ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMUisamveri.org/pdfdrg/G00226/2017/2017_BAYRAMS.pdf · 2018-03-26 · Efendi, eyhülislâm Yahya Efendi, Seyyid Necmeddin Yahya er-Rufâî who

ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU

- INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS’

SYMPOSIUM -

21-23 NİSAN 2017 ● AMASYA

BİLDİRİLER KİTABI - II

Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiĢtir.

AMASYA ● 2017

‘ÎDÎ-ZÂDE ABDURRAHİM EL-AMASÎ SÜLÂLESİ VE ESERLERİ

Sadi BAYRAM

Özet

Kitâbü‟l-Mecmû fi‟l-Meşhudi ve‟l Mesmu yazarı ve Sultan III. Mustafa‟nın kızı, III. Selim‟in kardeşi

Beyhan Sultan Vakfiyesini de tasdik eden Evkâf Müfettişi, Hacıbayramoğullarından Koca Müfti Âkif

Efendi‟nin torunu olup H. 1177/Eylül 1763 „de Amasya‟da doğmuştur. Eserleri Arapça ve Farsçadır.

Şiirleri de yine Arapça ve Farsça tâlik hatla yazılmıştır. Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim 1806‟da kendi

yazdığı Arapça “Kitâbü‟l-Mecmû‟ Fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l Ülemâ” adlı

eserinde şeceresini şöyle veriyor:

“Ben Abdurrahim bin İsmail bin Mustafa Âkif el-Amasi bin Muhammed Bayram el Merzifonî, Amasyalı

Akif Efendi‟nin torunuyum. Anne tarafından soyum Abdurrahim binti Fâtma‟dır. Nuri Efendi el-Lâdiki

olarak bilinir. Şeyh Seyyid Ahmed el-Kebir soyundandır ki, o hâl sahibidir. Amasya‟daki Zeynel Abîdîn

silsilesinden şerif sülâlesindendir.‟‟

Kökü Anadolu Selçukluların son dönemleri olan 748 H. /1247 yıllarında yaşayan, o devirde Amasya‟ya

bağlı olup, şimdiki Samsun-Lâdikli Küçek Seyyid-i Ahmed-i Kebir er-Rufâî, oğlu 1360 tarihlinde vefat

eden Seyyid Necmeddin Yahya er-Rufâî, İstanbul Beşiktaş‟da türbesi bulunan Kanunî Sultan

Süleyman‟ın süt kardeşi, Şeyhülislâm Yahya Efendi, Merzifonlu Bayram Efendi, Şeyhzâde Koca Müftü

Akif Efendi‟ye dayanan Amasyalı Akif-zâde Abdurrahim‟in İstanbul Kadılığı Şer‟iyye Sicillerine bir kayıt

olmamasına karşılık, Bab Mahkemesinde 1225-1227 yılları arasında kadılık yapmış olduğu Bab

Mahkemesi Şer‟iyye Sicilinde görülmektedir. Evkâf Müfettişliğine kadar yükselmiş, Beyhan Sultan

Vakfiyesini tasdik etmiştir.

Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim eserleri şunlardır: 1. “Kitâbü‟l-Mecmû‟ Fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi

Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l Ülemâ”, 2.” Mir‟âtü‟n-Nâzirin fi münebbihati‟l-mütesavifetit –tahirin”, 3.”

Ünvânü‟l-Meşâyih”, 4. ”Mühimmâtü‟s-Sûfiye”, 5. ”Şuletü‟l-Yâkîn”, 6. ”Takribü‟l-Mübtedî”, 7. ”Sebîlü‟s-

Sâlikin”, 8. Risale fi Beyani‟t-Talâk bi-Lâfzati Bıraktım Tekau Rec‟iyyen, 9. “Makamat” tarzı şiirleri, “10.

“Mecelletü‟l- Mehâkim” adlı fetva eseri ve risaleleri vardır.

Anahtar Kelimeler: Seyyid Küçek Ahmed-i Kebir er-Rufâî, Bayram Efendi, „Îdî-zâde, Mustafa Âkif-

zâde, Âkif-zâde Abdurrahim, Kitâbü‟l-Mecmû‟.

