ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ - drhalit.com

ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU

DİL – TARİH – COĞRAFYA

ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU DİL – TARİH – COĞRAFYA

Prof. Dr. A. Halûk DURSUN anısına

ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ

SEMPOZYUMU


Editör

Prof. Dr. Fahri TEMİZYÜREK

Ankara, 2019




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa ii




6-8 ARALIK 2019

ANKARA

Editör

Prof. Dr. Fahri TEMİZYÜREK

Bu kitabın basım, yayın, satış hakları ASOS yayınlarına aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya

da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz,

dağıtılamaz.

ISBN : 978-605-7736-48-2

Baskı : 1

Yayınevi : ASOS Yayınevi




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa iii


ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ

SEMPOZYUMU


6-8 ARALIK 2019




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa iv

SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLARI

Prof. Dr. Musa YILDIZ Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı

Prof. Dr. Muhammet HEKİMOĞLU

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek

Kurumu Başkan V.

Prof. Dr. Refik TURAN

Türk Tarih Kurumu Başkanı

Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN Türk Dil Kurumu Başkanı

Prof. Dr. Adnan SOFUOĞLU T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi

Başkanı

Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM

Uluslararası Balkan Üniversitesi Rektörü

Prof. Dr. A. Haluk ÖZEN

Hacettepe Üniversitesi Rektörü

Prof. Dr. Hasan Ali KARASAR Kapadokya Üniversitesi Rektörü

Doç. Dr. Mustafa AYDIN İstanbul Aydın Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı

Doç. Dr. Bilal ÇAKICI TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı



ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU DİL – TARİH – COĞRAFYA

BİLİM VE DANIŞMA KURULU /

SCIENTIFIC AND ADVISORY BOARD

Prof. Dr. Ahmet Günşen (Trakya Üniversitesi)

Prof. Dr. Ahmet Oktay (Kiril Metodi Üniversitesi-Makedonya)

Prof. Dr. Ali Göçer (Erciyes Üniversitesi)

Prof. Dr. Ali Fuat Arıcı (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Prof. Dr. Celal Demir (Afyon Kocatepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Dinçay Köksal (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi)

Prof. Dr. Edina Solak (Zenitsa Üniversitesi-Bosna-Hersek)

Prof. Dr. Emrah Şenel (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

Prof. Dr. Erdoğan Boz ( Eskişehir Osmangazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Fadıl Hoca (Vizyon Üniversitesi-Makedonya)

Prof. Dr. Fahri Temizyürek (Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Fatih Kirişçioğlu (Hacı Bayram Veli Üniversitesi)

Prof. Dr. Fatma Açık ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Ferruh Ağca (Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Fırat Purtaş (Hacı Bayram Veli Üniversitesi)

Prof. Dr. Funda Toprak ( Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

Prof. Dr. Gıyasettin Aytaş ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Gülay Mirzaoğlu ( Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Gülin Öğüt Eker (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Güray Kırpık ( Gazi Üniversitesi/TTK Başkan Yardımcısı )

Prof. Dr. H. Haluk Erdem (Ankara Üniversitesi)

Prof. Dr. Hatice Şirin (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. İbrahim Tellioğlu ( Ondokuz Mayıs Üniversitesi)




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa ii

Prof. Dr. İhsan Kalenderoğlu ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Lindita Xhanari Latifi (Tiran Üniversitesi-Arnavutluk)

Prof. Dr. Lokman Turan (Atatürk Üniversitesi)

Prof. Dr. Mahmut Çelik (Gotse Delçev Üniversitesi- Makedonya)

Prof. Dr. Mehmet Derviş Kılınçkaya (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Güçlü (Bartın Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Gümüş (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Günay (Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. M. Öcal Oğuz (Hacı Bayram Veli Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Serhat Yılmaz (Kastamonu Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet Şahingöz (Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Metin Ekici (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Metin Özarslan ( Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Metin Yaman (Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Muammer Nurlu ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Musa Çiftçi (Uşak Üniversitesi)

Prof. Dr. Musa Yıldız (Ahmet Yesevi Üniversitesi)

Prof. Dr. Mustafa Argunşah (Erciyes Üniversitesi)

Prof. Dr. Mustafa Kurt (Gazi Üniversitesi)

Prof. Dr. Mustafa Öner (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Nazım İbrahim (Aziz Kiril Metodi Üniversitesi-Makedonya)

Prof. Dr. Nebi Özdemir ( Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Necati Demir ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Nezir Temur ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Nimetullah Hafız (Kosova Priştina Üniversitesi-Emekli)




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa iii

Prof. Dr. Numan Aruç (MANU Makedonya Bilimler Akademisi)

Prof. Dr. Nurettin Demir (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Olcay Kandemir (Sağlık Bilimleri üniversitesi)

Prof. Dr. Osman Karatay (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Ömer Özkan ( Gazi Üniversitesi )

Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Rıfat Kütük (Atatürk Üniversitesi)

Prof. Dr. Sevim Nilay Işıksalan (Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi)

Prof. Dr. Suat Ungan (Karadeniz Teknik Üniversitesi)

Prof. Dr. Süer Eker (Başkent Üniversitesi)

Prof. Dr. Tazegül Demir Atalay (Kafkas Üniversitesi)

Prof. Dr. Yavuz Kartallıoğlu ( Hacı Bayram Veli Üniversitesi)

Prof. Dr. Yıldıray Özbek (Akdeniz Üniversitesi)

Prof. Dr. Yusuf Hamzaoğlu (Makedonya)

Prof. Dr. Zeki Kaymaz (Ege Üniversitesi)

Doç. Dr. Abdülmecid Nuredin (Vizyon Üniversitesi- Makedonya)

Doç. Dr. Ahmet Akkaya (Adıyaman Üniversitesi)

Doç. Dr. Ahmet Demir (Başkent Üniversitesi)

Doç. Dr. Bahadır Gücüyeter (Atatürk Üniversitesi)

Doç. Dr. Başak Uysal (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Burul Sagınbayeva (Manas Üniversitesi)

Doç. Dr. Bülent Özkan (Mersin Üniversitesi)

Doç. Dr. Cihan Özdemir (Yunus Emre Enstitüsü - Bakü Müd.)

Doç. Dr. Deniz Melanlıoğlu (Kırıkkale Üniversitesi)

Doç. Dr. Ergin Jable (Hasan Priştina Üniversitesi-Kosova)




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa iv

Doç. Dr. Ertuğrul Karakuş (Kırklareli Üniversitesi)

Doç. Dr. Gülnur Aydın (Adnan Menderese Üniversitesi)

Doç. Dr. Kemalettin Deniz (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Lokman Tanrıkulu (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi)

Doç. Dr. Mehmet Kara (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Mensur Nuredin (Vizyon Üniversitesi- Makedonya)

Doç. Dr. Mesut Gün (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi)

Doç. Dr. Muhammed Eyyüp Sallabaş (Yıldız Teknik Üniversitesi)

Doç. Dr. Namık Kemal Şahbaz (Mersin Üniversitesi)

Doç. Dr. Nazife Burcu Takıl (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Nuran Malta (Hasan Priştina Üniversitesi-Kosova)

Doç. Dr. Ömer Tuğrul Kara (Çukurova Üniversitesi)

Doç. Dr. Salim Pilav (Kırıkkale Üniversitesi)

Doç. Dr. Sedat Balyemez (Bartın Üniversitesi)

Doç. Dr. Seyfi Yıldırım (Hacettepe Üniversitesi)

Doç. Dr. Seyfullah Yıldırım (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

Doç. Dr. Ülker Şen (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Yılmaz Yeşil (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Yusuf Doğan (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Yusuf Uyar (Gazi Üniversitesi)

Dr. Ahmet Saçkesen (İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi)

Dr. Arzu Çevik (Bartın Üniversitesi)

Dr. Ayhan Bulut (Cumhuriyet Üniversitesi)

Dr. Bekir Kayabaşı (Adıyaman Üniversitesi)

Dr. Bihruz Bicbabai (Allamah Tabatabai Üniversitesi-İran)




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa v

Dr. Burak Tüfekçioğlu (Çukurova Üniversitesi)

Dr. Emrah Boylu (İstanbul Aydın Üniversitesi)

Dr. Erol Barın (Gazi Üniversitesi)

