_ ULUSLARARASI

.f ~~i00$~~~00 ~ -. ~~

~100[[00 MOO~~~~~ OO®TI~~~ SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi

20-21 lUlut2D14 Sirna"

T.C • . B£YT0~£8AP

KAYAIAKA.\tU¢1

ESERADI:

BEYTU~~EBAP VE MOLLA Hi.iSEYiN BATEvl SEMPOZYUM BiLDtRiLERi

Baslo!Publication

Grafik Tasarun

DUZEY AJANS

0212 417 92 92

Bas Ia

iLBEY MATBAA

Basun Yeri ve Tarihi

istanbul, 2015

~lffiak 'Oniversitesi Yaymlan No: 5

ISBN: 978-605-88496-5-5

-~*'--'~ ..... _, .. . .

: : ))trn:ik Universitesi ,Rektorlqgu ·. .. ·, ·;i ( . !

Bu eserin tiim yaym baklan ~unak Universitesi Rektorl~gi.ine aittir. Yaywci.Illil yaztlt izni olmaksiZllllOsmen .veya taroame.n.basJia.iDaz, ~yogalblamaz ve elektronik ortama aktanlamaz. Ka)rnak gosterilerek aluitt y~pt,labii{r. Bu IOtapta yer alan~ yaztlann l:iil, bi:lim"ve hukuk a¢1kwdan sorumlulugu yazarlanna aittir.

MOLLA ffirsEYiN BATEvi'YE ATFEDiLEN NASiHATNAME .TURUNDE BiR $iiR VE BU

$tiRDEKi TASAVVUFI UNSURLAR

ibrahim BAZ*

Ozet: Molla Hiiseyin Batevi, Kiirtc;:e ~iir kaleme alrm~ olan Molla Ahmed Cezeri, Faki Teyran, Ahmed-i Hani gibi irfanl edebiyatm oncii ~absiyetlerinden biridir. Biliodigi kadan)'la ilk Kiirtc;:e mevlidi kaleme alan ki~idir. Bu ac;:tdan irfiini Kiirt Edebiyatt ic;:ersinde onemli bir yeri vardtr. Biz bu c;:alt~rnamtzda yazllt kaynaklarda gec;:meyen, ancak ya~adt~ Beytii~~ebap bolgesinde ona ait oldugu yaygm ~ekilde iddia ve kabul edilen nasibatname tiiriinde bir ~iiri kaytt altma aldtk. $iir, on bir latadan olu~maktadtr. Konusu itibariye dort boliirn saytlabilecek ~iirin ilk boliirniinde Miisliirnanlarm gene! durumu, ikinci boliirnde diinyanm bakikati, iic;:iincii boliimde hayatt anlamlt !alan oliirniin hakikati ve son boliimde ise Hz. Peygamberin dilinden diinyada insaolann ntisafir olu~lan dile getirilmektedir. Bu c;:ah~ma ile ~iir ilk defa kaytt altma

ahnmt~ ve ~iirdeki tasavvufi unsurlar ac;:tklanmaya c;:ah~tlmt~ttr.

Anabtar Kelimeler: Molla Hiiseyin Batevl, $iir, Tasavvuf

1. Giri~

Molla Hiiseyin Batevl, onceleri Hakkari'ye bagh iken 1991 y1lmdan itibaren $rr­

nak'a baglanan Beytii~~ebap il<;:esinin Bate1 koyiinde dogmu~ ve yeti~mi~ biiyiik bir

alim, Allah ve Peygamber a$layla yanan bir arifve Kiirt.yeyi 90k iyi kullanan usta bir

$airdir. Kiirt9e $iir kaleme alan Molla Ahmed-i Cezeri, Ahmet-i Hani ve Faki Teyran

gibi alim ve ~airier arasmda inustesna bir yere sahip ol.mu~tur.

Molla Hiiseyin-i Batevl'nin adt, hayan ve ya~adtgt donem haklanda farkh bilgi­

ler bulunmaktadrr. Onun en tarunmi~ eseri olan mevlidin degi$ik baslalarmda yazar

adJ. bile farkh ~ekillerde yazllmt~trr. Molla Hasan Ertfi$12 ~eklinde kaydedildigi gibi

Molla Hiiseyin Ertfi~13 ~eklinde de kaydedilmi$tir. Ertfi$1 isrni, onun mensubu oldugu

a$irete nispeten soylenmi~tir". Bate ise onun koyiiniin isrnidir. Hasan ismi, Hiiseyin

isrninin yanlt$ okunmasmdan kaynaklanmi~ olabilir. Birbirine yakm Hasan ve Hiise­

yin isimlerinden 90k farkh olarak Mehmet ve Ahmet $eklinde de kayttlar bulunmak-

*

2

3 4

Yrd. Do~. Dr., $IIDak Oniversitesi, ibrahim.baz@hotmail.com Bate kiiyiiniiniin giiniimiizdeki ismi Giineyyaka' d1r. Ertii~i, Moll a Hasan, Mevlidu'n-Nebi, Ahmed Kamil Matbaas1, Dersaadet, istanbul Trs.; Ertii~i, Hiice­Hasan, Mevlidii'n-Nebi, ($eyh Mii~errefOzcan Halt!), trs. Batevi, Malia Hiiseyin, Mevlidu'n-Nebl. Nubihar Yay., istanbul, 2003. Ertii~i, on iki konfederasyon bagh oldugu konfederasyonun ad1d1r. Ertii~iler Beytii~~ebap'1 merkeze aldiglffilida $IIDak, Hakkiiri ve Van'a kadar uzan geni~ bir cografyaya yayiillll~ biilgenin en biiyiik konfederasyonlanndan biridir.