‘Îdî-Zâde Abdurrahim el-Amasî and His Dynasty and Publications

Abstract

He was born on Sebtember 1763 in Amasya. His most famous book was “Kitâbü‟l-Mecmû fi‟l-Meşhudi

ve‟l Mesmu”. İt is based on his dynasty to Ottoman padishah III. Mustafa. He is the grandson of

famous Ottoman mufti Akifzade. His books and poets written in Arabic and Persian with an Arabic

style of script. He wrote a book (“Kitâbü‟l-Mecmû‟ Fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l

Ülemâ”) in 1806 and he tells his family tree in this book. He says that his grandfather is Akifzade and

his grandmother is Abdurrahim binti Fâtma‟dır from Lâdik village whose father is Şeyh Seyyid Ahmed

el-Kebir belong dynasty Şerif Zeynel Abidin. In a different way that based on "official" documents his

family tree is like this: His grandfather is Mufti Akifzade and his grandfathers Merzifonlu Bayram

Efendi, Şeyhülislâm Yahya Efendi, Seyyid Necmeddin Yahya er-Rufâî who is the foster brother of

Ottoman Sultan Kanuni and his grandfather Küçek Seyyid-i Ahmed-i Kebir er-Rufâî (r. 748/1247) from

Lâdik that belongs Amasya in that dates and now the town of province Samsun. Altough Âkif-zâde

Abdurrahim had no record in İstanbul Court, he was seen as a qadı in between 1225-1227 in “Bab”

Court Records. He had risen to the rank of Foundation Inspector and approved Beyhan Sultan‟s

Klâsik Arkeolog-Sanat Tarihçi, [email protected].

http://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/padishah

524 | ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU

Foundation. Âkif-zâde Abdurrahim‟s works are: 1. “Kitâbü‟l-Mecmû‟ Fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi

Teracimi‟l-Meşayihi ve‟l Ülemâ”, 2.” Mir‟âtü‟n-Nâzirin fi münebbihati‟l-mütesavifetit-tahirin”, 3.”

Ünvânü‟l-Meşâyih”, 4.” Mühimmâtü‟s-Sûfiye”, 5. ”Şuletü‟l-Yâkîn”, 6. ”Takribü‟l-Mübtedî”, 7. ”Sebîlü‟s-

Sâlikin”, 8. Risale fi Beyani‟t-Talâk bi-Lâfzati Bıraktım Tekau Rec‟iyyen”, 9. “Makamat styl poetry”, 10.

“Mecelletü‟l- Mehâkim”.

Keywords: Seyyid Küçek Ahmed-i Kebir er-Rufâî, Bayram Efendi, „Îdî-zâde, Mustafa Âkif-zâde, Âkif-

zâde Abdurrahim, Kitâbü‟l-Mecmû‟.

Giriş

1640-1806 tarihleri arasındaki Osmanlı ülkesinde bulunan öncelikle kendi hocaları ve âlimlerin

kısa biyografilerinden bahseden Kitâbü‟l-Mecmû Fi‟l-Meşhudi ve‟l Mesmu yazarı1 ve Sultan III.

Mustafa‟nın kızı, III. Selim‟in kardeşi Beyhan Sultan‟ın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi‟nde mahfuz K.

57 numaralı Vakfiyesini de tasdik eden Evkâf Müfettişi, Hacıbayramoğullarından Koca Müfti Âkif

Efendi‟nin torunu olan Âkif-zâde Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî, H.1177/Eylül 1763„de

Amasya‟da doğmuştur.2 Eserleri Arapça ve Farsçadır. Şiirleri Arapça ve Farsça olarak tâlik hatla

yazılmıştır. Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim3 (1763-1816) kendi yazdığı Arapça Kitâbü‟l-Mecmû‟ fi‟l-

Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l Ülemâ eserinde aile şeceresini şöyle veriyor:

“Ben Abdurrahim bin İsmail bin Mustafa Âkif el-Amasî bin Muhammed Bayram el-Merzifonî,

Amasyalı Âkif Efendi‟nin torunuyum. Anne tarafından nesebim Abdurrahim binti Fâtma‟dır. Nuri Efendi

el-Lâdikî olarak bilinir. Şeyh Seyyid Ahmed el-Kebir4 neslindendir ki, o hâl sahibidir. Amasya‟daki

