük Müslüman - Türk kitlenin İsmail şehrinde katledilmesi bunlardan

sadece biridir. Bu olay üzerine Osmanlı tekrar barış istemek zorunda kalmıştır.

1791 yılında Yaş şehrinde yapılacak barışın maddeleri görüşülmeye

başlanmıştır. Barış yine Osmanlı Devleti adına ağır maddeler içermekte ve Osmanlı’

42 İslam ansiklopedisi. Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2007. s.359.



47

nın istediklerini elde etmesi bir yana, tekrar bazı tavizler vermesine yola açmıştır.

Buna göre; Kırım’ ın dolayısıyla Ukrayna’ nın büyük bir kısmının Rusya tarafından

ilhakı bu anlaşmayla tanınmıştır. Kafkaslar’ da da sınırlar değişmiş ve Kuban Nehri

sınır teşkil etmiştir 43. Yaş anlaşması, Küçük Kaynarca’ nın ağırlaştırılmış şekilde

Osmanlı’ nın önüne tekrar konulmasından başka bir şey değildir.

Küçük Kaynarca ve Yaş Anlaşmaları ile Moskova’ nın eline büyük miktarda

toprak geçmiştir. Ruslar özellikle hakim olmak için büyük uğraş verdikleri Ukrayna

sahasında ve Kırım’ da kalıcı olabilmek için, yoğun kolonizasyon hareketine

girişmiştir. Potemkin buradaki Rus hakimiyetini sağlamlaştırmak için

görevlendirilecek, onun kolonizasyon çalışmaları sonucunda da Rusları bir daha bu

bölgeden atmak ya da uzaklaştırmak neredeyse imkansız hale gelecektir.

43 İslam ansiklopedisi. Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2007. s.359.



48

SONUÇ

Ukrayna Coğrafyası’ na ilk etki, steplerden gelen Türk kavimleri tarafından

olmuştur. Bu Türk kavimleri, burada yaşayan ilkel slav kavimleriyle özellikle Hazar

Kağanlığı yakın münasebetler kurmuştur. Bu münasebetler ve Ukrayna Coğrafyası’

nı yurt edinen diğer Türk kavimleri ( Kıpçak, Bulgar, Avar ) sayesinde “ devlet “ ile

tanışan Slavlar, kendilerine Kiev’ i merkez alarak yurt kurmuşlardır. Ancak Kiev’

deki teşkilatlanma hemen özgün bir yapı oluşturamamıştır.

Kiev Knezlik’ i teşkil edildikten sonra ise, Bizans ile kurulan ilişkiler Kiev’ e

bir yazı dili kazandırmıştır. Bu gelişmede Slavlara, kendilerine özgü bir edebiyat, dil

ve milli bir oluşumun temelini atmıştır.

Ukrayna için dönüm noktası ise, Ortodoks Kilisesi tarafından Kiev’ in vaftiz

edilmesi ve Slavlar arasında ortodoksluğun yayılması olmuştur. Ortak bir dinin

kabulü, Kiev yapılanması içerisindeki Vareg- Rus unsurları ile halkın bütünleşmesini

sağlamış, knezliğin hakimiyet alanını genişletmesine yardımcı olarak bölgede

yaşayan Slavları kendi çatısı altına alarak zamanla “ Milli Ukrayna “ nın ortaya

çıkmasına yol açmıştır.

XIV. ve XV ve takip eden yüzyıllarda ise Ukrayna’ nın Osmanlı Devleti –

Moskova ve Litvan / Lehler arasında bir himaye mücadelesi sahası haline gelmesi,

Ukrayna’ yı derinden etkileyecek sonuçlara yol açacaktır. Özellikle Lehlerin

Ukrayna’ da Ortodoksları asimile çabaları ve buradaki verimli toprakları kendisine

ilhak etmeye çalışmıştır. Katolik Leh baskısı sırasında, Slavlara dayanma gücü veren



49

ve hatta bu baskıya karşı ayaklanmalarını sağlayan itici güç Ortodokslukla birlikte “

Ukraynalılık “ fikrinin ortaya çıkması ve kısa sürede kemikleşmesidir.