Dr. Fatih Kana (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi)

Dr. H. Çiğdem Yıldırım (Başkent Üniversitesi)

Dr. Hıfzı Toz (Akdeniz Üniversitesi)

Dr. Latif İltar (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi)

Dr. Mehmet Ali Bahar (Yozgat Bozok Üniversitesi)

Dr. Najibullah Akbari (Kabil Üniversitesi-Afganistan)

Dr. Nuray Kayadibi (Kırıkkale Üniversitesi)

Dr. Onur Akçakaya (Ardahan Üniversitesi)

Dr. Özlem BAYRAK Cömert (Gazi Üniversitesi)

Dr. Rafet Aydın (Mehmet Akif Üniversitesi)

Dr. Umut Başar (Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi)

Dr. Ümit Polat (Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi)

Dr. Zeki Gürel (Gazi Üniversitesi)




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa vi

KONGRE BAŞKANI / PRESIDENTS OF CONGRESS

Prof. Dr. Fahri Temizyürek UKDA Başkanı

KONGRE DÜZENLEME KURULU / ORGANIZING COMMITTEE

Prof. Dr. Fahri Temizyürek Gazi Üniversitesi

Prof. Dr. Yıldıray Özbek Akdeniz Üniversitesi

Doç. Dr. Seyfi YILDIRIM Hacettepe Üniversitesi

Doç. Dr. Muhammed Eyyüp Sallabaş Yıldız Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Ahmet Akkaya Adıyaman Üniversitesi

Dr. Erol Barın Gazi Üniversitesi

Murtaza Sulooca Yeni Balkan Gazetesi

Sekretarya

Dr. Umut BAŞAR Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi

Gülçin BALAT Hacettepe Üniversitesi

Arş. Gör. Emine AKYÜZ Ankara Üniversitesi

İdris BÜYÜKKURT Ankara Üniversitesi




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa vii

İÇİNDEKİLER

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE AKTİF ÖĞRENME TEKNİKLERİ VE

UYGULAMA ÖRNEKLERİ .............................................................................................................. 1

YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE ŞARKILAR: NİL KARAİBRAHİMGİL’İN ‘’İYİ Kİ’’

ŞARKISININ ELEŞTİREL SÖYLEM ANALİZİ ............................................................................ 12

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİ DERS KİTAPLARINDA KÜLTÜR

AKTARIMI: YEDİ İKLİM TÜRKÇE ÖĞRETİM SETİ C1 SEVİYESİ KİTABI ÖRNEĞİ .......... 20

VLADİMİR JABOTİNSKY: TÜRKLER, OSMANLI DEVLETİ’NDEKİ AZINLIKLAR VE

TÜRKÇE ........................................................................................................................................... 29

MEMLUK KIPÇAK SÖZLÜK VE GRAMERLERİNDE TÜRKMENCE OLARAK

KAYDEDİLEN SÖZCÜKLERDEN ÇAĞDAŞ OĞUZ LEHÇELERİNE ANLAM DEĞİŞMELERİ

........................................................................................................................................................... 37

TÜRKÜLERİN “POPÜLER MÜZİK” HALİ ................................................................................... 49

BİR YOLCULUK SERÜVENİ: VESÎLETÜ’N-NECÂT ................................................................. 58

FETHALİ KAÇAR'IN ÇAĞATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜĞÜNDE YER ALAN MOĞOLCA VEYA

TÜRKÇE-MOĞOLCA ORTAK VE BENZER SÖZCÜKLER ÜZERİNE ..................................... 71

SAFEVİ İDARESİNDE HINUSLU KABİLESİ .............................................................................. 95

TÜRKÇE ÖĞRENEN POLONYALI ÖĞRENCİLERİN KONUŞMA KAYGILARINA YÖNELİK

BİR ARAŞTIRMA .......................................................................................................................... 104

ÇORUM OSMANCIKLI HALK ŞAİRİ ÂŞIK ALİ ACIK’IN MİRAÇNAMESİ ......................... 119

KUZEY MAKEDONYA LEKTÜR-OKUMA KİTAPLARI LİSTESİNDE YER ALAN

TÜRKİYELİ YAZARLAR VE KİTAPLARI ................................................................................. 136

GELENEK VE MODERNİZM BAĞLAMINDA SARI TRAKTÖR ROMANINDAKİ

‘TRAKTÖR’ SİMGESİ .................................................................................................................. 165

TÜRKÇEDEN OSMANLICAYA CEP KILAVUZU’NDA EYLEMLER: TÜRETKENLİK

ÜZERİNE BİR İNCELEME ........................................................................................................... 171

TÜRKİYE’DE EĞİTİM ALAN YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCİLERİN KÜLTÜRLENMESİ

VE ADAPTASYONU ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA ...................................................... 179

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇENİN ÖĞRETİMİNDE GÖSTERGEBİLİMİ "BEDEN DİLİ"

......................................................................................................................................................... 193

KLÂSİK ŞERHLERİN METODOLOJİSİ...................................................................................... 197

NECATİ GÜNGÖR’ÜN ÇOCUK ÖYKÜLERİNİN DUYARLIK EĞİTİMİ AÇISINDAN

İNCELENMESİ .............................................................................................................................. 225

YÖN (İSTİKAMET) BİLDİREN EKLERİN HAREZM TÜRKÇESİNDEKİ TEZAHÜRÜ ........ 236

ORTAOKUL TÜRKÇE DERSLERİNDE DİL BİLGİSİ ÖĞRETİMİ NASIL YAPILMALI? ..... 244

TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE DİNLEME VE KONUŞMA

BECERİLERİNİN KAZANDIRILMASINA YÖNELİK MATERYAL GELİŞTİRME ............... 252




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa viii

MASAL ANLATIMININ ÖĞRENCİLERİN HAYAL GÜCÜNÜ GELİŞTİRME ÜZERİNDEKİ

ETKİSİ ............................................................................................................................................ 268

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRENEN TEMEL SEVİYEDEKİ BOSNA HERSEKLİ

ÖĞRENCİLERİN YAZMA PROBLEMLERİ ............................................................................... 274

ÇİZGİ FİLMLERİN ÇOCUKLARIN HAYATLARINDAKİ YERİ İLE İLGİLİ TÜRKÇE

ÖĞRETMENİ ADAYLARININ GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ........................................... 287

FORMASYON ÖĞRENCİLERİNİN ETİK KAVRAMIYLA İLGİLİ METAFORİK ALGILARI

......................................................................................................................................................... 297

TEKNOPEDAGOJİNİN TÜRKÇE EĞİTİMİNE YANSIMASI .................................................... 307

EĞİTİM TARİHİ İÇİNDE BİR OKUL TASARIMI KİNDER GARTEN: ÇOCUKLAR BAHÇESİ

......................................................................................................................................................... 334

ÖZEL AMAÇLI TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KAYNAK YETERSİZLİĞİ .................................. 343

KARİZMATİK OTORİTE OLARAK KÖL TEGİN VE BİLGE KAĞAN ................................... 349

ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ METİNLERİNDE TERİM YAPMA YÖNTEMLERİ ...................... 358

KORKUNÇ YILLAR VE YURDUNU KAYBEDEN ADAM ROMANLARINDA KÜLTÜREL

BELLEK METAFORU: HAFIZA MEKÂN ................................................................................. 365

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRENEN İRANLI ÖĞRENCİLERİN “ORTAK

KELİME”DEN KAYNAKLANAN SESLETİM SORUNLARI .................................................... 376

TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN AKADEMİK

OKUMA(C2) KİTAPLARINDA KELİME ÖĞRETİMİ: GAZİ ÜNİVERSİTESİ TÖMER ÖRNEĞİ

......................................................................................................................................................... 383

TÜRK VE FARS EDEBİYATININ TİYATRO TÜRÜNDE ORTAK KÜLTÜR ÖGESİ OLARAK

ŞEHNÂME’NİN DAHHÂK ÖRNEĞİNİN KARŞILAŞTIRMALI İNCELEMESİ ...................... 401

ELEKTRONİK KÜLTÜR BAĞLAMINDA ANLATI .................................................................. 412

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE GAZİ ÜNİVERSİTESİ A1 SEVİYESİ