Molla Hiiseyin Boitevi'ye Atfedilen Nasihatname Tiiriinde Sir $iir vc Bu $iirdeki Tasavvufi Unsurlar

taduS. Biiti.in bu rivayetlerio ic;:erisinde Irak'ta konuyla ilgili c;:ah~ma yapan .Tabsin ibrahim Doskl'nin de i§aret ettigi gibi Mella Hiiseyin Biitevi daha dogru olmahdu-6.

Babas1 "Sufi Mustafa" olarak tanmmt§tlr7• Ailesi aslen Irakb. olup kendisi irnamhk

yapmak ic;:in geldigi Bate koyiinde yerle§mi§ ve orada kaln:u~hr. Biitevi'nin degum

tarihi konusuoda da tam bir netlik bulurunamaktadt.r. Kendisi eserlerinde konuyla il­gili bilgi vermemektedir. Sonradan yaptlmt~ clan mezar ta~mda 1417 (h.820) y1bnda dogdugu ve 1495 (b.900) y!lmda vefat ettigi yaztltdtr. Bu tarihler yazth kaynaklarda

da ayru ~ekildedifS. Ancak giiniimii.zde Bate koyi.inde onun neslinden gelen Mella Sa­lib'in belirttigi aile ~eceresinde9 belirttigi altt ismin ortalama altn:u§ y1l ya~adt.klanru kabul edecek olursak, Batevi'nin 17. Yi.izyilm son c;:eyreginde dogdugu ve 18. Yi.izyi­

hn ortalarmda vefat ettigini soyleyebiliriz. M. Halid Sadini de benzer bir besap yapa­rak ortalam 1680-1760 ytllanm vermektedir10• Mezan Bate koyiindedir.

Batevi, yazdt.gt eserlerinden ve ~iirlerinden ziyade, Ki.irtc;:e kaleme ald1gt ve dogu medreselerinde talebelere okutulan ve ezberletilen bir mevlid yazan olarak tanmnu~ ve Ki.irtc;:e'nin konu$uldugu biiti.in bolgelerde ve iilkelerde onun mevlidi OkurunU$tur.

Onun yazdtgt mevlid, daba sonra Ki.irtc;:e yaz1lacak clan otuzdan fazla mevlidin on­

ciisii olmu~tur.

Elimizde onun tasavvufi yi:iniinii ortaya koyan bir kaytt bulunrnamakt~dtr. An­cak yukarda belirttigimiz gibi babasmm Sufi Mustafa ~eklinde tarunmas1 onun da en azmdan aile ortammda tasavvufi bir atmosferde biiyi.idiigune i~aret edebilir. Bununla birlikte yazd.Jgt ~iirlere bak.Jid.Jgtnda, bir ~air-sufiden ziyade, sufi-~airin ic,: diinyasllll ve hissiyatlm yansttttguu soyleyebiliriz.

Moll a Hiiseyin Batevi'oin §iirlerioi okudugumuzda eo dikkat c;:eken kavramlardan biri "a~k"ttr. 0, ilahi a~k.J ve Nebevi a~k.J eo gi.izel dile getireo ~airlerdeo biridir. Ao­

cak onun duygu ve d~iince di.inyasmda ozellikle Nebevi a~km biiyi.ik bir yeri vardtr. Onun, alemin varhk nedeni olarak "Nfu-i Muhammedi" kavraiW ii.zerinde durmas1

da sufilerin Hz. Peygamber algJSJnJ beoimsedigini ve siirdiirdiigi.inii gostermektedir.

Klsaca Mella Hiiseyin Batevi, biiyi.ik bir alim, gi:ini.il ehli bir arif, usta bir ~air, hakikat yolculugunda kendisine engel olabilecek her ~eye kar~J biiyiik bir zahiddir.

5 Muhammed Emin Zeki Beg, Mesiihint'I-Kurd ve Kurdistiin, Terc. Klzt Seyyide, Oiiru'z-Zeman, 2006, s. 446; Suveyriki, Muhammed Ali, J\llu'cemii a '/iimu'I-Ktirdi fi i-tiirihi 'i-isliimiyyi ve '1-asri '1-hadisi fi Kiirdistiin ve hiiricihi, Siileymaniye 2006, s. 722.

6 Be~ebap ve Bate koy\inde de zateo Molla Hiiseyin $eklinde lllDmma1:tadJr. Ancak Kiut~e Biitevi ~eklinde degil, Biiteyi ~eklinde ifade edilmeJ..'tedir. II Eyliil2014 taribli ziyaretimizde tespit edilrn.i~tir.