Zeynel Ab‟îdîn silsilesinden şerif sülâlesindendir.“5

Milâdî 1245‟lerde eskiden Amasya‟ya bağlı olup, bugün Samsun-Lâdikte medfun Küçek Seyyid

Ahmed-i Kebir er-Rufâî6 oğlu Amasya-Hakale‟de7 (Yolpınar)‟ medfun 1360 tarihinde vefat eden Seyyid

Necmeddin Yahya er-Rufâî soyu, Amasyalı 900 H./1495‟de vefat eden Amasyalı meşhur Kadılardan

Sadreddin Recep Çelebi soyu ile birleşerek, Recep Çelebi Sülâlesi8 adını alır.

Bu sülâleden Bayram-zâde ve Şaban-zâde soyları çıkmıştır. Bayram-zâde Kolu, Amasya-

Merzifon, Çankırı, Ankara, İstanbul‟da yeni kollara ayrılmıştır. Şaban-zâde kolu ise Amasya ve

İstanbul‟da çoğalmıştır. Kanunî Sultan Süleyman‟ın sütkardeşi de olan ve İstanbul Beşiktaş‟da Türbe ve

Tekesi olan Şeyhülislâm Yahya Efendi, Zekeriya Efendi gibi Şeyhülislâmlar, Hasan Efendi ve Şeyh

Mahmud Şifâî gibi iki Kazasker çıkmıştır.9

El-„Îdî Muhammed bin Ahmed,10 kökü Merzifonlu, Sultan Bayezıd Medresesi Müderrisi ve

Amasya Müftüsü Ebu Muhammed Bayram Efendi‟ye,11 1033 H./1654 M. yıllarında Amasya Bayezid

Sultaniye Medresesi Müderris ve Müftüsü, Merzifonlu Mustafa Efendizâde „Îdî Bayram Efendi, 1099 H./

1688‟de, yine Sultaniye Müderrisi olup Trablusşam Mollası olan, aynı soydan ikinci ayrı bir (torun) „Îdî

Bayram Efendi, Amasya Müftüsü olup 1173 H./1759-60‟da Amasya‟da vefat eden „Îdî-zâde Koca Müftü

1 Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, (Sadeleştirenler: Dr. Ali Yılmaz, Dr. Mehmet Akkuş), Amasya Belediyesi

Yayınları, Ankara, 1986, s. 271, Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim (1768-1815), Kitâbü‟l-Mecmû fi‟l-Meşhûdi ve‟l Mesmû,

(Arapçadan Çeviren, Doç. Dr. Hikmet Özdemir), İstanbul, 1988. 2 Osman Fevzi Olcay, Amasya Şehri, sad. Harun Küççük, Kurtuluş Altunbaş, Amasya Belediyesi Yayınları, 2014, 2. bs. s. 83. 3 Sadi Bayram, ”Beyhan Sultan Vakfiyeleri,Tezyinatları ve Türk Tezhip Sanatındaki Yeri”, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 5-9

Eylül 1990, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, 1994, c. III, s. 1133, Levha.310. Res.13. Osman Fevzi Olcay, age., s. 83. 4 Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî, C.1/190‟da: Seyyid Küçek Ahmed-i Rufâî‟nin asıl adı olarak “Taceddin bin Kudbeddin bin

Şemseddin bin Muhammed Rufâî “ olarak zikredilir ve 748 H./1247 M. tarihi verilir. 5 Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim (1768-1815), Kitâbü‟l-Mecmû fi‟l-Meşhûdi ve‟l Mesmû, (Arapçadan Çev. Doç. Dr. Hikmet

Özdemir), İstanbul, 1988, s. 389-391. 6 Sadi Bayram ”Samsun-Lâdik ve Seyyid Ahmed-i Kebir Hazretleri”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,

Samsun, 1990, sayı: 5, s. 11-22, Sadi Bayram, ”Lâdik ve Seyyid Ahmed-i Kebir er Rufaî Hazretleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 74, Ekim 1991, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Renk Ofset, İstanbul, 1991, s. 139-156.