DERS KİTABI DİNLEME BÖLÜMÜNÜN İÇERİK ANALİZİ ................................................... 418

TÜRK DÜNYASINDAKİ DAMGALARDA ORTAK ÖZELLİKLER ........................................ 433

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS KİTAPLARINDAKİ SÖZ SANATLARIYLA İLGİLİ

SORULAR VE ETKİNLİKLER ÜZERİNE BİR İNCELEME ...................................................... 444

KOSOVA’DA TÜRK VARLIĞI VE SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS ...................... 462

TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ TÜRKİYE YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİNDE

(TYÇ) BELİRTİLEN YETKİNLİKLERLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ ............................................... 471

TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ EĞİTİM TEKNOLOJİSİ YETERLİLİKLERİNE

SOSYAL BEĞENİRLİĞİN ETKİSİ ............................................................................................... 485

ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİMDE HALK KÜTÜPHANELERİNİN ÖNEMİ .................................. 491

5.SINIF TÜRKÇE DERS KİTABININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA

DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................................................ 506

YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM ÖTESİ (POST METOT) DEVRİ ........................... 518




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa ix

YABANCILAR İÇİN TÜRKÇE VE PEYK-E PARSİ TEMEL DÜZEY DERS KİTAPLARININ

KÜLTÜR AKTARIMI AÇISINDAN İNCELENMESİ ................................................................. 525

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇENİN ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DİNLEME

ETKİNLİKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME ............................................................................... 533

TÜRKELİ’NİN BÜYÜK İÇ DENİZLERİNDEN BİRİ BAY GÖL ............................................... 538

KORE VE TÜRK MİTOLOJİSİNDE HAYVAN SEMBOLLERİ ................................................ 548

PAN-TÜRKİST BAĞLAMDA TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE EKMEK ................................... 559

TÜRKİYE’DE EĞİTİM GÖREN AFRİKALI ÖĞRENCİLERİN TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE DİL

BİLGİSİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIKLARI ZORLUKLARA İLİŞKİN

DEĞERLENDİRMELERİ .............................................................................................................. 568

TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA NOKTALAMA İŞARETLERİ EĞİTİMİ 579

AŞIK VEYSEL’İN METAFOR DÜNYASI ................................................................................... 587

KOSOVA’DA TÜRKÇENİN GEREKLİLİĞİ ............................................................................... 597

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİ DERS KİTAPLARINDAKİ OKUMA

ETKİNLİKLERİNDE YER ALAN OKUDUĞUNU ANLAMA SORULARI ÜZERİNE

KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME ........................................................................................ 602

ORTAOKUL TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN MASALLAR ÜZERİNE .......... 610

ARAP KÖKENLİ ÖĞRENCİLERİN YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE

KARŞILAŞTIKLARI ZORLUKLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ................................................. 619

UYGULAMALI HALK BİLİMİ ALANINDAKİ KONULARA AİT TEMA VE SÖZ

VARLIĞININ TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNE YÖNELİK

HAZIRLANAN DERS MATERYALLERİNDE KULLANIMI .................................................... 630

MEDYANIN TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNE ETKİSİ VE KÜLTÜREL

DEĞERLER AKTARIMI BAKIMINDAN SAVAŞÇI DİZİSİ ÖRNEĞİ ..................................... 642

MODERN KAFE İŞLETMECİLİĞİNE NOSTALJİK BİR YAKLAŞIM: ANKARA

HAMAMÖNÜ ÖRNEĞİ ................................................................................................................ 652

KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN DİPLOMASİ

ANLAYIŞI ...................................................................................................................................... 658

ÇİN’DE NASREDDİN HOCA: AFANTİ (阿凡提) ....................................................................... 664

DİNLEME/ İZLEME BECERİSİ KAPSAMINDA 8. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ANA FİKİR VE

YARDIMCI FİKİRLERİ TESPİT EDEBİLME BECERİLERİNİN FİLMLER ARACILIĞIYLA

GELİŞTİRİLMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ........................................................................ 669

TATAR ŞARKILARINDA AYRILIK–“TATAR CIRLARI” ADLI ESERDEN HAREKETLE‒ 681

SANAT İLE MİZAÇ ARASINDAKİ İLİŞKİ BAĞLAMINDA TÜRK EDEBİYATINDA TİPİK

MİZAÇLAR .................................................................................................................................... 689

ÇOCUKLARA YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE DİNLEME BECERİSİ 705

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇENİN ÖZEL AMAÇLI ÖĞRETİMİNİN TARİHÇESİNE BİR

BAKIŞ ............................................................................................................................................. 709




DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa x

ALTAY MASALLARINDA AİLE KURUCU VE DÜZENLEYİCİ BİLGE BİR TİP OLARAK

KADININ YERİ.............................................................................................................................. 715

ÂŞIKLIĞA BAŞLAMADA ETKİLİ OLAN USUL VE YÖNTEMLER: YUSUFELİ ÖRNEĞİ . 718

KIBRIS RUBAİLERİNDE GELENEKSEL KÜLTÜRÜN AKTARIMI ....................................... 723

CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÂŞIK SANATININ YENİDEN DOĞUŞU VE GELİŞMESİNDE

AHMET KUTSİ TECER’İN ROLÜ: ÂŞIK VEYSEL ÖRNEĞİ ................................................... 733

TÜRKÇE EĞİTİMİNDE BİLGİYİ İŞLEME KURAMININ YANSIMALARINA YÖNELİK BİR

DEĞERLENDİRME (2005-2019 YILLARININ KARŞILAŞTIRILMASI) ................................. 738

YABANCILAŞMIŞ İNANÇ .......................................................................................................... 750

“VATANDAŞ” FUAD A. ATTAOULLAH VE İNGİLİZLERE TÜRKÇE ÖĞRETEN KİTABI:

TURKISH SELF-TAUGHT AND GRAMMAR ............................................................................ 758

KÜLTÜREL BELLEKTE İKİZ ÇOCUKLARA AD VERME GELENEĞİ.................................. 768

DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE KONARGÖÇER HAYATA DAİR UYGULAMALAR:

GİRESUN ÖRNEĞİ ........................................................................................................................ 778

İKİ VE ÇOK DİLLİLİK BAĞLAMINDA AFGANİSTAN’DA YABANCI DİL OLARAK

TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE GÖRÜLEN SORUNLAR .................................................................. 794

PROF. DR. FUAT SEZGİN’İN “İSLAM’DA BİLİM VE TEKNİK” ADLI ESERİNDE YER

VERİLEN ALET VE GEREÇLER KAPSAMINDA MÜSLÜMAN ALİMLERİN BİLİM

DÜNYASINA KATKILARI .......................................................................................................... 805

DEFİ̇NECİ̇Lİ̇K ETRAFINDA GELİ̇ŞEN İ̇NANIŞLAR VE BU İ̇NANIŞLARIN ESKİ̇ İ̇NANIŞLAR

AÇISINDAN DEĞERLENDİ̇Rİ̇LMESİ̇ ......................................................................................... 821

SÖZLÜ KÜLTÜR ÜRÜNLERİNİN KÜLTÜREL MİRASIN AKTARIMDAKİ İŞLEVLERİ .... 829



ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU DİL – TARİH – COĞRAFYA Sayfa 758

“VATANDAŞ” FUAD A. ATTAOULLAH VE İNGİLİZLERE TÜRKÇE ÖĞRETEN KİTABI: TURKISH SELF-TAUGHT AND

GRAMMAR

Halit ÇELİK

Dr. Öğr. Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Türkçe Öğretimi Uygulama ve Araştırma Merkezi

Özet Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi, dünyanın dört bir yanında ilgi duyulan ve üzerinde

akademik çalışmalar yapılan bir alan hâline gelmiştir. Kadim bir milletin kadim bir dili olan

Türkçe, dünya üzerinde önemini her geçen gün artırmaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe

öğretimi çeşitli yaklaşım, yöntem ve teknikler ile Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügati’t-Türk

adlı eserinden beri ele alınmakta ve bu alanda çeşitli amaçlar için kitaplar yazılmaktadır. Genellikle İngiliz yazarların İngilizlere Türkçe öğretmek için oluşturdukları eserlerin

yanında, Türklerin de İngilizlere Türkçe öğretmek için eserler kaleme aldığı görülmektedir.