Üç büyük gücün yaklaşık 200 yıl boyunca süren savaşlar ve mücadeleler

sonucu varılan anlaşmalarla kazananı Rusya olmuştur. XVIII. yüzyılda tamamen Rus

himayesine giren Ukrayna, Moskova ile olan tarihsel akrabalığına rağmen

oluşturduğu milli değerlerini korumaya çalışmış ve bu değerlerine bağlı olarak

kararlar almıştır.

Rusya ise uzun uğraşlardan sonra eline geçirdiği bu önemli coğrafyayı

elinden bırakmamak için herşeyi yapmıştır. Özellikle Potemkin’ in Ukrayna’ da Rus

nüfusunu arttırmaya yönelik politikaları Ukrayna’ nın oluşturduğu milli değerleri “

Ruslaştırmaya “ yakınlaşmışsa da Kiev’ in batısı bu politikalara direnmiştir.

Günümüzde dahi Rusların Kırım Tatar bölgesini ilhakı, hala Ukrayna’ dan

ellerini çekmediğini göstermektedir . Günümüzde de, XV. yüzyılda da olduğu gibi

Ruslar Ukrayna’ yı himaye altına almayı, bu değerli coğrafyaya hakim olup sıcak

denizlere inmeyi, Dünya siyasetinde tekrar varım demek için kullanmaktadır.



50

KAYNAKÇA

- A. Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001.

- Çelebi, Evliya. , Seyahatname , Kabalcı Yay. , 2012.

- D’ Encausse, H. Carrere., Tamamlanmamış Rusya, çev: Reşat Uzmen, Ötüken,İstanbul, 2003.

- Danışman, Z. . Osmanlı İmparatorluğu tarihi. İstanbul: Zuhuri DanışmanYayınevi. 1965.

- Hartog, de Leo. , Cengiz Han , çev: Serkan Uzun, Dost Kitabevi, 1989.

- İnbaşı, Mehmed. Ukrayna’ da Osmanlılar Kamaniçe Seferi, Yeditepe Yay,

İstanbul, 2004.

- İslam ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992





- Kurat, A. N. . İsveç kralı XII. Karl’ın Türkiye’de kalışı ve bu sıralarda Osmanlıimparatorluğu. İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası.1943

- Kurat, A. N. Rusya Tarihi ( Başlangıçtan 1917’ ye ) , Ankara, TTK, 2014 ( 6.Baskı )

- M. Hruşevski, Ukrayna Tarihi. ( 9.Cilt.)

- Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University

Press, 2006.

- Mufassal Osmanlı T arihi. Cilt V. . İstanbul: Güven Yayınevi. 1962

- Öztuna, T.Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Türkiye Tarihi, c.11, Hayat

Yayınları, İstanbul 1967.

- Öztürk, Y., Özi’ den Tuna’ ya Kazaklar , Yeditepe Yay, İstanbul, 2004.

- P. Robert, A History Of Ukraine, Toronto, 1996.

- Pitcher, D. E. , Osmanlı İmparatorluğu’ nun Tarihsel Coğrafyası, YKY, İstanbul,1999.

- Pritsak, Omeljan. İlk Türk - Ukrayna İttifakı ( 1648 ) , İlmi Araştırmalar 7, İstanbul1999.



51

- Pritsak, Omeljan. The Origin of Rus, 1977.

- Uzunçarşılı, İ. H. . Osmanlı tarihi. ( Cilt III. Kısım 2). Ankara: TTK. 2011. (

7.baskı )

- Uzunçarşılı, İ. H. . Osmanlı tarihi. ( Cilt IV). Ankara: TTK.1959

- Vernadsky, G. Rusya Tarihi, Çev: D. Mızrak, İstanbul, 2009.

- W. E . D. Allen, The Ukrain: A History, Cambridge, 1940



52



53



54



55



56



57



58



59



60



61



62



63



Documents

Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Haki̇mi̇yeti̇ne Gi̇ri̇şi̇ ( Osmanli Eli̇nden Çikişi )