7 Doski, Tahsin ibrahim, Meliiye Biiteyi Jiyiinu Berhem, Spirez Yay., Dubok 2005, s. 20. 8 M. Zeki Em in Beg, Me~iihiru'I-Kurd ve Kurdistiin, s. 446;Doski, Tahsin ibrahim, Meliiye Biiteyi Jiyiin

11 Berhem, Spirez Yay., Duhok, 2005,s. 17; Suveyriki, Muhammed Ali, Mu 'cemii a 'liimrt'I-Kiirdi fi i­tiirihi 'i-isliimiyyi ve '1-asri '1-hadisi ji Kiirdistiin ve luiricilrf, Siileymaniye 2006, s. 722.

9 $ecere $U ~ekildedir: MoUa Salih, Ali, Siilih, Ali, Molla Tanir, Molla Hiiseyin Biitevi. 10 Sadmi, M. Xaltd, ,\,fe/a Huseyne Bateyi, Nubihar Yaymlan, Istanbul 2011, s. 29.

Ibrahim Baz

Biz bu tebligimizde onun kaleme aldtgt kabul edilen ve on bir latadan olu$an bir

$iirindeki g6rii$lerini tasavvufi a<;IC!an incelemeye c;:ah$acagtz. Ancak bu $iirin ona ait

oldugunu karutlaya~ yazth bir kaj'lt bulunmamaktadu. Hatta yukarda ifade edildigi

iizere $iirin S?n beytinde Ahmed ismi gec;:mektedir. Bununla birlikte ozellikle Bey­

ili$$ebap bolgesinde uzun yillardu bu $iir Batevi'ye ait olarak bilinmekte ve dilden

dile nakledilmektedir. $iirin metnirti Bate koyiinden olan ve halen Beytii$$ebap Miiftii

Vekili olarak go rev yapan Kadir Bildik Beyefendi 'den aldtk11 •

Batevi bu $iirinde Miisliimanlann gene! ahvaline i$aret eder ve bu ahvali iyi gor­

memesi nedeniyle diinyarun· ve oliimiin hakikatine dair onlara uyanc1 nasihatlerde

bulunur. Bu nasihatler daha ziyade diinyarun hakikatinin ne oldugu, hayattn rani ve

oliirnle sonuc;:lanacagt konusundadu. Diinyayt ele aluken onun varltk sebebi ve insa­

nm yaratJlmas1 gayesi iizerinde durarak, insarun diinya ile ili$kiSi konusunda bilinc;li

olmasmt ister. insarun yiikiiniin, diinyaltk olmamas1 yoniinde tavsiyelerde bulunur.

Ardmdan oliimiin nastl gerc;:ekle$ecegi, olenlerin nastl oldiikleri ve miraslarmm ne

oldugunu etkili bir $ekilde tasvir ederek anlatu. $iirin son boliimiinde ise biitiin bun­

lann hirer ibret ve nasihat olduguna i$aret eder ve kendi $iirini giil kokulu bir nasi hat

olarak tammlar.

$iiri yaytnlayarak, ilk defa yaztlt bir kay1t altma almmastnt istedik. Ayru zamanda

dar bir c;evre olan Beytii$$ebap bolgesinden, onun mevlidini okuyan ve dinleyen daha

geni$ kitlelere ula$masma arac1hk etmeyi amac;ladtk.

2. ~iirin Metni

$iir on bir kttadan olu$maktadu. $iirin anahtar kavramlan ve konulartnt gaflet,

diinya, diinya bayatmm faniligi ve aldatJcthgi, oliim, oliimiin keyfiyeti, oliim sonrast

hayat, ibret almak ve nasihat dinlemek $eklinde stralanabilir. $iirin tam metni $U $e­

kildedir:

Gelf 'abd ii musu/mani nazarken $err ii gewgaye

Nulzo em ptu;e insanin, lewra din kefte bertaye

Me mulke gejlete kef a, r;erin tedaweke 'ela

Me diinya girt ti din he/a 'umre roje r;oavaye

Xuda diinya bu ta 'et da, ne buhilanu /ezzatan

Weld din lenebanedda, me bede1pur !.:irjekaye

Jzdanimalekaxali,r;lqfr$e hey me ramal

Tu bu mimaxunana/i, weld ruh hate berizaye

II Bu miinasebetle kendilerine te~ekkiir ediyorum. ~iirin Kiin~e'deo Tiirk~e'ye terciimesi konusunda yardunct olan Yrd. Do~. Dr. Nurullab Agitoglu'na da aynca ~iikranlaruru suouyorum.

Molla Hiiscyin Batevi'ye Atfedilen Nasihatname Tiiriinde Bir ~iir ve Bu Siirdeki Tasavvufi Unsurlar

