ULUSLARA Si e A

GENÇLiK VE AHLAK SEMPOZYUMU

BİLDİRİLER

6-7-8 EKİM.2016

CİLT-2

Sinop Üniversitesi Uluslararası Gençlik ve Ahlak Sempozyumu

EDİTÖRLER Yrd. Doç. Dr. Hasan BARLAK

Yrd. Doç. Dr. Emrah DİNDİ

Öğr. Gör. Tuna KUZUCAN

ISBN: 978-605-149-850-8

Yayımlanan bildiri metinlerindeki yazı ve bildiri içeriğinin tüm sorumluluğu

bildiri yazarlarına aittir.

Birinci Baskı · Aralık 2016

Tasarım

Sinop Üniversitesi Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Tel: 0368 271 58 05 (1276-1277-1278-1279) Email: basinyayin@sinop.edu.tr

Baskı · İkizler Matbaası Meydan.kapı malı.

Kıbrıs Cad. No: 12/B Sinop

Matbaa Sertifika No: 33865

J:t:ı.ı

ESBABI KEHF OLAYI ÜZERİNE GENÇLİK VE AHLAK

Özet NaileSÜLEYMANOVA 1

Ahlak ictimai şüur formalarından biri olub, sosyal hayatın bütün sahalarında insanların

davranışını tanzim ediyor. Ahlakın kendi taleplerinin esaslandırmak ve hayata geçirtmek üsulları ile

farklanır. Böyle üsullardan biri ibrettir. Kuranı Kerirn'de " ... Kıssayı anlat; belki düşünürler" (Araf, 176)

ve "Andolsun onların (geçmiş peygamberlerin ve ümmetlerinin) kıssalarında akıl sahibleri için pek çok

ibretler vardır,,," (Yusu(I 11) gibi beyanlar vardır. Bu kıssalarda toplumun her bir ferdi için ibret alacak,

düşündürecek ve ahlaki ehemiyeti hakkında fikir yürüde bilecek olaylar anlatılır. Gencligin manevi

kiymeti sahip oldukları ahlak ile ölçülür. Bu manevi kiymeti kazanmak için hayatta çok uzun tarihi

keçmişi olan ibretli olaylar olmuştur. Bu olaylardan biri Kuran-ı Kerim 'in Kehf suresiiıin 9-26

ayelerinde anlatılan, 300 yıldan fazla mağarada uyuyarak saklanmış genelerin tevhid inancı etrafında

başvermiş kıssasıdır.

Anahtar Kelimeler: Kıssa, İbret Kuran, Sure

MORAL AND YOUTH DEPİCTED İN ASHABİ'l-KEFTH EVENT

Summary

Moral is one of forrns of public concsience and regulates human behaviour in different areas of social

life. Moral differs in its means to assert its demands and irnplementing them. üne of these means is

edification. In the noble Qur'an there are several statements like " ... so relate the stori~s? Perhaps they may

reflect" (al-A 'raf, 176) and "Indeed in their stories there is lesson for men of understanding"

(Yusu(J 11)". In these stories, several events are described which can edify and providemoral value for

each member ofthe society. The more value ofthe youth is measured by the morality that they observe. In

order to acquire this moral value, there are several edifying event that has a long history. On of these events

is described in the 9-26 ayats of Qur'an surats, are stories depicting tevhid beliefs of the youtlı who went

asleep and hid in tlıe cave for more than 300 years.

Key words: Stories, Moral value, Qur'an, Surat

Giriş

İnsanın diger· insaıılara ve içinde yaşadığı topluma karşı sorumluluklarının ifadesi

ahlaktır. Ahlak bir toplumun içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları

davranış biçimleri ve kurallarıdır (Erdoğan, 2005: l 7). İnsan ahlak kuralları ile ilk önce

kendisiyle soma ise çevresiyle olan ilişkilerini düzenlemektedir. İnsanın çevresinde yer

alan canlı ve cansız diger varlıklardan ayıran önemli bir özelliği de ahlaki bir varlık

olmasıdır (Şinasi, 2010:22).