Bu kişilerden birisi de Fuad Ataullah’tır. Güney Afrika’daki Müslümanlar için bir irfan ve

ilim adamı olan Erzurumlu Ebubekir Efendi’nin torunu Türk asıllı Fuad Ataullah, Güney

Afrika’da 1893 yılında doğmuştur. Ataullah, eğitim için İstanbul’da bulunmuş ve 1939

yılında vatandaşlıktan çıkarılarak vatanına Londra pasaportu ile girmesi reva görülmüş Atatürk aşığı bir münevverdir. Cape Town’da metfun Ataullah, 1940 yılında Londra’da basılan Turkish Self-Taught and Grammar adlı kitabı ile tüm İngiltere’de tanınmıştır. Bu

çalışmada Turkish Self-Taught and Grammar adlı eserin biçim ve içerik özellikleri ele alınmış

ve her yönüyle Türkçe öğretimine katkısı tartışılmıştır. Eser alfabe, dil bilgisi öğretimi, dil

öğretimindeki yöntemler, kültür aktarımı gibi temel dil öğretim unsurları açısından ele

alınmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizine başvurulmuştur. İçerik analizi ve betimsel analizin kullanıldığı çalışmada, eserin günümüzdeki Türkçe öğretim

kitaplarından farklı bir bakış açısı ile yazıldığı tespitine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Dil öğretimi, Fuad Ataullah, yabancı dil olarak Türkçe öğretimi, dil

öğretim kitabı, inceleme.

“CITIZEN” FUAD A. ATTAOULLAH AND HIS BOOK THAT TAUGHT TURKISH TO THE

ENGLISH: TURKISH SELF-TAUGHT AND GRAMMAR Abstract

Teaching Turkish as a foreign language has become an area of interest on which academic

studies have been conducted all over the world. Turkish, an ancient language of an ancient

nation, increases its importance in the world day by day. Teaching Turkish as a foreign

language has been discussed with various approaches, methods and techniques since the work of Mahmud of Kashgar, Dîvânü Lügati’t-Türk and books have been written for various

purposes. It is seen that in addition to the works by British writers to teach Turkish to the

British, Turks have also written works to teach Turkish to the British. One of them is Fuad

Ataullah. The grandson of Ebubekir Efendi from Erzurum, a man of lore and a scholar for

Muslims in South Africa, Fuad Ataullah of Turkish origin was born in 1893 in South Africa.

Ataullah, who had been in Istanbul for education but had been deprived of his nationality in 1939 and had to use his London passport to enter his land, was a lover of Atatürk. Buried in Cape Town, Ataullah is known throughout the UK with his book, Turkish Self-Taught and Grammar, published in London in 1940. In this study, the form and content characteristics

of Turkish Self-Taught and Grammar were discussed and its contribution to Turkish

teaching was discussed. The work was analyzed in terms of basic language teaching

elements such as alphabet, grammar teaching, methods in language teaching, and cultural transfer. Document analysis of the qualitative research methods was used. Content analysis

and descriptive analysis were used in the study and it was found that the work was written

with a different perspective from today's Turkish teaching books.

Key Words: Language teaching, Fuad Ataullah, Teaching Turkish as a foreign language,

Language teaching book, Analysis.




Giriş

Türklerin çeşitli coğrafyalarda yaşamış olmaları, zaman zaman değişen farklı yapıdaki siyasetleri ve sağlam devlet gelenekleri, dillerinin de zenginleşmesine zemin hazırlamıştır.

Coğrafyanın dile olan etkisi; farklı devletlerle temas içinde olunması; siyasi ekonomik,

sosyal, beşeri ve içtimai hayattaki değişimler Türkçenin kadim bir dil olmasındaki başat

etmenlerdendir. Bu etkileşimlerin neticesi olarak da Türkçenin yabancı dil olarak

öğretilmesi ve öğrenilmesi durumu ortaya çıkmıştır. Tarihi kaynaklara bakıldığında “Çin kaynaklarının IV-V. yüzyılda Çin’de kurulan Hun devletleriyle ilgili verdiği bilgilerde

Hunların yazıya geçmiş oldukları anlatılır” (Biçer, 2012: 109). Ama yazıya geçen Hunların

dillerini öğretmek amacıyla eserler ortaya koydukları henüz belirlenememiştir. Daha

sonraları Uygurlar ve Kıpçaklar döneminde hem din adamlarının hem de tüccarların Türkçe

öğrendikleri ve bazı eserleri Türkçe kaleme aldıkları görülmektedir (bk. Biçer, 2012)

Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi hususunda Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânu Lügâti’t-Türk adlı eserini başat eser olarak ele almak gerekir. Eser hem sözlük hem de Türkçenin dil

yapısı hakkında bize geniş bir ufuk açmaktadır. Bu eserden sonra zaman zaman Türkçeyi

öğretmek amaçlı çeşitli kitaplar yazılmakta ve son dönemde üniversitelerde yabancı dil

olarak Türkçe öğretimi için bilimsel faaliyetler adına yüksek lisans ve doktora çalışmaları

yapılmaktadır.

Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanı için yapılan çeşitli çalışmalar arasında özellikle

XIX. yy’da kaleme alınan ve çeşitli dillerde Türkçenin öğretimi için yazılmış eserlerin

tanıtılması ve incelenmesi önem arz etmektedir. Bu dönemde kaleme alınan eserlerin

yaklaşım, yöntem ve teknikleri bugün hazırlanacak ders malzemeleri için bu alana ışık

tutacaktır. Osmanlı Devletinin batıya yönelmesi ve dünya üzerindeki varlığını devam ettirme

çabası Türkçenin öğretilmesi adına önemliyken sadece belli dillerde değil Osmanlı ile temasa geçen ve çeşitli amaçlar için iletişim halinde bulunan herkes tarafından “Türkçe öğretimi

alanında çalışmalar yapılmış; Fransızca, Almanca, İtalyanca, Rusça ve İngilizce kitaplar

kaleme alınmıştır” (Biçer, 2019: 301).

“Osmanlı döneminde İngilizlere Türkçe öğretimine yönelik çalışmalar 1709 yılında başlar.

1709 yılından 1910 yılına kadarki 201 yıllık süreçte İngilizler ve İngilizce bilenlere Türkçe

öğretmek amacıyla 17 tane kitap yazılmıştır” (Yeşilyurt, 2016: 278). Yeşilyurt’un yapmış olduğu çalışmada Türk olmayanlar tarafından yazılmış eserlerin tasnifinin yapıldığı

görülmektedir. “Yeni bir dil öğrenen birey edindiği dilin kuralları ile cümleler kurarak

iletişimini gerçekleştirmiş olur. Büyük çoğunlukla yirmi birinci yüzyıla kadar dil öğretimi dil

bilgisi öğretimiyle eş değer görülüyordu. Bu nedenle Osmanlı döneminde İngilizlere Türkçe

öğretim kitaplarının genel mahiyeti de bu yöndedir” (Şahin ve Yeşilyurt, 2017: 105). Bu çalışmada, bu eserlere ilave olarak İngilizlere Türkçe öğretme amacının yanı sıra her iki

milletin (İngilizler-Türkler) birbirleri ile iletişimlerini kuvvetlendirmek adına Fuad Ataullah’ın

1940 yılında Londra’da yayımlanan eseri: Turkish Self-Taught and Grammar in Latin Characters By The Natural Method English Phonetic Pronunciation (İngilizce Fonetik Telaffuz ile Doğal Yönteme Göre Latince Karakterlerde Kendi Kendine Öğreten Türkçe Dilbilgisi) biçim ve içerik bakımından değerlendirilecek; yabancı dil olarak Türkçe öğretimi

açısından incelenecektir.