Weld rulz hate ke§ane, 'ezabhalbulizindane

Hewar nfne meferkane, bu elzle qir§ ii berbaye

Ji dil berdin evi piri,bilze§t kaneevelkire

Tu mimaxu nebejbire,negafil bin bidunyaye

$eva re§ kefie lzingorf, befir barf I seritjiiri

Tude her ~i tu mecburi, he~i ruja li te ~unaye

Tzt deve 'a feme heli, we!.:i liqebri vedan keli

Te ji bar kenveke 'zli,liber genne u sarmaye

Eve male eve molke, eve ti§ti eve cilge

Eve rengi eve xu ike, tu deheli hmer 'ayz

Nezer ke bab ii bapira, hakim ii miliik ii mira

Hemu razan libinet bira, mirin .·nvurt e ~iin ne§iyaye

Mirin xwurt e <;i sultan e ,ku cellade me hemyan e

Me hesse ev rztlz ii czsmane, lzberve pire zerkaye

Linav van ~alanmehinhesti,lidur kerman safa be§ti

Kese ti§tek nemad desti, xuda net bejn ii balaye

Xwudane gerdan it xala,cemala milket it mala

Hemitji derkeftin vale, xwezika ehle guhdarf

9i dwzya pise le 'abe, r;iyapu~er;zbebabe

Misilman taze lirabe, nedebjelzratehle~aye

Nedeb diinya beta! dini, ji 'omre zede namini

Hemi jer;iin tu yed bini, li dine xzt bikin raye

Kese dwzya kirfpi§tf, wi imana ji serf ri§tf

Ku §eytani ewe lat§tf, kelex: lzela liselzraye

Resulullalz r;i nasilz bfi ,nasilza thaqqe wadih gu Kese guhdarin aczh bii, ne kefie qelzr ii ezaye

Li dzmyaye tu mihvanf, <;i lazzm tu maleked dani

Eman nine lekenvane, xuda ev renge lzu danf

Heqiqetfayde her dine, ku diinya menji'et nine

Ne .nve§ e behr eka§ine, ne keve behr ii de1yaye

Kesf can girt ii pir berda, eweruspilzhemi 'erda

Kemana §aira biserda, bilind e §up he 'alaye

Nesihet min wekf gul gu, bu elzle tirs u dil /at! gu

Ne bu bi'eqlegafigu, keri berd~ cehfu kaye

We lew ehmed nexuw~mere, gzmelz. kare behedgere

Bele nesihet here bxere, xwezf ka ehle gzilzdari

3. ~iiiin Anlam <;er~evesi

ibrahim Baz

$iir, tasavvufi dii~iincenin ve hayatm ortaya c;lki~ma neden olan hususlardan

diinyevile~me ve diinyarun gec;ici lezzetlerine aldarup gerc;ek giindemin kac;:mlmast

konusu iizerine odaklanmaktadtr. Hayah anlamanm ve anlamlandtrmanm yolu ola­

rak oliimiin hakikatinin bilinmesi ve oliimii dii~iinme pratiginin gerekliligi iizerinde

durulmu~hlr. Bu yoniiyle ~iir, siifilerin eserlerinde Slkltkla vurguladlklan gafiete dii~­

meme, rani olana aldanmama, baki hayah unutmama ve oraya hazrrhk yapma gibi

konularda uyanct ve nasihat veren bir hiiviyete sahiptir.

$iirdeki konulan ele alrrken Miisliimanlann genel ahvali, diinyanm bakil<ati, olii­

miin hakil<ati ve oliimii tefekkiir, nasihatc;ileri dinlemek ve ibret almak ~eklinde dart

ba~ltk altmda ele almaya c;ah~hk. $iirin Latin harfieriyle yazth~tru da ilgili boliimde

dipnot olarak verdik.

3.1. Miisliimanlarm Genel Ahvali

Sufi, ibnii'l-vakttir. Tasavvufi hayatm ve dii~iincenin temelinde yer alan bu ilke,

siifiler ic;:in bir hayat nizam.tdrr. Tasavvufi hayata giren bir talipten ula~mast beklenen

hayatt anlayt~ bic;imdir. Tasavvufterminolojisinde "ibsan" kavram.tyla ifade edilen bu

ilke, ahnan her nefeste Allah'm buzurunda olma bilinci ve bu bilincin pratige yanst­

mastru ifade eder. i~te bu nedenledir ki irfan ehli siifiler, vakt kavram.tru daha dar an­

lam.tyla an'hk bir siirec;ten ya~adtklan zamam yahut omrii ifade edecek ~ekilde daha

geni~ bir boyuta kadar uzatm.t~lardrr. Bu dii~i.ince bir insan omriiniin zamanm akt~t

ic;erisinde an kadar ktsa olmast anlam.tnda hakil<atinin bir yanstmastdrr. Bu da "omiir

bir giindiir, o da bugiindiir" ~eklinde ifade edilmi~tir. Bir ba~ka ifade ile sfifiler "vakt"

kavrammm yalll1z an olarak bireyseJ baglamda degil, ic;:erisinde bulunduklan toplu­

mun gene! ahvalini goz oniinde bulundurarak ic;:timai bir perspektifie de degerlendir­

mi~lerdir. Bu amac;:la bireysel hissiyatlanru dile getiren eser ve ~iirler yazdiklan gibi

toplumun ahvali dile getiren eserler ve ~iirler de kalem alml~lardrr12 • Bu tiir eserlerin

12 Abdiilehad Nfui Efendi (o. 1651), Kaside Der Beytin-1 Alzvtil-i Zamcinisminde dokuz k.ltadan olu~an bir ~iir yazar ve donemin gene! ahvalini dile getirir. $iirin sonunda Hz. Peygarnber'den meded ister. $iirin son kitas1 ~u ~ekildedir: Yti Rasulal/cilz meded til em hartib oldu hartib Lutfu ihscinumiiriiwet eyle olsunfeth-i htib Yanlarmda Nliriyci menszihci donmii~tiir kittib $imdi iltsan bir yana taf..:vti v1i ikcin bir yana. Bkz. Baz, ibrahim,Abdtilehad Ntiri-i Sivdsi (Hayall, Eser/eri, Giini~leri}, insan Yaymlan, istanbul 2007, s. 36·37.

co C> N

Molla Hiiseyin Biitevi'ye Atfedilen Nasi hat name Tiiriinde Bir $iir ve Bu $iirdeki Tasavvufi Unsurlar

iki. yi:inii dikkat c;:elanektedir. Bunlardan birincisi, gene! olar~ ahvalin durumu ve

bunun sebepleri, ikincisi ise, irlani bir yakla~unla bu ahvfllin iyi yahut daba iyi olmast

ic;:in yaptlmast gerekenleri tavsiye etmesidir.