7 Sadi Bayram, Tarihte Merzifon, Amerikan Anatolian Koleji ve Belgelerle Ermeni Ayaklanmaları, Ankara, 2012, s. 61. 8 Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, age., s. 262. 9 Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, age., s. 262. 10 Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyetü‟l-Ârifîn, Esmâü‟l-Müellifin ve Âsârü‟l-Musannifîn, c. 2, s. 129. 11 Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim, age., s. 82-83. el-Hac Bayram Efendi‟nin kabri Hacı İlyas Mahallesi Recep Çelebi

Türbesi‟ndedir. Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, age., s 161.

ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU | 525

adıyla tanınan “Divan-ı Bedia” sahibi Mustafa Âkif,12 vefatı13 üzerine O‟nun yerine geçen oğlu İsmail

Efendi‟ye14 dayanan Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim15 İstanbul Kadılığı Şer‟iyye Sicillerinde bir kayıt

olmamasına karşılık, Bab Mahkemesinde16 1225-1227 yılları arasında kadılık yapmış olduğu Bab

Mahkemesi Şer‟iyye Sicilinde görülmektedir. Evkâf Müfettişliğine, Mekke ve Medine Müfettişliğine kadar

yükselmiş, Beyhan Sultan Vakfiyesini tasdik etmiştir. Ölümüne ait üç tarih vardır.17 İstanbul Şehzâde

Camiî haziresinde müezzinlere ayrılmış olan hücrenin ön tarafındaki mezar taşında meâlen “Merhum ve

mağfur, Allah‟ın rahmetine muhtaç ve gark olan, Mekke ve Medine‟nin Müfettişi Âkif-zâde olarak

bilinen Seyyid Hacı Abdurrahim Efendi. Ruhu için el-Fatiha. H.1223/1808 M.” 18

Âkif-zade Abdurrahim‟in el-Âmasî‟nin kaynaklarda üç ölüm tarihi mevcuttur. 1223 H./1808 M.

1231 H./1815-16 M. ve 1232 H./1816-1817 M. Her halde mezar taşında 1223 H. tarihi yazılırken

hakkâk, 2 ve 3 rakamları sehven yer değiştirmiş olmalı, 1227 de kadılık yaptığına göre ölüm tarihinin

1816 olması daha mantıklı gelmektedir. Ayrıca III. Selim‟in kız kardeşi Beyhan Sultan‟ın Vakıflar Genel

Müdürlüğü Arşivi, K. 57 numaralı, 5. Ek, 7 Şaban 1230 H./15.07.1815 tarihli zeyl vakfiyeyi Evkâf

Müfettişi olarak tasdik etmesinden, 1815 „de hayatta olduğunu ispatlamaktadır.

Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim eserleri şunlardır:19 1. “Kitâbü‟l-Mecmû‟ Fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l Ulemâ ”20

2. ”Mir‟âtü‟n-Nâzirin fi münebbihati‟l-mütesavifetit-tahirin”21 3. ”Ünvânü‟l-Meşâyih”

4. ”Mühimmâtü‟s-Sûfiye”

5. ”Şuletü‟l-Yâkîn” 6. ”Takribü‟l-Mübtedî” 7. ”Sebîlü‟s-Sâlikin”

12 Osman Fevzi Olcay, Amasya Meşhurları, 70, “Sicil-i Osmani”, c. 2, s. 133. Divan-ı Bedia‟yı İstanbul Kültür Üniversitesi‟nden

Serkan Demir‟in Yüksek Lisans Tezi hazırlamakta olduğu öğrenilmiştir. 13 Mezarı Ok Meydanı Nasuh Baba Türbesi civarı, Çevrim Mezarlığı doğu tarafında hususi bir yerdedir. Bkz. Abdi-zâde Hüseyin

Hüsameddin, age., s. 173. 14 Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyetü‟l-Ârifîn, Esmâü‟l-Müellifin ve Âsârü‟l-Musannifîn, c. 1, s.565. 15 Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyetü‟l-Ârifîn, Esmâü‟l-Müellifin ve Âsârü‟l-Musannifîn, c. 1, s. 221; c. 2, s. 451; Hüseyin Menç,