Genelik insan hayatının en aktif, dinamik yaş dönemidir. Ahlakın da daha çok

kazanıldığı dönem· geneliktir. Genel olarak fiziki ve zihinsal daha saglam olan genelik

döneminde insan daha çok bilgi ve beceriye ulaşabilir. Bu sebebden genelik ahlaki

1 Doç. Dr., Azerbaycan Turizm ve Menecment Üniversitesi

yönden çok daha önerili bir devrdir. "Bazıları, insanın diş görünüşü değişmeyip,

yaratıldığı şekilde kaldığı gibi, mesela kısa uğraçmakla uzun olamaz; uzun da kısa olmaz;

çirkin güzel olmaz deyip, kalbin sureti olan ahlak da değişmez diyorlar. Yanılıyorlar .. " 1

Bugün insanlık alemi, hususile de genelik ciddi ahlaki sıkıntılar içindedir. Ama

gözel bir ahlaka genelik nasıl sahip ola bilir? Ahlak özellikle genclikte bilinçli ve şuurlu

telkin neticesinde değişebilir. Ahlakın kendi taleplerinin esaslandrrmak ve hayata

geçirtmek usulları ile farklanır. İlk önce, yeni neslin yetiştirilmesinde eğitim ve öğretim

önemlidir (Tusi, 2005:33). İbretle terbiye etmek, nasihat vermek, iyi tavsiyelerde

bulunmak ahlakı güzelleştiren usullardan biridir.

İbret yaşanmış bir olaydan örnek almaktır. İnsanların hayatında ibretlik olaylar

çok yaşanmış ve bu olayların tarihinden uzun yıllar geçmesine bakmayarak, ibretli

olmakla kalıyor. Dini inanç ve degerlerin insanın ahlakı yapısıyla yakından ilgisi vardır.

Hemen hemen tüın inanç sistemlerinde ahlak, inanç esasları yanında önemli bir ilke

olarak karşımıza çıkmaktadır (Şinasi, 2010: 24).

Kur' ani Kerinl' in ihtiva etdiyi ettiği ayetler düşünmek, öğüt ve ibret almak için

gönderilmiştir: "Sana bu mübarek Kitab 'ı ayetlerini düşünsünler ve aklı olan öğüt alsınlar

diye indirdik"(38;29).

Muhataplarına öğüt ve ibret olarak anlatan şahıslara ve topluluklara ait kıssalar

çoktur. Bu kıssalardan biri Eshab-i Kehf olayı üzerine anlatılan kıssadır. Kehf suresinin

9-26 . ayelerinde anlatılan kıssada genelik için ibretli olacak vicdan, hürriyet, hürmet,

dostluk, semimiyet ve s. ahlaki degerler. çoktur. "Biz sana onların başından geçenleri

gerçek olarak anlatıyoruz" (18; 13) beyanını rehber tutarak bu olayı ve olaydakı genelerin

ahlaki degerlerini ancak ayetlerle takib edecegiz.

"O geneler mağaraya sığınmışlar .. .. " (18;10) ayetinden anlaşıldığı gibi onlar

gene idiler ve mağaraya sığımışdırlar. Onlar mağara arkadaşları olarak

isimlendirilmişler. " ... Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver ve bize, durumumuzdan bir

kurtuluş yolu hazırla! Demişlerdi." gibi beyandan onların tevhid inancında olduğu

aydındır. Onlar yaşadıkları cemiyetin inancını kabul etmeyib, tevhide yöneldiler. Puta

tapımnayıb, şirke degil, Allaha teslim oldular. Tevhid, Allah Teala 'yı mutlak bir ve

yegane ~ab kabul etmek ve ikili ya da çoklu tanrı anlayışılarını hatırladacak bir inanc

sergilememektir (Şinasi, 2010: 576).

Hakkı kabul edib, ilim ve hakikatı aldılar. Taklid etmeden hakikata ulaşmak bir

ahlak nnumunesidir. Şirke düşme gibi büyük günahdan uzak durdular. " ... hakikatan

onlar Rablerine inanmış genelerdi" (18;12) Aldıkları mükafat Kuran'da "Biz de onların

• 1 Imam Gazali.Kimya-yi Saadet.s.388 - 1

-

hidayetini artırdık'' (18;12) gibi beyan edilir. Bu ayette geneliye mükafatı Allah'dan

beklemek gibi bir mesaj vardır.

Tevhid inancı Yaratana karşı bir vefa borcudur. Mağara arkadaşlarının ahlaki

degerinden biri vefalı olmalarıdır. Bu geneler Allaha sevgide ve arkadaşları ile

dostlukta vefalı idiler. Vefalarına sadık kalmak için, Rablerinden sabrla kurtuluş yolu

istediler. " .... o mağarada onların kulaklarına nice yıllar perde koyduk"(l8;1 l) beyanına

göre onlar uzun yıllar uykuya daldınldılar. Mağara arkadaşlarının başka bir ahlaki vasfı

sçıbrlz olmalan idi. Sabr, insana mahsus olub, Hazret Muhammed'in (s.a.v) buyur~uğu

gibi imanın yarısıdır (Gazali, 1990 : 610). Sabrlı olmakta bir ahlaki gözelliktir.