Molla Hiiseyin-i Batevi'nin yazumzrn konusu olao ~iiri de bu i:izellikleri t~tyan

bir ~iirdir ve c;:aguun Miisliimanlannm gene! ahvalini tasvir etmektedir. Ancak onun

~iirinde dile getirdigi hususlar, gi.iniimiizde belki yazt!dtg-I di:inemden daha ziyade bir

i:ineme haizdir. Zira o ~iirine "Ey Miisli.iman toplulugu! Kendi ic;:inizde ya~adtklan ~u

kavga ve ortaya c;:J.kan karga~aya bir bakm" ~eklinde ba~lar. Burada astl ifade etmek

istedigi aslmda Miisliimanlan kavga ve karga~aya bakmak degil, bizzat kendilerine

ve kendi MiisliimanWdanna yi:inelmeye davet eder. <;iinkii ooa gore, eger din-i islam

bir titremeye tutulmu~sa yani birilerinin gi:iziinde kotii gi:iriilmeye ba~laiiU~sa, bu du­

rum dinin kendisinio degil, Miisliimanlarrn dinlerini temsil hususunda ki:itii bir halde

bulunmalanndand'rr.

Ey kullar ve Miisliimau/m; §erre ve kavgaya/ karga§aya bir bakm

Biz §imdi iusanlarm kotiisiiyiiz, Diuiu slim a (titreme) ifiltde olmast btmdaudtr13

Arif k.i~iler c;:evrelerinde meydana gel en olurnsuzluklann ve musibetlerin Allah 'm

imtiharu ve kullann yapttklannm bir ka~1hg-I olarak gi:iriirler. Batevi de Miisli.imanla­

nn gaftet ic;:erisinde bulunmalanndan ve iirnmet olma bilincinden uzak, kuru kalaballk

haline gelmelerindeo ~ikayet eder. Giine~ her giin batlp giderken aslmda insanlara rani ve giine~ gibi zevalli olduklanm hat:Jrlaruken, onlar bu atak ayetini okumamakta ve

din yerine diinyayt tercih etmektedirler.

Biz gajlet tarlasuu ektik, siirii gibi otlandtk

Diinyayt tutup diui btrakttlc, giine§ omriinii (siiresini) dolduruyorken 14

BatevT bu ~ek.ilde ic;:erisinde ya~adtgt toplumunda gordiigii gaftet halini tespit ettik­

ten soma bu gaftete sebep olao diinyanm hakikatini aolatmaya ba$lar.

3.2. Diinyanm Hakikati

Diinya ahiretin tarlas1 ve imtihan mekarud!T. Sufiler tarafmdan, nefsin bile ve al­

datroalan ile miicadele ve miicahede ederek seyr u siih1k ile Hakk'm nzastru nail olma

ve bi:iylece rani hayat:ta baki bayatl kazanma mekaru olarak gi:iriilmii~tiir. Bu dogrultu­

da sufiler, nefsin siisleyerek sundugu hileli ve gec;:ici lezzetler yerine Hakk'rn nzasma

ula$tlracak ibadetlerin yaptlmasrna gayret etmi$lerdir.

Batevi, diinyayt, bile, gec;:ici lezzet, gaflet diyan, oyuncak, bO$ ve kiistah ve kendi-

13 Geli 'abdumusulmani nazarken ~errugewgaye Nuho em puo;einsanin, lewra din keftebertaye

14 Me mutkcgeftetekela, o;erin tedaweke 'ela Me diinya g1rt u din bela 'umreroj~oavaye

Ibrahim Baz

sine baglamlmamast gereken, kendisine baglanan ve kemendini kapttranlann yiiziinii

karartan bir mekan olarak tarumlar, Buna mukabil diinyanm kar~tsma ahiret hayatmt

koyarak, diinyada a~eti dii~iinerek dinin emirlerine uyanlann yiizlerinin ak olacagmt

ifade eder.

Batev!; diinyanm insan i9in, insarun ise kulluk ve taat i9in yarattldtgmt sayler.

Ona gore diinya hayatmda ge9ici hazlar, lezzetler ve hileler vardtr a rna bunlar irntihan

i9indir ve gaye degildir. Kim ki bunlan gaye haline getirirse, diinya tarlasmdan hasat

ettigi bugday degil ancak samandtr ve yeryoptiir. Samam yani liizumsuz ve tani olam

tercih etmek aslmda adtm adim yiiriinen oliimiin ve oliim somasmda diinyada yaptlan

yanlt~ se9imler nedeniyle ruhun 9ekecegi act ve tstuabt dii~iinmemekten kaynaklan­

maktadtr.