Amaç Yöntem ve İçerik

Bilgiye ulaşmanın temel yollarından birisi de problemi tespit etmek ve problem cümlelerine

cevaplar aramaktır. Problemler ve problemlerin cevaplanmasındaki yol, araştırma

yöntemleri içerisindeki yaklaşım, yöntem ve teknikler aracılığı ile belirlenmeli ve çözüm açık

ve net ifade edilmelidir. Bu çalışmada araştırmanın problem cümlesi şu şekildedir: “1940’ta Türk asıllı bir yazar İngilizlere Türkçe öğreten bir kitabı hangi yöntem ve teknikle kaleme

almıştır?” Bununla beraber alt problemler olarak da 5 madde tespit edilmiştir:

1. Bu eserin temel amacı nedir?

2. Bu eser hangi yöntem ile kaleme alınmıştır?

3. Bu eserin içerik ve biçim özellikleri nelerdir?




4. Günümüzdeki yabancı dil olarak Türkçe öğretimi malzemeleri ile benzer ve farklı

yönleri nelerdir?

5. Günümüzde eserin hangi yönleri ele alınabilir ve bu alınan yönler geliştirilecek

malzemelerde nasıl kullanılabilir?

“Dilin temel işlevi, insanlar arasında iletişimi sağlamasıdır. Bu işlevi sebebiyle de sosyal bir olgu durumundadır. Dolayısıyla, yabancılara Türkçe öğretilirken kullanılacak ders malzemelerinin dili, toplumumuzun kullandığı doğal dile uygun olmalıdır. Bu alanda ders malzemesi hazırlayan yazarlar, yapay bir dil yerine, yaşayan, yaygın biçimde kullanılan Türkçeyi tercih etmeli… (Özdemir, 2013: 2052).”

Özdemir’in de ifade ettiği gibi dil öğretiminin iletişimsel temele oturması ve bu dil

öğretiminde kullanılacak malzemelerin de iletişimsel yapıda olması gerekmektedir. Bu

çalışmadaki “problem”in temelinde iletişimsel yapıdaki ders malzemelerinin günümüzde kullanılmakta olan ders malzemelerine katkısının olup olmayacağıdır. Fuad Ataullah’ın

Turkish Self-Taught And Grammar adlı eserindeki bölümler doküman analizi yöntemiyle ele

alınarak iletişimsel yöntem açısından incelenmiştir. Kitapta ifade edilen doğal yöntem ifadesi

iletişim temelli bir kitaba işaret etmektedir.

Çalışmada literatür taraması yapılmıştır. Özellikle Osmanlı Devletinin son döneminde

yabancılar tarafından kaleme alınmış yabancı dil olarak Türkçe öğretim kitapları incelenmiş biçim ve içerik analizi yapılarak bazı çalışmalara ulaşılmıştır. Bunlar Yeşilyurt (2015), Şahin

& Yeşilyurt (2017) ve Biçer (2019) ’in hazırlamış olduğu çalışmalardır. Çalışmanın evreni ise

Aslen Türk olan ve Londra’da yaşamış Fuad Ataullah’ın Turkish Self-Taught And Grammar

adlı eseridir.

“Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar” (Yıldırım ve Şimşek, 2016:189). Dokümanlar her türlü sesli,

görüntülü, yazılı ve simgesel metaların belli kurallar ve kapsamlar çerçevesinde

oluşturtulmuş yazılı haldeki malzemeleridir. Turkish Self-Taught And Grammar adlı eserin

içeriği çeşitli ölçüler çerçevesinde gruplandırılarak biçim ve içerik olarak doküman analizi

yöntemi ile ele alınmış ve içerik analizi tekniği ile incelenmiştir. Çalışmanın problem ve alt

problem sorularına cevaplar aranmış bu doğrultuda eser çeşitli başlıklar altında (teknik, konu başlıkları, kelime öğretim tekniği, verilen cümle örnekleri, metin örnekleri vb.)

incelenmiştir. Buradan elde edilen veriler doğrultusunda gerek örnek cümleler gerekse

kelime ve kelime gruplarından örnekler çalışmada kullanılmıştır.

1- Fuad Ataullah ve Hayatı

Son döneminde geniş bir coğrafyada hükmü ve hakkı bulunan Osmanlı İmparatorluğu’nun bu bölgelerde çıkabilecek sorunlar için duyarlılık gösterdiği ve mesafelerin ne kadar uzak

olsa da önem arz etmediği aşikârdır. Bu durumlardan birisi de Güney Afrika

Cumhuriyeti’nde yaşayan Müslüman topluluklar için vuku bulmuştur. Müslüman

topluluklar arasında cereyan eden fıkhi problemlerin çözümü için Ebu Bekir Efendi, kıtalar

aşarak burada görevlendirilmiştir. Dini anlaşmazlıkları çözmek adına Güney Afrika’ya

gönderilen Ebu Bekir Efendi’nin torunu Fuad Ataullah da, entelektüel diyebileceğimiz bir ilim ve irfan adamıdır. “1893” yılında Güney Afrika’nın “Kimberley” şehrinde doğan Ataullah,

babasının da yapımında önemli görev aldığı “Ottoman Imperial School’da” okumuştur

(Khan, 1951: 36-43). Babası Ahmed Ataullah’ın vefatından sonra birçok kez Anadolu’ya ve

Londra’ya giden Ataullah’ a askerde komutanları Ümit Burunlu diye seslenmelerini

Gençoğlu, Ebubekir Rüştü Atala’nın, 1961’de Hayat mecmuasında kaleme aldığını

aktarmaktadır. Ataullah’ın Güney Afrika’da yaşamış olmasının üzerinde bir etiket olduğunu söylemek hiç de yanlış olmaz.5 Fuad Ataullah ve kardeşinin Sultan Abdülhamid

Han’ın emriyle sünnet ettirilmesi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivlerindeki kayıtlara göre Fuad

5 https://www.afam.org.tr/ebubekir-efendinin-vatandasliktan-cikarilan-torunu-fuat-ataullah-bey-ve-hazin-hayat-hikayesi/ Halim Geçoğlunun 5 Aralık 2018’de yayımlamış olduğu ve Ataullah Bey hakkında bilgiler verdiği ve

kaynaklarını belirttiği yazısı.

https://www.afam.org.tr/ebubekir-efendinin-vatandasliktan-cikarilan-torunu-fuat-ataullah-bey-ve-hazin-hayat-hikayesi/

https://www.afam.org.tr/ebubekir-efendinin-vatandasliktan-cikarilan-torunu-fuat-ataullah-bey-ve-hazin-hayat-hikayesi/




Ataullah Bey’in 1902 yılında Galatasaray Lisesine devlet desteğiyle girmesi Ataullah

ailesinin Osmanlı ile bağlarını hiç koparmadığının göstergeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca Fuad Ataullah’ın Galatasaray Lisesinden sonra eğitimini Londra’da

tamamlayarak önemli bir eğitim aldığı görülmektedir. Gençoğlu’nun 5 Aralık 2018’de Afrika

Araştırma Derneğinin internet sitesinde Fuad Ataullah için yazmış olduğu derleme

yazısında, Ataullah’ın dil bilim üzerine de önemli çalışmalarda bulunduğunu ifade eder:6

“Fuat Ataullah, Birinci Dünya Savaşı yıllarında cephelerdeki askerlik eğitiminden sonra İngiltere’ye geri döndü. Yarıda bıraktığı eğitimini tamamlayıp BBC televizyonunda dil bilimci olarak görev yapmıştı. BBC televizyonundaki görevi yanında Fransızca, İngilizce, Arapça, Farsça, Yunanca, Afrikaansça ve Türkçe (Osmanlıca da dahil) lisanlarını mükemmel konuşup yazdığı ve bu sebeple İngiltere’deki muteber ailelerin fertlerine hususi dersler verdiği bilinmektedir.

Bunun yanında İngilizce dil bilimi üzerine yazmış olduğu iki kitabı halen Londra Üniversitesi’nde kaynak eser olarak kullanılmaktadır. Özellikle Tükçe-İngilizce pratik öğrenim konusunda kaleme aldığı bir çalışması ünlü oryantalist W. Redhouse’un çalışmalarından sonra bir Türk tarafından kaleme alınmış olan ilk telif eserdir. Turkish-Self Taught by the natural method with English Phonetic Pronunciation adlı eser bu hususta yapılan ilk özgün çalışma olarak tarihe geçmiştir”(www.afam.org.tr).