Gencliyin arzusu ve isteyi yaşla alakalı daha fazla olur. Bu hem maddi, hem fiziki

istekler ola bilir. Her istekte geneliyin haddi aşmamakta sabrlı olmağa tam ihtiyacı

vardır.

Mağara arkadaşları zalim olmadılar. "Allaha hakkında yalan uydurandan daha

zalimi var mı?." (18;15) . Tanrılar konusunda açık bir istediler. Delil olmadan hüküm

vermediler. Delil olmadan hüküm vermek ve bu sebepden çok hallaerde yanılmak

ahlaki kötüleşdiren bir vasıfdır. Mağara arkadaşlarının ahlaki degerlerinden biri hakk

delil talebi idi. Genelik delil olmadan bir hüküm çıkartmak gibi huy~ uzak durmalı

ve her zaman zalim olmadan doğruyıı bulmalıdır. Çünki, yanlış hüküm her zaman karşı

taraf iÇin bir zülümdür.

Allah onların kalblerini metin kıldı (18;14) ve onlar cesaret gösterdiler. Hakikatı

söylemek ve hakikata ulaşmak için cesaretli olmak bir ahlak vasfıdır. Allah böyle

durumlarda inananların kalbine ayeden anlaşıldığı gibi küvvet veriyor ve metın kılıyor.

Cesaret kaba olmadan, edeble doğru ifade etmek kabiliyetidir.

Ahlakın mühim vasıflarından biri insanın hürmete layik olduğunu kabul

edilmektetir. Gencligin uğura yolu hörmet yoludur.· Hürmet , her kesin değerini bilmek

ve bununla ilgili olarak onlann bütün ihtiyaelarının güler yüz ve hoş sözle yerine

yetirmektir (Tusi, 2005: 131) Bu geneler hürmetin ne olduğunu anlamış kimselerdi.

Heç kimi kırmadan, fitne-fesad çıkartmadan, insanları birbirine düşürecek sözlerden

sakınarak, kibirlenmeden Allaha tevekkül edib, kemal-i nezaketle yurdlarını terk

edirler. Bunlar da aynca olarak gözel ahlakın vasıflarıdır.

Mağara geneleri dost ahlakına sahih kimselerdi. Bütün topluluklarda dostluk ve

arkadaşlık nümunevi ahlaki degeridir. Onlar biri birine dost olub mağaraya sıgındılar.

Bu dostluk salih kimselerin sağlam dostluğu idi. Sağlam dostluk yardımlaşmada daha

çok görünür. Yardımlaşma daha bir ahlak gözelliyidir. Genelik dostluğu hayatta akıllı,

iyi ahlaklı ve salihlede olmalıdır. Çünkü, ak:ılsızla arkadaşlıkta hiçbir fayda yotur, kötü

ahlaklı zarar verir ve salih olmayan ise Allah' da korkmaz, davamlı günah işler

(Gazalı,1990:279).

Onlar semimi idiler. Semimiyet insanoğlunun en üstün vasıflarından olub,

ahlakı kaınilleştirir. Mağara arkadaşları imanda ve yaşadıkları cemiyyetle sem.imi idiler.

Semimiyet i~ önce insanın kendisine söylenmiş doğru sözle başlar. Genelik her zaman

doğruların yanında olmak ister . Bu bir ahlak talebi olub, her yaş dönemine ait etmek

olar. Lakin bu ahlaka sahihlik genelikte başlarsa, bütöv bir ömür devam eder .

Yaşadıkları cemiyete taklid etmediler, bütlere tapınınadılar ve imanlarından

dönmemek için Allahın izni ile mağaraya hicret ettiler. Hicret, ayetden anlaşıldığı gibi

(18, 10) imanın kqrunması için izin verilen bir göçtür. Bunun için , Allaha

semimiyetle de dua etdiler (18, 10). Dua insanın Allah'a semimiyetle müracattır .

.. Mağara arkadaşlarım genelik için bir örnek olabilecek dua edebinin olduğunu

görüyoruz. :" .... bize tarafından rahmet ver.. .. ". Dua ederek bu geneler Allah'ın

Rahmetine sığındılar. Allah Rahmetine sığınmak illananların bir ahlak degeridir.