Allah diinyayz itaat {ibadet) i~in verdi, !tile ve lezzet i~in degil

Din i~in olmasayd1 diinyay1 vermezdi, biz hasatta sadece samam toplad1k

Taluldan yoksun bir hasat, ~er~opten kalam ald1k

Sen oliimiin i~in inlemiyorswz, rulza eziyet gelecekkeniS

Batevi, diinyayt dogru algtlamak ve ya~amak i9in hayatm Ztddt olan oliimiin bilin­

mesi ve unutulmamasmt gerektigini dillendirir. Hayat en fazla oliimle daba iyi anla~t­

labilir. Hayatl, oliimsiiz algtlamak aldanmamn nedenidir.

Ruhun ~ekilece@ zaman, zindandaki azap Juisll oldugwzda

jmdat yoktm; ka~l$ nerede? c;opii ve riizgara kapt!am top/ayan i~in Bu diinyay1 i~tenlik/e bzrakm, cennet nerededir (omm pe$ine dii$iin)

Oleceginizi sa/an unutmaym, diinya ile gafil ollnaym16

Oliimle rabttalan az olan ve diinyaya aldananlar, miilkii kendilerinin zannederek

ya~ayanlar, gen9lik ·ve giizelliklerini baki sananlann bu hayal ve dii~iinceleri hirer hi­

rer bo~ 91krnaktadu. Ke~ke bu aldananlar diinyamn bir oyun ve eglenceden ibaret ve

kiistah oldugu anlatanlardan ibret alsalardi. i~te bu noktada miisliimandan beklenen

diinyanm hakikatini bilerek ya~amastdtr.

15 Xuda diinya bu ta'et da, ne bu hilan illezzetan Wcki din leneba nedda, me bender pur ktr jekaye Jt dani maleka xali, '<tqt['$€ hey mera mal Tu bu llUmaxwe nenali, weki rub bate berizaye.

16 Weki rub hate ke~ane, 'ezab hal bu lizmdane Hewar nine meferkane, bu ehle qu~u berbaye Jt dtl berdm evi piri ,b.ih!:il kane evelkire Tu mtma xwe nebejbire, ne gafil btn bt dunyaye.

en = oN

Molla Hiiseyin Batevi'ye Atfedilen Nasi hat name Tiiriinde Bir Siir ve Bu Siirdeki Tasavvufi Unsurlar

Gerdanlzk ve gerdan sahibi olanlm; giizellik ve mal sahibi o(anlar

Hepsi birden bo$ r;rktt, ke$ke kulak verselerdi (kulak verenlere ne mutlu!) Diinya ne kadar kotii ve oyuncaktu; ne kadar bo$ ve kiistahtlr Miisliiman diinyada giizel ger;inse, acz r;aym zehrine r;evirmese (ke$kejl7

Mtisliiman diinyaya ibret nazanyla balanalldtr. Her olen ki~iden olecegini ogren­

meli, bu diinyada gonliiniio yiikiinii diinyahk lalanlann ahirete fayda verecek iman

ve ibadet konusunda aldandrklanru gormelidir. <;iinkii onlar ibtisin isteklerine uyarak

srriit-1 mustakimden aynlml~, yollanru ve yonlerini kaybederek ~ollere dii~mii~lerdir.

Bunun aksine diinyada ahireti dii~iinerek ya~ayanlann her zaman allnlan ak olacaktir.

Bu ~iirlerin gayesi i~te bu hakikati dile getinnektir.

Dinini diinya ir;in fed a etme, zaten faz/a ya$amazsm Herkesin gittigini goriiyorsun, dinine sahip r;rk

Kim diinyayr yiiklenmi$Se, ba$mdan iman ur;mu$lur Ki $eylan 01111 oldiimrii$tiil; cesedini de r;olde bzralam$hr18

Din gerr;ekte hep fayda verb; dz:inyada menfaat yoktur Ho$ degildi1; mavi denizlidil; bu denize salan dicyme Kim cihireti a lip diinyayz bzralam$SO, odur her yerde yiizii ak olan

Sairlerin kemam da bumm ir;in r;alm; bayrak gibi yiiksektedi1J9

3.3. Oliimiin Hakikati ve Oltimii Tefekktir

Sufiler diinyayt dogru anlayabilmenin yo! ve yontemlerinden biri olarak ahiret

hayatma ge~i~ olao oliimii ve oliim sonras101 dii~iinmeyi giinliik bir pratik ve ogretici

bir muallim olarak kabul etmi~lerdir. Na~bendi tarikatwda "rabtta-i mevt'' yahut "te­

fekktir-i mevt" denilen bu uygulama, ki~inin kendi oliimiinti giinliik bir pratik olarak

zihinsel ve duyusal olarak dti~iinmesi ve hissetmeye ~ah~mastdrr. Boylece oliimti dti­

~iinerek ve kendisinin ve i~inde ya~adtgt diinyarun faniliginin farkmda ve bilincinde

olarak bu diinya hayanru daha anlamll ~ekilde ya~amak hedeflenmi~tir. Bu ~ekilde

sfifiler, nefes alarak omrii tiiketmek ~eklinde degil, her nefesi zikir diizeyiode ya~ama

gayreti i~inde olmu~lardrr.