Tarih İçinde Amasya, Amasya Belediyesi Yayınları, 2014, s. 418. 16 Osmanlı Devleti‟nde büyük şehir kadılarının yardımcısı olan nâiblerin başkanlık yaptığı mahkeme. 17 Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü‟l-ârifîn‟de Âkif-zâde‟nin vefat tarihini 1232 olarak verirken (Hediyyetü‟l-ârifîn esmaü‟l-

müellifîn ve asâru‟l-müellifîn, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1990, c. 1, 565), diğer eseri Îzâhu‟l-meknûn‟un bir yerinde 1223

(Îzâhu‟l-meknûn fi‟z-zeyli alâ Keşfi‟zzunûn, İstanbul, 1971, c. I, 313), bir diğer yerinde ise 1232 tarihini verir (II, 5). Ziriklî

(Hayreddin Ziriklî, el-Â„lâm kamûsu terâcimi li eşheri‟r-ricâl ve‟n-nisâ, Beyrut, 1992, III, 343, Kehhâle (Ömer Rıza Kehhâle,

Mu„cemü‟l-müellifîn terâcimu musannifi‟l-kütübi‟l-Arabiyye, Mektebetü‟l-Müsenna, Beyrut, 1957, III, 202), Karabulut (A. Rıza

Karabulut, A. Turan Karabulut, Dünya Kütüphanelerinde Mevcut İslam Kültür Tarihi ile İlgili Eserler Ansiklopedisi, Kayseri, c.

III, 1714) Bağdatlı İsmail Paşa‟ya atıfla 1232 tarihini verirler. Doç. Dr. Hikmet Özdemir, Kitâbü‟l- Mesmû‟nun istinsah

kopyasındaki 1231 tarihini verir. Ölüm tarihindeki 1223 H. rakkamının hattat tarafından sehven iki ile üçün yer değişmesi

sonucu olduğu, doğru tarihin 1232 olması gerekir. 18 Osman Fevzi Olcay, age., s. 83. İstanbul Türbeler Müdürlüğünden 08.06.2016 tarihinde aldığımız şifahi izinle İstanbul

Şehzade Camii mihrap yönü Haziresinde Fazıl Âyanoğlu‟nun yetiştirdiği Vakıflar İstanbul Bölge Müdürlüğü tarihî

mezarlıklarından sorumlu, emekli Sayın Necdet İşli ile yaptığımız araştırmada, mezar taşını maalesef bulamadık. Ya zamanla

kırıldı yok oldu. Veya zamanla yanlış yere kaldırıldı. Zira mihrap cephesinde takriben 7 m.lik, çim ekilmiş bir boş alan var.

Mihrab tarafının solunda ise kırık mezar taşları var. Bu da gösteriyor ki, o bölgede bir temizlik yapılmış. 19 Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyetü‟l-Ârifîn, Esmâü‟l-Müellifin ve Âsârü‟l-Musannifîn, c. 1., s. 565. 20 Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, age., s. 271.‟de müellif nüshasını tarihçi Bağdadlı İsmail Paşa‟nın Köyündeki özel

Kütüphanesinde bulduğunu belirtmektedir. İstinsah, yani kopya eden Mehmed Salih el-Antakî, İstanbul, Fatih, Millet

Kütüphanesi, Ali Emirî tasnifi, Arabî 2527 numaradadır. Hocaları ve devrin âlimlerinin kısa Biyografis‟idir. 1864 doğumlu Hacı

Salim (Bayram) dedem de şimdi Millet Kütüphanesi olarak şöhret bulan İstanbul Şeyhülislâm Erzurumlu Feyzullah Efendi Medresesi‟nde okumuştur. Bu makalenin yazarında 1974 yılında Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü Muammer Ülker

tarafından temin edilen mikrofilmi mevcuttur. Sayın Doç. Dr. Hikmet Özdemir tarafından sadeleştirilerek Arapçadan Türkçeye

1998‟de çevrilmiş, Türkiye İlmî İçtimâî Hizmetler Vakfı tarafından da yayımlanmıştır. Osmanlı Müellifleri, c. I, s. 374. İsmail

Paşa el-Bağdadi, Hediyyetü‟l-ârifîn esmaü‟l-müellifîn ve asâru‟l-müellifîn, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1990, c. 1, s. 565,