Hayatta her şeyi göründüyü gibi olmaya bilir. Mağara genelerinin mağarada

derin bir uykuya;daldıklan halde, uyanık gibi görünmekte idiler (18,18) . Bu durumdan .•

genelik için ibret mesaji vardır. Hakikat her zaman göründüyü gibi olmuyor. Bu

sebepden hakikat iyice araŞtırılmalıdır. Bilinmeyen bir şey hakkında hüküm verilmez.

Bu da bir ahlak edeblerindendir.

Mağara arkadaşları bilmedikleri bir sey hakkında fikir yürütmediler.(18, 19).

N~ kadar uyuduklarını bilmedikleri üçün mübahise etmediler. "Rabbiıniz kaldığımız

müddeti daha iyi bilir" dediler. Bu davranış gözel ahlaka sahih kimselerin vasfıdir.

Mağara arkadaşlarının sayı hakkında mübahise edenlere ise · ayette "bilinmeyen . .

hakkında tahmin yürütmektir" (18;22) gibi beyan vardır.

" ... hangi yiyecek temiz ise size ondan erzak getirsin ... " ayetinden aydın oluyor

ki, geneler uzun müddet yemedikleri halde ancak helal yeyecekler istediler. Helal

yeyecekle be~lenmek dinde emr edilen bir hususdur. Aynı zaman helal kıda yemek

adabıdır. Genel~rin bu adabı unudub, ancak doymak için yemeleri ahlaka ve cana zarar

veren bir, davraniştir. Unutmamak gerekir ki, " ferdi, ailevi ve toplumsal kaliteyi, yani

asaleti bozan en önemli dinamiklerden biri de "haram lokmadır" 2 Genelik asilerini

korumak için helal kıda ile beslenmeyi dinimize göre hayatlarının yemek adabına

çevirmelidirler .

• 2 Bayraklı B. Kur'an'da değişim ve kalite kavramlan.s.237

-

", .. nazik davransin, sakın sizi kimseye sezdirmesin ... " (18,19) ayetinden

anlaşıldığı gibi Allah inanc sahiplerine zarar gelmesin diye, dinlerini gizlemeyi izin

ven yor.

Onların ihyatlı olub, zarar almamaları ve onları "kendi dinlerine çevirmemeleri"

için ihtiyatlı olmağı ayet beyan ediyor. Eshab-i Kehf olayında genelerin ibret alacak

diger bir ahlaki değer ihtiyatlı olmak vasfıtır. Dinin korunması için ve hayatın başka

durumlarında ihtiyatlı davranmak gerektiyini genelere bu ayette ibretlik bir beyan

vardır.

" ... onlar hakkında bilgisi olan çok azdır. Öyle ise Eshab-i Kehf· hakkında,

delillerin açık olması haricinde bir mübahiseye girişme ve onlar hakkında kimselerin

heçbirinden malumat isteme"(I 8;22) ayetinin beyanını rehber tutarak, ancak ayetlerde

olan bilgilerle Eshab-ı Kehf olayı üzerine genelik ve ahlak konusunu tamamladık.

Sonuc olarak bildirmek isterdik ki, insanların manevi kıymetleri, sahip

oldukları ahlak ile ölçülür. Ahlakın özellikle çocukluk ve genetikte biliçli ve şüurlu

telkin neticesinde değişebileceğini Hazret Muhammed'in (s.a.v) "Ahlakınızı

güzelleştirin" gibi ifadelerinden anlaşılır. Demek ahlakı güzelleştirmek boş ve

imkansız deyildir. Bu sebepten çok farklı olan yöntemleri kullanmak gerekir. Bu

yöntemlerden biri de geneliye insanlık tarihde yer almış ibretlik olayların kolay

anlaşılan bir dilde takdim etmektir. Bunun için ise ilk önce genelik ahlaka pek büyük

kiyı:n.et ve ehemiyet veren Kuranı Kerim'e ve orada analtılan ibret dolu kıssalara tekrar

müracat edib, ahlakını gözden geçirtmektir.

KAYNAKÇA

Kur'an-ı Kerim ve türkçe açıklamalı meali. (1992)

(Hazırlayanlar A.Özek. H.Karaman ve b.)

Alparslan, Yaşar(2010) "Eshab-ıKehfVukuu, Şuyuu" s . 17-~I

Bayraklı, Byraktar (1999) . Kur'an'da değişim ve kalite kavramları.s.237-238

Erdoğan, Mehmet (2005). "Fikih ve Hukuk Terimleri" s.17

İmam Gazali.Kimya-i Saadet (1990) s.386-389

Şinasi, Gündüz (201 O) 'Yaşa yan Dünya Dinleri" s.22

Tusi, Nasreddin (2005) "Alılak-i Nasırı" s.33