17 X wudanegerdanuxala,cemalanulketu mala Hemuj1derkefhn vafe, xwezika eble guhdara C• diinya pise le'abe, ftlyapufte~t•bebabe Miisliirnan taze llrabe, ncdebjcbrateble~taye

18 Nedeb diinya beta! dini, j1 'omre zede na mini Hemij~un tu yed bini,h dine xu bilan raye Kese diinya kuip1~ti, wi imana j1 seri n~ti Ku ~eytani eweku~ti, kelex bela hsehray€

19 Heqiqetfayde her dine, ku diinya menfi'et nine Nexuw~ebebrek~ine, ne kevebehruderyaye Kes1 can gtrtu pir berda, eweruspihhemi 'erda Kemana ~a'1rab•serda, b•hnde~uphe 'alaye

ibrahim Baz

Batevl de oliimden kac;:t~m olmadt~m, eninde sonunda herkesin kabrinin ba~ma

bir ta~ dikilecegini bu sonun ki~ilerin istedikleri zaman degil beklenmedik bir yaz

yahut soguk bir kt~ giiniinde olabilecegini dile getirir. Miisliimanm en giincel mese­

lesi olarak oliimii ortaya koyar. Zira ona gore oliim giic;:liidiir ve herkesin celladtdrr.

K.rallan, beyleri, babalari dedeleri alan oliimiin yenilemeyecegini ve herkesin onun

kar~tsmda maglup olaca~m ifade eder. Ustelik herkesin eli bo~ gidecegini, ancak

ruhun yani temiz bir kalbin kalacagmt ve onun yeterli oldugunu dile getirir.

Nefsine siyah gece r;oktii, yiikseklere karlar yagdz

Mecbursun ilia ki oleceksin, giden giiniin geri gelmeyecek

Bu alemi bzrakacaksm, kabre ta~ diki/ecegi zaman

Sen de gor;tiin lzerkes gibi, sogukta veya szcakta (ne zaman olacagz belli obnaz/0

Bu mallar ve bu miilkle1; bu e~yalar ve bu elbiseler

Bu renk ve bu yaratzlz~, (bu nimetleri) r;olde bzrakacaksm

Babana, dedene bir bak, hakim, kral ve bey/ere de

Hepsi yattz kuyu derin/ik/erinde, oliim giir;liidii1; on a galip gelinmez11

Batevloliimii ibret sahneleriyle tasvir eder. Oncelikle oliim olen degil, hayatt son­

landrran bir cellatttr. Her ~eyin aslma donecegi haklkati oliimle birlikte ac;:uC<;a gorii­

liir. Olenlerin etleri ve kemikleri kabir c;:ukurlanna konur ve orada kernikleri bile erir.

Etleri yemek ic;:in kurtlar srraya dizilir. Kimsenin elinde diinyab.k bir ~ey kalmaz.

0/iim giir;Uidiil; sultandzr o, ki lzepimizin celladzdzr

Bize bu ruh bu cisim yete1; bu ger;ici diinya ir;inde

Bu r;ukurlarda eridi kemikle1; kurt/arm etrafinda saftuttu (kemikler)

Kimsenin e/inde bir ~ey ka/madz, ki boy pos sahibi zdiler21

20 $eva re~ keft e hmgori, befu baril serit jUri Tu de her 9i tu mecburi, he9i ruja It te yunaye Tu deve 'alemeheli, wekihqebri vedao keli Te jibarkerweke 'tli,hber germe u sarmaye.

21 evemaleevemolkl, eveti~tievectlge eve rengi evexulke, tu dehelihmer'ayt nezer ke babubapira, hakununuluku mira hemurazanhbmet bira, = xwurte~onne~iyaye

22 Mmn xwurteytSultane ,ku cellada me hemyane Me besse ev ruhu ctsmaoe, hberve pire zerkaye Lmavvan ~alan mehinhesti,hdurkerman safa be~ti Kesett~tekoemad desti, xudanetbejnubalaye

... N

Moll a Hiiseyin Batevi'ye Atfedilen Nasibatname Tiiriinde Bir $iir ve Bu $iirdeki Tasavvufi Unsurlar

3.4. Nasihat~llan Dinlemek ve ibret Nazanyla Bakmak

Biitiin tarikatlann silsileleri Hz. Peygamber. (sav)'e dayamr ve o, biitiin tarikatlann

piridir. Her ~eyhin ve miiridin la.ymeti onun nasihatlerini dinledigi, ona benzemeye

~ah~h~ orandadrr. Bir peygamber a~tgt olan Batevi de Allah Rasuliinii en biiyiik nasi­

hat~i olarak goriir. Onun nasihatlerinin oziinde ise diinyarun rani ve bu diinyaya gelen

herkesin belli siire kalan bir misafu oldugu hak.ikati vardrr. Bu durum, Allah'm ni­

zamtdtr. I~te bu nedenledir Hz. Peygamberin nasihatma kulak verenler diinyada baki

kalacaknu~ gibi davranmamt~ ve bunun neticesinde kahrr ve eziyete dii~ar olmarru~­

lardrr.