Osman Fevzi Olcay, Amasya Şehri, Amasya Belediyesi, 2014, s. 56, Âkifzâde, Mecelletü‟l-mehâkim, VI. 2a. Eserin kısa bir

tanıtımı için bkz. Şükrü Özen, “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, TALİD, III/5 (İstanbul, 2005), s. 272. 21 Bir nüshasının İstanbul Beşiktaş Yahya Efendi Dergâhı‟nda olduğunu, Nakşibendi tarikatına bağlı olduğunu söz konusu

Mir‟atü‟n Nazirin‟in sonunda yazdığını Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, c. 1, s. 268‟de belirtmektedir. Diğer

bir nüshası Süleymaniye Yazmalar Kütüphanesi Esat Efendi bölümü 1706 numarada kayıtlıdır. 197 varaktır. Bir başka

istinsah kopyası yine Süleymaniye Yazmalar Kütüphanesi H. Hayri Abdurrahim Efendi 30 numarada kayıtlıdır. 114 varaktır.

Arapçadır. Tasavvuf konusuyla ilgilidir.


8. “Risale fi Beyani‟t-Talâk bi-Lâfzati Bıraktım Tekau Rec‟iyyen”22 9. ”Makamat tarzi şiirleri”23 10. “Mecelletü‟l- Mehâkim”24 adlı fetva eseri ve risaleleri vardır.

Ancak on eserden Kitâbü‟l-Mecmû‟ fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû adlı eserin istinsah kopyası İstanbul

Fatih, Millet Kütüphanesindedir. İstanbul Üniversitesi Nadir Yazma Eserler Kütüphanesi 297.5,

NEKTY.01509 numarasıyla kayıtlı, tâlik hatlı, islâm fıkhına dair, 1238 H./1823 tarihli, 300x185 mm.

ebadında Ahmet Reşid tarafından yayına hazırlanmış “Mecelletü'l-Mehakim” 25 adlı eserinin26 de olduğu

anlaşılmaktadır.27 Ünvânü‟l Meşayih, Mühimmatü‟s Sûfiyye, Şuletü‟l Yâkîn, Sebilü‟s-Sâlikin adlı eserlerin

hangi kütüphanede veya kimin koleksiyonunda olduğunu bilemiyoruz.28 Ancak Amasya Tarihi Yazarı

Hüsameddin Abdi Yasar, yukarıda belirtilen eserleri Bağdatlı İsmail Paşa‟nın29 Köyündeki evinin

kütüphanesine gördüğünü kaydetmektedir. Köyündeki evinin Kütüphanesi ibaresinden İstanbul-

Bakırköy olma ihtimalinin yüksek olduğu düşünülmektedir. Zira İsmail Paşa Bakırköy‟de vefat etmiştir.

Reisü‟l-Kurra Abdullah İbn-i Salih Eyyubî, (1836), Amasyalı Âkifzâde‟nin Mirâtü‟n-Nazirin adlı

eserini şerh etmiştir.30 Nuran Çetin bu eserdeki Abdurrahim el-Amasî‟nin tasavvufî görüşlerini bu

sempozyumda anlatmıştır.

Kaynakça

Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, sad. Dr. Ali Yılmaz, Dr. Mehmet Akkuş, Amasya

Belediyesi Yayınları, Ankara, 1986.

Amasyalı Âkif-zâde Abdurrahim (1768-1815), Kitâbü‟l-Mecmû fi‟l-Meşhûdi ve‟l Mesmû, (Arapçadan

Çeviren. Doç. Dr. Hikmet Özdemir), İstanbul, 1988.

Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü‟l-ârifîn esmaü‟l-müellifîn ve asâru‟l-müellifîn, Millî Eğitim Basımevi, c. 1,

c. 2., İstanbul, 1990.

Bayram, Sadi, ”Samsun-Ladik ve Seyyid Ahmed-i Kebir Hazretleri”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi, Samsun, 1990.

Bayram, Sadi, ”Lâdik ve Seyyid Ahmed-i Kebir er Rufaî Hazretleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 74,

Ekim 1991, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Renk Ofset, İstanbul, 1991.