1939 yılında dönemin hükümeti tarafından casuslukla suçlanıp vatandaşlıktan çıkarılması

talihsizlik olarak addedilmelidir. Ankara Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan 1939 tarihli bir belge ile Fuad Ataullah vatandaşlıktan çıkarılmıştır. Türkçeye ve Türk milletine nadide

eserler bırakan ve bu alanda hayatı boyunca dış memleketlerde tebliğler yapan Türk dilinin

evrensel bir yapı içerisinde dünya dili olacağını savunun bir Türk dil bilimcisinin casuslukla

itham edilmesi talihsizliktir.

“İstanbul Alemdar nahiyesi Köprülü sokağı 4 numaralı ev üzerine kayıtlı bulunan Cenubi Afrika 1893 doğumlu Fuat Ataullah’ın resmi izin almadan yabancı devlet tabiiyetine girmiş olduğu anlaşıldığından 1312 sayılı kanunun 9’uncu maddesine göre vatandaşlıktan çıkarıldığı Dâhiliye Vekâleti’ne yapılan teklif üzerine onaylanmıştır.”7

Gençoğlu eserinde Ataullah ailesinin son temsilcileriyle yapmış olduğu röportajlarına yer

vermiştir. Burada dikkat çeken bazı ifadeler yer almaktadır: “Fuad amca bir Türkçe-İngilizce

metodu yazmıştı. Oradan bizlere Türkçe öğretirdi hem de Türkiye’den övünçle bahsederdi”

(Gençoğlu, 2016, s.178).

Fuad Ataullah’ın Türkçe sevdalısı olması ve Türkçeyi her defasında çevresine öğretiyor

olması bunun yanında o dönemin güçlü siyasi yapıya sahip devleti olan İngiltere’de Türkçe öğretmesi, BBC gibi bir kuruluşta Türk dilinden bahsetmesi maalesef casuslukla

suçlanmasına neden olmuştur. Bu çelişki içerisinde kaleme aldığı ve o dönemde büyük ilgi gören Turkish-Self Taught by the natural method with English Phonetic Pronunciation adlı

eserin biçim ve içerik bakımından ele alınması günümüzde dil öğretimi alanı için önem arz

edecektir.

6 https://www.afam.org.tr 7 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Dah. Vekaleti,. 6111/4085 Fuat Ataullah’ın yurttaşlıktan çıkarılması hakkında,

3 Mayıs 1939.




2-Turkish-Self Taught by the natural method with English Phonetic Pronunciation

Marlborough’s Self-Taught Series yayınları arasında yer alan ve 1940 yılında basımı gerçekleştirilen eser, iç kapaktaki modern Türkçe dil bilgisi ifadesi ile Londra’da

yayımlanmıştır. 1800’lü yılların sonunda İngilizler tarafından kaleme alınmış 17 farklı

Türkçe öğretimine dair kitabın varlığını bilmekteyiz (Şahin ve Yeşilyurt, 2017: 106). Ama

literatürde maalesef Fuad Ataullah’ın kitabı yer almamaktadır. Fuad Ataullah’ın

vatandaşlıktan çıkarılması ve Güney Afrika Cumhuriyetinde gözlerden uzak yaşaması bunda etkili olan unsurlar olarak kanaatimizce düşünülmektedir. Eser 378 sayfadır. Kitabın

ilk iç sayfasında Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafı ve altında “The immortal leader of the

Turk” (Türkün ölümsüz lideri) ibaresi dikkat çekmektedir.

Kitap, Dr. Tevfik Rüştü Aras’ın Türkçe kaleme aldığı ve kitap hakkında görüşlerini belirttiği

yazısı ile başlar. Yazıda kısaca şu ifadelere yer verilir: “Dünya çapında adeti en çok olan

İngilizce bilenlerin eski dünyanın 3 kıtasında öteden beri yayılmış olan Türkçeyi öğrenmeleri her iki dili söyleyenlerin faydasınadır” (Ataullah, 1940, s.V). Bu yazının altında Aras’ın

ifadeleri İngilizce olarak tercüme edilmiştir. Diğer sayfada Osmanlıda sivil müfettiş olarak

görev yaptığı belirtilen Sir Wyndham Deedes’in ifadeleri yer alır. Deedes kısaca şöyle der:

“Zamanlama çok iyi. Cumhurbaşkanının çok iyi İngilizce konuştuğu şu vakitte müttefikin

de Türkçeyi öğrenmesi çok iyidir” (Ataullah, 1940, s.VI).

Fuad Ataullah hem girişte hem de kitabın yazılış amacını belirttiği bölümlerde Türk dili için

önemli gördüğü hususlara vurgu yapmıştır.

a) Türkçede erozyonun olduğundan bahseden Ataullah, Arapça-Farsça kelimelerin

Türkçenin yapısında bozulmalara neden olduğunu söylemektedir.

b) Öğrenilen dil ile sokak dili arasında farkların olduğunu dile getirmiş ve bunun da dil

öğreniminde zorluklar çıkarttığını ifade etmiştir. Türkçenin modern bir yapısının olması

c) Avrupalılarda telaffuz sorunun olduğunu dile getirmiş ve Türkçe öğretim kitaplarının

telaffuzu gösteren yapıda hazırlanması gerekliliğini belirtmiştir.

d) Osmanlı devletinde Arap ve Fars diline ait yapılar ne kadar önemli ise artık günümüzde

yüzümüzü Avrupa’ya dönerek yeni bir anlayışa bürünmemiz gerektiğini dile getirmiştir. Bu

duruma da “Avrupa-Turko” yapısı adını vermiştir.

e) Osmanlıcadaki bazı ünlü seslerin (ı-i-u-ü) okunuşta sorunlar yarattığı, yazı dilinde karışıklığa sebep olduğu bu yüzden Latin harflerine geçmemiz gerektiğini dile getiren

Ataullah, harf inkılabını ve Mustafa Kemali takdir etmekte ve teşekkürlerini sunmaktadır

f) O dönem itibariyle Türkçe öğretim metotlarının yetersiz olduğunu dile getiren Ataullah

kendi yönteminin faydalı olacağını dile getirmektedir.

g) Harf inkılabının bu millet üzerinde olumlu tesirler bırakacağını ve modern dil, modern bir hayat anlayışının benimsenmesi gerektiğini vurgulamıştır.

h) Ataullah’a göre akılda kalıcılık, insanın hisleri, derinlik, kelimeler bazen tüm gramer

yapısını çökertebilir. Bu yüzden dil yaşayan ve kullanılan mahiyette olmalıdır.

I) Tavır, kabiliyet, eğilim, kapasite, profesyonellik gibi etmenler dil öğretimini etkileyen

hususlardır.

Bu makalenin en önemli gördüğümüz yönü Fuad Ataullah’ın 1940 yılında kalem aldığı eserindeki şu sözdür: “Türkçe bir gün İngilizce gibi genç nesiller tarafından konuşulacak…”

2.1 Eserin İçerik Özellikleri

İçindekiler bölümü koyu yazılmış bölüm adları ile birlikte konuların sayfa numaraları

verilerek oluşturulmuştur. Kitap; Phonetics (Fonetik), Vocabulary (Kelimeler),

Conversational Phrases and Sentences (Günlük ifadeler ve cümleler), Turkish Grammar (Türkçe dil bilgisi), Reading Excersises (Okuma egzersizleri) bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitaptaki konu başlıkları tamamen İngilizce olarak yazılmıştır.




Kitabın ilk bölümü olan “Fonetik” bölümü alfabe ile başlamaktadır. Önce harf sonra harfin büyük ve küçük yazımı daha sonra harflerin telaffuzu ve İngilizcedeki bazı kelimelerde

kullanılan seslerle karşılaştırılması ve İngilizce hangi seslerle söyleneceğine dair kullanım

şekli verilmiştir.

Fonetik bölümünde çeşitli ses olaylarını anlatan yazar, bu anlatımları İngilizce yapmakta ve

önemli gördüğü ek ve kökleri koyu kazarak dikkat çekmektedir. Ses olayalar, harflerdeki

kalınlık incelik, düzlük yuvarlaklık, ses uyumları gibi konuların yanında “k” ve “g” seslerinin

kullanımına dair bazı örnekleri de ele almaktadır.