Resulullah (s) ne nasihat9iydi! I Nasihati ger9ekten a91k soyledi

Kulak veren/er !.."ltrtuldu I Kahzr ve eziyete dii~medi

Diinyada misafirsin I Ev kurmaya ne gerek var

Kervanda eman yoktur I Allah bu rengi (bu diizeni) boyle koydu23

Batevi ~iirin son beytinde bu ~iirinde dile getirdigi. nasihatlerin bir giil gibi giizel

oldugunu ancak bunlardan gafillerin, ha~yet sahibi ve gonlii yantk olmayanlann an­

lamayaca~ dile getirir. Nasihat dinlemeyenler olsa da nasihatin bizzat kendisinin

giizel ve haytrh oldugunu ve yaptlmast gerektigini ifade eder ve nasihatlerini dinle­

meyenlere de iiziilerek ederek "ke~ke dinleyen olsa" diye sozlerini tamamlar.

Nasihati giil gibi soyledim I Ha~et sahibi gonlii yaralz i9in soyledim

A!.."Zisiz gaftl i9in degil I E$egi mpa ve samana btrak (gaftl olan nasihattenne anlm·!)

Ahmedo kadar yiirekli degildir I Hadsiz ve giinahkiirdzr

Ama nasihat hep hayu·hdw I K~ke dinleyen olsa!{Dinleyenlere ne mutluY~

4.Sonu~

Molla Hiiseyin Batevi'nin daha once yaymlanmarru~ bu ~iiri bir nasihatname

ozelligi ta~1maktadrr. ~iirin ona ait oldugu bir kaytta degil, Beytii~~ebap bolgesinde

ozellikle medrese gelenegi i~erisinde bulunanlann sozlii aktanmlanyla ifade edilmek­

tedir. Siirin son beyinde Ahmed isrni ge~mektedir. Bate koyiinde ya~ayan Batevi'nin

23 Resulullah<;mas•hbu ,nasibathaqqewadthgu KesegubdarinacJhbu, ne kefteqehruizaye L1dunyaye tu llllhvani, <;• laz1m tu malekeddani Eman nine lekerwane, xuda ev renge hu dani

24 Nesihetnunwekigulgu, bu ehletusudll kul gu Ne bu b•'eqlegafllgu, keri berdecehi u kaye Welewehmednexuw~mere, guneh kare behedgere Bele nesihetherebxere, xwezikaehleguhdari

ibrahim Baz

torunlanna gore Ahmed onun dedesidirl5• Ancak kendi ismi de baz1 kayttlarda Ahmet

olarak zikredilmi~tir.

$iir, on bir kttadan olu~maktadtr. Konusu itibariyle dort boliime aynlabilir. ilk

boliimde Miisliimanlann gene! abvali, ikinci boliimde aldatJc1 diinyarun bakikati,

ii<;:tincii boliimde hayatJ dogru anlamamn ancak oliimii anlamaktan ge<;:tigi ve oli.imiio

hakikati dile getirilir. Sonunda ise, ilk ii<;: boliimiinde ortaya konulan bususlarda Hz. Peygamber'in diinyanm rani ve insanlann ancak misafir oldugu ~eklinde nasihatinin

bulundugunu ve bu nasibate kulak verenler kurtulu~a ereceklerini soyler. Nihayet son

beyitte ~iirinde ortaya koydugu hakikatlerin ve nasibatlerin giil gibi giizel kokulu ol­

dugunu belirttikten sonra etrafindaki insaolara seslenerek "ke~ke dinleselerdi" der.

Sonu<;: olarak, bu ~iir Miisliimanlara diinya bayatmm faniliginden, aldatJcthgmda

bahseder ve herkesin mutlaka ge<;:ecegi oliim kaplSlna haztrhkh olmasm1 ister. Bunun

i<;:in de once en biiyiik nasihat<;:i olan Hz. Peygamberin ve kendisinin giil kadar giizel

oldugunu ifade ettigi nasihatlerinin dinlenmesini tavsiye eder.

Kaynak~a

Batevi, Molla Hiiseyin, lvfevlidu 'n-Nebf, Nubihar Yay., istanbul, 2003.

Baz, ibrahim, Abdiilelzad Nlirf-i Siwisf (Hayat1, Eserleri, Gorii$leri), insan Yaymlan,

Istanbul 2007.

Doski, Tabsin Ibrahim, Meloye Boteyf Jiyon u Berhem, Spirez Yay., Dubok 2005, s.

20.

Ertii~i, Molla Hasan, Mevlidu 'n-Nebi, Ahmed Kamil Matbaast, Dersaadet, istanbul

Trs.

Ertii~i, Hace Hasan, Mevlidii 'n-Nebf, ($eyb Mii~errefHattt), trs.

Muhammed Emin Zeki Beg, Me$tihiru '/-Kurd ve Kurdiston, Terc. K.lzt Seyyide,

Daru'z-Zeman, 2006.

Sadmi, M. Xahd, Me/a Huseyne Bateyi, Nubihar Yaymlan, istanbul 2011.

Suveyriki, Muhammed Ali, Mu'cemii a 'liimu'l-Kiirdi fi 't-tiirilzi 'i-isliimiyyi ve '1-as­

ri '1-hadfsi fi Kiirdiston ve Jraricihi, Si.ileymaniye 2006.

25 Bate koyiinden Molla Salih ' io yukan dogru aile ~eceresi ~u ~ekildedir: Molla Salih, Ali, Salih, Ali, Molla Tabir, Molla Hiiseyio Batevi, Molla Mustafa, Molla Ahmed.

M ..... .....