Bayram, Sadi, ”Beyhan Sultan Vakfiyeleri,Tezyinatları ve Türk Tezhip Sanatındaki Yeri”, XI. Türk Tarih

Kongresi, Ankara, 5-9 Eylül 1990, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, 1994, c. III, s. 1133,

Levha.310., Res.13.

22 İstanbul Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esat Efendi Bölümü, 916.07 numarada kayıtlı, 48 varak, Arapça olup fıkıh

konusu işlenmiştir. 23 İstanbul Süleymaniye Yazmalar Kütüphanesi, Aşir Efendi Bölümü, 00421-006 numarada kayıtlı olup, mecmuanın 47-53

sayfaları arasındadır. 24 Yrd. Doç. Dr. Süleyman Kaya, “Âkifzâde‟nin Mecelletü‟l Mehakim İsimli Eseri Çerçevesinde Osmanlı Fetvasında Değişim”,

Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 40, 2011/1, s. 93-108. İstanbul Süleymaniye Yazmalar Kütüphanesi‟nde

Kasidecizâde Bölümünde 274 numarada kayıtlıdır. Arapça olup, fıkıh konusundaki yazma 378 varaktır. Bir diğer kopyası

İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emirî Koleksiyonu 89 numarada kayıtlı olup 525 varak, 1050 sayfadır. Kelâm konusunu

işlemiştir. 25 Süleyman Kaya, “Âkifzâde‟nin Mecelletü'l-Mehakim İsimli Eseri Çerçevesinde Osmanlı Fetvasında Değişim”, Marmara

Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 40 (2011/1), s. 93-108. 26 Şükrü Özen, “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, TALİD, III/5 (İstanbul, 2005), s. 272. 27 Süleyman Uludağ, İslam‟da Faiz Meselesine Yeni Bir Bakış, İstanbul, 1998, s. 28 28 Yardımlarını gördüğüm eski mesaî arkadaşlarımdan Sayın Ali Çakır, İstanbul Vakıf Hat Sanatları Müzesi Müdürü Dr. Zübeyde

Cihan Özsayıner, Necdet İşli, Gökçe Günel, İstanbul Millet Kütüphanesi Müdürü Melek Gençboyacı‟ya teşekkür ederim. 29 Bağdatlı İsmail Paşa: Osmanlı Devletinin son devirlerinde yetişen asker, araştırmacı ve biyografi yazarıdır. Baban ailesinden

Baban Mehmed Emir Efendi‟nin oğlu olup, 1839'da Bağdat'ta doğmuş, 1920'de İstanbul'da vefat etmiştir. İlk tahsilini

memleketinde yapmıştır. Irak'tayken askeri mektepte okumuş, çeşitli askeri birliklerde görev yapmış, Jandarma Dairesi İkinci

Şubesi Müdürüyken 1875'te İstanbul'a yerleşmiştir. 1908'den itibaren Mirliva rütbesi ile Jandarma Dairesi Müdürlüğüne tayin

edilmiştir. İlmî araştırmalarla meşgul olup, geniş bir çalışma neticesinde Katib Çelebi'nin Keşf-üz-Zünun adlı eserine iki ciltlik

bir Zeyl (ek) yazmıştır. Bağdatlı İsmail Paşanın ilk eseri; İzah-ül-Meknun fi Zeyl-i ala Keşf-üz-Zünun'dur. İki cilt halinde

yazdığı bu zeylde 19.000 kadar kitabı tanıtmaktadır. Hediyyet-ül-Arifin ve Esma-ül-Müellifin ve Asar-ül-Musannifin adıyla

yazdığı ikinci eseri de iki cilt olup, Arapçadır. Alfabetik olarak tertip edilmiş olan bu eserde, bir yazardan bahsedilirken sırayla

müellifin adı, babasının adı, şöhreti, lâkabı, memleketi, mezhebi, vefat tarihi, milliyeti ve yazdığı eserleri belirtilmiştir. 30 Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, c. 1, s. 274, 480.


Bayram, Sadi, Tarihte Merzifon, Amerikan Anatolian Koleji ve Belgelerle Ermeni Ayaklanmaları, Ankara,

2012.