İkinci bölüm “Kelimeler” bölümüdür. Bu bölümde kelimeler önemli görülen gruplara ayrılarak kelimelerin önce İngilizcesini sonra Türkçe karşılığını daha sonra da okunuşunu

tablo halinde vermektedir. Bu kelimeleri şu şekilde tasnif etmiştir:

1- Dünya ve tabiat 27- Bisiklete binme

2- Kara ve su 28- Teyyare istilahatı

3- Ham ve temizlenmiş madenler 29- Otomobil ile seyahat

4- Hayvanlar, kuşlar, balıklar 30- Fotoğrafçılık

5- Sürüngenler ve böcekler 31- Posta, telgraf, telefon

6- Yemişler, ağaçlar, çiçekler, sebzeler. 32-Muhabere

7- Renkler 33- Meslekler, esnaflar

8- Şehir ve sayfiyede göze çarpan şeyler 34- Tüccari istilahatlar

9- Vakitler, mevsimler 35- Adli istilahat

10- Benibeşer, akrabalar 36- Rütbeler, lakaplar 11- İnsan Vücudu 37- Bahri ve askeri lakaplar

12- Cismani Sıfatlar 38- Bahri ve askeri ta’birat

13- Sıhhat 39- Dini ta’birat

14- Yiyecek, içecek ilaharı 40- Müslüman dini istilahatlar ile bayramlar

15- Türk yemekleri -Sıcak 41- Gemiler ve gemicilik

16- Türk yemekleri -Soğuk 42- Telsiz ve elektriğe ait istilahatlar

17- Türk Tatlıları 43- Radyo cetveli

18- Mutfak ve sofra takımları 44- Tatil günleri

19- Elbise ve tualet 45- Gayri resmi tatiller

20- Çamaşır listesi 46- A’datı asliye

21- Ev ve mobilya 47- Sıra adetleri

22- Memleketler, milletler 48- Tevzii camii adetler

23- Karadan ve şimendifer ile seyahat 49- Sıfatlar

24- Deniz seyahati 50- Fiiller

25- Eğlentiler 51- Zarflar, atıfa ve cer harfleri

26- Oyun ve eğlenceler




Üçüncü bölümde “Günlük ifadeler ve cümleler” den oluşan önce İngilizcesi sonra Türkçe

karşılığı ve en son da telaffuzu verilen bir tablo sunulmaktadır. Bu tablodaki cümleler iletişimsel dil bağlamında bazı ifade gruplarına ayrılarak verilmiştir. Bu bölüm “İltifatlar,

nezaket istilahları” grubuyla başlar. Bu da Türkçenin ne kadar nazik ve ince bir kültür

oluşumunu barındırdığı mesajı açısından önemlidir. Ayrıca bazı ifadelerde hem Türkçe hem

de İngilizce yapıları bir arada kullanmıştır. “Teheyyüç or heyecan ifadeleri” bu ifadede “or”

“veya” kelimesini yazar gözden kaçırarak Türkçe tercümesinin içinde “or” ifadesini kullanmıştır.

“Günlük ifadeler ve cümleler” bölümü şu gruplardan oluşur:

1- İltifatlari nezaket İstilahları 18- Çamaşır

2- faydalı ve lüzumlu tabirat 19- Eğlentiler

3- Teheyyüç or heyecan ifadeleri 20- Bisikletle gezinti

4- Tahkikatta bulunma 21- Otomobille seyahat

5- Gümrük 22- İstimpot

6- Otomobil, otobüs ve tramvay 23- Fotoğrafçılık

7-Otobüs durağı, otobüs bekleme yeri 24- Posta,telgraf vetelefın

8- Otel ve odalar 25- Muhaberat

9- Akşam yemeği 26- Mektup başı ve nihayeti

10- Kahvaltı 27- Vakit

11- Çay 28- Vakit, mevsimler ve hava

12- Şehirde 29- Sıhhat

13- İlanlar 30- Din

14- Sarrafiye 31- Adli ve Kanuni cümleler

15- Öte beri satın alma 32- Tüccar ve esnafa mahsus istilahlar

16- Modistra 33- Muvasalat

17- Kunduracı

Dördünce bölüm bir dil bilgisi anlatım bölümü özelliği taşımaktadır. Bu bölümde konu

anlatımı İngilizce yapılmıştır. Satır altı tercüme yöntemi kullanılmıştır. Örnekler Türkçedir.

Örnek cümlelerde bazı eklerin altı çizilmiştir. Dilbilgisi Çeviri yöntemi kullanılmıştır. Önemli

görülen yerler “not” başlığı altında daha geniş anlatılmış ve her dil bilgisi yapısı parantez içerisinde numaralandırılmıştır. Toplamda 190 konu başlığı ile dil bilgisi ele alınmış ve bazı

kelimelerin altında ya da yanında geçmiş anlatmalara atıfta bulunmak için numaralar ile

gösterim yapılmıştır. Fiil çekimleri tablolar halinde verilmiş, Türkçe örneklerin tercümesi

yapılırken bazen de konu anlatımı hem Türkçe hem İngilizce yapılmıştır. Bölümün sonunda

örnek cümleler verilmiş ve tercümeleri yapılmıştır. Örnek cümleler Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nden seçilmiştir.




Son bölüm okuma metinleri bölümüdür. Bu bölümde verilen okuma parçaları içerindeki dil

bilgisi yapıları koyu yazılarak dikkat çekilmek istenmiştir. Metinler hemen her türe özgü metinlerdir. 12 metine yer verilmiş ve bu metinler şiir, deneme, nutuk, roman parçası,

hikâyelerden kesitler gibi çeşitlilik arz etmektedir. Kitapta yer verilen metinler şu şekildedir:

1-Kastamonu Nutuklarından / M. Kemal Atatürk

2-Gelibolu / Namık Kemal

3-Hava / Cenap Şehabettin

4-Falcı / Hüseyin Cahit Yalçın

5-Havasın Aldanışı, Aklın Tashihleri, Kalbin İhbarı / Mehmet Ali Ayni

6-Haluk’un Amentüsü / Tevfik Fikret

7-Millet Marşı / Tevfik Fikret

8-Söyliyememek Yazamamak / Hasan Ali Yücel

9-Geçmiş Günlerin Acı hatıraları / Zühtü Rıza Tinel

10-Yaz Geliyor / Refik Halit

11-Çalıkuşu / Reşat Nuri

12-İlk Türk Kurultayında Söylenen bir Nutuktan / Ruşen Eşref

2.2. Eserin Dil Öğretim Anlayışı

Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi günümüzde iletişimsel yöntemle hazırlanmış kitaplar ile yapılmaktadır. Fuad Ataullah’ın Turkish Self-Taught and Grammar adlı eseri yabancı dil

olarak Türkçe öğretimi alanında kullanılabilir ama tüm dil becerilerine hitap etmesi

açısından eksik kalacaktır. Kitap özellikle İngilizce bilenlere yönelik hazırlanmış ve çeviri

yöntemi esas alınmış bir mahiyet arz eder. Kitapta, kalıp ifadelere ve kelime öğretimine

önem verilmiş ve kurallar silsilesi içerisinde dil bilgisi öğretimine başvurulmuştur. Kitapta

dikkat çeken öğretim unsurları şu şekildedir:

a) Ses bilgisi, dil öğretiminde önemli bir yere sahiptir. Hedef dilin ses çeşitliliği ile birlikte

Şengül’e (2014, s.338) göre öğrencinin ana dilinde yer alan ses çeşitliliği de öğretimde

belirleyici olmaktadır. Ataullah eserinde fonetik başlığı altında ses bilgisine dair bazı

kuralları aktarmış ve kelime öğretiminde de kelimelerin İngilizce fonetiğini göstermiştir.

Önsözde de İngilizlerde telaffuz sorununun olduğundan bahseder.

b) Kelime yaklaşımı dil bilgisi çeviri yöntemine karşı doğmuş bir yaklaşım olsa da Ataullah eserinde hem kelime yaklaşımını hem de dil bilgisi çeviri yöntemini beraber kullanarak bir

ilki gerçekleştirmiştir.