İstanbul Millet Kütüphanesi, 89, Ali Emiri Tasnifi 2527, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi

421-006, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi 916, 1706, İstanbul Süleymaniye

Kütüphanesi, H. Hayri Abd. Ef. 00030

Kaya, Süleyman, “Âkifzâde‟nin Mecelletü‟l Mehakim İsimli Eseri Çerçevesinde Osmanlı Fetvasında

Değişim”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 40, 2011/1.

Menç, Hüseyin, Tarih İçinde Amasya, Amasya Belediyesi Yayınları, 2014.

Olcay, Osman Fevzi, Amasya Şehri, sad. Harun Küççük, Kurtuluş Altunbaş, Amasya Belediyesi

Yayınları, 2014.

Uludağ, Süleyman, İslam‟da Faiz Meselesine Yeni Bir Bakış, İstanbul, 1998.

Ekler:


İstanbul-Fatih Millet Kütüphanesi 2527 numaralı Kitâbü‟l-Mecmû‟ fi‟l-Meşhûdi ve‟l-Mesmû-i fi

Teracimi‟l- Meşayihi ve‟l Ulemâ adlı eserin başlangıcı.

İstanbul Millet Kütüphanesi, 89 numaralı Mecelletü‟l-Mehakim, s. 12


İstanbul Süleymaniye Yazmalar Kütüphanesi, Aşir Efendi Bölümü, 00421-006 numarada kayıtlı

Âkif-zade Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el-Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin, bulunduğu

mecmuanın 48a-49 b varakları arasındadır.


Âkif-zade Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el-Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin, bulunduğu

mecmuanın 49b-50a varakları.” Beyit: bulutlardan gelen yağmur, O‟nun üzerine olsun,

gülsuyundan olsun”



Âkif-zâde Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin bulunduğu

mecmuanın 50a-51b varakları arasındadır.


Âkif-zade Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin, bulunduğu

mecmuanın 54a-55 b varakları.” Beyit: Vekil-i saltanat-ı damadı-ı Sultanî Ali Paşa, ki berferman

Tuğrakeşdir”



Âkif-zâde Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el-Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin, bulunduğu

mecmuanın 55a-56b varakları.“ Humayun-u cevheri der Paşa ki, cömertliklerin…. Hatâdan

saklasın zat-ı şerifin koruyan Allah, felekte misli benzeri olmayan incidir”


Âkif-zâde Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el-Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserin başı. Eser

Mecmuanın 62a-61b varakları arasındadır. 62a‟da solda kırmızı mürekkeple x işaretinin

bulunduğu 10 satırda… ebul yümn el-Hac Mustafa Âkif îdîzâde… (bereket babası el-hac

Mustafa Âkif İdî-zâde, Allah O‟nu mes‟ut ve Beyt-i Haram yanında namaz kılanlardan, secde

edenlerden eylesin) kelimeleri okunmaktadır.



Âkifzade Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserinin bulunduğu

63a-62 b varakları. “muharir bu hasletlerin dışında; cömertlik, üstünlük, adalet, musamaha,

başarı, acıma hissi, ilimce ve takvâca, yardımseverlikte enderdir” ayrıca besmele kısaltması da

metinde vardır.


Âkif-zade Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserinin bulunduğu

78a-77 b varakları. “Hadiscilerin şeyhi Ebul İzz‟ül Acemî‟den ders aldığını zikreder”. Doğrulukta

Hz. Ebubekir, Osman, şecaatte Hz. Ömer ve dargamzar arslan Hz. Ali gibi olmak gerekir”



Âkif-zâde Abdurrahim bin İsmail bin Âkif el Amasî‟nin Makâmat tarzındaki eserinin, bulunduğu

mecmuanın 90 a varağı. Temmet bi-yed-i câmi‟ha el-hâkir Mustafa Âkif Îdî-zâde. Afallahü teâlâ

anhü ve an ebeveyhi ve an cem‟ül mü‟mininlerden, amin“ bunun toplanması müellif Âkif İdî-

zâde tarafından toplandı, tamamlandı. Allah O‟nun ve ebeveyninin, tüm müslümanların

günahlarını affeylesin, amin“ okunmaktadır.

Documents

ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMUisamveri.org/pdfdrg/G00226/2017/2017_BAYRAMS.pdf · 2018-03-26 · Efendi, eyhülislâm Yahya Efendi, Seyyid Necmeddin Yahya er-Rufâî who