Kelime öğretimi yaklaşımı için güneş şu açıklamayı yapmaktadır:

“Kelime yaklaşımı (Approche par le lexique) 1890’lı yıllarda günlük yaşamda kullanılamayan dil bilgisi yaklaşımı ile dil bilgisi-çeviri yöntemine tepki olarak doğmuştur. Bu yaklaşımda daha önceden uygulanan dil bilgisi öğretimi yerine kelime öğretimine ağırlık verilmiştir. O yıllarda anaokulu ve ilköğretimde yaygın olan dil öğretimi düşüncesine göre “Öğrenciye öğretilecek ilk şey dilin öğeleridir. Yani kelimelerdir.” Bu düşünceden hareketle dil öğretiminin başlangıcında kelime öğretimine yer verilmiştir”(Güneş, 2011,s.126).

Güneş dil bilgisi çeviri yöntemi için ise şunları söyler:

“Dil, kurallar bütünü olarak ele alınıyor, okunan metinler inceleniyor ve ana dildeki metinlerle ilişkilendiriliyordu. Metinlerin edebî biçimine daha çok ağırlık veriliyor, anlamı üzerinde fazla durulmuyordu. Dil bilgisi kuralları tüme varım biçiminde öğretiliyordu. Yani önce kural sunuluyor, açıklanıyor ve ardından cümle içinde gösteriliyordu. Öğrencilere verilen cümleler genellikle dil bilgisi kurallarını öğretmek için




kurulmuş kalıp cümlelerdi. Bunlar metinden kopuk veriliyordu. Kelime öğretimi ise metin dışında listeler biçiminde veriliyor, öğrencinin bunları ezberleyerek öğrenmesi isteniyordu” (Güneş, 2011,s.126).

Yukarıda birbirine zıt iki yaklaşımı ele alan ve bunları eserinde birleştiren Ataullah, önce

kelimeleri sonra kalıp ifadeleri ezberleterek satır altı tercüme yöntemi ile dil bilgisi

kurallarını vermiş ama bu kuralları verirken de ifade ve cümleleri manadan ve kültürden

kopuk olarak bağımsız bir şekilde vermemiştir.

c) Biçer’e (2019, s.306) göre: “Yabancı dil öğretim kitaplarında dil bilgisi kurallarının

pekiştirilmesi ve okuma becerisinin geliştirilmesi için örnek metinlere ihtiyaç vardır. Bu

metinler, öğrencinin ilgisini çekecek nitelikte olmalı ve öğrendiklerini uygulayabilme imkânı

sunmalıdır”. Ataullah, eserinde 12 örnek metin ile öğrenilen dilin özelliklerini göstermek

istemiştir. Bunun için özellikle edebi metinleri tercih ederek o metinler üzerindeki dil bilgisi

yapılarını koyu renkle göstermiştir. Ayrıca seçilen metinler o dönemin yaşayan dil özelliklerini gösteren mahiyettedir. Bu da dil öğretiminde canlı yapıların dinamik dil

ögelerinin kullanılması gerekliliği savını doğrulamaktadır.

Sonuç

1940 yılında yayımlanan ve İngilizlere Türkçe öğretme amacı güdülen Turkish Self-Taught and Grammar adlı eser, Fuad Ataullah’ın yıllar ötesine seslenen bir eser ortaya koyduğunu

gösterir. Vatandaşlıktan çıkarılan, BBC’de Türkçenin zenginliklerini ifade eden ve vatan toprağından çok uzaklarda Güney Afrika Cumhuriyeti’nde Atatürk ve devrimlerini anlatan

Fuad Ataullah, bu eser ile yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında başat sayılabilecek

önemli bir esere imza atmıştır. O dönemde gücü ile dikkat çeken bir millete -İngilizlere-

yeniden küllerinden doğma çabası içindeki bir milletin -Türklerin- dilini öğretme çabasına

girmek bir milli davanın tezahürüdür.

Kitap; Phonetics (Fonetik), Vocabulary (Kelimeler), Conversational Phrases and Sentences (Günlük ifadeler ve cümleler), Turkish Grammar (Türkçe dil bilgisi), Reading Excersises

(Okuma egzersizleri) bölümlerinden oluşmaktadır. Kitaptaki konu başlıkları tamamen

İngilizce olarak yazılmıştır. Eseri farklı kılan özellikler:

a) Farkı öğretim yöntemlerinin bir arada kullanıldığı bir eserdir.

b) Dönemin sosyal yapısı göz önünde bulundurularak hedef dilde öğretilmesi gereken kelimelerin listesi oluşturulmuştur.

c) İletişimsel yaklaşımın tezahürü gereği sosyal yaşamdaki bazı durum ve ortamlar için

cümle kalıpları tespit edilmiştir.

d) Klasik dil bilgisi öğretim metodu uygulanmıştır.

e) Güncel metinler seçilmiş ve bu metinler aracılığı ile kültür aktarımı da yapılmıştır.

f) Kitabın ön gördüğü bir felsefe vardır: Türkçe bir gün İngilizce gibi genç nesiller tarafından konuşulacak…Fuad Ataullah

Sonuç olarak yabancı dil olarak Türkçe öğretimi adına dönem dönem çeşitli çalışmalar

yapılmakta ve bu çalışmalar az ya da çok Türk diline hizmet etmektedir. Bu çalışmalardaki

felsefe Türkçenin kadim bir dil olduğu gerçeğini her defasında göstermektedir. Bu tür

çalışmaların gün yüzüne çıkarılması günümüzde kaleme alınan eserlere yol gösterecek ve bu alanda daha önemli eserlerin oluşturulmasına katkı sağlayacaktır. Fuad Ataullah’ın

Turkish Self-Taught and Grammar adlı eseri hem İngilizler hem de Türkler adına önemli bir

eser olarak tertiplenmiştir. Milletlerin birbirlerinin dillerini, öğrenmeleri ve İngilizcenin

yaygın bir lisan olması hasebiyle İngilizce bilenlerin Türkçeyi daha kolay öğrenmeleri

açısından eser alanında dikkat çeken bir konumdadır. Bu durumda hem Fuad Ataullah’a

iade-i itibarının verilmesi hem de bu eserin yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında kaynak eserler içerinde yer alması adına bu çalışma kaleme alınmıştır.




Kaynaklar

A,Khan. (1951), My Life and Experiences, London Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Dah. Vekaleti,. 6111/4085 Biçer, İ. A. (2019). XIX. Yüzyılda İngilizlere Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılmış Bir Kitap: A

Simple Transliteral Grammar Of The Turkish Language. X. Uluslararası Dünya Dili

Türkçe Sempozyumunda sunulan bildiri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi,

Eskişehir. Erişim

adresi:https://dunyadiliturkce2018.ogu.edu.tr/Storage/DunyaDiliTurkce2018/Uploads/X.-Uluslararas%C4%B1-D%C3%BCnya-Dili-T%C3%BCrk%C3%A7e-

Sempozyumu-Bildiri-Kitab%C4%B1_Web-Yay%C4%B1n_compressed.pdf Biçer, N. (2012). Hunlardan Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi. Uluslararası Türkçe

Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), 107-133.

BOA, MF.MKT. 1316 Hicrî No: 439 /35, Genc ̧og ̆lu, Halim. 2016. Güney Afrika’da Osmnalı İzleri, İstanbul : Tezkire Yayıncılık.

Güneş, F. (2011). Dil Öğretim Yaklaşımları ve Türkçe Öğretimindeki Uygulamalar/Language Teachıng Approaches And Theır Applıcatıons In Teachıng Turkısh. Mustafa Kemal

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 123-148.

Özdemir, C. (2013). Yabancılara Türkçe öğretiminde ders malzemelerinin önemi ve işlevsel ders malzemelerinin nitelikleri. Turkish Studies, 8(1), 2049-2056.

Şahin A., Yeşilyurt, E. (2017). Osmanlı Döneminde İngilizlere Türkçe Öğretimi Kitaplarının Bibliyografik Olarak İncelenmesi. Karaelmas Journal of Educational Sciences 5 (2017)

102-113.

Şengül, K. (2014). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde alfabe sorunu. Uluslararası

Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(1), 325-339.

Yeşilyurt, E. (2016) Osmanlı Döneminde İngilizlere Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılan Kitapların Dil Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(3),

277-294. Yıldırım, A., & Şimşek, H. 2016, “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri,” Seçkin

Yayıncılık, 10.Baskı, Ankara.

Documents

ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ - drhalit.com